Dezinformimi gjatë fushatave zgjedhore në Kosovë po bëhet gjithnjë e më i sofistikuar, ndërsa rrjetet sociale dhe inteligjenca artificiale po e vështirësojnë dallimin mes lajmit të verifikuar dhe përmbajtjeve të rreme.
Kështu u tha në episodin e pestë të “Përballje Podcast”, ku Getoarbë Mulliqi nga Asociacioni i Gazetarëve të Kosovës dhe Festim Rizanaj nga HIBRID.info folën për rreziqet që dezinformimi paraqet për integritetin medial dhe proceset demokratike.
Mulliqi theksoi se, pavarësisht përgatitjes së gazetarëve, qytetarët mbeten të cenueshëm për shkak të mungesës së edukimit medial.
“Gazetarët dinë t’i demantojnë dezinformatat, por qytetarët mbesin të pambrojtur pa edukim medial,” tha ajo shkruan Telegrafi.
Të dy panelistët bënë thirrje për orientim drejt mediave kredibile, verifikim të informatave dhe institucionalizim të edukimit medial si zgjidhje afatgjate kundër dezinformimit./Telegrafi/.
Mungesa e edukimit medial dhe ndryshimi i shpejtë i mënyrës se si qytetarët informohen po e bëjnë shoqërinë kosovare gjithnjë e më të cenueshme ndaj dezinformimit, veçanërisht gjatë fushatave zgjedhore.
Kështu u tha në episodin e pestë të “Përballje Podcast”( Integriteti Medial dhe Demokracia në Kosovë) ku Getoarbë Mulliqi, drejtoreshë e Asociacionit të Gazetarëve të Kosovës (AGK), foli për rolin e organizatës, sfidat aktuale të mjedisit informativ dhe nevojën për edukim medial të qëndrueshëm.
Mulliqi theksoi se roli i AGK-së është zgjeruar përtej mbrojtjes së gazetarëve, duke përfshirë edhe mbrojtjen e lirisë së shprehjes dhe integritetit të informacionit.
“AGK-ja është themeluar si organizatë që i mbron të drejtat e gazetarëve, por roli ynë është zgjeruar edhe në mbrojtjen e lirisë së shprehjes dhe luftimin e fenomeneve që e dëmtojnë integritetin e profesionit,” tha Mulliqi shkruan Telegrafi.
Ajo përmendi trajnime, akademi, punëtori dhe vizita studimore si pjesë të aktiviteteve të vazhdueshme të AGK-së për ngritjen e kapaciteteve profesionale të gazetarëve.
Foto: Ridvan Slivova
Ajo shtoi se ciklet e shpeshta zgjedhore e kanë bërë dezinformimin një fenomen të vazhdueshëm në diskursin publik.
Drejtoresha e AGK-së vlerësoi se gazetarët, falë trajnimeve, janë më të përgatitur për të demantuar dezinformatat, por problemi kryesor mbetet mungesa e edukimit medial te publiku.
“Gazetarët kanë ditur si t’i përgënjeshtrojnë dezinformatat, por kur përballen me qytetarët, shihet qartë mungesa e edukimit mediatik,” tha Mulliqi.
Sipas saj, qytetarët shpesh nuk arrijnë të dallojnë mes një lajmi të verifikuar dhe përmbajtjeve mashtruese që qarkullojnë në rrjete sociale.
Mulliqi theksoi se lufta kundër dezinformimit nuk mund të fitohet pa e bërë edukimin medial pjesë të sistemit arsimor.
“Ne nuk kemi shkop magjik për ta zgjidhur këtë problem. Edukimi medial duhet të institucionalizohet dhe të fillojë që në moshë të hershme,” tha ajo.
Ajo theksoi se zhvillimi i të menduarit kritik është mburoja më e fortë ndaj dezinformimit, sidomos në një kohë kur inteligjenca artificiale e ka vështirësuar edhe më shumë dallimin mes të vërtetës dhe të pavërtetës./Telegrafi/
Mediat proqeveritare dhe tabloidet në Serbi po zhvillojnë një fushatë dezinformuese, duke e paraqitur furnizimin e Kosovës me sistemin kundërtank “Panzerfaust 3” si kërcënim për paqen në rajon, si pjesë të projektit të ashtuquajtur “Shqipëria e Madhe”, si akt agresioni ndaj “serbëve dhe Serbisë”, si dhe si “armatim të paligjshëm”.
Në raportimet e tyre, media si Telegraf, Blic, Sputnik Srbija, Pravda dhe RT Balkan përdorin tituj dhe gjuhë sensacionaliste.
Disa prej tyre flasin për “goditje të re të Gjermanisë” dhe për “armë të rrezikshme që po i vijnë Prishtinës”, duke e paraqitur bashkëpunimin e Kosovës me partnerët perëndimorë si faktor destabilizues për rajonin.
Ndërsa Kosova, si shtet sovran dhe i pavarur, vazhdon të forcojë kapacitetet e saj mbrojtëse në bashkëpunim me partnerë kyç të NATO-s, përfshirë Gjermaninë, në Serbi është aktivizuar një retorikë agresive mediatike që synon delegjitimimin e këtij procesi.
Lajmi për blerjen e sistemit modern kundërtank “Panzerfaust 3” paraqitet në mediat provladine serbe si një kërcënim i rremë ndaj paqes dhe stabilitetit rajonal.
Analiza e titujve në tabloide si Pravda tregon përdorimin e termave fyese dhe shoviniste, përmes të cilave mohohet e drejta e Kosovës për të marrë vendime sovrane në fushën e sigurisë.
Ndërkohë, media si Blic dhe Telegraf flasin për “rrezik të madh” dhe “krijim të Shqipërisë së Madhe”, edhe pse Serbia vetë prej vitesh vazhdon të armatoset masivisht nga Rusia dhe Kina, si dhe të dislokojë forca ushtarake pranë kufijve.
Blic shkon edhe më tej duke cituar “ekspertë të sigurisë” për ta lidhur armatimin legjitim të Kosovës me narrativa politike dhe projekte të imagjinuara. Retorika për “presion ndaj serbëve” shërben kryesisht për konsum të brendshëm në Serbi, me qëllim ruajtjen e narrativës së viktimizimit dhe largimin e vëmendjes nga roli i Beogradit zyrtar si pengesë për paqen në Ballkan.
Në të njëjtën linjë propagandistike kanë raportuar edhe mediat ruse në Serbi, si Sputnik Srbija dhe RT Balkan, lidhur me pajisjen e Forcës së Sigurisë së Kosovës me sistemin gjerman kundërtank.
Një fokus i veçantë i mediave serbe është vënë mbi Gjermaninë, me tituj që e paraqesin Berlinin si palë “armiqësore”. Në realitet, mbështetja gjermane për forcimin e kapaciteteve mbrojtëse të Kosovës është një sinjal i qartë se siguria e Kosovës është e pandashme nga siguria e Evropës.
Në anën tjetër, mediat në Kosovë ka raportuar në mënyrë transparente dhe mbi baza zyrtare për përfundimin e procedurave të blerjes së armatimit kundërtank nga Gjermania për Forcën e Sigurisë së Kosovës./TheGeoPost.
Ndryshe nga tabloidet serbe, këto media kanë theksuar se bëhet fjalë për një të drejtë legjitime të Kosovës për të forcuar mbrojtjen e saj, në përputhje me partneritetet ndërkombëtare.
Në thelb, fushata mediatike në Serbi synon kriminalizimin e të drejtës së Kosovës për vetëmbrojtje, përmes dezinformimit dhe gjuhës nxitëse, në kundërshtim me realitetin dhe standardet ndërkombëtare të sigurisë.
Dezinformimi gjatë fushatave zgjedhore në Kosovë mbetet një rrezik serioz për integritetin medial dhe proceset demokratike, ndërsa format e tij po bëhen gjithnjë e më të sofistikuara, veçanërisht përmes mediave sociale dhe përdorimit të inteligjencës artificiale.
Kështu u tha në episodin e pestë të serisë “Përballje Podcast” ( Integriteti Medial dhe Demokracia në Kosovë), ku u diskutua roli i organizatave të shoqërisë civile në luftën kundër dezinformimit, me fokus të veçantë periudhën zgjedhore.
Në këtë episod të ftuar ishin Getoarbë Mulliqi, drejtoreshë e Asociacionit të Gazetarëve të Kosovës (AGK), dhe Festim Rizanaj, hulumtues në platformën HIBRID.
Ajo nënvizoi se AGK-ja, përveç mbrojtjes së gazetarëve, ka zgjeruar rolin e saj edhe në mbrojtjen e lirisë së shprehjes dhe integritetit të informacionit, përmes trajnimeve, akademive dhe bashkëpunimit me platforma të verifikimit të fakteve.
Foto: Ridvan Slivova
“Gazetarët kanë qenë të përgatitur për t’i demantuar dezinformatat, por problemi kryesor është mungesa e edukimit mediatik te qytetarët,” theksoi ajo.
Sipas Mulliqit, mungesa e edukimit medial në sistemin arsimor dhe shfaqja e portaleve të përkohshme gjatë fushatave e bëjnë mjedisin informativ edhe më të brishtë.
Ndërsa hulumtuesi nga HIBRID, Festim Rizanaj, tha se mediat sociale kanë ulur autoritetin e medias profesionale dhe kanë krijuar një “mjegull informativ”.
“Sot shumica e njerëzve informohen përmes mediave sociale, ku qarkullojnë lloj-lloj informacionesh, përfshirë edhe dezinformata,” tha Rizanaj në “Përballje Podcast” me kreyredaktorin e Telegrafit Muhamet Hajrullahu.
Ai paralajmëroi se gjatë fushatave zgjedhore hapen qindra faqe dhe llogari që shpërndajnë përmbajtje të rreme, përfshirë deklarata të vjetra, imazhe të manipuluara dhe video të gjeneruara me inteligjencë artificiale.
“Së fundmi kemi edhe video të krijuara me inteligjencë artificiale, të cilat imitojnë intervista të mediave kosovare për t’i dhënë legjitimitet përmbajtjes së rreme,” shtoi ai.
Narrativa nga mediat ruse dhe serbe
Rizanaj prezantoi edhe gjetjet e hulumtimeve të fundit të HIBRID.info, duke theksuar ndikimin e mediave ruse dhe serbe në hapësirën informative të Ballkanit Perëndimor.
“Narrativat e Russia Today dhe Sputnik në gjuhën serbe amplifikohen nga tabloidet në Serbi dhe arrijnë te komuniteti serb në Kosovë,” tha ai.
Sipas tij, këto narrativa shpesh e paraqesin Listën Serbe si të vetmen alternativë politike për serbët në Kosovë, ndërsa institucionet e Kosovës dhe kryeministrin në detyrë si kërcënim për mbijetesën e tyre.
Foto: Ridvan Slivova
Thirrje për edukim medial
Të dy panelistët u pajtuan se zgjidhja afatgjate nuk qëndron vetëm te demantimi i dezinformatave, por te edukimi medial i qytetarëve.
“Ne nuk kemi shkop magjik për ta zgjidhur problemin, por edukimi medial duhet të institucionalizohet,” tha Mulliqi.
Ndërsa Rizanaj theksoi rëndësinë e orientimit të publikut drejt mediave kredibile.
“Media serioze kanë ekipe, burime dhe verifikim. Faqet në rrjete sociale me prapashtesa ‘info’ apo ‘gazeta’ nuk janë domosdoshmërish media,” tha ai.
Diskutimi u mbyll me thirrje për bashkëpunim më të madh ndërmjet mediave tradicionale, organizatave të shoqërisë civile dhe platformave të fakt-checking-ut, për të mbrojtur integritetin e informacionit dhe proceset demokratike në Kosovë./Telegrafi/.
Ky është episodi i pestë i serisë “Përballje Podcast” ( Integriteti Medial dhe Demokracia në Kosovë), që synon të nxisë debat për rolin e mediave, sfidat e besueshmërisë dhe ndikimin e dezinformimit gjatë fushatave zgjedhore në Kosovë. /Telegrafi/
Më 3 dhjetor, Agjencia Telegrafike Shqiptare pyeti në një titull të publikuar në faqen e parë të saj në internet: “A do të bëhet realitet profecia e Baba Vangës që mund të ndryshojë botën në vitin 2026?”. Përgjigja është e thjeshtë: Jo! Edhe pse nuk ekziston asnjë provë që Baba Vanga, një mistike bullgare me […]
Në episodin e katërt të “Përballje Podcast”, me temën “Dezinformimi në rrjetet sociale”, gazetarët dhe ekspertët e fushës Kreshnik Gashi nga Kallxo.com dhe Venera Gashi nga D4D dhanë një pasqyrë të thellë mbi ndikimin e dezinformatave në jetën politike e shoqërore.
Sipas tyre, rrjetet sociale janë kthyer në një mekanizëm të fuqishëm për manipulim publik, që po ndikon në proceset demokratike dhe në mënyrën si qytetarët marrin informacion.
Venera Gashi sqaroi se gjatë monitorimit të fushatës zgjedhore lokale janë identifikuar 169 raste të gjuhës së urrejtjes dhe dezinformimit, ku kandidatët dhe partitë politike përdornin rrjetet sociale për të sulmuar kundërshtarët e tyre.
“Kemi pasë pesë monitorues që çdo ditë kanë analizuar postimet në Facebook, Instagram e TikTok. Në total, kemi gjetë 169 raste – shumica ishin raste të gjuhës së urrejtjes dhe sulmeve politike”, theksoi ajo në “Përballje Podcast”.
Foto: RIdvan Slivova
Venera Gashi vuri në dukje edhe pabarazinë e madhe gjinore në mbulimin mediatik.
“Në Prishtinë, kandidatët burra janë përmend në mbi dy mijë artikuj, ndërsa kandidatja Besa Shahini vetëm në rreth dyqind. Kjo tregon jo vetëm mungesë interesi, por edhe diskriminim të heshtur mediatik.”
Nga ana tjetër, Kreshnik Gashi nga Kallxo.com e lidhi fenomenin e dezinformimit me strategjitë rajonale të ndikimit politik dhe propagandës.
“Rajoni është shumë i cenueshëm për shkak të dezinformatës. Njerëzit që jetojnë në Ballkan bien lehtë pre, sepse nuk kanë mendim kritik dhe nuk kanë burime të sigurta informacioni,” theksoi ai.
Sipas Gashit, propaganda ruse ka ndërtuar një rrjet të gjerë faqeve dhe portaleve që shpërndajnë materiale të përkthyera në shqip, shpesh përmes inteligjencës artificiale.
“Propaganda ruse e ka stërmbush audiencën shqiptare me materiale në gjuhën shqipe. Janë përkthyer mijëra artikuj automatikisht dhe janë ripublikuar në portale lokale. Vetëm javën e kaluar janë identifikuar mbi 1,700 materiale të rreme për zgjedhjet në Kosovë,” tha ai.
Foto: Ridvan Slivova
Gashi theksoi se dezinformata po krijon pasoja direkte politike dhe sociale.
“Gratë janë viktimat më të lehta të dezinformatës dhe të gjuhës së urrejtjes. Shumë prej tyre nuk guxojnë të hyjnë në gara zgjedhore, sepse nuk mund të mbrohen nga dhuna online.”
Ai shtoi se kjo ka çuar në një realitet ku “diskursi publik dominohet nga burrat, jo vetëm për arsye kulturore, por sepse nuk kemi krijuar një hapësirë të sigurt për gratë në politikë”.
Një tjetër element qw e përmendi Gashi është përzierja e opinionit me faktin në ekosistemin mediatik kosovar.
“Në mediat tona ende nuk po arrijmë të ndajmë çka është mendim dhe çka është fakt. Opinioni po shndërrohet në fakt, dhe kur ai publikohet, inteligjenca artificiale e merr si të mirëqenë,” paralajmëroi ai, duke e cilësuar këtë si një nga format më të rrezikshme të manipulimit modern.
Përveç ndikimit politik, Gashi solli shembuj konkretë të dëmit ekonomik që sjell dezinformata.
“Kemi bërë dokumentar që tregon se si dezinformata ka ndikuar drejtpërdrejt në mosardhjen e investitorëve të huaj. Janë përhapur lajme të rreme se ndërmarrjet kosovare kanë borxhe ndaj Serbisë, dhe kjo ka prishur procesin e privatizimit,” tha ai.
Sipas tij, propaganda synon të godasë tri shtylla thelbësore të shtetit, besimin në demokraci, orientimin euroatlantik dhe ndjenjën e sigurisë publike.
Foto: Ridvan Slivova
Një tjetër temë që u trajtua ishte edukimi medial.
Gashi nënvizoi se “na duhet me e nisë me pa si nevojë emergjente ndërhyrjen në edukimin medial”, duke kërkuar që “platformat qeveritare të pastrohen nga dezinformatat, sepse edhe në faqet zyrtare të shtetit ka informacione të pasakta”.
Ai shtoi se mungesa e verifikimit institucional ka krijuar “pasaktësi totale dhe mosbesim tek qytetarët”.
Për gjeneratat e reja, Venera Gashi ngriti shqetësimin se ato tashmë informohen përmes “memeve” dhe përmbajtjeve qesharake në rrjete sociale.
“Të rinjtë sot marrin lajmet përmes memeve dhe videove qesharake. Nëse ndodh diçka serioze, ata e mësojnë përmes një fotoje komike – kjo është alarmuese,” tha ajo, duke kërkuar që mendimi kritik të bëhet pjesë e sistemit arsimor.
“Fëmijët duhet të mësojnë që në klasë të parë çfarë është ‘fake news’ dhe si verifikohet një informacion,” shtoi Venera Gashi nga D4D.
Në fund, Kreshnik Gashi theksoi se lufta kundër dezinformatës kërkon guxim dhe bashkëpunim institucional, duke zbuluar edhe përmasat e rrezikut për gazetarët që e trajtojnë këtë temë.
“Kërcënimet më serioze që i kam marrë në karrierë nuk kanë qenë nga krimi i organizuar, por kur kam nisë me u marrë me dezinformata. Kjo është një prej fushave më të rrezikshme sot, sepse pas saj qëndrojnë interesa dhe agjenda të fuqishme,” paralajmëroi ai.
Të dy u pajtuan se dezinformata nuk është vetëm problem i mediave, por i gjithë shoqërisë.
Siç tha Gashi: “Ajo ndikon në mënyrën si funksionon demokracia dhe si qytetarët marrin vendime.”
Ndërsa Venera Gashi përmbylli me një apel: “Njerëzit duhet të mësojnë të mos i besojnë burimit të parë që lexojnë, por të kërkojnë gjithmonë dy ose tri burime më kredibile.”
Ky është episodi i katërt i serisë “Përballje Podcast” ( Integriteti Medial dhe Demokracia në Kosovë), që synon të nxisë debat për rolin e mediave, sfidat e besueshmërisë dhe ndikimin e dezinformimit gjatë fushatave zgjedhore në Kosovë./Telegrafi/.
Shumica socialiste miratoi të enjten, më 6 nëntor, projektligjin “Për barazinë gjinore”, teksa opozita, e cila votoi kundër, e cilësoi atë kërcënim për familjen tradicionale.
Ligji kaloi me 77 vota “pro” të PS-së, teksa jashtë Kuvendit, me mbështetjen e opozitës u organizuan protesta.
Shumica e votoi në bllok draftin, përfshirë deputetin Taulant Balla, njëherësh kryetar i grupit parlamentar të PS-së, i cili kishte propozuar ndryshime ndaj versionit të parë të hartuar në bashkëpunim me shoqërinë civile dhe organizatat joqeveritare.
Gjatë votimit, Balla lexoi përcaktimin e ri të termit “gjini”, i cili përshtatet me Konventën e Stambollit.
“Gjini nënkupton rolet e ndërtuara në kontekstin social, sjelljet, aktivitetet dhe atributet që një shoqëri e caktuar i konsideron të përshtatshme për gratë dhe burrat.”
Ky përcaktim, i përfshirë në nenin 4 të ligjit, u miratua bashkë me ndryshimet e tjera, duke kaluar ligjin në parim.
Vendimi u përshëndet nga Komisioneri për Mbrojtjen nga Diskriminimi, Robert Gajda, i cili kërkoi reflektim mbi debatet publike që shoqëruan procesin.
“Të gjitha shqetësimet, paragjykimet dhe keqkuptimet që shoqëruan miratimin e ligjit duhet të jenë pjesë e një analize të thelluar me aktorët e interesuar për të drejtat e njeriut.”
Në rrjetet sociale, avokatja e të drejtave të njeriut Dea Nini e cilësoi miratimin “fitore historike për barazinë”.
Ndërsa Mirela Arqimandriti nga “Gender Alliance for Development Center” (GDAC) tha se ky ligj përfaqëson një hap drejt një shoqërie që e zbaton barazinë si “detyrim kushtetues dhe standard evropian, jo si slogan”.
GDAC dhe organizata të tjera të shoqërisë civile njoftuan për një konferencë për shtyp më 7 nëntor, për të shpjeguar risitë që sjell ligji në fushën e punës, arsimit dhe përfaqësimit politik.
Sipas përfaqësuesve të organizatave, ligji garanton: mbrojtje të barabartë në vendin e punës për gratë dhe burrat; edukim dhe buxhetim me ndjeshmëri gjinore; njohje të punës së papaguar të kujdesit familjar; ndarje të drejtë të përgjegjësive familjare si dhe përfaqësim të barabartë në politikë dhe vendimmarrje.
Por, miratimi i ligjit nuk kaloi pa tensione. Pas seancës, disa dhjetëra protestues pritën deputetët socialistë në dalje të Kuvendit, me thirrjet “Turp!”, “Tradhtarë!” dhe “Shitët Shqipërinë!”.
Protestuesit, të lidhur me grupe konservatore dhe fetare, shprehën kundërshtinë ndaj ligjit që, sipas tyre, “rrezikon familjen dhe moralin publik”.
Citizens.al ka shpjeguar më herët se ligji nuk shton gjini të reja, nuk përfshin dispozita për martesat e të njëjtës gjini, dhe nuk prek ligjin për gjendjen civile apo Kodin e Familjes, që njeh dy gjini zyrtare: burrë dhe grua.
Ky sqarim është bërë pas fushatave dezinformuese të shpërndara në rrjetet sociale dhe media gjatë procesit të miratimit.
Megjithëse aktorët e shoqërisë civile dhe të akademisë u përfshinë në një proces dialogu me qeverinë, duke dhënë rekomandime konkrete për përmirësimin e lirisë së shprehjes dhe të medias në vend, qeveria shqiptare ka bërë progres të kufizuar drejt reformimit të sektorit, nënvizon Komisioni Evropian në raportin e tij vjetor mbi Shqipërinë. “Situata mbetet kryesisht […]
Në maj të vitit 2023, një vit pasi Rusia sulmoi Ukrainën, portalet shqiptare dhe ato në Kosovë publikuan artikuj që befasuan lexuesit: Fëmijët serbë po trajnoheshin nga ushtria ruse për luftë. Imazhe të fëmijëve me uniforma dhe armë qarkulluan masivisht në mediat online. Mjaftoi një kërkim i thjeshtë në rrjet nga Faktoje për të zbuluar një të vërtetë krejt tjetër. Pamjet nuk ishin të reja, aty shfaqeshin stërvitje të fëmijëve që kishin ndodhur pesë vjet më parë dhe që organizoheshin nga një kompani private ruse, E.N.O.T, e cila aktualisht nuk operon më në Serbi.
Kjo ngjarje është vetëm një shembull i mënyrës se si dezinformimi nga rajoni i Ballkanit Perëndimor arrin të depërtojë në Shqipëri, përmes përzierjes së narrativave të jashtme dhe interpretimit të tyre në kontekstin lokal, shpesh pa verifikim të duhur.
Rajoni i Ballkanit Perëndimor, me historinë e tij komplekse, tensionet etnike dhe institucionet politike ende të brishta, është terren ideal për manipulime mediatike. Për shqiptarët, kjo do të thotë se lajmet e rreme shpesh vijnë nga jashtë vendit, por përhapen brenda vendit nga portale ose aktorë të ndryshëm. Sigurisht, nuk mund të harrohet edhe roli i rëndësishëm që luan “gazetaria e keqe”, ajo ku lajmet vetëm riprodhohen dhe kopjohen nga portalet online pa minimumin e verifikimit për vërtetësinë e tyre.
Tre vite “betejë” me informacionet e pavërteta në rajon
Monitorimi që Faktoje ka kryer gjatë tre viteve të fundit në bashkëpunim me pesë partnerë të Ballkanit Perëndimor, si dhe përpunimi i të dhënave të mbledhura nga mbi 200 artikuj përgënjeshtrues apo analitikë mbi narrativat dhe lajmet e pavërteta që kanë qarkulluar në vend, tregojnë qartë se Shqipëria kryesisht bie në “rrjetën e dezinformimit” që Rusia, me ndihmën e Serbisë, hedhin në Ballkanin Perëndimor.
Rrjedha e përhapjes së dezinformimit
Skema është e thjeshtë: Rusia ngre lajme apo narrativa të pavërteta. Më pas mediat serbe, shpesh herë të ndihmuara nga zyrtarë të lartë, i përhapin këto narrativa dhe lajme të pavërteta në masë. Natyra “sensacionale” e këtyre pretendimeve sjell edhe riprodhimin e tyre nga mediat e vendeve të tjera të rajonit, duke përfunduar edhe në Shqipëri.
Roli i Rusisë është kryesisht strategjik. Qëllimi, sipas studiuesit të marrëdhënieve ndërkombëtare, Ledion Krisafi, është krijimi i përçarjeve brenda popullsive ballkanike, i frikës, paqartësisë apo dyshimit ndaj të tjerëve.
“Në thelb është një luftë psikologjike e cila ka për qëllim të ndryshojë përceptimin e një popullsie ndaj Rusisë, BE-së, NATO-s, etj. Në Ballkan qëllimi është diskreditimi i këtyre dy strukturave, nxitja e mosbesimit ndaj tyre” – Ledion Krisafi.
Shoqëria shqiptare është e rrezikuar nga ky dezinformim për shkak se krijon perceptime të gabuara për vlerat evropiane apo relativizuar vendimet e diskutueshme të udhëheqësve problematikë dhe autokratë në Evropë dhe në rajon, vlerëson Erjon Tase nga Akademia e Studimeve Politike.
Serbia, nga ana tjetër, shpesh krijon dezinformim të brendshëm për të konsoliduar kontrollin mbi publikun vendor.
Siç shpjegon një nga partnerët rajonalë të Faktojes, Nikola Petrovic, gazetar i ISAC Fund në Serbi “kur politika bën kaq shumë gjëra gabim, dy mënyrat më të lehta për të ruajtur kohezionin midis votuesve janë të krijosh kriza që vetëm ti mund t’i zgjidhësh (pasi ti, haptazi, i krijove ato) dhe të kesh armik të jashtëm (ose të brendshëm).”
Shqipëria në këtë përplasje mbetet si dëm kolateral për shkak se mbështet pavarësinë dhe politikat e tjera të Kosovës.
Në këtë kontekst, Shqipëria përballet me një sfidë të trefishtë: të identifikojë dhe përgënjeshtrojë lajmet e rreme që vijnë nga jashtë, të kuptojë mekanizmat e adaptimit të tyre brenda vendit, dhe të ndërtojë një publik të aftë të dallojë mes informacionit të besueshëm dhe dezinformatave.
Kanalet e përhapjes së dezinformatave
Monitorimet e Faktojes tregojnë se shumica e lajmeve të rreme që mbërrijnë në Shqipëri nga vende të treta, apo ajo që konsiderohet si “ndërhyrje e jashtme malinje” (FIMI) – vjen nga mediat e kontrolluara nga shteti në Rusi (RT, Tass, etj) dhe Serbi (Kurir, Danas, Blic, B92, Pink) dhe gjejnë vend në portalet online në Shqipëri (KosovoOnline, Pravda) apo publikime në rrjete sociale.
Mediat sociale, këtu përfshihen portalet informuese, por edhe profile të caktuara me shumë ndjekës, përbëjnë formën kryesore të përhapjes së dizinfomimit, sipas Erjon Tases. “Për fat të keq, – vijon ai – shoqëria jonë ka zgjedhur që të informohet nëpërmjet këtij formati online që nuk ka profesionalizmin dhe filtrat e duhura të kontrollit të një mediaje klasike”.
Shpesh herë, narrativat false të Rusisë dhe Serbisë raportohen pa informacion plotësues apo kontekst edhe nga portalet online të lidhura me mediat tradicionale në Shqipëri. Tase vlerëson se edhe mediat tradicionale sot nuk kanë redaksitë e duhura për të verifikuar lajmet apo detyrohen të jenë sa më të shpejta në transmetimin e informacionit, duke rënë pre e dizinformatave.
Në fund, është edhe rendja pas mbledhjes të sa më shumë klikimeve online ajo që luan rol në përhapjen e informacioneve të paverifikuara.
Klasifikimi i dezinformatave: narrativat më të përdorura
Pas tre vitesh pune të pandërprerë, Faktoje ka arritur të krijojë një “hartë” të dezinformimit që qarkullon në Shqipëri dhe në Ballkanin Perëndimor. Ajo që del nga monitorimet është se lajmet e rreme nuk janë të rastësishme. Ato funksionojnë si rrjete të strukturuara narrativash, të cilat ushqehen dhe mbështesin njëra-tjetrën për të ndikuar perceptimin e publikut.
Në këtë hartë, Faktoje ka identifikuar disa grupime kryesore të dezinformatave që kanë ndërtuar themelet e manipulimit informativ në hapësirën shqiptare. Këto grupime më pas mund të ndahen në tema më specifike, të cilat risillen vazhdimisht për të përhapur keqinformim.
Grupimi I: narrativa kundër perëndimit
Në qendër të këtyre narrativave qëndron ideja se Perëndimi nuk është më një aleat, por një rrezik. Portale të ndryshme, sidomos pas nisjes së luftës në Ukrainë, kanë shpërndarë me intensitet narrativën ruse dhe atë serbe se “Perëndimi po nxit luftë me Rusinë”.
Këto narrativa e portretizojnë NATO-n dhe BE-në si aktorë që kërkojnë konfrontim ushtarak, ndërsa Rusia shihet si pala e detyruar të mbrohet.
Një tjetër linjë brenda këtij grupimi është ai se “Perëndimi po ndërhyn në punët e brendshme të vendeve të tjera”. Artikujt që e ndjekin këtë narrativë portretizojnë BE-në dhe SHBA-në si forca që imponojnë politika, ndikojnë zgjedhje apo dëmtojnë sovranitetin e vendeve të vogla.
Në të njëjtën frymë, një tjetër narrativë e këtij grupi janë ato që mund të përmblidhen si “Politikat e dështuara të Perëndimit”. Këto dezinformata përdorin problemet reale të demokracive perëndimore për të ndërtuar një imazh të zymtë të Europës dhe SHBA-së: protesta, papunësi, përçarje politike. Qëllimi është i qartë – të zbehet aspirata pro-evropiane e publikut.
Grupimi II: Justifikimi i luftës në Ukrainë – Rusia si viktimë
Lufta e Rusisë në Ukrainë ka prodhuar një zinxhir të gjerë narrativash që synojnë ta justifikojnë agresionin.
Në shumë raste, media në rajon, përfshirë portale shqiptare, kanë përcjellë me pak, ose aspak verifikim mesazhin se Rusia po mbrohet nga provokimet e NATO-s. Në këtë version të realitetit, Moska paraqitet si “e detyruar” të veprojë për sigurinë e saj. Kjo linjë e butë, e paraqitur si “version alternativ” i së vërtetës, tenton të normalizojë një luftë të nisur si pushtim.
Një tjetër narrativë e përsritur është ajo që synon diskreditimin e Ukrainës dhe liderëve të saj, që qarkullon përmes artikujve që vënë në dyshim legjitimitetin e qeverisë ukrainase ose e portretizojnë presidentin Zelensky si figurë teatrale, të manipuluar nga Perëndimi. Në këtë mënyrë, viktima e luftës paraqitet si mashtruesi, ndërsa agresori si mbrojtësi.
Grupimi III: Narrativat rajonale dhe etnike
Në Ballkan, dezinformimi ka një armë të fuqishme: historinë. Narrativat etnike dhe rajonale përbëjnë një grupim të tërë që ringjall frikën dhe ndarjet e vjetra.
Një prej linjave më aktive është propaganda serbe kundër Kosovës, e cila portretizon Prishtinën si burim destabiliteti, shkelëse të të drejtave të serbëve apo shtet të dështuar. Këto artikuj nuk ndalen në kufijtë serbë — ato qarkullojnë në media shqiptare e rajonale, duke ushqyer tensione dhe keqkuptime.
Në raste të tjera, portalet nxisin panik me narrativën e “fillimit të luftës në Ballkan”, veçanërisht pas nisjes së luftës në Ukrainë apo pas incidenteve në veri të Kosovës. Këto lajme krijojnë atmosferë frike, përforcojnë polarizimin dhe mbjellin mosbesim ndaj politikave që ndjek Kosova në arenën ndërkombëtare apo në marrëdhënie me Serbinë.
Së fundmi, vazhdon të rikthehet edhe miti i “Shqipërisë së Madhe” – një ide e vjetër propagandistike që përdoret për të justifikuar qëndrimet agresive të Beogradit, por që në të njëjtën kohë provokon reagime të forta nacionaliste.
Grupimi IV: Dezinformimi i brendshëm përmes “kërcënimit rus”
Klasteri i katërt ka një natyrë më të brendshme dhe është përforcuar veçanërisht pas nisjes së lufës në Ukrainë. Ai lidhet me mënyrën se si kërcënimi i ndërhyrjes së huaj (FIMI) dhe veçanërisht asaj ruse, përdoret për qëllime të brendshme politike.
Në disa raste, politikanë dhe media e kanë shfrytëzuar frikën ndaj ndikimit rus për të ngritur akuza ndaj kundërshtarëve, për të mbuluar dështime apo për të forcuar pozicionet në opinionin publik. Në këtë mënyrë, dezinformimi i huaj transformohet në instrument të brendshëm manipulimi.
I tillë ishte rasti kur kryeministri Edi Rama pretendoi se po përcillte shqetësimin e Brukselit për protestat qytetare në Shqipëri kundër rritjes së çmimit të naftës menjëherë pas nisjes së luftës në Ukrainë.Por ndërsa kryeministri Rama qortonte protestuesit shqiptarë duke i akuzuar ata se po bëjnë veprime “që i pëlqejnë Rusisë”, Brukseli i quante protestat e qytetarëve kundër rritjes së çmimeve si shqetësime legjitime.
Pasojat reale në Shqipëri
Në Shqipëri, dezinformimi nuk është më një fenomen i padëmshëm që qarkullon nëpër rrjete sociale, ai ka filluar të gërryejë besimin e qytetarëve në media, institucione dhe vetë politikën.
Edhe pse Shqipëria nuk është e prirur të besojë narrativat kundër perëndimit, sipas Ledion Krisafit “dezinformimi rus është bërë aq i sofistikuar sa një pjesë e shqiptarëve mund të jenë duke menduar ose thënë gjëra që vijnë nga dezinformimi rus por pa e ditur fare që vijnë prej andej”.
Gjatë tre viteve të fundit, Faktoje ka dokumentuar qindra raste të lajmeve të rreme që kanë krijuar konfuzion publik, kanë ndezur debate të polarizuara dhe kanë minuar perceptimin e publikut mbi burimet e besueshme të informacionit.
Qëllimi final është ulja e besimit te sistemet demokratike, institucionet apo udhëheqësit e tyre, kujton Erjon Tase.
“Për fat të keq, edhe në demokracitë më solide në Evropë dhe SHBA po shikojmë gjithnjë e më shumë polarizim të shoqërive të nxitur nga politika.Nëse do të ketë një venitje të këtyre vlerave dhe besimit ndaj Perëndimit, rrezikojmë një venitje në vitet e ardhshme të këtij ndikimi orientues të Evropës në shoqërinë shqiptare dhe ngecje apo kthim pas në hapat e deritanishëm” – Erjon Tase.
Në anën tjetër, kriza e besimit tek mediat është një tjetër pasojë e drejtpërdrejtë e dezinformimit. Për qytetarin e zakonshëm, të dallosh një burim serioz nga një portal dezinformues është bërë një sfidë e përditshme. Mungesa e njohurive të thelluara të qytetarëve mbi çështjet gjeopolitike krijojnë hapësirë për funksionimin e fushatave dezinformuese për këto tema.
“Ka shumë njerëz në Shqipëri që mendojnë se NATO ka fajin kryesor për luftën ne Ukrainë, ka shumë që mendojnë se Evropa ka ndryshuar qëndrim ndaj Kosovës dhe pse jo një ditë mund të pendohet për pavarësinë që i dha, ka shumë që mendojnë se Rusia do fitonte në një luftë të mundshme me NATO-n dhe se Evropa është e dobët. Një pjesë prej këtyre mendimeve janë rrjedhojë e fushatës psikologjike ruse që ka për qëllim pikërisht të ndikojë mendimet që një njeri ka për çështje të tilla”, shpjegon Ledion Krisafi.
Në fund të ditës, pasojat e disinformimit nuk maten vetëm me lajmet e rreme që qarkullojnë, por me heshtjen e qytetarit që nuk di më kujt t’i besojë, një heshtje që e bën demokracinë më të brishtë dhe më të manipulueshme.
Në “Përballje Podcast”, profesori i sigurisë kibernetike në UBT, Blerton Abazi, ka folur për ndikimin që teknologjia dhe dezinformimi po e kanë mbi proceset demokratike, duke theksuar se siguria kibernetike sot nuk është më vetëm çështje teknike, por edhe çështje besueshmërie dhe demokracie.
“Nëse deri tani kemi folur për sigurinë kibernetike, për pjesën e dezinformimit dhe deepfake vetëm në aspektin teknik, tash kjo nuk ka të bëjë vetëm me pjesë teknike, por ka të bëjë edhe me besueshmëri,” tha Abazi.
Në “Përballje Podcast”, profesori i sigurisë kibernetike në UBT, Blerton Abazi, ka folur për ndikimin që teknologjia dhe dezinformimi po e kanë mbi proceset demokratike, duke theksuar se siguria kibernetike sot nuk është më vetëm çështje teknike, por edhe çështje besueshmërie dhe demokracie.“Nëse de...
Ai paralajmëroi se në momentin kur qytetarët fillojnë të dyshojnë në integritetin e votës, rrezikohet vetë baza e demokracisë.
“Nëse zëri i qytetarëve, ose qytetarët vetë, dyshojnë që vota e tyre është manipuluar përmes formave të ndryshme, atëherë ne kemi të bëjmë me një rrezik për vetë demokracinë”, ka deklaruar ai.
Abazi foli edhe për përhapjen e shpejtë të videove të manipuluara (deepfake) dhe vështirësitë që kanë institucionet dhe mediat për t’i ndaluar ato në kohë.
“Modelet e tilla në siguri kibernetike, por edhe në deepfake, janë rritur aq shumë sa që shpejtësia e publikimit të atyre videove është shumë më e shpejtë sesa përgjigja e verifikuesve të fakteve për t’i ndaluar ato.”
Edhe kur videot arrijnë të ndalen, shtoi ai, pasojat mbeten.
“Gjurmët dhe pasojat po mbesin mbrapa derisa po verifikohen.”
Profesori theksoi se tashmë nuk është e mundur të ndalohen plotësisht manipulimet digjitale, por mund të menaxhohen dhe kufizohen pasojat e tyre përmes vetëdijesimit publik dhe përgjegjësisë institucionale.
“Ka teknologji që mund t’i identifikojnë, por zhvillimi i tyre është shumë i shpejtë. Prandaj qytetarët dhe kompanitë duhet të mendojnë më shumë si t’i menaxhojnë këto video, sesa t’i ndalojnë ato, sepse tashmë është e pamundur të ndalohen plotësisht”, ka shtuar ai.
Ky diskutim u zhvillua në kuadër të serisë “Integriteti Medial dhe Demokracia në Kosovë” të “Përballje Podcast”, që trajton ndikimin e dezinformimit dhe temat tjera. /Telegrafi/
Në episodin e “Përballje Podcast”, gazetari dhe ligjëruesi në Universitetin e Prishtinës, Dren Gërguri, ka folur për rrezikun që po sjell teknologjia e inteligjencës artificiale përmes videove të njohura si deepfake, të cilat po e bëjnë gjithnjë e më të vështirë dallimin mes realitetit dhe manipulimit digjital.
Sipas Gërgurit, deepfake përfaqëson një nivel të ri të manipulimit të përmbajtjeve audio dhe video.
“Deepfake është çdo audio-video e gjeneruar me inteligjencë artificiale, ku në shumicën e rasteve mund të paraqitet dikush që thotë diçka që në fakt nuk e ka thënë. Ose edhe mund të jetë komplet fiktive, e gjeneruar nga mjetet e inteligjencës artificiale", tha ai.
Ai theksoi se përparimet teknologjike e kanë bërë këtë fenomen edhe më të rrezikshëm se më parë.
“Përsosmëria që ka mbërritur sot deepfake është shumë më e lartë se sa vite më përpara, dhe kjo e bën pikërisht të vështirë që syri i njeriut të vërejë diçka nëse është mirë e punuar.”
Gërguri kujtoi se dikur gazetaria dhe publiku mund të mbështeteshin në disa shenja për të identifikuar manipulimet në video, por sot kjo është shumë më e vështirë.
“Më herët ne diskutonim mënyrat se si gazetarët, në përgjithësi edhe në shoqëri, mund të kemi fokusin te disa elemente brenda videos, në mënyrë që ta vërejmë nëse është një sjellje jo natyrshme apo një veprim i jo natyrshëm. Por sot kjo është shumë më e vështirë”, ka thënë ai.
Sipas tij, këto zhvillime kërkojnë që mediat dhe publiku të jenë shumë më të kujdesshëm me informacionet që konsumojnë e shpërndajnë. Videot e gjeneruara me inteligjencë artificiale, tha ai, “kanë potencialin të manipulojnë perceptimin e opinionit publik dhe të dëmtojnë besimin në media”.
Kjo temë u trajtua në kuadër të serisë “Integriteti Medial dhe Demokracia në Kosovë” të “Përballje Podcast”, që zhvillohet me synimin për të analizuar ndikimin dezinformimit në proceset demokratike të vendit. /Telegrafi/
Statusi në Facebook i avokatit Arben Llangozi, që akuzonte një vëzhgues të Operacionit Ndërkombëtar të Monitorimit, ONM, për shkelje të etikës, duke pretenduar se ishte “kapur në intimitet” me një përkthyese të institucionit, u bë menjëherë viral të dielën. Statusi u publikua në orën 14:21 dhe dy orë më vonë ishte ripublikuar dhjetëra herë. Faqe […]
Organizatat e shoqërisë civile kanë mbështetur fuqishëm implementimin e projektligjit “Për barazi gjinore në Shqipëri”, dhe në veçanti përdorimin e termit “gjini” në vend të termave klasikë “burrë-grua”. Aktivistët në mbrojtje të të drejtave të njeriut e konsiderojnë këtë projektligj një hap të domosdoshëm drejt standardeve evropiane, duke e quajtur atë një instrument kundër diskriminimit […]
Projektligji për “Barazinë gjinore” është shoqëruar ditët e fundit me keqinterpretime në media dhe rrjetet sociale, duke u paraqitur si një hap drejt “legalizimit të martesave gay”, “transgjinorëve” apo madje edhe “70 gjinive të reja në Shqipëri”.
Por këto pohime janë tërësisht të pavërteta dhe përbëjnë një formë dezinformimi publik pasi projektligji nuk e ndryshon seksin biologjik, nuk legalizon çiftet e të njëjtës gjini, dhe nuk shpik as gjini të reja.
Citizens.al shqyrtoi përmbajtjen e tij nga ku rezultoi se drafti nuk përmban asnjë nen që lidhet me martesat e të njëjtës gjini, as nuk prek ligjin për gjendjen civile apo Kodin e Familjes.
Për nga rëndësia dhe ndjeshmëria e çështjes, ndryshime të tilla që do të preknin familjen do të donin jo vetëm akte të tjera, por edhe më shumë debat publik, çka nuk ndodh në këtë rast.
Qëllimi i projektligjit për “Barazinë gjinore” është të forcojë mbrojtjen ndaj diskriminimit mbi bazën e identitetit gjinor dhe shprehjes gjinore. Ai është hartuar nën direktivat e Bashkimit Evropian në përputhje me Konventën e Stambollit, të ratifikuar nga Shqipëria që në vitin 2013.
Projektligji e përkufizon “gjininë” si kategori sociale dhe juridike, duke i dhënë mundësi institucioneve të zbatojnë politikat e barazisë gjinore që përfshijnë edhe persona përtej spektrit tradicional mashkull-femër.
Kjo nuk përbën “shpikje të re”, por është në përputhje me standardet ndërkombëtare për të drejtat e njeriut.
Në mungesë të një përkufizimi të saktë ligjor, institucionet dhe gjykatat shqiptare mund të kenë vështirësi në trajtimin e rasteve të diskriminimit ndaj personave të komunitetit LGBT.
Projektligji përpiqet ta mbushë këtë boshllëk, duke ndihmuar në zbatimin më të mirë të ligjit për “Mbrojtjen nga Diskriminimi” dhe duke garantuar që askush të mos përjashtohet nga e drejta për barazi për shkak të mënyrës se si e përjeton dhe shpreh gjininë e vet.
Vlen të theksohet se projektligji nuk ka asnjë përmbajtje që lidhet me “identifikime me kafshë”, “gjini të shpikura”, apo skenarë të ngjashëm që përdoren për të nxitur pasiguri apo urrejtje.
Këto narrativa nuk reflektojnë as realitetin ligjor dhe as praktikën ndërkombëtare në të cilën shteti shqiptar aspiron të bëjë pjesë: Bashkimin Evropian.
Diskutimi për barazinë gjinore kërkon qartësi dhe një raportim më etik nga mediat pasi, sikurse e tregon rasti i fundit, ka ndjeshmëri shoqërore.
Prandaj, është e rëndësishme që debatet publike – sidomos në studiot televizive – të bazohen në dokumente zyrtare, konventa ndërkombëtare dhe fakte konkrete, jo në keqinterpretime apo manipulime ideologjike.
Shpesh herë videot, fotografitë dhe informacionet që na sygjerohen online nuk janë ashtu siç duken. Faktoje ju vjen në ndihmë me serinë e videove tutorial, duke ju shpjeguar qartë dhe duke ju sugjeruar mjetet falas online, që mund të përdorni si një profesionist: Nga një pretendim te prova: verifikimi me Google Maps & Search, Google Lens: Syri digjital që të nxjerr gënjeshtrën zbuluar, etj.
Si ta zbulojmë të vërtetën vetëm me mendje të kthjellët
Si të verifikojmë një fotografi online
Si të verifikojmë një video online
Si të verifikojmë një vendodhje gjeografike online
Si të kuptoni pamjet e gjeneruara me Inteligjencë Artificiale
Një televizion shqiptar përdori inteligjencën artificiale (AI) për të gjeneruar titullin e një lajmi, por pa ia bërë të ditur publikut. Sidoqoftë kjo praktikë i doli zbuluar pasi në tekstin e artikullit, padashur, përfundoi edhe vetë kërkesa e bërë.
“Më jep një titull për këtë: Skema e re e bonusit të bebes, nga viti që vjen pritet të ndryshojë, duke nisur pagesa mujore deri në moshën 5-vjeçare,” ishte hyrja e lajmit në fjalë ku dallonte kërkesa. Artikulli u korrigjua pak kohë më vonë pas botimit.
Raste të tilla, ku artikujt shkruhen apo asistohen me AI, po bëhen më të shpeshta.
Ndërsa AI po transformon rrënjësisht mënyrën se si krijohet dhe shpërndahet informacioni mediat shqiptare, por jo vetëm, ndodhen në një moment kyç përballë sfidave: etike, të cilësisë së informacionit dhe luftës kundër dezinformimit.
Oliverda Allmuca, gazetare pranë televizionit MCN tha për Citizens.al se e ka përdorur AI-në për të marrë informacion apo përpunuar të dhëna.
“Në rastet kur ka raporte voluminoze, përmbledhja e të dhënave sasiore, pra shifra dhe statistika bëhet me vlerë dhe kursen kohë”, tha ajo.
Megjithatë, për rastin në fjalë Oliverda tha se nuk e kishte vendosur në dijeni publikun, pasi materialin e publikuar nuk e kishte zhvilluar tërësisht me AI.
“…sepse nuk kam formësuar pjesë të informacioenve përfundimtare, por vetëm ndihmë në procesin e kuptueshmërisë për mua”, saktësoi gazetarja.
Ngjashëm edhe Ledina Elezin, gazetare pranë televizionit SCAN, tha për Citizens.al se nuk e përdorte shpesh AI-në për të shkruar artikuj.
“Të vetmet raste që e përdor është kur kam ndonjë koncept teknik dhe dua që të ma bëjë më të qartë mua, pra ta kuptoj unë. Në shumë raste bën gabime, prandaj përpiqem të mos e përdor”, theksoi Ledina.
Ndryshe, Isa Myzyraj, gazetar pranë televizionit Ora News, flet me mbresa për përvojën me AI-në, pavarësisht se ai thekson se zakonisht nuk e përdor për punë.
“Po e kam përdorur në dy raste, hera e parë ka qene sapo doli, për provë kryesisht, dhe herën e dytë për një titull lajmi. Le të tregohem i sinqertë, kam mbetur i mahnitur me rezultatin”, u shpreh Isa.
Duke komentuar rreth kësaj çështjeje për Citizens.al, gazetari dhe studiuesin e medias Lutfi Dervishi, thotë se në radhët e gazetarëve ka hipokrizi.
“AI përdoret, por fshehurazi. Si struci!” theksoi Dervishi, sipas së cilit inteligjenca artificiale kërkon që të jesh i përgatitur pasi është “një terren që ndesh të reja çdo ditë”.
“Ka kureshtje padyshim, ka dhe keqpërdorim, por mungojnë dijenitë dhe nuk ka debat se deri ku mund të përdoret”, vijoi ai.
Sipas Dervishit nuk ka kufi të qartë mes “asistentit virtual” dhe “skllavit” që zbaton çdo urdhër që ti i jep.
“Hapi i parë është që duhet pranuar se po e përdorim, më pas të nisë debati si? Deri ku? Cilat janë kufijtë? Përfitimet? Rreziqet? Protokollet?”, analizoi Dervishi.
Zakonisht pas përpunimit të një teksti, apo materiali gazetaresk, AI i pyet përdoruesit nëse dëshirojnë që ta ripërpunojë më tej me një mesazh të ngjashëm si:“Nëse dëshiron, mund të ta përgatis ketë në format revistash, ese akademike, ose version të shkurtuar për botime edukative. Si dëshiron ta përdorësh këtë material?”
Dervishi tregoi se kishte hasur plot raste ku edhe redaksive serioze të vendit, në fund të shkrimeve të botuara, u kishin shpëtuar kërkesa të tilla të AI-së për përmirësimet e teksteve.
Mungesa e rregulloreve dhe transparencës me publikun
Përtej zhvillimit të teknologjisë dhe mundësisë së përdorimit të AI-së për të thjeshtuar procese apo për të shkurtuar kohë pune, redaksitë e mediave shqiptare duket se nuk janë dhe aq miqësore me të.
“Platforma si ChatGPT ose të ngjashme, janë bllokuar në serverët e kompjuterëve redaksionalë. Sipas udhëzimit, procesi i përdorimit të inteligjencës artificiale shkakton dëm serioz në memorie dhe dobëson kreativitetin”, tha Oliverda për redaksinë e MCN-së.
Sipas saj, në politikat e ndjekura në këtë televizion, AI nuk mund të zëvendësojë gazetarin, stilistikën e tij dhe rolin e tij kritik. Për këtë arsye, ajo e përdor AI-në vetëm në punë jashtë redaksisë.
Situata përshkruhet e njëjtë edhe në televizionin SCAN nga Ledina Elezi.
“Nuk kemi ndonjë udhëzim ose rregullore në redaksi, por ekziston një lloj stigme në rast se përdoret”, tha Ledina.
Ajo solli në vëmendje edhe rastet kur kolegë të saj e kishin përdorur për të gjeneruar foto për webin.
“Në ato raste nuk është vënë në dijeni publiku. U përdor vetëm tre herë dhe jo më, sepse kolegu mori kritika nga drejtori”, u shpreh më tej Ledina.
Edhe Isa tregoi se në redaksinë e Ora News nuk ka një rregullore apo udhëzim për përdorimin e AI-së si për tekstet, edhe për fotot apo videot, ndërsa shprehet se ka vënë në dijeni publikun kur e ka përdorur për materiale të postuara në llogaritë e tij sociale, apo punë jashtë televizionit.
Për Koloreto Cukalin, drejtues i Këshillit Shqiptar të Medias (KSHM), është e vështirë të besohet se, përpos halleve dhe streseve të përditshme, ndonjë media shqiptare t’i ketë kushtuar kohë hartimit të një udhëzuesi.
“Edhe pse besoj ka media dhe e di që ka media që mund ta kenë diskutuar nëpër redaksi, nuk besoj se ka një rregullore të mirëfilltë”, theksoi ai për Citizens.al.
Sipas Cukalit, është shumë e rëndësishme që të ketë transparencë nga mediat për publikun, sa herë përdoret AI.
“Standardi që po përdoret dhe që po promovohet gjerësisht në media ndërkombëtare është që kur ka një tekst të përkthyer me AI duhet të bëhet i ditur në fund, duhet treguar që është bërë me ndihmën e AI-së” vijoi drejtuesi i KSHM-së.
Megjithatë, edhe për këtë lloj transparence ka disa nivele, sipas Cukalit.
“Nëse ti e përdor inteligjencën artificiale vetëm për të bërë kërkime, por shkrimin e ke bërë vetë, sigurisht që nuk është e nevojshme ta vësh, sepse ti nuk ke përdorur ‘searching’ e Google-it, por ke përdorur AI-në për të bërë kërkime për dokumente të ndryshme”, vijoi Cukali.
Për Lutfi Dervishin, përdorimi i AI-së nuk mund të shihet si armik.
“Mund ta rrisë cilësinë nëse përdoret me mend: kërkim më i shpejtë, përmbledhje informacioni/dokumentesh, transkriptime, vizualizime të dhënash, ide për këndvështrime të reja, korrigjim të tekstit për gabime ortografike”, shtjellon Dervishi.
Megjithatë, sipas tij cilësia vritet kur ia dorëzon filtrin editorial “makinës”.
“Duke huazuar një koncept të Yuval Hararit, algoritmi ka zëvendësuar redaktorin. Ti konsumon jo atë që ka përzgjedhur redaktori, por atë që të shfaq algoritmi. Sfida është që kontrolli përfundimtar të jetë në dorë të njeriut dhe jo të AI-së”, përfundoi Dervishi.
Krijimtaria artificiale sipas AI-së.
Dezinformimi dhe sfida e përballjes me një realitet të ri
Koloreto Cukali shpjegon se dezinformimi nuk është diçka e re, përpos terminologjisë që mund të jetë e tillë. Sipas tij nevojitet që krahas zhvillimeve të përgjithshme të zhvillohet edhe vetë publiku “për mënyrën se si e merr, kërkon dhe jep informacionin”.
Për këtë, ai argumenton se nëse nuk rregullohen disa marrëdhënie, nuk mund të ketë një përmirësim apo adresim të kësaj prirjeje.
“[…] ca marrëdhënie që kanë të bëjnë me ekonominë e mediave së pari, me kontributin e publikut në këtë ekonomi së dyti, dhe me edukimin e publikut, për të kuptuar se si funksionon etika në lajme dhe se si funksionojnë të gjithë këto elementë të dezinformimit, unë nuk pres ndonjë përmirësim ose adresim të këtij fenomeni”, argumentoi Cukali.
Për gazetarët, përballja me materiale të rreme të gjeneruara me AI-në është tanimë e përditshme. Ky ekspozim duket se ka bërë që ata të fitojnë përvojë për t’i kuptuar më mirë.
“Nëse ka personazhe, shoh kryesisht duart ose këmbët, ku zakonisht janë gabimet më të zakonshme të AI-së. Mund të kontrolloj edhe aspektin fizik, pra hijet, mund të kontrolloj kohën kur është realizuar, ose nëpërmjet platformave që bëjnë ‘check AI’, kontrolloj burimin e fotografisë”, u shpreh Oliverda.
E njëjta përballje me fotot apo videot e gjeneruar me AI vjen edhe për Ledinën.
“Në rastin e fotove, zakonisht cepat janë më të lëmuar, qoftë në rastin e njerëzve ose të objekteve dhe mund të ketë ndonjë deformim të vogël ose diçka që nuk bën sens në foto” thotë ajo.
Ndërsa për tekstet sipas Ledinës, ka disa fjalë tipike që përdoren vazhdimisht.
“Ndodh që të përdorë edhe shumë mbiemra cilësorë. Shpjegimi është gjithashtu i ndarë në pika kryesore” vijon Ledina.
Për Oliverdën, kur vjen puna te të dalluarit të tekstit, është më komplekse.
“Zakonisht përpiqem të shoh burimin nga vjen ky material, sa i besueshëm është ose nëse është një personazh, kërkoj për profile zyrtare”, tha Oliverda.
Isa kujton raste të përdorimit të AI-së gjatë fushatës elektorale për zgjedhjet qendrore të 2025-ës. Sipas tij ajo që i dallonte ishte një mënyrë e përdorimit të fjalëve, sintaksës, apo pikësimit që të linte ta kuptoje se “nuk është shkruar nga një njeri”.
Sipas tij AI ka një potencial të madh për të përhapur dezinformim në mënyrë masive dhe të sofistikuar.
“Teknologjitë si gjenerimi automatik i teksteve, imazheve dhe videove mund të krijojnë përmbajtje bindëse e të vështirë për t’u dalluar nga ajo autentike. Në duar të gabuara, kjo mund të shfrytëzohet për të manipuluar opinionin publik, për të krijuar narrativë të rreme ose për të ndikuar procese demokratike”, u shpreh Myzyraj.
Për Oliverdën, përballja me dezinformimin është sfidë e përditshme në punën si gazetare, por edhe si një publik që konsumon informacione në rrjet. Ndërsa sipas saj mungon edukimi për median.
Ndërkohë, Lutfi Dervishi është i mendimit se AI e ka bërë gënjeshtrën, manipulimin dhe propagandën më të lirë, më të shpejtë dhe më të personalizuar.
“Kemi ‘deepfake’ audio e video, profile sintetike dhe tekste që duken ‘gazetareske’”, shprehet ai.
Sipas Dervishit, në Shqipëri problemi shumëfishohet nga tregu i vogël, presioni i klikimeve dhe mungesa e redaktoreve.
“Sot po shikoja disa komente të përdoruesve në TikTok që habiteshin sa mire ‘flet’ një bebe dhe çfarë logjike ka dhe nuk e kuptonin se video ishte përgatitur me AI”, u shpreh Dervishi, ndërsa shtoi se audienca në Shqipëri nuk është edukuar për AI-në.
Këtë këndvështrim e ndan edhe Koloreto Cukali, ndërsa shprehet se shtimi i kapaciteteve të reja për të krijuar dezinformim e ndërlikon më tepër situatën dhe rrezikun.
“Publiku është i papërgatitur për t’u mbrojtur dhe të mos harrojmë që ndërkohë kemi një publik që ishte shumë vulnerabël, shumë i brishtë ndaj dezinformimit”.
AI dhe nevoja për të ndërhyrë në Kodin e Etikës
Duke pasur në vëmendje ndryshimet teknologjike dhe ndikimin e tyre në punën e gazetarëve, një grup ekspertësh janë duke ndërhyrë në Kodin e Etikës së gazetarit për ndërtimin e një udhëzuesi për përdorimin etik të inteligjencës artificiale.
Sipas Koloreto Cukalit, përdorimi i AI-së kërkon një manual se sa një rregullim etik.
“Një doracak për të treguar se si duhet përdorur, për të përcaktuar disa rregulla të përdorimit nga ana e gazetarëve. Është një fushë që është akoma në eksplorim e sipër meqenëse edhe vet AI është në zhvillim të vazhdueshëm. Edhe etika në raport me të është në evolucion”, u shpreh ai.
Në pikën dedikuar AI-së në Kodin e Etikës ku tanimë po ndërhyhet, thuhet se gazetarët dhe redaksitë e lajmeve mund ta përdorin AI-në në mbledhjen, krijimin dhe shpërndarjen e përmbajtjeve duke respektuar transparencën, përgjegjësinë, masat mbrojtëse etike dhe duke pasur një mbikëqyrje njerëzore.
Sipas Lutfi Dervishit, shtimi i kësaj pike në Kodin e Etikës u bë pasi mungonte detyrimi i qartë për transparencë, kur përdoret AI-ja ndaj duhej ndalimi i manipulimeve që mund të mashtrojnë publikun.
“Na duhej një kornizë për privatësinë, burimet dhe përgjegjësinë editoriale. Pra pyetja/dilema e vjetër: (di)kush mban përgjegjësi!? Apo jo?”, u shpreh Dervishi.
Megjithatë, sipas tij, ky është vetëm hapi i parë, pasi hapi i radhës është zbatimi.
Shënim: Titulli i artikullit është sugjeruar nga AI.
Kuvendi miratoi të enjten me 71 vota pro dhe asnjë kundër Strategjinë Kombëtare kundër Ndërhyrjeve të Huaja dhe Dezinformimit, një angazhim i ri i institucioneve shqiptare për të ndërmarrë një plan masash për të luftuar ndërhyrjen e huaj keqdashëse në sektorë të rëndësishëm të vendit. Dokumenti parashikon disa objektiva kryesorë në luftën kundër dezinformimit dhe […]
TIRANË, 3 korrik /ATSH/ Deputeti i Partisë Socialiste, Erion Braçe prezantoi sot në Kuvend, projektligjin për strategjinë kombëtare kundër dezinformimit dhe ndërhyrjeve të huaja.
Braçe tha se ky projektligj është proces që shënon etapë të re të ndërtimit të imunitetit demokratik të vendit tonë, përballë sfidave më të sofistikuara të shekullit siç janë ndërhyrjet e huaja keqdashëse dhe dezinformimi në hapësirën publike, institucionale dhe politike.
“Të gjithë jemi dëshmitarë që kërcënimet ndaj demokracive moderne nuk shfaqen më në forma klasike. Dezinformimi, manipulimi i informacionit publik, depërtimi i interesave të huaja në procese zgjedhore apo sektorë kritikë të ekonomisë kombëtare janë kthyer në mjete efektive të ndikimit politik dhe strategjik, pa kaluar në forma të drejtpërdrejta të dhunës apo agresionit ushtarak”, tha ai.
Deputeti socialist u shpreh se Shqipëria si një vend kandidat për anëtarësimin në BE dhe anëtare e NATO-s nuk është imune ndaj këtyre formave të reja të ndërhyrjes. Sipas Braçes, pozicioni gjeopolitik i Shqipërisë, tranzicioni i gjatë institucional dhe linjëzimi i qëndrimeve të qeverisë së Shqipërisë dhe shoqërisë shqiptare me vendimet e BE dhe NATO-s, e bëjnë vendin tonë të ekspozuar ndaj rreziqeve që vijojnë të jenë të pranishme dhe të shtohen.
“Duke qenë të vetëdijshëm për këto dinamika, dhe nevojën për t’i adresuar ato, Kuvendi vendosi ngritjen e një komisioni të posaçëm me një mandat të qartë që të koordinojë dhe mbikëqyrë veprimet institucionale për të adresuar dezinformimin dhe ndërhyrjet e huaja në proceset demokratike të vendit”, tha Braçe.
“Strategjia Kombëtare kundër ndërhyrjeve të huaja dhe dezinformimit përfaqëson një qasje të re të domosdoshme të ndërtuar mbi një proces të thelluar institucional dhe politik të udhëhequr nga Komisioni Parlamentar që u ngrit me vendimin tuaj”, vijoi deputeti socialist.
Braçe u shpreh se krijimi i këtij komisioni, materializoi vullnet me një mesazh të qartë politik: lufta kundër dezinformimit dhe ndërhyrjeve të huaja keqdashëse duhet të jetë prioritet kombëtar që kërkon vëmendje në Kuvendin e Shqipërisë.
“Metodologjia e ndjekur bazuar në parimet e transparencës dhe gjithëpërfshirjes ka përfaqësuar një dimension të dialogut politik dhe institucional duke mundësuar jo vetëm identifikimin e problematikave, por edhe hartimin e rekomandimeve strategjike të qëndrueshme me sfidat edhe dinamikat e kohës”, theksoi ai.
“Përmes një analize të kujdesshme dhe modeleve funksionale është siguruar një qasje strategjike e qëndrueshme në përputhje me standardet e BE dhe ato euroatlantike. Përfshirja e një grupi të gjerë ekspertësh të këtij komisioni ka shtuar vlerën dhe cilësinë e procesit”, shtoi Braçe.
Braçe tha se ky grup pune i përbërë nga 22 funksionarë publik, përfaqësues të 18 institucioneve dhe 19 ekspertë të jashtëm, hartoi raportin analitik mbi ndërhyrjet e huaja dhe dezinformimin ku skanoi situatën aktuale lidhur me këto fenomene.
Deputeti socialist theksoi se “kjo analizë diktoi qartë nevojën për adaptimin e një qasjeje të integruar dhe të qëndrueshme mes institucioneve shqiptare dhe me çdo aktor dhe faktor të jetës publike për të garantuar që përgjigja ndaj kërcënimeve të jetë efektive dhe në kohë”.
“Strategjia parashikon ngritjen e një autoriteti rregullator dhe mbikëqyrës politikash të ngritura me ligj për koordinimin institucional, për monitorimin e planit të veprimit dhe harmonizimin me dokumentet e tjera të Republikës së Shqipërisë”, pohoi Braçe.
“Është më shumë se deklaratë politikash, është një vullnet i përbashkët demokratik i të drejtave themelore të qytetarëve dhe aspiratave integruese në një kohë kur dezinformimi nuk është vetëm një mjet propagandistik, por edhe një armë strategjike. Shqipëria nuk mund të jetë e papërgatitur. Ajo po i bashkohet aleancës demokratike duke afirmuar se transparenca dhe faktet do të mbrohen me të njëjtin seriozitet sa edhe kufijtë territorialë”, cilësoi Braçe.
Zyra ligjore britanike “Mishcon de Reya LLP” dhe ajo amerikane “Kasowitz LLP”, të cilat deklarojnë se përfaqësojnë kryetarin e Bashkisë së Tiranës, Erion Veliaj, publikuan të martën, një raport ku pretendojnë se ai po mbahet në burg në mënyrë të padrejtë. Raporti, i cili nis me një citim të Alistair Campbell – ish-këshilltar për mediat […]
Kryetari i Komisionit të Posaçëm Parlamentar kundër Dezinformimit, Erion Braçe, tha të enjten se, komisioni (që ai drejton) përcolli një mesazh të qartë politik: “Lufta kundër dezinformimit dhe ndërhyrjes së huaj keqdashëse është tashmë prioritet kombëtar, që kërkon vëmendje të veçantë në nivelin më të lartë legjislativ”.
Braçe e cilësoi një sfidë. që asnjë vend nuk mund ta përballojë i vetëm. Ndaj, sipas tij, kërkohet bashkëpunim ndërkombëtar dhe ndërtim aleancash të reja.
Dokumenti strategjik i miratuar në komision nga deputetët e mazhorancës (opozita nuk merr pjesë), sipas Braces, shënon një tjetër hap drejt mbrojtjes së interesave kombëtare dhe stabilitetit demokratik përmes masave të koordinuara dhe mekanizmave të përforcuar institucionalë.
Skanimi i Bizneseve
Në hartimin e dokumentit strategjik që synon luftën kundër ndërhyrjeve të huaja keqdashëse dhe dezinformimit morën pjesë aktorë institucionalë, por edhe ekspertë të jashtëm, një prej tyre edhe Arben Malaj. Ky i fundit tha gjatë mbledhjes së komisionit se, përveç krijimit të një kuadri ligjor dhe institucional, i cili, sipas tij, duhet të jetë funksional dhe jo mbivendosës, nevojitet fokus konkret në identifikimin e burimeve të mundshme të ndikimeve të jashtme dhe financimeve të dyshimta.
Precedenti
Në këtë kontekst, Malaj vlerësoi të rëndësishme skanimin e bizneseve, që veprojnë në fusha delikate si: ndërtimi dhe lojërat e fatit.
Një nga rastet që ai përmendi (pa emër) ishte ai i një organizate të shpallur terroriste nga Presidenti Donald Trump, e cila, sipas tij, dyshohet se është futur në Shqipëri përmes një biznesi shqiptar.
“Rasti më konkret është rasti i akuzave për një organizatë terroriste e cila ka hyrë në Shqipëri nga një biznes shqiptar, por në të njëjtën kohë është shpallur nga Presidenti Trump si organizatë terroriste”, tha eksperti i ekonomisë Arben Malaj
Ky precedent, sipas Malajt, nënvizon nevojën për kontrolle të thelluara në ato sektorë ku dyshohet për ndikime të dyshimta dhe flukse të paqarta financiare.
Domosdoshmëria
Që do të thotë jo vetëm një veprim automatik i skanimit të bizneseve problematike, por edhe një instrument sigurie shtesë, në një kohë kur dezinformimi dhe ndërhyrjet e jashtme po shihen si kërcënim për institucionet dhe demokracinë
“Bizneset aktuale që janë në fushën e lojërave të fatit dhe në ndërtim aty ku ka, se nuk duhet t’i biem në qafë askujt kot, aty ku ka flamuj të kuq të ngritur, duhet të skanohen dhe ta mbrojmë ekonominë tonë nga paratë kriminale”, tha Malaj.
Ai i qëndron postulatit se, nuk mund të ketë zhvillim të qëndrueshëm nëse tolerohet paraja kriminale
“Pra, në këtë rast nuk po mbrojmë ekonominë, por po mbrojmë të ardhmen e një vendi dhe po mbrojmë të ardhmen e fëmijëve tanë dhe kjo do të jetë kategorike”, tha ai
Login
