❌

Normal view

There are new articles available, click to refresh the page.
Before yesterdayMain stream

Kosova dhe Shqipëria në zbulimet e The Guardian për 2025

✇Telegrafi
By: Burim Tmava
14 December 2025 at 22:59


E përditshmja britanike The Guardian i ka kushtuar një artikull vendeve që duhet vizituar gjatë këtij vendi.

Në këtë artikull kanë arritur të renditen edhe Kosova e Shqipëria të cilat sipas medias britanike patjetër që duhet të vizitohen.

Librat e historisë ofrojnë kontekst thelbësor për ecje në këmbë në Kosovë, por nuk ju përgatisin për bukurinë e maleve, thuhet në artikull.

“GjatĂ« verĂ«s kalova njĂ« javĂ« nĂ« Via Dinarica tĂ« KosovĂ«s, e cila u ripĂ«rcaktua sĂ« fundmi. Ne ecĂ«m pranĂ« luleve tĂ« edelĂ«eiss nĂ« kreshtĂ«n kufitare me Malin e Zi; e thepisur dhe e pjerrĂ«t nga njĂ«ra anĂ« dhe e gjelbĂ«r e gjallĂ« nga ana tjetĂ«r, duke zbritur drejt livadheve me lule tĂ« egra rozĂ« dhe tĂ« verdha”, u tha ndĂ«r tjera..

Bletët fluturonin rreth shkëmbinjve të lartë, ndërsa bletëngrënësit me ngjyra të ndezura uleshin në degë më poshtë.

Kafshët e egra të humbura në pjesën më të madhe të Evropës ende lulëzojnë këtu (arinj, ujqër, rrëqebull) në një mozaik me pemë lisi dhe ahu, boronica dhe shkurre, lugina të thella dhe pllaja të larta.

Liqenet malore krijojnë vende ëndrrash për not nën majat e larta pranë Shqipërisë, transmeton Telegrafi.

“Ne qĂ«ndruam nĂ« kasolle tĂ« izoluara me sfond malor, ku bureku haheshin nĂ« mbrĂ«mje dhe shoqĂ«roheshin me raki - njĂ« pije alkoolike frutore shtĂ«piake qĂ« ndryshonte shumĂ« nĂ« cilĂ«si dhe forcĂ«.

Sa i përket Shqipërisë, ndalesa e parë e pushimeve familjare në ecje në Shqipëri këtë verë la një përshtypje të paharrueshme dhe vërtetoi se largimi nga rrugët e rrahura shpesh sjell shpërblimet më të mëdha.

“Ne kaluam dy netĂ« nĂ« bujtinĂ«n LĂ«pushĂ«, njĂ« shtĂ«pi mysafirĂ«sh e rrethuar nga pemishte, koshere bletĂ«sh dhe ferma tĂ« vogla qĂ« shtrihen drejt Maleve tĂ« Nemuna - njĂ« amfiteatĂ«r gjigant. Duke mbĂ«rritur nĂ« muzg, fĂ«mijĂ«t (10 dhe 12 vjeç) luanin me kotele nĂ« verandĂ«n e kabinĂ«s sonĂ« ndĂ«rsa ne bisedonim me pronarin pĂ«r jetĂ«n nĂ« LĂ«pushĂ«â€, u tha ndĂ«r tjera pĂ«r bukuritĂ« natyrore shqiptare.

Migrimi jashtë vendit ose në qytete është një problem (shkolla lokale ka vetëm një nxënës) dhe turizmi është një litar shpëtimi për këdo që mbetet pas. Për fat të mirë, Lëpushja ka shumë mundësi.

“DitĂ«n e parĂ«, ne kĂ«rcyem nga shkĂ«mbinjtĂ« nĂ« njĂ« vend noti me ngjyrĂ« blu tĂ« ndezur dhe hĂ«ngrĂ«m djathĂ« dhe bukĂ« tĂ« bĂ«rĂ« nĂ« shtĂ«pi nĂ« njĂ« stan bariu (kamp veror). DitĂ«n e dytĂ«, ne ecĂ«m nĂ« majĂ« tĂ« MajĂ«s sĂ« Nagvacit (2,412 m) nĂ« shtigje pothuajse tĂ« shkreta, duke shijuar boronica tĂ« egra gjatĂ« rrugĂ«s. PavarĂ«sisht tĂ« gjitha kĂ«tyre, LĂ«pushja pret njĂ« pjesĂ« tĂ« vogĂ«l tĂ« vizitorĂ«ve qĂ« mirĂ«presin Thethi dhe Vusanja aty pranĂ«, sepse nuk ndodhet nĂ« rrugĂ«n e njohur pĂ«r ecje nĂ« male “Majat e Ballkanit”, theksoi The Guardian. /Telegrafi/

“QoftĂ« nĂ« qeveri apo nĂ« burg, dominoi nĂ« skenĂ«n politike”/ “The Guardian” artikull pĂ«r Fatos Nanon: Kontributi i fundit i madh, transferimi i qetĂ« i pushtetit

✇Albeu
By: M C
28 November 2025 at 20:22

“The Guardian” i ka kushtuar njĂ« artikull ish-kryeministri, Fatos Nano, teksa vetĂ«m pak javĂ« kanĂ« kaluar nga ndarja nga jeta e tij.

Analisti i njohur Gabriel Partos e nis shkrimin e tij duke e përmendur Nanon si një nga dy figurat më të rëndësishme politike në një kohë trazirash, teksa Berishën e konsideron armikun e tij të betuar.

“QoftĂ« nĂ« qeveri apo nĂ« burg, Fatos Nano ishte njĂ« nga dy figurat, sĂ« bashku me rivalin e tij tĂ« betuar, Sali BerishĂ«n, qĂ« dominuanctĂ« ShqipĂ«risĂ« nĂ« 15 vitet e trazuara qĂ« filluan me shpĂ«rbĂ«rjen e sundimit tĂ« partisĂ« komuniste nĂ« vitin 1990. Ishte karakteristikĂ« e trazirave politike tĂ« kĂ«saj periudhe qĂ«, megjithĂ«se u emĂ«rua kryeministĂ«r nĂ« katĂ«r raste tĂ« ndryshme, Nano shĂ«rbeu vetĂ«m pĂ«r njĂ« total prej katĂ«r vjetĂ«sh nĂ« atĂ« post”, kĂ«shtu e nis artikullin e tij nĂ« “The Guardian”.

Ndër të tjera ai përmbledh të gjithë jetën politike, të njeriut i cili sipas tij solli në Shqipëri stabilitet ekonomik dhe jetë politike të qetë.

“Nano, i cili vdiq nga sĂ«mundja pulmonare obstruktive kronike nĂ« moshĂ«n 73 vjeç, ia detyronte ndikimin e tij politik pozicionit tĂ« tij tĂ« pakontestueshĂ«m si udhĂ«heqĂ«s i PartisĂ« Socialiste tĂ« ShqipĂ«risĂ« (SPA) deri nĂ« vitin 2005.

Si kryeministĂ«r nĂ« vitin 1991, Nano luajti njĂ« rol tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m nĂ« drejtimin – kur kjo ishte e mundur – tĂ« tranzicionit kaotik, por kryesisht paqĂ«sor, tĂ« ShqipĂ«risĂ« nga njĂ« regjim stalinist i linjĂ«s sĂ« ashpĂ«r me njĂ« ekonomi tĂ« komanduar tĂ« shembur nĂ« njĂ« shoqĂ«ri pluraliste dhe njĂ« ekonomi tregu tĂ« re.

Përfituesi fillestar politik i këtij transformimi ishte opozita, e udhëhequr nga Partia Demokratike e Shqipërisë (PDSH) e Berishës, e cila korri një fitore dërrmuese në zgjedhjet e para vërtet të lira në mars të vitit 1992.

Berisha u zgjodh president nga parlamenti i ri. Nano, i cili në vitin 1991 kishte filluar tashmë ta shndërronte Partinë e Punës së Shqipërisë (PPSH) të epokës komuniste në PSSH socialdemokrate, shpejt e gjeti veten në burg, pas dënimit të tij me akuza për korrupsion.

Mundësia e dytë e Nanos për të ndryshuar rrjedhën e politikës shqiptare për mirë erdhi në mars të vitit 1997, kur rënia mbarëkombëtare e skemave mashtruese piramidale të investimeve çoi në një kryengritje kundër sundimit gjithnjë e më autoritar të Berishës. Këtë herë trazirat u bënë shumë më të dhunshme sesa në vitet 1991-92, ndërsa grupet rebele dhe bandat kriminale sekuestruan qindra mijëra armë nga depot e ushtrisë.

Në zgjedhjet e parakohshme të qershorit 1997, socialistët u shkaktuan një disfatë dërrmuese demokratëve, duke çuar në dorëheqjen e Berishës. Nano u rikthye si kryeministër dhe e zhvendosi ekuilibrin e pushtetit nga sundimi de facto presidencial i Berishës në një sistem qeverisjeje parlamentar.

Gjatë tetë viteve të sundimit të PSSH-së që filluan në vitin 1997, ekonomia u stabilizua gradualisht, jeta politike u qetësua dhe konfliktet sociale u zbutën. Megjithatë, elektorati u zhgënjye gjithnjë e më shumë nga sundimi egoist, arroganca dhe korrupsioni i pakontrolluar i qeverive të PSSH-së. Kjo rezultoi në fitoren e papritur të demokratëve në zgjedhjet e korrikut 2005, duke i bërë të mundur Berishës rikthimin në pushtet nga harresa politike.

Kontributi i fundit i madh i Nanos ishte mundĂ«simi i transferimit tĂ« qetĂ« tĂ« pushtetit te PDSH-ja dhe dorĂ«heqja nga udhĂ«heqja e PSSH-sĂ«. PasardhĂ«si i tij, Edi Rama – kryeministri aktual – do ta ndĂ«rtonte PSSH-nĂ« nĂ« njĂ« makinĂ« tĂ« fuqishme fituese tĂ« zgjedhjeve.

Fatos Nano, kryeministri i Shqipërisë, i dyti nga e majta, dhe Pandeli Majko, ministër i mbrojtjes, duke shqyrtuar një roje nderi me komando shqiptarë që shkonin në Irak në vitin 2003.

Nano lindi në Tiranë, kryeqytetin e Shqipërisë. Babai i tij, Thanos, më vonë do të shërbente si drejtues i transmetuesit shtetëror, Radio Televizionit Shqiptar; nëna e tij, Maria (mbiemri i vajzërisë Shuteriqi) ishte një zyrtare qeveritare. Fatosi u arsimua në shkollën e mesme elitare Sami Frashëri dhe u diplomua në ekonomi politike nga Universiteti i Tiranës në vitin 1974.

Pasi punoi si ekonomist në fabrikën e çelikut të Elbasanit, Nano u bashkua me Institutin e Studimeve Marksiste-Leniniste, grupin ideologjik të PLA-së. Ai u bë i mbrojtur nga drejtoresha, Nexhmije Hoxha , e veja e diktatorit komunist, Enver Hoxha, i cili kishte sunduar Shqipërinë nga viti 1944 deri në vdekjen e tij në vitin 1985. Politikat gjithnjë e më izoluese të Hoxhës kishin çuar në varfërimin e Shqipërisë në vitet 1980. Vështirësitë ekonomike dhe suksesi i lëvizjeve pro-demokracisë në vende të tjera të Evropës qendrore dhe lindore shkaktuan protesta studentore në Shqipëri në fund të vitit 1990.

Nano u nxor nga errĂ«sira pĂ«r t’u emĂ«ruar sekretar i pĂ«rgjithshĂ«m i qeverisĂ« nĂ« dhjetor 1990. MĂ« pas, ngritja e tij ishte meteorike: zĂ«vendĂ«skryeministĂ«r deri nĂ« janar 1991; dhe, pas rrĂ«zimit tĂ« statujĂ«s gjigante tĂ« HoxhĂ«s nĂ« qendĂ«r tĂ« TiranĂ«s mĂ« 20 shkurt, ai u emĂ«rua kryeministĂ«r nga pasardhĂ«si i HoxhĂ«s, Presidenti Ramiz Alia .

Nano ishte vetëm 38 vjeç në kohën e emërimit të tij. Ngritja në detyrë e tij kishte për qëllim të projektonte imazhin e një ndryshimi brezash dhe transformimi politik nga regjimi. Taktikat funksionuan dhe ai u emërua kryeministër për herë të dytë pasi PLA fitoi me një dërrmim të thellë në zgjedhjet e para shumëpartiake të atij marsi.

Megjithatë, PPSH-ja kishte gëzuar një avantazh të madh në aspektin e burimeve dhe publicitetit ndaj opozitës së re. Zgjedhjet e padrejta shkaktuan protesta në rrugë dhe një grevë të përgjithshme, të cilat çuan në dorëheqjen e Nanos në qershor. Brenda pak ditësh, kongresi i PPSH-së votoi për ta riemërtuar partinë si PSSH dhe zgjodhi Nanon si kryetar të saj.

Pas fitores së PDSH-së në zgjedhjet e vitit 1992, Nano u arrestua në vitin 1993 dhe në vitin 1994 u dënua me 12 vjet burg për përvetësim të fondeve shtetërore ndërsa ishte kryeministër. Ai i mohoi të gjitha akuzat dhe u bë martir i socialistëve. Ai vazhdoi të drejtonte PSSH-në nga burgu: gruaja e tij e atëhershme, Rexhina, vepronte si një ndërmjetës midis tij dhe tre zëvendësve të tij.

Gjatë kryengritjes kundër sundimit të Berishës në vitin 1997, Nano u lirua dhe më pas i udhëhoqi socialistët drejt fitores së tyre zgjedhore. Ndryshe nga Berisha, ai nuk ishte hakmarrës dhe nuk pati asnjë përpjekje për të përdorur gjykatat për të ndëshkuar udhëheqësit e demokratëve.

Emërimi i tij i tretë si kryeministër u ndërpre pas një viti nga trazirat antiqeveritare pas vrasjes së Azem Hajdarit, një politikan i PDSH-së, në vitin 1998. Demokratët fajësuan qeverinë, por një gjyq i mëvonshëm tregoi se vrasja e Hajdarit kishte më shumë të bënte me rivalitetin midis bandave të përfshira në kontrabandën e armëve.

Nano u arratis për pak kohë nga Tirana dhe, për të ulur tensionet, ia dorëzoi kryeministrinë fillimisht njërit prej të rive të tij, Pandeli Majkos , dhe më pas një tjetri, Ilir Metës, duke mbajtur kontrollin e përgjithshëm të qeverisë. Megjithatë, ndërsa Meta filloi të afirmohej, Nano u rikthye në postin e kryeministrit në korrik 2002 për të shërbyer mandatin e tij të fundit në atë post.

Lidhja me pushtetin kishte më pak rëndësi për Nanon sesa shijimi i përfitimeve materiale që vinte me të qenit në qeveri dhe patronazhi që ofronte. Ai kishte një stil të relaksuar: gazetarët (përfshirë edhe mua) herë pas here shijonin një bisedë miqësore dhe u ofroheshin nga një ose dy gota uiski malti.

Stili i rehatshëm i jetesës së Nanos, vetëkënaqësia e qeverisë dhe përçarja me Metën, i cili kishte krijuar një parti rivale socialiste, çuan në humbjen e PSSH-së në zgjedhjet e vitit 2005.

DorĂ«heqja e Nanos nga udhĂ«heqja e partisĂ« i dha fund karrierĂ«s sĂ« tij politike. NjĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r t’u zgjedhur kryetar shteti nga parlamenti nĂ« vitin 2007 dĂ«shtoi pĂ«rballĂ« kundĂ«rshtimit jo vetĂ«m nga demokratĂ«t e BerishĂ«s, por edhe nga shumĂ« ligjvĂ«nĂ«s tĂ« PSSH-sĂ« sĂ« RamĂ«s, tĂ« cilĂ«t kishin frikĂ« se Nano mund tĂ« dilte si njĂ« rival i mundshĂ«m i udhĂ«heqĂ«sit tĂ« tyre tĂ« ri.

Pas kësaj, Nano dhe gruaja e tij e dytë, Xhoana, me të cilën ishte martuar në vitin 2002, bënë një jetë të qetë, duke e ndarë kohën midis shtëpive në Vjenë dhe në Tiranë.

Ai la pas XhoanĂ«n dhe dy fĂ«mijĂ«, Sokolin dhe EdlirĂ«n, nga martesa e tij e parĂ«, e cila pĂ«rfundoi me divorc, dhe njĂ« djalĂ« tĂ« adoptuar, Klajdin. Fatos Thanos Nano, politikan, i lindur mĂ« 16 shtator 1952; vdiq mĂ« 31 tetor 2025“, shkruan “The Guardian“.

The post “QoftĂ« nĂ« qeveri apo nĂ« burg, dominoi nĂ« skenĂ«n politike”/ “The Guardian” artikull pĂ«r Fatos Nanon: Kontributi i fundit i madh, transferimi i qetĂ« i pushtetit appeared first on Albeu.com.

“Vendimi qĂ« mĂ« ndryshoi jetĂ«n”/ Historia e njĂ« gruaje: E kam mbajtur celularin ‘silent’ pĂ«r tre vjet

✇Icon Style
By: gaze tare
13 September 2025 at 16:43

Njoftimet nga aplikacionet e komunikimit, tĂ« tilla si WhatsApp, nĂ« mes tĂ« natĂ«s ishin pika e fundit qĂ« e shtyu njĂ« grua dhe nĂ«nĂ« tĂ« dy fĂ«mijĂ«ve tĂ« vendoste telefonin e saj celular nĂ« modalitetin “Mos mĂ« shqetĂ«so” tre vjet mĂ« parĂ« dhe qĂ« atĂ«herĂ« i ndryshoi jetĂ«n.

Ajo shkruan për përvojën e saj në Guardian:

“Telefoni im vibron, duke e shqetĂ«suar foshnjĂ«n time, e cila sapo ka rĂ«nĂ« nĂ« gjumĂ« pas njĂ« ore pĂ«rpjekjesh pĂ«r ta qetĂ«suar, nĂ« orĂ«t e para tĂ« mĂ«ngjesit – njĂ« tjetĂ«r zile zgjimi natĂ«n. ËshtĂ« njĂ« mesazh nĂ« WhatsApp nga njĂ« shoqe nĂ«nĂ«. NjĂ« tjetĂ«r zile sinjalizon njĂ« mesazh tjetĂ«r. Dhe pastaj njĂ« tjetĂ«r. TĂ« gjithĂ« janĂ« zgjuar. TĂ« gjithĂ« – dhe çdo foshnjĂ« – Ă«shtĂ« zgjuar. TĂ« gjithĂ« po shkruajnĂ«.”

Megjithatë, foshnja ime qan ndërsa kthehem në shtrat për ta qetësuar, duke hapur mesazhet e mia për të dëgjuar thashethemet, lajmet dhe komentet nga shoqet e mia.

NjĂ« nĂ«nĂ« pyet pĂ«r dozĂ«n e saktĂ« tĂ« Calpol pĂ«r njĂ« fĂ«mijĂ« nĂ«ntĂ«muajsh qĂ« po i dalin dhĂ«mbĂ«t, ndĂ«rsa njĂ« tjetĂ«r do tĂ« dijĂ« se nĂ« çfarĂ« ore do tĂ« takohemi nesĂ«r. NjĂ« tjetĂ«r ka promovuar njĂ« video tĂ« Ă«mbĂ«l nĂ« Instagram pĂ«r amĂ«sinĂ« dhe fuqizimin e femrave, dhe shoqja e saj Ă«shtĂ« pĂ«rgjigjur me njĂ« pĂ«rgjigje mbĂ«shtetĂ«se: “Mund ta bĂ«jmĂ« kĂ«tĂ«, nĂ«na!” Por unĂ« nuk ndihem e fortĂ« dhe, tani pĂ«r tani, nuk mund ta bĂ«j dot kĂ«tĂ«. ËshtĂ« ora 3:07 e mĂ«ngjesit. Jam e lodhur, e rraskapitur dhe, falĂ« dritĂ«s blu verbuese tĂ« telefonit tim, mund ta ndiej adrenalinĂ«n qĂ« mĂ« pĂ«rshkon trupin, ndĂ«rsa jam zgjuar.

Po e bĂ«j ndĂ«rrimin tani. RrĂ«shqit poshtĂ« nga kĂ«ndi i sipĂ«rm djathtas i telefonit pĂ«r tĂ« shfaqur qendrĂ«n e kontrollit dhe, duke prekur me shpejtĂ«si ikonĂ«n e vogĂ«l tĂ« hĂ«nĂ«s nĂ« formĂ« gjysmĂ«hĂ«ne qĂ« hesht njoftimet, pranoj mesazhin: “Kjo pajisje do tĂ« vihet nĂ« modalitetin Mos mĂ« shqetĂ«so”.

Kjo ndodhi tre vjet më parë, dhe unë e kam ndryshuar vendimin tim vetëm në disa raste: kur pres një përgjigje nga mjekët, për shembull, ose kur kam caktuar një telefonatë me një kontakt paraprakisht.

NĂ« vend tĂ« kĂ«saj, pĂ«r pjesĂ«n mĂ« tĂ« madhe, njoftimet e mia mbeten tĂ« heshtura nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« vendosur dhe tĂ« vendosur. Nuk dua tĂ« mĂ« shqetĂ«sojnĂ« ato – dhe as, nĂ« fakt, nuk dua qĂ« telefoni im tĂ« kĂ«rkojĂ« aq shumĂ« vĂ«mendje nga unĂ« sa fĂ«mija im i vogĂ«l.

Sigurisht, Ă«shtĂ« shumĂ« e vĂ«shtirĂ« pĂ«r dikĂ« tĂ« mĂ« kontaktojĂ« nĂ«se ka nevojĂ« pĂ«r diçka – dhe unĂ« kurrĂ«, kurrĂ« nuk duhet tĂ« jem rasti urgjent i dikujt, pĂ«r zhgĂ«njimin e madh tĂ« partnerit tim, por jam jashtĂ«zakonisht mĂ« e qetĂ« tani qĂ« nuk jam pĂ«rgjithmonĂ« e disponueshme.

MĂ« Ă«shtĂ« dashur tĂ« punoj me vetĂ«disiplinĂ«n time, sigurisht, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« mos e kaloj gjithĂ« kohĂ«n duke kontrolluar telefonin pĂ«r tĂ« parĂ« se çfarĂ« kam humbur. Kjo Ă«shtĂ« padyshim pjesa mĂ« e vĂ«shtirĂ« – joshja e njĂ« mesazhi tĂ« mundshĂ«m tĂ« palexuar mund tĂ« jetĂ« e thellĂ« – por mbetem i bindur se pĂ«rfitimi neto pĂ«r mirĂ«qenien, gjumin dhe zhvillimin tim Ă«shtĂ« pozitiv. Telefoni im Ă«shtĂ« ende njĂ« pjesĂ« e madhe e jetĂ«s sime, por nuk ndĂ«rhyn nĂ« tĂ« aq shumĂ« sa dikur.

Mendoj se ky ndryshim më ka bërë një nënë më të mirë. Më të pranishme.

“NĂ« fund tĂ« fundit, ka pak gjĂ«ra qĂ« kĂ«rkojnĂ« aq shumĂ« vĂ«mendje sa fĂ«mijĂ«t e vegjĂ«l dhe grupet nĂ« WhatsApp. NĂ«se do tĂ« mĂ« duhej tĂ« zgjidhja, do t’ia jepja kĂ«tĂ« vĂ«mendje njĂ« trevjeçari qĂ« pĂ«rpiqet tĂ« ngjitet perdet/tĂ« fusĂ« qenin nĂ« lavatriçe/tĂ« ushqejĂ« vĂ«llain e tij tĂ« vogĂ«l me njĂ« shkop shkumĂ«si sesa njĂ« telefoni qĂ« fishkĂ«llen dhe vibron me njoftime qĂ« maskohen si urgjente, por qĂ« nĂ« realitet nuk janĂ« aspak urgjente.”

The post “Vendimi qĂ« mĂ« ndryshoi jetĂ«n”/ Historia e njĂ« gruaje: E kam mbajtur celularin ‘silent’ pĂ«r tre vjet appeared first on iconstyle.al.

Ish-komandanti i pĂ«rgjithshĂ«m i UkrainĂ«s refuzoi ofertĂ«n pĂ«r t’u bashkuar me ekipin e Zelensky, u zotua tĂ« mos e kritikojĂ« atĂ«

✇Telegrafi
By: Burim Tmava
25 August 2025 at 16:56

NĂ«ntorin e kaluar, Andrii Yermak, shefi i zyrĂ«s sĂ« presidentit tĂ« UkrainĂ«s, vizitoi LondrĂ«n pĂ«r t’u takuar me Valerii Zaluzhnyi, ish-komandantin e pĂ«rgjithshĂ«m tĂ« Forcave tĂ« Armatosura tĂ« UkrainĂ«s dhe ambasadorin aktual tĂ« UkrainĂ«s nĂ« MbretĂ«rinĂ« e Bashkuar, dhe i sugjeroi atij t’i bashkohej ekipit tĂ« presidentit Volodymyr Zelensky para zgjedhjeve tĂ« ardhshme, por Zaluzhnyi refuzoi.

The Guardian, duke cituar disa burime të paidentifikuara pranë Zaluzhnyi, si dhe njerëz të brendshëm politikë, diplomatë dhe njerëz të tjerë të njohur me çështjen, konfirmuan këtë, transmeton Telegrafi.

“Nuk janĂ« planifikuar zgjedhje nĂ« UkrainĂ«, me votimin ligjĂ«risht dhe teknikisht tĂ« pamundur ndĂ«rsa vendi Ă«shtĂ« nĂ« luftĂ«. Por tĂ« gjithĂ« nĂ« UkrainĂ« e dinĂ« se herĂ«t a vonĂ«, politika do tĂ« kthehet. Dhe kur tĂ« ndodhĂ« kjo, sondazhet sugjerojnĂ« se Zaluzhnyi, i cili udhĂ«hoqi zmbrapsjen me sukses tĂ« sulmit rus nĂ« fillim tĂ« luftĂ«s, Ă«shtĂ« i vetmi kandidat qĂ« do tĂ« pĂ«rbĂ«nte njĂ« kĂ«rcĂ«nim serioz pĂ«r Zelensky”, u tha ndĂ«r tjera.

Zaluzhnyi nuk ka deklaruar kurrë publikisht ndonjë ambicie politike dhe refuzon pothuajse të gjitha kërkesat për intervista.

“Ekipi i tij i menaxhon me kujdes paraqitjet e tij publike nĂ« LondĂ«r pĂ«r tĂ« shmangur ngjarjet ku mund tĂ« bĂ«hen pyetje tĂ« sikletshme”, thotĂ« gazeta.

Megjithatë, sipas The Guardian, një rrjedhë e vazhdueshme pelegrinësh politikë kanë mbërritur në ambasadën ukrainase, e cila ndodhet në një rezidencë pranë Holland Park në Londrën perëndimore, për të ofruar ndihmën e tyre, për të treguar mbështetje ose për të provuar nëse gjenerali planifikon të kandidojë për një post.

Përveç deputetëve ukrainas, aktivistëve të shoqërisë civile dhe përfaqësuesve të biznesit, Zaluzhnyi u vizitua nga ish-këshilltari i Donald Trump, Paul Manafort, i cili ofroi shërbimet e tij si konsulent politik për çdo fushatë zgjedhore të ardhshme.

Një nga vizitorët e Zaluzhnyi ishte Andrii Yermak, shefi i zyrës së presidentit të Ukrainës. Një burim i tha The Guardian se në një takim nëntorin e kaluar, Yermak propozoi që Zaluzhnyi të bashkohej zyrtarisht me ekipin politik të Zelensky për të paraqitur një front të bashkuar para zgjedhjeve të ardhshme. Zaluzhnyi, megjithatë, e refuzoi ofertën.

Megjithatë, burime i thanë The Guardian se Zaluzhnyi i premtoi Yermakut se nuk do ta kritikonte publikisht Zelenskyn, ndërsa lufta vazhdonte dhe e siguroi atë se nuk do të krijonte ndonjë surprizë të padëshiruar për zyrën e presidentit.

“NĂ«se vendos qĂ« dua tĂ« hyj nĂ« politikĂ«, do ta dĂ«gjoni mĂ« parĂ« nga unĂ«, privatisht”, i tha Zaluzhnyi Yermakut. /Telegrafi/

 

The post Ish-komandanti i pĂ«rgjithshĂ«m i UkrainĂ«s refuzoi ofertĂ«n pĂ«r t’u bashkuar me ekipin e Zelensky, u zotua tĂ« mos e kritikojĂ« atĂ« appeared first on Telegrafi.

Investigimi i The Guardian: UEFA i dha ekipeve ruse 10.8 mln euro pas pushtimit të Ukrainës

✇BoldNews
By: armand
9 August 2025 at 13:40

UEFA ka paguar mĂ« shumĂ« se 10.8 milionĂ« euro nĂ« fonde “solidariteti” pĂ«r klubet ruse tĂ« futbollit qĂ« kur atyre iu ndalua tĂ« merrnin pjesĂ« nĂ« turnetĂ« evropiane pas pushtimit tĂ« UkrainĂ«s nga Kremlini, zbulon The Guardian. Sipas The Guardian, pagesat u bĂ«nĂ« pavarĂ«sisht se pesĂ« klube ukrainase nuk arritĂ«n tĂ« merrnin fonde tĂ« ngjashme, [
]

The post Investigimi i The Guardian: UEFA i dha ekipeve ruse 10.8 mln euro pas pushtimit të Ukrainës appeared first on BoldNews.al.

Thesaret e humbura të Woody Guthriet, të shpëtuara nga IA-ja

✇Telegrafi
By: Agron Shala
30 July 2025 at 11:36

Nga: Dave Simpson / The Guardian
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

Me dĂ«bimet masive tĂ« emigrantĂ«ve nĂ«pĂ«r AmerikĂ« – pa pĂ«rmendur raportimet pĂ«r njerĂ«z tĂ« lidhur me pranga ose qĂ« detyrohen tĂ« gjunjĂ«zohen dhe tĂ« hanĂ« “si qen” – Nora Guthrie Ă«shtĂ« e zhgĂ«njyer meqĂ«, pĂ«r kĂ«tĂ« çështje, nuk ka pasur mĂ« shumĂ« zhurmĂ« nga muzikantĂ«t.

“Kam dalĂ« nĂ« protesta nĂ« çdo fundjavĂ«,” thotĂ« vajza 75-vjeçare e kantautorit Woody Guthrie dhe themeluese e Arkivit “Woody Guthrie”. “Dhe, e kam pyetur veten: ‘Ku janĂ« kĂ«ngĂ«t qĂ« mund tĂ« kĂ«ndojmĂ« pĂ«r kĂ«tĂ«?’”

NĂ« kĂ«rkim tĂ« njĂ« kĂ«nge qĂ« i pĂ«rshtatet momentit, ajo iu rikthye kĂ«ngĂ«s Deportee [TĂ« dĂ«buar], tĂ« cilĂ«n babai i saj e shkroi nĂ« vitin 1948 si reagim ndaj njĂ« aksidenti ajror nĂ« Kaliforni ku u vranĂ« katĂ«r amerikanĂ« dhe 28 punĂ«torĂ« emigrantĂ« meksikanĂ« tĂ« cilĂ«t po dĂ«boheshin. “Disa ditĂ« mĂ« vonĂ«, vetĂ«m amerikanĂ«t u pĂ«rmendĂ«n me emĂ«r, ndĂ«rsa tĂ« tjerĂ«t u quajtĂ«n ‘tĂ« dĂ«buar,” shpjegon vajza e NorĂ«s, Anna Canoni – e cila sĂ« fundmi ka marrĂ« detyrĂ«n e presidentes sĂ« publikimeve “Woody Guthrie” – nĂ« njĂ« telefonatĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«t nga Nju-Jorku. “Woody lexoi pĂ«r kĂ«tĂ« ngjarje nĂ« New York Times dhe tĂ« njĂ«jtĂ«n ditĂ« shkroi tekstin.”

Lexo po ashtu:
– KĂ«nga qĂ« bashkon dhe “ndan” amerikanĂ«t
– Woody Guthrie, ikona e folkut amerikan

Fillimisht njĂ« poezi, kĂ«nga (shpesh me nĂ«n-titullin Plane Wreck at Los Gatos / RrĂ«zimi i aeroplanit nĂ« Los Gatos) u bĂ« e njohur nga kĂ«ngĂ«tarĂ«t e folkut, Martin Hoffman dhe Pete Seeger, dhe qĂ« atĂ«herĂ« Ă«shtĂ« interpretuar edhe nga artistĂ« si Bruce Springsteen dhe Joni Mitchell. Por, tani, falĂ« pĂ«rparimeve nĂ« teknologjinĂ« e restaurimit tĂ« audios, pĂ«rmes inteligjencĂ«s artificiale [IA], mĂ« nĂ« fund mund tĂ« dĂ«gjojmĂ« versionin origjinal tĂ« Guthriet tĂ« incizuar nĂ« shtĂ«pi – dhe Ă«shtĂ« befasuese se sa fuqishĂ«m flet pĂ«r mĂ«nyrĂ«n se si punĂ«torĂ«t emigrantĂ« demonizohen edhe sot. Ai kĂ«ndon: “Bien si gjethe tĂ« thata qĂ« kalben mbi dheun tim”, “dhe quhen vetĂ«m ‘tĂ« dĂ«buar’.” KĂ«ngĂ«tari Billy Bragg pohon: “Kur ICE [Agjencia pĂ«r Emigracionin dhe Doganat nĂ« ShBA] po mbledh njerĂ«z nĂ«pĂ«r fusha, kjo kĂ«ngĂ« Ă«shtĂ« mĂ« aktuale se kurrĂ«.”

Fillimisht e publikuar si njĂ« singĂ«l, Deportee gjendet gjithashtu nĂ« Woody at Home, Vol 1 dhe 2, njĂ« koleksion i ri me 22 kĂ«ngĂ« nga incizimet e fundit tĂ« Guthriet (pĂ«rfshirĂ« 13 kĂ«ngĂ« qĂ« nuk ishin dĂ«gjuar mĂ« parĂ«), tĂ« realizuara nĂ« shtĂ«pi nĂ« vitet 1951 dhe 1952 – vetĂ«m disa muaj para se tĂ« shtrohej pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« spital pĂ«r shkak tĂ« sĂ«mundjes neurodegjenerative tĂ« Hantingtonit qĂ« çoi nĂ« vdekjen e tij nĂ« vitin 1967, nĂ« moshĂ«n 55-vjeçare.

“Ai ishte futur nĂ« listĂ«n e zezĂ« [gjatĂ« periudhĂ«s sĂ« McCarthyt, pĂ«r shkak tĂ« aktivizmit], kĂ«shtu qĂ« nuk mund tĂ« performonte mĂ« dhe nuk lejohej tĂ« dilte nĂ« radio,” thotĂ« Nora. “Hantingtoni po depĂ«rtonte nĂ« trupin dhe mendjen e tij. KĂ«to incizime janĂ« njĂ« pĂ«rpjekje e fundit pĂ«r tĂ« nxjerrĂ« kĂ«ngĂ«t nga vetja, sepse ndjente se diçka nuk po shkonte siç duhet.”

Angazhimi i Guthriet pĂ«r punĂ«torĂ«t emigrantĂ« dhe drejtĂ«sinĂ« sociale buronte nga pĂ«rvoja personale. I lindur nĂ« njĂ« familje tĂ« klasĂ«s sĂ« mesme nĂ« Okemah tĂ« OklahomĂ«s, ai ishte vetĂ«m 14 vjeç kur familja e tij humbi shtĂ«pinĂ« dhe mĂ« pas jetoi pĂ«rmes periudhĂ«s sĂ« thatĂ«sirĂ«s, depresionit tĂ« madh ekonomik, LuftĂ«s sĂ« DytĂ« BotĂ«rore dhe ngritjes sĂ« fashizmit. “Ai u detyrua tĂ« migrojĂ« nga Oklahoma nĂ« Kaliforni,” thotĂ« Bragg. “E dinte çfarĂ« do tĂ« thotĂ« tĂ« humbĂ«sh shtĂ«pinĂ«, tĂ« mbetesh pa asgjĂ«, tĂ« jetosh nĂ« rrugĂ«. ‘Okit [oklahomasit]’ nuk ishin aspak ndryshe nga punĂ«torĂ«t meksikanĂ« – dhe pĂ«rçmoheshin po aq.”

Duke performuar me sloganin “Kjo makinĂ« vret fashistĂ«t” tĂ« shkruar mbi kitarĂ«n vet, Woody Guthrie pati debutimin mĂ« 1940, me Dust Bowl Ballads apo atĂ« qĂ« Anna i quan “kĂ«ngĂ« tĂ« drejtpĂ«rdrejta pĂ«r njerĂ«z tĂ« goditur rĂ«ndĂ«.”

Ai shkroi himnin e tij mĂ« tĂ« famshĂ«m, This Land Is Your Land – njĂ« version i ri i tĂ« cilit hap albumin Woody at Home me strofa shtesĂ« – pas njĂ« udhĂ«timi rrugor, siç thotĂ« edhe teksti, “nga Kalifornia nĂ« ishullin e Nju-Jorkut”.

“Woody e shkroi kĂ«tĂ« kĂ«ngĂ« sepse ishte vĂ«rtet shumĂ« i irrituar qĂ« dĂ«gjonte gjithandej kĂ«ngĂ«n God Bless America [Zoti bekoftĂ« AmerikĂ«n] tĂ« Irving Berlinit,” thotĂ« Billy Bragg. “E bezdiste tmerrĂ«sisht. UnĂ« madje kam parĂ« dorĂ«shkrimin origjinal tĂ« kĂ«ngĂ«s dhe, nĂ« krye, Woody e kishte titulluar fillimisht God Blessed America for You and Me [Zoti e bekoftĂ« AmerikĂ«n pĂ«r mua e pĂ«r ty], qĂ« mĂ« bĂ«n tĂ« mendoj se ai ka tĂ« drejtĂ« tĂ« quhet kantautor alternativ – njĂ« lloj pank-rokeri.”

Nga fillimi i viteve ‘30 e deri nĂ« vitet ’50 tĂ« shekullit XX, Guthrie shkroi njĂ« numĂ«r tĂ« pabesueshĂ«m prej tre mijĂ« kĂ«ngĂ«sh, nga tĂ« cilat incizoi mĂ« shumĂ« se 700. Incizimet Woody at Home u bĂ«nĂ« nĂ« apartamentin me qira tĂ« familjes nĂ« Bruklin me njĂ« pajisje primitive qĂ« ia kishte dhuruar publikuesi i tij, me qĂ«llim qĂ« t’i shiste kĂ«ngĂ«t tek artistĂ«t e tjerĂ«. NdĂ«rsa gruaja e tij punonte jashtĂ«, kĂ«ngĂ«tari gjithnjĂ« e mĂ« i sĂ«murĂ« arriti tĂ« incizojĂ« 32 bobina shiriti, duke u kujdesur ndĂ«rkohĂ« pĂ«r tĂ« tre fĂ«mijĂ«t. NĂ« kĂ«to incizime dĂ«gjohen trokitjet nĂ« derĂ« dhe madje edhe zĂ«ri i NorĂ«s kur ishte foshnjĂ«, bashkĂ« me mesazhe tĂ« shkurtra tĂ« incizuara si bisedĂ«.

“Ai shkruante mbi divan, ndĂ«rsa ne fĂ«mijĂ«t i hidheshim mbi kokĂ«,” thotĂ« Anna. “Shkruante mbi letra dhuratash apo letra kuzhine. Disa nga thĂ«niet mĂ« tĂ« bukura tĂ« Woodyt i kemi gjetur nĂ« letra, si ajo qĂ« i shkroi Alan Lomaxit nĂ« vitin 1948: ‘NjĂ« kĂ«ngĂ« popullore Ă«shtĂ« pĂ«r atĂ« qĂ« nuk Ă«shtĂ« nĂ« rregull dhe si ta rregullosh.’ NdonjĂ«herĂ« kishte kohĂ« vetĂ«m pĂ«r njĂ« titull. Gjithçka i dilte aq shpejt, saqĂ« duhej ta hidhte menjĂ«herĂ« nĂ« letĂ«r.”

Woody at Home pĂ«rmban kĂ«ngĂ« tĂ« panjohura mĂ« parĂ« pĂ«r racizmin (Buoy Bells From Trenton), fashizmin (I’m a Child Ta Fight) dhe korrupsionin (Innocent Man), por gjithashtu shpalos edhe gjerĂ«sinĂ« e repertorit tĂ« Guthriet. Ka kĂ«ngĂ« pĂ«r dashurinĂ«, pĂ«r Jezus Krishtin, pĂ«r atomet 
 madje, edhe pĂ«r Albert Einsteinin tĂ« cilin e kishte takuar dhe udhĂ«tuar me tren. NorĂ«s i duket qesharake qĂ« babai i saj kishte shkruar “jo mĂ« pak se pesĂ« kĂ«ngĂ« pĂ«r larjen e enĂ«ve.”

Guthrie shkroi Old Man Trump, i njohur gjithashtu si Beach Haven Race Hate, pĂ«r qiradhĂ«nĂ«sin e tyre, Fred Trump – babai i Donald Trumpit – dhe politikat e tij segreguese pĂ«r strehim. Woody at Home pĂ«rfshin edhe njĂ« kĂ«ngĂ« tjetĂ«r pĂ«r tĂ«: Backdoor Bum and the Big Landlord. “ËshtĂ« nĂ« fakt historia e njĂ« njeriu qĂ« ka gjithçka, por nuk jep asgjĂ«; dhe njĂ« tjetri qĂ« s’ka asgjĂ«, por jep gjithçka,” thotĂ« Nora. “Pjesa ime e preferuar Ă«shtĂ« kur pronari arrin nĂ« ParajsĂ« me ar. E dĂ«rgojnĂ« nĂ« Ferr dhe ai thotĂ«: ‘MĂ« sillni menaxherin tuaj. Do ta blej kĂ«tĂ« vend dhe do t’ju nxjerr jashtĂ«.’ Arroganca dhe ndjenja e epĂ«rsisĂ« janĂ« tĂ« pabesueshme, por kjo e pĂ«rshkruan qartĂ« njĂ« personazh qĂ« tĂ« gjithĂ« njohim. Ne kemi jetuar nĂ« ndĂ«rtesat e Trumpit. E dimĂ« shumĂ« mirĂ« kush janĂ«.”

Familja u zhvendos nĂ« Kuins ku, kur Nora ishte 11 vjeçe, hapi derĂ«n pĂ«r njĂ« kantautor kureshtar 19-vjeçar me emrin Robert Zimmerman. Bob Dylani i ardhshĂ«m kishte lexuar autobiografinĂ« e Guthriet, Bound for Glory. “Isha pak e mĂ«rzitur sepse po shikoja [programin televiziv] American Bandstand dhe mĂ« duhej tĂ« hapja derĂ«n,” thotĂ« ajo. “Ishte njĂ« djalĂ« qĂ« dukej pluhurosur dhe i çuditshĂ«m. Ia pĂ«rplasa derĂ«n dhe u ktheva tĂ« shikoja televizor. Por, ai vazhdoi tĂ« trokiste.”

Filmi biografik pĂ«r Dylanin, A Complete Unknown (2024), dramatizon takimet ikonike tĂ« vitit 1961 midis adoleshentit qĂ« do tĂ« bĂ«hej legjendĂ« dhe idhullit tĂ« tij tĂ« sĂ«murĂ« e tĂ« shtruar nĂ« spital. Nora e pĂ«lqen filmin, por thekson: “Babai im nuk ishte i vetĂ«m nĂ« njĂ« dhomĂ«, siç paraqitet nĂ« film. Ai ishte nĂ« njĂ« pavijon me 40 pacientĂ«, nĂ« njĂ« spital psikiatrik, sepse atĂ«herĂ« nuk kishte pavijone tĂ« veçanta pĂ«r njerĂ«zit me sĂ«mundjen e Hantingtonit. Kishte njĂ« dhomĂ« me diell anash, ku Bobi e takonte, i sillte stilolapsa dhe cigare. Sa mĂ« kujtohet mua, Bobi jo vetĂ«m qĂ« Woodyt ia kĂ«ndonte kĂ«ngĂ«t e veta” – Dylan mĂ« pas incizoi njĂ« homazh shumĂ« tĂ« prekshĂ«m, Song to Woody – “por, i kĂ«ndonte edhe kĂ«ngĂ«t e babait tim pĂ«r tĂ«. Nuk mund ta theksoj sa duhet se sa i mirĂ« ishte Bobi, por ai e kuptonte qĂ« Woodyt i duhej tĂ« dĂ«gjonte çfarĂ« kishte arritur.”

NĂ« atĂ« kohĂ«, gjendja e Guthriet ishte shumĂ« e rĂ«nduar. “PĂ«r shkak tĂ« sĂ«mundjes sĂ« Hantingtonit, unĂ« nuk e pata njĂ« baba nĂ« kuptimin tradicional tĂ« fjalĂ«s,” thotĂ« Nora. “Ai nuk mund tĂ« fliste apo tĂ« mbante biseda tĂ« gjata si kjo qĂ« po bĂ«jmĂ« tani. Nuk kishim as kontakt fizik, sepse me Hantingtonin trupi Ă«shtĂ« gjithmonĂ« nĂ« lĂ«vizje. Duhej t’ia mbaje krahĂ«t qĂ« tĂ« mund ta pĂ«rqafoje. NĂ«se dilnim ndonjĂ«herĂ« pĂ«r tĂ« ngrĂ«nĂ« jashtĂ«, njerĂ«zit na shikonin sikur tĂ« ishte i dehur – dhe kjo mĂ« dhembte.” Nora u bĂ« kujdestarja e Woodyt dhe, pĂ«rmes pĂ«rkushtimit tĂ« saj tĂ« palodhur pĂ«r ruajtjen e trashĂ«gimisĂ« sĂ« tij, ka vazhduar tĂ« kujdeset pĂ«r tĂ« qĂ« atĂ«herĂ«.

“Kjo ndodhi krejt rastĂ«sisht,” shpjegon ajo, duke treguar se kishte kaluar 10 vite si balerinĂ« profesioniste kur – nĂ« vitin 1991 – menaxheri i Woodyt, qĂ« po tĂ«rhiqej nga puna, e thirri pĂ«r tĂ« rregulluar disa kuti me dokumente. “NjĂ« nga gjĂ«rat e para qĂ« nxora ishte njĂ« letĂ«r nga John Lennoni,” thotĂ« ajo, duke sjellĂ« letrĂ«n e kornizuar, dĂ«rguar familjes nĂ« vitin 1975, pĂ«r ta parĂ« unĂ«. NĂ« tĂ« shkruhet: “Woody jeton, dhe kjo mĂ« gĂ«zon.” Zbulimi tjetĂ«r ishin tekstet origjinale tĂ« This Land Is Your Land. “Ishte njĂ« thesar i vĂ«rtetĂ«.”

Dhe, ende ka shumĂ« pĂ«r tĂ« zbuluar. PasardhĂ«sit e tij shpresojnĂ« tĂ« frymĂ«zojnĂ« kantautorĂ«t – dhe protestuesit e rinj tĂ« sotĂ«m nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n mĂ«nyrĂ« siç Woody frymĂ«zoi Dylanin, Springsteenin dhe shumĂ« tĂ« tjerĂ«. “Ne e shohim veten si ata qĂ« mbajnĂ« qymyrin ndezur,” thotĂ« Anna. “Ne e mbajmĂ« flakĂ«n e Woodyt gjallĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ«, sa herĂ« dikush dĂ«shiron tĂ« ndez zjarrin brenda vetes, Woody do tĂ« jetĂ« aty – i nxehtĂ« dhe i gatshĂ«m.” /Telegrafi/

 

The post Thesaret e humbura të Woody Guthriet, të shpëtuara nga IA-ja appeared first on Telegrafi.

Pikat e ushqimit tĂ« Izraelit nuk janĂ« thjesht kurthe vdekjeje – ato janĂ« alibi pĂ«r urinĂ« nĂ« GazĂ«

✇Telegrafi
By: Agron Shala
27 July 2025 at 09:58

Në sistemin e shpërndarjes së ndihmave të Fondacionit Humanitar të Gazës, shohim një përpjekje për të shkatërruar një shoqëri të tërë.

Nga: Alex de Waal / The Guardian
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

Kur uria masive pĂ«rfshin njĂ« komunitet, ndodh diçka e rrallĂ« dhe e tmerrshme. Uria nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m njĂ« fenomen biologjik i trupit qĂ« tretet. ËshtĂ« gjithashtu grahma e fundit e njĂ« shoqĂ«rie. Uria Ă«shtĂ« pamja e njerĂ«zve qĂ« kĂ«rkojnĂ« ushqim nĂ« njĂ« grumbull plehrash. ËshtĂ« njĂ« grua qĂ« gatuan fshehurazi, duke fshehur ushqimin nga kushĂ«rinjtĂ« e saj tĂ« uritur. ËshtĂ« njĂ« familje qĂ« shet bizhuteritĂ« e gjyshes pĂ«r njĂ« vakt tĂ« vetĂ«m, me fytyra bosh dhe pa emocione, me shikim tĂ« pĂ«rhumbur. Ky Ă«shtĂ« degradimi, poshtĂ«rimi, turpi – dhe, po, çnjerĂ«zimi – qĂ« ndodh kur qeniet njerĂ«zore pĂ«rplasen si kafshĂ« pĂ«r ushqim.

Ky Ă«shtĂ« realiteti tĂ« cilin asnjĂ« statistikĂ« nuk mund ta mbĂ«rthejĂ«. Dhe, metodat pĂ«r matjen e emergjencave ushqimore dhe pĂ«r vlerĂ«sim – “uria” duke qenĂ« mĂ« e rĂ«nda – dĂ«shtojnĂ« kur shoqĂ«ria shpĂ«rbĂ«het nĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ«.

Por, ashtu si një mjek me përvojë që mund të diagnostikojë ethet pa pasur nevojë të dërgojë mostra gjaku në laborator, punonjësit humanitarë që kanë një përvojë, ata të cilët panë thellësitë e vuajtjes njerëzore në Biafra në 1969 ose në Etiopi në 1984, i njohin këto simptoma kur i shohin.

Dhe, ata i shohin sot në Gazë.

Kthehuni te deklaratat e Fondacionit Humanitar tĂ« GazĂ«s [FHG] – organizata e mbĂ«shtetur nga ShBA-ja dhe Izraeli qĂ« filloi operimin nĂ« maj – dhe hyni nĂ« njĂ« botĂ« tjetĂ«r. FHG-ja paraqet veten si njĂ« operacion profesional, plot dhembshuri, i dizajnuar pĂ«r shekullin XXI. Do tĂ« shihni imazhe rendi dhe efikasiteti, dhe njĂ« njoftim krenar se ajo shpĂ«rndau mĂ« shumĂ« se dy milionĂ« vakte dje nga katĂ«r “qendra tĂ« sigurta tĂ« shpĂ«rndarjes”.

Dhe, përkrah fotografive të atyre fëmijëve të uritur, të grave që shemben nga uria, ka edhe fotografi të të rinjve të shëndetshëm. Për dallim nga pamjet e filmuara nga gazetarët palestinezë, të përpjekjeve të dëshpëruara për pak ndihma të mbetura përmes OKB-së, FHG-ja ka imazhe të shpërndarjeve të rregullta, të punonjësve të saj që mbajnë për dore fëmijët palestinezë.

ZĂ«dhĂ«nĂ«sit izraelitĂ« kĂ«mbĂ«ngulin se Kombet e Bashkuara kanĂ« qindra kamionĂ« me ushqim brenda perimetrit tĂ« GazĂ«s qĂ« refuzojnĂ« t’i shpĂ«rndajnĂ«.

Por, ajo pamje me ngjyra nuk qëndron as përballë një vështrimi më të thjeshtë. Ka katër arsye pse ky është, në rastin më të mirë, një improvizim nga amatorët, dhe në rastin më të keq një mbulesë për krimin e urisë masive që po vazhdon.

SĂ« pari, shifrat thjesht nuk pĂ«rputhen. NĂ« prill, Organizata e Ushqimit dhe BujqĂ«sisĂ« e OKB-sĂ« llogariti rezervat ushqimore tĂ« mbetura nĂ« GazĂ« pas 18 muajsh rrethimi dhe lufte dhe dy muajsh bllokade totale nga Izraeli. Ajo vlerĂ«soi se qasja nĂ« ushqim do tĂ« binte nĂ« vetĂ«m gjysmĂ«n e asaj qĂ« nevojitet pĂ«r tĂ« mbajtur gjallĂ« jetĂ«n – nĂ« njĂ« moment mes majit dhe korrikut. Kjo do tĂ« thotĂ« qĂ« pĂ«rpjekja pĂ«r ndihma duhet tĂ« mbulojĂ« tĂ« gjitha nevojat ushqimore tĂ« GazĂ«s. Dy milionĂ« vakte nĂ« ditĂ« janĂ« mĂ« pak se gjysma e asaj qĂ« nevojitet. Racionet e FHG-sĂ« mund ta kenĂ« ngadalĂ«suar marshimin drejt urisĂ«, por jo shumĂ«.

Së dyti, nuk mund të lehtësohet uria vetëm me shifra. Sistemi i FHG-së është si të qëndrosh buzë një pellgu të madh dhe të ushqesh peshqit duke hedhur thërrime buke. Kush arrin të hajë nga këto racione?

Uria godet pakicën e pambrojtur. Matësi që përdor OKB-ja për të përcaktuar kur pasiguria e rëndë ushqimore arrin nivelin e urisë është kur 20 për qind e familjeve përballen me mungesë ekstreme ushqimi. Uria godet më të dobëtit, jo më të fortët.

GjatĂ« dekadave, programet humanitare kanĂ« gjetur mĂ«nyrat mĂ« tĂ« mira pĂ«r tĂ« ndihmuar mĂ« tĂ« varfrit, si gratĂ« pa bashkĂ«short qĂ« kujdesen pĂ«r disa fĂ«mijĂ« dhe ndoshta edhe prindĂ«r tĂ« moshuar. ËshtĂ« kilometri i fundit i shpĂ«rndarjes sĂ« ndihmĂ«s ai qĂ« ka rĂ«ndĂ«si.

FHG-ja operon katĂ«r pika tĂ« shpĂ«rndarjes sĂ« racioneve. Tri ndodhen nĂ« skajin jugor tĂ« GazĂ«s, nĂ« rrĂ«nojat e Rafahut, dhe njĂ« nĂ« GazĂ«n qendrore. TĂ« gjitha ato ndodhen nĂ« zona ushtarake. Ato hapen pĂ«r periudha tĂ« shkurtra dhe me njoftim tĂ« shkurtĂ«r. PĂ«r tĂ« marrĂ« kĂ«to racione, njerĂ«zit duhet tĂ« dalin nĂ« rrĂ«noja – gati pĂ«r tĂ« vrapuar drejt portave nĂ« momentin e lajmĂ«rimit, duke kaluar mes postblloqeve ushtarake tĂ« Forcave tĂ« Mbrojtjes sĂ« Izraelit [IDF]. Ata e dinĂ« se e vetmja mĂ«nyrĂ« qĂ« ushtarĂ«t e IDF-sĂ« kanĂ« pĂ«r tĂ« kontrolluar turmat Ă«shtĂ« arma e zjarrit – edhe kur nuk qĂ«llojnĂ« pĂ«r tĂ« vrarĂ«.

Kur FHG-ja flet pĂ«r “vendet e sigurta tĂ« shpĂ«rndarjes”, ajo i referohet mĂ«nyrĂ«s se si kontrollon paketat e saj deri nĂ« momentin e dorĂ«zimit, jo mĂ«nyrĂ«n se si i dorĂ«zon ato nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« sigurt pĂ«r mĂ« nevojtarĂ«t. DhjetĂ«ra njerĂ«z qĂ« kĂ«rkojnĂ« ndihmĂ« vriten çdo ditĂ« duke u pĂ«rpjekur qĂ« tĂ« arrijnĂ« kĂ«to pika.

Si do t’i bashkohet kĂ«saj rrĂ«muje njĂ« nĂ«nĂ« e lodhur me fĂ«mijĂ« tĂ« uritur, ose persona tĂ« moshuar apo me aftĂ«si tĂ« kufizuara? Si do tĂ« kalojnĂ« jo vetĂ«m postet ushtarake, por edhe banditĂ«t qĂ« pĂ«r veten duan tĂ« vjedhin ushqimet mĂ« tĂ« vlefshme ose pĂ«r t’i shitur nĂ« treg? FHG-ja nuk ka asnjĂ« ide se kush po i ha racionet. Ajo nuk ka njĂ« formulĂ« pĂ«r tĂ« ushqyer mĂ« tĂ« varfrit. ËshtĂ« ligji i xhunglĂ«s.

SĂ« treti, ndihma duhet tĂ« jetĂ« e pĂ«rshtatur pĂ«r njerĂ«zit qĂ« nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« kanĂ« nevojĂ«. NĂ« krye tĂ« listĂ«s janĂ« ushqimet e specializuara pĂ«r kujdes pĂ«r fĂ«mijĂ«t e kequshqyer tĂ« cilĂ«t nuk mund tĂ« hanĂ« vakte tĂ« zakonshme, si Plumpy’Nut, njĂ« ushqim terapeutik i gatshĂ«m pĂ«r pĂ«rdorim.

Kutia e racioneve e FHG-sĂ« zakonisht pĂ«rmban miell, makarona, tahini, vaj gatimi, oriz dhe qiqra ose thjerrĂ«za. AsnjĂ« ushqim pĂ«r foshnje. AsnjĂ« Plumpy’Nut. Dhe, nuk ka infermierĂ« apo specialistĂ« tĂ« ushqyerjes nĂ« komunitet qĂ« tĂ« ofrojnĂ« kujdes terapeutik pĂ«r fĂ«mijĂ«t e uritur.

Mendoni pĂ«r njĂ« nĂ«nĂ« tĂ« dĂ«shpĂ«ruar qĂ« Ă«shtĂ« thjesht nĂ« fund tĂ« zinxhirit ushqimor: si do t’i gatuajĂ« racionet qĂ« merr? Si do tĂ« gjejĂ« ujĂ« tĂ« pastĂ«r? Izraeli e ka reduktuar furnizimin me ujĂ« nĂ« njĂ« pjesĂ« tĂ« vogĂ«l tĂ« nevojĂ«s, dhe po bombardon impiantet e fundit tĂ« shkripĂ«zimit. ÇfarĂ« mund tĂ« pĂ«rdoret pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« zjarr? Pa energji elektrike apo gaz pĂ«r gatim, ajo mund tĂ« djegĂ« mbeturinat pĂ«r tĂ« ngrohur ushqimin.

Dhe, së fundi dhe më domethënësja, një operacion vërtet humanitar mbështet njerëzit e prekur, duke respektuar dinjitetin e atyre në nevojë, duke punuar me komunitetet. FHG-ja, në thelb, bën të kundërtën: ajo poshtëron dhe minon.

Shkatërrimi shoqëror që po shohim, degradimi i qenieve njerëzore, nuk është një efekt anësor i dëmit që po shkakton Izraeli. Ky është elementi qendror i krimit: shkatërrimi i shoqërisë palestineze. Qeveria e Izraelit nuk shfaq asnjë shenjë se i intereson, qoftë edhe pak, nëse palestinezët jetojnë apo vdesin. Ajo thjesht dëshiron të shmangë stigmën e akuzës për urinë dhe gjenocidin, dhe FHG-ja është alibia e saj aktuale. Të mos masht. /Telegrafi/

 

The post Pikat e ushqimit tĂ« Izraelit nuk janĂ« thjesht kurthe vdekjeje – ato janĂ« alibi pĂ«r urinĂ« nĂ« GazĂ« appeared first on Telegrafi.

Grupi muzikor i krijuar nga inteligjenca artificiale ka nxitur shqetësime në industrinë muzikore

✇Telegrafi
By: Agron Shala
16 July 2025 at 10:48

Nga: Lanre Bakare / The Guardian (titulli: An AI-generated band got 1m plays on Spotify. Now music insiders say listeners should be warned)
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

Ata u bĂ«nĂ« viralĂ«, duke pasur, brenda pak javĂ«sh, mĂ« shumĂ« se njĂ« milion dĂ«gjime nĂ« Spotify, por mĂ« vonĂ« doli nĂ« pah se grupi i ri, The Velvet Sundown, ishte i krijuar nga inteligjenca artificiale [IA] – qĂ« nga muzika e tyre, imazhet promovuese deri te historia e tyre fiktive.

Ky episod ka nxitur një debat rreth autenticitetit, me ekspertë të industrisë muzikore që thonë se platformat e transmetimit, si Spotify, duhet të jenë ligjërisht të detyruara të etiketojnë muzikën e krijuar nga artistët e gjeneruar nga IA-ja, në mënyrë që dëgjuesit të marrin vendime të informuara mbi atë që po dëgjojnë.

Fillimisht, “grupi” i pĂ«rshkruar si “njĂ« projekt sintetik muzikor i udhĂ«hequr nga drejtimi krijues njerĂ«zor”, mohoi se ishte njĂ« krijim i IA-sĂ« dhe publikoi dy albume nĂ« qershor, me titujt Floating On Echoes dhe Dust And Silence, me njĂ« tingull tĂ« ngjashĂ«m me folk-kantrin e trupĂ«s Crosby, Stills, Nash & Young.

Situata u bĂ« mĂ« e ndĂ«rlikuar kur njĂ« person qĂ« e pĂ«rshkroi veten si njĂ« “anĂ«tar ndihmĂ«s”, u tha gazetarĂ«ve se The Velvet Sundown kishin pĂ«rdorur platformĂ«n gjenerative tĂ« IA-sĂ«, Suno, pĂ«r krijimin e kĂ«ngĂ«ve tĂ« tyre dhe se projekti ishte njĂ« “mashtrim artistik”.

Kanalet zyrtare tĂ« grupit, nĂ« rrjetet sociale, e mohuan kĂ«tĂ« dhe deklaruan se identiteti i grupit Ă«shtĂ« “thyer”, pĂ«rpara se tĂ« lĂ«shonin njĂ« deklaratĂ« qĂ« konfirmonte se grupi ishte njĂ« krijim i IA-sĂ« dhe se ishte “as plotĂ«sisht njeri; as plotĂ«sisht makinĂ«â€, por se ekzistonte “diku nĂ« mes”.

Disa persona i thanë Guardian-it se situata aktuale, ku platformat e transmetimit, përfshirë Spotify-n, nuk kanë asnjë detyrim ligjor për të identifikuar muzikën e krijuar nga IA-ja, lë dëgjuesit të pavetëdijshëm për origjinën e këngëve që dëgjojnë.

Roberto Neri, drejtori ekzekutiv i Ivors Academy, ka thĂ«nĂ«: “Grupet e krijuara nga IA-ja, si Velvet Sundown, tĂ« cilat arrijnĂ« audienca tĂ« mĂ«dha pa pĂ«rfshirĂ« krijues njerĂ«zorĂ«, ngrenĂ« shqetĂ«sime serioze pĂ«r transparencĂ«n, autorĂ«sinĂ« dhe pĂ«lqimin”.

Neri shtoi se, nĂ«se “pĂ«rdoret nĂ« mĂ«nyrĂ« etike”, IA-ja ka potencialin tĂ« pĂ«rmirĂ«sojĂ« krijimtarinĂ« muzikore, por theksoi se organizata qĂ« ai pĂ«rfaqĂ«son brengoset pĂ«r ato qĂ« ai i quajti â€œĂ§Ă«shtje thellĂ«sisht shqetĂ«suese” nĂ« lidhje me pĂ«rdorimin e IA-sĂ« nĂ« muzikĂ«.

Sophie Jones, drejtuese e strategjisĂ« nĂ« ShoqatĂ«n Britanike tĂ« IndustrisĂ« Fonografike (BPI), mbĂ«shteti thirrjet pĂ«r etiketim tĂ« qartĂ«. “Ne besojmĂ« se IA-ja duhet tĂ« pĂ«rdoret pĂ«r tĂ« mbĂ«shtetur krijimtarinĂ« njerĂ«zore, jo pĂ«r ta zĂ«vendĂ«suar atĂ«â€, tha Jones.

“PĂ«r kĂ«tĂ« arsye, ne po i bĂ«jmĂ« thirrje qeverisĂ« britanike tĂ« mbrojĂ« tĂ« drejtĂ«n e autorit dhe tĂ« vendosĂ« detyrime tĂ« reja pĂ«r transparencĂ« ndaj kompanive tĂ« IA-sĂ«, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« drejtat muzikore tĂ« mund tĂ« licencohen dhe zbatohen, si dhe tĂ« kĂ«rkohet etiketimi i qartĂ« i pĂ«rmbajtjes tĂ«rĂ«sisht tĂ« krijuar nga IA-ja”.

Liz Pelly, autore e librit Mood Machine: The Rise of Spotify and the Costs of the Perfect Playlist, tha se artistët e pavarur mund të shfrytëzohen nga personat që qëndrojnë prapa pas grupeve muzikore të krijuara me IA, të cilët mund të prodhojnë këngë të trajnuara me muzikën e tyre.

Ajo pĂ«rmendi rastin e vitit 2023 kur njĂ« kĂ«ngĂ« u ngarkua nĂ« TikTok, Spotify dhe YouTube, duke pĂ«rdorur zĂ«ra tĂ« gjeneruar nga IA-ja qĂ« pretendonin tĂ« ishin The Weeknd dhe Drake. Universal Music Group deklaroi se kĂ«nga ishte “pĂ«rmbajtje keqpĂ«rdoruese e krijuar me IA gjeneruese” dhe u hoq pak pasi ishte publikuar.

Nuk dihet me siguri se me çfarë muzike janë trajnuar albumet e Velvet Sundown dhe kritikët thonë se kjo mungesë transparence mund të nënkuptojë se artistët e pavarur po humbasin të drejtën për kompensim.

Pelly tha: “Duhet tĂ« sigurohemi qĂ« nuk janĂ« vetĂ«m yjet e muzikĂ«s pop ata qĂ« mbrohen – tĂ« gjithĂ« artistĂ«t duhet tĂ« kenĂ« mundĂ«sinĂ« tĂ« dinĂ« nĂ«se vepra e tyre Ă«shtĂ« shfrytĂ«zuar nĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ«â€.

Për disa, shfaqja e grupit Velvet Sundown shihet si hapi logjik i radhës teksa muzika dhe IA-ja po kombinohen, ndërkohë që legjislacioni po përpiqet të ecën në hap me këtë ekosistem muzikor që po ndryshon me shpejtësi.

Jones tha: “Rritja e grupeve dhe muzikĂ«s sĂ« gjeneruar nga IA-ja, qĂ« futet nĂ« treg, tregon se kompanitĂ« teknologjike kanĂ« trajnuar modelet e tyre duke pĂ«rdorur vepra krijuese – nĂ« shumicĂ«n e rasteve pa autorizim apo pagesĂ« pĂ«r krijuesit dhe mbajtĂ«sit e tĂ« drejtave – me qĂ«llim qĂ« tĂ« konkurrojnĂ« drejtpĂ«rdrejt me artin njerĂ«zor”.

Neri shtoi se MbretĂ«ria e Bashkuar ka njĂ« mundĂ«si pĂ«r tĂ« udhĂ«hequr botĂ«n nĂ« adoptimin etik tĂ« IA-sĂ« nĂ« muzikĂ«, por theksoi se nevojitet njĂ« kuadĂ«r i fortĂ« ligjor qĂ« “garanton pĂ«lqimin dhe shpĂ«rblimin e drejtĂ« pĂ«r krijuesit, si dhe njĂ« etiketim tĂ« qartĂ« pĂ«r dĂ«gjuesit”.

“Pa kĂ«to masa mbrojtĂ«se, IA-ja rrezikon tĂ« pĂ«rsĂ«risĂ« tĂ« njĂ«jtat gabime tĂ« transmetimit dixhital, ku teknologjia pĂ«rfiton dhe krijuesit muzikorĂ« lihen pas dore”, shtoi ai.

Aurélien Hérault, drejtori i inovacionit në shërbimin e transmetimit muzikor Deezer, tha se kompania përdor softuer zbulues që identifikon dhe etiketon këngët e krijuara nga IA-ja.

Ai tha: “PĂ«r momentin, mendoj se platformat duhet tĂ« jenĂ« transparente dhe tĂ« pĂ«rpiqen tĂ« informojnĂ« pĂ«rdoruesit. PĂ«r njĂ« periudhĂ« kohe, nĂ« atĂ« qĂ« unĂ« e quaj ‘natyralizimi i IA-së’, ne duhet tĂ« njoftojmĂ« qartĂ« pĂ«rdoruesit se kur Ă«shtĂ« pĂ«rdorur apo nuk Ă«shtĂ« pĂ«rdorur IA-ja”.

HĂ©rault nuk e pĂ«rjashtoi mundĂ«sinĂ« qĂ« nĂ« tĂ« ardhmen do tĂ« hiqet etiketimi i muzikĂ«s sĂ« krijuar nga IA-ja, nĂ«se kjo muzikĂ« bĂ«het mĂ« e popullarizuar dhe muzikantĂ«t fillojnĂ« ta pĂ«rdorin si njĂ« “instrument” tjetĂ«r.

Deezer i tha së fundmi gazetës Guardian se deri në shtatë nga dhjetë dëgjime të muzikës së gjeneruar nga IA-ja, në platformën e tyre, janë mashtruese.

Aktualisht, Spotify nuk e etiketon muzikĂ«n si tĂ« gjeneruar nga IA-ja dhe Ă«shtĂ« kritikuar mĂ« parĂ« pĂ«r pĂ«rfshirjen nĂ« disa lista dĂ«gjimi tĂ« muzikĂ«s sĂ« realizuar nga “artistĂ« fantazmĂ«â€ – projekte fiktive qĂ« prodhojnĂ« muzikĂ« nga copĂ«zat.

NjĂ« zĂ«dhĂ«nĂ«s i kompanisĂ« tha se Spotify nuk i jep pĂ«rparĂ«si muzikĂ«s sĂ« krijuar nga IA. “E gjithĂ« muzika nĂ« Spotify, pĂ«rfshirĂ« atĂ« tĂ« gjeneruar nga IA-ja, krijohet, zotĂ«rohet dhe ngarkohet nga palĂ« tĂ« treta tĂ« licencuara”. /Telegrafi/

 

The post Grupi muzikor i krijuar nga inteligjenca artificiale ka nxitur shqetësime në industrinë muzikore appeared first on Telegrafi.

Po, plani i Izraelit pĂ«r Rafahun do tĂ« ishte krim – por, e drejta ndĂ«rkombĂ«tare kurrĂ« nuk e ka mbrojtur GazĂ«n

✇Telegrafi
By: Agron Shala
12 July 2025 at 11:11

Nga: Raja Shehadeh / The Guardian
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

Gjatë 21 muajve të fundit të luftës gjenocidale të Izraelit kundër Gazës, zëra nga gjithë bota kanë dënuar shkatërrimin e së drejtës ndërkombëtare dhe rendit të bazuar në rregulla. Dhe, në të vërtetë, është zhdukur fasada e respektimit të së drejtës ndërkombëtare nga Izraeli, ndërsa politikat që përbëjnë krime lufte tashmë po shpallen pa pikë turpi.

KĂ«tĂ« javĂ«, ministri izraelit i mbrojtjes, Israel Katz, ka treguar planet pĂ«r tĂ« zhvendosur me forcĂ« palestinezĂ«t, nĂ« njĂ« kamp mes rrĂ«nojave tĂ« Rafahut. Pasi tĂ« hyjnĂ« aty, nuk mund tĂ« dalin mĂ«. Me fjalĂ« tĂ« tjera, njĂ« kamp pĂ«rqendrimi, i cili sipas pĂ«rkufizimit Ă«shtĂ« njĂ« qendĂ«r internimi pĂ«r anĂ«tarĂ« tĂ« njĂ« grupi kombĂ«tar (si edhe pĂ«r tĂ« burgosur politikĂ« apo grupe minoritare), me arsyetimin e sigurisĂ« apo ndĂ«shkimit – zakonisht me urdhĂ«r ushtarak. Michael Sfard, njĂ« avokat izraelit pĂ«r tĂ« drejtat e njeriut, citohet nĂ« The Guardian duke thĂ«nĂ« se Katzi “paraqiti njĂ« plan operacional pĂ«r njĂ« krim kundĂ«r njerĂ«zimit”. Qindra vetĂ« janĂ« vrarĂ« dhe mijĂ«ra tĂ« tjerĂ« janĂ« plagosur duke u pĂ«rpjekur qĂ« tĂ« kenĂ« qasje nĂ« ushqim.

Jam pĂ«rpjekur me vĂ«shtirĂ«si tĂ« kuptoj vuajtjen e pakuptueshme qĂ« kanĂ« pĂ«rjetuar palestinezĂ«t nĂ« GazĂ« dhe se si Ă«shtĂ« e mundur qĂ« shumica e izraelitĂ«ve nuk e pranojnĂ« aspektin e tyre njerĂ«zor. Si janĂ« nĂ« gjendje tĂ« mos ndiejnĂ« pendesĂ« pĂ«r atĂ« qĂ« ushtria e tyre po bĂ«n nĂ« emĂ«r tĂ« tyre? Besoj se fara e çnjerĂ«zimit tonĂ« Ă«shtĂ« mbjellĂ« gjatĂ« luftĂ«s arabo-izraelite nĂ« vitin 1948. PalestinezĂ«t u privuan me dhunĂ« nga toka, nga pasuritĂ« dhe pronat e tyre, nĂ« atĂ« qĂ« ne e quajmĂ« Nakba (nĂ« arabisht “katastrofa”), me pretendimin se toka u ishte dhĂ«nĂ« hebrenjve nga Zoti. QĂ« nga ajo kohĂ«, izraelitĂ«t kanĂ« pĂ«rdorur shtĂ«pitĂ«, tokat dhe pemishtet arabe pa ndier asnjĂ« faj. Sulmet e 7 tetorit ishin pika e nisjes sĂ« luftĂ«s, por Izraeli ka degraduar dhe zhveshur sistematikisht popullin palestinez pĂ«r dekada me radhĂ«.

Shkelje tĂ« tilla tĂ« sĂ« drejtĂ«s ndĂ«rkombĂ«tare çojnĂ« nĂ« njĂ« ndjenjĂ« dĂ«shpĂ«rimi, pĂ«r shkak tĂ« paaftĂ«sisĂ« sĂ« institucioneve pĂ«r tĂ« parandaluar tmerret qĂ« po ndodhin nĂ« GazĂ« dhe nĂ« Bregun PerĂ«ndimor, si dhe pĂ«r tĂ« mbajtur pĂ«rgjegjĂ«s autorĂ«t. Gjykata NdĂ«rkombĂ«tare Penale, e mbĂ«shtetur nga OKB-ja, ka lĂ«shuar urdhĂ«rarreste pĂ«r Netanyahun dhe ish-ministrin e mbrojtjes Yoav Gallant, mbi akuzat pĂ«r “krimin e luftĂ«s pĂ«r urinĂ« si metodĂ« lufte; dhe krimet kundĂ«r njerĂ«zimit si vrasje, pĂ«rndjekje dhe veprime tĂ« tjera çnjerĂ«zore”. Nuk Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« asnjĂ« arrestim. PerĂ«ndimi vazhdon tĂ« furnizojĂ« Izraelin me ndihmĂ« ushtarake dhe politike. Pyes vetes: a duhet tĂ« ndjehemi tĂ« pafuqishĂ«m, ne palestinezĂ«t, pĂ«rballĂ« kĂ«saj dĂ«shtimi?

Megjithatë, e vërteta është se e drejta ndërkombëtare, megjithëse përdoret si një standard matës nga organizatat për të drejtat e njeriut, kurrë nuk ka qenë shpëtimi i Palestinës. Që nga dështimi për të zbatuar Rezolutën 194 të OKB-së të vitit 1948, e cila u jepte të drejtën refugjatëve palestinezë të ktheheshin në shtëpitë e veta në atë që u bë Izrael, kemi përjetuar zhgënjim pas zhgënjimi.

Kjo nuk ka ndodhur pĂ«r mungesĂ« pĂ«rpjekjesh nga ana e palestinezĂ«ve, ndĂ«r vite, pĂ«r tĂ« thirrur ligjin nĂ« ndihmĂ« – qoftĂ« nĂ«pĂ«rmjet gjykatave izraelite, tribunaleve ndĂ«rkombĂ«tare apo mekanizmave tĂ« zbatimit nga pala tĂ« treta. NjĂ« arsye e thjeshtĂ« pĂ«r dĂ«shtimin e tyre Ă«shtĂ« se ligji ndĂ«rkombĂ«tar nuk ka mjete efektive zbatimi. Arsyet mĂ« komplekse kanĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« me interesat e fuqive tĂ« mĂ«dha. Shpresa ime qĂ«ndron te qĂ«ndresa palestineze.

Shpresa dhe pritshmëria e zakonshme ka qenë që palestinezët do ta harronin tokën e tyre brenda një apo dy brezave. Kjo u dëshmua të jetë plotësisht e pabazë. Shtatëdhjetë e shtatë vjet më vonë, palestinezët janë po aq të lidhur me tokën nga e cila u dëbuan, sa edhe në ato ditët e para të përgjakshme.

Po ashtu, pavarĂ«sisht ndryshimeve tĂ« paligjshme dhe vendbanimeve tĂ« shumta hebreje dhe gjeografisĂ« sĂ« ndryshuar nĂ« vendin tim, Bregun PerĂ«ndimor, ne palestinezĂ«t vazhdojmĂ« tĂ« mbajmĂ« gjallĂ« praktikĂ«n qĂ« ne e quajmĂ« sumud: refuzimin pĂ«r t’u dorĂ«zuar apo pĂ«r tĂ« ikur. Nuk mund tĂ« flas nĂ« emĂ«r tĂ« palestinezĂ«ve nĂ« GazĂ«, por e shoh se ndajmĂ« tĂ« njĂ«jtin shpirt, pavarĂ«sisht pĂ«rmasĂ«s sĂ« vuajtjeve.

Kur lufta do tĂ« pĂ«rfundojĂ« dhe gazetarĂ«ve e organizatave tĂ« huaja do t’u lejohet hyrja nĂ« GazĂ«, e vĂ«rteta do tĂ« dalĂ« nĂ« dritĂ«. DĂ«shmitĂ« rrĂ«qethĂ«se nga ata qĂ« jetuan atje – pĂ«rjetimet e grave, burrave dhe fĂ«mijĂ«ve, tĂ« artistĂ«ve, shkrimtarĂ«ve dhe poetĂ«ve; jeta e ndĂ«rprerĂ« apo e ndryshuar pĂ«rjetĂ«sisht – mund tĂ« fillojnĂ« ta pĂ«rndjekin Izraelin.

Do të jetë humanizmi ynë, dhe jo ndonjë ligj ndërkombëtar, që do ta gjykojë dhe do ta mbajë përgjegjës Izraelin dhe aleatët e tij. Në një tjetër shkallë, por jo më pak flagrante, ndryshimet e njëanshme dhe të paligjshme që Izraeli po kryen në Bregun Perëndimor, shpesh me ndihmën e milicive të kolonëve, japin një pasqyrë të lakmisë së Izraelit për tokë dhe të politikave të tij të drejtuara nga ideologjia.

Ndoshta nuk ka shembull mĂ« tĂ« qartĂ« tĂ« absurditetit tĂ« veprimeve tĂ« Izraelit sesa rasti i Qytetit tĂ« VjetĂ«r tĂ« Hebronit. Qyteti mbahet peng nga njĂ« grup i vogĂ«l ekstremistĂ«sh hebrenj, qĂ« nuk janĂ« mĂ« shumĂ« se 900 veta, tĂ« cilĂ«t jetojnĂ« nĂ« qendĂ«r tĂ« Hebronit – qyteti i dytĂ« mĂ« i madh palestinez nĂ« Bregun PerĂ«ndimor, me njĂ« popullsi prej 232 500 banorĂ«sh. Popullsia hebraike mbrohet ditĂ« e natĂ« nga mĂ« shumĂ« se 1 000 ushtarĂ« izraelitĂ«. PĂ«r tĂ« lejuar lĂ«vizjen e lirĂ« tĂ« kolonĂ«ve dhe ushtarĂ«ve, kufizimet mbi lĂ«vizjen palestineze pĂ«rfshijnĂ« dhjetĂ«ra pika tĂ« fortifikuara kontrolli, barriera rrugore dhe poste tĂ« pĂ«rhershme e tĂ« pĂ«rkohshme ushtarake. Qyteti i vjetĂ«r Ă«shtĂ« zbrazur pothuajse krejtĂ«sisht nga popullsia palestineze. A Ă«shtĂ« kjo e qĂ«ndrueshme?

Sa i pĂ«rket tĂ« ardhmes sĂ« GazĂ«s, pyetja vendimtare do tĂ« jetĂ« nĂ«se me shkatĂ«rrimin e mjeteve pĂ«r tĂ« mbijetuar – tokave bujqĂ«sore, burimeve tĂ« ujit, spitaleve dhe shkollave – ajo tokĂ« mund tĂ« vazhdojĂ« tĂ« mbĂ«shtesĂ« jetĂ«n.

Komuniteti ndërkombëtar, që ka dështuar turpshëm të zbatojë të drejtën ndërkombëtare, mund të bëjë një ndryshim në këtë çështje nëse ngul këmbë që, pas përfundimit të luftimeve, Izraeli të lejojë hapjen e Rripit të Gazës dhe të sigurojë që ndihmat të dërgohen për të mundësuar vazhdimin e jetës së palestinezëve atje ndërsa zona rindërtohet.

Gaza ka një histori prej 4 000 vjetësh të banimit të vazhdueshëm njerëzor. Përpjekja e Izraelit për ta zhdukur jetën atje është e dënuar të dështojë. Palestinezët, me ndihmën e të tjerëve ose pa të, do ta gjejnë një mënyrë për të mbijetuar. /Telegrafi/

The post Po, plani i Izraelit pĂ«r Rafahun do tĂ« ishte krim – por, e drejta ndĂ«rkombĂ«tare kurrĂ« nuk e ka mbrojtur GazĂ«n appeared first on Telegrafi.

Ashtu si anglishtja, edhe spanjishtja po evoluon – por, ne e mirĂ«presim kĂ«tĂ«

✇Telegrafi
By: Agron Shala
4 July 2025 at 10:59

Nga: MarĂ­a RamĂ­rez / The Guardian (titulli: Like English, Spanish is constantly evolving. Unlike some English speakers, we welcome that)
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

Edhe vetĂ« gjuha jote mund tĂ« tĂ« befasojĂ«. KohĂ«t e fundit mora pjesĂ« nĂ« njĂ« panel nĂ« njĂ« konferencĂ« gazetarie – me njĂ« gazetare dhe njĂ« avokate, tĂ« dyja nga Kolumbia. U ndjeva e magjepsur nga disa prej fjalĂ«ve qĂ« pĂ«rdorĂ«n – fjalĂ« qĂ« nuk janĂ«, apo mĂ« saktĂ« nuk kanĂ« qenĂ« aq tĂ« zakonshme nĂ« SpanjĂ«. Gazetarja hulumtuese, Diana Salinas, e quajti zanatin e saj la filigrana – filigran. Nuk do ta kisha pĂ«rdorur kĂ«tĂ« term nĂ« atĂ« kontekst, por mu duk fjalĂ« pĂ«rkryer pĂ«r tĂ« pĂ«rshkruar punĂ«n e detajuar e tĂ« kujdesshme qĂ« kĂ«rkon gazetaria hulumtuese.

Filigrana as nuk konsiderohet njĂ« amerikanizĂ«m latin – vjen nga italishtja – por, nĂ« SpanjĂ« duket se Ă«shtĂ« harruar nĂ« pĂ«rdorimin e pĂ«rditshĂ«m. Siç ndodh shpesh me spanjishten nĂ« AmerikĂ«n Latine, pĂ«rdorimi dhe konteksti e pasurojnĂ« kuptimin e fjalĂ«s.

Me rreth 600 milionĂ« folĂ«s nĂ« mbarĂ« botĂ«n, spanjishtja ka evoluar pĂ«rgjatĂ« shekujve dhe tani po shtyhet nĂ« drejtime tĂ« reja, veçanĂ«risht nĂ« ShBA, ku popullsi nga kombĂ«si tĂ« ndryshme ndĂ«rveprojnĂ« dhe pĂ«rzihen me folĂ«s tĂ« anglishtes nga prejardhje tĂ« ndryshme. “Spanjishtja Ă«shtĂ« gjuha qĂ« nuk pĂ«rfundon kurrĂ«â€, ka thĂ«nĂ« shkrimtari nikaraguan, Sergio RamĂ­rez, autor i librave tĂ« bukur nĂ« kĂ«tĂ« gjuhĂ«.

Sigurisht, si me çdo temë ku kryqëzohen identiteti dhe historia, edhe folësit e spanjishtes kanë mosmarrëveshje dhe debate mbi gjuhën. Por, asgjë nuk i afrohet intensitetit me të cilin disa britanikë reagojnë ndaj përdorimit të anglishtes amerikane. Duke lexuar për kontroversën e fundit mbi got/gotten në Guardian, më erdhi ndër mend se folësit e spanjishtes duket se e pranojnë më lehtë fatin e mirë të të folurit të një gjuhe globale.

NĂ« tĂ« gjitha variantet e spanjishtes, drejtshkrimi mbetet kryesisht i njĂ«jtĂ« – por, ndryshimet nĂ« fjalor dhe pĂ«rdorim mund ta bĂ«jnĂ« tĂ« vĂ«shtirĂ« kuptimin e ndĂ«rsjellĂ«. Kushdo qĂ« i drejtohet njĂ« audience shumĂ«kombĂ«she hispanofone, mund tĂ« hasĂ« nĂ« vĂ«shtirĂ«si pĂ«r tĂ« gjetur fjalĂ«t qĂ« tingĂ«llojnĂ« njĂ«soj pĂ«rtej kufijve; nĂ« disa raste, njĂ« fjalĂ« e vetme mund tĂ« ketĂ« kuptime shumĂ« tĂ« ndryshme.

GjatĂ« fushatĂ«s presidenciale amerikane tĂ« vitit 2016, kur punoja nĂ« Univision Noticias – njĂ« media lajmesh nĂ« gjuhĂ«n spanjolle me bazĂ« nĂ« ShBA – patĂ«m njĂ« debat tĂ« gjatĂ« pĂ«r mĂ«nyrĂ«n e pĂ«rkthimit tĂ« fjalisĂ« famĂ«keqe tĂ« Donald Trumpit nĂ« incizimin e [programit] Access Hollywood. NĂ« fund, pĂ«r shkak tĂ« mungesĂ«s sĂ« njĂ« fjale qĂ« do tĂ« funksiononte pĂ«r tĂ« gjithĂ« folĂ«sit e spanjishtes, vendosĂ«m tĂ« pĂ«rdorim origjinalin nĂ« anglisht – “pussy”.

Si shumĂ« spanjollĂ« qĂ« punojnĂ« nĂ« mediat amerikane, edhe unĂ« u pĂ«rpoqa – me pak sukses – tĂ« neutralizoja theksin tim, qĂ« mund tĂ« tingĂ«llojĂ« i ashpĂ«r pĂ«r disa, ndĂ«rsa shmanga fjalĂ«t qĂ« nuk dĂ«gjohen shpesh jashtĂ« SpanjĂ«s, si coche pĂ«r makinĂ«, nĂ« vend tĂ« carro apo mĂ« neutralja auto.

Megjithatë, nuk mbaj mend të kem marrë ndonjëherë ankesa nga kolegët apo publiku për spanjishten time. As kam parë ndonjë letër në redaksinë, ku punoj aktualisht në Spanjë, që të kundërshtojë përdorimin e fjalëve si ameritar (meritor) apo quilombo (rrëmujë), dy nga shumë fjalët e zakonshme në Amerikën Latine që kanë hyrë në fjalorin tonë të përditshëm. Ankesa më e shpeshtë që dëgjoj nga folës të spanjishtes, jashtë Spanjës, është kur i referohemi Shteteve të Bashkuara si América, ose qytetarëve amerikanë si americanos, ashtu siç ndodh shpesh edhe në botën anglishtfolëse.

E, megjithatĂ«, diskriminimi dhe snobizmi, nĂ« bazĂ« tĂ« theksit, vazhdojnĂ« tĂ« ekzistojnĂ« nĂ« SpanjĂ« – jo vetĂ«m ndaj folĂ«sve tĂ« spanjishtes latino-amerikane, por edhe ndaj atyre nga rajonet jugore tĂ« SpanjĂ«s tĂ« cilat janĂ« mĂ« tĂ« varfra dhe mĂ« rurale se mesatarja nĂ« vend. QĂ«ndrimet e brezave mĂ« tĂ« rinj kanĂ« ndryshuar pĂ«r tĂ« mirĂ« dhe e hedhin poshtĂ« idenĂ« se e vetmja spanjishte “e mirĂ«â€ Ă«shtĂ« ajo kastiliane – siç flitet nĂ« SpanjĂ«n qendrore.

Një projekt afatgjatë i Universitetit të Alkala mbi perceptimet ndaj gjuhës spanjolle, zbuloi se thekset më të vlerësuara, përveç atij të vetë folësit, ishin ato nga Kili dhe Karaibet. Sipas këtij studimi, folësit që vlerësuan theksin e tyre më poshtë se mesatarja ishin nga disa rajone të Spanjës, veçanërisht Madridi, Ishujt Kanarie dhe Andaluzia.

Falë ardhjes së miliona njerëzve nga Amerika gjatë dy dekadave të fundit, spanjishtja e folur në Spanjë është më e larmishme dhe më shprehëse se kurrë, me një gamë më të gjerë nuancash. Edhe lexuesit në Spanjë po nxisin një bum letrar, veçanërisht të udhëhequr nga shkrimtaret argjentinase. Fatmirësisht, ngulja këmbë te një lloj i vetëm spanjishteje nuk paraqet më problem.

Akademia MbretĂ«rore e GjuhĂ«s Spanjolle, njĂ« institucion i themeluar nĂ« shekullin XVIII qĂ« Ă«shtĂ« pĂ«rgjegjĂ«s pĂ«r hartimin e fjalorit zyrtar tĂ« spanjishtes, ka adoptuar njĂ« kĂ«ndvĂ«shtrim gjithnjĂ« e mĂ« global mbi gjuhĂ«n, megjithĂ«se ende i shĂ«non si “amerikanizma” fjalĂ«t mĂ« pak tĂ« zakonshme nĂ« SpanjĂ«. Qasja e saj mĂ« gjithĂ«pĂ«rfshirĂ«se nĂ« aspektin gjeografik, nuk Ă«shtĂ« reflektuar gjithmonĂ« nĂ« çështjet e tjera: veçanĂ«risht nĂ« debatet pĂ«r fjalĂ«t me ngarkesa gjinore apo maskuline, njĂ« fushĂ« ku akademia ka qenĂ« mĂ« konservatore sesa vetĂ« shoqĂ«ria spanjolle.

PĂ«rtej kĂ«tyre debateve, njĂ« gjĂ« mbetet e qartĂ«: gjuha u pĂ«rket folĂ«sve tĂ« saj, paçka se sa fort pĂ«rpiqen akademikĂ«t dhe puritanĂ«t t’i vendosin kufij asaj. Mbrojtja e veçantisĂ« sĂ« njĂ« gjuhe ose e lidhjes sĂ« saj me njĂ« territor tĂ« vetĂ«m, shpesh fsheh njĂ« ndjenjĂ« tĂ« brendshme epĂ«rsie – njĂ« bindje se mĂ«nyra e tĂ« folurit e njĂ« grupi Ă«shtĂ« disi mĂ« legjitime apo mĂ« e rafinuar. Ky instinkt kontrolli bie ndesh me vetĂ« natyrĂ«n e gjuhĂ«s, veçanĂ«risht nĂ« njĂ« botĂ« tĂ« pĂ«rzierjes kulturore dhe tĂ« lidhjes globale, ku njĂ« video e shkurtĂ«r nga matanĂ« oqeanit mund tĂ« ketĂ« mĂ« shumĂ« ndikim sesa njĂ« artikull nĂ« gazetĂ«n tĂ«nde lokale.

Pasuria që lind nga përdorimi kolektiv, përtej kontinenteve dhe komuniteteve, është ajo që i mban gjuhët gjallë dhe në lulëzim. Kjo vlen edhe për ne, folësit fatlumë të spanjishtes dhe anglishtes. Shumëllojshmëria që ndajmë nuk janë pengesa: ato janë një dëshmi e qëndrueshmërisë, kreativitetit dhe bukurisë së gjuhëve tona. /Telegrafi/

The post Ashtu si anglishtja, edhe spanjishtja po evoluon – por, ne e mirĂ«presim kĂ«tĂ« appeared first on Telegrafi.

Eminem-i, IA-ja dhe unë: Pse artistët kanë nevojë për ligje të reja në epokën digjitale?

✇Telegrafi
By: Agron Shala
3 July 2025 at 10:34

Nga: Alexander Hurst / The Guardian
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

NĂ« 74 833 fjalĂ«t e njĂ« libri qĂ« po shkruaj, ka gjashtĂ« fjalĂ« tĂ« cilat, kur bashkohen nĂ« njĂ« sekuencĂ« tĂ« caktuar prej 12 fjalĂ«sh, unĂ« nuk mund t’i pĂ«rdor. ËshtĂ« njĂ« varg i vetĂ«m nga kĂ«nga Bloodbuzz Ohio nga grupi The National, i cili thotĂ«: UnĂ« ende kam borxh pĂ«r paratĂ«, pĂ«r paratĂ« qĂ« i kam borxh.

Libri im Ă«shtĂ« njĂ« kujtesĂ« personale pĂ«r ndikimin psikologjik tĂ« asaj qĂ« unĂ« e quaj “kapitalizĂ«m i dĂ«shpĂ«rimit”, sidomos te brezi i milenialĂ«ve, dhe se si kjo i ka shtyrĂ« dhjetĂ«ra miliona njerĂ«z tĂ« pĂ«rpiqen tĂ« dalin nga pasiguria financiare duke u pĂ«rfshirĂ« nĂ« veprimtari me rrezik tĂ« lartĂ« financiar. Historia tregohet pĂ«rmes pĂ«rvojĂ«s sime personale, teksa pĂ«r 11 muaj radhazi i shndĂ«rrova disa mijĂ«ra dollarĂ« nĂ« mĂ« shumĂ« se 1.2 milion, dhe pastaj pĂ«r 18 muaj tĂ« tjerĂ« ndoqa humbjet derisa pĂ«rfundova me zero. NĂ« fakt, mĂ« keq se zero sepse nĂ« fund ia kisha borxh  qeverisĂ« amerikane pothuajse 100 mijĂ« dollarĂ« taksa pĂ«r fitimet “fantazmĂ«â€ qĂ« nuk ekzistonin mĂ«.

Ja ku do tĂ« pĂ«rshtatej nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pĂ«rsosur ai varg nga grupi The National, si njĂ« epigraf – por, vetĂ«m nĂ« teori. Botuesi mĂ« informoi se tekstet e kĂ«ngĂ«ve janĂ« subjekt i njĂ« zbatimi famĂ«keq tĂ« rreptĂ« tĂ« sĂ« drejtĂ«s sĂ« autorit dhe çmimi pĂ«r tĂ« blerĂ« tĂ« drejtat Ă«shtĂ« shpesh astronomik. Pra, as mos e çoni ndĂ«r mend tĂ« citoni Eminem-in pĂ«r tĂ« treguar se si kĂ«nga Lose Yourself depĂ«rtoi nĂ« psikikĂ«n e njĂ« brezi, kur ai tha: Ke vetĂ«m njĂ« shans, mos e humb shansin pĂ«r tĂ« dĂ«shtuar, kjo mundĂ«si vjen njĂ« herĂ« nĂ« jetĂ«.  

Por, sikur tĂ« isha njĂ« kompani e inteligjensĂ«s artificiale [IA] me njĂ« model tĂ« madh gjuhĂ«sor (LLM), gjithçka do tĂ« ishte ndryshe. Do tĂ« mund tĂ« grumbulloja pa problem gjithĂ« diskografinĂ« e grupit The National dhe tĂ« Eminem-it, dhe tekstet e çdo kĂ«nge tjetĂ«r tĂ« shkruar. Pastaj, kur njĂ« pĂ«rdorues do tĂ« kĂ«rkonte diçka si: “Shkruaj njĂ« tekst rep nĂ« stilin e Eminem-it pĂ«r humbjen e parave, duke u frymĂ«zuar nga Bloodbuzz Ohio i grupit The National”, programi im i lidhjes sĂ« fjalĂ«ve – me qindra miliona klientĂ« qĂ« paguajnĂ« dhe njĂ« kapital tregu qĂ« vlen dhjetĂ«ra nĂ«se jo qindra miliarda dollarĂ« – do tĂ« mund tĂ« pĂ«rgjigjej:

Unë ende kam borxh për paratë, për paratë që i kam borxh
Por, unë nxjerr ar nga fyti kur pluskoj,
Prandaj, shko thuaj bankës se mund të marrë çfarë të dojë
Unë tashmë shpirtin e lash në mikrofon.

Dhe, kjo, sipas vendimeve tĂ« muajit tĂ« kaluar nga gjykatat amerikane, Ă«shtĂ« nĂ« njĂ«farĂ« mĂ«nyre “pĂ«rdorim i drejtĂ«â€ [fair use] dhe çuditĂ«risht nuk pĂ«rbĂ«n shkelje tĂ« sĂ« drejtĂ«s sĂ« autorit – edhe pse nuk i Ă«shtĂ« paguar asnjĂ« qindarkĂ« askujt nĂ« kĂ«tĂ« proces.

UnĂ« nuk jam as jurist i tĂ« drejtĂ«s sĂ« autorit, as gjyqtar. Jam i sigurt se tĂ« dy ata kanĂ« pĂ«rgjigje tĂ« detajuara dhe teknike – si pĂ«r shembull se ka njĂ« kuadĂ«r tĂ« ndryshĂ«m ligjor pĂ«r pĂ«rdorimin e drejtĂ« nĂ« trajnimin e IA-sĂ« kundrejt riprodhimit tĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ«. Por, le tĂ« lĂ«mĂ« mĂ«njanĂ« pĂ«r njĂ« çast tĂ« gjitha kĂ«to çështje teknike. A po respektohet me tĂ« vĂ«rtetĂ« fryma e ligjit pĂ«r tĂ« drejtĂ«n e autorit – ai ligj qĂ« mĂ« ndalon mua tĂ« citoj njĂ« varg tĂ« vetĂ«m 12 fjalĂ«sh nga grupi The National nĂ« njĂ« libĂ«r, por i lejon ChatGPT-sĂ« ta riprodhojĂ« fjalĂ« pĂ«r fjalĂ« si pjesĂ« e njĂ« “kĂ«ngĂ«â€ tĂ« re tĂ« gjeneruar nĂ« çast tĂ« vetĂ«m?

Apo është thjesht fjala për pushtet? A do të thotë kjo që Eight Mile Style, kompania diskografike e Eminem-it mund të më shkatërrojë mua për ta cituar në një libër, vetëm sepse unë jam i vogël në krahasim me të, ndërsa Meta mund ta përmbytë Eight Mile Style-n që është po aq i vogël në krahasim me të, me ekipe avokatësh dhe me vite të tëra vonesash?

(Duhet tĂ« theksoj se Eight Mile Style ka paditur vetĂ« Meta-n pĂ«r shkelje tĂ« sĂ« drejtĂ«s sĂ« autorit, duke pretenduar se ky Ă«shtĂ« “njĂ« tjetĂ«r rast i njĂ« kompanie me vlerĂ« prej trilion dollarĂ«sh (me ‘T’) qĂ« shfrytĂ«zon pĂ«rfitimet krijuese tĂ« artistĂ«ve muzikorĂ« pĂ«r pĂ«rfitime tĂ« turpshme monetare tĂ« drejtuesve dhe aksionarĂ«ve tĂ« saj, pa licencĂ« dhe pa respekt pĂ«r tĂ« drejtat e zotĂ«ruesve tĂ« pronĂ«s intelektuale”. Fort mirĂ«! Shpresoj tĂ« fitojnĂ«.)

E paramendoj që një ekspert i së drejtës së autorit do të më thoshte se ajo që bën ChatGPT është e ngjashme me dikë që shkruan me dorë disa vargje nga The National apo të Eminem-it, në një fletore personale; se nëse ndonjëherë do ta incizoja dhe shisja këtë këngë të krijuar nga AI-ja, që citon drejtpërdrejt prej tyre, atëherë do të isha fajtor për shkelje të materialit të mbrojtur. Por, kur bëhet fjalë për modelet e mëdha gjuhësore, vetë përmbajtja e prodhuar është produkti.

LLM-tĂ« nuk “mendojnĂ«â€ pĂ«r atĂ« qĂ« prodhojnĂ«. Ato nuk mĂ«sojnĂ«, nuk transformojnĂ« dhe nuk janĂ« krijuese nĂ« asnjĂ« kuptim tĂ« vĂ«rtetĂ« tĂ« fjalĂ«s. Ato identifikojnĂ« marrĂ«dhĂ«niet komplekse (dhe shumĂ« pak kuptojnĂ«) midis fjalĂ«ve dhe grupeve tĂ« fjalĂ«ve, brenda sasive tĂ« mĂ«dha tĂ« tekstit, bazuar nĂ« tĂ« dhĂ«nat masive tĂ« trajnimit (ose, pĂ«r mua personalisht, ajo qĂ« duket si njĂ« vjedhje me shumicĂ« e pothuajse gjithĂ« historisĂ« sĂ« krijimtarisĂ« letrare dhe artistike tĂ« njerĂ«zimit) pĂ«r tĂ« gjeneruar pĂ«rgjigje qĂ« janĂ« mjaftueshĂ«m tĂ« mira pĂ«r tĂ« na mashtruar duke menduar se njĂ« lloj ndĂ«rgjegjeje ka qenĂ« e pĂ«rfshirĂ« aty.

Ky nuk është një shpërthim emocional për faktin që nuk mund të përdor një varg kënge në librin tim të ardhshëm. Nëse ky është standardi ligjor, atëherë ai është standardi (për shembull, doktrina e përdorimit të drejtë për median e lajmeve është ndryshe). Por, le të jetë të paktën i njëjti standard për të gjithë.

Ka dallim midis asaj qĂ« Ă«shtĂ« ligj dhe asaj se si ligji duhet tĂ« jetĂ«. A janĂ« vendimet qĂ« sapo janĂ« marrĂ« pĂ«r shkrimtarĂ«t nĂ« rastet kundĂ«r Meta-s dhe Anthropic-ut – njĂ« tjetĂ«r akter i madh nĂ« industrinĂ« e IA-sĂ« – nĂ« tĂ« mirĂ« tĂ« krijimtarisĂ« njerĂ«zore? Apo po rrĂ«shqasim drejt njĂ« bote ku jo vetĂ«m qĂ« kapitali sundon, por edhe ku “inteligjencat” e rreme dhe fitimprurĂ«se pĂ«rballen me mĂ« pak kufizime, sesa vetĂ« njerĂ«zit, mbi mĂ«nyrĂ«n se si pĂ«rdorin materialin njerĂ«zor?

VazhdojmĂ« tĂ« dĂ«gjojmĂ« nga themeluesit dhe ekspertĂ«t e IA-sĂ« se sa revolucionare janĂ« produktet e tyre. PĂ«r mĂ«nyrĂ«n se si IA-ja dhe agjentĂ«t e saj do tĂ« trazojnĂ« çdo gjĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pakthyeshme. AtĂ«herĂ« ndoshta IA-ja duhet tĂ« trazojĂ« edhe ligjin. NĂ«se ligji po prodhon situata qĂ« janĂ« teknikisht tĂ« sakta, por tĂ« padrejta, tĂ« padĂ«shiruara dhe qĂ« kĂ«rcĂ«nojnĂ« vetĂ« ekzistencĂ«n e shkrimtarĂ«ve, muzikantĂ«ve dhe artistĂ«ve – profesione jetĂ«sore tĂ« cilat, nĂ« shumicĂ«n e rasteve, nuk kanĂ« ndjekur kurrĂ« ndonjĂ« logjikĂ« ekonomike – atĂ«herĂ« ne duhet ta ndryshojmĂ« ligjin. /Telegrafi/

The post Eminem-i, IA-ja dhe unë: Pse artistët kanë nevojë për ligje të reja në epokën digjitale? appeared first on Telegrafi.

Investigimi/ Si po rekruton shërbimi sekret rus të rinj brenda Ukrainës

✇Lapsi
By: user 6
30 June 2025 at 22:00

Gazeta britanike “The Guardian” zbulon se agjentĂ«t rusĂ« po rekrutojnĂ« adoleshentĂ« ukrainas tĂ« papunĂ« nĂ«pĂ«rmjet rrjetit “Telegram” duke u premtuar para fituara lehtĂ«sisht pĂ«r “punĂ« tĂ« thjeshta”. Pas misioneve tĂ« tyre qĂ«ndrojnĂ« vendosje tĂ« bombave qĂ« i shndĂ«rrojnĂ« tĂ« rinjtĂ« e pavĂ«mendshĂ«m nĂ« kamikazĂ« – sigurisht, pa dijeninĂ« e tyre.

NjĂ« rrjet sekret varfĂ«rie, frike dhe bllokimi psikologjik po zhvillohet nĂ« hijen e luftĂ«s sĂ« RusisĂ« nĂ« UkrainĂ«. ShĂ«rbimi sekret ukrainas SBU paralajmĂ«ron se kjo taktikĂ« e re mund tĂ« kalojĂ« sĂ« shpejti edhe nĂ« PerĂ«ndim. Olegu, vetĂ«m 19 vjeç, po kĂ«rkonte me dĂ«shpĂ«rim njĂ« mĂ«nyrĂ« pĂ«r tĂ« ushqyer fĂ«mijĂ«n e tij tĂ« porsalindur. I papunĂ«, ai kalonte orĂ« tĂ« tĂ«ra nĂ« kanalet nĂ« Telegram qĂ« premtonin punĂ« tĂ« lehta me paga ditore nĂ« dollarĂ«. NdĂ«r reklamat kontraverse, njĂ«ra spikati: “1000 dollarĂ« pĂ«r disa orĂ« punĂ« nĂ« UkrainĂ«n perĂ«ndimore”.

“Misioni”, shkruan “The Guardian” dukej i padĂ«mshĂ«m. AI duhet tĂ« shkonte nga rajoni i Sumy deri nĂ« Rivne ku duhet tĂ« merrje njĂ« çantĂ« shpine me njĂ« kanaçe me bojĂ« dhe tĂ« spĂ«rkaste jashtĂ« stacionit lokal tĂ« policisĂ«. AsnjĂ« fjalĂ« pĂ«r eksplozivĂ«, asnjĂ« dyshim se pas “punĂ«s” fshihej njĂ« mekanizĂ«m vdekjeprurĂ«s.

Two young men, one on his phone and the other carrying a box

NjĂ« burrĂ« me emrin “Alexander” i tha atij nĂ«pĂ«rmjet Telegramit: “Merr çantĂ«n e shpinĂ«s, spĂ«rkat bombolĂ«n dhe ik”. I frikĂ«suar tĂ« shkonte vetĂ«m, Olegu e bindi edhe mikun e tij, Sergein, ta shoqĂ«ronte. Dy tĂ« rinjtĂ«, tĂ« papunĂ« me fĂ«mijĂ«, u nisĂ«n pĂ«r nĂ« Rivne. “Alexander” u dĂ«rgoi atyre 200 dollarĂ« pĂ«r shpenzime nĂ« kriptomonedha.

NĂ« mĂ«ngjes, udhĂ«zimet u erdhĂ«n me njĂ« kod GPS: njĂ« garazh, njĂ« gomĂ« qĂ« fshihte çantĂ«n e shpinĂ«s dhe njĂ« qese plastike. “Mos i hapni, shkoni direkt nĂ« stacionin e policisĂ«â€, u tha “udhĂ«zuesi”. Disa metra para hyrjes nĂ« stacionin e policisĂ«, dy miqtĂ« shkĂ«mbyen vĂ«shtrime tĂ« shqetĂ«suara. Sergei kishte vĂ«nĂ« re njĂ« makinĂ« qĂ« i kishte ndjekur. Olegu, i torturuar nga dyshimet, nuk iu bind urdhrit. Ai e hapi kutinĂ«.

NĂ« vend tĂ« bojĂ«s, ai pa tela, njĂ« telefon celular dhe vida – tĂ« gjitha tĂ« lidhura sĂ« bashku nĂ« njĂ« spirale vdekjeje, e cila do tĂ« aktivizohej nga njĂ« telefonatĂ«. I panikuar, ai vrapoi te oficeri i parĂ« i policisĂ« dhe bĂ«rtiti: “Kam njĂ« bombĂ« me vete”. SBU-ja, e cila i kishte vĂ«zhguar pĂ«r ditĂ« tĂ« tĂ«ra, veproi menjĂ«herĂ«. AgjentĂ«t sekuestruan bombĂ«n dhe i shtrinĂ« dy tĂ« rinjtĂ« nĂ« tokĂ«.

Nëse agjentët ukrainas nuk do të kishin ndërhyrë, rezultati do të kishte qenë gjakderdhje. Disa ditë më parë, në të njëjtin qytet në Rivne, një plan i ngjashëm mori jetën e një 21-vjeçari, i cili ishte rekrutuar gjithashtu nëpërmjet Telegramit. Bomba shpërtheu, duke e vrarë atë dhe duke plagosur 8 ushtarë.

Explosive with nails and bolts

Bomba e Olegut ishte bĂ«rĂ« nga vida dhe gozhda pĂ«r dĂ«me maksimale. NjĂ« kamera nĂ« kuti transmetonte imazhet nĂ« kohĂ« reale te “kuratori”, i cili do ta shpĂ«rthente bombĂ«n kur tĂ« ishte i sigurt se do tĂ« kishte shumĂ« viktima. Pajisjet speciale tĂ« SBU-sĂ« bllokuan sinjalin, duke parandaluar shpĂ«rthimin.

SBU (ShĂ«rbimi i SigurisĂ« i UkrainĂ«s) ka zbuluar dhjetĂ«ra raste tĂ« ngjashme qĂ« nga viti 2023. TĂ« rinj, tĂ« papunĂ« ose financiarisht tĂ« pambrojtur, fillimisht joshen me detyra tĂ« vogla: foto tĂ« zyrave tĂ« rekrutimit ushtarak, varje fletĂ«palosjesh, akte tĂ« vogla vandalizmi. “KuratorĂ«t” qĂ« veprojnĂ« nĂ« emĂ«r tĂ« shĂ«rbimeve tĂ« inteligjencĂ«s ruse duken miqĂ«sorĂ«, flasin gjuhĂ«n e tĂ« rinjve, kultivojnĂ« njĂ« marrĂ«dhĂ«nie besimi.

Kur vjen koha pĂ«r “detyrĂ«n”, nĂ«se dikush heziton, vjen shantazhi. NĂ« tĂ« paktĂ«n njĂ« rast, njĂ« rekrute adoleshente u shantazhua me videot e saj personale, tĂ« cilat “kuratorĂ«t” ia kishin vjedhur.

Nga zjarrvënia, Moska ka kaluar në sulme terroriste metodike brenda Ukrainës. Më shumë se 700 rekrutë u arrestuan në vitin 2024, ku adoleshentët përbënin 25%. Më i riu? Një vajzë 11-vjeçare nga Odessa. Në prapaskenë, SBU dyshon se bombat po bëhen nga rekrutë të tjerë të mitur. Në një rast të mëparshëm, një të miture iu dhanë udhëzime video se si të bënte eksplozivë nga sendet e përditshme.

Shqetësimi është nëse Rusia do ta eksportojë taktikën e saj të rekrutimit të adoleshentëve bombardues në Perëndim. Deri më tani, sulmet në vendet e BE-së kanë qenë të kufizuara në zjarrvënie dhe sabotim të infrastrukturës. Frika është se hapi tjetër është gjaku në rrugë.

“Ukraina Ă«shtĂ« njĂ« fushĂ« prove pĂ«r atĂ« qĂ« Rusia synon tĂ« bĂ«jĂ« nĂ« PerĂ«ndim”, – paralajmĂ«ron njĂ« oficer i lartĂ« i SBU-sĂ«. Nga sulmet kibernetike te shpĂ«rthimet, gjithçka testohet sĂ« pari nĂ« UkrainĂ«. PĂ«r Olegun dhe Sergein, arrestimi mund t’u ketĂ« shpĂ«tuar jetĂ«n. Por ata lanĂ« pas gjithçka qĂ« dinin: tĂ« afĂ«rm qĂ« u thanĂ« “je idiot”. NĂ« burg, ata pĂ«rballen me njĂ« dĂ«nim deri nĂ« 12 vjet. SBU tani po ngre fushata ndĂ«rgjegjĂ«simi nĂ« shkolla dhe njĂ« chatbot raportimi. ©LAPSI.al

The post Investigimi/ Si po rekruton shërbimi sekret rus të rinj brenda Ukrainës appeared first on Lapsi.al.

The Guardian: Izraeli mbyll rrugën më të drejtpërdrejtë për ndihma për palestinezët në Gaza

✇Telegrafi
By: Hakim Kasami
26 June 2025 at 21:54

Izraeli ka mbyllur kalimet në Gazën veriore, duke prerë rrugën më të drejtpërdrejtë që ndihma të arrijë tek qindra mijëra njerëz në rrezik urie, pasi sulmet ajrore dhe bombardimet vranë dhjetëra njerëz të tjerë në territorin e shkatërruar palestinez.

Vendimi për të mbyllur kalimet të enjten do të rrisë presionin diplomatik mbi Izraelin, ndërsa vëmendja zhvendoset nga konflikti i tij i shkurtër me Iranin, përsëri te dhuna dhe kriza e rëndë humanitare në Gaza.

GjatĂ« 12 ditĂ«ve qĂ« Izraeli po luftonte kundĂ«r Iranit, mĂ« shumĂ« se 800 palestinezĂ« u vranĂ« nĂ« Gaza – ose tĂ« qĂ«lluar ndĂ«rsa kĂ«rkonin me dĂ«shpĂ«rim ushqim nĂ« rrethana gjithnjĂ« e mĂ« kaotike, ose nĂ« valĂ« tĂ« njĂ«pasnjĂ«shme sulmesh dhe bombardimesh izraelite, shkruan The Guardian, pĂ«rcjell Telegrafi.

Pedro SĂĄnchez, kryeministri i SpanjĂ«s dhe njĂ« kritik i hapur i ofensivĂ«s sĂ« Izraelit, tĂ« enjten u bĂ« udhĂ«heqĂ«si mĂ« i shquar evropian qĂ« e pĂ«rshkroi situatĂ«n nĂ« Gaza si njĂ« “gjenocid”.

Duke folur para njĂ« samiti tĂ« BE-sĂ« nĂ« Bruksel, SĂĄnchez pĂ«rmendi njĂ« raport tĂ« BE-sĂ« qĂ« gjeti “indikacione” se Izraeli po shkelte detyrimet e tij pĂ«r tĂ« drejtat e njeriut sipas marrĂ«veshjes sĂ« bashkĂ«punimit, e cila formon bazĂ«n pĂ«r lidhjet tregtare.

Teksti përmendi bllokadën e ndihmës humanitare nga Izraeli për territorin palestinez, numrin e lartë të viktimave civile, sulmet ndaj gazetarëve dhe zhvendosjen masive dhe shkatërrimin e shkaktuar nga lufta.

Izraeli mohon me forcë akuzat për krime lufte dhe gjenocid, të cilat sipas tij bazohen në paragjykime anti-izraelite dhe antisemitizëm.

Ndërkohë, siç shkruan The Guardian, zëdhënësi i agjencisë së mbrojtjes civile të Gazës, Mahmud Bassal, tha se forcat izraelite vranë 56 persona të enjten, përfshirë gjashtë që prisnin ndihmë në dy vende të ndara.

Nuk kishte konfirmim të pavarur të pretendimit, por të dhënat mjekësore të spitaleve fushore të drejtuara nga Komiteti Ndërkombëtar i Kryqit të Kuq dhe OJQ të tjera të para nga Guardian detajojnë qindra lëndime nga plumbat midis civilëve që kërkonin ndihmë në dy javët e fundit.

Dëshmitarët gjithashtu kanë përshkruar zjarr vdekjeprurës nga trupat izraelite.

Ushtria izraelite theksoi se ushtarĂ«t kishin “qĂ«lluar me tĂ« shtĂ«na paralajmĂ«ruese” pĂ«r tĂ« parandaluar “tĂ« dyshuarit qĂ« t’u afroheshin atyre” pranĂ« korridorit Netzarim nĂ« GazĂ«n qendrore, ku palestinezĂ«t mblidhen çdo natĂ«, shpesh me shpresĂ«n pĂ«r tĂ« ndaluar kamionĂ«t e ndihmĂ«s.

Ushqimi Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« jashtĂ«zakonisht i pakĂ«t nĂ« Gaza qĂ« kur Izraeli vendosi njĂ« bllokadĂ« tĂ« rreptĂ« mbi tĂ« gjitha furnizimet gjatĂ« marsit dhe prillit, duke kĂ«rcĂ«nuar shumĂ« nga 2.3 milionĂ« njerĂ«zit qĂ« jetojnĂ« atje me njĂ« “rrezik kritik urie”.

Që kur bllokada u hoq pjesërisht muajin e kaluar, OKB-ja është përpjekur të sjellë ndihma, por është përballur me pengesa të mëdha, duke përfshirë rrugë të bllokuara nga rrënojat, kufizime ushtarake izraelite, sulme ajrore të vazhdueshme dhe anarki në rritje, thekson The Guardian.

Arritja në veri, ku nevoja është më e madhe, ka qenë më e vështirë, por u bë shumë më e lehtë kur Izraeli hapi kalimin e Zikim, duke lejuar që gruri dhe të tjera bazë të transportoheshin direkt atje.

ZyrtarĂ«t e ndihmĂ«s nĂ« territor e pĂ«rshkruan mbylljen e Zikim tĂ« enjten, tĂ« cilĂ«n Izraeli e quajti tĂ« nevojshme pĂ«r tĂ« ndaluar Hamasin tĂ« sekuestrojĂ« ndihmĂ«n, si “shumĂ« problematike” dhe do tĂ« ndikonte drejtpĂ«rdrejt nĂ« shpĂ«rndarjen e ndihmĂ«s.

Pikat e reja të shpërndarjes së ndihmës të ngritura nga një organizatë private sekrete e mbështetur nga SHBA-të dhe Izraeli e quajtur Fondacioni Humanitar i Gazës ndodhen në Gazën qendrore dhe jugore, jashtë mundësive të shumicës së milion njerëzve që vlerësohet të jenë në veri.

Qeveria izraelite urdhëroi mbylljen e pikave të kalimit verior pasi pamjet u shfaqën në mediat sociale që tregonin burra të armatosur duke ruajtur një dërgesë me ndihma.

Rivalët e krahut të djathtë izraelitë të Netanyahut pretenduan se ishin Hamas, por punonjësit e ndihmës dhe të tjerë në Gaza thanë se rojet ishin besnikë ndaj një këshilli udhëheqësish të komunitetit lokal, të cilët kishin organizuar mbrojtje për një konvoj me furnizime shumë të nevojshme.

Organizata BotĂ«rore e ShĂ«ndetĂ«sisĂ« tha tĂ« enjten se kishte dorĂ«zuar dĂ«rgesĂ«n e saj tĂ« parĂ« mjekĂ«sore nĂ« Gaza qĂ« nga 2 marsi, duke shtuar megjithatĂ« se nĂ«ntĂ« ngarkesat me kamionĂ« ishin “njĂ« pikĂ« uji nĂ« oqean”.

Javën e kaluar, OBSH-ja bëri të ditur se vetëm 17 nga 36 spitalet e Gazës ishin minimalisht ose pjesërisht funksionale, ndërsa pjesa tjetër nuk ishte në gjendje të funksiononte fare.

Izraeli nisi fushatën e tij me qëllim shkatërrimin e Hamasit pas sulmit të grupit më 7 tetor 2023 në Izraelin jugor, në të cilin militantët vranë rreth 1,200 njerëz, kryesisht civilë, dhe morën peng 251 të tjerë. Militantët ende mbajnë 49 pengje, më pak se gjysma e tyre gjallë.

Ndërsa numri i përgjithshëm i të vdekurve në Gaza në konfliktin 20-mujor ka arritur në 56,259, kryesisht civilë. /Telegrafi/

The post The Guardian: Izraeli mbyll rrugën më të drejtpërdrejtë për ndihma për palestinezët në Gaza appeared first on Telegrafi.

“GjithmonĂ« kam thĂ«nĂ« jo”, Rama pĂ«r The Guardian: S’pranojmĂ« emigrantĂ« nga Britania

✇Euronews
By: Besnik
26 June 2025 at 12:55

NjĂ« plan i MbretĂ«risĂ« sĂ« Bashkuar pĂ«r tĂ« dĂ«rguar azilkĂ«rkuesit e refuzuar nĂ« “qendra kthimi” nĂ« vende tĂ« treta tregon se Britania pas Brexit-it ndodhet “nĂ« njĂ« moment shumĂ« tĂ« errĂ«t”, tha kryeministri i ShqipĂ«risĂ«, Edi Rama.

Në intervistën e tij ekskluzive për The Guardian, Rama tha se ideja që Britania të kërkonte vende për të larguar emigrantët do të kishte qenë e paimagjinueshme një dekadë më parë.

“ËshtĂ« njĂ« nga ato gjĂ«ra qĂ« 10 vjet mĂ« parĂ« thjesht nuk do tĂ« kishte qenĂ« e imagjinueshme
 qĂ« Britania tĂ« kĂ«rkonte vende pĂ«r tĂ« larguar emigrantĂ«t,” u shpreh Rama nga Tirana. “Fakti qĂ« sot kjo jo vetĂ«m qĂ« Ă«shtĂ« e imagjinueshme, por po ndodh, nuk Ă«shtĂ« pĂ«r shkak tĂ« Keir Starmer apo [Rishi] Sunak, por sepse vendi ndodhet nĂ« njĂ« gjendje shumĂ« tĂ« errĂ«t.”

Plani, i njoftuar muajin e kaluar nga kryeministri britanik Keir Starmer gjatë një vizite në Shqipëri, parashikon krijimin e qendrave të përpunimit në vende të treta për ata që u është refuzuar azili dhe që kanë shteruar rrugët ligjore në Britaninë e Madhe.

MarrĂ«dhĂ«niet midis ShqipĂ«risĂ« dhe BritanisĂ« u tensionuan nĂ«n qeveritĂ« e mĂ«parshme konservatore, mes akuzave pĂ«r rritje tĂ« kalimeve tĂ« paligjshme dhe pĂ«r emigrantĂ« shqiptarĂ« qĂ« “pushtonin” brigjet britanike me gomone.

Vizita e Starmer nĂ« maj – e para ndonjĂ«herĂ« nga njĂ« kryeministĂ«r britanik – synonte tĂ« vendoste marrĂ«dhĂ«niet nĂ« njĂ« bazĂ« tĂ« re. GjatĂ« qĂ«ndrimit tĂ« tij nĂ« TiranĂ«, Starmer deklaroi se po zhvilloheshin bisedime me njĂ« numĂ«r vendesh pĂ«r ngritjen e qendrave tĂ« kthimit. MegjithatĂ«, nĂ« njĂ« konferencĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«t pĂ«r shtyp, Rama deklaroi se ShqipĂ«ria nuk do tĂ« bĂ«hej pjesĂ« e kĂ«saj skeme – njĂ« qĂ«ndrim qĂ« u interpretua si njĂ« qortim i butĂ« ndaj vizitorit tĂ« tij.

NĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r tĂ« sqaruar qĂ«ndrimin e tij, Rama tha se Starmer, njĂ« “person shumĂ« i mirĂ« dhe i kĂ«ndshĂ«m”, nuk e kishte bĂ«rĂ« asnjĂ«herĂ« publikisht kĂ«tĂ« kĂ«rkesĂ« dhe se nuk ishte i pari qĂ« e kishte hapur kĂ«tĂ« temĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« joformale. “Kam qenĂ« i qartĂ« qĂ« kur Boris Johnson ma kĂ«rkoi, edhe Rishi Sunak po ashtu
 gjithmonĂ« kam thĂ«nĂ« jo,” tha ai.

Ndryshe nga qĂ«ndrimi ndaj BritanisĂ«, ShqipĂ«ria ka pranuar njĂ« marrĂ«veshje tĂ« ngjashme me ItalinĂ«, pĂ«r shkak tĂ« “marrĂ«dhĂ«nies shumĂ« tĂ« veçantĂ«â€ mes dy vendeve. MarrĂ«veshja me qeverinĂ« italiane, e drejtuar nga Giorgia Meloni, parashikon kapjen e emigrantĂ«ve nĂ« det dhe dĂ«rgimin e tyre nĂ« qendra pritjeje nĂ« ShqipĂ«ri pĂ«r pĂ«rpunimin e kĂ«rkesave pĂ«r azil – njĂ« skemĂ« qĂ« Ă«shtĂ« pĂ«rballur me sfida ligjore.

Rama tha se marrĂ«dhĂ«nia me ItalinĂ« Ă«shtĂ« ndĂ«rtuar mbi solidaritetin historik qĂ« nga rĂ«nia e regjimit stalinist tĂ« ShqipĂ«risĂ« nĂ« vitin 1991. “Italia ka qenĂ« aty pĂ«r ne nĂ« çdo moment tĂ« errĂ«t, qĂ« nga dita kur dolĂ«m nga ferri i tĂ« qenit Koreja e Veriut e EvropĂ«s,” tha ai. “Kemi njĂ« pikĂ« tĂ« dobĂ«t pĂ«r ItalinĂ«, kĂ«shtu qĂ« kur Italia na kĂ«rkon diçka, ne themi ‘po’. PikĂ«.”

QĂ«ndrimi i RamĂ«s vjen nĂ« njĂ« kohĂ« kur ShqipĂ«ria po shfaq njĂ« vetĂ«besim tĂ« ri ndĂ«rsa pĂ«rparon drejt anĂ«tarĂ«simit nĂ« Bashkimin Evropian. Ai ia atribuoi kĂ«tĂ« ndryshim “frymĂ«s sĂ« re tĂ« shtyrĂ« nga gjeopolitika”, qĂ« pas pushtimit tĂ« UkrainĂ«s nga Rusia, teksa BE-ja po pĂ«rpiqet tĂ« pĂ«rqafojĂ« mĂ« nĂ« fund Ballkanin PerĂ«ndimor – njĂ« rajon qĂ« tradicionalisht Ă«shtĂ« parĂ« si pjesĂ« e sferĂ«s sĂ« ndikimit tĂ« MoskĂ«s.

LEXONI GJITHASHTU:

The post “GjithmonĂ« kam thĂ«nĂ« jo”, Rama pĂ«r The Guardian: S’pranojmĂ« emigrantĂ« nga Britania appeared first on Euronews Albania.

Roman i panjohur i shkrimtarit që dokumentoi ngjitjen e Hitlerit

✇Telegrafi
By: Agron Shala
25 June 2025 at 11:24

Nga: Kate Connolly / The Guardian
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

Një roman i panjohur më parë nga një prej gazetarëve më me ndikim të Evropës pas Luftës së Dytë Botërore, i cili përshkruan frymën e dehur dhe njëkohësisht të brishtë të ditëve të fundit të Republikës së Vajmarit, është botuar në Gjermani pasi fëmijët e autorit zbuluan dorëshkrimin, e shkruar me dorë, në tavolinën e tij.

MĂ« shumĂ« se nĂ«ntĂ« dekada pasi e kishte shkruar, Abschied ose LamtumirĂ« i Sebastian Haffnerit, ka ngjitur majat e listĂ«s sĂ« bestsellerĂ«ve tĂ« Spiegel-i – menjĂ«herĂ« pas publikimit tĂ« tij nĂ« fillim tĂ« kĂ«tij muaji.

Haffner, i cili u arratis nga Berlini nazist me të fejuarën e tij hebreje në vitin 1938, fitoi menjëherë famë në vitin 1940, me veprën e tij klasike dhe të mprehtë Gjermania: Xhekilli dhe Hajdi [Germany: Jekyll and Hyde]. Thuhet se Winston Churchill i kishte kërkuar kabinetit të tij ta lexonte atë për të kuptuar kërcënimin nazist.

Haffner, i cili ndryshoi emrin e tij nĂ« MbretĂ«rinĂ« e Bashkuar nga Raimund Pretzel – pĂ«r tĂ« mbrojtur familjen e mbetur nĂ« Gjermani – punoi mĂ« pas si gazetar nĂ« LondĂ«r pĂ«r Observer-in. Ai u njoh si njĂ« nga analistĂ«t mĂ« me peshĂ« tĂ« nazizmit dhe faktorĂ«ve qĂ« sollĂ«n Hitlerin nĂ« pushtet, duke u rikthyer nĂ« Berlin pĂ«r Observer-in, nĂ« vitin 1954, dhe mĂ« pas duke u bĂ«rĂ« kolumnist i njohur pĂ«r revistĂ«n Stern.

I biri, Oliver Pretzel, 86 vjeç, tha se familja e tij kishte hezituar për vite me radhë nëse duhej ta botonte Lamtumirën pas vdekjes së Haffnerit në Berlin, në moshën 91-vjeçare në vitin 1999. Ata ishin të shqetësuar, tha ai, se kjo vepër, një histori dashurie, mund të dukej tepër e lehtë dhe të zbehte reputacionin e madh të të atit të tij si komentator me peshë.

“Motra ime nuk mendonte se romani ishte shumĂ« i mirĂ«,” i tha Pretzel, profesor matematike qĂ« jeton nĂ« LondĂ«r, gazetĂ«s SĂŒddeutsche Zeitung. “Fillimisht edhe unĂ« e ndaja disi kĂ«tĂ« mendim. Por kur e rilexova dhe qĂ«kur nisa ta pĂ«rkthej nĂ« anglisht, papritur kuptova sa mjeshtĂ«risht ishte ndĂ«rtuar.”

PĂ«r fat, kritikĂ«t duket se pajtohen. NĂ« Gjermani ata e kanĂ« lavdĂ«ruar veprĂ«n 181-faqĂ«she, duke e quajtur “njĂ« dhuratĂ« letrare”, “njĂ« tekst tepĂ«r i rrjedhshĂ«m, i lehtĂ« dhe plot gjallĂ«ri” dhe “njĂ« libĂ«r i bukur me shkĂ«lqimin rinor dhe me ndikim tĂ« madh emocional”.

Ngjarja zhvillohet ditĂ«n e fundit tĂ« njĂ« qĂ«ndrimi dyjavor nĂ« Paris, tĂ« protagonistit dhe tĂ« dashurĂ«s sĂ« tij, Tedi, pĂ«rpara se ai tĂ« kthehet nĂ« njĂ« Berlin tĂ« pushtuar nga njĂ« ndjenjĂ« gjithnjĂ« e mĂ« e madhe frike dhe pasigurie politike. Romani ishte “shumĂ« i qartĂ«â€, shkroi Marie Schmidt nĂ« SĂŒddeutsche.

Romani reflekton tĂ« njĂ«jtĂ«n “ndĂ«rgjegje tĂ« mprehtĂ« historike qĂ« habiti dhe mahniti botĂ«n” si nĂ« veprĂ«n tjetĂ«r pas vdekjes sĂ« Haffnerit, Historia e njĂ« gjermani [History of a German], shtoi ajo. Ky libĂ«r u shkrua nĂ« vitin 1939, por u botua pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« gjermanisht nĂ« vitin 2000 dhe nĂ« anglisht me titullin Duke sfiduar Hitlerin, nĂ« vitin 2002. Ai u vlerĂ«sua pĂ«r qartĂ«sinĂ« e tij kritike dhe u cilĂ«sua si vepra qĂ« i dha fund pretendimeve tĂ« pĂ«rsĂ«ritura tĂ« bashkĂ«kohĂ«sve tĂ« Haffnerit se ata nuk kishin ditur pĂ«r krimet naziste.

Xhekilli dhe Hajdi u botua pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« Gjermani nĂ« vitin 1996, me titullin: 1939 – Deutschland von innen betrachtet [Gjermania e vĂ«zhguar nga brenda]. TĂ« dy librat, kur u botuan, kryesuan gjithashtu listat e bestsellerĂ«ve gjermanĂ«.

Haffner ishte 24 vjeç kur shkroi LamtumirĂ«n – nĂ« vetĂ«m disa javĂ« gjatĂ« tetorit dhe nĂ«ntorit tĂ« vitit 1932, vetĂ«m pak muaj pĂ«rpara se nazistĂ«t tĂ« vinin nĂ« pushtet. PĂ«rpjekjet e tij pĂ«r ta botuar dĂ«shtuan.

Narratori i tij, Raimund, Ă«shtĂ« njĂ« jurist i ri qĂ« pi cigare “Gitanes Rouge” dhe lexon autorin Aldous Huxley. NĂ« Paris, nĂ« pranverĂ«n e vitit 1931, ai takon Tedin, e cila e kishte lĂ«nĂ« Berlinin, duke e pĂ«rshkruar atĂ« si njĂ« kohĂ« nĂ« tĂ« cilĂ«n “kriza ende nuk ishte shpikur.”

Mendohet se Tedi Ă«shtĂ« bazuar te Gertrude Joseph, njĂ« grua hebreje nga Vjena me tĂ« cilĂ«n Haffner kishte qenĂ« i dashuruar. Ai e pĂ«rshkruan nĂ« librin e tij autobiografik, Historia e njĂ« gjermani, se si ajo ishte kthyer nĂ« Berlinin nazist nga Parisi, pĂ«r herĂ« tĂ« fundit nĂ« verĂ«n e vitit 1933, duke sjellĂ« me vete “njĂ« ajĂ«r qĂ« mund tĂ« thithej dhe qĂ« merrej me lakmi.” Raimundi nĂ« roman pĂ«rshkruan parandjenjĂ«n e rĂ«ndĂ« tĂ« detyrimit pĂ«r t’u “nisur drejt njĂ« Berlini tĂ« ftohtĂ«.”

Haffner dhe Joseph, e cila përfundoi në Suedi, mbajtën lidhje deri në fund të jetës. Njëzet letra prej tij për të u gjetën pas vdekjes së saj.

Në një epilog të romanit, kritiku letrar Volker Weidermann thotë se frika e familjes për botimin e tij ishte e pabazë.

“LamtumirĂ« e plotĂ«son pamjen historike qĂ« Haffner na ka paraqitur nĂ« shkrimet e tij historike, sepse pĂ«rshkruan shkakun rrĂ«njĂ«sor tĂ« pikĂ«llimit mbi tĂ« cilin mbĂ«shteten librat e tij tĂ« mĂ«vonshĂ«m – gjithçka nga ajo Gjermani e mirĂ« qĂ« u humb: kozmopolitizmi, toleranca dhe njerĂ«zorja. VetĂ« Haffneri e theksonte vazhdimisht se historia zhvillohet nĂ« mikro-histori private, tĂ« cilat sĂ« bashku formojnĂ« historinĂ« e madhe botĂ«rore. NĂ« LamtumirĂ« ai ka paraqitur kĂ«tĂ« ide thelbĂ«sore.” /Telegrafi/

 

The post Roman i panjohur i shkrimtarit që dokumentoi ngjitjen e Hitlerit appeared first on Telegrafi.

Editoriali i The Guardian/ Sulmi i Trump ndaj Iranit, akt i paligjshëm dhe i pamatur

✇Lapsi
By: user 6
22 June 2025 at 20:41

Presidenti amerikan Donald Trump zgjodhi luftën me urdhër të Izraelit. Ai mund të imagjinojë se ka arritur një fitore të lehtë, por bota ka të ngjarë të paguajë një çmim të lartë.

Donald Trump ishte i shpejtĂ« nĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« parashikueshme pĂ«r tĂ« shpallur fitoren pas sulmit tĂ« paligjshĂ«m amerikan ndaj objekteve bĂ«rthamore tĂ« Iranit. “TĂ«rĂ«sisht dhe plotĂ«sisht tĂ« zhdukura”, – tha ai me zĂ« tĂ« lartĂ«. Benjamin Netanyahu nĂ« Izrael dhe servilĂ«t nĂ« vend nxituan tĂ« lĂ«vdonin vendimin e tij “tĂ« guximshĂ«m” dhe “brilant”. Zyrtari mĂ« i lartĂ« ushtarak amerikan, Dan Caine, bĂ«ri njĂ« vlerĂ«sim mĂ« tĂ« matur: ËshtĂ« “shumĂ« herĂ«t” pĂ«r tĂ« ditur rezultatin e plotĂ« pavarĂ«sisht dĂ«meve tĂ« rĂ«nda. Ende nuk mund ta dimĂ« nĂ«se goditja u ka dhĂ«nĂ« fund aspiratave bĂ«rthamore tĂ« Iranit apo do ta nxisĂ« atĂ« tĂ« ndĂ«rtojĂ« bombĂ«n. Mund tĂ« duhen javĂ« ose muaj gjithashtu, para se tĂ« ndodhĂ« hakmarrja iraniane, me tĂ« gjitha pasojat e saj tĂ« mundshme.

Dy shtete tĂ« armatosura me armĂ« bĂ«rthamore kanĂ« hyrĂ« nĂ« luftĂ« me pretendimin e pavĂ«rtetuar se njĂ« shtet i tretĂ« Ă«shtĂ« nĂ« prag tĂ« bĂ«rjes sĂ« armĂ«ve tĂ« veta bĂ«rthamore. NĂ« mars, drejtoresha e inteligjencĂ«s kombĂ«tare amerikane, Tulsi Gabbard, tha se Irani nuk po ndĂ«rtonte armĂ« (megjithĂ«se tani po pĂ«rpiqet tĂ« rreshtohet me zotin Trump). Izraeli Ă«shtĂ« i qartĂ« se sulmet e tij do tĂ« vazhdojnĂ« dhe ka folur gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« pĂ«r ndryshimin e regjimit. Çmimi po paguhet jo vetĂ«m nga njĂ« regjim i urryer, por edhe nga populli iranian.

Figura tĂ« larta tĂ« administratĂ«s amerikane kĂ«mbĂ«ngulĂ«n se SHBA-tĂ« janĂ« tĂ« pĂ«rqendruara vetĂ«m te programi bĂ«rthamor. Si kandidat pĂ«r president, zoti Trump u zotua tĂ« “ndalojĂ« kaosin nĂ« Lindjen e Mesme” dhe “tĂ« parandalojĂ« luftĂ«n e tretĂ« botĂ«rore”. MegjithatĂ«, rreziku i shpĂ«rthimit rajonal po rritet dhe tani ai paralajmĂ«ron pĂ«r “ose paqe ose
 tragjedi pĂ«r Iranin” nĂ«se nuk i jep fund pasurimit tĂ« uraniumit. Z. Netanyahu e joshi atĂ« nĂ« kĂ«tĂ« sulm dhe mund ta çojĂ« atĂ« nĂ« mĂ« shumĂ«, duke e mburrur si njĂ« president historik dhe duke e falĂ«nderuar atĂ« nĂ« emĂ«r tĂ« “forcave tĂ« qytetĂ«rimit”. Z. Trump i pĂ«rshkroi ata tĂ« dy pĂ«r punĂ«n sĂ« bashku “siç ndoshta asnjĂ« ekip nuk ka punuar kurrĂ« mĂ« parĂ«â€.

Irani ka qenĂ« dukshĂ«m i kujdesshĂ«m qĂ« kur filloi sulmi i Izraelit. Shtyllat e sigurisĂ« sĂ« tij – rrjetet e tij rajonale, raketat dhe programi bĂ«rthamor – kanĂ« pĂ«suar tĂ« gjitha goditje ndĂ«shkuese. TĂ« mos bĂ«sh asgjĂ« nxit sulme tĂ« mĂ«tejshme; tĂ« kundĂ«rsulmosh – veçanĂ«risht duke synuar personelin amerikan nĂ« rajon – sjell katastrofĂ«. Mbyllja e ngushticĂ«s sĂ« Hormuzit dhe çmimet e naftĂ«s do tĂ« rriteshin. Por kjo do tĂ« godiste eksportet e Iranit dhe do tĂ« rrezikonte pĂ«rfshirjen e shteteve tĂ« Gjirit. Rusia dhe Kina e dĂ«nuan sulmin amerikan, por nuk po nxitojnĂ« t’i ofrojnĂ« ndihmĂ« Teheranit.

Sulmi i Izraelit – dhe i SHBA-sĂ« – ndaj Iranit nuk mund tĂ« justifikohet sipas doktrinĂ«s sĂ« vetĂ«mbrojtjes sĂ« ligjit ndĂ«rkombĂ«tar. Sekretari i pĂ«rgjithshĂ«m i OKB-sĂ«, AntĂłnio Guterres, me tĂ« drejtĂ« paralajmĂ«ron pĂ«r njĂ« katastrofĂ« nĂ« Lindjen e Mesme, duke kĂ«rkuar diplomacinĂ« si zgjidhjen e vetme. MegjithatĂ«, zoti Trump u tĂ«rhoq nga marrĂ«veshja e mbikĂ«qyrur nga Obama qĂ« ngadalĂ«soi programin e Iranit, dhe tani e ka goditur Iranin kur ai kĂ«rkoi negociata pavarĂ«sisht sulmeve tĂ« Izraelit. Sir Keir Starmer, gjithashtu, bĂ«ri thirrje pĂ«r deeskalim dhe negociata, megjithĂ«se mbĂ«shteti sulmin amerikan. SHBA-tĂ« nuk kĂ«rkuan ndihmĂ«n britanike – por frika mbetet se fuqitĂ« evropiane mund tĂ« tĂ«rhiqen nĂ« njĂ« luftĂ« tjetĂ«r kriminale dhe katastrofike nĂ« Lindjen e Mesme.

Duke refuzuar diplomacinĂ« dhe duke zgjedhur luftĂ«n, jo vetĂ«m nĂ« shkelje tĂ« sĂ« drejtĂ«s ndĂ«rkombĂ«tare, por edhe me urdhĂ«r tĂ« njĂ« vendi qĂ« synon shfarosjen nĂ« Gaza, SHBA-tĂ« i kanĂ« dhĂ«nĂ« njĂ« goditje tĂ« fortĂ« arkitekturĂ«s sĂ« çështjeve globale. Kjo ka sinjalizuar se vendet qĂ« negociojnĂ« (Irani) pĂ«rballen me pasoja tĂ« rĂ«nda, tĂ« cilat ata qĂ« nxitojnĂ« tĂ« zotĂ«rojnĂ« bombĂ«n (Koreja e Veriut) mund t’i shmangin. PĂ«rqafimi amerikan pĂ«r “sulme parandaluese” Ă«shtĂ« i dobishĂ«m pĂ«r Vladimir Putinin, Xi Jinping dhe çdo udhĂ«heqĂ«s qĂ« mund tĂ« dĂ«shirojĂ« tĂ« kryejĂ« sulmet e veta. Edhe nĂ«se kriza e menjĂ«hershme nĂ« Lindjen e Mesme mund tĂ« pĂ«rmbahet, kostoja e kĂ«tij akti tĂ« pamatur mund tĂ« mos ndihet ose kuptohet plotĂ«sisht pĂ«r dekada tĂ« tĂ«ra. ©The Guardian, LAPSI.al

The post Editoriali i The Guardian/ Sulmi i Trump ndaj Iranit, akt i paligjshëm dhe i pamatur appeared first on Lapsi.al.

Analiza e The Guardian/ Ja pse rezultati i konfliktit Iran-Izrael është i paparashikueshëm edhe nëse përfshihen SHBA-të

✇Sot News | Lajme
By: sara dervishi
21 June 2025 at 14:44

Fushata e Izraelit kundĂ«r Iranit, duke synuar programet e tij bĂ«rthamore dhe balistike, rrezikon dĂ«shtim strategjik, edhe nĂ«se Benjamin Netanyahu arrin t’i fusĂ« Shtetet e Bashkuara nĂ« konflikt nĂ« ditĂ«t nĂ« vijim, paralajmĂ«rojnĂ« diplomatĂ«, analistĂ« ushtarakĂ« dhe ekspertĂ« tĂ« sigurisĂ«, sipas Guardian.

Pavarësisht sukseseve taktike, siç janë sulmet e synuara ndaj objekteve dhe personelit iranian, qëllimi strategjik i shkatërrimit të programit bërthamor apo edhe ndryshimi i regjimit në Teheran, duket i paarritshëm.
Ekspertët shprehin rezerva nëse edhe bombat me kalibër të rëndë amerikanë (GBU-57) mund të neutralizojnë centralin bërthamor nëntokësor Fordow, i cili është varrosur nën dhjetëra metra shkëmb.

Si funksionojnë bombat GBU-57

“Regjimi nĂ« Iran Ă«shtĂ« mĂ« i qĂ«ndrueshĂ«m nga sa portretizohet shpesh, dhe progresi i tij teknologjik nuk mund tĂ« shkatĂ«rrohet vetĂ«m me njĂ« bombĂ«â€, komenton profesor Toby Dodge, i ShkollĂ«s sĂ« EkonomisĂ« nĂ« LondĂ«r.

Zgjedhja e Izraelit për të provokuar një konflikt të drejtpërdrejtë me qëllim angazhimin e presidentit Trump, i cili mbetet i kujdesshëm, shihet nga shumë si një veprim i rrezikshëm.
Trump thuhet se nuk Ă«shtĂ« ende i bindur pĂ«r efektivitetin e “shkatĂ«rruesve tĂ« bunkerĂ«ve” dhe po pret tĂ« shohĂ« nĂ«se kĂ«rcĂ«nimi i angazhimit do ta detyrojĂ« Iranin nĂ« negociata.

Edhe nĂ«se pĂ«rdoren GBU-57, depĂ«rtimi deri nĂ« thellĂ«sinĂ« 90 metra qĂ« vlerĂ«sohet tĂ« jetĂ« aty ku ndodhet Fordow nuk Ă«shtĂ« i garantuar. Siç paralajmĂ«rojnĂ« ish-zyrtarĂ«t amerikanĂ« Daniel Kurtzer dhe Steven Simon, “pĂ«rfshirja e SHBA-sĂ« do t’i vendoste menjĂ«herĂ« ata nĂ« shĂ«njestrĂ«n e Teheranit, me viktima tĂ« mundshme civile dhe njĂ« reaksion zinxhir”.

MundĂ«sia e njĂ« sulmi tĂ« synuar edhe kundĂ«r UdhĂ«heqĂ«sit Suprem Ajatollah Khamenei, i cili thuhet se u konsiderua nga burime izraelite, por u refuzua nga Trump, ka shkaktuar alarm nĂ« rajonin e gjerĂ«, me udhĂ«heqĂ«sin shiit tĂ« Irakut, Ajatollah Sistani, i cili lĂ«shoi ​​njĂ« paralajmĂ«rim tĂ« rrallĂ« publik.
Profesori Andreas Krieg i King’s College London na kujton se vetĂ«m fuqia ajrore nuk Ă«shtĂ« e mjaftueshme pĂ«r tĂ« arritur qĂ«llime politike. “Mund ta vrasĂ«sh udhĂ«heqĂ«sin, por nuk do ta shkatĂ«rrosh njĂ« sistem tĂ« rrjetĂ«zuar si ai i Iranit, i cili bazohet nĂ« decentralizim”, vĂ«ren ai.

NĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ«, Izraeli duket se po pĂ«rballet me probleme me furnizime tĂ« mjaftueshme, lodhje tĂ« ekuipazhit, cikle mirĂ«mbajtjeje tĂ« avionĂ«ve dhe shterim tĂ« objektivave tĂ« paracaktuara, gjĂ« qĂ« e bĂ«n tĂ« vĂ«shtirĂ« mbajtjen e njĂ« shkalle tĂ« lartĂ« sulmesh. NjĂ« reduktim i mundshĂ«m i sulmeve do t’i ofronte Teheranit njĂ« narrativĂ« qĂ«ndrueshmĂ«rie.

I vetmi rezultat realist, sipas disa analistëve, është ringjallja e një rruge diplomatike si shembulli i Kosovës në vitin 1999. Kontaktet kanë filluar tashmë me negociatorët iranianë në Gjenevë, ndërsa vetë Trump deklaron se ka kohë për diplomaci.

Edhe në rast të një marrëveshjeje, strategjia izraelite mund të zbulojë kufijtë e fuqisë ushtarake të vendit dhe të forcojë një regjim në Teheran me një qëndrim edhe më armiqësor ndaj Izraelit.
Siç komenton nĂ« mĂ«nyrĂ« karakteristike Profesor Dodge: “NĂ«se Khamenei ka qetĂ«sinĂ« pĂ«r t’u tĂ«rhequr dhe Amerika nuk pĂ«rfshihet, atĂ«herĂ« Izraeli ka futur gishtin nĂ« fole grerĂ«zash.”

The post Analiza e The Guardian/ Ja pse rezultati i konfliktit Iran-Izrael është i paparashikueshëm edhe nëse përfshihen SHBA-të appeared first on Sot News | Lajme.

Trump, Netanyahu dhe Khamenei, tre pleq inaçorë që mund të na vrasin të gjithëve

✇Lapsi
By: user 6
15 June 2025 at 22:00

Qofshin të paaftë, të shtyrë nga mbijetesa apo të korruptuar, ata janë të paaftë të udhëheqin vendet e tyre, e lëre më të marrin vendime që të mos rrezikojnë të gjithë botën.

Nga Simon Tisdall, analist nĂ« “The Guardian”

Kjo nuk ishte e pashmangshme. Kjo Ă«shtĂ« njĂ« luftĂ« qĂ« zgjodhi Izraeli. Mund tĂ« ishte parandaluar. Bisedimet diplomatike ishin nĂ« vazhdim kur bombarduesit u nisĂ«n drejt Iranit. Sulmet ajrore tĂ« vazhdueshme, tĂ« paligjshme dhe tĂ« pajustifikuara tĂ« Izraelit nuk kanĂ« gjasa tĂ« arrijnĂ« qĂ«llimin e tyre tĂ« deklaruar: t’u japin fund pĂ«rgjithmonĂ« pĂ«rpjekjeve tĂ« supozuara tĂ« Teheranit pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar armĂ« bĂ«rthamore. Madje mund ta pĂ«rshpejtojnĂ« atĂ«. Ata duhet tĂ« ndalen tani. Po tamam kĂ«shtu. Irani duhet tĂ« ndalojĂ« menjĂ«herĂ« hakmarrjen e tij dhe tĂ« heqĂ« dorĂ« nga kĂ«rcĂ«nimet e tij pĂ«rshkallĂ«zuese pĂ«r tĂ« sulmuar bazat amerikane dhe britanike.

Ky konflikt nuk Ă«shtĂ« i kufizuar, siç ishte rasti vitin e kaluar, nĂ« shkĂ«mbime hakmarrjeje dhe “sulme precize” nĂ« njĂ« gamĂ« tĂ« ngushtĂ« objektivash ushtarake. Ka arritur nĂ« njĂ« nivel krejtĂ«sisht tĂ« ndryshĂ«m. Potencialisht asgjĂ« nuk Ă«shtĂ« jashtĂ« tryezĂ«s. CivilĂ«t po vriten nga tĂ« dyja palĂ«t. UdhĂ«heqĂ«sit janĂ« shĂ«njestra. Retorika Ă«shtĂ« jashtĂ« kontrollit. Me Izraelin qĂ« lufton nĂ« disa fronte dhe regjimin e rrĂ«nuar tĂ« Iranit tĂ« mbĂ«shtetur pas njĂ« muri, Lindja e Mesme Ă«shtĂ« mĂ« afĂ«r se kurrĂ« njĂ« zjarri katastrofik.

Arsyet pĂ«r tĂ« shkuar nĂ« luftĂ« mund tĂ« gjenden gjithmonĂ«. RrĂ«njĂ«t e konflikteve tĂ« mĂ«dha shpesh kthehen nĂ« dekada – dhe kjo Ă«shtĂ« e vĂ«rtetĂ« pĂ«r hakmarrjen Izrael – Iran, e cila daton qĂ« nga revolucioni islamik i vitit 1979. E ashtuquajtura “luftĂ« nĂ« hije” midis tĂ« dyve u intensifikua vitet e fundit. MegjithatĂ«, konflikti i plotĂ« ishte shmangur deri mĂ« tani. Pra, kush Ă«shtĂ« kryesisht fajtor pĂ«r kĂ«tĂ« shpĂ«rthim tĂ« papritur dhe tĂ« paparĂ«?

Përgjigjja: tre pleq inaçorë, sjellja e të cilëve ngre dyshime serioze në lidhje me gjykimin, logjikën e tyre të shëndoshë, motivet dhe madje edhe shëndetin e tyre mendor.
Fakti qĂ« njĂ«ri prej tyre – Benjamin Netanyahu, kryeministri i Izraelit – ka kĂ«rkuar nĂ« mĂ«nyrĂ« aktive njĂ« pĂ«rballje me Iranin pĂ«r vite me radhĂ« nuk do tĂ« thotĂ« se kjo duhej tĂ« ndodhte. Fakti qĂ« regjimi i Teheranit Ă«shtĂ« jashtĂ«zakonisht i prekshĂ«m pas sulmeve tĂ« Izraelit vitin e kaluar dhe humbjes sĂ« aleatit tĂ« tij, Hezbollahut nuk e legjitimon disi njĂ« sulm tĂ« papritur nĂ« tokĂ«n e tij sovrane. ËshtĂ« e vĂ«rtetĂ« qĂ« inspektorĂ«t bĂ«rthamorĂ« tĂ« OKB-sĂ« thonĂ« se Irani po shkel detyrimet e traktatit. Por kjo nuk pĂ«rbĂ«n njĂ« dritĂ« jeshile pĂ«r luftĂ«.

Netanyahu, 75 vjeç, është i papërshtatshëm për të udhëhequr Izraelin, e lëre më të marrë vendime për jetë a vdekje në emër të tij. Ai dështoi të mbronte izraelitët nga sulmet terroriste të vitit 2023, pastaj i shmangu përgjegjësisë. Ai nuk ka arritur të përmbushë premtimin e tij për të shkatërruar Hamasin dhe për të rikthyer pengjet, megjithatë ushtarët e tij kanë vrarë më shumë se 55 000 palestinezë në Gaza gjatë këtij procesi. Ai pushtoi Libanin dhe Sirinë. Tani është Irani. Ku do të ndalet ai? A do të luftojë Turqinë më pas? Nuk përjashtohet.

LEXO EDHE: A do të mësojë ndonjëherë Netanyahu?

Lufta Ă«shtĂ« zgjedhja e Netanyahut. ËshtĂ« ajo qĂ« e ngre nga shtrati nĂ« mĂ«ngjes. ËshtĂ« ajo qĂ« e mban atĂ« dhe miqtĂ« e tij tĂ« ekstremit tĂ« djathtĂ«, tĂ« sanksionuar nga MbretĂ«ria e Bashkuar, nĂ« detyrĂ« dhe jashtĂ« burgut. Veprimet e tij kanĂ« shkaktuar dĂ«me tĂ« jashtĂ«zakonshme nĂ« reputacionin e vendit tĂ« tij, duke nxitur antisemitizmin globalisht. Ai pretendon se Izraeli po lufton pĂ«r ekzistencĂ«n e tij, por mbijetesa e tij politike Ă«shtĂ« gjithashtu njĂ« konsideratĂ« kryesore. Netanyahu Ă«shtĂ« akuzuar pĂ«r krime tĂ« dyshuara lufte nĂ« Gaza. Ai duhet tĂ« arrestohet, jo tĂ« mbrohet dhe tĂ« fuqizohet, pĂ«rpara se tĂ« kryhen krime tĂ« tjera.

Ajatollah Ali Khamenei, udhëheqësi suprem luftarak i Iranit, është fajtori i dytë kryesor. Ai duhej të ishte nxjerrë në mënjanë që në Qom vite më parë. 86-vjeçari ngulmon në krye të një regjimi teokratik represiv dhe të korruptuar që ka humbur kontaktin me shoqërinë dhe njerëzit që në dukje u shërben. Zgjedhjet janë të manipuluara, gjyqtarët janë të caktuar, censura e medias është e përhapur. Paaftësia ushtarake e regjimit, keqmenaxhimi ekonomik dhe persekutimi brutal i grave të reja, burrave homoseksualë dhe mbrojtësve të të drejtave të njeriut si Nasrin Sotoudeh janë famëkeqe.

LEXO EDHE: Profil/ Kush Ă«shtĂ« Ajatollah Ali Khamenei dhe pse eliminimi i tij s’ështĂ« fjalĂ« goje

Ashtu si Netanyahu, Khamenei mbështetet nga konservatorët e linjës së ashpër dhe kundërshtohet nga reformatorët, por është ai që vendos për gjithçka. Këmbëngulja e tij për të rritur pasurimin e uraniumit, edhe pse mungojnë aplikimet civile, në fund të fundit i dha Netanyahut një mundësi. Edhe pse thuhet se është i sëmurë, Khamenei është një arsye kryesore pse Irani nuk do ta braktisë programin e tij bërthamor. Edhe pa të, ideja e Netanyahut se ai mund të eliminohet plotësisht është fantazi.

Kjo pikĂ« e verbĂ«r mund tĂ« jetĂ« shkatĂ«rrimi pĂ«rfundimtar i regjimit. Sulmet e Izraelit kanĂ« vrarĂ« udhĂ«heqĂ«s tĂ« lartĂ« ushtarakĂ« dhe kanĂ« dĂ«mtuar objekte bĂ«rthamore, raketa balistike dhe baza dronĂ«sh. VetĂ« Khamenei dhe eksportet jetĂ«sore tĂ« energjisĂ« sĂ« Iranit mund tĂ« jenĂ« tĂ« radhĂ«s. NĂ« njĂ« video paternaliste, Netanyahu u bĂ«ri thirrje iranianĂ«ve tĂ« ngrihen dhe tĂ« shfrytĂ«zojnĂ« “lirinĂ«â€ e tyre. ShumĂ« do tĂ« donin ta bĂ«nin kĂ«tĂ«. VĂ«shtirĂ«sia me kĂ«shilla tĂ« tilla, qĂ« vijnĂ« nga njĂ« burim i ndotur, Ă«shtĂ« se ato mund tĂ« kenĂ« efektin e kundĂ«rt tĂ« mbledhjes sĂ« publikut dhe udhĂ«heqĂ«sve arabĂ« rreth regjimit.

KĂ«rcĂ«nimet e Iranit pĂ«r tĂ« sulmuar bazat dhe anijet amerikane, britanike dhe franceze nĂ«se ato ndihmojnĂ« nĂ« mbrojtjen e Izraelit, dhe pĂ«r tĂ« mbyllur ngushticĂ«n e Hormuzit, rrisin rrezikun e njĂ« lufte nĂ« shkallĂ« tĂ« gjerĂ« dhe njĂ« tronditje globale tĂ« energjisĂ« qĂ« mund tĂ« dĂ«mtojĂ« perĂ«ndimin dhe t’i sjellĂ« dobi RusisĂ«. KĂ«to janĂ« disa nga pasojat e drejtpĂ«rdrejta tĂ« qĂ«ndrimit tĂ« dobĂ«t dhe tĂ« lĂ«kundur tĂ« Donald Trump.

Trump, 79 vjeç, është njeriu i tretë në këtë tragjedi të shmangshme. Ai më parë kishte thënë se preferonte të negocionte një marrëveshje të re bërthamore me Iranin, pasi e kishte hedhur poshtë në mënyrë idiote atë të mëparshmen. Por ai nuk mund të vendoste për kushtet dhe negociatorët e tij amatorë vazhdonin të ndryshonin qëndrimin e tyre. Kjo ndodhi pjesërisht sepse Trump, ashtu si me Palestinën dhe me Ukrainën, është shumë dembel për të studiuar detajet. Ai i anashkalon ato, duke u mbështetur në instinkte që janë gjithmonë të këqija. Kjo e bën atë pre të lehtë për operatorë dinakë si Netanyahu.

LEXO EDHE: Kthesë historike/ Si e shkatërroi Trump rendin botëror

Paaftësia e Trump u tregua kur udhëheqësi i Izraelit këmbënguli javën e kaluar se ishte koha e duhur për një sulm të plotë ndaj Iranit, ai u tërhoq. Zakonisht, sapo filloi sulmi, ai ndërroi qëndrim, duke u përpjekur të merrte meritat dhe duke lëshuar kërcënimet e veta të padurueshme. Sa herë që hap gojën, Trump pa dashje konfirmon dyshimet e Iranit se SHBA-të dhe Izraeli po veprojnë në bashkëpunim të ngushtë.

Një mesazh urgjent për Keir Starmer: kushdo që ende mendon se Trump ka edhe idenë më të vogël se çfarë po bën kur përballet me pyetjet e mëdha ndërkombëtare të ditës, duhet të studiojë ngjarjet alarmuese të javës së kaluar. Pavarësisht nëse ai po ia shet Vladimir Putinit, po i përdor tarifat si armë, po prish armëpushimin në Gaza apo po ngacmon fqinjët, Trump është një kërcënim i plotë. Shumë më mirë dhe më e sigurt që Britania ta anashkalojë atë dhe të përpiqet sa më shumë të veprojë në mënyrë të pavarur nga SHBA-ja që nga tani e tutje.

KĂ«ta pleq tĂ« zemĂ«ruar mund tĂ« na vrasin tĂ« gjithĂ«ve. ©“The Guardian”, PĂ«rshtati nĂ« shqip LAPSI.al

The post Trump, Netanyahu dhe Khamenei, tre pleq inaçorë që mund të na vrasin të gjithëve appeared first on Lapsi.al.

ShqipĂ«ri – Serbi/ “The Guardian”: Detajet e njĂ« ndeshje thriller

✇Lapsi
By: user 8
8 June 2025 at 17:14

ShqipĂ«ri-Serbi u mbyll pa gola, por asnjĂ«herĂ« nuk mund tĂ« thuash se sfida pĂ«rfundoi nĂ« paqe. “The Guardian” ka bĂ«rĂ« njĂ« artikull pĂ«r ndeshjen, ku tregon me detaje gjĂ«ra qĂ« ndodhĂ«n para, gjatĂ«, e pas sfidĂ«s.

Prestigjiozja e njohur nuk heziton të tregojë gjithçka, që nga atmosfera në stadium, ndërprerjet e ndeshjes, sharjet e tifozëve, penalltia e humbur e Manajt e deri te vërshëllima e fundit e arbitrit.

Artikulli i plotĂ« nga “The Guardian”:

Brenda “ArenĂ«s KombĂ«tare”, mbi 20,000 tifozĂ« mbajtĂ«n frymĂ«n dhe pĂ«rqendruan çdo grimcĂ« vĂ«mendjeje tek Rey Manaj. JashtĂ«, mijĂ«ra tĂ« tjerĂ« qĂ« kishin mbushur TiranĂ«n gjatĂ« gjithĂ« ditĂ«s, disa duke pritur nĂ« radhĂ« nĂ«pĂ«r kufij dhe mĂ« pas duke vrapuar drejt bareve apo ekraneve publike pĂ«r tĂ« ndjekur ndeshjen, shtrĂ«nguan gotat e birrĂ«s nĂ« duar. ShqipĂ«ria kishte fituar njĂ« penallti dhe askujt nuk i interesoi nĂ«se ajo ishte e dyshimtĂ«. NĂ«se Manaj do tĂ« ruante qetĂ«sinĂ«, ndoshta mĂ« nĂ« fund do tĂ« lindte njĂ« hero i futbollit dhe mallkimi qĂ« kishte rĂ«nduar mbi kĂ«tĂ« pĂ«rballje do tĂ« zhdukej njĂ«herĂ« e mirĂ«.

Manaj u drejtua pĂ«r tĂ« gjuajtur, ndoshta pak mĂ« i ngrirĂ« nga sa duhej, dhe iu afrua topit ballĂ« pĂ«r ballĂ«. NĂ«se kishte nevojĂ« pĂ«r njĂ« kujtesĂ« tĂ« kontekstit, mjaftonte tĂ« dĂ«gjonte jehonĂ«n e thirrjeve “Serbia, Serbia, 
. motrĂ«n” qĂ« kishin qenĂ« banda zanore e ditĂ«s dhe sapo ishin ndalur pak para se ai tĂ« merrte hapin vendimtar. Goditja ishte e ulĂ«t, shumĂ« afĂ«r portierit serb Djordje Petrovic, i cili e priti pa shumĂ« vĂ«shtirĂ«si. MenjĂ«herĂ« pas kĂ«saj u dĂ«gjua vĂ«rshĂ«llima e pjesĂ«s sĂ« parĂ«, ndĂ«rsa delegacioni serb zbriti me nxitim nĂ« fushĂ« pĂ«r tĂ« pĂ«rqafuar portierin e tyre. PĂ«r Manajn, ajo qĂ« mbeti ishte vetĂ«m njĂ« imazh i ngrirĂ« i njĂ« momenti qĂ« nuk arriti ta pĂ«rmbushte.

Në fund, kjo ndeshje arriti ta kalojë një provë të madhe, por vetëm me shumë vështirësi dhe jo pa pasoja të mundshme. Barazimi pa gola ishte gjithnjë rezultati më i sigurt për të ruajtur paqen dhe, duke pasur parasysh takimin katastrofik të këtyre dy skuadrave në Beograd gati 11 vite më parë, suksesi i vërtetë ishte përfundimi pa incidente. Nuk pati dronë që të thyenin sigurinë e rreptë, nuk pati përleshje që të vazhdonin në orët e vona të një nate të ngarkuar, të nxehtë dhe të tensionuar. Askush nuk mund të mburrej se kishte përmbysur rrjedhën e ngjarjeve, as në fushë dhe as jashtë saj.

Djordje Petrovic dives to his right to save Rey Manaj’s penalty

Megjithatë, delegati i ndeshjes nga UEFA, ish-shefi i policisë zvicerane Jacques Antenen, kishte mjaft për të menduar teksa kalonte nëpër tribunë gjysmë ore pas përfundimit dhe ulej për të diskutuar me kolegët nga FIFA. Ai ishte zgjedhur enkas për eksperiencën e tij me ngjarje me rrezik të lartë, dhe duket se kishte shumë për të raportuar kur në minutën e 65-të, arbitri Davide Massa ndaloi ndeshjen për herë të tretë.

Objekte të ndryshme kishin rënë herë pas here mbi lojtarët serbë nga tribuna lindore e stadiumit, duke detyruar zërin e stadiumit të bënte thirrje për qetësi kur Sasa Lukic u godit ndërsa po përgatitej të gjuante një këndore. Pak para minutës së 60-të, Strahinja Erakovic u godit afër vijës anësore, dhe pasoi një thirrje tjetër për ndalim. Kur edhe Andrija Zivkovic u prek në mënyrë të ngjashme, sinjalet paralajmëruese ishin të qarta.

Massa në dy raste duket se i kërkoi skuadrave të largoheshin nga fusha, por më pas zgjodhi të bisedonte gjatë me lojtarët e të dyja palëve pasi i mblodhi në qendër të fushës. Kjo përfundoi me ndërhyrjen e kapitenit shqiptar Berat Gjimshiti, i cili iu afrua sektorit nga ku kishin ardhur sendet. Policia ndërhyri menjëherë për të parandaluar përsëritjen, dhe pjesa e mbetur e ndeshjes kaloi në qetësi relative. Në fund, Massa meriton vlerësim për mënyrën si menaxhoi një situatë të papranueshme, duke kuptuar se një vendim më ekstrem mund ta kishte përkeqësuar situatën.

KĂ«shtu, njĂ« paqe e brishtĂ« do tĂ« vazhdojĂ« deri nĂ« tetor, kur kĂ«to dy kombĂ«tare do tĂ« pĂ«rballen sĂ«rish, dhe Serbia do tĂ« ketĂ« pĂ«r detyrĂ« tĂ« pĂ«rmbahet vetĂ« nga elementĂ«t e saj tĂ« rrezikshĂ«m. Nuk kishte vend pĂ«r dyshime nĂ« rrugĂ«t drejt stadiumit, sidomos nĂ« Bulevardin “DĂ«shmorĂ«t e Kombit”, ku atmosfera para ndeshjes ishte ngarkuar. ShqipĂ«ria dhe Serbia do tĂ« organizojnĂ« bashkĂ« Kampionatin Europian U-21 nĂ« vitin 2027, por ultrasit vendas nuk ndajnĂ« optimizmin e diplomatĂ«ve qĂ« kanĂ« ideuar kĂ«tĂ« bashkĂ«punim.

Aleksandar Mitrovic spurned a number of chances to win the match for Serbia.

“ArmiqtĂ« e vjetĂ«r nuk bĂ«hen miq tĂ« rinj,” shkruhej nĂ« njĂ« banderolĂ« tĂ« madhe mbi PiramidĂ«n e TiranĂ«s, e shoqĂ«ruar nga fotografia e heroit tĂ« rezistencĂ«s shqiptare, Elez Isufi. TifozĂ« ngjitĂ«n mbi 100 shkallĂ« pĂ«r t’u bĂ«rĂ« pjesĂ« e spektaklit; tĂ« rinj me biçikleta ndezĂ«n flakadanĂ« tĂ« kuq poshtĂ«. PĂ«rballĂ«, anĂ«tarĂ« tĂ« “Tifozat Kuq e Zi”, grupi i njohur qĂ« ishte pĂ«rjashtuar nga kjo ndeshje pasi nuk mori biletat e zakonshme, u pĂ«rgatitĂ«n tĂ« marshonin me njĂ« pankartĂ« qĂ« godiste FederatĂ«n Shqiptare tĂ« Futbollit.

Mesazhi i tyre ishte i qartĂ«: “Na merrni biletat, na sillni policinĂ« pĂ«rballĂ«, por nuk mund tĂ« vrisni zemrĂ«n qĂ« rreh pĂ«r ShqipĂ«rinĂ«.” Brenda stadiumit, ata qĂ« kishin fituar nĂ« short apo qĂ« kishin paguar me mijĂ«ra euro nĂ« tregun e zi, u pĂ«rpoqĂ«n ta ndezin atmosferĂ«n. Nuk dukej aspak si njĂ« ndeshje e ftohtĂ« e ngjashme me ato tĂ« sponsorizuara kur Serbia doli nĂ« nxemje mes fishkĂ«llimave dhe sharjeve tĂ« pandĂ«rprera. KĂ«to vazhduan edhe gjatĂ« himnit tĂ« tyre kombĂ«tar, kur fĂ«mijĂ«t qĂ« shoqĂ«ronin lojtarĂ«t serbĂ« Lazar Samardzic dhe Aleksandar Mitrovic bĂ«nĂ« me duar simbolin e shqiponjĂ«s – njĂ« veprim qĂ« ka vĂ«nĂ« nĂ« punĂ« institucionet drejtuese tĂ« futbollit nĂ« turnetĂ« e fundit.

Ndeshja, siç pritej, ishte e tensionuar dhe nuk tregoi shenja se ndonjĂ«ra nga kĂ«to skuadra mund t’i bĂ«jĂ« konkurrencĂ« AnglisĂ« nĂ« krye tĂ« Grupit K. PĂ«rkundĂ«r teknikĂ«s sĂ« lartĂ«, Serbia tregoi pak rrezik pĂ«rpara, ndonĂ«se u desh njĂ« pritje e jashtĂ«zakonshme nga Thomas Strakosha pĂ«r tĂ« ndalur njĂ« goditje perfekte me kokĂ« nga Mitrovic pas pushimit. Mitrovic humbi edhe njĂ« tjetĂ«r mundĂ«si, por ishte ShqipĂ«ria, e shtyrĂ« pĂ«rpara nga tifozĂ«t me çdo sinjal tĂ« vogĂ«l, qĂ« duhet ta kishte fituar. Manaj e humbi rastin e tij pĂ«r pavdekĂ«si, por Nedim Bajrami duhej ta kishte bĂ«rĂ« tĂ« harrohej ajo penallti kur iu dha njĂ« rast i pastĂ«r pĂ«r tĂ« pĂ«rmirĂ«suar situatĂ«n. Goditja e tij e dobĂ«t nuk i krijoi aspak vĂ«shtirĂ«si Petrovic-it dhe pĂ«rfaqĂ«soi nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pĂ«rsosur gjithĂ« atĂ« qĂ« ishte kjo ndeshje.

“Merituam mĂ« shumĂ«, por ky Ă«shtĂ« futbolli,” tha trajneri i ShqipĂ«risĂ«, Sylvinho. KĂ«to fjalĂ« tĂ« zakonshme do tĂ« bĂ«jnĂ« pak pĂ«r ta ngushĂ«lluar Manajn. Por ndoshta fakti qĂ« sporti mundi, sadopak, tĂ« dominojĂ« diskutimin pas ndeshjes, Ă«shtĂ« tregues se ka njĂ« rrugĂ« mĂ« tĂ« mirĂ« pĂ«rpara, qoftĂ« pĂ«r miq, qoftĂ« pĂ«r armiq. /LAPSI.al

The post ShqipĂ«ri – Serbi/ “The Guardian”: Detajet e njĂ« ndeshje thriller appeared first on Lapsi.al.

Reportazhi i “The Guardian”: Ç’ndodh nĂ« TiranĂ« nĂ« prag tĂ« ndeshjes me SerbinĂ«

✇Lapsi
By: user 6
7 June 2025 at 00:17

Gazeta prestigjioze britanike “The Guardian” i ka kushtuar vĂ«mendje sfidĂ«s sĂ« tĂ« shtunĂ«s mes ShqipĂ«risĂ« dhe SerbisĂ« nĂ« TiranĂ«. NĂ« njĂ« reportazh tĂ« gjatĂ« qĂ« lapsi.al e sjell mĂ« poshtĂ« tĂ« plotĂ« thuhet se rreth 2 000 policĂ« do tĂ« jenĂ« nĂ« Arena KombĂ«tare nĂ« njĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r tĂ« shmangur skenat qĂ« çuan nĂ« braktisjen e njĂ« ndeshjes gati 11 vjet mĂ« parĂ«.

Nga Nick Ames në Tiranë

JashtĂ« njĂ« kafeneje, tre blloqe larg ArenĂ«s KombĂ«tare, dy burra qĂ«ndronin mbi karrige dhe fiksonin shtojca nĂ« njĂ« tendĂ« qĂ« po ngrinin. Dreka e sĂ« enjtes sapo kishte kaluar dhe Tirana po pĂ«rgatitet pĂ«r njĂ« ndeshje qĂ« mund ta kishte mbushur stadiumin kombĂ«tar tĂ« paktĂ«n 10-fish. Nuk kishte problem tĂ« identifikohej flamuri i ShqipĂ«risĂ«, shqiponja e zezĂ« me dy koka qĂ« shtrihej nga qendra e tendĂ«s. Edhe flamuri i dytĂ« qĂ« po ngrihej Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« i zakonshĂ«m. Ai mbante fjalĂ«n “Autochtonous”, duke paraqitur njĂ« version tĂ« hartĂ«s sĂ« “ShqipĂ«risĂ« sĂ« Madhe” qĂ« transformoi njĂ« ndeshje futbolli, nĂ« njĂ« incident tĂ« madh diplomatik nĂ« vitin 2014.

MegjithatĂ« tĂ« premten nĂ« mĂ«ngjes, ai flamur ishte zĂ«vendĂ«suar me alternativĂ«n e tij mĂ« pak provokuese. Ndoshta autoritetet kishin ndĂ«rhyrĂ« pĂ«r njĂ« situatĂ« mĂ« tĂ« qetĂ«. Ata duan tĂ« eliminojnĂ« shkaktarĂ«t e mundshĂ«m pĂ«r llojin e kaosit qĂ« shpĂ«rtheu nĂ« Beograd 11 vjet mĂ« parĂ«, kur njĂ« dron solli imazhin kontrovers nĂ« stadiumin “Partizani” gjatĂ« njĂ« ndeshjeje kualifikuese pĂ«r Kampionatin Evropian midis SerbisĂ« dhe ShqipĂ«risĂ«. Pasojat e asaj nate u shtrinĂ« pĂ«rtej sportit dhe pati psherĂ«tima lehtĂ«simi kur, nĂ«ntorin pasardhĂ«s, njĂ« ndeshje hakmarrjeje nĂ« qytetin provincial tĂ« Elbasanit kaloi pa incidente tĂ« mĂ«dha. Fytyrat me siguri u pĂ«rplasĂ«n nĂ« pĂ«llĂ«mbĂ«t e duarve nĂ« shoqatat e futbollit tĂ« tĂ« dy vendeve dhjetorin e kaluar, megjithatĂ«, kur ato u shortuan sĂ« bashku nĂ« kualifikueset e KupĂ«s sĂ« BotĂ«s pĂ«r vitin 2026. Vetullat u ngritĂ«n, por nuk kishte asgjĂ« qĂ« t’i pengonte tĂ« takoheshin pĂ«rsĂ«ri: pavarĂ«sisht njĂ« historie tĂ« gjatĂ« dhe tĂ« pĂ«rgjakshme, plagĂ«t mĂ« tĂ« freskĂ«ta tĂ« sĂ« cilĂ«s u shkaktuan gjatĂ« luftĂ«s nĂ« KosovĂ«n kryesisht me shqiptarĂ« etnikĂ«, kombet nuk janĂ« nĂ« konflikt aktiv. AsnjĂ«ri nuk ka kĂ«rkuar tĂ« mbahej larg njĂ«ri-tjetrit. Ishte e pashmangshme qĂ« problemi i rregullimit tĂ« marrĂ«dhĂ«nieve tĂ« tyre rreth stadiumeve tĂ« futbollit tĂ« rishfaqej njĂ« ditĂ«.

Nuk po kursehen burimet njerëzore për ndeshjen në Tiranë. Rreth 2,000 policë do të vendosen për takimin e parë të Grupit K të të dy palëve të shtunën në mbrëmje, duke përfshirë forca speciale dhe operativë kundër terrorizmit. Përveç kësaj, burimet sugjerojnë se deri në 500 oficerë me rroba civile do të vendosen midis 22 500 tifozëve në turmë. Tifozët mysafirë do të mungojnë. Pajisjet kundër dronëve po instalohen në zonën përreth dhe keqbërësit e mundshëm janë paralajmëruar se pajisjet e tyre do të qëllohen nga qielli.
Me sa duket, çdo ndërprerje e planifikuar do të marrë një formë tjetër: Dronët nuk ishin shumë të zakonshëm në jetën publike kur ai mjet i vogël shpërtheu ferrin në Beograd. Por këto masa ringjallin kujtimet e Ismail Morinës, një operator vinçi me mjekër dhe në dukje i padëmshëm, gatishmëria e të cilit për të pranuar përgjegjësinë për incidentin e vitit 2014 i solli statusin e heroit kombëtar. Edhe pse nuk u raportua gjerësisht në atë kohë, Morina kishte një bashkëpunëtor i cili që atëherë ka preferuar të mbetet në hije.

Stefan Mitrovic of Serbia seizes the flag depicting ‘Greater Albania’

Zbulimi i MorinĂ«s pati edhe njĂ« kosto. Ai u arrestua para vizitĂ«s sĂ« SerbisĂ« nĂ« vitin 2015 pĂ«r posedim tĂ« paligjshĂ«m tĂ« armĂ«ve, duke e mbajtur tĂ« sigurt larg ndeshjes. MĂ« vonĂ« ai u burgos nĂ« Kroaci dhe Itali, ku ka vendbanimin, me njĂ« urdhĂ«r arresti serb tĂ« lĂ«shuar pĂ«rmes Interpolit. Ai Ă«shtĂ« kthyer nĂ« stadiumet shqiptare, duke u mbajtur lart nĂ« tribunat e ArenĂ«s KombĂ«tare nĂ« njĂ« ndeshje kundĂ«r RepublikĂ«s Çeke nĂ« vitin 2023 dhe duke shkĂ«mbyer fanella me golashĂ«nuesin Jasir Asani. KohĂ«t e fundit ai Ă«shtĂ« parĂ« nĂ« ndeshjet vendase, por, nĂ« pĂ«rgatitjet e takimit tĂ« sĂ« shtunĂ«s, llogaritĂ« e tij mĂ« parĂ« aktive nĂ« mediat sociale janĂ« zhdukur. NĂ«se ndonjĂ« nga bashkĂ«punĂ«torĂ«t e tij tĂ« vjetĂ«r e di se ku Ă«shtĂ« ai, por nuk do ta thotĂ«. Supozimi duhet tĂ« jetĂ« se ai nuk do tĂ« rrezikonte t’i afrohej vendit tĂ« ndeshjes tĂ« shtunĂ«n.

Ai nuk do tĂ« ishte i vetmi ultras, i kaluar apo i tashĂ«m, qĂ« mbahet larg. Federata e Futbollit tĂ« ShqipĂ«risĂ« nuk u ka shitur bileta grupeve tĂ« tifozĂ«ve nĂ« bllok, por i ka ndarĂ« ato me short tĂ« rastĂ«sishĂ«m nga mĂ« shumĂ« se 200 000 aplikime dhe duke rritur çmimet. Duket njĂ« pĂ«rpjekje e qĂ«llimshme pĂ«r tĂ« dezinfektuar atmosferĂ«n; grupi “Tifozat Kuq e Zi”, i cili ofron spektaklin mĂ« tĂ« gjallĂ« nĂ« ndeshjet e ekipeve kombĂ«tare, reagoi me tĂ«rbim dhe vuri nĂ« dukje njĂ« “farsĂ« tĂ« organizuar” qĂ« favorizon tĂ« pasurit. Ata do tĂ« organizojnĂ« njĂ« tubim alternativ pranĂ« PiramidĂ«s sĂ« TiranĂ«s, 400 metra larg stadiumit, ku Ă«shtĂ« dhĂ«nĂ« leja pĂ«r njĂ« ekran tĂ« madh. Çmimet e biletave tĂ« ndeshjes nĂ« njĂ« treg tĂ« zi intensivisht aktiv kanĂ« tejkaluar 1,000 ÂŁ nĂ« nivelin mĂ« tĂ« lartĂ«.

Fakti që Shqipëria dhe Serbia do të bashkë-organizojnë Kampionatin UEFA U-21 në vitin 2027 shton një dimension tjetër. Nëse rreziqet janë të larta për organizatorët e së shtunës, ka shumë mundësi për organin drejtues të futbollit evropian. Një marrëveshje kaq ambicioze, e nxitur kryesisht nga presidenti i Federatës së Futbollit të Shqipërisë dhe nënkryetari i komitetit ekzekutiv të UEFA-s, Armand Duka, mund të duket e paqëndrueshme nëse diçka shkon keq. Tifozat Kuq e Zi kanë shprehur pikëpamjet e tyre mbi bashkë-organizimin me mjete verbale dhe vizuale; ata ndiejnë se kjo ka kontribuar në izolimin e tyre.

I vetmi shpërqendrim gjatë seancës stërvitore të Shqipërisë të enjten në mbrëmje ishte një grup spërkatësish të vendosur me zell, prania e të cilëve vështirë se ishte e padëshirueshme në temperatura që preknin 30 gradë Celsius. Elseid Hysaj, mbrojtësi i krahut të Lacios, është i vetmi anëtar i skuadrës që luajti në fiaskon e Beogradit.

LEXO EDHE: Futboll dhe nacionalizëm/ Tirana e bllokuar për ndeshjen me Serbinë

“Nuk duhet t’i pĂ«rsĂ«risim imazhet e viteve tĂ« kaluara”, tha ai. “Trajneri na ka kĂ«rkuar tĂ« mos bĂ«jmĂ« panik pĂ«r kĂ«tĂ« ndeshje. Na duhet qetĂ«si dhe ekuilibĂ«r emocional.” Sylvinho, trajneri nĂ« fjalĂ« dhe njĂ« nga personazhet mĂ« tĂ« sjellshĂ«m tĂ« futbollit ndĂ«rkombĂ«tar, bĂ«ri shaka teksa luante me stafin e tij, por Ă«shtĂ« nĂ«n presion pĂ«r tĂ« dhĂ«nĂ« rezultate. E njĂ«jta gjĂ« mund tĂ« thuhet edhe pĂ«r Dragan Stojkovic, homologun e tij. Anglia, e cila plotĂ«son pesĂ«shen e Grupit K me LetoninĂ« dhe AndorrĂ«n, konsiderohet fituese pothuajse e sigurt e grupit nga tĂ« dyja kampet. ShqipĂ«ria dhe Serbia e dinĂ« se po luftojnĂ« pĂ«r njĂ« vend nĂ« playoff dhe se takimet e tyre, e dyta prej tĂ« cilave zhvillohet pas 4 muajsh, do tĂ« jenĂ« vendimtare.

Në orën 13:40 sipas orës lokale të premten, lojtarët e Serbisë mbërritën në hotelin e tyre një milje në perëndim të qendrës së qytetit të Tiranës. Oficerë të armatosur nga RENEA, forca antiterroriste e Shqipërisë, shoqëruan dy autobusë që kishin udhëtuar nga aeroporti nën eskortë. Hapi i parë i një operacioni që zgjati një fundjavë kishte kaluar pa probleme. Nëse kjo do të vazhdojë, ndoshta fantazma e 14 tetorit 2014 më në fund do të fillojë të zhduket nga pamja. ©The Guardian, LAPSI.al

The post Reportazhi i “The Guardian”: Ç’ndodh nĂ« TiranĂ« nĂ« prag tĂ« ndeshjes me SerbinĂ« appeared first on Lapsi.al.

❌
❌