QytetarĂ« dhe aktivistĂ« tĂ« lĂ«vizjes âShqipĂ«ria BĂ«hetâ protestuan tĂ« shtunĂ«n pĂ«rpara KryeministrisĂ«. NĂ« njĂ« organizim mĂ« tĂ« shumtĂ« nĂ« numĂ«r se 11 ditĂ«t e shkuara tĂ« protestĂ«s sĂ« tyre, ata kĂ«rkuan edhe njĂ«herĂ« dorĂ«heqjen e Kryeministrit Edi Rama, duke theksuar se pĂ«r shkak tĂ« korrupsionit, âai ka prekur fundinâ.
Protesta u shoqërua me përplasje të përsëritura me policinë. Forcat e rendit u përpoqën të largojnë një gjenerator që shërbente për foninë, duke shkaktuar tension mes palëve.
Adriatik Lapaj, drejtues i lëvizjes, e cilësoi tubimin protestë kombëtare. Ai ftoi qytetarët të bashkoheshin, gati dy javë pas nisjes së protestave të vazhdueshme të një grupi të lëvizjes përpara Kryeministrisë.
Lapaj i bëri thirrje Kryeministrit Rama të dorëhiqet. Ai deklaroi se nuk trembet nga procedimet penale dhe akuzoi qeverinë për represion ndaj protestës.
âPasi na hoqi çadrat, pasi na vodhi gjeneratorin, pasi na hoqi ku ca tĂ« tjerĂ« protestonin, sot [policia] kĂ«rkon tĂ« na heqĂ« zĂ«rin. ZĂ«rin nuk e heq dot!â theksoi Lapaj, mes thirrjeve kundĂ«r qeverisĂ«.
Avokatja dhe pĂ«rfaqĂ«suesja e âShqipĂ«ria BĂ«hetâ, Dorina Prethi tentoi disa herĂ« tâi tregonte forcave tĂ« rendit, fletĂ«-njoftimin pĂ«r protestĂ«n, qĂ« sipas saj, ishte firmosur nga drejtuesit e policisĂ«.
Gjeneratori u sekuestrua gjithsesi në fund të protestës, kur aktivistët me anë të një rimorkioje po e largonin. Policia shoqëroi gjithashtu katër aktivistë.
Citizens ka analizuar edhe më parë ndërhyrjet policore gjatë 12 ditëve të protestës që po mban lëvizja, ndërhyje të cilat sipas ekspertëve ligjorë është konsideruar cenim i së drejtës qytetare të tubimit, që është e garantuar me kushtetutë.
Gjatë tubimit, protestuesit sollën në vëmendje probleme të ndryshme sociale dhe ekonomike.
Flamur Balaj, një qytetar më aftësi të kufizuar, tregoi se si, sipas tij, qeveria nuk ka kryer asnjë rritje pensioni apo përkrahjeje për këtë kategori.
Të njëjtën eksperiencë ndau edhe Greta Ambeli, e cila tha se vëllai i saj, me aftësi të kufizuar merrte vetëm 8 mijë lekë dhe prindërit e saj ndër vite kërkonin ndërhyrjen e ndonjë ministri, duke qenë se spitalet nuk mundësonin zgjidhje.
âNe jemi kĂ«tu pĂ«r tĂ« gjithĂ« ata tĂ« rinj, tĂ« cilĂ«t nuk ia dalin tĂ« krijojnĂ« njĂ« familje nĂ« kĂ«tĂ« vend, sepse lekĂ«t e krimit kanĂ« rritur çmimet e apartamenteve,â nĂ«nvizoi gjatĂ« fjalĂ«s sĂ« tij Elton Laska nga LĂ«vizja âShqipĂ«ria BĂ«hetâ.
Ndërsa vetë kreu i lëvizjes, Adriatik Lapaj, e mbajti theksin te dorëheqja e Kryeministrit, si një domosdoshmëri për të cilën nuk ka më kohë.
âJu keni marrĂ« mjerimin e rrogave tĂ« parritura, varfĂ«rinĂ« e spitaleve dhe ilaçeve, rrugĂ«t e shkatĂ«rruara qĂ« marrin mbi 350 vjet. Kjo Ă«shtĂ« republika e âEd Bandititâ qĂ« do tĂ« na mbyllĂ« gojĂ«n!â u shpreh Lapaj.
Protestuesit përgëzuan punën e drejtësisë, duke shprehur mbështetjen ndaj Prokurorisë dhe Gjykatës së Posaçme.
NĂ« mbyllje tĂ« protestĂ«s, ata ironizuan me koret: âEdi Rama nuk e kap dot SPAK-unâ.
QĂ«ndresa para KryeministrisĂ« nga lĂ«vizja âShqipĂ«ria BĂ«hetĂ«â do tĂ« vijojĂ«. Ajo Ă«shtĂ« pjesĂ« e njĂ« sĂ«rĂ« organizimesh nga grupet opozitare, tĂ« cilat kanĂ« shtuar zĂ«rat kundĂ«r qeverisĂ« ditĂ«ve tĂ« fundit.
Zhvillimet kanë ndodhur kryesisht pasi Prokuroria e Posaçme ka kërkuar zyrtarisht heqjen e imunitetit të zëvendëskryeministres Belinda Balluku, me synimin për ta arrestuar nën dyshimin se po pengon dhe dëmton hetimet për korrupsion.
Mbledhja e KĂ«shillit tĂ« Mandateve qĂ« shqyrtoi kĂ«rkesĂ«n e SPAK pĂ«r autorizim pĂ«r arrestimin e Belinda Ballukut Ă«shtĂ« mbyllur pa marrĂ« njĂ« vendim se çfarĂ« do tĂ« ndodhĂ« mĂ« tej. Pas njĂ« pushimi prej 20 minutash, kreu i kuvendit Niko Peleshi Ă«shtĂ« kthyer nĂ« mbledhje dhe e ka mbyllur atĂ« pa caktuar njĂ« datĂ« se âŠ
Prej datĂ«s 8 dhjetor, lĂ«vizja âShqipĂ«ria BĂ«hetâ proteston ditĂ«-natĂ« pĂ«rpara KryeministrisĂ«. Ata kĂ«rkojnĂ« dorĂ«heqjen e kryeministrit Edi Rama, pas skandaleve korruptive tĂ« njĂ«pasnjĂ«shme.
E drejta pĂ«r tubime Ă«shtĂ« e garantuar nga Kushtetuta dhe ligji, megjithatĂ«, Policia e Shtetit ka ndĂ«rhyrĂ« disa herĂ« duke hequr çadrat dhe njĂ« gjenerator qĂ« ishte dhuruar pĂ«r tâu ardhur nĂ« ndihmĂ« protestuesve.
âArsyetimi i policisĂ« nuk ishte arsyetim ligjorâ
Protesta nisi simbolikisht âme vetĂ«m njĂ« karrigeâ, sipas kryetarit tĂ« lĂ«vizjes, Adriatik Lapaj.
MĂ« 8 dhjetor, krahas organizimit tĂ« protestĂ«s, partia njoftoi policinĂ« pĂ«r vendosjen edhe tĂ« disa çadrave kampingu, tĂ« cilat do tâi ndihmonin protestuesit gjatĂ« natĂ«s. QĂ«llimi ishte pĂ«rballimi i kushteve tĂ« vĂ«shtira atmosferike.
Por, Drejtoria e PolicisĂ« TiranĂ« e refuzoi kĂ«rkesĂ«n. Sipas pĂ«rgjigjes qĂ« mban firmĂ«n e Drejtorit Elton Alushi, çadrat pengonin qarkullimin e emergjencave dhe transportin, njĂ« pretendim i cili Ă«shtĂ« hedhur poshtĂ« nga LĂ«vizja âShqipĂ«ria BĂ«hetâ.
Nënkryetarja Dorina Prethi ka replikuar se çadrat do të përdoreshin vetëm natën.
âDuke qenĂ« se natyra e kĂ«saj proteste Ă«shtĂ« pa ndalim dhe kushtet atmosferike janĂ« tĂ« ashpra, veçanĂ«risht natĂ«n, ju informojmĂ« qĂ« do tĂ« pĂ«rdoren çadra kampingu vetĂ«m natĂ«n,â ka qenĂ« replika e Prethit.
Por, Policia e Shtetit duket se nuk e mori në konsideratë këtë replikë dhe njoftim të vazhdueshëm të Lëvizjes. Më 9 dhjetor, ajo ndërhyri duke marrë forcërisht çadrat e hapura nga protestuesit.
I njëjti veprim u përsërit më 12 dhjetor, ku policia ndërhyri sërish me forcë duke hequr çadrat pavarësisht se brenda tyre ndodheshin disa vajza protestuese.
Avokati Gentian Sejrani, i cili ka organizuar dhe ndërmjetësuar protesta të ndryshme nga shoqëria civile, e cilëson arsyetimin e policisë jo të argumentuar ligjërisht.
Sipas tij, policia kishte alternativa ligjore për menaxhimin e situatës. Devijimi i përkohshëm i qarkullimit ishte një prej tyre.
âMund tĂ« vendosnin qoftĂ« dhe njĂ« polic gjatĂ« ditĂ«s, ose natĂ«s pĂ«r tĂ« orientuar kalimin e automjeteve,â komentoi Sejrani.
Protestuesit e LĂ«vizjes âShqipĂ«ria BĂ«hetâ janĂ« vendosur nĂ« trotuarin poshtĂ« shkallĂ«ve kryesore tĂ« KryeministrisĂ«. ShkallĂ«t shĂ«rbejnĂ« kryesisht si hyrje e QendrĂ«s pĂ«r Hapje dhe Dialog, teksa Kryeministria organizon dhe kryen aktivitetet e pĂ«rditshme nga hyrja anĂ«sore dhe ajo e pasme e godinĂ«s.
Sipas avokatit Sejrani, masa u justifikua pĂ«r shmangien e pĂ«rplasjeve mes dy tubimeve. Ai theksoi si problematike faktin se Bashkia TiranĂ« nuk u Ă«shtĂ« pĂ«rgjigjur kĂ«rkesave pĂ«r tâu mundĂ«suar protestuesve energji elektrike.
Një gjeneratori i sjellë nga një përkrahës i lëvizjes nga Londra u hoq nga policia. Lapaj tha për Citizens.al se ishte e pakuptueshme se pse organizime dhe protesta të tjera furnizohen me energji ndërsa ata jo.
Ai e cilësoi situatën si trajtim të pabarabartë për bindje politike.
âĂfarĂ« ndryshimi ka nga aparteidi i AfrikĂ«s sĂ« Jugut kjo, ku qytetarĂ«t trajtoheshin nĂ« dy kategori, nĂ« qytetarĂ« tĂ« bardhĂ« dhe me ngjyrĂ«, ndĂ«rkohĂ« ne trajtohemi nĂ« dy kategori pĂ«r shkak tĂ« bindjeve politike,â theksoi ai.
âKoha jote mbaroi!â ka qenĂ« thirrja e vazhdueshme e protestave tĂ« LĂ«vizjes âShqipĂ«ria BĂ«hetâ e cila nĂ«nkupton dorĂ«heqjen e Kryeministrit Rama dhe vendosje ne njĂ« qeverie teknike pĂ«r dĂ«rgimin e vendit nĂ« zgjedhje tĂ« parakohshme.
Dhunë ndaj vajzave protestuese
Protestuesit e LĂ«vizjes âShqipĂ«ria BĂ«hetâ raportojnĂ« katĂ«r pĂ«rplasje me policinĂ« nĂ« rreth dhjetĂ« ditĂ« protesta. Dy pĂ«r çadrat, njĂ« pĂ«r gjeneratorin dhe njĂ« gjatĂ« protestĂ«s sĂ« PD-sĂ«.
Edona Haklaj thotë se çadra u tërhoq pa u kontrolluar nëse kishte persona brenda. Ajo tregon për përdorim force edhe pas ndërhyrjes së kamerave të mediave.
âEdhe kur e morĂ«n vesh se ishim brenda, na dhunuan,â thotĂ« Haklaj.
âKur tĂ« çlirohet politikisht ShqipĂ«ria, policinĂ« do ta ndajmĂ« nga pushteti dhe do ta kthejmĂ« vĂ«rtetĂ« siç ka emrin, tĂ« shtetit,â komentoi Lapaj rreth dhunĂ«s policore.
Sipas EdonĂ«s, me qasjen qĂ« Ă«shtĂ« parĂ« nga policia, nĂ« trotuarin e protestave tĂ« âShqipĂ«ria BĂ«hetâ, lejohen vetĂ«m karrige dhe mjete tĂ« improvizuara mbrojtjeje nga i ftohti si pĂ«r shembull njĂ« rrethim prej kartoni qĂ« pengon erĂ«n. PĂ«rkundĂ«r kĂ«saj gjendjeje, ajo thekson se çadrat pĂ«rdoren gjerĂ«sisht si simbol proteste nĂ« botĂ«.
âKemi pafund raste nĂ« botĂ« ku çadrat pĂ«rdoren edhe si simbolika! ĂshtĂ« mjet qĂ« nuk âprocedohet penalishtâ nĂ« asnjĂ« vend tĂ« botĂ«s,â theksoi ajo.
Sajmira Hoda, një tjetër protestuese e lëvizjes, ka zgjedhur të qëndrojë pavarësisht presioneve.
Ajo tregoi për Citizens.al se familja e saj jeton jashtë, por vetë ka zgjedhur të qëndroj për të dhënë një kontribut politik, për ndryshimin e situatës ku ndodhet vendi.
âKishte policĂ« qĂ« tentuan tĂ« na preknin, por pĂ«r shkak tĂ« kamerave tĂ« shumta stepĂ«n, u thoja âHiqni duart!â tregoi ajo.
Hoda thotë se familja e saj nuk është plotësisht dakord me qëndrimin gjatë natës jashtë, por ajo ka vendosur të qëndroj deri në fund.
âFrikĂ« nuk kam, pĂ«r shkak se po ushtroj tĂ« drejtĂ«n time. Kam marrĂ« parasysh çdo gjĂ«, qĂ« kur kam ardhur kĂ«tu,â theksoi ajo.
TIRANĂ, 8 dhjetor/ATSH/ Dita KombĂ«tare e RinisĂ« shĂ«non njĂ« moment reflektimi, motivimi dhe angazhimi pĂ«r forcimin e rolit tĂ« tĂ« rinjve nĂ« jetĂ«n publike, shoqĂ«rore dhe institucionale tĂ« vendit.
Pjesa më e madhe e politikave dhe nismave në mbështetje të të rinjve zbatohen nga Agjencia Kombëtare e Rinisë (AKR), e krijuar në vitin 2020, si institucioni përgjegjës për mbrojtjen, fuqizimin dhe promovimin e të drejtave të të rinjve në Shqipëri.
Sipas Agjencisë për Medie dhe Informim, të rinjtë mbështeten përmes 5 thirrjeve publike për projektet rinore, ndërsa dhjetëra organizata dhe bashki në të gjithë vendin janë financuar gjatë viteve të fundit, duke ndikuar te qindra mijëra të rinj.
Projektet e mbështetura fokusohen në fusha si aftësitë digjitale, TIK dhe robotika; sipërmarrja, orientimi në karrierë dhe zhvillimi profesional; sporti, arti, kultura dhe angazhimi social; si edhe në rritjen e pjesëmarrjes së të rinjve në vendimmarrje.
Gjithashtu, janë ngritur qendra rinore multifunksionale dhe janë mbështetur iniciativa komunitare që nxisin aktivizmin lokal dhe përfshirjen sociale.
Programi Kombëtar i Praktikave të Punës 2025 angazhon mbi 600 të rinj në institucione publike në shkallë vendi, duke u ofruar mbështetje financiare dhe programe të specializuara trajnimi.
Termat ofendues dhe denigrues, si âhajvanâ, ânjeri i SerbisĂ«â, âtĂ« shiturâ, âhibridĂ«â, âVukvendosjeâ, âsekt politikâ e tĂ« tjera, janĂ« bĂ«rĂ« pjesĂ« e fjalorit tĂ« pothuajse tĂ« gjitha partive kryesore politike nĂ« KosovĂ«.
Gjuha e tillë, e përdorur publikisht nga politikanët prej vitesh, ka arritur kulmin në prag të zgjedhjeve të parakohshme parlamentare të 28 dhjetorit, vlerësojnë përfaqësues të shoqërisë civile, analistë dhe ekspertë të sjelljeve shoqërore dhe mediave.
Fushata zyrtarisht nis më 17 dhjetor, por partitë politike i kanë nisur tashmë aktivitetet e tyre: takime me qytetarët, adresime publike dhe debate televizive.
Ajo që bie në sy është fokusi i tyre - më shumë te sulmet dhe akuzat ndaj njëri-tjetrit, dhe thuajse aspak te prezantimi i programeve zgjedhore.
âNĂ« vend tĂ« debatit mbi ide, politika shihet si njĂ« luftĂ« ndĂ«rmjet [njerĂ«zve] âtĂ« miâ dhe âtuajââ, thotĂ« Mexhide Demolli nga LĂ«vizja FOL - pjesĂ« e rrjetit tĂ« organizatave joqeveritare Demokracia nĂ« Veprim, e cila monitoron fushatat dhe proceset zgjedhore nĂ« KosovĂ«.
âNjĂ« kulturĂ« e tillĂ« e ofendimit, fatkeqĂ«sisht, shihet si forcĂ«, e qĂ« konsideroj se Ă«shtĂ« gabimâ, shton ajo.
FjalĂ«t armiqĂ«sore si âstrategji e qĂ«llimshmeâ
Analisti politik, Artan Muhaxhiri, e sheh intensifikimin e gjuhës denigruese si pasojë të tendencës së partive politike për përfitime maksimale elektorale.
Si shembull, ai përmend Lëvizjen Vetëvendosje dhe udhëheqësin e saj, Albin Kurti, që në dy palë zgjedhjet e fundit parlamentare - shkurt 2021 dhe shkurt 2025 - arritën rezultatin më të mirë, por pa suksese të mëdha në programin politik apo ekonomik, sipas tij.
âKĂ«sisoj, fjalĂ«t armiqĂ«sore janĂ« shndĂ«rruar nĂ« modelin mĂ« joshĂ«s pĂ«r tĂ« arritur majat e pushtetitâ, thotĂ« Muhaxhiri.
âPĂ«rzgjedhja e kĂ«tij formati tĂ« veprimit politik edhe nga partitĂ« ish-opozitare, gjithsesi Ă«shtĂ« indikator i mungesĂ«s drastike tĂ« ideve, guximit dhe - çâĂ«shtĂ« mĂ« e rĂ«ndĂ«sishmja - vetĂ«dijes emancipuese pĂ«r urgjencĂ«n e tĂ« sfiduarit kritikâ, shton ai pĂ«r Radion Evropa e LirĂ«.NĂ« vitin 2021, LĂ«vizja VetĂ«vendosje fitoi mbi 50% tĂ« votave dhe tri partitĂ« tjera tĂ« mĂ«dha mbetĂ«n jashtĂ« pushtetit.
Në zgjedhjet e 9 shkurtit, Vetëvendosje doli sërish e para, por pa arritur të sigurojë shumicën për të qeverisur vetë.
Dështimi për të formuar Qeverinë çoi më pas drejt zgjedhjeve të parakohshme të 28 dhjetorit.
Muhaxhiri thekson se mungesa e platformave vizionare, tĂ« bazuara nĂ« ekspertizĂ«, zĂ«vendĂ«sohet me polarizime dhe etiketime njollosĂ«se ndaj kundĂ«rshtarĂ«ve. Sipas tij, kjo retorikĂ« fyese synon motivimin e votuesve pĂ«rmes ngarkesĂ«s emocionale negative, duke minimizuar pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« etike pĂ«r tĂ« kontribuar nĂ« mĂ«nyrĂ« konstruktive.Demolli, gjithashtu, e sheh kĂ«tĂ« si njĂ« strategji tĂ« qĂ«llimshme: gjuha e ashpĂ«r mobilizon bazĂ«n militante tĂ« partive dhe krijon ndjenjĂ«n e urgjencĂ«s: âNĂ«se nuk votoni pĂ«r ne, do tĂ« ketĂ« katastrofĂ«â.
âKjo i shtyn njerĂ«zit tĂ« dalin nĂ« votime nĂ« ditĂ«n e zgjedhjeveâ, thotĂ« Demolli.
PĂ«r tâi mobilizuar votuesit, ajo thotĂ« se partitĂ« politike, gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ«, pĂ«rdorin gjuhĂ« fyese ndaj kundĂ«rshtarĂ«ve edhe nĂ« rrjetet sociale, ku marrin numĂ«r tĂ« madh shikimesh e komentesh.
KĂ«shtu âedhe injorohen debatet mbi programet zgjedhore dhe çështjet e rĂ«ndĂ«sishme si buxheti, arsimi e shĂ«ndetĂ«siaâ, sipas saj.
Përplasjet në rrjetet sociale
Alban Zeneli, profesor në Departamentin e Gazetarisë në Universitetin e Prishtinës, thotë se partitë politike, si gjeneratore të gjuhës së ashpër fyese dhe denigruese, e kanë polarizuar shoqërinë.
Ky polarizim, jo rrallë ushqehet edhe në debate televizive, thekson ai.
âSado qĂ« mund tĂ« kemi njĂ« rol tĂ« caktuar tĂ« medias, nĂ« kuptimin e zbutjes sĂ« asaj gjuhe, problemi kryesor qĂ«ndron te gjeneratorĂ«t e kĂ«saj gjuhe, qĂ« janĂ« partitĂ« politikeâ, thotĂ« Zeneli pĂ«r Radion Evropa e LirĂ«.
Ai shpjegon se barazimi i kundërshtarit politik me armikun, është karakteristikë kryesore e gjuhës që përdoret në rrjetet sociale.
Kjo, sipas tij, vjen nĂ« njĂ« kohĂ« qĂ« njihet si âpost-truthâ, apo âpĂ«rtej sĂ« vĂ«rtetĂ«sâ, nĂ« tĂ« cilĂ«n ânjerĂ«zit nuk janĂ« tĂ« interesuar tĂ« dĂ«gjojnĂ« mĂ« argumentet dhe faktet objektiveâ, por janĂ« mĂ« tĂ« interesuar âtĂ« dĂ«gjojnĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« emocionale njĂ« rrĂ«fim qĂ« Ă«shtĂ« i pĂ«rshtatshĂ«m pĂ«r taâ.
âKjo epokĂ« nĂ« tĂ« cilĂ«n po jetojmĂ«, e cila karakterizohet me kĂ«tĂ« qĂ« po e diskutojmĂ«, Ă«shtĂ« shumĂ« e pĂ«rshtatshme pĂ«r kĂ«tĂ« gjuhĂ« politike qĂ« po e pĂ«rdorin politikanĂ«tâ, thotĂ« Zeneli pĂ«r Radion Evropa e LirĂ«.
Sociologu Artan Krasniqi thekson se gjuha shpreh jo vetëm mendim, por edhe veprim.
Për shkak të mungesës së ofertave politike reale, sipas tij, partitë luajnë rolin e viktimës dhe përdorin ide bllokuese dhe polarizuese, që janë të dëmshme për shoqërinë.
âKjo politikĂ« e viktimizimit ose politikĂ« e kĂ«rkesĂ«s sĂ« kundĂ«rshtarit - nuk po them armikut - tingĂ«llon ose vlerĂ«sohet si e efektshme pĂ«r tĂ« mobilizuar dhe elektrizuar votuesinâ, thotĂ« profesori i SociologjisĂ« nĂ« Universitetin e PrishtinĂ«s.
Ai shton se kjo gjuhë e ashpër, me fyerje dhe denigrime, motivon jo vetëm militantët e partive, por edhe qytetarët e zakonshëm për ta përdorur të njëjtën.
âKur i thonĂ« âhajvanâ ose âsektâ njĂ«ri-tjetrit, mĂ« tepĂ«r e kanĂ« qĂ« tâi flasin elektoratit tĂ« vet sesa tjetritâ, thotĂ« Krasniqi, duke shtuar se kjo gjuhĂ« bie ndesh edhe me edukimin qytetar dhe, pĂ«r mĂ« tepĂ«r, polarizon shoqĂ«rinĂ« nĂ« atĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« rrezikon vetĂ« demokracinĂ«.
Dëmtimi i demokracisë
Për rrezikimin e demokracisë tërheq vërejtjen edhe Demolli nga Lëvizja FOL.
ShndĂ«rrimi i debatit publik nĂ« arenĂ« poshtĂ«rimesh nxit âerozionin e kulturĂ«s demokratikeâ, sipas saj.
âSot fillon me politikanĂ«t, nesĂ«r kalon te gazetarĂ«t, tek aktivistĂ«t, te komunitetet e te tĂ« gjithĂ«. Me njĂ« fjalĂ«, kufiri mes kritikĂ«s politike dhe diskriminimit ka filluar tĂ« shihet mĂ« qartĂ«â, thotĂ« Demolli.
Për Muhaxhirin, po ashtu, retorika denigruese rrezikon standardet demokratike, deformon normat publike dhe zvogëlon hapësirat për bashkëpunim qeverisës.
âRadikalizimi diskursiv ndihmon nĂ« krijimin e parakushteve psikologjike dhe sociale pĂ«r projektimin e sjelljeve agresive prej politikanĂ«ve drejt elektoratit, nga studiot televizive nĂ«pĂ«r shtĂ«pi, institucione dhe rrugĂ«â, thotĂ« ai.
Si të dilet nga ky vorbull?
Sociologu Krasniqi thekson se të gjithë faktorët shoqërorë - partitë, shoqëria civile, mediat dhe qytetarët - duhet të luajnë rolin e tyre për të zëvendësuar përplasjet me debat konstruktiv mbi ide dhe programe.
Por, receta të gatshme nuk ka: është një proces kompleks që kërkon pjesëmarrje të të gjithëve, sipas tij.
Zeneli paralajmëron se polarizimi i kaluar e ka lënë Kosovën pa institucione për një vit dhe shton se shoqëria nuk e ka luksin ta përsërisë këtë.Demolli nuk pret ndryshime para zgjedhjeve, por mendon se mediat mund të ndikojnë duke i orientuar debatet drejt programeve dhe ideve, jo sharjeve, dhe duke vendosur kritere që penalizojnë ofendimet në ekranet kryesore.
âPra, tĂ« vendosin rregull qĂ« kush flet me ofendime, tâi ndĂ«rpritet fjala ose tĂ« mos ftohet mĂ« nĂ« mediaâ, thotĂ« ajo.
Bashkëbiseduesit e REL-it presin që, pas zgjedhjeve të 28 dhjetorit, partitë ta zbusin retorikën, por kryesisht për interesa të tyre, duke e përdorur si mjet për të lehtësuar koalicionet paszgjedhore./Radio Evropa e Lirë/
NjĂ« sipĂ«rfaqe gjigante prej 849 hektarĂ«sh nĂ« skajin mĂ« jugor tĂ« vendit futet nĂ« regjim administrativ pĂ«rmes KorporatĂ«s Shqiptare tĂ« Investimeve, ndĂ«rsa nĂ« prapaskenĂ« zhvillohen negociata tĂ« mbyllura, lĂ«vizje dokumentesh nĂ« KadastĂ«r dhe interesa tĂ« forta ekonomike qĂ« ngrenĂ« pikĂ«pyetje serioze pĂ«r rolin e krimit, oligarkĂ«ve dhe politikĂ«s nĂ« tjetĂ«rsimin e pronĂ«s dhe pastrimin e [âŠ]
Ministri i Mbrojtjes, Pirro Vengu, nĂ« njĂ« lidhje nga terreni, ka folur nĂ« Ditarin e pasdites nĂ« A2 CNN pĂ«r situatĂ«n e krijuar nga moti i keq nĂ« vendin tonĂ«. Teksa bĂ«ri njĂ« rezyme tĂ« gjendjes, Vengu u shpreh se situata mĂ« e rĂ«ndĂ« paraqitet nĂ« bashkitĂ« LezhĂ«, Kurbin, DurrĂ«s dhe KrujĂ«, aty ku janĂ« dislokuar emergjencat dhe âŠ
TIRANĂ, 8 nĂ«ntor/ATSH/ Ministri i Shtetit pĂ«r MarrĂ«dhĂ«niet me Parlamentin, Toni Gogu reagoi sĂ«rish sot pĂ«r ligjin âPĂ«r barazinĂ« gjinoreâ miratuar nĂ« Kuvend dy ditĂ« mĂ« parĂ« duke i cilĂ«suar debatet si importin e njĂ« âlufte kulturoreâ tĂ« rreme.
Gogu shprehet se âBerisha, i shpallur non-grata nga SHBA dhe MbretĂ«ria e Bashkuar e mbulon kĂ«tĂ« debat me njĂ« maskĂ« neokonservatore, duke e zhvendosur vĂ«mendjen nga llogaridhĂ«nia te parrullatâ.
âKy teatĂ«r ushqen eurofobinĂ«. BE pikturohet si âimport ideologjikâ, jo si kuadĂ«r standardesh, fondesh dhe drejtĂ«sie. Po kĂ«shtu, merr peng opozitĂ«n, agjenda e saj reale (antikorrupsion, ekonomi, shĂ«rbime) shuhet nĂ«n polemika tĂ« importuara, tĂ« moderuarit margjinalizohen dhe besueshmĂ«ria ndaj partnerĂ«ve europianĂ« dĂ«mtohetâ, thekson Gogu.
Sipas ministrit, âbarazi gjinoreâ do tĂ« thotĂ« trajtim i barabartĂ« dhe ndalim diskriminimi, ndĂ«rsa tĂ« drejtat dhe ndĂ«rgjegjja ecin dorĂ« pĂ«r dore.
âKjo peshore mban bashkĂ« shoqĂ«rinĂ«, ul zhurmĂ«n dhe na kthen te thelbi: zgjidhje reale pĂ«r njerĂ«zit me halle tĂ« vĂ«rteta, jo sherr e shamata pĂ«r llogari politikeâ, tha ai.
Qëndrimi i plotë i ministrit të Shtetit për Marrëdhëniet me Parlamentin, Toni Gogu:
âNdonĂ«se ju e kishit pĂ«r tĂ« keq, PerĂ«ndia e ktheu nĂ« tĂ« mirĂ«â
Jozefi Ă«shtĂ« figura nga libri i ZanafillĂ«s nĂ« BibĂ«l, i shitur nĂ« skllavĂ«ri nga vĂ«llezĂ«rit, i burgosur pa faj dhe mĂ« pas udhĂ«heqĂ«s nĂ« Egjipt â kur u ribashkua me ta u tha: âNdonĂ«se ju e kishit pĂ«r tĂ« keq, PerĂ«ndia e ktheu nĂ« tĂ« mirĂ«â. Shprehja emblematike, nĂ« dĂ«gjesĂ« tĂ« parĂ« tingĂ«llon si fatalizĂ«m, por nĂ« thelb pĂ«rbĂ«n njĂ« metodĂ« qĂ« çarmatos konfliktet. Kjo pasi dĂ«shira pĂ«r tâu hakmarrĂ« ka gjithĂ« mundĂ«sine tĂ« shndĂ«rrohet nĂ« dobi tĂ« pĂ«rbashkĂ«t. Sot njĂ« grusht zĂ«rash po pĂ«rpiqen tĂ« propagandojnĂ« njĂ« âluftĂ« kulturoreâ tĂ« importuar, pĂ«rmes parullave, etiketave dhe armiqve tĂ« gatshĂ«m. ShoqĂ«ria jonĂ« sot, ose do ta kopjojĂ« modelin e zhurmĂ«s sĂ« importuar, ose do ta transformojĂ« zhurmĂ«n e huaj nĂ« zgjidhje.
Prej vitesh, debatet pĂ«r gjinĂnĂ« vijnĂ« si dallgĂ« tĂ« deteve tĂ« ftohta dhe tĂ« largĂ«ta: me fjalor tĂ« gatshĂ«m, taktika polarizuese dhe armiq imagjinarĂ«. Problemi nuk janĂ« bindjet, pasi nĂ« njĂ« shoqĂ«ri tĂ« lirĂ«, bindjet janĂ« tĂ« larmishme. Problemi fillon kur shablloni i huaj zĂ«vendĂ«son mendimin vendas: imitojmĂ« betejĂ«n e dikujt tjetĂ«r pa pyetur âçfarĂ« duam tĂ« zgjidhim kĂ«tu?â apo âcilat janĂ« rrethanat tona ligjore, kulturore, institucionale?â.
NĂ« kĂ«tĂ« çast na volitet njĂ« parim i thjeshtĂ«, por i mjaftueshĂ«m: tĂ« drejtat ekzistojnĂ« njĂ«kohĂ«sisht me ndĂ«rgjegjen. Shteti duhet tâu ofrojĂ« shĂ«rbim tĂ« barabartĂ« tĂ« gjithĂ«ve. NdĂ«rkohĂ« qĂ« bashkĂ«sitĂ« fetare nevojitet tĂ« jenĂ« tĂ« lira tĂ« jetojnĂ« doktrinĂ«n e vet.
Ky binom nuk lejon qĂ« barazia tĂ« shtypĂ« besimin, dhe as besimi tĂ« justifikojĂ« diskriminimin. ĂelĂ«si Ă«shtĂ« vija ndarĂ«se: çfarĂ« Ă«shtĂ« shĂ«rbim publik i detyrueshĂ«m pĂ«r tĂ« gjithĂ« dhe çfarĂ« Ă«shtĂ« hapĂ«sirĂ« doktrinore e brendshme.
Për ta ulur temperaturën dhe për ta kthjelluar kuptimin, na lipsen tre dallime të qarta.
1) âDoktrina fetare nuk barazohet me ligjinâ
Doktrina rregullon jetĂ«n e brendshme tĂ« bashkĂ«sive fetare; ligji rregullon hapĂ«sirĂ«n publike dhe mbron çdo qytetar. Ligji âPĂ«r barazinĂ« gjinoreâ garanton mundĂ«si dhe trajtim tĂ« barabartĂ« midis burrave dhe grave nĂ« punĂ«sim, arsim dhe vendimmarrje. Fjala vjen nĂ« njĂ« bashki sâmund tĂ« vendosen kritere punĂ«simi qĂ« de facto pĂ«rjashtojnĂ« gratĂ« (p.sh. orare tĂ« pajustifikuara ose kushte pa lidhje me detyrĂ«n) â ky Ă«shtĂ« diskriminim i ndaluar. NdĂ«rkohĂ«, nĂ« hapĂ«sirĂ«n e besimit fetar, bashkĂ«sitĂ« gĂ«zojnĂ« autonomi doktrinore (p.sh. kush predikon, çfarĂ« mĂ«sohet), por kjo nuk lejon shmangien e ligjit kur ofrohen shĂ«rbime nĂ« hapĂ«sirĂ«n publike.
2) Shërbesa fetare nuk është shtetërore
BashkĂ«sitĂ« fetare kanĂ« mision shpirtĂ«ror dhe moral, ndĂ«rsa shteti ofron shĂ«rbime dhe garanton tĂ« drejta pĂ«r qytetarĂ«t. Ligji kundĂ«r diskriminimit, miratuar nĂ« vitin 2010, kur qeverisnin kolegĂ«t opozitarĂ« e ndalon diskriminimin nĂ« ofrimin e mallrave/shĂ«rbimeve dhe nĂ« punĂ«sim, bazuar mbi gjininĂ«, orientimin seksual dhe identitetin gjinor. Fjala vjen njĂ« sportelist shtetĂ«ror sâmund tĂ« refuzojĂ« shĂ«rbimin pĂ«r shkak tĂ« identitetit gjinor dhe njĂ« institucion publik sâmund tĂ« pyesĂ« ose vendosĂ« kushte mbi gjininĂ« apo statusin familjar pa lidhje me detyrĂ«n. NdĂ«rkohĂ« bashkĂ«sia fetare Ă«shtĂ« plotĂ«sisht e lirĂ« tĂ« pĂ«rcaktojĂ« nĂ«se predikojnĂ« burrat apo gratĂ« dhe nĂ«se mĂ«sohet qĂ« gratĂ« tâi mbulojnĂ« kryet apo ta tregojnĂ« hijeshinĂ« e tyre. E pra, shteti nuk Ă«shtĂ« tempull besimi dhe tempulli nuk bĂ«het dot zyrĂ« shteti.
3) Liria e ndërgjegjes nuk është licensë për të diskriminuar
Po aq e vërtetë është se ndalimi i diskriminimit nuk është detyrim për të mohuar besimin. Rendi ynë i mbron të dyja: shërbim të barabartë për çdo qytetar dhe autonomi doktrinore për komunitetet e besimit.
Zyrtari i shtetit nuk mund të refuzojë një akt administrativ për arsye fetare.
Komuniteti fetar mund të përcaktojë rolet liturgjike dhe mësimin e brendshëm sipas besimit të vet.
Kujt i shërben zhurma?
Importi i njĂ« âlufte kulturoreâ tĂ« rreme zĂ«vendĂ«son agjendĂ«n reale: korrupsionin. Sali Berishaâi shpallur non grata nga SHBA dhe MbretĂ«ria e Bashkuarâe mbulon kĂ«tĂ« me njĂ« maskĂ« neo-konservatore, duke e zhvendosur vĂ«mendjen nga llogaridhĂ«nia te parullat. NĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ«, disa udhĂ«heqĂ«s fetarĂ« tĂ« etur pĂ«r lavdi kĂ«rkojnĂ« tĂ« hyjnĂ« nĂ« politikĂ«, duke politizuar altarin dhe pĂ«rçarĂ« besimtarĂ«t.
Ky teatĂ«r ushqen eurofobinĂ«: BE pikturohet si âimport ideologjikâ, jo si kuadĂ«r standardesh, fondesh dhe drejtĂ«sie. Po kĂ«shtu, merr peng opozitĂ«n: agjenda e saj reale (antikorrupsion, ekonomi, shĂ«rbime) shuhet nĂ«n polemika tĂ« importuara, tĂ« moderuarit margjinalizohen dhe besueshmĂ«ria ndaj partnerĂ«ve europianĂ« dĂ«mtohet.
Le tĂ« mbyllim me tre rregulla tĂ« thjeshta pĂ«r njĂ« debat serioz: (1) PĂ«rkufizime para polemikave â sqarojmĂ« qĂ« âbarazi gjinoreâ do tĂ« thotĂ« trajtim i barabartĂ« dhe ndalim diskriminimi (kĂ«tu, dua tĂ« pĂ«rgĂ«zoj dhe falenderoj ata gazetarĂ« dhe ato media qĂ« kanĂ« marrĂ« mundimin ta lexojnĂ« ligjin qĂ« miratuam dhe tĂ« vĂ«nĂ« nĂ« pah atĂ« qĂ« bĂ«n dhe nuk bĂ«n ai ligj); âliri fejeâ do tĂ« thotĂ« tĂ« jetosh publikisht besimin pa e kthyer nĂ« armĂ« kundĂ«r tjetrit. (2) Shembuj, jo fantazma â flasim pĂ«r raste reale nĂ« punĂ«sim dhe shĂ«rbime (p.sh. kritere pune qĂ« pĂ«rjashtojnĂ« nĂ« praktikĂ« gratĂ«, sportele qĂ« refuzojnĂ« shĂ«rbimin), jo skenarĂ« tĂ« importuar nga kush e di ku. (3) Ndarje rolesh â shteti nuk predikon, altari nuk administrohet si zyrĂ« shteti: nĂ« hapĂ«sirĂ«n publike vlen barazia; nĂ« hapĂ«sirat e besimit fetar vlen autonomia doktrinore.
Ashtu si Jozefi, viktimë e vëllezerve të vetë, që nuk e romantizoi padrejtësinë, por e ktheu në të mirë, edhe ne mund të zgjedhim kthesën e arsyes: më pak parulla, më shumë proces; më pak panik, më shumë rregull. Formula është e qartë dhe e drejtë: të drejtat dhe ndërgjegja ecin dorë për dore. Kjo peshore mban bashkë shoqërinë, ul zhurmën dhe na kthen te thelbi: zgjidhje reale për njerëzit me halle të vërteta, jo sherr e shamata për llogari politike.
NjĂ« ditĂ« mĂ« parĂ« Komisioni Qendror i Zgjedhjeve publikoi shifrat zyrtare tĂ« shpenzimeve tĂ« fushatĂ«s, ku kryesonte Partia Demokratike. Drejtuesi i fushatĂ«s sĂ« PD, Chris LaCivita, ka marrĂ« pĂ«r konsulencĂ«n e tij 139 milionĂ« e 111 e 686 lekĂ« ose rreth 1.4 milionĂ« euro, tĂ« shpĂ«rndara nĂ« katĂ«r pagesa gjatĂ« vitit, ndĂ«rsa lidhur me kĂ«to âŠ
E nderuar Kryetare e GjykatĂ«s Kushtetuese, TĂ« nderuar anĂ«tarĂ« tĂ« GjykatĂ«s Kushtetuese, Edhe pse e di mirĂ« se kjo Ă«shtĂ« e drejta ime kushtetuese, dua tâju falenderoj me respekt qĂ« mĂ« keni dhĂ«nĂ« mundĂ«sinĂ« tĂ« jem sot i pranishĂ«m, pĂ«r tĂ« ushtruar tĂ« drejtĂ«n time, pĂ«r tâu dĂ«gjuar para Jush dhe para gjithĂ« shqiptarĂ«ve. Beteja âŠ
Seanca paraprake pĂ«r dosjen âMetaâ, e parashikuar tĂ« zhvillohej mĂ«ngjesin e sotĂ«m, 28 tetor, nĂ« GjykatĂ«n e Posaçme pĂ«r Krimet e RĂ«nda, Ă«shtĂ« shtyrĂ«. Shkak pĂ«r shtyrjen u bĂ« mungesa e avokatit mbrojtĂ«s tĂ« Monika Kryemadhit, raporton pĂ«r Klan News, gazetarja Glidona Daci. Gjyqtarja Irena Gjoka, e cila drejton procesin, vendosi qĂ« seanca tĂ« mos âŠ
Masat ndëshkuese të Bashkimit Evropian kundër Kosovës janë bërë sinonim i një dënimi të zgjatur - sipas disave pa arsye.
Ndryshe nga koha kur janë vendosur, komuniteti serb ka marrë pjesë në zgjedhjet e sivjetme parlamentare dhe lokale në Kosovë, duke ndryshuar ndjeshëm kushtet që dikur i kanë justifikuar.
âBesojmĂ« se tani nuk ka asnjĂ« kusht qĂ« i arsyeton masat kundĂ«r KosovĂ«s. Me mbajtjen e zgjedhjeve, serbĂ«t kanĂ« pĂ«rfaqĂ«suesit e tyre politikĂ« nĂ« nivel lokal dhe qendror. Kjo, nĂ« njĂ«farĂ« forme, shĂ«non rikthimin e jetĂ«s politike normale tĂ« komunitetit serb nĂ« KosovĂ«â, thotĂ« Besar GĂ«rgi, nga Grupi pĂ«r Studime Juridike dhe Politike, pĂ«r programin Expose tĂ« Radios Evropa e LirĂ«.
Ky grup është një nga 12 organizatat e shoqërisë civile që i kërkuan javën e kaluar BE-së heqjen e masave ndaj Kosovës, duke argumentuar se rrethanat fillestare nuk vlejnë më dhe se masat po dëmtojnë procesin e integrimit evropian.
Radio Evropa e Lirë pyeti në BE nëse është duke u diskutuar heqja e tyre, por nuk mori përgjigje.
Mediat cituan vetëm konfirmimin e një zëdhënëseje se BE-ja ka pranuar letrën nga shoqëria civile në Kosovë.
Këto masa, që përfshijnë ngrirjen e një pjese të fondeve të BE-së dhe pezullimin e takimeve të nivelit të lartë me zyrtarët kosovarë, u vendosën në mesin e vitit 2023, pas përshkallëzimit të tensioneve në veriun e vendit të banuar me shumicë serbe dhe disa veprimeve të Qeverisë, të cilat BE-ja i përshkroi si të pakoordinuara dhe në dëm të komunitetit serb.
Disa shenja të zbutjes, megjithatë, nisën të shihen së voni, përfshirë edhe nga takimet e ndara që presidentja e Komisionit Evropian, Ursula von der Leyen, zhvilloi më 15 tetor në Prishtinë me presidenten Vjosa Osmani dhe kryeministrin në detyrë, Albin Kurti.
NĂ« komunikatĂ«n qĂ« lĂ«shoi nĂ« X, von der Leyen tha vetĂ«m se Ă«shtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme qĂ« Kosova tĂ« vazhdojĂ« tĂ« ndĂ«rtojĂ« institucione tĂ« forta, tâi ulĂ« tensionet dhe tâi finalizojĂ« hapat e nevojshĂ«m pĂ«r tĂ« pĂ«rfituar nga Plani i Rritjes i BE-sĂ«.
NĂ« shkurt tĂ« kĂ«tij viti, Radio Evropa e LirĂ« raportoi se njĂ« projekt i Ngrohtores sĂ« Qytetit tĂ« PrishtinĂ«s, âTermokosâ, pĂ«r dyfishimin e kapaciteteve tĂ« ngrohjes nĂ« kryeqytet, ishte pezulluar, pĂ«r shkak tĂ« ngrirjes sĂ« njĂ« granti prej mbi 17 milionĂ« eurosh nga Bashkimi Evropian.
Lagjet që do të përfitonin nga ky projekt, përfshijnë: Prishtinën e Re, Kalabrinë, Matin 1 dhe Rrugën C.
TetĂ« muaj pas atij raportimi, âTermokosâ-i konfirmon se gjendja mbetet e njĂ«jtĂ«.
âProjekti nuk ka filluar me fazĂ«n e zbatimit, pĂ«r shkak se granti nga Bashkimi Evropian Ă«shtĂ« pezulluar pĂ«rkohĂ«sisht, si rezultat i masave tĂ« BE-sĂ« ndaj KosovĂ«s. PĂ«r rrjedhojĂ«, procesi i pĂ«rparimit tĂ« projektit mbetet nĂ« pritje derisa kĂ«to masa tĂ« hiqenâ, thuhet nĂ« pĂ«rgjigjen e ndĂ«rmarrjes dĂ«rguar Radios Evropa e LirĂ«.
Toby Vogel, analist nga KĂ«shilli i Politikave tĂ« Demokratizimit, me seli nĂ« Bruksel, thotĂ« se Bashkimi Evropian ka muaj qĂ« Ă«shtĂ« i zĂ«nĂ« me kriza madhore nĂ« botĂ« - nga Ukraina nĂ« Lindjen e Mesme - dhe politikĂ«n ndaj KosovĂ«s e ka lĂ«nĂ« nĂ« âautopilotâ.
âMendoj se ky Ă«shtĂ« njĂ« nga ata shembujt e politikave tĂ« BE-sĂ« qĂ« funksionojnĂ« thjesht nĂ« mĂ«nyrĂ« automatike. Aktualisht, BE-ja nuk ka udhĂ«heqje tĂ« qartĂ« sa i pĂ«rket çështjes sĂ« KosovĂ«s ose tĂ« SerbisĂ«, tĂ« cilat lidhen me njĂ«ra-tjetrĂ«n pĂ«rmes dialogut. Askush - as lider kombĂ«tar, as zyrtar, as komisionar - nuk dĂ«shiron tĂ« investojĂ« kapital politik nĂ« njĂ« çështje qĂ« shihet si relativisht e parĂ«ndĂ«sishmeâ, thotĂ« Vogel pĂ«r ExposenĂ«.
Për të, këto masa kanë qenë të padrejta ndaj Kosovës që nga fillimi, sidomos duke pasur parasysh se Serbia nuk është përballur me diçka të ngjashme, pavarësisht dyshimeve për përfshirjen e saj në sulmin e armatosur në Banjskë në vitin 2023.
Vogel nuk e pĂ«rjashton mundĂ«sinĂ« qĂ« BE-ja tĂ« vazhdojĂ« tâi pĂ«rdorĂ« masat si mjet presioni edhe pĂ«r çështje tĂ« tjera politike nĂ« KosovĂ«.
Si ky rast, ka edhe të tjerë. Një raport i publikuar në maj nga Instituti për Studime të Avancuara GAP në Prishtinë nxori në pah se masat ndëshkuese të BE-së i kanë kushtuar Kosovës rreth 613.4 milionë euro për projekte të pezulluara ose të shtyra për një afat të pacaktuar. Nga kjo shumë, 7.1 milionë euro janë humbur tërësisht, ndërsa sektorët më të prekur janë: mjedisi, energjia, digjitalizimi dhe kultura.
Por, pavarësisht kësaj, ato nuk duket se kanë ndikuar në orientimin properëndimor të qytetarëve të Kosovës. Një anketë e zhvilluar nga Instituti Ndërkombëtar Republikan në periudhën maj-korrik të këtij viti nxori në pah se 85 për qind e qytetarëve të anketuar në Kosovë mbështesin një politikë të jashtme pro-BE dhe properëndimore, krahasuar me vetëm 9 për qind në Serbi.
Gërgi thotë se një pjesë të përgjegjësisë për vazhdimin e masave të BE-së e mbajnë edhe institucionet vendore, të cilat prej muajsh kanë qenë jofunksionale ose në detyrë.
âNe, si shoqĂ«ri civile, mund ta hedhim hapin e parĂ«, mund ta bĂ«jmĂ« atĂ« qĂ« Ă«shtĂ« nĂ« kuadĂ«r tĂ« veprimtarisĂ« sonĂ«, porse, padyshim, pesha kryesore nĂ« kĂ«tĂ« aspekt u ngarkohet institucioneve shtetĂ«rore. E, nĂ«se ato janĂ« me mandat tĂ« kufizuar, kjo domosdo ka efekt nĂ« politikĂ«n e jashtmeâ, thotĂ« GĂ«rgi.
Pas takimit me von der Leyenin në Prishtinë, presidentja Osmani shkroi në Facebook se kishte diskutuar edhe për nevojën e heqjes së masave ndaj Kosovës, por nuk zbuloi detaje të tjera.
Vogel thotë se një moment i përshtatshëm për heqjen e masave të BE-së mund të vijë nëse Kosova formon një qeveri të qëndrueshme dhe legjitime, dhe shmang veprimet që BE-ja dhe partnerët e saj i konsiderojnë provokuese ose të njëanshme.
âKosova, sigurisht, po kalon njĂ« periudhĂ« tĂ« vĂ«shtirĂ« nĂ« aspektin e brendshĂ«m, pĂ«r shkak tĂ« pamundĂ«sisĂ« pĂ«r tĂ« formuar qeverinĂ« dhe gjithĂ« situatĂ«s qĂ« lidhet me tĂ«. Mendoj se, aktualisht, qĂ«ndrimi nĂ« Bruksel Ă«shtĂ« âtĂ« presĂ« dhe tĂ« shohĂ«â. Ekziston njĂ« ndjenjĂ« e pĂ«rgjithshme se âna duhet njĂ« lloj zgjidhjeje pĂ«r ngĂ«rçin politik nĂ« PrishtinĂ« pĂ«rpara se tĂ« merret ndonjĂ« vendim i rĂ«ndĂ«sishĂ«mâ, thotĂ« Vogel.
Por ai, gjithashtu, paralajmëron se mungesa e vëmendjes nga BE-ja është e rrezikshme, pasi rrit mundësinë e paqëndrueshmërisë dhe dhunës në Ballkanin Perëndimor. Pa një përqendrim politik të BE-së, rajoni mund të përballet me sfida serioze të sigurisë, sipas tij.
âMendoj se BE-ja ka pasur fat qĂ« nuk ka pasur mĂ« shumĂ« dhunĂ«, apo dhunĂ« mĂ« serioze nĂ« KosovĂ«. Po ashtu, ka qenĂ« me fat qĂ«, deri mĂ« tani, nuk ka pasur incidente tĂ« dhunshme nĂ« Bosnje dhe HercegovinĂ«. Ajo ka misione tĂ« vendosura nĂ« tĂ« dyja vendet. NĂ« letĂ«r i ka mjetet pĂ«r tâu pĂ«rgjigjur ndaj çdo sfide tĂ« sigurisĂ«, por politikisht i mungon vĂ«mendja dhe gatishmĂ«ria. Kjo Ă«shtĂ« njĂ« situatĂ« e rrezikshme, sepse ajo qĂ« po ndodh nĂ« lindje tĂ« BE-sĂ«, nĂ« UkrainĂ«, ka ndikim zinxhiror edhe nĂ« Ballkanin PerĂ«ndimorâ, thotĂ« Vogel.
Më herët këtë vit, Parlamenti Evropian kërkoi heqjen e masave ndëshkuese kundër Kosovës. Ministrat e Jashtëm të BE-së i sugjeruan gjithashtu Komisionit Evropian heqjen graduale të masave.
Por, në një intervistë dhënë Radios Evropa e Lirë në prill, komsionarja për Zgjerim e BE-së, Marta Kos, tha se jo të gjitha shtetet e BE-së janë dakord për heqjen e masave ndaj Kosovës.
Për një vendim të tillë kërkohet konsensusi i të 27 shteteve anëtare, e mes tyre janë edhe pesë vende që ende nuk e njohin pavarësinë e Kosovës - Spanja, Greqia, Rumania, Sllovakia dhe Qiproja.
Megjithatë, edhe përpara vendosjes së masave, nuk është vërejtur ndonjë gatishmëri reale për ta avancuar Kosovën në procesin e integrimit evropian.
Ajo mbetet i vetmi vend nĂ« Ballkanin PerĂ«ndimor pa status kandidati pĂ«r anĂ«tarĂ«sim nĂ« BE. Aplikimin pĂ«r tâu bĂ«rĂ« pjesĂ« e bllokut e ka dorĂ«zuar nĂ« fund tĂ« vitit 2022, por, pothuajse tre vjet mĂ« vonĂ«, kĂ«rkesa ende nuk Ă«shtĂ« marrĂ« nĂ« shqyrtim.
Për shkak të vonesës në formimin e institucioneve qendrore, Kosova mbetet edhe jashtë Planit të Rritjes së BE-së dhe nuk mund të përfitojë nga fondet e parapara. Kjo, sepse marrëveshja ndërkombëtare që mundëson qasjen në ato mjete duhet të miratohet paraprakisht nga Kuvendi.
Gërgi thekson rëndësinë e funksionalizimit të institucioneve sa më shpejt që të jetë e mundur, në mënyrë që ato të nisin një fushatë të koordinuar lobimi në qendrat evropiane.
Por topi, edhe atëherë, do të mbetet në anën e tyre, për të vendosur nëse do ta shpërblejnë Kosovën për përpjekjet e saj, apo thjesht do ta mbajnë në pritje. /REL/
âKosova duhet ta harrojĂ« krejt SerbinĂ«, nĂ« kuptimin qĂ« duhet tĂ« pĂ«rmbushĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« njĂ«anshme tĂ« gjitha kĂ«rkesat e dialogut dhe tâia lĂ«rĂ«, siç i themi ne, topin nĂ« derĂ« SerbisĂ«, duke i thĂ«nĂ« EuropĂ«s, duke u thĂ«nĂ« tĂ« gjitha vendeve tĂ« EuropĂ«s, duke u thĂ«nĂ« dhe atyre vendeve qĂ« nuk e njohin akoma, âŠ
GJENEVĂ, 16 tetor /ATSH-AA/ â Organizata BotĂ«rore e ShĂ«ndetĂ«sisĂ« (OBSH) paralajmĂ«roi sot se mĂ« pak se njĂ« nĂ« tre vende ka politikĂ« kombĂ«tare pĂ«r tĂ« adresuar barrĂ«n nĂ« rritje tĂ« çrregullimeve neurologjike, tĂ« cilat shkaktojnĂ« mĂ« shumĂ« se 11 milionĂ« vdekje çdo vit dhe prekin mbi 3 miliardĂ« njerĂ«z nĂ« mbarĂ« botĂ«n.
Gjetjet u përshkruan në raportin e OBSH-së për statusin global mbi neurologjinë, i cili tregoi se situatat neurologjike tani ndikojnë në më shumë se 40 për qind të popullsisë globale.
Dhjetë kontribuesit kryesorë në vdekje dhe paaftësi përfshijnë goditjen në tru, encefalopatinë neonatale, migrenën, sëmundjen e Alzheimerit dhe demenca të tjera, neuropatinë diabetike, meningjitin, epilepsinë dhe kancerin e sistemit nervor.
âMĂ« shumĂ« se 1 nĂ« 3 njerĂ«z nĂ« botĂ« jetojnĂ« me gjendje qĂ« prekin trurin e tyre. Ne duhet tĂ« bĂ«jmĂ« gjithçka qĂ« mundemi pĂ«r tĂ« pĂ«rmirĂ«suar kujdesin shĂ«ndetĂ«sor qĂ« u nevojitetâ, tha Jeremy Farrar, ndihmĂ«s drejtor i pĂ«rgjithshĂ«m i OBSH-sĂ« pĂ«r promovimin e shĂ«ndetit, parandalimin dhe kontrollin e sĂ«mundjeve.
âShumĂ« nga kĂ«to gjendje neurologjike mund tĂ« parandalohen ose trajtohen nĂ« mĂ«nyrĂ« efektive, megjithatĂ« shĂ«rbimet mbeten jashtĂ« mundĂ«sive pĂ«r shumicĂ«n, veçanĂ«risht nĂ« zonat rurale dhe tĂ« pashĂ«rbyera, ku njerĂ«zit shumĂ« shpesh pĂ«rballen me stigmĂ«, pĂ«rjashtim social dhe vĂ«shtirĂ«si financiareâ, shtoi ai.
Raporti nxori në pah pabarazi të mëdha globale, siç janë vendet me të ardhura të ulëta që kanë mbi 80 herë më pak neurologë sesa vendet me të ardhura të larta. Vetëm 32 për qind e shteteve anëtare të OBSH-së kanë politika kombëtare mbi çrregullimet neurologjike dhe vetëm 18 për qind e tyre kanë buxhete të dedikuara.
Agjencia e shĂ«ndetit publik e OKB-sĂ« nxit qeveritĂ« qĂ« tâi bĂ«jnĂ« çrregullimet neurologjike njĂ« pĂ«rparĂ«si politike, tĂ« zgjerojnĂ« aksesin nĂ« kujdes pĂ«rmes mbulimit shĂ«ndetĂ«sor universal dhe tĂ« zbatojnĂ« Planin Global tĂ« Veprimit NdĂ«rsektorial pĂ«r EpilepsinĂ« dhe Ărregullimet e Tjera Neurologjike (2022â2031) pĂ«r tĂ« zvogĂ«luar pabarazitĂ« dhe pĂ«r tĂ« forcuar shĂ«ndetin e trurit nĂ« tĂ« gjithĂ« botĂ«n.  /os/
Gjatë dekadave të tëra si autor, Harold Rosenberg u bëri thirrje artistëve të kundërshtonin klishetë dhe konformizmin dhe që në vend të tyre të ndërmerrnin veprime.
Nga: Blake Smith, historian dhe përkthyes / aeon.co Përkthimi: Agron Shala / Telegrafi.com
Me të drejtë publiku e ka humbur besimin te politikanët, ekspertët dhe mediat. Përparimi duket i pamundur, qoftë në politikë apo në kulturë. Burokracitë masive dhe të shkëputura, mashtrimet e tregut kapitalist dhe ideologjitë e shpërndara nga partitë, intelektualët dhe institucionet, na mbushin me klishe çorientuese dhe identitete të rreme. Nuk jemi më në gjendje të dallojmë të vërtetën, ta komunikojmë atë siç duhet me njëri-tjetrin, apo të gjejmë një rol autentik përmes të cilit të lidhemi me të tjerët dhe shpëtojmë nga forcat që devijojnë potencialin tonë për veprim të vërtetë, në një konformizëm të pamenduar ose vetëmburrjeje të rrejshme.
KĂ«shtu argumentonin - nga kriza e LuftĂ«s sĂ« DytĂ« BotĂ«rore e deri nĂ« vdekjen e tyre nĂ« vitet â70 tĂ« shekullit XX - dy nga intelektualĂ«t mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m tĂ« Shteteve tĂ« Bashkuara nĂ« mesin e shekullit tĂ« kaluar: Harold Rosenberg dhe Hannah Arendt. Miq tĂ« ngushtĂ« pĂ«r gati tri dekada, marrĂ«dhĂ«nia e tyre frymĂ«zoi teoritĂ« e ndĂ«rthurura pĂ«r veprimin dhe gjykimin, si dhe kthesĂ«n e pĂ«rbashkĂ«t drejt rolit tĂ« kritikut kulturor pĂ«r njĂ« publik tĂ« madh. MegjithatĂ«, ndĂ«rsa Arendt tani shihet si figurĂ« qendrore nĂ« kanonin filozofik modern, Rosenbergu Ă«shtĂ« pothuajse i harruar, ashtu siç Ă«shtĂ« edhe dialogu kritik mes tyre.
Rosenbergu ishte njĂ« nga mendimtarĂ«t kryesorĂ« amerikanĂ« tĂ« artit, nĂ« vitet pas LuftĂ«s sĂ« DytĂ« BotĂ«rore, kur ShBA-ja zĂ«vendĂ«soi EvropĂ«n si qendra e botĂ«s sĂ« artit. FalĂ« pjesĂ«risht eseve tĂ« tij kritike, artistĂ«t si Barnett Newman, Willem de Kooning dhe Jackson Pollock hynĂ« nĂ« historinĂ« e artit dhe bĂ«nĂ« qĂ« arti modern tĂ« duket sinonim i kulturĂ«s amerikane. Ai gjithashtu ndikoi dhe u ndikua nga Arendt, me tĂ« cilĂ«n u bĂ« mik nĂ« fund tĂ« viteve â40 tĂ« shekullit XX. TĂ« dy zhvilluan njĂ« grup idesh pĂ«r mĂ«nyrĂ«n se si ajo qĂ« ata e quanin "veprim" lidhte estetikĂ«n dhe politikĂ«n. GjatĂ« dy dekadave nĂ« vijim, ata vazhduan tĂ« rishqyrtonin kuptimin e veprimit ndĂ«rsa tĂ« dy jepnin mĂ«sim nĂ« programin Komiteti pĂ«r Mendimin ShoqĂ«ror nĂ« Universitetin e Ăikagos.
GjatĂ« katĂ«r dekadave pas vdekjes sĂ« tij, Rosenbergu u fishk nĂ« njĂ« karikaturĂ« qĂ« pak mbahet mend. IdetĂ« e tij tĂ« veçanta pĂ«r veprimin - josistematike, gjithmonĂ« nĂ« zhvillim dhe tĂ« trajtuara nĂ« ese tĂ« pĂ«rmbledhura nĂ« njĂ« botim qĂ« ka qenĂ« jashtĂ« shtypit qĂ« nga vitet â80 tĂ« shekullit XX - janĂ« hedhur poshtĂ« nga historianĂ«t e artit si Michael Fried, Rosalind Krauss dhe Hal Foster si "gjysmĂ« romantike, gjysmĂ« mikroborgjeze" dhe si "gjĂ«mĂ« psikologjike", siç e thotĂ« Christa Noel Robbins nĂ« Artisti si autor [Artist as Author, 2021]. NdĂ«rsa kĂ«ta studiues gabojnĂ« kur e pĂ«rjashtojnĂ« Rosenbergun, ata kanĂ« tĂ« drejtĂ« tĂ« shohin tek ai kundĂ«rshtarin e llojit tĂ« kritikĂ«s qĂ« ata ushtrojnĂ«. EsetĂ« e tij janĂ« tĂ« mbushura me kritika provokuese pĂ«r mĂ«nyrĂ«n se si akademikĂ«t, profesionistĂ«t e muzeve, galeristĂ«t dhe kritikĂ«t e artit i reduktojnĂ« veprat artistike nĂ« instrumente tĂ« pedagogjisĂ« ose tĂ« pĂ«rfitimit, duke e larguar vĂ«mendjen nga thelbi i vĂ«rtetĂ« i krijimit artistik.
ArtistĂ«t pĂ«r tĂ« cilĂ«t ka shkruar Rosenbergu ishin njerĂ«z qĂ« ai i kuptonte se po luftonin pĂ«r tĂ« krijuar njĂ« jetĂ« njerĂ«zore pĂ«r vetveten, mes shtypjeve dhe iluzioneve tĂ« kapitalizmit. Duke vepruar kĂ«shtu, ka thĂ«nĂ« ai, ata shkĂ«puteshin nga konventat e historisĂ« sĂ« artit. Prodhimi i objekteve tĂ« bukura, anĂ«tarĂ«sia nĂ« njĂ« avangardĂ« tĂ« vetĂ«dijshme, pĂ«rfaqĂ«simi i temave politikisht tĂ« dobishme dhe madje ndjekja e origjinalitetit binin poshtĂ« ndĂ«rsa nuk pĂ«rpiqeshin mĂ« tĂ« krijonin art, por tĂ« vepronin - qoftĂ« nĂ« kanavacĂ«, nĂ« skulpturĂ«, apo pĂ«rmes reagimeve qĂ« provokonin veprimet e tyre. Kritika e artit, kĂ«mbĂ«ngulte Rosenbergu nĂ« esenĂ« e tij mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme dhe goxha tĂ« keqinterpretuar, PiktorĂ«t amerikanĂ« tĂ« veprimit [The American Action Painters, 1952], ishte pĂ«rgjigja mĂ« e papĂ«rshtatshme nga tĂ« gjitha ato tĂ« mundshmet ndaj njĂ« veprimi tĂ« tillĂ«. "Piktura e reâ, deklaroi ai, "ka rrĂ«zuar çdo dallim mes artit dhe jetĂ«s", dhe nuk kishte nevojĂ« pĂ«r kritikĂ« nĂ« kuptimin e kĂ«rkimit vlerĂ«sues tĂ« njĂ« specialisti pĂ«r cilĂ«si, por mĂ« tepĂ«r njĂ« ushtrim ekzistencial gjykimi. NĂ« vend qĂ« tĂ« pĂ«rshkruajĂ« vendin e njĂ« vepre nĂ« shpalosjen e tendencave historike, ose tĂ« zbulojĂ« interesin e saj si njĂ« lente mbi problemet shoqĂ«rore, kritiku duhet tĂ« gjykojĂ« veprimin e artistit sipas mĂ«nyrĂ«s se si ai e zbulon jetĂ«n.
Jeta e vetĂ« Rosenbergut, e cila njihet mĂ« mirĂ« falĂ« biografisĂ« sĂ« vitit 2021 nga Debra Bricker Balken, filloi nĂ« njĂ« familje hebreje tĂ« shtresĂ«s sĂ« ulĂ«t tĂ« mesme nĂ« Nju-Jork, nĂ« vitin 1906. Ambicioz, por pa drejtim tĂ« qartĂ«, Rosenbergu brodhi pas shkollĂ«s sĂ« drejtĂ«sisĂ« (nuk ushtroi kurrĂ« punĂ«n e juristit), mes bohemĂ«ve tĂ« Greniq-Villiqit. PĂ«rmes miqĂ«sive tĂ« tij me artistĂ« dhe intelektualĂ« tĂ« rinj aspirues, ai fitoi njohuri pĂ«r rrymat kryesore tĂ« kohĂ«s: marksizmin, psikanalizĂ«n dhe surrealizmin. Veprimtaria krijuese e Rosenbergut ishte po aq e larmishme sa edhe mjedisi i tij intelektual. PĂ«r pjesĂ«n mĂ« tĂ« madhe tĂ« viteve â30 tĂ« shekullit XX, i drejtoi energjitĂ« e tij nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« paqĂ«ndrueshme ndĂ«rmjet pikturĂ«s, poezisĂ«, letĂ«rsisĂ« dhe publicistikĂ«s. TĂ« gjitha kĂ«to pĂ«rpjekje ishin tĂ« ndikuara nga politika e tij majtiste. PĂ«r shembull, poema e tij Fronti [The Front, 1935] paraqet Rosenbergun teksa pĂ«rpiqet tĂ« zotĂ«rojĂ« njĂ« stil modernist, me shumĂ« perspektiva, nĂ« tĂ« cilĂ«n ai lavdĂ«ron dhunĂ«n e kryer nga marinarĂ«t, anĂ«tarĂ«t e sindikatave dhe fermerĂ«t kundĂ«r forcave tĂ« reaksionit tĂ« simbolizuara nga ânjĂ« bastard prej biznesmeniâ.
Teksa Kriza e Madhe Ekonomike, qĂ« filloi mĂ« 1929, u bĂ« njĂ« katastrofĂ« qĂ« pĂ«rcakton epokĂ«n, Rosenbergu, si shumĂ« mendimtarĂ« tĂ« rinj, te Bashkimi Sovjetik gjeti frymĂ«zimin pĂ«r njĂ« model tĂ« ri shoqĂ«ror. GjatĂ« mesit tĂ« viteve â30 tĂ« shekullit XX, qeveria sovjetike inkurajoi grupet komuniste, anembanĂ« botĂ«s, qĂ« tĂ« bashkĂ«punonin me tĂ« majtĂ«n demokratike jokomuniste si pjesĂ« e tĂ« ashtuquajturit Front i Popullit. Rosenbergu u bashkua me disa prej kĂ«tyre grupeve, duke punuar si redaktor nĂ« Art Front, njĂ« periodik i frymĂ«zuar nga Fronti i Popullit i krijuar nga dy sindikata artistĂ«sh tĂ« lidhura me PartinĂ« Komuniste. Ai gjithashtu mori pjesĂ« nĂ« njĂ« sĂ«rĂ« projektesh tĂ« epokĂ«s sĂ« MarrĂ«veshje sĂ« Re pĂ«r PunĂ«sim [New Deal] qĂ« synonin tĂ« gjenin punĂ« pĂ«r shkrimtarĂ« dhe artistĂ«. Ai shkroi katalogĂ« dhe tekste tĂ« tjera pĂ«r murale tĂ« financuara nga Administrimi i PĂ«rparimit tĂ« Punimeve [Works Progress Administration - WPA], dhe pĂ«rgatiti njĂ« antologji tĂ« shkrimit tĂ« ri amerikan, GjĂ«ra amerikane [American Stuff], organizuar nga Projekti Federal i ShkrimtarĂ«ve [Federal Writersâ Project]. Dukej se nĂ« ato vite ishte e mundur tĂ« imagjinoheshin partneritetet qĂ« lidhnin artistĂ«t, shkrimtarĂ«t, tĂ« majtĂ«n amerikane, administratĂ«n e Rooseveltit dhe komunizmin ndĂ«rkombĂ«tar.
Deri nĂ« fund tĂ« viteve â30 tĂ« shekullit XX, Rosenbergu kishte braktisur kĂ«tĂ« sintezĂ«. Si shumĂ« tĂ« tjerĂ« nĂ« tĂ« majtĂ«n, ai ishte thellĂ«sisht i zhgĂ«njyer nga spektaklet gjyqĂ«sore dhe spastrimet e Bashkimit Sovjetik, nga pakti i tij me GjermaninĂ« naziste dhe nga pushtimi i FinlandĂ«s. Ai u zhgĂ«njye gjithashtu nga qĂ«ndrimet e ngushta dhe doktrinare tĂ« aktivistĂ«ve tĂ« frymĂ«zuar nga stalinizmi - nĂ« skenĂ«n artistike amerikane - si edhe nga arti i zbehtĂ« dhe i prapambetur i subvencionuar nga WPA-ja. Muralet me bujq e punĂ«torĂ« heroikĂ« nuk ngjanin me asgjĂ« tjetĂ«r pĂ«rveçse me artin e promovuar nga Stalini dhe Hitleri nĂ« regjimet e tyre pĂ«rkatĂ«se. Fronti i Popullit, si nĂ« politikĂ« ashtu edhe nĂ« estetikĂ«, dukej se kishte arritur nĂ« njĂ« rrugĂ« pa krye.
ArtistĂ«t nĂ« rrethin e Rosenbergut kishin ndjesinĂ« e tij tĂ« zhgĂ«njimit. NjĂ« nga miqtĂ« e tij mĂ« tĂ« ngushtĂ« nĂ« vitet â30 tĂ« shekullit XX ishte Barnett Newman (1905-1970), njĂ« mĂ«sues zĂ«vendĂ«sues nĂ« shkolla publike, i cili pikturonte nĂ« kohĂ«n e lirĂ«. Si Rosenbergu, Newmani ishte marksist me prirje gjithnjĂ« e mĂ« tĂ« lirĂ« nĂ« mendim. Ai kandidoi si i pavarur pĂ«r kryetar bashkie i Nju-Jorkut, nĂ« vitin 1933, duke premtuar se ânjerĂ«zit e kulturĂ«sâ, si ai vetĂ«, do tĂ« sillnin âveprimâ, njĂ« term qĂ« mĂ« vonĂ« do tĂ« bĂ«hej shenjĂ« identifikuese pĂ«r Rosenbergun. Ata qĂ« ishin tĂ« aftĂ« pĂ«r âpĂ«rvojĂ« estetikeâ, argumentonte Newmani, duhej tĂ« bashkoheshin nĂ« mbrojtje tĂ« njeriut tĂ« zakonshĂ«m kundĂ«r interesave pĂ«r para. Platforma e tij ofronte shkolla arti, falas, ânjĂ« studio qytetare jokomerciale tĂ« filmitâ dhe programe tĂ« ngjashme. Deri nĂ« fund tĂ« dekadĂ«s, Newmani e humbi besimin nĂ« tĂ« majtĂ«n dhe nĂ« artin politikisht tĂ« angazhuar. NĂ« njĂ« kthesĂ« qĂ« do ta frymĂ«zonte Rosenbergun, Newmani shkatĂ«rroi pikturat e tij dhe filloi tĂ« kĂ«rkonte njĂ« stil tĂ« ri qĂ« do ta çonte drejt veprĂ«s sĂ« tij tĂ« çmuar e tĂ« thjeshtĂ« abstrakte - Onement I, nĂ« vitin 1948.
MegjithatĂ«, siç do tĂ« kujtonte mĂ« vonĂ« Newmani, Rosenbergu e shtynte vazhdimisht gjatĂ« kĂ«saj krize tĂ« âshpjegonteâ se çfarĂ« mund tĂ« nĂ«nkuptonte pĂ«r botĂ«n stili i tij i ri, i zbrazur nga çdo figurĂ« apo simbol. PavarĂ«sisht dukjes, piktura abstrakte - si pĂ«rgjigje ndaj ngĂ«rçit politik dhe kolapsit tĂ« dukshĂ«m tĂ« shpresĂ«s pĂ«r njĂ« tĂ« majtĂ« progresiste - ishte ende politike dhe, nĂ« fakt, Newmani i tha Rosenbergut se, nĂ«se interpretohet siç duhet, vepra e tij do tĂ« nĂ«nkuptonte fundin e âgjithĂ« kapitalizmit shtetĂ«ror dhe totalitarizmitâ. Sado qĂ« mesazhi i saj kĂ«rkonte dekodim me ndihmĂ«n e njĂ« intelektuali dashamirĂ«s si Rosenbergu, piktura e Newmanit ende mund tĂ« ishte njĂ« akt politik. NdĂ«rsa tĂ« dy miqtĂ« pĂ«rballonin humbjen e ndĂ«rsjellĂ« tĂ« sigurisĂ« ideologjike, Rosenbergu po e ndihmonte Newmanin tĂ« gjente njĂ« metodĂ« tĂ« re artistike - ndĂ«rsa shpikte pĂ«r veten njĂ« personazh tĂ« ri si kritik arti.
GjatĂ« viteve â40 tĂ« shekullit XX, teksa e inkurajonte Newmanin nĂ« vetĂ«transformimin e tij nĂ« njĂ« artist abstrakt, Rosenbergu dyshonte nĂ«se veprimi i frytshĂ«m politik ishte ende i mundur. Ai shqetĂ«sohej, nĂ« fakt, se pĂ«rparimi politik pengohej pikĂ«risht nga joshja e personazheve nĂ« dukje tĂ« rinj. Duke shkruar kryesisht pĂ«r revistĂ«n trockiste me qarkullim tĂ« vogĂ«l, por shumĂ« me ndikim, Partisan Review, ai pohoi se intelektualĂ«t âish-komunistĂ«â, si vetĂ« ai, teksa largoheshin nga e majta ishin aq tĂ« âhutuar pĂ«rballĂ« situatĂ«s aktuale botĂ«roreâ, saqĂ« mund tĂ« kapeshin pas çdo âmjeti fetar apo mitologjikâ pĂ«r iluzionin e kuptimit se çfarĂ« roli duhet tĂ« luanin dhe kush duhej tĂ« ishin. NjerĂ«z tĂ« hutuar, qĂ« ndienin se diçka ishte tmerrĂ«sisht e gabuar nĂ« shoqĂ«rinĂ« moderne, por nuk ishin nĂ« gjendje tĂ« shpjegonin situatĂ«n e tyre, e aq mĂ« pak tĂ« gjenin rrugĂ«dalje, merrnin identitete fantastike - si arianĂ«, si Njeriu i Ri Sovjetik, si mbrojtĂ«s tĂ« qytetĂ«rimit perĂ«ndimor - nĂ« drama tĂ« vendosura nĂ« tĂ« kaluarĂ«n e largĂ«t apo nĂ« tĂ« ardhmen utopike. Edhe pse tĂ« rreme, kĂ«to identitete dhe drama tĂ« reja ishin tĂ« paktĂ«n tĂ« kuptueshme. Ato ofronin njĂ« skenar qĂ« u tregonte individĂ«ve tĂ« hutuar kush ishin dhe çfarĂ« duhej tĂ« bĂ«nin, duke u dhĂ«nĂ« atyre ndjesinĂ« se ishin nĂ« gjendje tĂ« vepronin.
Kjo analizĂ« - tĂ« cilĂ«n Rosenbergu do ta shprehte nĂ« njĂ« seri esesh qĂ« rishqyrtonin Brumarin e tetĂ«mbĂ«dhjetĂ« tĂ« Lui Bonapartit [Der 18te Brumaire des Louis Napoleon, 1852] tĂ« Karl Marxit - pasqyronte idetĂ« qĂ« Arendt po i zhvillonte nĂ« Origjinat e totalitarizmit [The Origins of Totalitarianism, 1951]. TĂ« dy mendimtarĂ«t argumentonin se ideologjitĂ« ekstremiste tĂ« sĂ« djathtĂ«s dhe tĂ« sĂ« majtĂ«s iu pĂ«rgjigjeshin problemeve reale tĂ« shoqĂ«risĂ« moderne duke ofruar identitete dhe narrativa tĂ« pĂ«rhanta kolektive, qĂ« zĂ«vendĂ«sonin veprimin e vĂ«rtetĂ« dhe veten autentike. LiberalĂ«t qĂ« i kundĂ«rshtonin kĂ«to ideologji, paralajmĂ«ronin ata, nuk ishin mĂ« pak tĂ« prekshĂ«m nga kĂ«to iluzione. NĂ« fakt, Rosenbergu filloi tĂ« dyshonte se ârevistat e voglaâ, si Partisan Review dhe skena intelektuale e Nju-Jorkut pas stalinizmit, ishin nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« shpĂ«rndarĂ«se tĂ« kĂ«tij lloji tĂ« gabuar mendimi dhe se intelektualĂ«t, qĂ« e shihnin veten si mendimtarĂ« tĂ« lirĂ«, ishin po aq tĂ« mashtruar sa masat e hipnotizuara nga propaganda e Stalinit dhe Hitlerit.
Në esenë e tij Tufa e mendjeve të pavarura [The Herd of Independent Minds, 1948], Rosenbergu sulmoi Partisan Review-in, ndër të tjera, për pretendimin e tyre se përbënin një botë kulturore dhe intelektuale të ndarë nga kultura e degraduar masive e kapitalizmit amerikan. Autorë të Partisan Review, si Clement Greenberg dhe Dwight Macdonald, u ankuan për ngritjen e një industrie konsumeriste dhe hedoniste të zbavitjes, të mbushur me banalitet, si për uljen e standardeve intelektuale ashtu edhe për fuqinë e saj për të larguar klasën punëtore nga politika kuptimplotë. Edhe pse ai i kishte të njëjtat shqetësime si ata, Rosenbergu ngulte këmbë se botimet e tilla ushqenin ndjesinë e rreme të të qenit të jashtëm dhe superiorë ndaj prodhimit të standardizuar të opinionit publik nëpërmjet mediave. Në të vërtetë, ato ishin vetëm një segment i veçantë demografik brenda atij procesi të gjerë manipulimi - ndoshta edhe më të prekshëm ndaj mashtrimit, pasi e imagjinonin veten si të pavarur në aspektin intelektual. Duke promovuar një konformizëm të vetëkënaqur e të maskuar si mendim i lirë, revistat e vogla, paralajmëronte ai, po zhvendoseshin drejt një liberalizmi të paqartë që zëvendësonte mundësitë e vërteta për veprim intelektual dhe politik me një identitet të rehatshëm brenda grupit.
NjĂ« zhgĂ«njim i tillĂ« ishte temĂ« dominuese e esesĂ« qĂ« nisi karrierĂ«n e Rosenbergut si kritik arti, PiktorĂ«t amerikanĂ« tĂ« veprimit. Botuar nĂ« vitin 1952 nĂ« ArtNews, njĂ« botim qĂ« po bĂ«hej vendi kryesor pĂ«r tĂ« shkruar mbi grupin nĂ« zhvillim tĂ« piktorĂ«ve abstraktĂ« me bazĂ« nĂ« Nju-Jork, si Newman, de Kooning dhe Pollock, eseja pohonte se kĂ«ta artistĂ« ishin pĂ«rfaqĂ«sues tĂ« vĂ«shtirĂ«sive me tĂ« cilat pĂ«rballeshin tĂ« gjithĂ« ata qĂ« jetonin pas asaj qĂ« Rosenbergu e quante âkriza e madheâ e viteve 1930-â40. Ishte bĂ«rĂ« i paqĂ«ndrueshĂ«m besimi nĂ« pĂ«rparim tĂ« çdo lloji, qoftĂ« pĂ«rmes revolucionit politik tĂ« udhĂ«hequr nga e majta e organizuar, apo nga njĂ« avangardĂ« artistĂ«sh modernistĂ« qĂ« ndĂ«rtonin mbi inovacionet e gjysmĂ«shekullit tĂ« kaluar. Nuk ishte mĂ« e qartĂ« se pĂ«r çfarĂ« shĂ«rbente arti. MbĂ«shtetĂ«sit e âpikturĂ«s sĂ« reâ iu pĂ«rgjigjĂ«n kĂ«saj situate duke braktisur si politikĂ«n ashtu edhe estetikĂ«n - qĂ«llimin pĂ«r tĂ« ndryshuar shoqĂ«rinĂ« apo pĂ«r tĂ« krijuar objekte tĂ« bukura, interesante apo ndryshe tĂ« rĂ«ndĂ«sishme. NĂ« vend tĂ« kĂ«saj, ata kĂ«rkuan, me njĂ« ânjohje tĂ« dĂ«shpĂ«ruar pĂ«r lodhjen morale dhe intelektualeâ, tĂ« âveproninâ pĂ«rmes krijimit tĂ« veprave artistike ânĂ« formĂ«n e revoltave personaleâ.
NĂ« fushĂ«n e arteve pamore, ata ishin tĂ« ngjashĂ«m me ekzistencialistĂ«t e letĂ«rsisĂ« dhe filozofisĂ« franceze, me tĂ« cilĂ«t Rosenbergu ishte nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« ngushtĂ« i njohur si bashkĂ«punĂ«tor i rregullt i revistĂ«s Les Temps modernes tĂ« Jean-Paul Sartreit dhe Simone de Beauvoirit (pĂ«r tĂ« cilĂ«n kishte shkruar njĂ« version tĂ« mĂ«parshĂ«m tĂ« PiktorĂ«t amerikanĂ« tĂ« veprimit). Ajo qĂ« ishte thelbĂ«sore, Rosenbergu dallohej nga bashkĂ«biseduesit e tij ekzistencialistĂ« francezĂ« pĂ«rmes theksimit se pĂ«rpjekjet e tilla nuk duhen gjykuar nĂ« termat e autenticitetit; ato nuk kanĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« me âtĂ« qenit i vĂ«rtetĂ« me vetenâ apo me qĂ«ndrimin âe pĂ«rkushtuarâ ndaj zgjedhjeve arbitrare. Duke i quajtur veprim, ai theksonte se kĂ«to eksperimente do tĂ« duhej tĂ« gjykoheshin pĂ«r efektivitetin e tyre nĂ« ndryshimin e situatĂ«s dhe karakterit tĂ« atyre qĂ« i kryejnĂ« ato.
Rosenbergu nuk po i lavdëronte artistët amerikanë të cilët i ka përshkruar. Në mënyrë të dukshme, ai nuk përmendte asnjërin prej tyre me emër dhe as nuk përshkroi ndonjë vepër të veçantë arti. Bashkëkohësit, megjithatë, e kuptonin se ai po i referohej piktorëve kryesorë abstraktë të Nju-Jorkut - Rosenbergu, në fund të fundit, dihej se ishte mik me Newmanin dhe de Kooningun. Ai gjithashtu nuk ishte i vetmi që i konsideronte ata si artistë me rëndësi, apo që i kushtonte vëmendje intelektuale ngritjes së abstraksionit amerikan pas realizmit shoqëror të epokës së Marrëveshje së Re për Punësim. Këta piktorë po lavdëroheshin nga kolegët dhe rivalët e Rosenbergut në revistat e vogla, më së shumti nga Greenbergu, i cili i shihte ata si përfaqësues të një hapi të mëtejshëm në historinë e artit, duke avancuar në evolucionin e gjatë larg kanavacave të përqendruara në imazhe, drejt çlirimit të formës dhe ngjyrës së pastër. Së shpejti, piktorët abstraktë, veçanërisht Pollocku, do të bëheshin figura të njohura, të ngritur në piedestal si rebelë interesantë, qëndrimet mashkullore të të cilëve përputheshin me goditjet agresive të furçës dhe teknikat e spërkatjes. Armiqësia e ashpër e kritikëve konservatorë në The New York Times vetëm sa e shtoi aurën e tyre si rebelë.
Rosenbergu mbajti njĂ« qĂ«ndrim ndaj abstraksionit amerikan, ndryshe nga vlerĂ«simi formalist i Greenbergut, mitologjia e medias apo moskuptimi i konservatorĂ«ve. KundĂ«r Greenbergut - dhe duke tingĂ«lluar thuajse si njĂ« nostalgjik reaksionar pĂ«r ditĂ«t e arta tĂ« akademisĂ« sĂ« Arteve tĂ« Bukura [Beaux Arts] - ai argumentonte se vepra e artistĂ«ve abstraktĂ« nuk mund tĂ« kuptohej si art nĂ« kuptimin tradicional. Ajo nuk ishte faza mĂ« e fundit e historisĂ« sĂ« artit; vetĂ« ekzistenca e saj tregonte se historia e artit ishte po aq e vdekur sa edhe ideologjitĂ« e marksizmit, nacionalizmit dhe liberalizmit. Disa njerĂ«z mund tĂ« ishin ende tĂ« magjepsur nga besimet dhe identitetet qĂ« i pĂ«rkisnin shekullit XIX, por ato nuk zbulonin mĂ« rrugĂ« pĂ«rpara pĂ«r veprim individual apo kolektiv. âArti Modernâ, ka thĂ«nĂ« ai, ishte thjesht ânjĂ« komedi e njĂ« revolucioniâ. Ai e lidhte kĂ«shtu me pseudo-revolucionet pĂ«rmes tĂ« cilave klasat punĂ«tore tĂ« EvropĂ«s ishin mashtruar nga e majta dhe e djathta ekstreme, ose me farsĂ«n e Napoleonit III qĂ« pĂ«rpiqej tĂ« pĂ«rsĂ«riste karrierĂ«n e xhaxhait tĂ« tij.
NĂ«se ai nuk mund tĂ« besonte mĂ« nĂ« premtimin e Frontit tĂ« Popullit se arti dhe e majta mund tĂ« bashkoheshin kundĂ«r shtypjes, Rosenbergu nuk do tĂ« kthehej prapa nĂ« iluzionin para-marksist se arti kishte njĂ« histori tĂ« ndarĂ« nga ajo e politikĂ«s. Ai gjithashtu vinte nĂ« pikĂ«pyetje mistikĂ«n e artistit si individ i guximshĂ«m, i veçantĂ«, ende i aftĂ« pĂ«r shprehur veten nĂ« njĂ« botĂ« gjithnjĂ« e mĂ« shtypĂ«se dhe tĂ« errĂ«t. Ky vizion pĂ«rmbante ende shpresĂ«n se, nĂ« mes tĂ« kolapsit tĂ« perspektivave politike pĂ«r njĂ« tĂ« ardhme mĂ« tĂ« drejtĂ«, mund tĂ« ekzistonte njĂ« mĂ«nyrĂ« pĂ«r tĂ« mbajtur gjallĂ« teknikat e krijimit pĂ«rmes tĂ« cilave individĂ«t mund tĂ« shpĂ«tonin nga rutina, klisheja dhe iluzioni, dhe me tĂ« cilat njĂ« ditĂ« mund tĂ« ringjallnin jetĂ«n politike. Duke krijuar njĂ« âidentitetâ tĂ« ri pĂ«rmes âveprimitâ, artistĂ«t shembullorĂ« mund tĂ« tĂ«rhiqnin vĂ«mendjen ndaj kapaciteteve tona tĂ« pĂ«rbashkĂ«ta pĂ«r ârevolta personaleâ dhe tĂ« mblidhnin rreth vetes njĂ« âaudiencĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«â tĂ« vĂ«mendshme ndaj âparimit tĂ« ri krijuesâ. Kishte njĂ« rrezik tĂ« tmerrshĂ«m, paralajmĂ«ronte Rosenbergu, qĂ« ky theksim i bazuar nĂ« akte tĂ« vogla tĂ« kundĂ«rshtimit simbolik, tĂ« degjeneronte nĂ« njĂ« âlĂ«vizje fetareâ, nĂ« njĂ« kult nĂ« tĂ« cilin personalitetet dhe objektet e famshme do tĂ« nderoheshin nga njĂ« âkastĂ«â e priftĂ«rinjve ekspertĂ« - duke formuar njĂ« grup tĂ« ri tĂ« brendshĂ«m po aq tĂ« mashtruar sa lexuesit dhe autorĂ«t e revistave tĂ« vogla ish-socialiste. ShqetĂ«simi mĂ« urgjent i tij ishte, nĂ« fakt, tĂ« paralajmĂ«ronte pĂ«r rrezikun qĂ« njĂ« treg arti nĂ« rritje dhe âburokracitĂ« e shijesâ institucionale do ta pĂ«rfshinin artin abstrakt. Ai ishte skeptik nĂ«se âmiti i personalitetitâ tĂ« âartistit tĂ« vetmuarâ ishte burim i vĂ«rtetĂ« pĂ«r rezistencĂ« apo njĂ« grackĂ« pĂ«rmes sĂ« cilĂ«s artistĂ«t do tĂ« lejonin veten tĂ« pĂ«rfshiheshin.
GjatĂ« dekadave nĂ« vijim, deri nĂ« vdekjen e tij mĂ« 1978, Rosenbergu u pĂ«rpoq tĂ« mbronte atĂ« qĂ« ai e shihte si potencial tĂ« brishtĂ« tĂ« abstraksionit amerikan pĂ«r rezistencĂ« autentike personale dhe politike - nga kundĂ«rshtarĂ«t e tij, nga entuziastĂ«t e gabuar, si edhe nga mediat dhe njĂ« botĂ« arti gjithnjĂ« e mĂ« e institucionalizuar. Disa nga shkrimet e tij mĂ« tĂ« qĂ«lluara trajtojnĂ« trashĂ«giminĂ« e mikut tĂ« vjetĂ«r, Barnett Newman. NdĂ«rsa vala e parĂ« e artistĂ«ve abstraktĂ« amerikanĂ« tĂ« pasluftĂ«s - qĂ« arritĂ«n sukses kritik dhe komercial, si Pollock dhe de Kooning - u dalluan pĂ«r goditje dramatike furçe qĂ« dukeshin se shprehnin personalitete tĂ« forta, tĂ« çuditshme, pikturat e Newmanit ishin pothuajse tĂ« papĂ«rcaktuara nĂ« pĂ«rmbajtje. E vetmja referencĂ« ndaj pikturĂ«s sĂ« bashkĂ«kohĂ«sve tĂ« tij ishte njĂ« vijĂ« e vetme vertikale nĂ« qendĂ«r, tĂ« cilĂ«n ai me humor e quajti âzipâ [patent]. Newman vdiq nĂ« vitin 1970, pak para se puna e tij tĂ« bĂ«hej e njohur mes njĂ« brezi tĂ« ri tĂ« artistĂ«ve dhe kritikĂ«ve tĂ« lidhur me minimalizmin dhe pikturĂ«n e fushĂ«s sĂ« ngjyrĂ«s - si Kenneth Noland. VetĂ« tĂ« lodhur nga qĂ«ndrimet heroike dhe pikturat âshprehĂ«seâ tĂ« Pollockut dhe de Kooningut, ata e nderuan atĂ« si pararendĂ«s tĂ« stilit tĂ« tyre.
NĂ« ese dhe nĂ« njĂ« monografi tĂ« botuar pas vdekjes sĂ« tij, Rosenbergu luftoi pĂ«r tĂ« vendosur pavarĂ«sinĂ« e Newmanit, si nga bashkĂ«kohĂ«sit e tij mĂ« tĂ« famshĂ«m, ashtu edhe nga ata qĂ« e quanin pararendĂ«s. MbĂ«shtetĂ«sit e grupit tĂ« parĂ«, ankohej ai, kishin injoruar âorigjinalitetinâ e Newmanit, ndĂ«rsa ata tĂ« grupit tĂ« dytĂ« injoronin âfilozofinĂ«â e tij e cila synonte tĂ« krijonte pĂ«rvoja âsublimeâ pĂ«r njĂ« epokĂ« nĂ« tĂ« cilĂ«n feja tradicionale ishte zhdukur. ShumĂ« nga titujt qĂ« Newmani ua kishte vĂ«nĂ« veprave tĂ« tij, si Stacionet e kryqit (1958-66), i referoheshin fesĂ«, ndĂ«rsa vetĂ« veprat ishin tĂ« zbrazĂ«ta nga çdo pĂ«rmbajtje e dukshme fetare.
Qasja e Newmanit, argumentonte Rosenbergu, ishte njĂ« ânaivitetâ i qĂ«llimshĂ«m. Newmani ka qenĂ« i pĂ«rkushtuar ndaj âkuptimit tĂ« vet pĂ«r gjĂ«rat, pavarĂ«sisht nga mendimi mbizotĂ«ruesâ, duke vĂ«nĂ« nĂ« lojĂ« kuptimin e veprĂ«s sĂ« tij - dhe gjatĂ« gjithĂ« jetĂ«s sĂ« tij - mbi mundĂ«sinĂ« nĂ« dukje absurde qĂ« âimazhi i pĂ«rsĂ«ritur i njĂ« drejtkĂ«ndĂ«shi me vijaâ mund tĂ« zgjonte te shikuesit âtemat e lartaâ qĂ« kishin frymĂ«zuar artin e shenjtĂ« tĂ« sĂ« kaluarĂ«s. E vetmja mĂ«nyrĂ« pĂ«r tâu rilidhur me pĂ«rvojĂ«n e fundit, sipas Newmanit, ishte pĂ«rdorimi i teknikave tĂ« abstraksionit si njĂ« lloj pastrimi asketik qĂ« anashkalonte historinĂ« e artit, duke e zhvendosur spektatorin âpĂ«rtej estetikĂ«s nĂ« njĂ« akt besimiâ nĂ« sublimen pa teologji, ideologji, ritual apo dogmĂ«. Rosenbergu ka pranuar se kjo ishte njĂ« çështje e ndĂ«rlikuar. Ajo i bĂ«nte kritikĂ«t e artit tĂ« ndiheshin tĂ« parehatshĂ«m, sepse nĂ«nkuptonte se kritika e artit - madje vetĂ« kategoria e âartitâ - ishte e parĂ«ndĂ«sishme pĂ«r synimet e Newmanit tĂ« cilat ngjanin mĂ« shumĂ« me ato tĂ« profetĂ«ve biblikĂ« sesa me Picasson, Pollockun apo Nolandin. Por, ky ishte pikĂ«risht pĂ«rkufizimi i veprimit - tĂ« ndahesh nga konvencionet, ta kthesh artin kundĂ«r vetvetes, tĂ« refuzosh tĂ« mbĂ«shtetĂ«sh qoftĂ« traditat e vjetra, qoftĂ« etiketat e modĂ«s, dhe tĂ« marrĂ«sh rrezikun qĂ« veprimet e tua, madje e gjithĂ« jeta jote, tĂ« kenĂ« qenĂ« tĂ« kota.
NĂ« shkrimet e Rosenbergut, Newmani shfaqet si i shenjt laik, ndĂ«rsa Andy Warhol shfaqet si njĂ« JudĂ« apo djall. NĂ« vitet â60 tĂ« shekullit, ndĂ«rsa skena artistike e Nju-Jorkut u kthye drejt Pop-Artit, Rosenbergu sulmoi atĂ« qĂ« ai e konsideronte bashkĂ«punim grotesk dhe nĂ« rritje tĂ« artistĂ«ve me elitat, kulturĂ«n e famĂ«s dhe kapitalizmin. Warholi, sipas tij, kishte pĂ«rmbushur parashikimet ogurzeza tĂ« PiktorĂ«ve amerikanĂ« tĂ« veprimit, duke treguar âse vlerĂ«simi nga bota e artit, pĂ«r objektet qĂ« i paraqiteshin, mund tĂ« programohej duke tĂ«rhequr vĂ«mendjen rreth artistitâ. NĂ« vend qĂ« ndĂ«rtimi i njĂ« personaliteti tĂ« ishte punĂ« e vĂ«shtirĂ« dhe heroike pĂ«rmes sĂ« cilĂ«s artisti arrinte tĂ« ruante njĂ« shkallĂ« lirie nga njĂ« shoqĂ«ri shtypĂ«se dhe ekonomi çnjerĂ«zore, ai ishte kthyer vetĂ«m nĂ« njĂ« tjetĂ«r teknikĂ« tĂ« mjeshtĂ«risĂ« mediatike dhe nĂ« âgrumbullim kapitaliâ. ArmiqĂ«sia e Rosenbergut ndaj Warholit nuk i solli favore nga brezat pasues tĂ« kritikĂ«ve dhe historianĂ«ve tĂ« artit, pĂ«r tĂ« cilĂ«t portretet e Warholit tĂ« Jacqueline Kennedyt apo shenjat e dollarit shiheshin si zhytje interesante nĂ« kulturĂ«n kapitaliste apo madje edhe si nĂ«nvlerĂ«sime tĂ« saj. Por, ashtu si Rosenbergu, nuk ishte adhurues i pakushtĂ«zuar i ekspresionizmit abstrakt dhe nuk ishte as armik i pĂ«rkushtuar i artit qĂ« parashikonte postmodernizmin apo qĂ« luante me kulturĂ«n popullore.
PĂ«r shembull, nĂ« mesin e viteve â70 tĂ« shekullit XX, ai lavdĂ«roi Saul Steinbergun, njĂ« artist qĂ« shpesh kontribuonte me vizatime nĂ« The New Yorker (si Pamja e botĂ«s nga Avenyja e 9-tĂ«). Suksesi i Steinbergut nĂ« njĂ« botim kryesor dhe nĂ« mediumin e âkarikaturĂ«sâ, argumentonte Rosenbergu, i kishte verbuar bashkĂ«kohĂ«sit e tij ndaj faktit se ai kĂ«rkonte, me kushtet e veta, rrugĂ« tĂ« reja pĂ«r atĂ« qĂ« Rosenbergu e quante veprim. âLĂ«nda pĂ«rfundimtareâ e tij, pretendonte Rosenbergu, nuk ishin shakatĂ«, por vetĂ« âstiliâ dhe mĂ«nyrat se si stile tĂ« ndryshme mund tĂ« pĂ«rthitheshin nĂ« njĂ« âautobiografi pamoreâ qĂ« njĂ«kohĂ«sisht zbulon dhe fsheh veten e artistit. Duke punuar brenda institucioneve kryesore kulturore, duke u zhytur nĂ« referenca historike dhe tendenca kulturore, Steinbergu pĂ«rpiqej tâi rinovonte ato nga brenda pĂ«r tĂ« hapur rrugĂ« pĂ«r eksperimentim. Kjo ishte pothuajse e kundĂ«rta e strategjisĂ« sĂ« ndjekur nga âartisti i vetmuarâ qĂ« Rosenbergu analizoi nĂ« PiktorĂ«t amerikanĂ« tĂ« veprimit, dhe nĂ« shumĂ« mĂ«nyra e ngjashme me atĂ« qĂ« ndiqte Warholi. NĂ«se poza e krijuesit tĂ« izoluar e margjinal qĂ« sfidon konventat shoqĂ«rore, dhe ajo e intelektualit mendimtar tĂ« lirĂ« qĂ« hedh poshtĂ« shoqĂ«rinĂ« masive ishin bĂ«rĂ« maska mashtruese tĂ« njĂ« rendi liberal nĂ« rĂ«nie, atĂ«herĂ« ndoshta zgjidhja, nĂ« fund tĂ« fundit, ishte tĂ« krijoheshin rrugĂ« pĂ«r veprim nga brenda, jo jashtĂ« strukturave qĂ« dukeshin se e pengonin atĂ«.
Lufta e Vietnamit dhe skandali i Uotergejt [Watergate] i dhanĂ« shtytje tĂ« re kĂ«rkimit afatgjatĂ« tĂ« Rosenbergut pĂ«r njĂ« personazh qĂ« mund tĂ« lejonte rezistencĂ«n ndaj asaj qĂ« ai e shihte si mashtrim sistematik tĂ« politikĂ«s dhe kulturĂ«s amerikane. Administratat Johnson dhe Nixon kishin gĂ«njyer publikun pĂ«r vite me radhĂ« rreth natyrĂ«s dhe pĂ«rmasave tĂ« asaj qĂ« ai e konsideronte si njĂ« luftĂ« monstruoze dhe tĂ« dĂ«nuar nĂ« AzinĂ« Juglindore. Ata e kishin bĂ«rĂ« kĂ«tĂ« me bashkĂ«punimin e mediave dhe tĂ« ekspertĂ«ve akademikĂ« qĂ« mbushnin Departamentin e Mbrojtjes dhe institucionet studimore. Rosenbergu nuk ngushĂ«llohej aspak nga fakti qĂ« gazetarĂ«t profesionistĂ« kishin zbuluar incidentin e fabrikuar tĂ« Gjirit tĂ« Tonkinit apo mbulimet e Nixonit. Ai argumentonte se gĂ«njeshtrat ishin aq tĂ« pĂ«rhapura, dhe shpesh tĂ« pĂ«rziera me informacione tĂ« vĂ«rteta ose tĂ« besueshme, saqĂ« po bĂ«hej e pamundur pĂ«r anĂ«tarĂ«t e publikut amerikan tĂ« formonin ândonjĂ« pĂ«rfytyrim objektiv tĂ« asaj qĂ« po ndodhâ.
Publiku, sugjeronte ai, kishte tĂ« drejtĂ« ta humbiste besimin jo vetĂ«m te politikanĂ«t, gazetarĂ«t dhe akademikĂ«t e caktuar, por te tĂ« gjithĂ« ata qĂ« mbanin kĂ«to role. Por, ishte gabim tĂ« tĂ«rhiqej drejt asaj qĂ« po bĂ«hej âpĂ«rgjigjja e tij tipikeâ: âplogĂ«shtiaâ dhe âmospĂ«rfilljaâ. PĂ«rderisa njĂ« brez mĂ« parĂ« Rosenbergu shqetĂ«sohej se si publiku, ashtu edhe intelektualĂ«t, ishin pre e lehtĂ« e mashtrimeve tĂ« stalinizmit, fashizmit, nacionalizmit, konservatorizmit tĂ« krishterĂ« apo liberalizmit, tani ai frikĂ«sohej se amerikanĂ«t, qĂ« me tĂ« drejtĂ« ishin bĂ«rĂ« cinikĂ«, mund tĂ« pushonin sĂ« besuari nĂ« çdo lloj identiteti apo veprimi politik. NĂ« njĂ« atmosferĂ« tĂ« tillĂ«, kĂ«mbĂ«ngulte ai, bĂ«hej edhe mĂ« e rĂ«ndĂ«sishme qĂ« shkrimtarĂ«t, si artistĂ«t, tĂ« tregonin se ânĂ« veprim gjithmonĂ« ekziston mundĂ«sia qĂ« diçka e paparashikuar tĂ« shfaqetâ. NjĂ« nga tĂ« paktat forma veprimi, sipas tij, ishte qĂ« intelektualĂ«t, duke lĂ«nĂ« mĂ«njanĂ« çdo pretendim pĂ«r dijeni ekspertĂ«sh, tĂ« shpreheshin me njĂ« âstilâ bindĂ«s dhe personal pĂ«r reagimet e tyre ndaj asaj qĂ« po shihnin - me neveri dhe indinjatĂ« tĂ« sinqertĂ«, jo me analizĂ« tĂ« ftohtĂ« dhe tĂ« paanshme. NĂ« vend qĂ« tĂ« vinin maskĂ«n e âekspertitâ qĂ« paraqitet si zotĂ«rues i fakteve tĂ« paanshme (njĂ« rol pĂ«r tĂ« cilin publiku kishte vetĂ«m pĂ«rçmim tĂ« merituar), intelektuali qĂ« dĂ«shiron tĂ« arrijĂ« te publiku duhet tĂ« bĂ«het âpjesĂ«marrĂ«s nĂ« bisedat familjare nĂ« tryezĂ«â, duke folur nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ« (edhe pse nĂ« mĂ«nyrĂ« âjashtĂ«zakonisht brilanteâ) pĂ«r gjĂ«rat qĂ« tĂ« gjithĂ« i shohim dhe i ndiejmĂ«. NĂ« njĂ« epokĂ« qĂ« nuk beson mĂ« nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«n, paralajmĂ«ronte Rosenbergu gjysmĂ« shekulli mĂ« parĂ«, intelektuali duhet tĂ« bĂ«het njĂ« lloj populisti, ashtu siç artisti mund tĂ« bĂ«het komedian.
NĂ«se Rosenbergu kishte âtĂ« drejtĂ«â pĂ«r Steinbergun, Warholin apo Newmanin dhe artistĂ«t abstraktĂ« tĂ« viteve tĂ« pasluftĂ«s - pra, nĂ«se ajo qĂ« tha pĂ«r ta na ndihmon tĂ« vlerĂ«sojmĂ« mĂ« mirĂ« tiparet reale tĂ« veprĂ«s sĂ« tyre dhe rĂ«ndĂ«sinĂ« e saj - kjo Ă«shtĂ« diçka qĂ« duhet ta gjykojĂ« lexuesi nĂ« raport me dĂ«shminĂ« vizuale. Ajo qĂ« Ă«shtĂ« mĂ« e rĂ«ndĂ«sishme nĂ« kritikĂ«n e Rosenbergut Ă«shtĂ« se, ndĂ«rsa zhvendoste vĂ«mendjen nga njĂ« artist te tjetri, ai kĂ«rkonte nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« qĂ«ndrueshme tĂ« vlerĂ«sonte se çfarĂ« tregonte vepra e njĂ« artisti tĂ« caktuar rreth mĂ«nyrĂ«s se si njĂ« individ nĂ« shoqĂ«rinĂ« tonĂ« mund tĂ« pĂ«rdorte burimet kulturore dhe institucionale, qĂ« ka nĂ« dispozicion, pĂ«r tâu shkĂ«putur nga personalitetet e vjetra dhe pĂ«r tĂ« formuar njĂ« identitet tĂ« ri, mĂ« tĂ« shtrirĂ« dhe fuqizues. GjatĂ« dekadave tĂ« tĂ«ra duke shkruar pĂ«r artin, ai gjithmonĂ« besonte se artistĂ«t duhet tĂ« gjykoheshin pĂ«r suksesin apo dĂ«shtimin e tyre nĂ« veprim - pra, nĂ« gjetjen e mĂ«nyrave pĂ«r tĂ« rezistuar ndaj rutinĂ«s, klisheve dhe konformizmit nga njĂ«ra anĂ«, dhe ndaj iluzioneve vetĂ«mashtruese dhe fantazive nga ana tjetĂ«r. KĂ«to dy tĂ« kĂ«qija binjake, nuk reshti sĂ« debatuari, lindin nga vetĂ« natyra e shoqĂ«risĂ« sonĂ« kapitaliste.
Pak kritikĂ« arti apo studiues tĂ« historisĂ« sĂ« artit e vlerĂ«suan theksin e Rosenbergut mbi veprimin, apo e kuptuan lidhjen e tij me njĂ« kritikĂ« tĂ« thellĂ« tĂ« botĂ«s bashkĂ«kohore. Por, mikja e tij, Hannah Arendt, pĂ«rvetĂ«soi shumĂ« nga idetĂ« e tij nĂ« veprĂ«n e saj madhore Gjendja njerĂ«zore [The Human Condition, 1958], e cila argumenton se jeta politike, si estetika, karakterizohet nga njĂ« nevojĂ« e lindur njerĂ«zore - megjithĂ«se tani gjerĂ«sisht e shpĂ«rfillur - pĂ«r vetĂ«shfaqje pĂ«rmes performancave qĂ« nuk janĂ« punĂ«, rutinĂ« apo ritual, por janĂ« ajo qĂ«, duke mbĂ«shtetur Rosenbergun, ajo e quajti âveprimâ. Si miku i saj, Arendt shqetĂ«sohej se mundĂ«sitĂ« pĂ«r veprim nĂ« shoqĂ«rinĂ« tonĂ« po gĂ«rryheshin nga mekanizimi dhe burokratizimi nga njĂ«ra anĂ«, dhe nga format iluzore tĂ« pseudo-veprimit nga ana tjetĂ«r - duke filluar nga kĂ«naqĂ«sitĂ« mpirĂ«se tĂ« industrisĂ« sĂ« argĂ«timit, deri te kimerat e politikĂ«s masive. NĂ« njĂ« ese qĂ« shĂ«noi pikĂ« kthese nĂ« mendimin e saj, Kriza nĂ« kulturĂ« [The Crisis in Culture, 1960], ajo pĂ«rmendi Rosenbergun ndĂ«rsa fillonte tĂ« argumentonte se detyra e intelektualĂ«ve sot nuk Ă«shtĂ« tĂ« kritikojnĂ« kulturĂ«n masive, tĂ« izoluar prej saj, por tĂ« ushtrojnĂ« atĂ« qĂ« ajo e quante âshijeâ dhe âgjykimâ brenda saj. Me fjalĂ« tĂ« tjera, tĂ« bĂ«hen intelektualĂ« publikĂ« duke ndjekur shembullin e Rosenbergut.
NĂ« vitin 1979, njĂ« vit pas vdekjes sĂ« Rosenbergut, pĂ«rfaqĂ«suesi letrar i tij, Michael Denneny, dha njĂ« intervistĂ« pĂ«r gazetĂ«n studentore tĂ« Universitetit tĂ« Ăikagos - duke reflektuar mbi kohĂ«n e kaluar me Rosenbergun dhe Arendtin nĂ« fund tĂ« viteve â60 dhe nĂ« fillim tĂ« viteve â70 tĂ« shekullit. NĂ« atĂ« intervistĂ«, dhe nĂ« njĂ« ese tĂ« botuar po atĂ« vit, ai ka pohuar se Arendti dhe Rosenbergu ishin âmendimtarĂ«t mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m bashkĂ«kohorĂ« pĂ«r natyrĂ«n e veprimitâ. Ata kishin arritur, gjatĂ« miqĂ«sisĂ« sĂ« tyre, nĂ« njĂ« âbashkim unikâ idesh. Ndoshta Ă«shtĂ« nĂ« natyrĂ«n e veprimit dhe gjykimit qĂ« ato nuk mund tĂ« shpjegohen teorikisht, por vetĂ«m tĂ« praktikohen nĂ« raste konkrete. NĂ« atĂ« rast, kontributet mĂ« tĂ« mĂ«dha tĂ« Rosenbergut dhe Arendtit janĂ« shembujt qĂ« dhanĂ«, nĂ« shkrimet e tyre publike dhe nĂ« marrĂ«dhĂ«niet me studentĂ« e miq, nĂ« luftĂ«n e tyre tĂ« qĂ«ndrueshme pĂ«r tĂ« gjykuar me mendje dhe sinqeritet - edhe kur kriteret pĂ«r gjykim, tĂ« gjitha standardet e vjetra tĂ« traditĂ«s dhe siguritĂ« e besimit politik, dukeshin tĂ« lĂ«kundura. /Telegrafi/
Pas samitit tĂ« BashkĂ«punimit Evropian (EPC) nĂ« KopenhagĂ«, kryeministri Edi Rama ka publikuar njĂ« postim nĂ« âXâ ku sqaron momentin e shakasĂ« qĂ« bĂ«ri me Presidentin francez Emmanuel Macron dhe Presidentin e Azerbajxhanit, Ilham Aliyev. Rama thekson se njĂ« fjali e thĂ«nĂ« nĂ« shaka, nĂ« frymĂ«n e miqĂ«sisĂ«, u shndĂ«rrua menjĂ«herĂ« nĂ« tituj pompozĂ« nĂ«pĂ«r âŠ
I ftuar mbrĂ«mjen e sotme nĂ« âTop Storyâ nga Grida Duma, presidenti i RepublikĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ«, Bajram Begaj tregoi se pse e dekretoi datĂ«n e zgjedhjeve nĂ« TiranĂ«.Presidenti Begaj tha se ka ndjekur tĂ« gjithĂ« rrugĂ«timin kushtetues dhe procedurat juridike qĂ« respektojnĂ« KushtetutĂ«n pĂ«r shkarkimin e Erion Veliajt si dhe pĂ«r dekretimin e zgjedhjeve tĂ« âŠ
Presidenti Bajram Begaj dekretoi dje datĂ«n e zgjedhjeve nĂ« TiranĂ«, bashkĂ« me zgjedhjet nĂ« disa bashki tĂ« tjera. Presidenti shpalli dekretin edhe pse Gjykata Kushtetuese kishte marrĂ« vendim pĂ«r pezullim tĂ« vendimit pĂ«r shkarkimin e kryebashkiakut. NĂ« njĂ« intervistĂ« pĂ«r TemA, deputeti i PartisĂ« Socialiste, Erion Braçe, komentoi procedurat me tĂ« cilat u shkarkua kryebashkiaku âŠ
Nga Ilir Kalemaj Ka kohĂ« qĂ« nĂ« kĂ«tĂ« vend asgjĂ« nuk habit mĂ«. As dalja nĂ« dritĂ« nga gazetari investigativ italian Nello Trocchi e njĂ« sindikate tĂ« fuqishme krimi ndĂ«rkombĂ«tar shqiptar qĂ« sĂ« fundmi u takuan nĂ« Aruban karaibeane me zyrtarĂ« shqiptarĂ« dhe me lidhje tĂ« forta me elitĂ«n sunduese nĂ« ShqipĂ«ri e cila Ă«shtĂ« [âŠ]
Login
