Gazeta âSIâ- Pas dĂ«gjimit tĂ« mijĂ«ra dĂ«shmive gjatĂ« karrierĂ«s sĂ« saj, laureatja e Nobelit reflekton nga Berlini pĂ«r UkrainĂ«n dhe BjellorusinĂ«, ushtarĂ«t dhe viktimat, ekzilin dhe gjendjen njerĂ«zore.Svetlana Aleksieviç, autorja bjelloruse qĂ« shkruan nĂ« rusisht dhe qĂ« fitoi Ămimin Nobel nĂ« LetĂ«rsi nĂ« vitin 2015, jeton ende nĂ« tĂ« njĂ«jtin apartament nĂ« Berlin, me tavane tĂ« larta dhe dhoma tĂ« mĂ«dha Autorja e ZĂ«rat e Ăernobilit, DjemtĂ« prej zinku: zĂ«rat sovjetikĂ« nga lufta nĂ« Afganistan dhe Koha e pĂ«rdorur: Fundi i sovjetikĂ«ve vazhdon tĂ« shkruajĂ« me dorĂ«. Mbi njĂ« tryezĂ« tĂ« gjatĂ« qĂ«ndrojnĂ« copĂ«za tĂ« dorĂ«shkrimit tĂ« librit tĂ« saj tĂ« ri, i cili nuk Ă«shtĂ« mĂ« ai qĂ« ajo po pĂ«rgatiste nĂ« vitin 2021, sepse ngjarjet e ndĂ«rprenĂ« punĂ«n e saj nĂ« mĂ«rgim: nĂ« shkurt 2022, Vladimir Putini, i sĂ«murĂ« nga nostalgjia imperiale, nisi luftĂ«n nĂ« UkrainĂ«, dhe mĂ« pak se dy vjet mĂ« vonĂ«, Donald Trump copĂ«toi iluzionin e solidaritetit global.
Anëtare e Këshillit Koordinues të opozitës ndaj diktatorit Aleksandër Lukashenko gjatë protestave të vitit 2020 në Bjellorusi, shkrimtarja vëren një rënie të përgjithshme të demokracisë, që shkon shumë përtej trashëgimisë sovjetike.
Aleksieviç mbledh dëshmi nga miliona bjellorusë, rusë dhe ukrainas që kanë gjetur strehë në Evropë, si edhe nga institucionet që dokumentojnë represionin dhe luftën në territoret sllave që dikur i përkisnin Bashkimit Sovjetik. Ajo eksploron edhe drejtime të tjera në kërkim të kuptimeve të reja. Aleksieviç është veçanërisht e interesuar për mundësinë e bashkëjetesës mes viktimave dhe kriminelëve, dhe ndër librat që po lexon aktualisht është një vepër për diktaturat në Spanjë, Greqi dhe Itali: Fundi i regjimit: Si përfunduan tre diktaturat evropiane nga Alexander Baunov, botuar në rusisht në vitin 2023.
 Le tĂ« flasim pĂ«r librin qĂ« po shkruaniâŠ
 Nuk ka përfunduar ende. Gati sa e kisha mbaruar kur filloi lufta dhe⊠(me një lëvizje të lehtë të dorës dhe një fishkëllimë të shkurtrër ajo tregon se projekti u shua). U bë e qartë se duhej një qasje tjetër, dhe është e vështirë, sepse lufta na la pa fjalë, sepse fjalët humbën kuptimin, sepse nuk kishim terminologjinë e nevojshme, dhe vetëm tani po fillojmë të rimarrim veten. Në Koha e përdorur shkrova për shembjen e asaj perandorie, por tani po zhvillohet një proces i përgjithshëm: Rusia e thellë dhe Amerika e thellë janë ngritur dhe demokracia po tërhiqet në gjithë botën.
Në vjeshtën e vitit 2021 shkruat për shtypjen e egër të opozitës bjelloruse nga Lukashenko.
Tani libri im Ă«shtĂ« mĂ« i gjerĂ«. NĂ« vitet 1990, kur po punoja pĂ«r Koha e pĂ«rdorur, nĂ«ntitulli (nĂ« rusisht) ishte âFundi i njeriut tĂ« kuqâ . E varrosa shumĂ« shpejt, sepse Homo Sovieticus nuk ka vdekur; ai Ă«shtĂ« nĂ« Kremlin dhe po lufton e vret nĂ« UkrainĂ«. Disa gjĂ«ra nga versioni i parĂ« mbeten tĂ« vlefshme, por ka shumĂ« pĂ«r tâu riparĂ« e rishkruarâŠ
 A mund tĂ« thuhet se nĂ«se âFundi i Homo Sovieticusâ ishte si njĂ« kompozim kamaral me fragmente allegro ma non troppo, tani kemi tĂ« bĂ«jmĂ« me njĂ« simfoni me ritĂ«m mĂ« tragjik?
 KurrĂ« nuk jam kufizuar vetĂ«m te pĂ«rvoja bjelloruse, por tani kjo Ă«shtĂ« mĂ« e gjerë⊠Kam lexuar e kam parĂ« gjithçka Ă«shtĂ« shkruar e filmuar pĂ«r atĂ« qĂ« po bĂ«n Lukashenko dhe pĂ«r burgjet. KĂ«ta autorĂ« janĂ« pengje tĂ« vuajtjes, dhe librat e tyre kanĂ« rĂ«nĂ« nĂ« harresĂ«, edhe pse burgjet janĂ« plot. NjerĂ«zit kĂ«rkojnĂ« pĂ«rgjigje tĂ« reja. Dy vitet e para tĂ« luftĂ«s, ukrainasit shpresuan se Amerika do tâi ndihmonte tĂ« fitonin, dhe ne shpresuam se Lukashenko do tĂ« binte e do tĂ« ktheheshim nĂ« vendin tonĂ« dhe tĂ« bĂ«nim atĂ« qĂ« nuk arritĂ«m ta bĂ«nim nĂ« shekullin XX. Por nuk ndodhi ashtu. Tani ukrainasit dhe bjellorusĂ«t janĂ« tĂ« dĂ«shpĂ«ruar.
 Janë personazhet tuaja bjellorusë, rusë apo ukrainas?
I referohem tĂ« gjithĂ« atyre qĂ« u hodhĂ«n jashtĂ« anijes nga njĂ« valĂ« e madhe dhe qĂ« tani duhet ta rishqyrtojnĂ« atĂ« pĂ«rvojĂ«. TĂ« gjithĂ« janĂ« tĂ« mbytur, por ndoshta ukrainasit lirohen pak mĂ« shumĂ« se bjellorusĂ«t dhe rusĂ«t. Bjellorusia tani Ă«shtĂ« njĂ« vend i pushtuar, ku ndodhen trupa ruse, avionĂ« dhe kampe ushtarake, spitale dhe punĂ«tori pĂ«r tanket e tyre,  njĂ« vend nga i cili rusĂ«t mund tĂ« hyjnĂ« nĂ« UkrainĂ« nĂ« çdo moment me forca tĂ« freskĂ«ta. Duke marrĂ« parasysh kĂ«tĂ«, ne jemi bashkĂ«fajtorĂ« tĂ« agresionit, por nĂ« njĂ« vend tĂ« pushtuar nuk mund tâu kĂ«rkosh njerĂ«zve tĂ« dalin nĂ« rrugĂ«, sepse mund tĂ« dĂ«nohen me 15 vjet burg vetĂ«m pse mbajnĂ« flamurin bjellorus ,atĂ« tĂ« vjetĂ«r kombĂ«tar, tĂ« ndaluar nga Lukashenko.
 Veprat tuaja janë korale, të bazuara në dëshmi reale. A keni folur me shumë njerëz për librin e ri?
Po. KĂ«tĂ« vit kam punuar nĂ« PragĂ«, Vilnius dhe VarshavĂ«, si edhe nĂ« Berlin. NĂ« EvropĂ« ka miliona njerĂ«z nĂ« mĂ«rgim: bjellorusĂ«, ukrainas dhe ârusĂ« tĂ« mirĂ«.â HerĂ« pas here kam folur edhe me ârusĂ« tĂ« kĂ«qij,â si njĂ« qĂ«, para se tĂ« shkonte nĂ« front nĂ« UkrainĂ«, erdhi nga Siberia pĂ«r tâu pĂ«rshĂ«ndetur me motrĂ«n e tij qĂ« jetonte nĂ« Gjermani. Ishte rreth 52 vjeç, nĂ« formĂ« tĂ« mirĂ«, dhe tregoi se e gjithĂ« familja, e mbledhur bashkĂ«, kishte vendosur se mĂ«nyra e vetme pĂ«r tĂ« shlyer kredinĂ« dhe pĂ«r tĂ« dalĂ« nga problemet ekonomike ishte qĂ« ai tĂ« shkonte nĂ« luftĂ«. Kur e pyeta nĂ«se ishte regjistruar vetĂ«m pĂ«r para, ai tha se i urrente khokhly [fyerje pĂ«r ukrainasit nĂ« rusisht]. âI urrej, kaq,â mĂ« tha pa asnjĂ« shpjegim. I quante ushtarĂ«t rusĂ« nĂ« UkrainĂ« heronj, ashtu siç ishin heronj sipas tij ushtarĂ«t sovjetikĂ« nĂ« Afganistan, dhe mĂ« akuzoi se i kam shpifur pĂ«er ata nĂ« DjemtĂ« prej zinku.
Mes materialeve tĂ« librit ka edhe dĂ«shmi tĂ« regjistruara nga njĂ« gazetar ukrainas, tĂ« cilit autoritetet ukrainase i lejojnĂ« tâu japĂ« telefonin e tij robĂ«rve rusĂ« qĂ« tĂ« flasin me familjet e tyre nĂ« Rusi.
Po, kam dĂ«gjuar pĂ«r shembull njĂ« bisedĂ« mes njĂ« tĂ« burgosuri dhe gruas sĂ« tij, e cila i thotĂ« se njĂ« i njohur i tyre, gjithashtu luftĂ«tar nĂ« UkrainĂ«, i ka dĂ«rguar vajzĂ«s sĂ« tij njĂ« kompjuter dhe atlete, dhe i kujton burrit tĂ« saj se vajza e tyre sĂ« shpejti fillon shkollĂ«n dhe ka nevojĂ« pĂ«r njĂ« tablet. Kam edhe dĂ«shmi tĂ« tjera. NjĂ« gazetare qĂ« udhĂ«toi nĂ« Buriati [territor siberian mbi 6,000 km nga Ukraina] foli me njĂ« nĂ«nĂ« qĂ« sapo kishte varrosur djalin e saj tĂ« vrarĂ« nĂ« front. NĂ« fillim gruaja nisi tĂ« fliste, por pastaj u tremb dhe nuk deshi tĂ« vazhdonte, duke thĂ«nĂ« se nĂ«se ajo fliste hapur, nuk do tĂ« merrte kompensimin pĂ«r vdekjen e tĂ« birit , para me tĂ« cilat donte tâi blinte njĂ« apartament vajzĂ«s. KĂ«shtu qĂ« ajo tha vetĂ«m se djali i saj kishte rĂ«nĂ« si hero dhe se po tĂ« mos ishte pĂ«r tĂ«, ukrainasit do tĂ« kishin hyrĂ« nĂ« Buriati. Ja çfarĂ« bĂ«n televizioni!
Dikush më tha se në Rusi qarkullojnë shumë  paratë e luftës me të cilat Putini ka blerë vendin dhe ka skllavëruar popullsinë, sidomos ata në periferi që jetojnë në varfëri të skajshme. Dhe këta njerëz të varfër pastaj mburren se u blejnë grave të tyre pallto me gëzof e unaza.
Edhe rusë më të informuar dhe me standard më të lartë jetese po luftojnë.
Po, dhe ata jetojnĂ« me moton: âRri urtĂ«, se nuk do tâi marrĂ«sh paratĂ«.â JanĂ« bashkĂ«fajtorĂ« ose janĂ« shitur. NĂ« Bjellorusi, nĂ« krahun tjetĂ«r, Lukashenko nuk i bleu njerĂ«zit,  i frikĂ«soi.
Kur do ta përfundoni librin dhe si është struktura e tij?
 Besoj nĂ« fund tĂ« vitit tĂ« ardhshĂ«m. Nuk dua tĂ« zbuloj strukturĂ«n, por ka tre kapituj: Koha e revolucionit, Koha e humbjes dhe Koha e pĂ«rjetshme. NĂ« ne janĂ« pĂ«rplasur shumĂ« epoka: nga njĂ«ra anĂ« inteligjenca artificiale, me tĂ« cilĂ«n ndĂ«rveprojmĂ« tĂ« gjithĂ« nĂ« nivele tĂ« ndryshme, dhe nga ana tjetĂ«r kolona tankesh nĂ« kufi me UkrainĂ«n. NjerĂ«zit shpesh mĂ« thonĂ« se flasin me inteligjencĂ«n artificiale sepse sâkanĂ« me kĂ« tĂ« flasin tjetĂ«r. E tmerrshme.
 A ishte komunizmi një ide në vdekje kur shkruat Fundi i sovjetikëve?
Ishte një ide që po vdiste, por nuk vdiq kurrë, dhe idetë imperialiste po ashtu u shembën. [Artisti konceptual] Ilya Kabakov shkroi se kur më në fund u lumturuam që e kishim mundur komunizmin, papritur, duke parë rreth e qark, kuptuam se gjithçka ishte mbushur me minj. Ne nuk dimë si të luftojmë minjtë, dhe as letërsia nuk di. Ai përbindësh grotesk u copëtua dhe u kthye në një tufë minjsh. Prej tij dolën përbindësha të tjerë që kishin qenë të shtypur aty brenda  dhe doli që, për para, njeriu shkon dhe vret vëllain e vet ukrainas. Ata që përjetuan epokën e Brezhnevit [udhëheqës sovjetik 1964-1982] më thonë se koha e sotme është më e frikshme se atëherë,  dhe atëherë njerëzit futeshin në burg, por më pak se në kohën e Gulagut, prej së cilës mezi kanë mbetur të mbijetuar.
Në kohën sovjetike kishte njerëz me ideale. Babai juaj ishte ushtar dhe nuk luftoi për para.
Babai im ishte komunist, njĂ« djalĂ« bjellorus i zgjuar qĂ« la fshatin pĂ«r tĂ« studiuar nĂ« Institutin Ushtarak tĂ« GazetarisĂ« nĂ« Minsk. Si student shkoi nĂ« luftĂ« sepse vendi i tij ishte nĂ« rrezik. MĂ« pas iu ofrua ngritje nĂ« parti, por vetĂ«m nĂ«se divorcohej nga nĂ«na ime. Ajo ishte ukrainase dhe kishte jetuar nĂ« territore tĂ« pushtuara nga gjermanĂ«t, gjĂ« qĂ« i dĂ«mtonte karrierĂ«n e tij. Babai im e donte nĂ«nĂ«n dhe refuzoi ta linte, kĂ«shtu qĂ« e dĂ«rguan nĂ« njĂ« shkollĂ« provinciale. Ai besonte se ideali komunist ishte i mirĂ«, por se Stalini e kishte korruptuar. Kur u ktheva nga Afganistani dhe i tregova qĂ« ish-studentĂ«t e tij silleshin si tĂ« dehur dhe vrasĂ«s atje, ai shpĂ«rtheu nĂ« lot. AtĂ«herĂ« e kuptova se dashuria ishte mbi gjithçka. Kishte njĂ« kohĂ« madje kur ata, tĂ« nxehur me mua, deshĂ«n tĂ« mĂ« mohonin si armike tĂ« popullit, por nuk e bĂ«nĂ«, sepse e donim njĂ«ri-tjetrin. Para se tĂ« vdiste, kĂ«rkoi qĂ« kartĂ«n e tij tĂ« anĂ«tarĂ«simit nĂ« Parti tâia vendosnim nĂ« arkivol. Ai besoi deri nĂ« fund.
A përfshihen të burgosurit politikë bjellorusë në librin tuaj?
Po, tregoj histori për ta. Për shembull, për nënën e një programuesi brilant, i dënuar me shumë vite burg për opozitën ndaj Lukashenkos. Ajo bëri një portret të të birit mbi një dërrasë, i vuri rrota dhe e merr me vete kudo.
 ĂfarĂ« po bĂ«n PerĂ«ndimi pĂ«r tĂ« burgosurit politikĂ«?
PerĂ«ndimi bĂ«ri shumĂ«, por vetĂ«m me diplomaci. NdĂ«rsa Trump ka nisur tâi blejĂ«, dhe nga sa di, Lukashenko e kapi menjĂ«herĂ« kĂ«tĂ« mundĂ«si. âParatĂ« pĂ«rpara,â thotĂ« ai. Dhe nĂ« kĂ«mbim mori pjesĂ« pĂ«r avionĂ« bjellorusĂ« qĂ« nuk fluturonin mĂ«. Ka gati 2,000 tĂ« burgosur, dhe Lukashenko refuzon tâi lirojĂ« tĂ« gjithĂ« njĂ«herĂ«sh. Ai preferon tâi lirojĂ« me pjesĂ«, qĂ« tĂ« marrĂ« diçka pĂ«r secilin. Madje edhe mĂ« keq: ai burgos njerĂ«z tĂ« rinj mĂ« shumĂ« sesa liron  pĂ«rfshirĂ« ata qĂ« ndihmojnĂ« tĂ« burgosurit politikĂ« ose familjet e tyre.
Besoj se do tĂ« kĂ«rkojĂ« njĂ« çmim tĂ« madh pĂ«r Maria Kolesnikova-nâŠ
NjĂ« i liruar nga burgu tregoi se ata qĂ« pĂ«rgatisin listat e tĂ« burgosurve pĂ«r tâi liruar kanĂ« filluar tâi ushqejnĂ« mĂ« mirĂ« KolesnikovĂ«n qĂ« tĂ« duket mĂ« e shĂ«ndetshme. MendojnĂ« se ndoshta po e pĂ«rgatisin ta lirojnĂ«.
Më ka lënë përshtypje Nikolai Statkeviç, politikani socialdemokrat, i cili refuzoi të largohej nga Bjellorusia pasi u lirua.
Nuk jam partizane e kulturës sonë të heroizmit. Firmosni çfarë të duhet, merrni faljen dhe kthehuni tek familja! Jeta është më e rëndësishme se gjithçka tjetër, dhe gjëja kryesore është të dalësh nga burgu.
 Në vitin 2020 ishit pacifiste. Po sot?
Kam qenĂ« dhe jam ende. NĂ«se KĂ«shilli Koordinues do tâu kishte kĂ«rkuar njerĂ«zve tĂ« merrnin armĂ«t, nuk besoj se aq shumĂ« do tĂ« dilnin nĂ« rrugĂ«. Kur ndodhĂ«n pĂ«rplasjet e para nĂ« vitin 2010, disa tĂ« afĂ«rm tĂ« mi mĂ« kĂ«rkuan tĂ« vizitoja njĂ« djalĂ« nga fshati ynĂ«, anĂ«tar i OMON-it qĂ« ishte rrahur dhe ndodhej nĂ« spital. Shkova, dhe nĂ« krevatin ngjitur ishte njĂ« protestues i ri. Duke parĂ« nĂ«nat e tyre duke qarĂ«, kuptova se nuk mund tĂ« nxisja gjakderdhje.
 E kuptoj, por ka situataâŠ
 Po, ka situata pa rrugëdalje, siç përshkruhet në raportin e fundit të Raportueses së posaçme të OKB-së Mariana Katzarova për torturat në burgjet ruse. Gjëra të tmerrshme: thyerja e dhëmbëve me sharrë, ose torturimi i një gazetareje ukrainase dhe dorëzimi i trupit të saj prindërve pa organet e brendshme.
 A bashkon apo ndan mërgimi?
 Nëse flasim për Bjellorusinë, ku tema kryesore është përvoja e vitit 2020, ata që ikën akuzojnë ata që mbetën si bashkëpunëtorë të regjimit dhe si të plogësht, ndërsa ata që mbetën thonë se janë mirë dhe sikur ne të tjerët të mos kishim ekzistuar fare. Unë do të kthehem në Bjellorusi vetëm kur të kthehen të gjithë. Nuk kthehem vetëm.
A mund të zhvillohet kultura bjelloruse në gjuhën ruse, ashtu si kultura irlandeze në anglisht?
 Unë jam shkrimtare bjelloruse dhe shkruaj në rusisht.
ĂfarĂ« mendoni pĂ«r refuzimin e gjuhĂ«s ruse dhe veprave nĂ« rusisht nĂ« UkrainĂ«?
 Jam kundër, por mendoj se është një dukuri e përkohshme, e lindur nga dëshpërimi, jo një trend i përhershëm. Në fund të fundit, gjuhët e kolonizatorëve në Afrikë u bënë rrugë drejt qytetërimit. Dhe kjo është diçka e mirë.
A ndjeni urrejtje ndaj Lukashenkos dhe njerëzve të tij?
ShumĂ«, sepse nuk mund tĂ« kthehem nĂ« shtĂ«pi, por besoj se gjithçka duhet bĂ«rĂ« sipas ligjit dhe ata duhet tĂ« dalin para Tribunalit tĂ« HagĂ«s. NĂ« libĂ«r kam njĂ« kapitull pĂ«r mĂ«nyrĂ«n si do tĂ« mĂ«sojmĂ« tĂ« jetojmĂ« me xhelatĂ«t. I pyes njerĂ«zit. Disa, si unĂ«, thonĂ« se duhen dĂ«rguar nĂ« HagĂ«, por ka edhe mendime tĂ« tjera. NjĂ« burrĂ« mĂ« tha se donte tâi shihte tĂ« gjithĂ« tĂ« varur dhe tĂ« vuajnĂ«. Por unĂ« besoj se urrejtja Ă«shtĂ« njĂ« rrugĂ« pa krye , nuk na çon askund. Alternativa Ă«shtĂ« dialogu.
Pyetja është si ta kthesh urrejtjen në energji konstruktive.
Po, prandaj them se elita fetare dhe ajo politike, shkrimtarët dhe artistët do të kenë shumë punë përpara.
Burimi: El Pais
The post âHomo Sovieticus nuk ka vdekurâ/ Nobelistja Svetlana Aleksieviç: ĂshtĂ« nĂ« Kremlin dhe po vret nĂ« UkrainĂ« appeared first on Gazeta Si.
Login
