Pretendimi: Konsumi i çajit të hithrës shëron problemet e tiroides përgjithmonë
Verdikti: I pavërtetë
Barbara Halla
NjĂ« nga kĂ«shillat mjekĂ«sore tĂ« publikuara nĂ« portale sĂ« fundmi Ă«shtĂ« dhe ajo pĂ«r shĂ«rimin e problemeve tĂ« tiroides nĂ«pĂ«rmjet pirjes sĂ« çajit tĂ« hithrĂ«s dy herĂ« nĂ« ditĂ«. NĂ« fakt, nuk ka asnjĂ« provĂ« apo studim mjekĂ«sor qĂ« tĂ« mbĂ«shtesi kĂ«tĂ« pretendim. PĂ«rdorimi i hithrĂ«s nuk ka ndikim tek gjĂ«ndja e tiroides, dhe nuk mund ta shĂ«rojĂ« atĂ« pa kura mjekĂ«sore specifike.Â
KĂ«to pretendime pĂ«r vetitĂ« âe jashtĂ«zakonshme shĂ«rueseâ tĂ« hithrĂ«s duket se qarkullojnĂ« nĂ« mediat e huaja prej disa vitesh para sĂ« tĂ« mbĂ«rrinin nĂ« faqet shqiptare. PavarĂ«sisht se flitet pĂ«r njĂ« zbulim tĂ« njĂ« mjeku tĂ« njohur, artikujt nuk pĂ«rmendin identitetin e kĂ«tij mjeku apo tĂ« njĂ« studimi mbi kĂ«tĂ« temĂ«.Â
ĂshtĂ« e njohur shkencĂ«risht se bima e hithrĂ«s ka pĂ«rmbajtje tĂ« lartĂ« proteinike si dhe vitaminĂ« C, qĂ« forcon imunitetin, si dhe flavonoidĂ« & karotenoidĂ«, antioksidantĂ« tĂ« fuqishĂ«m.PavarĂ«sisht kĂ«tyre vlerave tĂ« njohura, çaji i hithrĂ«s nuk Ă«shtĂ« kurĂ« pĂ«r sĂ«mundje specifike dhe nuk duhet tĂ« zĂ«vendĂ«sojĂ« trajtimin mjekĂ«sor, sidomos pĂ«r probleme hormonale si tiroidja.
PĂ«r kolegĂ«t verifikues tĂ« Kallxo, endokrinologu Amir Rexhepi e hedh poshtĂ« kategorikisht kĂ«tĂ« lloj dezinformimi. âNe kĂ«shillojmĂ« qĂ« tĂ« mos merret asnjĂ« mjekim pa recetĂ« tĂ« mjekut,â shpjegon ai. âVetĂ«mjekimi mund tĂ« jetĂ« i rrezikshĂ«m pasi mund tĂ« çojĂ« nĂ« marrjen e dozave tĂ« pasakta, nĂ« efekte anĂ«sore ose ndĂ«rveprime me medikamente tĂ« tjera.â Rexhepi thekson se marrja e produkteve pĂ«r tiroidĂ«n pa monitorim mjekĂ«sor Ă«shtĂ« veçanĂ«risht e rrezikshme pĂ«r pacientĂ«t me probleme tĂ« zemrĂ«s.
NjĂ« mjeke tjetĂ«r, endokrinologia Rreze Serhati Morina sqaron po ashtu se çrregullimet e tiroides kĂ«rkojnĂ« trajtim specifik mjekĂ«sor. Hipotiroidizmi, ku gjĂ«ndra nuk prodhon mjaftueshĂ«m hormone, manifestohet me lodhje, lĂ«kurĂ« tĂ« thatĂ«, rĂ«nie tĂ« flokĂ«ve dhe çrregullime menstruale. Hipertiroidizmi, anasjelltas, shkakton djersitje, tĂ« rrahura zemre dhe shqetĂ«sim tĂ« vazhdueshĂ«m. Trajtimi mund tĂ« pĂ«rfshijĂ« barna, pĂ«rdorim jodi, ose nĂ« raste tĂ« rĂ«nda, ndĂ«rhyrje kirurgjikale. Por pirja e çajit tĂ« hithrĂ«s nuk Ă«shtĂ« mjekim dhe nuk mund tĂ« shĂ«rojĂ« problemet e tiroides pĂ«rgjithmonĂ«, ashtu siç premtohet nĂ« kĂ«shillat online.Â
Peretendimi: Trump dhe Gjykata e Lartë amerikane ndaluan ekspozimin në publik të flamujve LGBT+
Verdikti: Mungon Konteksti
Barbara Halla
KohĂ«t e fundit, nĂ« rrjetet sociale shqiptare ka qarkulluar pretendimi se presidenti amerikan Donald Trump, i mbĂ«shtetur edhe nga Gjykata e LartĂ«, ka ndaluar vendosjen publike tĂ« flamurit tĂ« komunitetit LGBT+ nĂ« tĂ« gjithĂ« territorin e Shteteve tĂ« Bashkuara. NĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«, Trump ka bĂ«rĂ« deklarata kundĂ«r flamurit dhe komunitetit LGBT+, por ende nuk ka marrĂ« njĂ« vendim qĂ« e ndalon vendosjen e flamurit nĂ« ambjente publike.Â
NĂ« fillim tĂ« mandatit tĂ« tij, Trump firmosi njĂ« urdhĂ«r ekzekutiv ku ndalonte flamurin e komunitetit LGBT (si dhe flamuj tĂ« tjerĂ« tĂ« çështjeve tĂ« tĂ« drejtave tĂ« njeriut) nga ndĂ«rtesa tĂ« caktuara federale, duke pĂ«rfshirĂ« ndĂ«rtesat e misioneve diplomatike amerikane jashtĂ« SHBA-ve.Â
MegjithatĂ«, ndalimi i shfaqjes sĂ« flamurit nĂ« ambjentet private publike, ashtu sic pretendohet nĂ« postimin e fundit, Ă«shtĂ« njĂ« hap qĂ« nuk do tĂ« kalonte kaq lehtĂ«.Â
Verifikimi i mĂ«tejshĂ«m zbulon njĂ« deklaratĂ« qĂ« ka dhĂ«nĂ« Trump me datĂ« 17 shtator 2025 se ai ânuk do ta kishte problemâ heqjen e flamujve tĂ« komunitetit LGBT nga rrugĂ«t e Washingtonit, D.C. Kjo deklaratĂ« erdhi gjatĂ« njĂ« bisede nĂ« ZyrĂ«n Ovale me gazetarin Brian Glenn, i cili i tregoi Trumpit njĂ« fotografi tĂ« njĂ« biznesi nĂ« D.C. qĂ« kishte vendosur flamurin e komunitetit LGBT.Â
Megjithatë, përgjatë kësaj interviste Trump shprehu një opinion personal dhe nuk nënshkroi asnjë urdhër ekzekutiv apo ligj që ndalon shfaqjen e flamujve LGBT+ në publik në përgjithësi. Ai vetë pranoi se çdo përpjekje e tillë do të përballej me padi ligjore, pasi Gjykata e Lartë e Shteteve të Bashkuara ka gjykuar disa herë se shfaqjet simbolike, përfshirë flamujt, janë të mbrojtura si formë e lirisë së shprehjes.
Për momentin, këto ishin komente të Trump dhe jo veprime konkrete politike. Pra, ndonëse Trump ka shprehur mbështetje e tij për heqjen e flamujve të komunitetit LGBT+, asnjë ndalim zyrtar nuk ekziston nga zyra e tij apo nga kongresi amerikan.
Një studim i publikuar nga Fondacioni Friedrich Ebert në shtator 2025 hedh dritë mbi dimensionet shqetësuese të pastrimit të parave në sektorin e pasurive të paluajtshme në Shqipëri gjatë dekadës së fundit. Analiza e kryer nga Prof. Asoc. Dr. Adriatik Kotorri dokumenton se një pjesë e konsiderueshme e boomit të ndërtimit në vend mund të jetë financuar nga burime me origjinë të dyshimtë.
Sipas të dhënave të analizuara në studim, gjatë periudhës 2015-2024 në Shqipëri janë dhënë leje ndërtimi për 11.48 milionë metra katrorë me vlerë tregu mesatarisht prej 16.238 miliardë Euro. Nga kjo shumë, vetëm 7.108 miliardë Euro janë identifikuar si të financuara nga burime të ligjshme, konkretisht 5.521 miliardë Euro nga kredia bankare dhe 1.587 miliardë Euro nga investime të huaja direkte.
Diferenca prej së paku 9.13 miliardë Euro ngre pyetje serioze mbi origjinën e fondeve. Ndonëse një pjesë e kësaj diference mund të përfaqësojë sipërfaqe të pashitura ose të financuara nga kursime legjitime, studiuesi Kotorri argumenton se treguesi më shqetësues lidhet me burime të paligjshme.
Investimet e huaja
Një ndër gjetjet më të rëndësishme të studimit lidhet me rritjen dramatike të investimeve të huaja nga vende që kanë qenë ose janë aktualisht në listën gri të Task Forcës për Veprim Financiar (FATF), organizata ndërkombëtare që monitoron pastrimin e parave dhe financimin e terrorizmit.
Rasti i Turqisë është i pari. Investimet nga ky vend janë rritur nga 86 milionë Euro në 2015 në 257 milionë Euro në 2024. Turqia ka qenë pjesë e listës gri të FATF deri në qershor 2024, periudhë që përkon me intensifikimin e investimeve të saj në sektorin shqiptar të pasurive të paluajtshme.
Bullgaria paraqet rastin e dytë në aspektin e rritjes relative. Nga praktikisht zero investime në 2015, ky vend arriti në 74 milionë Euro investime në 2019 dhe vazhdoi me 28 milionë Euro investime në 2024. Bullgaria gjithashtu ka qenë pjesë e listës gri të FATF deri kohët e fundit.
Studiuesi Kotorri thekson se edhe Emiratet e Bashkuara Arabe, një tjetër juridiksion me kontroll historikisht të dobët financiar, kanë rritur investimet nga zero me një kulm prej 19 milionë eurosh në 2023.
Raporti argumenton se âkĂ«to prurje investimesh, nga vende me kontroll tĂ« dobĂ«t financiar, ngrejnĂ« pikĂ«pyetje mbi natyrĂ«n e vĂ«rtetĂ« tĂ« kĂ«tyre investimeve dhe rrezikun potencial qĂ« ato paraqesin pĂ«r pastrimin e parave nĂ« ShqipĂ«riâ
Mekanizmat e depërtimit
Studimi identifikon disa rrugë kryesore përmes të cilave paratë e paligjshme depërtojnë në sektorin e ndërtimit, siç janë:
Themelimi i kompanive me kapacitete të dyshimta: Nga 2015 në 2023, numri i kompanive të ndërtimit u rrit me 40%, duke arritur në 6,955 kompani. Shqetësuese është se 82% e kompanive të reja kanë vetëm 1-4 të punësuar dhe nuk disponojnë kapacitete reale për të realizuar projekte ndërtimi. Sipas raportit, për periudhën 2017-2019, rreth 59% e kompanive që morën leje për objekte mbi 6 kate nuk kishin kapacitete financiare të mjaftueshme.
Depozitimi i fondeve nĂ« vende tĂ« treta: Metoda pĂ«rfshin depozitimin e fondeve nĂ« banka tĂ« vendeve me kontroll tĂ« dobĂ«t (si Turqia, Bullgaria dhe EBA) dhe rikthimin e tyre nĂ« ShqipĂ«ri si âinvestime tĂ« huaja direkteâ. Kjo skemĂ« mundĂ«son qĂ« paratĂ« me origjinĂ« tĂ« dyshimtĂ« tĂ« fitojnĂ« njĂ« âpamje legjitimeâ pĂ«rmes sistemit bankar ndĂ«rkombĂ«tar.
Pagesat cash dhe nënvlerësimi: Praktika e deklarimit të vlerave të ulëta në kontrata, ndërsa pjesa tjetër paguhet në dorë, mbetet e zakonshme. Megjithëse çmimet e referencës minimale u vendosën në 2018, diferenca mes çmimeve reale dhe atyre të deklaruara arrin deri në 100% në zonat elitare.
Depozitimi i fragmentuar: Shumat ndahen në depozitime të vogla për të shmangur alarmet automatike bankare (zakonisht nën 7,000 Euro) dhe më pas përdoren për blerje pronash.
Deformimi i tregut
Një ndër gjetjet më alarmante të studimit lidhet me paradokset që ka krijuar ky fenomen në tregun shqiptar të pasurive të paluajtshme.
Paradoksi i sasisë: Gjatë periudhës 2011-2023, ndërsa popullsia ra me 478,590 banorë, numri i banesave u rrit me 74,286 njësi. Megjithatë, numri i familjeve të pastreha u rrit me 88%, nga 70,630 në 132,563 familje. Shqipëria sot ka më shumë banesa se familje, por më shumë njerëz pa strehë.
Paradoksi i çmimit: Ămimet janĂ« rritur me 139% (nga 862 Euro/mÂČ nĂ« 2015 nĂ« 2,057 Euro/mÂČ nĂ« 2024) ndĂ«rkohĂ« qĂ« oferta ka shĂ«nuar njĂ« rritje prej 46%. Kjo shkel logjikĂ«n bazĂ« ekonomike ku rritja e ofertĂ«s duhet tĂ« ulĂ« çmimet.
Ndikimi në aksesibilitetin e strehimit: Në 2015, një personi me pagë mesatare i duheshin 38 vite për të blerë një apartament në periferi. Në 2024, kjo kohë është rritur në 47 vite, një rritje prej 23%. Për një çift, koha është zgjatur nga 19 në 23 vite.
Evazioni
Studimi vlerëson se gjatë periudhës 2015-2024, korrupsioni dhe evazioni fiskal kanë gjeneruar të paktën 8.168 miliardë Euro të ardhura të paligjshme në Shqipëri. Këto shifra bazohen në të dhëna nga ALTAX, i cili shfrytëzon burime zyrtare përfshirë INSTAT, Ministrinë e Financave, SPAK, KLSH, FMN, Bankën Botërore dhe Transparency International.
NjĂ« pjesĂ« e konsiderueshme e kĂ«tyre fondeve besohet tĂ« ketĂ« gjetur rrugĂ« drejt sektorit tĂ« ndĂ«rtimit. Sipas raportit tĂ« âGlobal Initiative Against Transnational Organized Crimeâ, pastrimi i vlerĂ«suar i parave nĂ« ShqipĂ«ri vetĂ«m pĂ«r periudhĂ«n 2017-2019 arrin deri nĂ« 1.6 miliardĂ« Euro.
Paradoksalisht, ndërsa fenomeni ka rritur të ardhurat vendore përmes taksave dhe tarifave të ndërtimit (nga 12.9 miliardë lekë në 2015 në 30.5 miliardë lekë në 2022), ai ka krijuar një varësi të rrezikshme. Pesha e taksave të lidhura me pasuritë e paluajtshme në totalin e të ardhurave vendore është rritur nga 37% në 51%.
Performanca
Një ndër kritikuat më të forta të studimit i drejtohet Agjencisë së Inteligjencës Financiare (AIF). Analiza tregon se aktiviteti i AIF ka rënë dramatikisht gjatë 5-vjeçarit të fundit:
Rastet e dërguara në organet ligjzbatuese ranë nga 1,856 (2015-2019) në 1,204 (2020-2024).
Inspektimet në vend u reduktuan nga 806 në 550.
Pasuritë e bllokuara ranë nga 71.4 milionë Euro (2015-2019) në vetëm 15.8 milionë Euro (2020-2024), një rënie 4.5 herë
Veçanërisht shqetësuese është vëzhgimi se aktiviteti i AIF bie në vitet zgjedhore. Me përjashtim të 2019 (kur nuk pati garë elektorale për shkak të bojkotit), në të gjitha vitet zgjedhore (2013, 2015, 2017, 2021, 2023) u shënua rënie e pasurive të bllokuara krahasuar me vitin paraardhës.
Për mosdeklarimin e shumave në kufi, një metodë kyçe e sjelljes së parasë së paligjshme nga jashtë, AIF ka dërguar vetëm 26 raste gjatë dekadës, mesatarisht 2.6 raste në vit, me një rënie të theksuar vitet e fundit.
Dimensioni ndërkombëtar dhe lista gri
Shqipëria ka qenë pjesë e listës gri të FATF për një periudhë trevjeçare, duke u klasifikuar si vend me nivel të ulët të përpjekjeve për parandalimin e pastrimit të parave.
Raporti thekson se, zhvendosja progresive e ekonomisĂ« shqiptare drejt sektorit tĂ« pasurive tĂ« paluajtshme, e shoqĂ«ruar me tolerancĂ« institucionale ndaj fondeve me origjinĂ« tĂ« dyshimtĂ«, ka krijuar njĂ« âterren tĂ« favorshĂ«mâ pĂ«r operatorĂ« qĂ« synojnĂ« tĂ« integrojnĂ« kapitale tĂ« paligjshme nĂ« ekonomi.
Vakuumi ligjor
Një gjetje tjetër e rëndësishme lidhet me vakuumin ligjor që karakterizon tregun shqiptar. Ndryshe nga shumica e vendeve evropiane që kanë mekanizma mbrojtës për blerësit e pronave të papërfunduara (si llogaritë Escrow ose garancitë bankare), Shqipëria ofron mbrojtje minimale.
Kontratat e âPremtimit tĂ« Shitjesâ dhe âKalimit tĂ« tĂ« Drejtaveâ, qĂ« dominojnĂ« tregun, nuk kanĂ« bazĂ« specifike ligjore dhe mbĂ«shteten nĂ« interpretim tĂ« pĂ«rgjithshĂ«m tĂ« Kodit Civil. Studiuesi Kotorri argumenton se âkontratat me tĂ« cilat shiten pjesa dĂ«rrmuese e pasurive tĂ« paluajtshme nĂ« ShqipĂ«ri janĂ« tĂ« pabazuara nĂ« ligj.â
IndikatorĂ«t e âKartelitâ
Raporti identifikon shenja të një tregu të kontrolluar në mënyrë joformale, me karakteristika të ngjashme me kartelet:
Mungesa e konkurrencës mes projekteve në të njëjtën zonë
Rritje e koordinuar e çmimeve në periudha të njëjta (pranverë dhe vjeshtë)
Rritje uniforme e sipërfaqes së përbashkët që i shtohet pronës (nga 7-12% në 17-35%)
Konkluzioni
Raporti arrin nĂ« konkluzionin se, âpastrimi i parave nĂ« sektorin e ndĂ«rtimit funksionon si njĂ« sistem pĂ«rfitimi tĂ« gjithanshĂ«m, ku tĂ« gjithĂ« aktorĂ«t e pĂ«rfshirĂ«, nga blerĂ«sit me fonde tĂ« dyshimta qĂ« legalizojnĂ« kapitalin, te ndĂ«rtuesit qĂ« sigurojnĂ« financim tĂ« shpejtĂ«, deri te agjentĂ«t imobiliarĂ« qĂ« marrin komisione dhe qeveria qĂ« rrit tĂ« ardhurat tatimore, pĂ«rfitojnĂ« nga ky fenomenâ.
Studiuesi Kotorri argumenton se kjo strukturĂ« krijon njĂ« rezistencĂ« tĂ« fortĂ« ndaj reformave: sa mĂ« tĂ« mĂ«dha tĂ« jenĂ« pĂ«rfitmet, aq mĂ« e madhe Ă«shtĂ« kundĂ«rshtia pĂ«r ta luftuar fenomenin. Vakuumi ligjor, mungesa e garancive pĂ«r blerĂ«sit dhe roli i agjentĂ«ve imobiliarĂ« si ndĂ«rmjetĂ«s kyç nĂ« negociatat pĂ«r pagesa âcashâ janĂ« identifikuar si faktorĂ« qĂ« lehtĂ«sojnĂ« penetrimin e parave tĂ« paligjshme.
Analiza pĂ«rfundon se ndĂ«rtuesit, pĂ«rmes marrĂ«veshjeve tĂ« tipit âkartelâ, kanĂ« arritur tĂ« diktojnĂ« tregun nĂ« vend qĂ« tĂ« diktohet nga blerĂ«sit, duke cenuar konkurrencĂ«n dhe rritur çmimet nĂ« mĂ«nyrĂ« artificiale.
BlerĂ«sit vendas dhe investitorĂ«t, nga ana tjetĂ«r, shfaqin atĂ« qĂ« raporti e quan âsjellje tufeâ dhe frikĂ« se mos humbasin mundĂ«sinĂ« (FOMO), duke blerĂ« jo nga nevoja reale pĂ«r strehim, por nga perceptimi i njĂ« tregu nĂ« rritje tĂ« vazhdueshme.
Studiuesi Kotorri konkludon se nĂ« kĂ«tĂ« âvallĂ«zimâ mes aktorĂ«ve tĂ« ndryshĂ«m tĂ« tregut, ku pĂ«rfitojnĂ« spekulantĂ«t, ndĂ«rtuesit dhe agjentĂ«t, e vetmja palĂ« qĂ« humbet janĂ« familjet dhe çiftet e reja me nevoja reale pĂ«r banesĂ«, tĂ« cilĂ«t e kanĂ« gjithnjĂ« e mĂ« tĂ« pamundur tĂ« sigurojnĂ« strehim, pavarĂ«sisht ekzistencĂ«s sĂ« njĂ« stoku tĂ« madh apartamentesh tĂ« pabanuara.
NjĂ« imazh qĂ« po qarkullon nĂ« rrjetet sociale shqipfolĂ«se duket se tregon ditĂ«n e gjykimit popullor tĂ« kryeministrit Edi Rama. NĂ« foto duken disa persona me shkopa nĂ« duar duke tentuar tĂ« godasin dhunshĂ«m kreun e qeverisĂ«, ndĂ«rsa ky i fundit Ă«shtĂ« pĂ«rkulur nĂ« njĂ« pozicion shfajĂ«simi.Â
Megjithatë, imazhi i mësipërm dukshëm është një montazh.
Me anë të motorit të kërkimit pamor Google Lens, Faktoje gjeti se imazhi origjinal është nga protestat e fermerëve në Kretë, Greqi në dhjetor 2025, dhe tregon protestuesit duke goditur me shkopin e çobanit një polic.
Imazhi i manipuluar (majtas) dhe imazhi origjinal (djathtas)
NĂ« rrjetet konspiracioniste po qarkullojnĂ« pretendime mbi tĂ« ashtuquajturin âshĂ«rim kuantik,â versioni mĂ« i fundit i kurave çudibĂ«rĂ«se qĂ« parashikohet se do tĂ« nxjerrin mjekĂ«sinĂ« dhe farmaceutikĂ«n jashtĂ« loje.
Deepak Chopra e prezantoi termin âshĂ«rim kuantikâ nĂ« librin e tij me tĂ« njĂ«jtin emĂ«r, tĂ« botuar pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« vitin 1989. Ekspertiza e Chopras Ă«shtĂ« vĂ«nĂ« nĂ« pikĂ«pyetje pĂ«r shkak tĂ« nĂ«nkuptimit se metodat e tij bazohen nĂ« fizikĂ«n kuantike.Â
Shërimi kuantik ka një numër mbështetësish të zëshëm, por komuniteti shkencor e konsideron gjerësisht si të pakuptimtë. Kritika kryesore ka të bëjë me keqinterpretimin sistematik të fizikës moderne, veçanërisht të faktit se objektet makroskopike (si trupi i njeriut ose qelizat individuale) janë shumë të mëdha për të shfaqur veti kuantike të natyrshme si interferenca dhe kolapsi i funksionit të valës.
Sipas encyclopedia.com, âpremisa e tij themelore qĂ« postulon njĂ« lidhje tĂ« thellĂ« midis ideve tĂ« fizikĂ«s kuantike dhe marrĂ«dhĂ«nies mendje-trup Ă«shtĂ« shumĂ« e diskutueshme. Edhe mĂ« spekulative Ă«shtĂ« hipoteza e tij se fizika kuantike ofron njĂ« shpjegim shkencor pĂ«r mĂ«nyrĂ«n se si transformimet e thella nĂ« vetĂ«dije prodhojnĂ« forma tĂ« jashtĂ«zakonshme shĂ«rimi nĂ« trup.â
Sadri Hassani, profesor emeritus i fizikĂ«s nĂ« Universitetin ShtetĂ«ror tĂ« Illinois, tha pĂ«r Lead Stories: âFizika moderne Ă«shtĂ« abuzuar qĂ« nga fillimi. MeqenĂ«se nuk i ndjejmĂ« efektet e saj âtĂ« çuditshmeâ, ajo Ă«shtĂ« shumĂ« e prirur ndaj abuzimit mistik.â
âAjnshtajni u tĂ«rbua kur Arthur Eddington, fizikani britanik dhe mistik, e lidhi relativitetin me vetĂ«dijen. Ai u tĂ«rbua gjithashtu kur Bohr dhe Heisenberg e lidhĂ«n fizikĂ«n kuantike me misticizmin lindor â po, edhe shkencĂ«tarĂ«t e mĂ«dhenj mund tĂ« ishin mistikĂ« â nĂ«pĂ«rmjet parimit tĂ« komplementaritetit, tĂ« cilin Ajnshtajni e quajti âfeja Bohr-Heisenbergâ. PĂ«r shkak tĂ« pĂ«rfshirjes sĂ« fizikantĂ«ve tĂ« mĂ«dhenj tĂ« fillimit tĂ« shekullit tĂ« 20-tĂ« nĂ« lidhjen e fizikĂ«s moderne â veçanĂ«risht fizikĂ«s kuantike pĂ«r shkak tĂ« shkallĂ«s sĂ« saj mĂ« tĂ« lartĂ« tĂ« kundĂ«rintuitivitetit â me misticizmin, shkĂ«putja e tyre ka rezultuar jashtĂ«zakonisht e vĂ«shtirĂ«,â shpjegoi Hassani, i cili mban njĂ« doktoraturĂ« nĂ« fizikĂ« teorike nga Universiteti i Princetonit dhe Ă«shtĂ« autor i disa librave, kryesisht mbi fizikĂ«n matematikore.
Fizikani dhe komunikuesi shkencor Brian Cox argumenton se keqpĂ«rdorimi i fjalĂ«s âkuantikâ, siç Ă«shtĂ« pĂ«rdorimi i saj nĂ« frazĂ«n âshĂ«rim kuantikâ, ka njĂ« efekt negativ nĂ« shoqĂ«ri pasi minon shkencĂ«n e vĂ«rtetĂ« dhe i shkurajon njerĂ«zit tĂ« angazhohen me mjekĂ«sinĂ«. Ai pohon se âpĂ«r disa shkencĂ«tarĂ«, shtrembĂ«rimi dhe pĂ«rvetĂ«simi i pafat i ideve shkencore qĂ« shpesh shoqĂ«ron integrimin e tyre nĂ« kulturĂ«n popullore Ă«shtĂ« njĂ« çmim i papranueshĂ«m pĂ«r tâu paguarâ.
âAir Albania realisht sillet sikur nuk ekzistonâ KĂ«shtu e pĂ«rshkruan pĂ«rvojĂ«n e tij Leonard Kurti, njĂ« qytetar qĂ« mbeti pa fluturim, pa sqarime dhe pa asnjĂ« kontakt nga kompania ajrore muajin e shkuar, ndonĂ«se kishte blerĂ« biletĂ« dhe ishte paraqitur nĂ« kohĂ« nĂ« Aeroportin NdĂ«rkombĂ«tar tĂ« TiranĂ«s.Â
Ai sĂ« bashku me njĂ« mik kishin bileta pĂ«r fluturimin TiranĂ«âMilano Malpensa. NĂ« momentin qĂ« mbĂ«rritĂ«n nĂ« aeroport, nĂ« tabelĂ«n e nisjeve zbuluan se fluturimi ishte anuluar.Â
âU detyrova tĂ« blej njĂ« biletĂ« tjetĂ«r me Ryanair pĂ«r Bergamo, vetĂ«m qĂ« tĂ« mos humbisja njĂ« vizitĂ« mjekĂ«sore,â tregon Kurti pĂ«r Faktoje.al.
Pas anulimit, ai tentoi tĂ« kontaktonte kompaninĂ« pĂ«rmes dhjetra emaileve dhe telefonatave. âZero komunikim,â thekson ai.
NĂ« udhĂ«timin e tij tĂ« radhĂ«s, po nĂ« muajin nĂ«ntor, ai vuri re se Air Albania kishte anuluar sĂ«rish fluturimin e radhĂ«s. âNjĂ« situatĂ« e papranueshmeâ, pĂ«rfundon Leonardi.Â
Por situata e Leonardit nuk ishte njĂ« rast i izoluar. DĂ«shmitĂ« e dhjetĂ«ra qytetarĂ«ve pĂ«r Faktoje.al konfirmojnĂ« se Air Albania i ka pĂ«rsĂ«ritur anulimet e fluturimeve nĂ« mĂ«nyrĂ« sistematike, duke lĂ«nĂ« udhĂ«tarĂ«t nĂ« mes tĂ« aeroportit pa asnjĂ« shpjegimdhe as kompensim.Â
Edhe rrjetet sociale tĂ« kompanisĂ« janĂ« mbushur me ankesa. DhjetĂ«ra qytetarĂ« kĂ«rkojnĂ« llogari pĂ«r fluturime tĂ« anuluara nĂ« postimet ku komentet lejohen. NĂ« disa raste, si njĂ« video e publikuar mĂ« 29 nĂ«ntor nĂ« Instagram, komentet janĂ« bllokuar.Â
Ndalim ligjor i panjoftuar
I pyetur nga Faktoje.al Aeroporti ndĂ«rkombĂ«tar âNĂ«nĂ« Terezaâ pohon se nuk ka njoftim pĂ«r ndĂ«rprerje fluturimesh nga Air Albania.Â
âNe jemi lajmĂ«ruar vetĂ«m nĂ« rastet e kancelimeve nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« bĂ«het njoftimi i pasagjereveâ, sqaron Ornela Bego pĂ«r Faktoje.al.Â
MirĂ«po, anulimet e pĂ«rjetuara nga udhĂ«tarĂ«t nuk janĂ« probleme operacionale. Ato janĂ« pasojĂ« e njĂ« ndalimi ligjor qĂ« nuk Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« publik.Â
QĂ« prej 3 dhjetorit 2025, Air Albania-s nuk lejohet tĂ« fluturojĂ«. MegjithatĂ«, ky informacion nuk Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« publik as nga kompania, as nga Autoriteti i Aviacionit Civil.Â
Faktoje.al konfirmoi se licenca e operimit tĂ« Air Albania Ă«shtĂ« pezulluar mĂ« 3 dhjetor, pĂ«r shkak tĂ« pezullimit tĂ« CertifikatĂ«s sĂ« Operatorit Ajror. Â
NĂ« pĂ«rgjigjen zyrtare, Aviacioni Civil sqaron se pezullimi nuk ka njĂ« afat fiks pĂ«rfundimi, por varet nga pĂ«rmbushja e detyrimeve tĂ« kompanisĂ«, pĂ«r tĂ« cilat Ă«shtĂ« pĂ«rcaktuar njĂ« afat 6-mujor por nuk bĂ«hĂ«t e qartĂ« se cilat janĂ«. Kjo nĂ«nkupton qĂ« Air Albania duhet tâi pĂ«rmbuyshĂ« detyrimet deri mĂ« 3 qershor tĂ« 2026.Â
âMarrja e vendimit tĂ« AAC-sĂ« pĂ«r pezullimin e licencĂ«s nĂ«nkupton pezullimin e transportit ajror tĂ« pasagjerĂ«ve, mallrave dhe postĂ«sâ, sqaron Aviacioni Civil.Â
Air Albania nuk i Ă«shtĂ« pĂ«rgjigjur kĂ«rkesĂ«s pĂ«r informacion deri nĂ« publikimin e kĂ«tij shkrimi.Â
Shitja e biletave vazhdon
Ndërkohë që licenca është e pezulluar, Air Albania vazhdon të shesë bileta online.
Prej nĂ«ntorit, kompania ka ndĂ«rprerĂ« njĂ« numĂ«r tĂ« madh destinacionesh ku operonte prej vitesh, pĂ«rfshirĂ« VienĂ«n, Brukselin, AthinĂ«n, Bergamon, BolonjĂ«n, RomĂ«n, Trevizon, VeronĂ«n, GjenevĂ«n, dhe AnkaranĂ«.Â
NĂ« faqen zyrtare sot shfaqen vetĂ«m dy linja: TiranĂ«âMilano dhe TiranĂ«âStamboll. PĂ«r tĂ« dyja destinacionet ofrohen ende bileta nĂ« shitje, me data qĂ« shkojnĂ« pĂ«rtej periudhĂ«s kur kompania ka ndaluar sĂ« fluturuari.Â
Faktoje provoi tĂ« blinte njĂ« biletĂ« vajtje-ardhje nga Tirana nĂ« Milano pĂ«r datat 8â10 janar, por, gjatĂ« testimit, blerja nuk mund tĂ« pĂ«rfundonte.
Të dhënat nga Flightradar tregojnë se fluturimi i fundit drejt Milanos është realizuar më 17 nëntor, ndërsa ai drejt Stambollit më 2 dhjetor.
Por pavarësisht biletave në shitje, të dhënat nga flightradar tregojnë se fluturimi i fundit nga operatori kombëtar i fluturimeve ajrore për Milano është bërë më 17 nëntor.
NdĂ«rsa fluturimi i fundit me Stambollin ka si datĂ« 2 dhjetorin.Â
DĂ«shtim institucional
Misioni i Autoritetit tĂ« Aviacionit Civil Ă«shtĂ« garantimi i njĂ« mjedisi aviacioni nĂ« pĂ«rputhje me standardet ndĂ«rkombĂ«tare, pĂ«rmes monitorimit tĂ« vazhdueshĂ«m dhe ndĂ«rveprimit me operatorĂ«t.Â
Por nĂ« rastin e Air Albania, institucioni ia lĂ« âtopin nĂ« derĂ«â kompanisĂ« dhe duke shmangur pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« direkte ndaj publikut.Â
âAutoriteti i Aviacionit Civil ka marrĂ« vendimet pĂ«rkatĂ«se pĂ«r pezullimin e CertifikatĂ«s sĂ« Operatorit Ajror dhe LicencĂ«s sĂ« Operimit, pĂ«r tĂ« cilat Ă«shtĂ« vĂ«nĂ« nĂ« dijeni operatori. NĂ« bazĂ« tĂ« kĂ«tyre pezullimeve operatori ndĂ«rmerr nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pavarur masat pĂ«rkatĂ«se sipas detyrimeve ligjoreâ, thotĂ« AAC pĂ«r Faktoje.al
Për ekspertin e ekonomisë Eduard Gjokutaj kjo situatë përbën rrezik të drejtpërdrejtë për qytetarët.
âAutoritetet pĂ«rgjegjĂ«se duhet tĂ« ndĂ«rhyjnĂ« urgjentisht pĂ«r tĂ« mbrojtur konsumatorĂ«t dhe kreditorĂ«t, ndĂ«rsa kompania rrezikon mbyllje definitive. Ky rast ilustron nevojĂ«n pĂ«r mbikĂ«qyrje mĂ« tĂ« fortĂ« tĂ« sektorit ajror shtetĂ«rorâ, shprehet Gjokutaj.Â
Ndërsa Iris Zanaj, me profesion programues, shton se dëmi ekonomik ndaj udhëtarëve mund të ishte shmangur me mbylljen e ëebit të kompanisë.
âProblemi Ă«shtĂ« qĂ« ata ende shesin bileta online dhe kush e di se çâdĂ«m ekonomik po bĂ«hĂ«t. Duhet tâi dĂ«rgohet njĂ« kĂ«rkesĂ« AKEP tĂ« bllokojĂ« domaininâ, sqaron Zanaj. Â
Deri në publikimin e këtij artikulli, AKEP nuk i është përgjigjur interesimit tonë mbi Air Albanian.
PĂ«rfundimÂ
E themeluar nĂ« shtator tĂ« vitit 2018 si kompania kombĂ«tare e fluturimeve, âAir Albaniaâ u prezantua si projekti ku shteti do tĂ« ishte garant i interesit publik me 10 pĂ«r qind tĂ« aksioneve pĂ«rmes Albcontrolit, 41 pĂ«r qind nĂ« duart e âMDN Investmentâ dhe 49 pĂ«r qind nga Turkish Airlines, partneri strategjik qĂ« sipas qeverisĂ« do tâi jepte siguri juridike, financiare dhe teknike ndĂ«rmarrjes.Â
Por nĂ« fund tĂ« nĂ«ntorit, bordi i Turkish Airlines njoftoi shkurtimisht se kishte vendosur tĂ« shesĂ« tĂ« gjitha aksionet e tij nĂ« Air Albania, pa dhĂ«nĂ« shpjegime pĂ«r arsyet e largimit.Â
Sot, Air Albania Ă«shtĂ« njĂ« kompani hije. Aktive nĂ« QKB, por pa bilance financiare prej 7 vitesh. NĂ« kĂ«rkim tĂ« pasagjerĂ«ve, por pa avionĂ« nĂ« ajĂ«r dhe pa partnerin strategjik Turkish Airlines qĂ« e braktisi investimin pa shumĂ« bujĂ«.Â
âĂndrra qĂ« mori krahĂ«â siç e quajti dikur kryeministri Edi Rama, ka mbetur nĂ« pistĂ«, duke lĂ«nĂ« pas njĂ« faturĂ« financiare dhe morale qĂ«, si gjithmonĂ«, po e paguajnĂ« qytetarĂ«t.
Në rrjete sociale, përfshi ato shqipfolëse, po qarkullon lajmi se Izraeli, Greqia dhe Qipro formuan një ushtri të përbashkët kundër rrezikut turk.
Megjithatë, ky pretendim nuk shoqërohet me ndonjë provë, burim apo referencë që e mbështet atë.
Në fakt, ky lajm nuk është i saktë, megjithëse duket se është frymëzuar nga zhvillime të vërteta.
Specifikisht, një samit trepalësh u mbajt mes krerëve të Izraelit, Greqisë dhe Qipros në Jeruzalem më 22 dhjetor 2025.
Tre udhĂ«heqĂ«sit nĂ«nshkruan njĂ« deklaratĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«t pas samitit, nĂ« tĂ« cilĂ«n ranĂ« dakord tĂ« âforcojnĂ« bashkĂ«punimin e vazhdueshĂ«m trepalĂ«sh mbi çështjet e sigurisĂ«, mbrojtjes dhe ushtrisĂ«.â
NĂ« fjalĂ«n e tij, kryeministri izraelit Netanyahu iu referua TurqisĂ«, pa e pĂ«rmendur nĂ« mĂ«nyrĂ« direkte, duke thĂ«nĂ« se âata qĂ« fantazojnĂ« se mund tĂ« rivendosin perandoritĂ« dhe sundimin e tyre mbi tokat tonaâ duhet ta âharrojnĂ« atĂ«.â
Një ditë më vonë, krerë ushtarakë grekë, qipriotë dhe izraelitë nënshkruan një plan të përbashkët veprimi dhe një program bashkëpunimi ushtarak Greqi-Izrael-Qipro në Nicosia.
Plani, bazuar në marrëveshjet e arritura nga udhëheqësit e tre vendeve, përfshin trajnim të përbashkët të njësive të operacioneve speciale dhe shkëmbim ekspertize mbi kërcënimet moderne, duke përfshirë sistemet pa pilot (UAV) dhe luftën elektronike.
Në raportimet e mediave vendase nuk përmendet formimi i një ushtrie të përbashkët mes tre vendeve.
Sipas të përditshmes greke Ta Nea, zyrtarë të lartë ushtarakë dhe analistë janë duke diskutuar mundësinë e një brigade reagimi të shpejtë prej rreth 2,500 trupash, me 1,000 ushtarë nga Izraeli dhe Greqia dhe 500 nga Qipro. Megjithatë, deri më tani nuk ka asnjë konfirmim nga burime zyrtare.
NĂ« rrjetet konspiracioniste, pĂ«rfshi ato shqipfolĂ«se, po qarkullon pretendimi se tĂ« gjithĂ« anestetikĂ«t dentarĂ« pĂ«rmbajnĂ« oksid grafeni, substanca e vendosur nĂ« shĂ«njestĂ«r qĂ« prej lindjes sĂ« vaksinave anti-Covid.Â
Grafeni Ă«shtĂ« njĂ« shtresĂ« e vetme e atomeve tĂ« karbonit tĂ« rregulluara nĂ« njĂ« model hoje bletĂ«sh. ĂshtĂ« tepĂ«r i fortĂ«, pĂ«rçon energji elektrike dhe ka veti unike qĂ« e bĂ«jnĂ« atĂ« me interes kĂ«rkimor, nga elektronika te mjekĂ«sia. NĂ« vetvete, nuk Ă«shtĂ« magnetik.Â
Në stomatologji, grafeni ka tërhequr vëmendjen për potencialin e tij për të përmirësuar materialet ose për të zgjatur efektet.
Anestetikët, apo qetësuesit/mpirësit lokalë standardë mjekësorë dhe dentarë, si lidokaina me epinefrinë ose 4% artikainë, janë formula të studiuara mirë dhe të rregulluara që ekzistojnë prej dekadash dhe përdoren për epidurale, anestezi lokale dhe anestezi dentare. Përbërësit e tyre janë agjenti anestetik, një vazokonstriktor dhe një bazë sterile fiziologjike.
Anestetikët lokalë si artikaina janë krijuar për të parandaluar dhimbjen duke bllokuar sinjalet nervore. Shtimi i oksidit të grafenit nuk do të shërbente për ndonjë qëllim të mirëfilltë.
Pretendimet rreth oksidit të grafenit në anestetikë shpesh burojnë nga keqinterpretime ose burime të paverifikuara. Për shembull, një postim përmend një studim të Universitetit të Kolorados që pretendohet se gjeti oksid grafeni në një anestetik të zakonshëm. Megjithatë, asnjë studim shkencor i rishikuar nga kolegët nuk e konfirmon këtë, dhe testimet e serive nga prodhuesit nuk tregojnë aditivë të tillë.
Disa hetues privatë kanë identifikuar çfarë ata besojnë se është oksid grafeni në disa tretësira anestetike dentare. Megjithatë, laboratorë të tjerë që përdorin teknika të ngjashme analitike nuk kanë mundur të konfirmojnë praninë e tij në asnjë nga mostrat e disponuara. Për më tepër, këta studiues deri më tani nuk kanë qenë të gatshëm të botojnë gjetjet e tyre në një forum publik apo botim shkencor të rishikuar nga kolegët.
Studimet kanë eksploruar mundësinë e përdorimit të oksidit të grafenit (GO) për të përmirësuar performancën e anestetikëve lokalë. Një studim i vitit 2022 shqyrtoi hidrogelët e alginatit të përforcuar me oksid grafeni për çlirimin e kontrolluar të hidroklorurit të lidokainës (LH), një anestetik lokal i zakonshëm. Studimi zbuloi se hidrogelët e përforcuar me GO mund të zgjasin çlirimin e lidokainës me kalimin e kohës krahasuar me hidrogelët pa GO, duke sugjeruar potencial për lehtësim më të gjatë të dhimbjes gjatë procedurave mjekësore.
Megjithatë, është e rëndësishme të theksohet se këto zhvillime janë ende në fazën e kërkimit dhe zhvillimit. Grafeni dhe derivatet e tij aktualisht nuk janë miratuar për aplikime anestetike të injektueshme. Asnjë nga anestetikët lokalë të miratuar aktualisht për përdorim në praktikat dentare nuk përmbajnë oksid grafeni ose aditivë të ngjashëm.
Akademia Ndërkombëtare e Stomatologjisë dhe Mjekësisë Biologjike kontraktoi një nanotoksikologe për të testuar një shumëllojshmëri të anestetikëve që përdoren në mënyrë aktive nga dentistët anëtarë të saj. Oksidi i grafenit nuk u identifikua në asnjë mostër të vetme.
Megjithatë, mos u nxitoni ende të bëni gati valixhet. Lajmet e mësipërme janë të rreme.
Më 21 dhjetor 2025, vetë Ambasada Zvicerane në Shqipëri i përgënjeshtroi lajmet me anë të një postimi në Facebook.
Sipas ambasadĂ«s, ndryshe nga çâpretendohet vetĂ«m njĂ« e dhjeta, pra njĂ« maksimum prej 8500 punĂ«torĂ«sh dhe specialistĂ«sh tĂ« kualifikuar nga vendet e treta mund tĂ« rekrutohen nĂ« ZvicĂ«r nĂ« 2026.
Ky lajm i rremĂ« rishfaqet shpesh qĂ« nga viti 2022.Â
Radiotelevizioni Zviceran (RTS) gjurmoi origjinën e mundshme të shifrës prej 85 mijë punëtorësh.
Agjencia zvicerane e punĂ«simit Adecco citohet shpesh nĂ« artikuj. Shifra shfaqet nĂ« njĂ« njoftim pĂ«r shtyp tĂ« kompanisĂ«, por nĂ« njĂ« kontekst krejtĂ«sisht tĂ« ndryshĂ«m. NĂ« shkurt 2024, Adecco u zotua tĂ« rekrutonte 85 mijĂ« refugjatĂ« dhe tĂ« trajnonte 17 mijĂ« njerĂ«z nĂ« tĂ« gjithĂ« botĂ«n deri nĂ« fund tĂ« vitit 2027. Nuk ka lidhje tĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ« me ZvicrĂ«n dhe mungesĂ«n e saj tĂ« madhe tĂ« fuqisĂ« punĂ«tore tĂ« pĂ«rmendur nĂ« artikuj. NjĂ« tjetĂ«r origjinĂ« mund tĂ« jetĂ« nga njĂ« raport i agjencisĂ« sĂ« rekrutimit Dynajobs, e cila pĂ«rmendet nĂ« njĂ« artikull tĂ« 2022 nĂ« Blick. Kompania me seli nĂ« Aargau pretendon tĂ« jetĂ« aktive nĂ« ndihmĂ«n dhe trajnimin e rekrutimit. Ekspertiza e saj mbetet e vĂ«shtirĂ« pĂ«r tâu pĂ«rcaktuar. PĂ«r shembull, asnjĂ« klient nuk Ă«shtĂ« i listuar nĂ« faqen e internetit tĂ« kompanisĂ«. NĂ« janar 2022, drejtori i Dynajobs publikoi njĂ« analizĂ« tĂ« tregut tĂ« punĂ«s pas pandemisĂ«, nĂ« tĂ« cilĂ«n ai vlerĂ«soi se ZvicrĂ«s i mungonin afĂ«rsisht 85 mijĂ« punĂ«torĂ« tĂ« kualifikuar pĂ«r tĂ« arritur nivelet e rritjes para pandemisĂ«. ĂshtĂ« e vĂ«shtirĂ« tĂ« kuptohet saktĂ«sisht se si autori e nxori kĂ«tĂ« llogaritje. Shifra ekziston, por Ă«shtĂ« nxjerrĂ« plotĂ«sisht nga konteksti i saj origjinal.
Një video që ka marrë mbi 7 mijë pëlqime në Facebook pretendohet se tregon aktin heroik të një maceje të zezë, e cila shpëton një foshnje që po bie nga lartësia.
Megjithatë, video prekëse me gjasa është gjeneruar nga programe kompjuterike të inteligjencës artificiale (AI), specifikisht modele që gjenerojnë videoklipe të shkurtra bazuar në udhëzimet me tekst të përdoruesit.
Origjina e gjeneruar e videos Ă«shtĂ« e dukshme nĂ« detajet jorealiste.Â
Në një moment të videos duket sikur krahu i një gruaje kalon tejpërtej trupit të maces për të kapur fëmijën. Më tej, një burrë ngre fëmijën në mënyrë të panatyrshme me dorën e djathtë, duke e ngritur pa e mbajtur. Në një çast, një pllakë e trotuarit ndryshon ngjyrë pa arsye.
Facebook i detyron përdoruesit të etiketojnë imazhet dhe videot e gjeneruara me AI si të tilla.
Megjithëse kjo video është e rreme, ka patur raste të vërteta kur një mace ka shpëtuar fëmijë nga rreziku. Në 2014, një mace në Kaliforni shpëtoi fëmijën e familjes nga sulmi i një qeni. Një video e botuar 10 vite më parë tregon një mace duke ndaluar një fëmijë të prekë sobën e nxehtë. Në një tjetër video autentike, një mace duket se ndalon një fëmijë të vogël që të kacavirret nga ballkoni.
Faktoje ka përgënjeshtruar dhe më parë video të maceve që shpëtojnë fëmijë të gjeneruara me AI.
NjĂ« video qĂ« po qarkullon nĂ« rrjete sociale, pĂ«rfshi ato shqipfolĂ«se, pretendohet se tregon fermerĂ«t protestues nĂ« Paris duke spĂ«rkatur me pleh organik oficerĂ« policie.Â
Megjithatë, ky lajm është i pavërtetë, dhe video që përdoret si dëshmi për të është gjeneruar me programe të inteligjencës artificiale (AI).
Origjina e gjeneruar e videos duket në një pjesë të videos ku mbishkrimi i një prej mburojave të policisë, të cilat janë standarte, ndryshon nga gjithë të tjerat. Programet AI shpesh hasin vështirësi në gjenerimin e tekstit brenda imazheve.
Gjithashtu nĂ« njĂ« moment tĂ« videos, kamera afrohet aq pranĂ« njĂ«rit prej policĂ«ve, i cili dĂ«gjohet tĂ« thotĂ« me audio tĂ« cilĂ«sisĂ« tĂ« lartĂ«: âSa erĂ« tĂ« keqe vijnĂ« bajgatâ. NjĂ« regjistrim kaq i qartĂ« i zhvillimeve do tĂ« ishte i vĂ«shtirĂ« nĂ« njĂ« skenĂ« kaotike protestash dhe shpĂ«rthime bajgash.
PĂ«rtej kĂ«tyre gabimeve tĂ« AI, pretendimi se fermerĂ«t protestues nĂ« Paris kanĂ« hedhur pleh organik mbi policĂ«t Ă«shtĂ« i pavĂ«rtetĂ«.Â
Eshtë e vërtetë se fermerët francezë kanë bllokuar rrugët, kanë hedhur pleh organik dhe kanë mbajtur demonstrata për më shumë se dy javë për të protestuar kundër therjes masive të bagëtive të sëmura me dermatit nodular dhe kundër një marrëveshjeje tregtare me bllokun e Amerikës së Jugut, Mercosur. Megjithatë, kjo nuk ka ndodhur në Paris, por kryesisht në jug dhe jugperëndim të Francës.
Në qytetin Millau, fermerët spërkatën pleh të lëngshëm në fasadën e një ndërtese të qeverisjes vendore, por jo mbi oficerët e policisë.
Një traktor spërkat pleh organik të lëngshëm në fasadën e zyrave qeveritare në Millau, Francë qendrore. Foto: AFP
Megjithatë, në Shkurt 2024, fermerët në Bruksel u përleshën me policinë, duke i spërkatur vërtet oficerët me pleh organik të lëngshëm dhe duke hedhur vezë teksa protestonin kundër burokracisë dhe konkurrencës nga importet e lira nga vendet ku standardet relativisht të larta të BE nuk janë të domosdoshme të përmbushen.
FermerĂ«t po protestojnĂ« sĂ«rish nĂ« Bruksel nĂ« Dhjetor 2025 kundĂ«r marrĂ«veshjes tregtare midis Bashkimit Evropian dhe vendeve tĂ« AmerikĂ«s sĂ« Jugut, e cila sipas tyre do tâu shkatĂ«rrojĂ« jetesĂ«n. MegjithatĂ«, deri tani, nuk ka raportime tĂ« spĂ«rkatjes sĂ« policĂ«ve me pleh.
Sebi Alla â NĂ« 206 faqe âesencĂ« hetimiâ, Prokuroria e Posaçme, SPAK, pĂ«rshkroi veprimtarinĂ« e AKSHI-t AgjencisĂ« KombĂ«tare tĂ« ShoqĂ«risĂ« sĂ« Informacionit, duke zbuluar njĂ« rrjet tĂ« mirĂ«organizuar kriminal nĂ« pĂ«rvetĂ«simin e qindra milionĂ« eurove tendera publike, mes shantazhit, pengmarrjes dhe implikimit tĂ« zyrtarĂ«ve tĂ« lartĂ« shtetĂ«ror dhe policor tĂ« vendit.
âNga hetimet e kryera rezulton se shtetasit Ergys Agasi, Ermal Beqiri, Mirlinda Karçanaj, Hava Delibashi, Erion Ismaili, Andis Papa, GĂ«zim Hoxha, si dhe persona tĂ« tjerĂ«, nĂ« bashkĂ«punim me njĂ«ri-tjetrin nĂ« formĂ«n e grupit tĂ« strukturuar kriminal, kanĂ« organizuar dhe implementuar njĂ« skemĂ« pĂ«r paracaktimin e fituesve nĂ« proçedurat e prokurimit, tĂ« kryera nĂ« AgjencinĂ« KombĂ«tare tĂ« ShoqĂ«rise sĂ« lnformacionit (AKSHl), me qĂ«llim pĂ«rfitimin e paligjshĂ«m tĂ« fondeve publike qĂ« rrjedhin nga pagesat, lidhur me kontratat publike tĂ« prokuruaraâ, thuhet nĂ« dosjen e ProkurorisĂ« Speciale SPAK, tĂ« cilĂ«n Faktoje.al e disponon.
PĂ«r Agasin dhe Beqirin janĂ« lĂ«shuar urdhĂ«r-arreste pĂ«r akuzat: âHeqjes sĂ« paligjshme tĂ« lirisĂ«â, âKonkurrenca e paligjshme nĂ«pĂ«rmjet dhunĂ«sâ, nĂ« kuadĂ«r tĂ« njĂ« formacioni tĂ« posaçëm, âGrup i strukturuar kriminalâ dhe kryerja e veprave penale nga organizata kriminale dhe grupi i strukturuar kriminalâ, por nuk janĂ« ekzekutuar pasi dyshohet se janĂ« larguar jashtĂ« vendit. NĂ« arrest shtĂ«pie janĂ« drejtoresha e AKSHI-t Mirlinda Karçanj dhe zĂ«vendĂ«sja e saj Hava Delibashi, ndĂ«rsa ka masĂ« ndalim pĂ«r dalje jashtĂ« vendit pĂ«r biznesmenĂ«t Papa dhe Hoxha, ndĂ«rsa pezullim nga detyra dhe ndalim pĂ«r dalje jashtĂ« vendit pĂ«r numrin dy tĂ« policisĂ« sĂ« TiranĂ«s Erjon Ismaili.
VetĂ«m fillimiâŠ!
Brurime pranĂ« grupit hetimor, thanĂ« pĂ«r Faktoje se dosja Ă«shtĂ« ende nĂ«n hetim dhe aktualisht janĂ« hapur tre fraksione tĂ« tjera, duke nisur nga emrat qĂ« dyshohet se janĂ« pĂ«rfshirĂ« nĂ« njĂ« skemĂ« tĂ« rĂ«ndĂ« abuzimi me burim AgjencinĂ« KombĂ«tare tĂ« ShoqĂ«risĂ« sĂ« Informacionit.Â
JanĂ« dhjetĂ«ra orĂ« filmime ku diskutohen afera me pĂ«rfshirjen e personave tĂ« ndryshĂ«m si nĂ«punĂ«s tĂ« lartĂ« tĂ« shtetit, drejtues policie dhe biznesmenĂ« tĂ« lidhur edhe me krimin e organizuar, duke kontrolluar tĂ« dhĂ«na tĂ« ndjeshme tĂ« sigurisĂ« nĂ« vend. NĂ« njĂ« takim tĂ« datĂ«s 16 mars 2024 mes Karçanajt, Beqirajt dhe Agasit ky i fundit thotĂ«: âProjekti bĂ«n 2 milion, ne do ta bĂ«jmĂ« 4â.
Bisedat pa limit etike, ku diskutohen shuma tĂ« mĂ«dha se kush do i marrĂ« dhe si do tĂ« ndahen, janĂ« nĂ« njĂ« pjesĂ« tĂ« madhe tĂ« filmuara (dyshohet nga vetĂ« Agasi). âNga kĂ«qyrja e pamjeve filmike, arsyeshĂ«m krijohet bindja mbi lidhjet me interes qĂ« kanĂ« kĂ«ta shtetas me njĂ«ri-tjetrin, e cila, nga analizimi i pĂ«rmbajtjes sĂ« bisedave tĂ« transkriptuara, krijon dyshimin e arsyeshĂ«m mbi realizimin e njĂ« skeme kriminale nĂ« funksion tĂ« paracaktimit tĂ« procedurave tĂ« prokurimit, krijimit tĂ« avantazheve dhe pĂ«rfitimit tĂ« paligjshĂ«m prej tyreâ, thotĂ« prokuroria.
Skema
Fillimisht gjendej âprejaâ, njĂ« shumĂ« e madhe prokurorimi nĂ«n logon e AKSHI-t. MĂ« pas, pĂ«rgatiteshin pĂ«r tĂ« rrĂ«mbyer çdo qindarkĂ« nĂ« fondin limit, ndĂ«rsa âfinancuesjaâ Mirlinda Karçanaj, me paratĂ« e buxhetit tĂ« shtetit, qe kthyer nĂ« dorĂ« firmĂ«tare pĂ«r çdo tender nĂ« vlera tĂ« mĂ«dha tĂ« shkonte pĂ«r kompanitĂ« e biznesmenĂ«ve kontroversĂ«, Ermal Beqiraj dhe Ergys Agasi. Diskutimet bĂ«heshin nĂ« zyrĂ«n e Agasit, ku pasi flitej pĂ«r shuma tĂ« mĂ«dha shoqĂ«roheshin me fjalor fyes, tallĂ«s dhe jo etik. Ădo gjĂ« e dokumentuar, ku vetĂ« Agasi kishte vendosur pajisje pĂ«rgjuese video-audio.
Paradoksalisht, numri një i Agjencisë Kombëtare të Shoqërisë së Informacionit (AKSHI), Mirlinda Karçanaj, drejtoresha më jetëgjatë e qeverisjes Rama, e cila presupozohet se ruan çdo të dhënë digjitale shtetërore, edhe të sigurisë dhe rëndësisë së veçantë, përfundoi në zyrën e Agasit me zë dhe figurë në kamerat përgjuese.
Foto nga dosja
NjĂ« ndĂ«r tĂ« paktĂ«t qĂ« u bĂ« pengesĂ«, duke ankimuar procedurat tenderuese, biznesmeni Gerond Meçe drejtues i kompanisĂ« ABSâ, u mor peng dhe nĂ«n kĂ«rcĂ«nim, shantazh dhe dhunĂ«, detyrohet qĂ« brenda pak orĂ«sh tĂ« tĂ«rhiqej nga 20 ankimimet. PjesĂ« e kĂ«rcĂ«nimit, sugjerimit dhe shantazhimit dyshohet sipas ProkurorisĂ« Speciale se Ă«shtĂ« edhe numri dy i PolicisĂ« sĂ« TiranĂ«s, Erion Ismaili, edhe ai njĂ« bujtĂ«s i rregullt nĂ« zyrĂ«n e Agasit.
Pengmarrja
Kushdo operator ekonomik qĂ« ankohej pĂ«r skualifikim tĂ« padrejtĂ« nga tenderat e AKSHI-t i âhapej luftĂ«â nga treshja Agasi, Beqiri dhe drejtoreshĂ« Karçanaj. âNdaj operatorevĂ« ekonomik tĂ« skualifikuar, tĂ« cilĂ«t kanĂ« kĂ«rkuar tĂ« drejtĂ«n e tyre nĂ«pĂ«rmjet ankimimit zyrtar pranĂ« Autoritetit Kontraktor, por edhe nĂ« Komisionin e Prokurimit Publik, Ă«shtĂ« pĂ«rdorur dhuna, heqja e paligjshme e lirisĂ« pĂ«r tâi detyruar me forcĂ« qĂ« tĂ« tĂ«rhiqen nga ankimimet, por edhe nga çdo procedurĂ« ku kanĂ« marrĂ« pjesĂ« me qĂ«llim qĂ« tĂ« sigurohej vazhdueshmĂ«ria e kĂ«saj skemeâ, thotĂ« SPAK. Provat janĂ« tashmĂ« mjaft tĂ« forta me pamje filmike, dĂ«shmi tĂ« tĂ« marrit peng dhe levizjeve tĂ« kryera qĂ« nĂ« fund shkuan nĂ« favor tĂ« kĂ«rcĂ«nuesve.
foto nga dosja
foto nga dosja
Denoncimi
MĂ« 12 gusht 2025, Gerond Meçe, aksioner i vetĂ«m nĂ« shoqĂ«rinĂ« âABSâ (njĂ« kompanie tĂ« teknologjisĂ«) u mor peng sapo doli nga banesa nĂ« drejtim tĂ« automjetit tĂ« tij. âJemi SPAK, ejani me neâ, i thotĂ« njĂ« i ri, i cili mbante njĂ« jelek me mbishkrimin âBKHâ dhe mĂ« pas tre tĂ« tjerĂ« me jelekĂ« me mbishkrimin âpoliciaâ (dyshohet tĂ« falsifikuara) e fusin nĂ« automjet dhe largohen.
Meçe nuk bën asnjë rezistencë por kupton se personat nuk ishin të policisë apo BKH-së pasi devijuan lëvizjen, duke marrë drejtimin nga Elbasani. Në një banesë të braktisur në fshatin Gracen të Elbasanit, Meçe prangoset dhe nis shantazhi, kërcënimet me armë dhe ultimatum për të tërhequr menjëherë ankimet që kishte bërë ndaj 20 procedurave tenderuese të AKSHI-it dhe në KPP (Komisionin e Prokurimit Publik).
Brenda pak orĂ«sh, Meçe udhĂ«zon administratorin e kompanisĂ« tĂ« tĂ«rhiqte ankimimet, ndĂ«rsa pasi sigurohen se gjithçka ishte nĂ« rregull dhe se kompania e Meçes e lenĂ« tĂ« lirĂ« nĂ«n kĂ«rcĂ«nimin fundor: âNuk duam probleme nga ty, nuk dua denoncime nga ty, nĂ« tĂ« kundĂ«rt do tĂ« vrasim ty, grua, motĂ«r, nĂ«nĂ«, se babĂ« nuk ke ti..,â, citohet nĂ« dosjen e SPAK, sipas deklarimeve tĂ« Meçes.
Ku të ankohej?
Po ku mund tĂ« ankohej âi marri pengâ? Biznesmeni Gerond Meçe kishte aplikuar nĂ« 20 prokurorime me kompaninĂ« e tij, por nĂ« çdo rast ishte skualifikuar dhe tenderat e AKSHI-t ishin fituar nĂ« seri nga kompanitĂ« e Ergys Agasit, Ermal Beqirajt dhe tĂ« tjerĂ«ve pranĂ« tyre.
Meçe nuk kryen denoncim nĂ« polici, nisur edhe nga fakti sipas tij se vetĂ« nĂ«ndrejtori i PolicisĂ« sĂ« TiranĂ«s i kishte sugjeruar mĂ« parĂ«: âHiq dorĂ« nga AKSHIâ. Po ashtu edhe institucioni tjetĂ«r i ankimit administrative KPP rezulton sipas SPAK se ka shkelur procedurat nĂ« rastin e ankimimeve tĂ« Meçajt dhe gjithashtu ka qenĂ« e gatshme qĂ« nĂ« njĂ« kohĂ« tĂ« shpejtĂ« tĂ« âpranojĂ«â tĂ«rheqjen nga ankimimi, qĂ« korrespondon me ditĂ«n e pengmarrjes sĂ« tij.
âNga kjo veprimtari rezulton bindshĂ«m se dhe KPP ka nxituar tĂ« pranojĂ« ankimimet e OE(shĂ«nim: operatorĂ«ve ekonomikĂ«) âABSâ tĂ« cilat i kanĂ« marrĂ« forcĂ«risht nĂ« rrethanat e pĂ«rshkruara nĂ« kĂ«tĂ« kĂ«rkesĂ« çka do tĂ« thotĂ« qĂ« kjo kjo ka qenĂ« e koordinuar me veprimet e grupit tĂ« strukturuar kriminalâ, thuhet nĂ« dosjen e SPAK.
Foto nga dosja
Foto nga dosja
57 milionë euro në pak muaj
Prokuroria ka krijuar bindje bazuar në prova (filmime, biseda audio të gërshetuera me dokumente), se kompanitë e Ermal Beqirit, Ergys Agasit dhe bisnesmenëve të tjerë Gezim Hoxha dhe Andis Papa, në një hark kohor prej 9 muajsh kanë siguruar tendera në vlerën 57 milionë euro nga AKSHI, për llogari të disa institucioneve.
NĂ« njĂ«rĂ«n prej tenderave e cila ka pĂ«rshkrimin: âPĂ«rmirĂ«simi i sistemeve pĂ«r ndihmĂ«n ekonomikeâ Ă«shtĂ« nĂ« vlerĂ«n 226,460,451 lekĂ« pa tvsh. Paradoksalisht, njĂ« familje me ndihmĂ« ekonomike nuk merr mĂ« shumĂ« se 8 mijĂ« lekĂ« nĂ« muaj, por pĂ«r âpĂ«rmirĂ«sim sistemiâ janĂ« dhĂ«nĂ« mbi 226 milionĂ« lekĂ« tĂ« reja. NdĂ«r tenderat e tjerĂ« me âflamur tĂ« kuqâ cilĂ«sohen edhe disa tĂ« zhvilluara pĂ«r institucione tĂ« tjera shtetĂ«rore, pĂ«rfshi edhe burgjet.
âNga analiza e kĂ«tyre procedurave tĂ« prokurimit, nĂ« harmoni dhe me shpjegimet e punonjĂ«sve tĂ« shoqĂ«risĂ« âEA Solutionâ, krijohet bindja se kĂ«to procedura prokurimi, fitohen nga subjektet e kontrolluara nga shtetasi Ermal Beqiri, nĂ« bashkĂ«punim me shtetasin Andis Papa, fitimet e tĂ« cileve, i kalohen nĂ« mĂ«nyrĂ« fiktive subjektit âEA Solutionâ, nĂ« pronĂ«si tĂ« shtetasit Ergys Agasiâ, thekson prokuroria.
Po ashtu SPAK nĂ« gĂ«rshĂ«tim tĂ« provave arrin nĂ« pĂ«rfundimin se tenderat manipuloheshin pĂ«r tâu fituar nga kompania âSoft& Solutionâ e Beqirajt, kompania âFastechâ e Andis PapĂ«s dhe kompania First sh.p.k e GĂ«zim HoxhĂ«s.
Nga Jona Cenameri e Dejan Rakitaâ Mbi VareĆĄ, njĂ« qytet me traditĂ« tĂ« gjatĂ« minerare nĂ« Bosnjen dhe HercegovinĂ«n qendrore, po bĂ«hen plane pĂ«r hapjen e njĂ« miniere tĂ« re kromi. Projekti ka nxitur kundĂ«rshtime tĂ« forta tek banorĂ«t lokalĂ« dhe organizatat mjedisore, si edhe shqetĂ«sim te njĂ« pjesĂ« e komunitetit tĂ« ekspertĂ«ve.
NĂ« zonat e fshatrave DuboĆĄtica dhe Tribija, nĂ« kodrat pyjore mbi kĂ«tĂ« qytet boshnjak, planifikohet nxjerrja e kromit, njĂ« metal qĂ« Bashkimi Evropian e konsideron strategjikisht tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m pĂ«r tranzicionin e gjelbĂ«r. MegjithatĂ«, pĂ«r njĂ« pjesĂ« tĂ« komunitetit lokal, projekti mbart rrezikun e ndikimeve tĂ« pĂ«rhershme mbi burimet ujore, ekosistemet pyjore dhe shĂ«ndetin publik.Â
Punime përgatitore mbi fshatin Duboƥtica pranë Vareƥit / FOTO: D. Rakita
Ndërsa autoritetet dhe investitori flasin për vende pune dhe zhvillim, 49 organizata dhe komunitete lokale nga pellgu i lumit Krivaja kanë kërkuar së fundmi ndërprerjen e menjëhershme të koncesionit, duke paralajmëruar se pasojat mund të shtrihen edhe në zonat përreth. Ekspertët thonë se zona e prekur mund të shtrihet në një rreze deri në 120 kilometra, duke përfshirë të gjitha qytetet kryesore në Bosnje dhe Hercegovinë.
Në këto paralajmërime, shpesh përmendet Bulqiza, një qytet minerar në Shqipërinë lindore, i vendosur pothuajse në të njëjtën distancë nga Tirana sa Vareƥi nga Sarajeva, rreth 40 kilometra në vijë ajrore.
Bulqiza, Shqipëri dhe Vareƥ, Bosnje dhe Hercegovinë, të para në hartë përmes Google Earth / Credit: Google Earth
Edhe pse kromi është nxjerrë në Bulqizë për më shumë se shtatë dekada, ky rast nuk shërben si analogji e drejtpërdrejtë apo si parashikim i rezultateve në Vareƥ. Përkundrazi, Bulqiza përdoret këtu si një rast praktik i dokumentuar, një ilustrim i rreziqeve që shfaqen kur nxjerrja e burimeve natyrore ecën më shpejt sesa mbikëqyrja institucionale dhe mekanizmat e llogaridhënies publike.
Bulqiza, Shqipëri, e parë nga masivi ku ndodhen galeritë e minierës së kromit (15/11/2025) / Credit: Jona Cenameri
ĂshtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme tĂ« theksohet se VareĆĄi sot nuk Ă«shtĂ« Bulqiza. JanĂ« dy vende tĂ« ndryshme, me kuadĂ«r ligjor tĂ« ndryshĂ«m dhe me faza tĂ« ndryshme tĂ« zhvillimit minerar. PikĂ«risht pĂ«r kĂ«tĂ« arsye, krahasimi ka kuptim, jo pĂ«r shkak tĂ« vetĂ« qyteteve, por pĂ«r shkak tĂ« mekanizmave institucionalĂ« tĂ« pĂ«rfshirĂ«. Fokusi i kĂ«tij investigimi Ă«shtĂ« te transparenca e koncesioneve, ekzistenca e monitorimit mjedisor dhe shĂ«ndetĂ«sor, veçanĂ«risht pĂ«r kromin gjashtĂ«valent Cr(VI), menaxhimi i mbetjeve minerare dhe i ujĂ«rave tĂ« minierĂ«s, si edhe balanca mes pĂ«rfitimeve dhe dĂ«meve lokale.
NĂ« letĂ«r, projekti duket i thjeshtĂ«: njĂ« mineral strategjik qĂ« i duhet EvropĂ«s dhe njĂ« investitor qĂ« premton vende tĂ« reja pune. Pyetja kyçe, paralajmĂ«rojnĂ« ekspertĂ«t, Ă«shtĂ« nĂ«se institucionet kanĂ« kapacitetin tâi bĂ«jnĂ« kĂ«to projekte tĂ« ligjshme, tĂ« sigurta dhe tĂ« pĂ«rgjegjshme ndaj publikut.
Nga hekuri te kromi: ndryshim i modelit minerar në Vareƥ
NĂ« zonĂ«n malore DuboĆĄtica-Tribija, mbi pellgun e lumit Krivaja, kompanisĂ« âVareĆĄki mineraliâ d.o.o. VareĆĄ, e regjistruar deri sĂ« fundmi si âSeven Plusâ d.o.o. Sarajevo, iu dha njĂ« koncesion pĂ«r kĂ«rkime gjeologjike dhe nxjerrje tĂ« ardhshme tĂ« mineralit tĂ« kromit. NdĂ«rkohĂ«, projekti Ă«shtĂ« kthyer nĂ« njĂ« nga çështjet mĂ« kontroverse nĂ« Kantonin Zenica-Doboj: nga negociata fillestare tĂ« fshehta dhe prerje pyjore ânĂ« heshtjeâ, te ndalimet e pĂ«rsĂ«ritura pĂ«r inspektim dhe, mĂ« pas, te thirrja publike pĂ«r ndĂ«rprerjen urgjente tĂ« koncesionit.
Për dekada, Vareƥi ishte i lidhur ngushtë me minierat. Qyteti u zhvillua paralelisht me minierën dhe uzinën e hekurit, ndërsa infrastruktura dhe hapësirat publike u ndërtuan me të ardhurat e gjeneruara nga sektori. Kjo lidhje mbetet ende e pranishme simbolikisht, nga trashëgimia urbane te vitrazhi i Shën Barbarës, shenjtëreshës mbrojtëse të minatorëve, në kishën lokale.
Leon PendiÄ / Foto: D. Rakita
Prifti Leon PendiÄ, i cili shĂ«rben prej vitesh nĂ« atĂ« kishĂ« nĂ« VareĆĄ, beson se modelet bashkĂ«kohore tĂ« nxjerrjes sĂ« burimeve nuk ofrojnĂ« mĂ« ndjenjĂ« sigurie afatgjatĂ« pĂ«r komunitetin lokal.
âĂshtĂ« thellĂ«sisht e trishtueshme tĂ« shohĂ«sh kompani qĂ« vijnĂ« nĂ« zonĂ«n tonĂ« dhe fokusohen vetĂ«m te nxjerrja e sa mĂ« shumĂ« burimeve dhe largimi i tyre nga komuniteti. Si Ă«shtĂ« e mundur qĂ« natyra jonĂ«, toka, pyjet dhe xeherori tĂ« merren, ndĂ«rsa asnjĂ« pĂ«rfitim i qĂ«ndrueshĂ«m tĂ« mos mbetet nĂ« kĂ«mbim?â thotĂ« PendiÄ nĂ« njĂ« intervistĂ« pĂ«r njĂ« gazetar tĂ« portalit Gerila.
Sot, disa banorë të Vareƥit e perceptojnë minierimin si një proces që kryhet pa përfshirje kuptimplotë të komunitetit lokal. Kjo ndjenjë është përforcuar edhe nga përvoja me minierën ekzistuese Rupice, e vendosur në periferi të qytetit, e cila, pas një sërë ndryshimesh pronësie, iu shit në qershor të këtij viti kompanisë kanadeze Dundee Precious Metals për 1,25 miliardë dollarë amerikanë, pa asnjë përfitim financiar të drejtpërdrejtë për Komunën e Vareƥit.
VareĆĄ / Foto: D. Rakita
Ishte pronari aktual i âVareĆĄki mineraliâ, MiloĆĄ BoĆĄnjakoviÄ, ai qĂ« e nisi projektin minerar nĂ« Rupice, tĂ« cilin mĂ« pas e rishiti. BanorĂ«t e fshatrave PrĆŸiÄi dhe DaĆĄtansko dyshojnĂ« se janĂ« helmuar nga plumbi pĂ«r shkak tĂ« afĂ«rsisĂ« sĂ« vend-depozitimit tĂ« mbetjeve tĂ« minierĂ«s me shtĂ«pitĂ« e tyre, njĂ« shqetĂ«sim qĂ« mbĂ«shtetet nga analiza tĂ« kryera nĂ« fillim tĂ« dhjetorit tĂ« kĂ«tij viti, tĂ« cilat treguan praninĂ« e plumbit nĂ« gjak te tĂ« 44 personat e testuar.
Si pasojë, segmente të komunitetit të ekspertëve dhe mjedisor paralajmërojnë se një model i ngjashëm mund të përsëritet në zonën Duboƥtica-Tribija, me një rrezik shtesë: xeherori i kromit, i cili mund të ketë ndikime mjedisore dhe shëndetësore më të rënda sesa mineralet e mëparshme.
PĂ«r kĂ«tĂ« arsye, nĂ« bisedat me banorĂ«t lokalĂ«, po dĂ«gjohet gjithnjĂ« e mĂ« shpesh termi âminierim invazivâ, i pĂ«rdorur pĂ«r tĂ« pĂ«rshkruar njĂ« model ku pĂ«rfitimet ekonomike arrihen nĂ« njĂ« afat tĂ« shkurtĂ«r, ndĂ«rsa pasojat afatgjata i ngarkohen territorit dhe popullsisĂ« lokale.
ĂfarĂ« nĂ«nkupton realisht nxjerrja e mineralit tĂ« kromit?
Në deklarata të dhëna ekskluzivisht për këtë artikull investigativ, ekspertë të njohur ndërkombëtarisht në toksikologji, kimi mjedisore, pylltari dhe hidrologji paralajmërojnë se minierimi i kromit në zonën Duboƥtica-Tribija mbart rreziqe të konsiderueshme afatgjata për mjedisin dhe shëndetin publik.
Profesori emeritus i ToksikologjisĂ«, nĂ« disa universitete ndĂ«rkombĂ«tare, Dr. Jasenko KaramehiÄ, paralajmĂ«ron se kromi gjashtĂ«valent Cr(VI) Ă«shtĂ« forma mĂ« e rrezikshme e kĂ«tij metali dhe njĂ« kancerogjen i provuar.
Dr. Jasenko KaramehiÄ / Foto: e vĂ«nĂ« nĂ« dispozicion
âFormat mĂ« tĂ« zakonshme tĂ« kromit janĂ« kromi metalik, trivalent dhe gjashtĂ«valent, ku kromi gjashtĂ«valent Ă«shtĂ« shumĂ« toksik dhe i klasifikuar si substancĂ« kancerogjene. Kromi gjashtĂ«valent dĂ«mton materialin gjenetik dhe nuk ka prag tĂ« sigurt ekspozimi,â deklaron KaramehiÄ.
Ai paralajmëron se aktivitetet minerare mund të çojnë në transformimin e kromit trivalent në formën më toksike gjashtëvalente, edhe kur Cr(VI) nuk është i pranishëm fillimisht në xeheror.
âEkspozimi nuk ndodh vetĂ«m nĂ« vendin e punĂ«s, por edhe pĂ«rmes pluhurit, ujit dhe ushqimit,â thekson KaramehiÄ, duke nĂ«nvizuar se rreziku nuk mbetet domosdoshmĂ«risht i kufizuar nĂ« sitin minerar.
Një vlerësim të ngjashëm jep edhe Dr. Ulla B. Vogel, toksikologe dhe profesore në Qendrën Kombëtare Kërkimore për Mjedisin e Punës (NFA) në Kopenhagen.
Vogel shpjegon se kromi gjashtëvalent konsiderohet veçanërisht toksik dhe i rrezikshëm në biomonitorim pikërisht për shkak të kancerogjenitetit.
Dr. Ulla B. Vogel / Foto: e vënë në dispozicion
Ajo thekson se Cr(VI) është kancerogjen i provuar për njeriun, i rregulluar në mënyrë të rreptë në Bashkimin Evropian dhe i klasifikuar si kancerogjen pa prag (non-threshold).
âKjo do tĂ« thotĂ« se nuk ka nivel tĂ« sigurt ekspozimi; pĂ«rkundrazi, vlerat kufi bazohen nĂ« njĂ« nivel tĂ« pranueshĂ«m rreziku,â shpjegon ajo.
Ajo paralajmëron gjithashtu se rreziku nuk kufizohet vetëm në mjediset profesionale.
âNĂ«se kromi gjashtĂ«valent çlirohet nĂ« ajĂ«r ose nĂ« ujĂ«, mund tĂ« pĂ«rbĂ«jĂ« kĂ«rcĂ«nim pĂ«r popullsinĂ« e pĂ«rgjithshme qĂ« jeton pranĂ« impianteve industriale ose zonave minerare,â thotĂ« Vogel, duke kujtuar rastin e njohur tĂ« ndotjes sĂ« ujĂ«rave nĂ«ntokĂ«sore nĂ« Hinkley, Kaliforni, i cili u bĂ« i njohur gjerĂ«sisht pĂ«rmes filmit Erin Brockovich.
Sipas Vogel, lidhja shkakësore midis thithjes së kromit gjashtëvalent dhe rrezikut për kancer të mushkërive është e dokumentuar mirë, gjë që lejon vlerësime të rrezikut në nivele të ndryshme ekspozimi. Ajo përfundon se vlerësimi i rrezikut kimik është thelbësor dhe se çdo tregues i mundshëm i çlirimit të Cr(VI) në mjedis duhet të nxisë vlerësim më të detajuar të ekspozimit dhe shqyrtim të masave parandaluese.
Dr. Dragana ÄorÄeviÄ, kĂ«rkuese kryesore dhe drejtuese e QendrĂ«s sĂ« EkselencĂ«s pĂ«r KiminĂ« dhe InxhinierinĂ« Mjedisore nĂ« Universitetin e Beogradit, paralajmĂ«ron se kromi gjashtĂ«valent mund tĂ« pĂ«rhapet pĂ«rmes ujit, ajrit dhe tokĂ«s, duke pĂ«rfshirĂ« edhe reaksione kimike dytĂ«sore qĂ« burojnĂ« nga kromi trivalent i pranishĂ«m natyrshĂ«m.
âReshjet shpĂ«lajnĂ« mbetjet minerare, ndotja hyn nĂ« ujĂ«rat sipĂ«rfaqĂ«sore dhe nĂ«ntokĂ«sore, pastaj kalon nĂ« zinxhirin ushqimor,â shpjegon ÄorÄeviÄ, duke paralajmĂ«ruar se pasojat afatgjata tĂ« ekspozimit shpesh janĂ« tĂ« pakthyeshme.
Dr. Dragana ÄorÄeviÄ / Foto: e vĂ«nĂ« nĂ« dispozicion
Ajo thekson se rreziku është i lidhur me vetë natyrën e xeherorit të kromit, edhe në miniera të kufizuara vetëm në nxjerrje dhe thërrmim.
Veçanërisht, ajo paralajmëron se vend-depozitimet e vjetra dhe grumbullimet e braktisura të mbetjeve shpesh janë burim më i madh ndotjeje sesa objektet aktive, sepse kanë qenë të ekspozuara për dekada ndaj shiut, borës, erës dhe kushteve të tjera atmosferike.
Ajo e përshkruan ekspozimin afatgjatë ndaj kromit gjashtëvalent si rrezik shëndetësor me pasoja shpesh të pakthyeshme, nga kanceri i mushkërive, sinuseve dhe traktit gastrointestinal, te dëmtimet e mëlçisë, veshkave dhe ADN-së, si edhe çrregullime të tiroides dhe dëmtime në zhvillimin e fëmijëve.
Lumi Krivaja si ekosistem i ndjeshëm
Dalibor Ballian, profesor në Fakultetin e Pylltarisë të Universitetit të Sarajevës dhe anëtar korrespondent i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Bosnjes dhe Hercegovinës, paralajmëron se ndërtimi i një miniere kromi në pellgun e lumit Krivaja do të kishte pasoja serioze për ekosistemet lokale.
Dr. Dalibor Ballian / Foto: D. Rakita
âMe ndĂ«rtimin e njĂ« miniere tĂ« re kromi, do tĂ« humbnim florĂ«n dhe faunĂ«n, si edhe ajrin dhe ujin e pastĂ«r. Gjendja e lumit Krivaja do tĂ« ishte e tillĂ« qĂ« nuk do tĂ« kishte as peshq e as karavidhe, madje nuk do tĂ« kishte as baktere. NĂ«se kjo minierĂ« ndĂ«rtohet, do tĂ« jetĂ« njĂ« bombĂ« atomike ekologjike pĂ«r zonĂ«n pĂ«rreth dhe pĂ«r lumin Krivaja, sepse çdo gjĂ« brenda njĂ« rrezeje prej 120 kilometrash, pĂ«rfshirĂ« tĂ« gjitha qytetet kryesore nĂ« Bosnjes dhe HercegovinĂ«, do tĂ« kontaminohej me krom gjashtĂ«valent, i cili Ă«shtĂ« jashtĂ«zakonisht toksik pĂ«r shĂ«ndetin e njeriut,â thekson Ballian.
Profesori KaramehiÄ pajtohet me tĂ«: âNdotja mund tĂ« pĂ«rhapet nĂ« njĂ« zonĂ« tĂ« gjerĂ«, veçanĂ«risht kur bĂ«het fjalĂ« pĂ«r njĂ« territor tĂ« madh, nga VareĆĄi brenda njĂ« rrezeje 50, e ndoshta deri nĂ« 100 kilometra, ku ndotja mund tĂ« ketĂ« pasoja serioze dhe afatgjata pĂ«r shĂ«ndetin e njeriut dhe mjedisinâ
Lumi Krivaja / Foto: D. Rakita
ParalajmĂ«rime tĂ« ngjashme vijnĂ« nga Muriz SpahiÄ, njĂ« nga hidrologĂ«t kryesorĂ« nĂ« Bosnjes dhe HercegovinĂ« dhe ish-profesor nĂ« Fakultetin e Shkencave tĂ« NatyrĂ«s nĂ« Universitetin e SarajevĂ«s. Ai shpjegon se kromi gjashtĂ«valent mund tĂ« shfaqet si nĂ«nprodukt i aktivitetit minerar dhe tĂ« pĂ«rhapet shpejt nĂ«pĂ«r formacionet karbonike shkĂ«mbore, duke arritur burimet e ujit tĂ« pijshĂ«m.
âToksina grumbullohet nĂ« sedimente, hyn nĂ« zinxhirin ushqimor dhe dĂ«mi mund tĂ« jetĂ« afatgjatĂ« dhe i vĂ«shtirĂ« pĂ«r tâu kthyer mbrapsht,â paralajmĂ«ron SpahiÄ.
Dr. Muriz SpahiÄ / Foto: D. Rakita
Organizatat mjedisore, për rrjedhojë, këmbëngulin që projekti të mos shihet thjesht si investim, por si çështje e shëndetit publik që prek të gjithë pellgun e Krivajës, nga Vareƥi deri te komunitetet në rrjedhën e poshtme.
Një mineral kritik në një peizazh kritik
Kromi është lëndë e parë kyçe për çelikun inox, infrastrukturën e energjisë së rinovueshme, automjetet elektrike dhe industrinë ushtarake, ndaj është përfshirë në listën e Bashkimit Evropian të lëndëve të para kritike.
Në teori, një minierë kromi në Bosnje dhe Hercegovinë mund të përshtatet me strategjinë zhvillimore të BE-së. Në praktikë, Ballian paralajmëron se projekti i planifikuar ndodhet në një nga zonat pyjore, ekologjikisht më të vlefshme të vendit.
Pyjet mbi DuboĆĄtica dhe Tribija / Foto: D. Rakita
âKĂ«to nuk janĂ« toka tĂ« degraduara, por pyje shumĂ« produktive. Pasi tĂ« hiqet baza minerale, rikuperimi i tyre kĂ«rkon breza,â thekson Ballian.
Sipas të dhënave të disponueshme, zona e koncesionit mbulon rreth 3,200 hektarë midis minierës ekzistuese Rupice dhe sitit të planifikuar në Duboƥtica.
Në praktikën evropiane, projekte të tilla shoqërohen me koncesione të aksesueshme publikisht, monitorim të pavarur mjedisor dhe shëndetësor, përfshirë matjet e kromit gjashtëvalent, si edhe garanci financiare për rehabilitim.
Mungesa e këtyre mekanizmave në fazat e hershme shpesh më vonë rezulton të jetë dobësi strukturore në qeverisjen e burimeve natyrore.
Koncesion pa akses, pyetje pa përgjigje
Ndërsa në terren po hapen rrugë pyjore dhe po kryhen punime kërkimore, kontrata e koncesionit për Duboƥtica-Tribija pranë qytetit boshnjak të Vareƥit mbetet e paarritshme për publikun.
Organizatat e shoqĂ«risĂ« civile dhe gazetarĂ«t kanĂ« muaj qĂ« pĂ«rpiqen tĂ« sigurojnĂ« kontratĂ«n e nĂ«nshkruar midis Seven Plus (tani VareĆĄki minerali) dhe QeverisĂ« sĂ« Kantonit Zenica-Doboj. PĂ«rgjigjet institucionale, qĂ« variojnĂ« nga refuzime tĂ« drejtpĂ«rdrejta deri te referencat pĂ«r âsekret tregtarâ, kanĂ« penguar aksesin nĂ« njĂ« dokument qĂ«, sipas ligjit, duhet tĂ« jetĂ« publik.
Si rezultat, 49 organizata dhe komunitete lokale nga pellgu i KrivajĂ«s i dorĂ«zuan njĂ« letĂ«r tĂ« hapur qeverisĂ« kantonale, duke kĂ«rkuar ndĂ«rprerjen e koncesionit. NjĂ«ri prej nĂ«nshkruesve, Davor Ć upukoviÄ nga shoqata ekologjike FojniÄani, thotĂ« se çështja kyçe Ă«shtĂ« mosrespektimi i afateve kontraktuale.
Davor Ć upukoviÄ / Foto: D. Rakita
âPunimet nuk nisĂ«n brenda afatit tĂ« dakordĂ«suar, por mĂ« vonĂ« u paraqitĂ«n si tĂ« nisura. Kjo jep njĂ« bazĂ« tĂ« qartĂ« pĂ«r ndĂ«rprerjen e koncesionit,â thotĂ« Ć upukoviÄ.
Sipas tij, publiku di vetëm se tarifa e koncesionit është 0.76 euro për ton xeheror dhe 76.7 euro për hektar tokë, ndërsa përmbajtja e plotë e kontratës mbetet e fshehur.
Sipas vendimeve të Gjykatës Kushtetuese të Bosnjes dhe Hercegovinës dhe të Përfaqësuesit të Lartë, tjetërsimi i pronës shtetërore, përfshirë pyjet, tokën dhe burimet natyrore, është i kufizuar derisa të miratohet një ligj shtetëror për pronën shtetërore; ky regjim zbatohet në të gjithë vendin. Zyra e Përfaqësuesit të Lartë (OHR) ka të drejtë të ndërhyjë pikërisht kur mungon marrëveshja politike, çka e bën pronën shtetërore një nga çështjet më të ndjeshme kushtetuese në Bosnje.
Pavarësisht këtij kuadri, punimet në Vareƥ, në tokë pyjore në pronësi të shtetit, nisën pa pëlqimin e Zyrës së Avokatit të Shtetit të Bosnjes dhe Hercegovinës. Më 20 gusht 2025, Inspektorati Federal i Pylltarisë kërkoi nga kjo zyrë një opinion ligjor lidhur me ligjshmërinë e lejeve për prerje drurësh dhe për ndryshimin e përdorimit të tokës. Deri në momentin e publikimit të këtij shkrimi, nuk është dhënë asnjë përgjigje, ndërsa investitori vazhdon aktivitetin.
Punime përgatitore mbi fshatin Duboƥtica pranë Vareƥit / Foto: e vënë në dispozicion
Disa ekspertë juridikë dhe organizata të shoqërisë civile pretendojnë se në këtë situatë ka pasur shkelje të vendimeve të Gjykatës Kushtetuese dhe të mandatit të Përfaqësuesit të Lartë.
âVendimet u morĂ«n pa dĂ«gjesa publike dhe pa pjesĂ«marrjen e komunitetit lokal, duke u bazuar vetĂ«m nĂ« njĂ« vendim tĂ« KĂ«shillit Komunal tĂ« VareĆĄit. Kjo ngre pyetje serioze pĂ«r pĂ«rputhshmĂ«rinĂ« me kuadrin ligjor ekzistues,â thotĂ« Ć upukoviÄ.
Përgjigjet ndaj pyetjeve të dërguara nga portali Gerila, te Ministria e Ekonomisë e Kantonit Zenica-Doboj ishin të përgjithshme, dhe nuk sqaronin pikat kryesore të kontestuara. Zyra e Kryeministrit Kantonal, si edhe Vareƥki minerali, nuk kanë kthyer përgjigje deri në momentin e publikimit të këtij shkrimi.
Një vakum ligjor si model
PĂ«r Davor Ć upukoviÄ, rasti DuboĆĄtica-Tribija nuk Ă«shtĂ« incident i izoluar, por pjesĂ« e njĂ« modeli mĂ« tĂ« gjerĂ« ku boshllĂ«qet ligjore dhe mbikĂ«qyrja e dobĂ«t institucionale shfrytĂ«zohen si kornizĂ« pĂ«r nisjen e investimeve nĂ« zona mjedisore tĂ« ndjeshme.
Sipas tij, plani hapësinor ende në fuqi, që daton nga koha e ish-Jugosllavisë, e kishte përcaktuar këtë zone, përfshirë edhe lumin Krivaja, si zonë të mbrojtur. Ndërkohë, Federata e Bosnjës dhe Hercegovinës nuk ka miratuar ende një plan të ri hapësinor. Ky boshllëk ligjor, argumenton ai, krijon hapësirë për interpretime të ndryshme dhe për zbatim selektiv të rregullave, sidomos kur bëhet fjalë për burimet natyrore më të vlefshme.
Punime përgatitore mbi fshatin Duboƥtica pranë Vareƥit / Foto: D. Rakita
Ć upukoviÄ kujton se pĂ«rpjekje tĂ« ngjashme investimi janĂ« regjistruar edhe nĂ« vende tĂ« tjera, si Mali Ozren, ku projektet u ndalĂ«n pas rezistencĂ«s sĂ« komuniteteve lokale. Presione ndaj aktivistĂ«ve dhe banorĂ«ve nĂ« disa zona janĂ« dokumentuar tashmĂ« pĂ«rmes kallĂ«zimeve penale dhe regjistrave zyrtarĂ«, ndaj disa burime kĂ«rkuan anonimitet.
âNuk po vihet nĂ« dyshim zhvillimi si i tillĂ«; po kĂ«rkohen investime tĂ« ligjshme, transparente dhe tĂ« kontrolluara institucionalisht,â pĂ«rfundon Ć upukoviÄ.
VlerĂ«simet e ekspertĂ«ve dhe kufijtĂ« e âminierimit tĂ« gjelbĂ«râ
NdĂ«rsa autoritetet kantonale e paraqesin projektin si mundĂ«si zhvillimi, njĂ« pjesĂ« e komunitetit tĂ« ekspertĂ«ve paralajmĂ«ron se terma si âmodernâ dhe âminierim i gjelbĂ«râ shpesh pĂ«rdoren pa mekanizma tĂ« qartĂ« dhe tĂ« verifikueshĂ«m pĂ«r mbrojtjen e mjedisit.
Profesori Dalibor Ballian vĂ« nĂ« dukje se Bosnja dhe Hercegovina ka tashmĂ« rreth 100 mijĂ« hektarĂ« tokĂ« tĂ« shpallur zyrtarisht si e rehabilituar, por qĂ« nĂ« praktikĂ« ka tiparet e njĂ« terreni tĂ« degraduar nga aktiviteti industrial. Me zbatimin e koncesionit tĂ« ri, kĂ«tyre hektarĂ«ve do tâu shtohen edhe 3,2 mijĂ« tĂ« tjerĂ«, qĂ« shtrihen nga Rupice deri nĂ« DuboĆĄtica.
âRikthimi i ekosistemeve pyjore dhe ujore pas minierimit kĂ«rkon dekada, dhe kthimi i plotĂ« nĂ« gjendjen origjinale nuk Ă«shtĂ« realist brenda kornizave ekzistuese institucionale,â paralajmĂ«ron Ballian.
Minierimi ka qenë shenjë dalluese e Vareƥit prej dekadash / Foto: D. Rakita
Rezerva tĂ« ngjashme shprehen edhe nga profesionistĂ« tĂ« minierave. Azid KaknjaĆĄeviÄ, inxhinier minierash nga Olovo, thekson se projekti i planifikuar pĂ«rfshin disa burime tĂ« mundshme ndotjeje, krahas pyetjeve ende tĂ« pazgjidhura mbi ligjshmĂ«rinĂ« dhe pĂ«rputhshmĂ«rinĂ« me vendimet e GjykatĂ«s Kushtetuese tĂ« Bosnjes dhe HercegovinĂ«s.
Sipas ekspertĂ«ve, pretendimet pĂ«r minierim âtĂ« kontrolluarâ ose âtĂ« gjelbĂ«râ tĂ« kromit nĂ« ekosisteme tĂ« ndjeshme janĂ« thellĂ«sisht problematike dhe, nĂ« praktikĂ«, pothuajse tĂ« paarritshme. Siç shpjegon Dr. Dragana ÄorÄeviÄ, kĂ«to pretendime bazohen nĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r tĂ« reduktuar teknikisht disa rreziqe, jo pĂ«r tâi eliminuar ato, sidomos kur bĂ«het fjalĂ« pĂ«r kromin gjashtĂ«valent.
Edhe nĂ« rastet kur nxirret vetĂ«m kromiti si mineral kryesor mbartĂ«s i kromit, dhe kur mbetjet minerare depozitohen formalisht nĂ« mĂ«nyrĂ« âtĂ« kontrolluarâ, vetĂ« ekspozimi i mineralit ndaj ajrit, ujit dhe tokĂ«s nxit reaksione kimike natyrore qĂ« nuk mund tĂ« ndalen. Mbetjet minerare, thekson ajo, mbeten nĂ« mjedis pĂ«r dekada apo edhe shekuj, ndĂ«rsa masat e ashtuquajtura tĂ« kontrollit zakonisht projektohen vetĂ«m pĂ«r disa dekada.
âGarantimi i stabilitetit kimik tĂ« miliona tonĂ«ve mbetje pĂ«r periudha kaq tĂ« gjata, nĂ«n ndikimin e reshjeve, ngricave, ndryshimeve tĂ« ph-it dhe proceseve biologjike, Ă«shtĂ« jorealist,â nĂ«nvizon ÄorÄeviÄ.
Kontrolli i erozionit dhe i rrjedhjeve sipĂ«rfaqĂ«sore, shton ajo, Ă«shtĂ« i mundur vetĂ«m me mirĂ«mbajtje aktive tĂ« vazhdueshme dhe mbikĂ«qyrje edhe pas mbylljes sĂ« minierĂ«s, çâka ngre njĂ« pyetje themelore pĂ«r pĂ«rgjegjĂ«sinĂ«.
Kush do tâi financojĂ« dhe mbikĂ«qyrĂ« kĂ«to sisteme pĂ«r 100 apo 1 mijĂ« vjet? PĂ«rvoja ndĂ«rkombĂ«tare, vĂ«ren ajo, tregon se âmirĂ«mbajtja pasiveâ pasi investitorĂ«t largohen shpesh kthehet nĂ« braktisje, veçanĂ«risht pĂ«rballĂ« motit ekstrem, pĂ«rmbytjeve tĂ« mĂ«dha, tĂ«rmeteve, kolapsit institucional ose falimentimit tĂ« kompanive.
âAtĂ«herĂ« bĂ«het e qartĂ« se âminierimi i gjelbĂ«râ ekziston kryesisht nĂ« letĂ«r,â pĂ«rfundon ajo.
Perspektiva lokale: përvojë dhe mosbesim
Shqetësimet se Bosnja dhe Hercegovina po trajtohet gjithnjë e më shumë si hapësirë për nxjerrje intensive të burimeve ndahen gjerësisht nga banorët e Vareƥit.
Miroslav PejÄinoviÄ, kryetar i komitetit nismĂ«tar tĂ« shoqatĂ«s Opstanak, e cila u krijua pikĂ«risht nga frika ndaj minierĂ«s sĂ« kromit, thotĂ« se kundĂ«rshtimi ndaj projektit buron nga pĂ«rvojat me minierĂ«n ekzistuese Rupice.
Miroslav PejÄinoviÄ / Foto: D. Rakita
Ai i referohet edhe njĂ« modeli qĂ«, sipas tij, synon pranimin shoqĂ«ror tĂ« projektit, pĂ«rmes donacioneve pĂ«r organizata sportive dhe kulturore lokale, ndĂ«rkohĂ« qĂ« vlera e burimeve tĂ« nxjerra nuk rikthehet te komuniteti pĂ«rmes tarifave tĂ« koncesionit.âNĂ«se ky model vazhdon, Bosnja dhe Hercegovina rrezikon tĂ« bĂ«het njĂ« vend ku i jepet prioritet shfrytĂ«zimit, jo zhvillimit afatgjatĂ« dhe ruajtjes sĂ« komuniteteve,â thotĂ« ai.
Kromi dhe industria ushtarake: një pyetje e hapur
Përveç shqetësimeve mjedisore dhe ligjore, disa nënshkrues të nismës ngrenë edhe pyetjen e përdorimit përfundimtar të xeherorit. Sipas informacioneve të disponueshme, kromi nga miniera e planifikuar mund të përdoret në industrinë ushtarake, veçanërisht për prodhimin e çeliqeve të specializuara.
Të dhënat nga Shërbimi Gjeologjik i SHBA-së (USGS) konfirmojnë se kromi dhe ferrokromi konsiderohen materiale strategjike për shkak të përdorimit në mjete të blinduara, struktura ushtarake, motorë reaktivë dhe turbina gazi.
âA duhet Bosnja dhe Hercegovina, si njĂ« shoqĂ«ri pas lufte, tĂ« marrĂ« pjesĂ« nĂ« zinxhirĂ«t e furnizimit tĂ« prodhimit ushtarak?â
Reagimi institucional
Nisma për ndërprerjen e marrëveshjes së koncesionit për zonën Duboƥtica-Tribija, e nisur nga komunitetet lokale dhe organizatat e shoqërisë civile nga pellgu i Krivajës, së fundmi ka marrë edhe vazhdim institucional në Kuvendin e Kantonit Zenica-Doboj.
VareĆĄ / Foto: D. Rakita
NĂ« seancĂ«n e 46-tĂ« tĂ« Kuvendit Kantonal, mbajtur mĂ« 27 nĂ«ntor, Damir MemiÄ, kryetar i grupit parlamentar tĂ« SDP-sĂ«, e futi zyrtarisht nismĂ«n nĂ« procedurĂ« parlamentare, duke iu referuar kĂ«rkesave tĂ« qytetarĂ«ve dhe kundĂ«rshtimeve tĂ« dokumentuara lidhur me procesin e dhĂ«nies dhe zbatimit tĂ« koncesionit.
Kjo shënoi herën e parë që miniera e planifikuar e kromit u trajtua formalisht në nivel politik kantonal. Ecuria e mëtejshme do të varet nga qëndrimi i shumicës parlamentare dhe vlerësimi i institucioneve kompetente për ligjshmërinë e kontratës ekzistuese.
ĂfarĂ« na tregon ShqipĂ«ria: Bulqiza si pasqyrĂ« e sĂ« ardhmes
Disa qindra kilometra në jugperëndim, në Bulqizë, minierimi i kromit vazhdon prej dekadash dhe shpesh citohet si shembull i asaj që ndodh kur nxjerrja e mineralit ndodh më shpejt sesa mbikëqyrja institucionale. Bulqiza nuk është një histori e së shkuarës, por e pasojave të akumuluara të shfrytëzimit afatgjatë brenda një sistemi të karakterizuar nga dhjetëra operatorë dhe një mozaik kompleks lejesh.
Tabela që tregon drejtimin për te miniera e kromit, Bulqizë, Shqipëri (15/11/2025) / Credit: Jona Cenameri
Me të mbërritur në qytet, përshtypja më e fortë nuk vjen nga galeritë, por nga fytyrat e njerëzve.
âA i pe fytyrat e njerĂ«zve kur hyre nĂ« qytet?â e pyeti reporteren minatori Luli Alla.
Minatori pĂ«rshkruan njĂ« komunitet ku âpothuajse çdo familjeâ ka dikĂ« qĂ« punon nĂ« minierĂ«, duke shtuar se, sipas pĂ«rvojĂ«s sĂ« tij, shumĂ« minatorĂ« nuk arrijnĂ« moshĂ« tĂ« thyer pas viteve tĂ« punĂ«s sĂ« rĂ«ndĂ«.
Në qarkun e Dibrës, nën qytet shtrihet një nga depozitat më të mëdha të kromit në Evropë, ndërsa në sipërfaqe shihet një kontrast i ashpër mes pasurisë minerare dhe kushteve sociale.
Qendra e Bulqizës, Shqipëri (15/11/2025) / Credit: Jona Cenameri
Në të njëjtën kohë, kapaciteti institucional për monitorim sistematik të ndikimeve mjedisore dhe sociale mbetet i kufizuar. Bashkia e Bulqizës konfirmon se nuk mban një regjistër zyrtar të ankesave të qytetarëve lidhur me ndikimin e minierës në jetën e përditshme.
Megjithëse Shqipëria ka hapur negociatat nën Klasterin 4, përfshirë Kapitullin 27 të acquis të BE-së, i cili kërkon transparencë më të madhe, mbikëqyrje më të fortë mjedisore dhe inspektime më efektive, Bulqiza tregon se sa kompleks është ky proces në mjedise ku aktivitetet minerare kanë paraprirë prej kohësh mekanizmat e kontrollit.
Bulqiza: qyteti dhe miniera si një sistem i vetëm
Bulqiza shtrihet nĂ« njĂ« luginĂ« tĂ« ngushtĂ« tĂ« vargmaleve tĂ« DibrĂ«s, nĂ« njĂ« terren tĂ« pĂ«rbĂ«rĂ« nga shkĂ«mbinj ultrabazikĂ« serpentinitĂ«. GaleritĂ« minerare fillojnĂ« direkt mbi bĂ«rthamĂ«n urbane, ndĂ«rsa shpatet dhe hapĂ«sirat mes lagjeve rrethohen nga grumbuj sterilĂ«sh dhe mbetjesh tĂ« akumuluara ndĂ«r dekada.Â
Bulqiza, Shqipëri (15/11/2025) / Credit: Jona Cenameri
Minierimi i kromit nisi në vitin 1948. Në 75 vjet, nga masivi i Bulqizës u nxorën më shumë se 15 milionë ton krom, duke e bërë zonën qendrën kryesore minerare të Shqipërisë për më shumë se gjysmë shekulli.
Pas viteve 1990, me kalimin në ekonomi tregu, masivi minerar u fragmentua në dhjetëra parcela dhe u dhanë një numër i madh licencash. Një ekspert minierash dhe banor i Bulqizës, i cili kërkoi anonimitet për shkak të pasojave profesionale dhe institucionale, e përshkruan këtë kthesë kështu:
âPas viteve 1990, miniera u copĂ«tua dhe zinxhiri teknik u shemb. GaleritĂ« e vjetra pĂ«rdoren pa kontroll, me hyrje tĂ« pĂ«rbashkĂ«ta, dhe shumĂ« kompani nuk zbatojnĂ« protokollet bazĂ«. Kjo ka rritur rreziqet si pĂ«r punĂ«torĂ«t, ashtu edhe pĂ«r mjedisinâ
Sipas tij, pjesë të galerive të vjetra mbeten të pasigurta.
âE dimĂ« qĂ« kromi Ă«shtĂ« shtylla kurrizore e ekonomisĂ« sĂ« BulqizĂ«s, por jeta nĂ« qytet Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« gjithnjĂ« e mĂ« e vĂ«shtirĂ«,â shton ai.
116 licenca në një masiv të vetëm
Agjencia KombĂ«tare e Burimeve Natyrore (AKBN), u pĂ«rgjigj pĂ«r Faktoje.al se aktualisht janĂ« 116 licenca minerare aktive nĂ« masivin e BulqizĂ«s.Â
Masivi ku ndodhen galeritë e minierës së kromit, Bulqizë, Shqipëri (15/11/2025) / Credit: Jona Cenameri
âKur miniera u nda nĂ« njĂ«si tĂ« vogla, zinxhiri teknik u shemb. Kjo rriti rreziqet si pĂ«r punĂ«torĂ«t, ashtu edhe pĂ«r mjedisin,â thotĂ« eksperti nga Bulqiza.
MbikĂ«qyrjaÂ
NĂ« letĂ«r, kuadri rregullator duket i plotĂ«, por sa Ă«shtĂ« efektive nĂ« praktikĂ«?Â
AKBN mbikëqyr dhënien e licencave, planet teknike dhe ekonomike, si edhe garancitë financiare për rehabilitim. Megjithatë, sipas deklarimeve të institucionit, ajo nuk monitoron ndotjen apo menaxhimin e mbetjeve minerare, duke e kufizuar rolin e saj në verifikimin e përputhjes teknike me licencat.
Ndërkohë, Agjencia Kombëtare e Mjedisit (AKM) kryesisht mbikëqyr operatorët që kanë leje mjedisore të vlefshme.
Nga ana tjetër, Inspektoriati i Punës dhe Mbrojtjes Sociale fokusohet te siguria në punë dhe të drejtat e punës.
TĂ« dhĂ«nat e AKM tregojnĂ« se nuk ka stacione monitorimi tĂ« cilĂ«sisĂ« sĂ« ajrit dhe ujit nĂ« BulqizĂ«.Â
Bulqizë, Shqipëri (15/11/2025) / Credit: Jona Cenameri
NdĂ«rkohĂ«, gjatĂ« tremujorit tĂ« fundit tĂ« vitit 2024, AKM vendosi 26 masa administrative ndaj kompanive nĂ« BulqizĂ« pĂ«r mosrespektim tĂ« rregullave mjedisore.Â
Autoritetet vendore
Bashkia e BulqizĂ«s deklaron se nuk ka organizuar dĂ«gjesa publike lokale me qytetarĂ«t mbi minierat nĂ« zonĂ«. Bashkia pretendon se aktivitetet minerare âkryesisht zhvillohen nĂ« zona tĂ« largĂ«ta maloreâ, gjĂ« qĂ«, sipas tyre, shpjegon mungesĂ«n e ankesave tĂ« regjistruara nĂ« nivel lokal. Bashkia nuk ka kompetencĂ« mbi lejet mjedisore, tĂ« cilat janĂ« nĂ« juridiksionin e MinistrisĂ« sĂ« Turizmit dhe Mjedisit.
Bulqizë, Shqipëri (15/11/2025) / Credit: Jona Cenameri
Bashkia BulqizĂ« deklaron gjithashtu se nuk ka tĂ« dhĂ«na mbi ndotjen e ujit tĂ« pijshĂ«m ose kontaminimin e tokĂ«s si rezultat i aktivitetit minerar.Â
Inspektorati KombĂ«tar i Mbrojtjes sĂ« Territorit (IKMT) vĂ«ren se Drejtoria pĂ«r Inspektimin e Mjedisit dhe Ujit u krijua vetĂ«m nĂ« fund tĂ« vitit 2020.Â
Që nga krijimi i Drejtorisë, IKMT ka kryer 12 inspektime në zonën minerare të Bulqizës, duke vendosur masa administrative ndaj tetë kompanive, për shkelje si depozitimi i paligjshëm i mbetjeve minerare dhe shkelje të tjera të rregullave mjedisore. Në të njëjtën kohë, Inspektorati konfirmon se asnjë aktivitet minerar nuk është pezulluar ndonjëherë për shkak të ndotjes mjedisore ose rreziqeve të sigurisë.
Xhinset e minatorëve pranë minierës ALBCHROME, Bulqizë, Shqipëri (15/11/2025) / Credit: Jona Cenameri
SiguriaÂ
Pamja më e detajuar institucionale mbi kushtet e sigurisë në sektorin minerar të Bulqizës vjen nga të dhënat e Inspektoratit të Punës dhe Shërbimeve Sociale. Sipas statistikave zyrtare, në sektorin e minierave dhe guroreve në qarkun Dibër u kryen 804 inspektime midis janarit 2016 dhe shtatorit 2025.
Shumica e inspektimeve (73%) ishin të planifikuara, 26% u kryen pas aksidenteve në punë dhe vetëm 2% u nisën mbi bazën e raportimeve të vetë punëtorëve. Në të njëjtën periudhë u regjistruan 194 aksidente në punë, 31 prej tyre me pasojë vdekjen.
Inspektorati raporton se masa administrative u vendosën në 85% të rasteve pas aksidenteve, duke variuar nga paralajmërime dhe ndalim i përkohshëm pune deri te gjobat. Në total u dhanë 596 sanksione, ku shumica ishin paralajmërime (63%), ndërsa pezullimet për shkelje të sigurisë dhe shkelje serioze të të drejtave të punës përbënin rreth një të tretën e masave. Vlera totale e gjobave arriti 7,73 milionë lekë (rreth 73 mijë euro).
Miniera ALBCHROME, Bulqizë, Shqipëri (15/11/2025) / Credit: Jona Cenameri
Shkeljet mĂ« tĂ« shpeshta pĂ«rfshinin mungesĂ«n ose vjetĂ«rsimin e vlerĂ«simeve tĂ« rrezikut, mosfunksionimin e mekanizmave tĂ« sigurisĂ« nĂ« punĂ«, mungesĂ«n e shĂ«rbimeve mjekĂ«sore dhe pĂ«rdorimin e pamjaftueshĂ«m tĂ« pajisjeve mbrojtĂ«se.Â
Mbikëqyrja
Instituti i Shëndetit Publik (ISHP) konfirmon se në Bulqizë nuk janë kryer analiza të ujit të pijshëm për kromin gjashtëvalent për të paktën dhjetë vjet. Në vend të kësaj, analizat janë kufizuar te kromi total. Sipas ISHP, të gjitha mostrat e testuara kanë qenë brenda kufijve të lejuar sipas standardeve kombëtare.
ISHP deklaron gjithashtu se nuk kryen ekzaminime mjekĂ«sore sistematike tĂ« minatorĂ«ve dhe nuk zbaton programe tĂ« shĂ«ndetit nĂ« punĂ« apo rehabilitimi. Monitorimi epidemiologjik kufizohet nĂ« regjistrat e pĂ«rgjithshĂ«m tĂ« sĂ«mundjeve jo tĂ« transmetueshme.Â
Bulqiza, Shqipëri (15/11/2025) / Credit: Jona Cenameri
Ministria e Shëndetësisë konfirmoi se nuk ka të dhëna për sëmundjet profesionale te minatorët, duke deklaruar se kjo përgjegjësi i takon Inspektoratit të Punës.
Ministria e Infrastrukturës dhe Energjisë, përgjegjëse për licencat, inspektimet teknike, nënkontraktorët, planet e mbylljes së minierës dhe vlerësimet e rezervave të kromit, nuk iu përgjigj kërkesave për informacion të paraqitura nga Faktoje.al më 29 tetor 2025.
Eksperti i mjedisit, Danjel Bica paralajmĂ«ron se, edhe pse kompanitĂ« janĂ« tĂ« detyruara ligjĂ«risht tĂ« paguajnĂ« tarifa mjedisore dhe tĂ« sigurojnĂ« garanci financiare, asnjĂ« galeri apo zonĂ« e degraduar nĂ« BulqizĂ« nuk Ă«shtĂ« rehabilituar plotĂ«sisht pas dekadash minierimi. Ai identifikon âvetĂ«-raportimin e kompanive, inspektimet e rralla dhe mungesĂ«n e verifikimit tĂ« pavarur si dobĂ«si kyçeâ.
Danjel Bica, ekspert mjedisor nga Bulqiza, Shqipëri / Credit: sherm.org.al
Edhe pse kromi në Bulqizë është kryesisht në formën trivalente, asnjë institucion nuk ka vlerësuar mundësinë e oksidimit të tij në krom gjashtëvalent në ujërat e minierave.
âPa analizĂ« tĂ« synuar pĂ«r kromin gjashtĂ«valent, Ă«shtĂ« e pamundur tĂ« vlerĂ«sohet ndikimi real i minierimit nĂ« cilĂ«sinĂ« e ujit,â paralajmĂ«ron Bica.
MbetjetÂ
NjĂ« çështje veçanĂ«risht serioze Ă«shtĂ« depozitimi i pakontrolluar i mbetjeve minerare, tĂ« cilat janĂ« grumbulluar pĂ«r dekada, nĂ« shpate tĂ« pjerrĂ«ta dhe pranĂ« zonave tĂ« banuara.Â
Grumbujt e sterileve nga minierimi i kromit në Bulqizë, Shqipëri (15/11/2025) / Credit: Jona Cenameri
Dokumentimi në terren nga Faktoje.al tregon grumbuj masivë sterilësh.
AKBN konfirmon se kompanitë janë përgjegjëse për monitorimin e vetë mbetjeve të tyre, ndërsa sistemi mbështetet fort te vetë-raportimi.
Gazetari lokal Sami Curri, i cili ka mbuluar BulqizĂ«n pĂ«r mĂ« shumĂ« se njĂ« dekadĂ«, e pĂ«rshkruan qytetin si tĂ« formĂ«suar nga varĂ«sia ekonomike, frika dhe âpadukshmĂ«riaâ institucionale.
Sami Curri, gazetar nga Bulqiza, Shqipëri / Credit: Sami Curri
Sipas tij, hapĂ«sira pĂ«r kundĂ«rshtim publik Ă«shtĂ« shumĂ« e kufizuar dhe aksidentet nĂ« punĂ« rrallĂ« hetohen plotĂ«sisht.Â
Edhe pse institucionet shĂ«ndetĂ«sore janĂ« tĂ« detyruara tĂ« raportojnĂ« dĂ«mtimet e rĂ«nda, minatorĂ«t rrallĂ« flasin publikisht nga frika se do tĂ« humbasin punĂ«n ose do tĂ« stigmatizohen.Â
Curri vëren se, ndotja e ajrit dhe degradimi i tokës janë të dukshme, por asnjë institucion nuk ka lëshuar ndonjë paralajmërim formal për metalet e rënda në ujin e pijshëm.
I pyetur nĂ«se Bulqiza pĂ«rfiton realisht nga minierat, pĂ«rgjigjja e tij Ă«shtĂ« e shkurtĂ«r: âJo.â
Sipas Currit, një rentë vjetore minerare prej 150-200 mijë euro nuk mjafton as për të shtruar 2 kilometra rrugë.
Pse njerëzit heshtin
Qendra e Bulqizës, Shqipëri (15/11/2025) / Credit: Jona Cenameri
Minatori i hershëm Luli Alla shpjegon se njerëzit rrallë flasin sepse një numër i madh familjesh varen drejtpërdrejt nga miniera.
âĂshtĂ« qytet i vogĂ«l. NjerĂ«zit e mbajnĂ« mend kush tha çfarĂ«â
Familjet e minatorĂ«ve, viktima tĂ« aksidenteve fatale, gjithashtu heshtin.Â
E veja e një minatori refuzoi të fliste, duke thënë se vëmendja mediatike e mëparshme nuk i solli ndryshim, por vetëm sa i rihapi traumën personale.
Minatorë pa status ligjor
Lëvizja Bashkë (LB) ka kërkuar miratimin e një statusi të veçantë ligjor për minatorët në Shqipëri, me synim garantimin e mbrojtjes statutore dhe sociale për punëtorët në një nga sektorët më të rrezikshëm të vendit.
âMinator Ă«shtĂ« profesioni mĂ« i rrezikshĂ«m nĂ« ShqipĂ«ri dhe Ă«shtĂ« e papranueshme tĂ« funksionojĂ« pa garanci tĂ« posaçme ligjore,â thotĂ« aktivisti i LB, Emiljando Kita.
Sipas Kitës, arsyeja kryesore e mungesës së reformës janë kostot politike dhe fiskale, pasi një legjislacion i tillë do të rriste detyrimet si për shtetin, ashtu edhe për kompanitë e mëdha private që dominojnë sektorin.
Të ardhura të mëdha, por për kë?
AlbChrome, operatori më i madh në sektorin e kromit në Bulqizë, u ble në janar 2022 nga grupi turk Yıldırım, përmes filialit të tij minerar Yılmaden Holding.
Miniera ALBCHROME, Bulqizë, Shqipëri (15/11/2025) / Credit: Jona Cenameri
Sipas MinistrisĂ« sĂ« Financave tĂ« ShqipĂ«risĂ«, renta minerare e transferuar nĂ« BashkinĂ« e BulqizĂ«s arriti 213 milionĂ« lekĂ« (2,13 milionĂ« euro) nga viti 2015 deri nĂ« shtator 2025. Duke qenĂ« se Ligji nr. 9975 âPĂ«r taksat kombĂ«tareâ i alokon vetĂ«m 5% tĂ« tĂ« ardhurave nga renta minerare pushtetit vendor ku kryhet nxjerrja, kjo nĂ«nkupton se qeveria ka mbledhur rreth 4,26 miliardĂ« lekĂ« (42,6 milionĂ« euro) nĂ« atĂ« periudhĂ«.
Ministria nuk ka të dhëna mbi rehabilitimin mjedisor, përdorimin e garancive financiare apo riinvestimin lokal të të ardhurave. Gazetari Sami Curri vëren se shumat që merr bashkia janë të pamjaftueshme për ndonjë investim domethënës në infrastrukturë.
Bulqiza, Shqipëri (15/11/2025) / Credit: Jona Cenameri
Shqipëria është e detyruar formalisht të harmonizojë legjislacionin me direktivat mjedisore të BE-së, përfshirë rregullat për Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis (EIA), Direktivën për Mbetjet Minerare (Mining Waste Directive) dhe Direktivën Kuadër të Ujit (Water Framework Directive). Komisioni Evropian ka bërë thirrje të përsëritura për inspektime dhe mbikëqyrje më të fortë.
DetyrimetÂ
Përvojat nga Bosnja dhe Hercegovina dhe Shqipëria nxjerrin në pah marrëdhënien komplekse midis ambicieve mjedisore të Evropës dhe realiteteve të nxjerrjes minerare. Kromi është lëndë e parë kyçe për teknologjitë moderne, përfshirë sistemet e energjisë së rinovueshme dhe automjetet elektrike, por shembuj si Bulqiza tregojnë se shfrytëzimi i tij mund të ketë pasoja për burimet ujore, ekosistemet pyjore dhe cilësinë e ajrit, sidomos kur mungojnë studime sistematike dhe monitorim i vazhdueshëm.
Në dokumente strategjike, Bashkimi Evropian thekson zinxhirë furnizimi të qëndrueshëm dhe integrimin e rajonit në tranzicionin e gjelbër. Në praktikë, megjithatë, zbatimi i këtyre parimeve në terren mbetet i pasigurt, veçanërisht në mjedise me institucione më të dobëta dhe mekanizma të kufizuar mbikëqyrjeje publike.
Në këtë kontekst, Bosnja dhe Hercegovina ndodhet në një udhëkryq. Ndryshe nga Shqipëria, e cila i ka përjetuar pasojat e minierimit intensiv të kromit për dekada, BiH vetëm tani po hyn në këtë fazë. Kjo krijon një mundësi për të vendosur standarde dhe procedura të qarta, ose, nëse mbikëqyrja dështon, për të përsëritur modele të njohura tashmë.
Tranzicioni i gjelbër, pra, nuk është vetëm çështje teknike, por edhe demokratike: sa përfshihen komunitetet lokale në vendimmarrje, a janë publike kontratat e koncesionit dhe kush e përcakton interesin publik.
Në rastin e Vareƥit, të dhënat e disponueshme nuk tregojnë një reagim të fortë institucional. Autoritetet lokale e mbështesin projektin, por njëkohësisht mbajnë të fshehta informacione kyçe nga popullsia lokale, të cilës do i duhet të jetojë pranë minierës. Për më tepër, komuniteti lokal ka pasur pothuajse asnjë, ose përfitim shumë të kufizuar financiar nga shitja e minierës Rupice.
NĂ« nivel kantonal, institucionet pĂ«r njĂ« periudhĂ« tĂ« gjatĂ« kanĂ« pĂ«rdorur argumentin e âsekretit tregtarâ pĂ«r tâi mohuar publikut nĂ« Bosnje dhe HercegovinĂ« aksesin nĂ« kontratĂ«n e koncesionit, ndĂ«rsa reagimet e institucioneve shtetĂ«rore, pĂ«rfshirĂ« ProkurorinĂ« e Shtetit dhe GjykatĂ«n Kushtetuese, erdhĂ«n me vonesĂ« ose, nĂ« disa raste, munguan krejtĂ«sisht.
Për këto arsye, organizatat e shoqërisë civile dhe komunitetet lokale këmbëngulin se minierimi i kromit duhet trajtuar si çështje sistemike, jo thjesht lokale, me pasoja në nivel kombëtar.
Para se pasojat tĂ« bĂ«hen tĂ« pakthyeshmeâŠ
PĂ«r njĂ« pjesĂ« tĂ« komunitetit lokal dhe organizatave tĂ« shoqĂ«risĂ« civile nĂ« VareĆĄ, kĂ«rkesa Ă«shtĂ« e qartĂ«: ndĂ«rprerja e koncesionit, pezullimi i tĂ« gjitha aktiviteteve nga kompania âVareĆĄki mineraliâ dhe rishqyrtimi i modeleve tĂ« zhvillimit qĂ« sjellin rreziqe afatgjata mjedisore dhe pĂ«r shĂ«ndetin publik.
VareĆĄ / Foto: D. Rakita
Për investitorin, një rezultat i tillë do të nënkuptonte humbje kapitali të investuar dhe dëmtim reputacioni. Për autoritetet kantonale, do të nënkuptonte pranim se procesi i koncesionit është zhvilluar me mangësi serioze procedurale dhe ligjore, përfshirë mosrespektim afatesh dhe shpërfillje të vendimeve të Gjykatës Kushtetuese.
Për banorët e luginës së Krivajës, dilema është shumë më pak abstrakte. Ajo lidhet me cilësinë e ujit, tokës dhe jetës në dekadat që vijnë: a do të mbetet lumi pjesë e përdorimit të përditshëm apo do të kthehet në një enë industriale; a do të mbeten ekosistemet pyjore të paprekura apo do të ndryshohen përgjithmonë.
Në këtë kuptim, nisma e 49 organizatave dhe komuniteteve lokale shkon përtej një projekti të vetëm. Ajo ngre një pyetje më të gjerë mbi llogaridhënien institucionale dhe kapacitetin e shtetit për të menaxhuar burimet natyrore në interes publik.
Përvoja e Bulqizës tregon se çfarë ndodh kur nxjerrja e mineralit ecën më shpejt se mbikëqyrja.
Bulqiza, Shqipëri, e parë nga masivi ku ndodhen galeritë e minierës së kromit (15/11/2025) / Credit: Jona Cenameri
Nëse Vareƥi do të ndjekë të njëjtën rrugë, apo nëse rezultati do të jetë ndryshe, mbetet një vendim që po merret tani, me pasoja që do të zgjasin shumë më tepër se sa një marrëveshje koncesionare.
Ky investigim ndërkufitar u realizua nga gazetarët Jona Cenameri (Tiranë, Shqipëri) dhe Dejan Rakita (Banja Luka, Bosnje dhe Hercegovinë), si pjesë e një projekti të gazetarisë hulumtuese.
Sebi Alla Kalimi i detyrĂ«s si kreu i SPAK nuk mund tĂ« ishte vetĂ«m njĂ« stafetĂ« rutinĂ«, ndonĂ«se drejtuesi i ri Klodian Braho u kujdes qĂ« tâi jepte mĂ« shumĂ« rĂ«ndĂ«si institucionit, sesa pozicionit tĂ« lartĂ« qĂ« do tĂ« mbajĂ« nĂ« mandatin 3-vjeçar.
Dy paraardhĂ«sit e tij, Arben Kraja dhe Altin Dumani lanĂ« shenja secili nĂ« formĂ«n e tij, por Braho do tĂ« mbajĂ« edhe njĂ« peshĂ« mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ« pasi koha âDumaniâ ka lĂ«nĂ« disa shĂ«njime qĂ« pĂ«r kĂ«do qĂ« do e pasonte, ka njĂ« arsye mĂ« shumĂ« pĂ«r tu matur me njĂ« punĂ« tĂ« bĂ«rĂ« dhe punĂ«t qĂ« duhen bĂ«rĂ«.
âDua tĂ« vlerĂ«soj paraardhĂ«sin nĂ« detyrĂ«, zotin Kraja, si dhe Dumanin pĂ«r integritetin e tijâ, tha Braho.
Ai u zgjodh kreu i ri i SPAK me shtatĂ« vota pro nga anĂ«tarĂ« tĂ« KLP-sĂ«, kundrejt tre rivalĂ«ve qĂ« morrĂ«n pĂ«rkatĂ«sisht tre dhe njĂ« votĂ«. Â
Hetimi financiar
Kryebashkiakë në detyrë, ish-kryebashkiakë, ish-kryeministra e presidentë, ministra në detyrë të prekur majtas dhe djathtas janë një pjesë e punës së kohës Dumani, madje dy ditë para se të linte detyrën la firmën e fundit në kërkesën drejtuar Parlamentit për të marrë autorizim për arrestimin e zëvendëkryeministres Belinda Balluku.
âJemi pĂ«rballur me sfida dhe presione, por SPAK Ă«shtĂ« sot mĂ« i fortĂ«, konsoliduar dhe mĂ« i besueshĂ«m se mĂ« parĂ«. Dua tĂ« falĂ«nderoj çdo punonjĂ«s pĂ«r pĂ«rkushtimin dhe sakrificatâ, tha Dumani.
NdĂ«rsa emra tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m tĂ« politikĂ«s sĂ« 30 viteve tĂ« fundit kanĂ« proceset e hapura me drejtĂ«sinĂ«, hetimi finaciar dhe bllokimi i aseteve tĂ« ardhura nga korrupsioni mbetet nĂ« nivele tĂ« ulĂ«ta. âNĂ« ushtimin e detyrĂ«s fokusi im do tĂ« mbetet funksionimi i brendshĂ«m, funksionimi i ligjit. BKH dhe hetimi financiar janĂ« shtylla tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« SPAKâ, tha Braho.
NĂ« njĂ« reagim nĂ« rrjetet sociale Misioni i BE-sĂ« nĂ« TiranĂ« uroi Brahon, por gjithashtu nĂ« tĂ« njĂ«tin postim, vlerĂ«soi punĂ«n e Dumanit. âPĂ«rgĂ«zojmĂ« Klodian Brahon, i cili merr detyrĂ«n sot si Kryetar i SPAK-ut dhe i urojmĂ« atij çdo sukses nĂ« kĂ«tĂ« rol tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m. Ne gjithashtu pĂ«rgĂ«zojmĂ« SPAK-un pĂ«r qĂ«ndrueshmĂ«rinĂ« e tij pĂ«rballĂ« presionit politik dhe vendosmĂ«rinĂ« dhe integritetin e treguar nga Kryeprokurori nĂ« largim Altin Dumani, nĂ«n udhĂ«heqjen e tĂ« cilit SPAK arriti pĂ«rparim nĂ« luftĂ«n kundĂ«r korrupsionit tĂ« nivelit tĂ« lartĂ« dhe forcoi besimin e publikut nĂ« drejtĂ«siâ, thotĂ« misioni i BE-sĂ«.
Dosjet
Si prokurorr i SPAK, Klodian Braho ka hetuar disa dosje ndër më kryesoret janë Inceneratori i Elbasanit, duke nxjerrë urdhër arresti për shumë persona mes të cilëve Mirel Mërtiri, Stela Gugallja, Klodian Zoto, gjithashtu si pjesë të kësaj dosje ndau hetimin për ish zëvendës kryeministrin Arben Ahmetaj.
ĂĂ«shtja tjetĂ«r qĂ« çoi nĂ« zbulimin e njĂ« skeme korruptive nĂ« BashkinĂ« e TiranĂ«s Ă«shtĂ« e ashtĂ«quajtura dosja 5D, apo edhe âToyota Aurisâ ku janĂ« pĂ«rfshirĂ« disa individĂ« nga sistemi i drejtĂ«sisĂ« por njĂ«kohĂ«sisht ka tĂ« hapura edhe dy fraksione tĂ« tjera po pĂ«r tĂ« njĂ«jtĂ«n dosje.
Sondazhet dëshmojnë se ekziston një mendim i gjerë për rolin aktiv që kanë në procese zgjedhore grupet informale dhe kriminale.
Zgjedhjet nuk shihen më vetëm si garë për vota dhe emra kandidatësh, por edhe garë influencash të jashtme, sponsorizimesh, financimesh dhe ndikimesh informale.
Raporti i fundit i OSBE/ODIHR ishte i qartë në kritikat, adresimet dhe rekomandimet e tij. Shqipëria synon të bëhet anëtare e BE dhe për këtë do të duhet të kalojë paraprakisht pengesën kryesore, realizimin e zgjedhjeve të lira, përmes fushatave transparente dhe politikave konkurruese të bazuar në integritet, alternativë dhe llogaridhënie.
Rasti i Jurgis Ăyrbja, ish-deputet i PS-sĂ« nĂ« zgjedhjet e 2021 i cili ndodhet nĂ« burg pĂ«r korrupsion nĂ« zgjedhje dhe pĂ«rkrahje tĂ« krimit, tregoi se fenomeni i lidhjes sĂ« politikĂ«s me krimin nuk ishte i izoluar.  NĂ« zgjedhjet e fundit parlamentare u evidentuan raste tĂ« ngjashme nĂ« disa zona si Vora, DurrĂ«si apo Elbasani ku elementĂ« kriminalĂ« ndikuan nĂ« procesin e votimit. âDuke mos i besuar anĂ«tarĂ«sisĂ«, projektit dhe programit tĂ« vet, partitĂ« politike bĂ«jnĂ« lidhje tĂ« shkurtra me elementĂ« tĂ« krimit me idenĂ« se kĂ«ta njerĂ«z sigurojnĂ« votaâ, thotĂ« eksperti Lutfi Dervishi nĂ« njĂ« dalje pĂ«r A2CNN.
Krimi
Financimi nga grupet kriminale mbetet njĂ« nga problemet kyçe nĂ« çdo palĂ« zgjedhje nĂ« vend  Drejtori i ISP, Afrim Krasniqi, thotĂ« nĂ« podkast pĂ«r Faktoje se Ă«shtĂ« e papranueshme qĂ« nĂ« vitin 2025 krimi i organizuar tĂ« ketĂ« ndikim nĂ« pĂ«rzgjedhjen e deputetĂ«ve. âKy Ă«shtĂ« dĂ«shtimi mĂ« i madh i demokracisĂ« shqiptareâ, thotĂ« ai  Fenomeni, sipas tij, kĂ«rkon forcimin e mekanizmave tĂ« sigurisĂ« si dhe, hetim tĂ« lidhjeve tĂ« kandidatĂ«ve me krimin
Ligji për financimin e partive
Procesi i reformimit të ligjit për partitë politike, i rekomanduar prej kohësh nga OSBE/ODIHR, është futur si pjesë e punës së komisionit parlamentar për reformën zgjedhore, por ende mbetet e paqartë se deri ku do të shkojë ndërhyrja.
Instituti për Studime Politike ka organizuar disa tryeza konsultative në Tiranë (dhe jashtë saj) me partitë politike, ekspertë dhe shoqërinë civile, me fokus identifikimin dhe adresimin e çështjeve prioritare për ndërhyrje dhe ofrimin e rekomandimeve konkrete për hartimin e Ligjit për Partitë Politike/Kodit Zgjedhor.
Problematika
Problematikat janë të njohura dhe mbeten të njëjta. Shumë prej partive nuk kanë anëtarësi të deklaruar (dhe as detyrim ligjor për dorëzimin në gjykatë), regjistra të rregullt apo struktura funksionale.
Eksperienca ndër vite ka treguar gjithashtu se partitë në përgjithësi nuk zhvillojnë zgjedhje të brendshme. Në praktikë, sipas ekspertit Lutfi Dervishi, gjenden gjithnjë mënyra për të anashkaluar ligjin, duke e bërë transparencën një fasadë formale.
Financimet në fushatë
Kur bĂ«het fjalĂ« pĂ«r financat, KQZ verifikon vetĂ«m dokumentet e dorĂ«zuara. Audituesit e pavarur kanĂ« pĂ«r detyrĂ« tĂ« verifikojnĂ« saktĂ«sinĂ« formale tĂ« deklarimeve, pa mundĂ«si hetimi nĂ« terren apo nĂ« kohĂ« reale.  âNĂ« takime informale na Ă«shtĂ« thĂ«nĂ« jo zyrtarisht nga kandidatĂ«t qĂ« shuma qĂ« ne kemi deklaruar nuk pĂ«rputhet me shumĂ«n e shpenzuar, pra ka njĂ« lloj hipokrizie qĂ« partitĂ« bĂ«jnĂ« sikur po raportojnĂ« dhe institucionet bĂ«jnĂ« sikur po auditojnĂ« dhe ky Ă«shtĂ« njĂ« moment krejt i qartĂ« dhe qĂ« duhet ndĂ«rhyrĂ«â, thotĂ« Dervishi
Roli i KLSH
Në tryezat e organizuara nga Instituti i Studimeve Politike (ISP) është propozuar që Kontrolli i Lartë i Shtetit (KLSH) të ketë rol në mbikëqyrjen e partive politike.  Qysh prej vitit 2000, si pasojë e një vendimi të Kushtetueses, partitë mbeten të vetmet institucione, që nuk i nënshtrohen kontrollit të KLSH.
Sipas ekspertit, Erion Tase, KLSH ka kompetencĂ« ligjore vetĂ«m mbi fondet publike dhe jo mbi financimet private, çâka e lĂ« propozimin pĂ«r kontrollin e partive nĂ« njĂ« boshllĂ«k ligjor.  PĂ«r kĂ«tĂ« arsye, ekspertĂ« nga shoqĂ«ria civile po shqyrtojnĂ« mundĂ«sinĂ« e propozimit tĂ« zgjerimit tĂ« kompetencave tĂ« KLSH ose krijimin e njĂ« organi tĂ« ri auditimi, qĂ« tĂ« mbikĂ«qyrĂ« financimet private tĂ« partive politike.
Ndarja parti-shtet
Raporti financiar i OSBE/ODIHR theksoi se zgjedhjet në Shqipëri nuk ishin të barabarta. Partia në pushtet përdori burimet shtetërore për avantazh elektoral. Problematike e përsëritur ishte edhe patronazhimi dhe presioni mbi administratën. Eksperienca e zgjedhjeve të fundit parlamentare tregoi gjithashtu se vendimet me efekt financiar u morën para periudhës së ndalimit ligjor, duke prodhuar pasoja gjatë fushatës. Kjo, sipas ekspertit Dervishi, tregon se ligji aktual nuk është i mjaftueshëm për të parandaluar deformimin e garës zgjedhore
Faqet anonime
Një tjetër problem i evidentuar në zgjedhjet e fundit ishte përdorimi i faqeve anonime në rrjetet sociale për sulme direkte ndaj kandidatëve kundërshtarë. Kufizimi i fushatave negative dhe raportimi i detajuar i shpenzimeve online po shihet nga ekspertë të shoqërisë civile si domosdoshmëri.
Reklamat
Ligji ndalon gjithashtu reklamat nĂ« media, por raportet e KQZ tregojnĂ« miliona euro borxhe tĂ« partive ndaj televizioneve pĂ«r reklama tĂ« papaguara, njĂ« problematikĂ« qĂ« duhet riparĂ«, referuar diskutimeve nĂ« kĂ«tĂ« drejtim Â
âNjĂ« votĂ«, njĂ« euroâ
Aktualisht, financimi i partive politike nĂ« ShqipĂ«ri lidhet kryesisht me numrin e mandateve parlamentare dhe jo me votat e fituara. Drejtori i ISP, Afrim Krasniqi, ka propozuar modelin gjerman ânjĂ« votĂ«, njĂ« euroâ, ku çdo votĂ« pĂ«rkthehet nĂ« mbĂ«shtetje financiare tĂ« barabartĂ« nga buxheti i shtetit, duke shmangur, sipas tij, deformimet qĂ« sjell sistemi i mandateve. âKjo ka prodhuar situata absurde ku njĂ« parti me vetĂ«m 8 mijĂ« vota nĂ« njĂ« qark merr financim tĂ« rregullt parlamentar dhe zyra falas, ndĂ«rsa njĂ« parti lokale qĂ« fiton nĂ« dhjetĂ«ra bashki nuk merr asnjĂ« mbĂ«shtetje financiare. Ky model Ă«shtĂ« projektuar pĂ«r tĂ« ruajtur monopolin e PS dhe PD, duke shtypur prirjet e reja politike dhe duke i mbajtur partitĂ« e vogla jashtĂ« lojeâ, thotĂ« Krasniqi.
Juristi Altin Gjeta e ka zgjeruar këtë ide, duke theksuar se ligji gjerman jo vetëm favorizon financimin publik mbi bazën e votave dhe kontributeve të anëtarësisë, por vendos edhe një tavan buxhetor dhe mekanizma penalizues efektivë për rastet e shkeljeve.
PartitĂ« dhe âoligarkĂ«tâ
Ligji ndalon financimet e partive nga kompani me kontrata publike, por deri mĂ« sot asnjĂ« biznesmen i madh qĂ« ka fituar tendera nuk figuron nĂ« listĂ«n zyrtare tĂ« donatorĂ«ve tĂ« partive. Sipas tĂ« dhĂ«nave tĂ« Faktoje, nĂ« periudhĂ«n janarâprill 2025 Ă«shtĂ« vĂ«rejtur njĂ« rritje e pĂ«rqendrimit tĂ« parave publike nĂ« pak duar krahasuar me tĂ« njĂ«jtĂ«n periudhĂ« tĂ« vitit 2024, kur nuk kishte zgjedhje. Afrim Krasniqi thotĂ« se financimet e partive nga grupe te caktuara tĂ« interesit realizohen nĂ« mĂ«nyra tĂ« tjera, shpesh tĂ« kamufluara pĂ«rmes emrave fiktivĂ«.
Propozimet
Legjislacioni mbi dekriminalizimin dhe integritetin (përfshirë AIDSSH) përcakton kritere të qarta për kandidatët në poste publike.  ISP propozon që këto kritere të përfshihen edhe në ligjin për partitë politike dhe në statutet partiake, duke përfshirë pra edhe strukturat drejtuese. Sipas ISP, partitë duhet të publikojnë CV-të e stafeve drejtuese (kryesia, sekretariati ekzekutiv, kryetarët e degëve).
ISP propozon gjithashtu që ligji për partitë të ndalojë sponsorizimin financiar nga individë me të shkuar kriminale ose me aktivitet kriminal ekonomik. Në rast shkelje, ISP propozon vendosjen e sanksioneve.
Propozohet gjithashtu që individët me rekorde kriminale të përjashtohen nga e drejta për të marrë me qira ose blerë media vizive, audio ose të shkruara për përdorim electoral. Por sipas propozimeve të ISP, një subjekt politik duhet të humbasë mandatin nëse kandidati i zgjedhur rezulton i inkriminuar. Volitet  gjithashtu dispozitë ligjore për të parandaluar presionin ndaj grave kandidate për dorëheqje paszgjedhore në listat shumëemërore.
ISP kĂ«rkon pĂ«rmes njĂ« pakete propozimesh qĂ« kufizimet e votĂ«s sipas ligjit tĂ« dekriminalizimit, tĂ« aplikohen edhe tek partitĂ« politike dhe listat e votuesve tĂ« diasporĂ«s. Ligji âPĂ«r garantimin e integritetit tĂ« personave qĂ« zgjidhen, emĂ«rohen apo ushtrojnĂ« funksione publikeâ dhe vendimi i Kuvendit nĂ« funksion tĂ« tij, sipas ISP, duhet tĂ« zgjerohet pĂ«r tu aplikuar pĂ«rtej BE-sĂ«, duke pĂ«rfshirĂ« vende tĂ« tjera evropiane dhe rajonale ku ka komunitete tĂ« mĂ«dha shqiptare, si Zvicra apo Turqia.
Ky artikull bĂ«het nĂ« kuadĂ«r tĂ« projektit âPĂ«rmirĂ«simi i kuadrit ligjor pĂ«r partitĂ« politike pĂ«rmes Ligjit pĂ«r PartitĂ« Politike dhe/ose Kodit Zgjedhorâ, i cili realizohet nga Instituti i Studimeve Politike (ISP) me Fondacionin Westminster pĂ«r Demokraci (WFD) me mbĂ«shtetje financiare nga Ambasada Britanike nĂ« TiranĂ«.
Raportimet u paraqitĂ«n si zhvillime tĂ« reja strategjike, duke krijuar pĂ«rshtypjen se Aleanca e Atlantikut tĂ« Veriut po shqyrton seriozisht njĂ« sulm tĂ« parĂ« ushtarak ndaj RusisĂ«, nĂ« pĂ«rgjigje tĂ« asaj qĂ« pĂ«rshkruhet si âsulme hibrideâ nga Moska.Â
Në intervistën për Financial Times, Dragone foli për rritjen e shqetësimeve brenda NATO-s lidhur me sulmet hibride ruse, përfshirë sabotimet, sulmet kibernetike dhe kërcënimet ndaj infrastrukturës kritike në vendet anëtare. Në këtë kontekst, ai theksoi se Aleanca po diskuton se si duhet të reagojë ndaj një forme agresioni që nuk përbën domosdoshmërisht sulm të drejtpërdrejtë ushtarak.
Dragone pranoi se, nĂ« nivel teorik, disa vende aleate po ngrenĂ« pyetjen nĂ«se veprime mĂ« tĂ« vendosura, pĂ«rfshirĂ« masa qĂ« shkojnĂ« pĂ«rtej reagimit tradicional, mund tĂ« konsiderohen vetĂ«mbrojtje nĂ« rrethana tĂ« caktuara. MegjithatĂ«, ai e bĂ«ri tĂ« qartĂ« se njĂ« qasje e tillĂ« âshkon pĂ«rtej mendimit tradicionalâ dhe se mbeten ende pyetje thelbĂ«sore ligjore dhe institucionale, pĂ«rfshirĂ« atĂ« se kush do tĂ« kishte kompetencĂ«n pĂ«r njĂ« veprim tĂ« tillĂ«.
âNdoshta duhet tĂ« veprojmĂ« mĂ« agresivisht se kundĂ«rshtari,â tha Dragone, duke shtuar menjĂ«herĂ« se dilemat kryesore lidhen me kornizĂ«n ligjore dhe zinxhirin e vendimmarrjes.
Në asnjë moment ai nuk deklaroi se NATO ka marrë një vendim për sulm të parë, apo se po përgatitet për një goditje parandaluese ndaj Rusisë.
Si u shtrembërua deklarata në raportime
Në raportimet e publikuara në disa media shqiptare, ky debat konceptual u paraqit si një ndryshim konkret i doktrinës së NATO-s. Diskutimi teorik mbi reagimin ndaj sulmeve hibride u shndërrua në tituj që sugjeronin përgatitje për luftë ose planifikim operacional për sulm.
NATO
Dokumentet bazë të NATO-s, përfshirë Konceptin Strategjik të miratuar në vitin 2022, e përkufizojnë qartë Aleancën si një strukturë mbrojtëse, të ndërtuar mbi parimin e parandalimit dhe mbrojtjes kolektive. NATO thekson se nuk kërkon përshkallëzim të konfliktit dhe se veprimet e saj synojnë të parandalojnë agresionin, jo ta nisin atë.
Edhe nĂ« raport me RusinĂ«, NATO ka deklaruar vazhdimisht se qĂ«ndrimi i saj Ă«shtĂ« reagues dhe mbrojtĂ«s, nĂ« pĂ«rputhje me tĂ« drejtĂ«n ndĂ«rkombĂ«tare.Â
AsnjĂ« dokument apo deklaratĂ« zyrtare nuk flet pĂ«r njĂ« strategji tĂ« âgoditjes sĂ« parĂ«â.
Kufijtë e vetëmbrojtjes
Sipas Kartës së Kombeve të Bashkuara, përdorimi i forcës lejohet vetëm në rast vetëmbrojtjeje ndaj një sulmi të armatosur. Koncepti i vetëmbrojtjes parandaluese mbetet shumë i debatueshëm në të drejtën ndërkombëtare dhe zbatohet vetëm në rrethana jashtëzakonisht të kufizuara, kur një kërcënim është i menjëhershëm dhe i pashmangshëm.
Vetë Dragone e pranon këtë paqartësi ligjore, duke theksuar se pikërisht këto dilema e bëjnë një qasje të tillë objekt diskutimi teorik dhe jo politikë të miratuar.
PĂ«rfundimi
Pretendimi se NATO po planifikon të godasë e para Rusinë nuk qëndron. Deklarata e admiralit Giuseppe Cavo Dragone është nxjerrë nga konteksti dhe është interpretuar gabimisht si paralajmërim për sulm, kur në fakt ajo lidhej me një diskutim strategjik mbi reagimin ndaj sulmeve hibride dhe me dilema të hapura ligjore e politike.
NATO mbetet, sipas dokumenteve dhe praktikĂ«s zyrtare, njĂ« aleancĂ« mbrojtĂ«se.Â
Sebi Alla NjĂ« muaj pasi kishte marrĂ« detyrĂ«n e kryebashkiakut tĂ« TiranĂ«s, Erion Veliaj u la afat njĂ« javĂ« tĂ« gjithĂ« subjekteve qĂ« kishin bllokuar hapĂ«sirat publike, veçanĂ«risht lokaleve nga tavolinat dhe çadrat nĂ« trotuare. âTĂ« gjithĂ« ata qĂ« kanĂ« okupuar hapĂ«sirat publike kanĂ« njĂ« javĂ« afat pĂ«r tâi liruar kĂ«to hapĂ«sira. NĂ« fund tĂ« javĂ«s tjetĂ«r do tĂ« nxjerrim urdhĂ«r ekzekutiv qĂ« ata qĂ« shesin nĂ« rrugĂ«, lokalet qĂ« kanĂ« nxjerrĂ« karrige dhe tavolina nĂ« mes tĂ« rrugĂ«s, ata qĂ« kanĂ« zĂ«nĂ« parkingjet, çdo gjĂ« do tĂ« sekuestrohetâ, deklaroi Veliaj nĂ« gusht tĂ« vitit 2015.
Më pas në dy fushatat zgjedhore lokale, 2019 dhe 2023, Veliaj ripremtonte lirimin e hapësirave publike në kryeqytet dhe relativisht ajo ndodhi, plot dhjetë vite më pas.
Në muajin gusht 2025 nisi akioni masiv për lirimin e hapësirave publike, por me urdhër të kryeministrit Rama, ndërsa Veliaj që nga 10 shkurti i këtij viti ndodhet në burg, me 9 akuza në 13 raste të dyshuara.
Aksioni
âSot Ă«shtĂ« 1 gusht, ka skaduar afati pĂ«r heqjen e rraqeve buzĂ« rrugĂ«ve kombĂ«tare dhe nga sot do fillojĂ« hap pas hapi ndĂ«rhyrja e forcave pĂ«rkatĂ«se tĂ« kontrollit me territorin. Ambicia jonĂ« Ă«shtĂ« qĂ« tĂ« jemi kampionĂ« tĂ« Ballkanit nĂ« turizĂ«m. Forcat pĂ«rkatĂ«se do duhet tĂ« angazhohen shumĂ« mĂ« tepĂ«r tash e mbrapa sepse na duhet tĂ« jetojmĂ« dhe tĂ« bashkĂ«jetojmĂ« mĂ« idenĂ« qĂ« tĂ« gjithĂ« sĂ« bashku duhet tâi japim njĂ« cilĂ«si tĂ« re vendit tonĂ« si njĂ« destinacion turistik, por edhe si njĂ« shtet i sĂ« drejtĂ«s pĂ«r tu bĂ«rĂ« anĂ«tarĂ« tĂ« BEâ, tha Rama.
Duke iu referuar Tiranës ai tha se do të shkonte deri në 20 mijë metra katrorë lirim të hapësirave publike.
Ălirim, por edhe devijim
Në Tiranë aksioni për lirimin e hapësirave publike përfshiu strukturat e Policisë Bashkiake, asaj të rendit dhe Inspektoriatin e Mbrojtjes së Territorit, Tiranë.
NĂ« njĂ« pĂ«rgjigje zyrtare pĂ«r Faktoje, IMT tha se âishin liruar nĂ« total 1483 hapĂ«sira publike nga tĂ« cilat 1,214 çmontime vullnetare dhe 269 ekzekutime vendimesh, 56,421 m2 sipĂ«rfaqe e liruar nĂ« total, ndĂ«rkohĂ« 1791 subjekte ishin njoftuar pĂ«r tĂ« kryer lirimin vullnetarâ.
Në disa zona të Tiranës lirimi i hapësirave publike, nga vetë subjektet, apo me ndërhyrjen e IMT-së ka ndodhur duke liruar kryesisht trotuaret, por edhe hapësirat e përbashkëta ndërmjet apartamenteve. Pavarësisht aksionit masiv disa subjekte tregtare vijojnë të zhvillojnë aktivitet
PĂ«rfundimi
Premtimi pĂ«r lirimin e hapĂ«sirave publike nĂ« TiranĂ« do e konsiderojmĂ« gjysmĂ« tĂ« mbajtur, pasi nĂ« kryeqytet ka ende hapĂ«sira publike tĂ« zĂ«na nga subjekte private. Premtimet e njĂ«pasnjĂ«shme u vunĂ« nĂ« zbatim nĂ« fund tĂ« verĂ«s sĂ« kĂ«tij viti.Â
Faktoje, e mbështetur nga National Endowment Democracy (NED) po monitoron 10 bashki në vend dhe po verifikon nëse janë mbajtur ose jo premtimet e dhëna nga kryebashkiakët.
U premtua gaz natyror, por Korça vazhdon tĂ« ngrohet me dru. Dy vite pas fushatĂ«s elektorale dhe âlajmit fantastikâ pĂ«r gazifikimin, Faktoje.al gjeti nĂ« terren tym, soba druri dhe qytetarĂ« qĂ« nuk dinĂ« asgjĂ« pĂ«r ecurinĂ« e projektit. Dokumentet tregojnĂ« vonesa, kosto tĂ« larta pĂ«r banorĂ«t dhe afate tĂ« shtyra deri nĂ« 2027.
Esmeralda Topi
Pak ditĂ« para se korçarĂ«t tâi drejtoheshin kutive tĂ« votimit, kryebashkiaku socialist Sotiraq Filo, nĂ« kĂ«rkim tĂ« mandatit tĂ« tretĂ«, premtoi zgjidhjen pĂ«rfundimtare tĂ« problemit tĂ« ngrohjes pĂ«rmes gazifikimit tĂ« qytetit. NjĂ« âlajm fantastikâ, siç e quajti ai vetĂ«, i shoqĂ«ruar me garancinĂ« politike tĂ« kryeministrit Edi Rama.
âLajmi fantastik i zgjidhjes pĂ«rfundimtare tĂ« problemit tĂ« ngrohjes pĂ«r Korçën pĂ«rmes projektit tĂ« madh tĂ« GAZIFIKIMIT jo rastĂ«sisht ishte sot nĂ« fjalĂ«n e kryeministrit Rama nĂ« takimin e tij nĂ« Korçë me mijĂ«ra vajza e gra!â, premtoi Filo.Â
NĂ« fushatĂ«, korçarĂ«ve ju premtua gaz natyror nĂ« çdo shtĂ«pi, fund i druve tĂ« zjarrit, ajĂ«r mĂ« i pastĂ«r dhe kosto mĂ« tĂ« ulĂ«ta. Kryeministri Edi Rama dhe ministrja Belinda Balluku prezantuan publikisht projektin, ndĂ«rsa Rama shkoi edhe mĂ« tej, duke folur pĂ«r âhapjen e çelĂ«sit tĂ« gazitâ dhe duke hedhur si afat fundin e vitit 2026.Â
Por dy vite mĂ« vonĂ« premtimet janĂ« larg realitetit. Faktoje udhĂ«toi drejt juglindjes nĂ« muajin tetor. Â
Edhe kĂ«tĂ« vit, ngrohja nĂ« qytet vazhdonte me dru. BanorĂ«t e qendrĂ«s dhe tĂ« lagjeve pĂ«rreth nuk kishin asnjĂ« dijeni pĂ«r ecurinĂ« e projektit tĂ« gazifikimit, as pĂ«r afate dhe as pĂ«r hapa konkretĂ«. Ajo qĂ« dinin me siguri ishte i ftohti i mbrĂ«mjeve tĂ« tetorit dhe sobat qĂ« duhej tĂ« ndizeshin herĂ«t.Â
âKemi nisur tâi ndezim stofat qĂ« para njĂ« muaji, se bĂ«n ftohtĂ« nĂ« darkĂ«â, na tregoi njĂ« banor. Â
Tymi ndihej kudo. Oxhaqet lëshonin shtellunga të dendura që mbulonin rrugët dhe oborret, duke e kthyer ajrin e Korçës në një përzierje të rëndë druri të djegur, si dëshmi se premtimi i ngrohjes moderne mbetej ende larg realitetit.
âMua mĂ« duhen deri nĂ« 15 metĂ«râ, pohoi njĂ« pensioniste, duke bĂ«rĂ« llogaritĂ« e dimrit qĂ« ende sâkishte hyrĂ« mirĂ«.Â
Shkelje afatesh
NĂ« nĂ«ntor 2024, qeveria njoftoi nga Azerbajxhani nĂ«nshkrimin e njĂ« Memorandumi MirĂ«kuptimi me kompaninĂ« shtetĂ«rore SOCAR dhe Albgaz-in, duke e paraqitur gazifikimin e Korçës si gur themeli tĂ« zhvillimit tĂ« sektorit tĂ« gazit nĂ« ShqipĂ«ri.Â
Edhe Filo, nĂ« intervista publike, fliste pĂ«r zbatim tĂ« shpejtĂ« dhe pĂ«r rezultate tĂ« dukshme âbrenda dy viteveâ.
NjĂ« vit mĂ« vonĂ«, njĂ« pĂ«rgjigje zyrtare nga Bashkia Korçë tregon se projekti ndodhet ende nĂ« fazĂ«n e parafizibilitetit.Â
âStudimi nga SOCAR ka pĂ«rfunduar, por pritet ende marrĂ«veshja mes qeverisĂ« shqiptare dhe asaj azerbajxhanaseâ, tha pĂ«r Faktoje.al Bashkia e Korçës.
Pa këtë hap, nuk ka afate konkrete dhe as punime në terren.
Kosto e gazifikimit
Ndërkohë, plani 10-vjeçar i investimeve të Albgaz-it parashikon nisjen e projektit në vitin 2025 dhe dorëzimin në 2027. Pra, më vonë se afatet optimiste të përmendura në fushatë dhe, si zakonisht, me rrezikun e shtyrjeve të mëtejshme.
Sipas skenarit bazë, kostoja totale e gazifikimit të Korçës është rreth 20.8 milionë euro. Prej tyre, 13.3 milionë euro pritet të investohen nga vetë rezidentët, ndërsa bashkia parashikon rreth 7 milionë euro për zëvendësimin e burimeve aktuale të ngrohjes dhe instalacionet përkatëse. Me fjalë të tjera, barra kryesore financiare bie mbi qytetarët që sot mezi përballojnë drutë e dimrit.
Projekti parashikon njĂ« rrjet tĂ« gjerĂ« tubacionesh dhe stacionesh, si dhe furnizimin me gaz tĂ« rreth 6 mijĂ« banesave dhe 30 institucioneve. Por edhe kĂ«tu ka njĂ« kusht kritik, bashkia duhet tĂ« sigurojĂ« buxhet pĂ«r instalimet e brendshme tĂ« gazit nĂ« shkolla, kopshte, muze dhe zyra publike.Â
âĂshtĂ« kritike pĂ«r suksesin e projektit qĂ« Bashkia tĂ« sigurojĂ« buxhet pĂ«r ndĂ«rtimin e instalimeve tĂ« brendshme tĂ« gazit pĂ«r institucionet nĂ«n drejtimin e tij (shkolla, kopshte, muze, zyra publike), si kĂ«to, sĂ« bashku me industriale kompanitĂ«, do tĂ« pĂ«rbĂ«jnĂ« konsumatorĂ«t ankorues rreth tĂ« cilĂ«ve do tĂ« ndĂ«rtohen tubacionet kryesoreâ, thekson plani.Â
PĂ«rfundim
Gazifikimi i Korçës është listuar si projekt prioritar në zonën e juglindjes. Në letër, gjithçka duket premtuese. Në terren, oxhaqet vazhdojnë të nxjerrin tym, pensionistët numërojnë metrat e druve dhe dimri vjen çdo vit, pa pritur memorandume.
Deri sa gazi tĂ« mbĂ«rrijĂ« realisht nĂ« shtĂ«pitĂ« e korçarĂ«ve, âlajmi fantastikâ mbetet njĂ« premtim elektoral, ndĂ«rsa ngrohja vazhdon tĂ« matet me dru, tym dhe fatura qĂ« rriten.
Nisur nga informacionet e mbledhura dhe verifikimi nĂ« terren, premtimin e kryebashkiakut Sotiraq Filo pĂ«r zgjidhjen pĂ«rfundimtare tĂ« problemit tĂ« ngrohjes pĂ«rmes gazifikimit tĂ« qytetit, e kategorizojmĂ« tĂ« pambajtur.Â
*Faktoje, e mbështetur nga National Endowment Democracy (NED) po monitoron 10 bashki në vend dhe po verifikon nëse janë mbajtur ose jo premtimet e dhëna nga kryebashkiakët.
NĂ« rrjetet konspiracioniste, pĂ«rfshi ato shqipfolĂ«se, po qarkullon lajmi se njĂ« prokuror amerikan, Matt Beckwith, i quajtur âProkurori i GjuetisĂ« sĂ« Shtrigave J6 i Shtetit tĂ« ThellĂ«â dhe âTradhtari qĂ« Burgosi ââ60 PatriotĂ« tĂ« PafajshĂ«mâ Ă«shtĂ« arrestuar dhe do dĂ«rgohet nĂ« burgun famĂ«keq nĂ« Guantanamo Bay.
Si zakonisht, ky pretendim i jashtĂ«zakonshĂ«m nuk shoqĂ«rohet me ndonjĂ« provĂ«, burim apo referencĂ« pĂ«r ta mbĂ«shtetur atĂ«.Â
Matthew Beckwith është një prokuror amerikan që punoi mbi çështjen e kryengritjeve të Kapitolit më 6 janar 2021. Ai tha për Reuters në dhjetor 2025 se ishte pushuar nga puna në janar. Pesë ditë më vonë, protestuesit postuan një listë në rrjete sociale duke emëruar Beckwith dhe të paktën 88 prokurorë të tjerë të 6 janarit, së bashku me thirrje që ata të shkarkoheshin ose të burgoseshin. Një përdorues u përgjigj me një foto të një litari, duke sugjeruar që prokurorët duhet të vareshin. Këto sulme e shqetësuan gruan e Beckwith, e cila ishte pesë muajshe shtatzënë me fëmijën e tyre të parë në atë kohë, tha ai.
Matthew Beckwith
Pretendimi shoqërohet me një imazh i cili pretendohet se tregon prokurorin Beckwith. Megjithatë, me anë të motorit të kërkimit pamor Google Lens, Faktoje gjeti se burri në foto është Mike Gordon, një tjetër prokuror i kryengritësve të 6 janarit i cili u pushua nga puna pa sqarim. Gordon dhe ish-punonjës të Departamentit të Drejtësisë kanë paditur administratën Trump për shkarkimet nga puna.
Deri më tani, nuk ka asnjë raportim apo provë se Beckwith, Gordon apo ndonjë prokuror tjetër i 6 janarit është arrestuar.
Sebi Alla Në një ditë të ngjeshur diskutimesh, debatesh, mbledhjesh dhe takimesh, PS dhe qeveria me forcën e kartonit siguroi kohë të gjatë për të diskutuar fatin e mandatit të Belinda Ballukut, duke rrëzuar kërkesat e opozitës dhe SPAK-ut për një vendimarrje sa më të shpejtë për shkak të dosjes dhe rrezikut të dëmtimit të hetimeve.
Ende nuk ka një datë të saktë se kur do thirret sërish mbledhja, por përfaqësuesit e PS-së kërkojnë një kohë të gjatë për tu njohur me provat e paraqitura nga prokuroria.
NdĂ«rsa diskutimi juridik mbetet i hapur, ai politik ka qenĂ« mjaft i ngjeshur ku e pandehura Balluku Ă«shtĂ« filmuar nĂ« momentin e futjes nĂ« kryeministri, ku i pranishĂ«m ishte edhe kreu i qeverisĂ« Edi Rama. ZĂ«vendĂ«skryeministrja dhe Ministrja e InfrastrukturĂ«s dhe EnergjitikĂ«s Belinda Balluku akuzohet nga SPAK pĂ«r âshkelje tĂ« barazisĂ« sĂ« pjesĂ«marrĂ«sve nĂ« tendera ose ankande publikeâ nĂ« tetĂ« raste. NĂ« kĂ«rkesĂ«n e datĂ«s 16 pĂ«r autorizim pĂ«r arrestim, (heqje lirie), SPAK thotĂ« se: ââŠnĂ« kuadĂ«r tĂ« procedimit penal nr. 136 tĂ« vitit 2025, ka paraqitur kĂ«rkesĂ« pĂ«r dhĂ«nien e autorizimit nga Kuvendi i RepublikĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ« pĂ«r arrestimin/ heqjen e lirisĂ« sĂ« deputetit, ministrit, zĂ«vendĂ«skryeministritâ
Provat në rrezik?
PĂ«r çështjen Balluku nĂ« mbledhjen e KĂ«shillit tĂ« Mandateve, anĂ«tarĂ«t e opozitĂ«s dhe tre prokurorĂ«t e SPAK kanĂ« qenĂ« thuajse nĂ« njĂ« linjĂ« dhe kjo lidhej me rrezikun e prishjes sĂ« provave nga zĂ«vendĂ«skryeministrja Balluaku, apo edhe kĂ«rcĂ«nimi i dĂ«shmitarĂ«ve nĂ« procesin e saj. âSPAK kĂ«mbĂ«ngul se kjo kĂ«rkesĂ« Ă«shtĂ« e ngushtme, SPAK thotĂ« se po intimdon vartĂ«sit. Tani ajo do marrĂ« dĂ«shmitĂ« e çdo personi dhe ne do i japim 1 muaj derisa tâi intimidojĂ« tĂ« gjithĂ«?â, tha Bardhi.
USB-ja me vete
Pesë orët e mbledhjes u mbyllën pa një datë të përcaktuar se kur do të mbidhet sërish Këshilli i Mandateve, ndërsa diskutimet kanë qenë të shumta që në nisje të mbledhjes. Sipas anëtarit të opozitës në këtë komision, Gazmend Bardhi, tre orët e para të diskutimeve ishin debate mbi mënyrën sesi anëtarët e komisionit dhe avokati mbrojtës do të njiheshin me provat. PS fillimisht ka kërkuar që provat të shiheshin aty në sallë, duke refuzuar që tu japeshin palëve me vete.  Pas një diskutimi fillestar mbi mënyrën e marrjes së provave të paraqitura nga SPAK, u vendos që USB-ja tu vihej në dispozicion të gjithë anëtarëve të komisionit dhe avokatit mbrojtës të Ballukut.
Koha
ĂĂ«shtja ku palĂ«t u ndanĂ« ishte pikĂ«risht koha qĂ« do tĂ« merrej vendimi nga KĂ«shilli i Mandateve dhe Rregullores. PĂ«rfaqĂ«sues tĂ« opozitĂ«s kĂ«rkuan qĂ« pavarĂ«sisht dosjes voluminoze (10 mijĂ« faqe), anĂ«tarĂ«t mund ta shqyrtonin brenda tre ose katĂ«r ditĂ«sh. Nga ana tjetĂ«r Ardian Kalia, avokat i tĂ« pandehurĂ«s Belinda Balluku, kĂ«rkoi tre javĂ« kohĂ« pĂ«r tu njohur me materialet dhe pĂ«rgatitej pĂ«r mbrojtjen e klientes sĂ« saj. Kjo kĂ«rkesĂ« u kundĂ«rshtua nga dy prokurorĂ«t qĂ« po hetojnĂ« numrin 2 tĂ« qeverisĂ« pĂ«r shkelje tĂ« barazisĂ« nĂ« 11 tenderĂ«, Dritan Prençi Dorina Bejko, por edhe kreu i ri i saj Klodian Braho.
Nga ana tjetër, PS tejkaloi edhe kërkesën e avokatit mbrojtës të Ballukut, duke kërkuar që mbledhja të mbahej më 20 janar të vitit të ardhshëm.
Opozita
NĂ« shfrytĂ«zim tĂ« hapĂ«sirave ligjore dhe rregullores sĂ« Kuvendit, pesĂ« anĂ«tarĂ«t e opozitĂ«s pritet qĂ« tĂ« kĂ«rkojnĂ« mbledhjen nĂ« fillim tĂ« javĂ«s sĂ« ardhshme. âSipas rregullores ka 2 forma se si mblidhet kĂ«shilli. NjĂ«, e thĂ«rret kryetar i Kuvendit. E dyta, 1/2 e anĂ«tarĂ«ve tĂ« kĂ«shillit. 5 anĂ«tarĂ«t e opozitĂ«s nĂ« kĂ«shill do thĂ«rrasin mbledhjen e kĂ«shillit tĂ« hĂ«nĂ«n, maksimumi tĂ« martĂ«n e fillim javĂ«s qĂ« vjen, pĂ«r tĂ« mos krijuar asnjĂ« vonesĂ«â, tha Bardhi.
NĂ« referim tĂ« rasteve tĂ« mĂ«parshme, anĂ«tari i KĂ«shillit tĂ« Mandateve, njĂ«herĂ«sh edhe kreu i Grupit Parlamentar tĂ« PD-sĂ« tha se: ââŠAhmetaj (shĂ«nim: I referohet Arben Ahmetajt), ka pasur 15 mijĂ« faqe dhe i Ă«shtĂ« lĂ«nĂ« vetĂ«m 48 orĂ« kohĂ«â.
Login
