Nga treni elektrik që mbeti kantier, tek aeroporti i Vlorës pa fluturime, nga dëmshpërblimi i banorëve për zjarret deri te nafta e Shpiragut që u shua bashkë me premtimet për 24 orë ujë, dy avionë zjarrfikës, shkolla të reja e legalizime.
Esmeralda Topi
2025 ishte vit zgjedhor, dhe si çdo vit zgjedhor nĂ« ShqipĂ«ri, premtimet ishin tĂ« shumta dhe tĂ« pĂ«rsĂ«ritura. NĂ« mbyllje tĂ« vitit, faktet flasin pĂ«r kantierĂ« tĂ« pambyllur, projekte tĂ« dĂ«shtuara rrugĂ«sh, afate tĂ« shtyra dhe qytetarĂ« tĂ« zhgĂ«njyer.Â
NĂ« prezantimet 3D tĂ« qeverisĂ«, Tirana lidhet me DurrĂ«sin dhe Rinasin nga njĂ« tren modern elektrik. NĂ« terren, prej mĂ« shumĂ« se katĂ«r vitesh ekziston vetĂ«m njĂ« kantier qĂ« sâpo mbaron. Me disa afate tĂ« shkelura, hekurudha TiranĂ«âDurrĂ«sâRinas Ă«shtĂ« ende larg pĂ«rfundimit. Afati i ri i operimit tĂ« trenit elektrik Ă«shtĂ« fundi i vitit 2026. Â
NĂ« pranverĂ«, skenari i njohur i âfluturimit elektoralâ u rikthye prag zgjedhjesh me zbritjen e avionit tĂ« parĂ« testues nĂ« pistĂ«n e aeroportit ndĂ«rkombĂ«tar tĂ« VlorĂ«s. Qeveria premtoi se aeroporti i VlorĂ«s do tĂ« niste fluturimet kĂ«tĂ« vit. Por, faktet tregojnĂ« se nĂ« realitet fluturimi i vetĂ«m mbeti ai testues i 8 majit.Â
âNaftĂ« premium si e ArabisĂ« Sauditeâ kĂ«shtu e prezantoi qeveria zbulimin e naftĂ«s nĂ« Shpirag. Por testet e kompanisĂ« SHELL rezultuan zhgĂ«njyese. Gjigandi holandez Ă«shtĂ« drejt largimit nga ShqipĂ«ria. Fondi Sovran mbeti njĂ« Ă«ndĂ«rr e bukur bashkĂ« me premtimin pĂ«r epokĂ« tĂ« re ekonomike nga nafta nĂ« Shpirag.
QĂ« nga 2013, ky Ă«shtĂ« refreni i çdo fushate elektorale por vendi ende vuan nga mungesa e furnizimit me ujĂ« 24 orĂ«. Afati i ri pĂ«r tĂ« njĂ«jtin premtim Ă«shtĂ« shtyrĂ« nĂ« 2030. KĂ«tĂ« vit, gjatĂ« fushatĂ«s zgjedhore kryeministri Edi Rama premtoi se nĂ« 2030-Ă«n 100% tĂ« qyteteve dhe 80% e fshatrave do tĂ« mbulohen me ujĂ« 24 orĂ«.Â
Premtimi i bĂ«rĂ« nga kryeministri Edi Rama gjatĂ« fushatĂ«s elektorale, se ShqipĂ«ria do tĂ« kishte dy avionĂ« zjarrfikĂ«s tĂ« gatshĂ«m pĂ«r sezonin veror, rezultoi i pambajtur. KĂ«tĂ« verĂ« vendi kaloi njĂ« situate dramatike pĂ«r shkak tĂ« zjarreve qĂ« shkrumbuan mbi 60 mijĂ« hektarĂ« me pyje dhe kullota. Por tĂ« vetmit avionĂ«t zjarrfikĂ«s ishin ata tĂ« ardhur nga vendet e BE-sĂ« pĂ«rmes Mekanizmit tĂ« Mbrojtjes Civile.Â
Qeveria premtoi dĂ«mshpĂ«rblim dhe rindĂ«rtim tĂ« banesave pĂ«r tĂ« gjithĂ« banorĂ«t e zonave tĂ« prekura nga zjarret kĂ«tĂ« verĂ«. NĂ« fund tĂ« vitit, ata ende presin pĂ«rmbushjen e kĂ«tij zotimi. Agjencia KombĂ«tare e Mbrojtjes Civile (AKMC) konfirmoi pĂ«r âFaktoje.alâ se inventari me shtĂ«pitĂ« e djegura dhe bagĂ«titĂ« e humbura ende nuk Ă«shtĂ« pĂ«rmbyllur.Â
NĂ« nisje tĂ« fushatĂ«s, kryeministri Edi Rama deklaroi se qeveria e tij kishte ndĂ«rtuar 450 shkolla tĂ« reja nĂ« dhjetĂ« vite. Faktet tregojnĂ« se janĂ« rindĂ«rtuar ose zgjeruar vetĂ«m 43 institucione arsimore. Shifra propagandiste e RamĂ«s pĂ«rfshin çdo ndĂ«rhyrje, nga riparimi i tualeteve tek lyerja e mureve.Â
6 vite nga tĂ«rmeti tragjik i 26 nĂ«ntorit 2019, procesi i rindĂ«rtimit Ă«shtĂ« afĂ«r mbylljes financiare, por jo i pĂ«rfunduar nĂ« terren. Qeveria ka shpenzuar 131 miliardĂ« lekĂ« dhe raporton se 90% e projekteve janĂ« ndĂ«rtuar. Zvarritjet vijojnĂ« tĂ« mbajnĂ« pezull ende qindra familje qĂ« janĂ« pa çati mbi kokĂ«. Afatet shtyhen vit pas viti dhe çdo 26 nĂ«ntor sjell njĂ« tjetĂ«r justifikim.Â
Ministria e Mjedisit premtoi se ShqipĂ«ria do tĂ« arrinte standardin europian tĂ« âFlamurit Bluâ pĂ«r cilĂ«sinĂ« e ujĂ«rave larĂ«s. Por raportet e BE-sĂ« na rendisin nĂ« vendin e fundit nĂ« EvropĂ« pĂ«r cilĂ«sinĂ« e ujĂ«rave bregdetare. Shkaku kryesor? UjĂ«rat e zeza tĂ« patrajtuara qĂ« derdhen nĂ« det, mungesa e impianteve tĂ« trajtimit dhe menaxhimi i dobĂ«t mjedisor.
Ky Ă«shtĂ« premtimi mĂ« i vjetĂ«r i ricikluar. Ădo zgjedhje sjell njĂ« valĂ« tĂ« re legalizimesh tĂ« premtuara. Por procesi nuk ka fund. Dosjet shtohen, afatet shtyhen, dhe qytetarĂ«t mbeten peng tĂ« njĂ« premtimi qĂ« nuk po pĂ«rmbushet. QĂ« nga nisja e procesit tĂ« legalizimeve nĂ« vitin 2006 dhe deri mĂ« tani, legalizimet janĂ« pĂ«rdorur si mjet i rĂ«ndĂ«sishĂ«m pĂ«r mbĂ«shtetje politike, sidomos nĂ« fushata zgjedhore.
PĂ«rfundimÂ
NĂ« kĂ«tĂ« artikull pĂ«rmblodhĂ«m vetĂ«m 10 rrena, por gjatĂ« vitit 2025 Faktoje ka verifikuar gjithsej 87 premtime tĂ« politikanĂ«ve dhe zyrtarĂ«ve tĂ« lartĂ«. Nga kĂ«to, 52 premtime rezultuan tĂ« pambajtura, vetĂ«m 6 u mbajtĂ«n plotĂ«sisht, ndĂ«rsa 29 u realizuan pjesĂ«risht. Verifikimet nxjerrin nĂ« pah hendekun mes premtimeve dhe realitetit, veçanĂ«risht nĂ« njĂ« vit zgjedhor si ky qĂ« po lĂ«mĂ« pas.Â
Një studim i publikuar nga Fondacioni Friedrich Ebert në shtator 2025 hedh dritë mbi dimensionet shqetësuese të pastrimit të parave në sektorin e pasurive të paluajtshme në Shqipëri gjatë dekadës së fundit. Analiza e kryer nga Prof. Asoc. Dr. Adriatik Kotorri dokumenton se një pjesë e konsiderueshme e boomit të ndërtimit në vend mund të jetë financuar nga burime me origjinë të dyshimtë.
Sipas të dhënave të analizuara në studim, gjatë periudhës 2015-2024 në Shqipëri janë dhënë leje ndërtimi për 11.48 milionë metra katrorë me vlerë tregu mesatarisht prej 16.238 miliardë Euro. Nga kjo shumë, vetëm 7.108 miliardë Euro janë identifikuar si të financuara nga burime të ligjshme, konkretisht 5.521 miliardë Euro nga kredia bankare dhe 1.587 miliardë Euro nga investime të huaja direkte.
Diferenca prej së paku 9.13 miliardë Euro ngre pyetje serioze mbi origjinën e fondeve. Ndonëse një pjesë e kësaj diference mund të përfaqësojë sipërfaqe të pashitura ose të financuara nga kursime legjitime, studiuesi Kotorri argumenton se treguesi më shqetësues lidhet me burime të paligjshme.
Investimet e huaja
Një ndër gjetjet më të rëndësishme të studimit lidhet me rritjen dramatike të investimeve të huaja nga vende që kanë qenë ose janë aktualisht në listën gri të Task Forcës për Veprim Financiar (FATF), organizata ndërkombëtare që monitoron pastrimin e parave dhe financimin e terrorizmit.
Rasti i Turqisë është i pari. Investimet nga ky vend janë rritur nga 86 milionë Euro në 2015 në 257 milionë Euro në 2024. Turqia ka qenë pjesë e listës gri të FATF deri në qershor 2024, periudhë që përkon me intensifikimin e investimeve të saj në sektorin shqiptar të pasurive të paluajtshme.
Bullgaria paraqet rastin e dytë në aspektin e rritjes relative. Nga praktikisht zero investime në 2015, ky vend arriti në 74 milionë Euro investime në 2019 dhe vazhdoi me 28 milionë Euro investime në 2024. Bullgaria gjithashtu ka qenë pjesë e listës gri të FATF deri kohët e fundit.
Studiuesi Kotorri thekson se edhe Emiratet e Bashkuara Arabe, një tjetër juridiksion me kontroll historikisht të dobët financiar, kanë rritur investimet nga zero me një kulm prej 19 milionë eurosh në 2023.
Raporti argumenton se âkĂ«to prurje investimesh, nga vende me kontroll tĂ« dobĂ«t financiar, ngrejnĂ« pikĂ«pyetje mbi natyrĂ«n e vĂ«rtetĂ« tĂ« kĂ«tyre investimeve dhe rrezikun potencial qĂ« ato paraqesin pĂ«r pastrimin e parave nĂ« ShqipĂ«riâ
Mekanizmat e depërtimit
Studimi identifikon disa rrugë kryesore përmes të cilave paratë e paligjshme depërtojnë në sektorin e ndërtimit, siç janë:
Themelimi i kompanive me kapacitete të dyshimta: Nga 2015 në 2023, numri i kompanive të ndërtimit u rrit me 40%, duke arritur në 6,955 kompani. Shqetësuese është se 82% e kompanive të reja kanë vetëm 1-4 të punësuar dhe nuk disponojnë kapacitete reale për të realizuar projekte ndërtimi. Sipas raportit, për periudhën 2017-2019, rreth 59% e kompanive që morën leje për objekte mbi 6 kate nuk kishin kapacitete financiare të mjaftueshme.
Depozitimi i fondeve nĂ« vende tĂ« treta: Metoda pĂ«rfshin depozitimin e fondeve nĂ« banka tĂ« vendeve me kontroll tĂ« dobĂ«t (si Turqia, Bullgaria dhe EBA) dhe rikthimin e tyre nĂ« ShqipĂ«ri si âinvestime tĂ« huaja direkteâ. Kjo skemĂ« mundĂ«son qĂ« paratĂ« me origjinĂ« tĂ« dyshimtĂ« tĂ« fitojnĂ« njĂ« âpamje legjitimeâ pĂ«rmes sistemit bankar ndĂ«rkombĂ«tar.
Pagesat cash dhe nënvlerësimi: Praktika e deklarimit të vlerave të ulëta në kontrata, ndërsa pjesa tjetër paguhet në dorë, mbetet e zakonshme. Megjithëse çmimet e referencës minimale u vendosën në 2018, diferenca mes çmimeve reale dhe atyre të deklaruara arrin deri në 100% në zonat elitare.
Depozitimi i fragmentuar: Shumat ndahen në depozitime të vogla për të shmangur alarmet automatike bankare (zakonisht nën 7,000 Euro) dhe më pas përdoren për blerje pronash.
Deformimi i tregut
Një ndër gjetjet më alarmante të studimit lidhet me paradokset që ka krijuar ky fenomen në tregun shqiptar të pasurive të paluajtshme.
Paradoksi i sasisë: Gjatë periudhës 2011-2023, ndërsa popullsia ra me 478,590 banorë, numri i banesave u rrit me 74,286 njësi. Megjithatë, numri i familjeve të pastreha u rrit me 88%, nga 70,630 në 132,563 familje. Shqipëria sot ka më shumë banesa se familje, por më shumë njerëz pa strehë.
Paradoksi i çmimit: Ămimet janĂ« rritur me 139% (nga 862 Euro/mÂČ nĂ« 2015 nĂ« 2,057 Euro/mÂČ nĂ« 2024) ndĂ«rkohĂ« qĂ« oferta ka shĂ«nuar njĂ« rritje prej 46%. Kjo shkel logjikĂ«n bazĂ« ekonomike ku rritja e ofertĂ«s duhet tĂ« ulĂ« çmimet.
Ndikimi në aksesibilitetin e strehimit: Në 2015, një personi me pagë mesatare i duheshin 38 vite për të blerë një apartament në periferi. Në 2024, kjo kohë është rritur në 47 vite, një rritje prej 23%. Për një çift, koha është zgjatur nga 19 në 23 vite.
Evazioni
Studimi vlerëson se gjatë periudhës 2015-2024, korrupsioni dhe evazioni fiskal kanë gjeneruar të paktën 8.168 miliardë Euro të ardhura të paligjshme në Shqipëri. Këto shifra bazohen në të dhëna nga ALTAX, i cili shfrytëzon burime zyrtare përfshirë INSTAT, Ministrinë e Financave, SPAK, KLSH, FMN, Bankën Botërore dhe Transparency International.
NjĂ« pjesĂ« e konsiderueshme e kĂ«tyre fondeve besohet tĂ« ketĂ« gjetur rrugĂ« drejt sektorit tĂ« ndĂ«rtimit. Sipas raportit tĂ« âGlobal Initiative Against Transnational Organized Crimeâ, pastrimi i vlerĂ«suar i parave nĂ« ShqipĂ«ri vetĂ«m pĂ«r periudhĂ«n 2017-2019 arrin deri nĂ« 1.6 miliardĂ« Euro.
Paradoksalisht, ndërsa fenomeni ka rritur të ardhurat vendore përmes taksave dhe tarifave të ndërtimit (nga 12.9 miliardë lekë në 2015 në 30.5 miliardë lekë në 2022), ai ka krijuar një varësi të rrezikshme. Pesha e taksave të lidhura me pasuritë e paluajtshme në totalin e të ardhurave vendore është rritur nga 37% në 51%.
Performanca
Një ndër kritikuat më të forta të studimit i drejtohet Agjencisë së Inteligjencës Financiare (AIF). Analiza tregon se aktiviteti i AIF ka rënë dramatikisht gjatë 5-vjeçarit të fundit:
Rastet e dërguara në organet ligjzbatuese ranë nga 1,856 (2015-2019) në 1,204 (2020-2024).
Inspektimet në vend u reduktuan nga 806 në 550.
Pasuritë e bllokuara ranë nga 71.4 milionë Euro (2015-2019) në vetëm 15.8 milionë Euro (2020-2024), një rënie 4.5 herë
Veçanërisht shqetësuese është vëzhgimi se aktiviteti i AIF bie në vitet zgjedhore. Me përjashtim të 2019 (kur nuk pati garë elektorale për shkak të bojkotit), në të gjitha vitet zgjedhore (2013, 2015, 2017, 2021, 2023) u shënua rënie e pasurive të bllokuara krahasuar me vitin paraardhës.
Për mosdeklarimin e shumave në kufi, një metodë kyçe e sjelljes së parasë së paligjshme nga jashtë, AIF ka dërguar vetëm 26 raste gjatë dekadës, mesatarisht 2.6 raste në vit, me një rënie të theksuar vitet e fundit.
Dimensioni ndërkombëtar dhe lista gri
Shqipëria ka qenë pjesë e listës gri të FATF për një periudhë trevjeçare, duke u klasifikuar si vend me nivel të ulët të përpjekjeve për parandalimin e pastrimit të parave.
Raporti thekson se, zhvendosja progresive e ekonomisĂ« shqiptare drejt sektorit tĂ« pasurive tĂ« paluajtshme, e shoqĂ«ruar me tolerancĂ« institucionale ndaj fondeve me origjinĂ« tĂ« dyshimtĂ«, ka krijuar njĂ« âterren tĂ« favorshĂ«mâ pĂ«r operatorĂ« qĂ« synojnĂ« tĂ« integrojnĂ« kapitale tĂ« paligjshme nĂ« ekonomi.
Vakuumi ligjor
Një gjetje tjetër e rëndësishme lidhet me vakuumin ligjor që karakterizon tregun shqiptar. Ndryshe nga shumica e vendeve evropiane që kanë mekanizma mbrojtës për blerësit e pronave të papërfunduara (si llogaritë Escrow ose garancitë bankare), Shqipëria ofron mbrojtje minimale.
Kontratat e âPremtimit tĂ« Shitjesâ dhe âKalimit tĂ« tĂ« Drejtaveâ, qĂ« dominojnĂ« tregun, nuk kanĂ« bazĂ« specifike ligjore dhe mbĂ«shteten nĂ« interpretim tĂ« pĂ«rgjithshĂ«m tĂ« Kodit Civil. Studiuesi Kotorri argumenton se âkontratat me tĂ« cilat shiten pjesa dĂ«rrmuese e pasurive tĂ« paluajtshme nĂ« ShqipĂ«ri janĂ« tĂ« pabazuara nĂ« ligj.â
IndikatorĂ«t e âKartelitâ
Raporti identifikon shenja të një tregu të kontrolluar në mënyrë joformale, me karakteristika të ngjashme me kartelet:
Mungesa e konkurrencës mes projekteve në të njëjtën zonë
Rritje e koordinuar e çmimeve në periudha të njëjta (pranverë dhe vjeshtë)
Rritje uniforme e sipërfaqes së përbashkët që i shtohet pronës (nga 7-12% në 17-35%)
Konkluzioni
Raporti arrin nĂ« konkluzionin se, âpastrimi i parave nĂ« sektorin e ndĂ«rtimit funksionon si njĂ« sistem pĂ«rfitimi tĂ« gjithanshĂ«m, ku tĂ« gjithĂ« aktorĂ«t e pĂ«rfshirĂ«, nga blerĂ«sit me fonde tĂ« dyshimta qĂ« legalizojnĂ« kapitalin, te ndĂ«rtuesit qĂ« sigurojnĂ« financim tĂ« shpejtĂ«, deri te agjentĂ«t imobiliarĂ« qĂ« marrin komisione dhe qeveria qĂ« rrit tĂ« ardhurat tatimore, pĂ«rfitojnĂ« nga ky fenomenâ.
Studiuesi Kotorri argumenton se kjo strukturĂ« krijon njĂ« rezistencĂ« tĂ« fortĂ« ndaj reformave: sa mĂ« tĂ« mĂ«dha tĂ« jenĂ« pĂ«rfitmet, aq mĂ« e madhe Ă«shtĂ« kundĂ«rshtia pĂ«r ta luftuar fenomenin. Vakuumi ligjor, mungesa e garancive pĂ«r blerĂ«sit dhe roli i agjentĂ«ve imobiliarĂ« si ndĂ«rmjetĂ«s kyç nĂ« negociatat pĂ«r pagesa âcashâ janĂ« identifikuar si faktorĂ« qĂ« lehtĂ«sojnĂ« penetrimin e parave tĂ« paligjshme.
Analiza pĂ«rfundon se ndĂ«rtuesit, pĂ«rmes marrĂ«veshjeve tĂ« tipit âkartelâ, kanĂ« arritur tĂ« diktojnĂ« tregun nĂ« vend qĂ« tĂ« diktohet nga blerĂ«sit, duke cenuar konkurrencĂ«n dhe rritur çmimet nĂ« mĂ«nyrĂ« artificiale.
BlerĂ«sit vendas dhe investitorĂ«t, nga ana tjetĂ«r, shfaqin atĂ« qĂ« raporti e quan âsjellje tufeâ dhe frikĂ« se mos humbasin mundĂ«sinĂ« (FOMO), duke blerĂ« jo nga nevoja reale pĂ«r strehim, por nga perceptimi i njĂ« tregu nĂ« rritje tĂ« vazhdueshme.
Studiuesi Kotorri konkludon se nĂ« kĂ«tĂ« âvallĂ«zimâ mes aktorĂ«ve tĂ« ndryshĂ«m tĂ« tregut, ku pĂ«rfitojnĂ« spekulantĂ«t, ndĂ«rtuesit dhe agjentĂ«t, e vetmja palĂ« qĂ« humbet janĂ« familjet dhe çiftet e reja me nevoja reale pĂ«r banesĂ«, tĂ« cilĂ«t e kanĂ« gjithnjĂ« e mĂ« tĂ« pamundur tĂ« sigurojnĂ« strehim, pavarĂ«sisht ekzistencĂ«s sĂ« njĂ« stoku tĂ« madh apartamentesh tĂ« pabanuara.
âAir Albania realisht sillet sikur nuk ekzistonâ KĂ«shtu e pĂ«rshkruan pĂ«rvojĂ«n e tij Leonard Kurti, njĂ« qytetar qĂ« mbeti pa fluturim, pa sqarime dhe pa asnjĂ« kontakt nga kompania ajrore muajin e shkuar, ndonĂ«se kishte blerĂ« biletĂ« dhe ishte paraqitur nĂ« kohĂ« nĂ« Aeroportin NdĂ«rkombĂ«tar tĂ« TiranĂ«s.Â
Ai sĂ« bashku me njĂ« mik kishin bileta pĂ«r fluturimin TiranĂ«âMilano Malpensa. NĂ« momentin qĂ« mbĂ«rritĂ«n nĂ« aeroport, nĂ« tabelĂ«n e nisjeve zbuluan se fluturimi ishte anuluar.Â
âU detyrova tĂ« blej njĂ« biletĂ« tjetĂ«r me Ryanair pĂ«r Bergamo, vetĂ«m qĂ« tĂ« mos humbisja njĂ« vizitĂ« mjekĂ«sore,â tregon Kurti pĂ«r Faktoje.al.
Pas anulimit, ai tentoi tĂ« kontaktonte kompaninĂ« pĂ«rmes dhjetra emaileve dhe telefonatave. âZero komunikim,â thekson ai.
NĂ« udhĂ«timin e tij tĂ« radhĂ«s, po nĂ« muajin nĂ«ntor, ai vuri re se Air Albania kishte anuluar sĂ«rish fluturimin e radhĂ«s. âNjĂ« situatĂ« e papranueshmeâ, pĂ«rfundon Leonardi.Â
Por situata e Leonardit nuk ishte njĂ« rast i izoluar. DĂ«shmitĂ« e dhjetĂ«ra qytetarĂ«ve pĂ«r Faktoje.al konfirmojnĂ« se Air Albania i ka pĂ«rsĂ«ritur anulimet e fluturimeve nĂ« mĂ«nyrĂ« sistematike, duke lĂ«nĂ« udhĂ«tarĂ«t nĂ« mes tĂ« aeroportit pa asnjĂ« shpjegimdhe as kompensim.Â
Edhe rrjetet sociale tĂ« kompanisĂ« janĂ« mbushur me ankesa. DhjetĂ«ra qytetarĂ« kĂ«rkojnĂ« llogari pĂ«r fluturime tĂ« anuluara nĂ« postimet ku komentet lejohen. NĂ« disa raste, si njĂ« video e publikuar mĂ« 29 nĂ«ntor nĂ« Instagram, komentet janĂ« bllokuar.Â
Ndalim ligjor i panjoftuar
I pyetur nga Faktoje.al Aeroporti ndĂ«rkombĂ«tar âNĂ«nĂ« Terezaâ pohon se nuk ka njoftim pĂ«r ndĂ«rprerje fluturimesh nga Air Albania.Â
âNe jemi lajmĂ«ruar vetĂ«m nĂ« rastet e kancelimeve nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« bĂ«het njoftimi i pasagjereveâ, sqaron Ornela Bego pĂ«r Faktoje.al.Â
MirĂ«po, anulimet e pĂ«rjetuara nga udhĂ«tarĂ«t nuk janĂ« probleme operacionale. Ato janĂ« pasojĂ« e njĂ« ndalimi ligjor qĂ« nuk Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« publik.Â
QĂ« prej 3 dhjetorit 2025, Air Albania-s nuk lejohet tĂ« fluturojĂ«. MegjithatĂ«, ky informacion nuk Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« publik as nga kompania, as nga Autoriteti i Aviacionit Civil.Â
Faktoje.al konfirmoi se licenca e operimit tĂ« Air Albania Ă«shtĂ« pezulluar mĂ« 3 dhjetor, pĂ«r shkak tĂ« pezullimit tĂ« CertifikatĂ«s sĂ« Operatorit Ajror. Â
NĂ« pĂ«rgjigjen zyrtare, Aviacioni Civil sqaron se pezullimi nuk ka njĂ« afat fiks pĂ«rfundimi, por varet nga pĂ«rmbushja e detyrimeve tĂ« kompanisĂ«, pĂ«r tĂ« cilat Ă«shtĂ« pĂ«rcaktuar njĂ« afat 6-mujor por nuk bĂ«hĂ«t e qartĂ« se cilat janĂ«. Kjo nĂ«nkupton qĂ« Air Albania duhet tâi pĂ«rmbuyshĂ« detyrimet deri mĂ« 3 qershor tĂ« 2026.Â
âMarrja e vendimit tĂ« AAC-sĂ« pĂ«r pezullimin e licencĂ«s nĂ«nkupton pezullimin e transportit ajror tĂ« pasagjerĂ«ve, mallrave dhe postĂ«sâ, sqaron Aviacioni Civil.Â
Air Albania nuk i Ă«shtĂ« pĂ«rgjigjur kĂ«rkesĂ«s pĂ«r informacion deri nĂ« publikimin e kĂ«tij shkrimi.Â
Shitja e biletave vazhdon
Ndërkohë që licenca është e pezulluar, Air Albania vazhdon të shesë bileta online.
Prej nĂ«ntorit, kompania ka ndĂ«rprerĂ« njĂ« numĂ«r tĂ« madh destinacionesh ku operonte prej vitesh, pĂ«rfshirĂ« VienĂ«n, Brukselin, AthinĂ«n, Bergamon, BolonjĂ«n, RomĂ«n, Trevizon, VeronĂ«n, GjenevĂ«n, dhe AnkaranĂ«.Â
NĂ« faqen zyrtare sot shfaqen vetĂ«m dy linja: TiranĂ«âMilano dhe TiranĂ«âStamboll. PĂ«r tĂ« dyja destinacionet ofrohen ende bileta nĂ« shitje, me data qĂ« shkojnĂ« pĂ«rtej periudhĂ«s kur kompania ka ndaluar sĂ« fluturuari.Â
Faktoje provoi tĂ« blinte njĂ« biletĂ« vajtje-ardhje nga Tirana nĂ« Milano pĂ«r datat 8â10 janar, por, gjatĂ« testimit, blerja nuk mund tĂ« pĂ«rfundonte.
Të dhënat nga Flightradar tregojnë se fluturimi i fundit drejt Milanos është realizuar më 17 nëntor, ndërsa ai drejt Stambollit më 2 dhjetor.
Por pavarësisht biletave në shitje, të dhënat nga flightradar tregojnë se fluturimi i fundit nga operatori kombëtar i fluturimeve ajrore për Milano është bërë më 17 nëntor.
NdĂ«rsa fluturimi i fundit me Stambollin ka si datĂ« 2 dhjetorin.Â
DĂ«shtim institucional
Misioni i Autoritetit tĂ« Aviacionit Civil Ă«shtĂ« garantimi i njĂ« mjedisi aviacioni nĂ« pĂ«rputhje me standardet ndĂ«rkombĂ«tare, pĂ«rmes monitorimit tĂ« vazhdueshĂ«m dhe ndĂ«rveprimit me operatorĂ«t.Â
Por nĂ« rastin e Air Albania, institucioni ia lĂ« âtopin nĂ« derĂ«â kompanisĂ« dhe duke shmangur pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« direkte ndaj publikut.Â
âAutoriteti i Aviacionit Civil ka marrĂ« vendimet pĂ«rkatĂ«se pĂ«r pezullimin e CertifikatĂ«s sĂ« Operatorit Ajror dhe LicencĂ«s sĂ« Operimit, pĂ«r tĂ« cilat Ă«shtĂ« vĂ«nĂ« nĂ« dijeni operatori. NĂ« bazĂ« tĂ« kĂ«tyre pezullimeve operatori ndĂ«rmerr nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pavarur masat pĂ«rkatĂ«se sipas detyrimeve ligjoreâ, thotĂ« AAC pĂ«r Faktoje.al
Për ekspertin e ekonomisë Eduard Gjokutaj kjo situatë përbën rrezik të drejtpërdrejtë për qytetarët.
âAutoritetet pĂ«rgjegjĂ«se duhet tĂ« ndĂ«rhyjnĂ« urgjentisht pĂ«r tĂ« mbrojtur konsumatorĂ«t dhe kreditorĂ«t, ndĂ«rsa kompania rrezikon mbyllje definitive. Ky rast ilustron nevojĂ«n pĂ«r mbikĂ«qyrje mĂ« tĂ« fortĂ« tĂ« sektorit ajror shtetĂ«rorâ, shprehet Gjokutaj.Â
Ndërsa Iris Zanaj, me profesion programues, shton se dëmi ekonomik ndaj udhëtarëve mund të ishte shmangur me mbylljen e ëebit të kompanisë.
âProblemi Ă«shtĂ« qĂ« ata ende shesin bileta online dhe kush e di se çâdĂ«m ekonomik po bĂ«hĂ«t. Duhet tâi dĂ«rgohet njĂ« kĂ«rkesĂ« AKEP tĂ« bllokojĂ« domaininâ, sqaron Zanaj. Â
Deri në publikimin e këtij artikulli, AKEP nuk i është përgjigjur interesimit tonë mbi Air Albanian.
PĂ«rfundimÂ
E themeluar nĂ« shtator tĂ« vitit 2018 si kompania kombĂ«tare e fluturimeve, âAir Albaniaâ u prezantua si projekti ku shteti do tĂ« ishte garant i interesit publik me 10 pĂ«r qind tĂ« aksioneve pĂ«rmes Albcontrolit, 41 pĂ«r qind nĂ« duart e âMDN Investmentâ dhe 49 pĂ«r qind nga Turkish Airlines, partneri strategjik qĂ« sipas qeverisĂ« do tâi jepte siguri juridike, financiare dhe teknike ndĂ«rmarrjes.Â
Por nĂ« fund tĂ« nĂ«ntorit, bordi i Turkish Airlines njoftoi shkurtimisht se kishte vendosur tĂ« shesĂ« tĂ« gjitha aksionet e tij nĂ« Air Albania, pa dhĂ«nĂ« shpjegime pĂ«r arsyet e largimit.Â
Sot, Air Albania Ă«shtĂ« njĂ« kompani hije. Aktive nĂ« QKB, por pa bilance financiare prej 7 vitesh. NĂ« kĂ«rkim tĂ« pasagjerĂ«ve, por pa avionĂ« nĂ« ajĂ«r dhe pa partnerin strategjik Turkish Airlines qĂ« e braktisi investimin pa shumĂ« bujĂ«.Â
âĂndrra qĂ« mori krahĂ«â siç e quajti dikur kryeministri Edi Rama, ka mbetur nĂ« pistĂ«, duke lĂ«nĂ« pas njĂ« faturĂ« financiare dhe morale qĂ«, si gjithmonĂ«, po e paguajnĂ« qytetarĂ«t.
Sebi Alla â NĂ« 206 faqe âesencĂ« hetimiâ, Prokuroria e Posaçme, SPAK, pĂ«rshkroi veprimtarinĂ« e AKSHI-t AgjencisĂ« KombĂ«tare tĂ« ShoqĂ«risĂ« sĂ« Informacionit, duke zbuluar njĂ« rrjet tĂ« mirĂ«organizuar kriminal nĂ« pĂ«rvetĂ«simin e qindra milionĂ« eurove tendera publike, mes shantazhit, pengmarrjes dhe implikimit tĂ« zyrtarĂ«ve tĂ« lartĂ« shtetĂ«ror dhe policor tĂ« vendit.
âNga hetimet e kryera rezulton se shtetasit Ergys Agasi, Ermal Beqiri, Mirlinda Karçanaj, Hava Delibashi, Erion Ismaili, Andis Papa, GĂ«zim Hoxha, si dhe persona tĂ« tjerĂ«, nĂ« bashkĂ«punim me njĂ«ri-tjetrin nĂ« formĂ«n e grupit tĂ« strukturuar kriminal, kanĂ« organizuar dhe implementuar njĂ« skemĂ« pĂ«r paracaktimin e fituesve nĂ« proçedurat e prokurimit, tĂ« kryera nĂ« AgjencinĂ« KombĂ«tare tĂ« ShoqĂ«rise sĂ« lnformacionit (AKSHl), me qĂ«llim pĂ«rfitimin e paligjshĂ«m tĂ« fondeve publike qĂ« rrjedhin nga pagesat, lidhur me kontratat publike tĂ« prokuruaraâ, thuhet nĂ« dosjen e ProkurorisĂ« Speciale SPAK, tĂ« cilĂ«n Faktoje.al e disponon.
PĂ«r Agasin dhe Beqirin janĂ« lĂ«shuar urdhĂ«r-arreste pĂ«r akuzat: âHeqjes sĂ« paligjshme tĂ« lirisĂ«â, âKonkurrenca e paligjshme nĂ«pĂ«rmjet dhunĂ«sâ, nĂ« kuadĂ«r tĂ« njĂ« formacioni tĂ« posaçëm, âGrup i strukturuar kriminalâ dhe kryerja e veprave penale nga organizata kriminale dhe grupi i strukturuar kriminalâ, por nuk janĂ« ekzekutuar pasi dyshohet se janĂ« larguar jashtĂ« vendit. NĂ« arrest shtĂ«pie janĂ« drejtoresha e AKSHI-t Mirlinda Karçanj dhe zĂ«vendĂ«sja e saj Hava Delibashi, ndĂ«rsa ka masĂ« ndalim pĂ«r dalje jashtĂ« vendit pĂ«r biznesmenĂ«t Papa dhe Hoxha, ndĂ«rsa pezullim nga detyra dhe ndalim pĂ«r dalje jashtĂ« vendit pĂ«r numrin dy tĂ« policisĂ« sĂ« TiranĂ«s Erjon Ismaili.
VetĂ«m fillimiâŠ!
Brurime pranĂ« grupit hetimor, thanĂ« pĂ«r Faktoje se dosja Ă«shtĂ« ende nĂ«n hetim dhe aktualisht janĂ« hapur tre fraksione tĂ« tjera, duke nisur nga emrat qĂ« dyshohet se janĂ« pĂ«rfshirĂ« nĂ« njĂ« skemĂ« tĂ« rĂ«ndĂ« abuzimi me burim AgjencinĂ« KombĂ«tare tĂ« ShoqĂ«risĂ« sĂ« Informacionit.Â
JanĂ« dhjetĂ«ra orĂ« filmime ku diskutohen afera me pĂ«rfshirjen e personave tĂ« ndryshĂ«m si nĂ«punĂ«s tĂ« lartĂ« tĂ« shtetit, drejtues policie dhe biznesmenĂ« tĂ« lidhur edhe me krimin e organizuar, duke kontrolluar tĂ« dhĂ«na tĂ« ndjeshme tĂ« sigurisĂ« nĂ« vend. NĂ« njĂ« takim tĂ« datĂ«s 16 mars 2024 mes Karçanajt, Beqirajt dhe Agasit ky i fundit thotĂ«: âProjekti bĂ«n 2 milion, ne do ta bĂ«jmĂ« 4â.
Bisedat pa limit etike, ku diskutohen shuma tĂ« mĂ«dha se kush do i marrĂ« dhe si do tĂ« ndahen, janĂ« nĂ« njĂ« pjesĂ« tĂ« madhe tĂ« filmuara (dyshohet nga vetĂ« Agasi). âNga kĂ«qyrja e pamjeve filmike, arsyeshĂ«m krijohet bindja mbi lidhjet me interes qĂ« kanĂ« kĂ«ta shtetas me njĂ«ri-tjetrin, e cila, nga analizimi i pĂ«rmbajtjes sĂ« bisedave tĂ« transkriptuara, krijon dyshimin e arsyeshĂ«m mbi realizimin e njĂ« skeme kriminale nĂ« funksion tĂ« paracaktimit tĂ« procedurave tĂ« prokurimit, krijimit tĂ« avantazheve dhe pĂ«rfitimit tĂ« paligjshĂ«m prej tyreâ, thotĂ« prokuroria.
Skema
Fillimisht gjendej âprejaâ, njĂ« shumĂ« e madhe prokurorimi nĂ«n logon e AKSHI-t. MĂ« pas, pĂ«rgatiteshin pĂ«r tĂ« rrĂ«mbyer çdo qindarkĂ« nĂ« fondin limit, ndĂ«rsa âfinancuesjaâ Mirlinda Karçanaj, me paratĂ« e buxhetit tĂ« shtetit, qe kthyer nĂ« dorĂ« firmĂ«tare pĂ«r çdo tender nĂ« vlera tĂ« mĂ«dha tĂ« shkonte pĂ«r kompanitĂ« e biznesmenĂ«ve kontroversĂ«, Ermal Beqiraj dhe Ergys Agasi. Diskutimet bĂ«heshin nĂ« zyrĂ«n e Agasit, ku pasi flitej pĂ«r shuma tĂ« mĂ«dha shoqĂ«roheshin me fjalor fyes, tallĂ«s dhe jo etik. Ădo gjĂ« e dokumentuar, ku vetĂ« Agasi kishte vendosur pajisje pĂ«rgjuese video-audio.
Paradoksalisht, numri një i Agjencisë Kombëtare të Shoqërisë së Informacionit (AKSHI), Mirlinda Karçanaj, drejtoresha më jetëgjatë e qeverisjes Rama, e cila presupozohet se ruan çdo të dhënë digjitale shtetërore, edhe të sigurisë dhe rëndësisë së veçantë, përfundoi në zyrën e Agasit me zë dhe figurë në kamerat përgjuese.
Foto nga dosja
NjĂ« ndĂ«r tĂ« paktĂ«t qĂ« u bĂ« pengesĂ«, duke ankimuar procedurat tenderuese, biznesmeni Gerond Meçe drejtues i kompanisĂ« ABSâ, u mor peng dhe nĂ«n kĂ«rcĂ«nim, shantazh dhe dhunĂ«, detyrohet qĂ« brenda pak orĂ«sh tĂ« tĂ«rhiqej nga 20 ankimimet. PjesĂ« e kĂ«rcĂ«nimit, sugjerimit dhe shantazhimit dyshohet sipas ProkurorisĂ« Speciale se Ă«shtĂ« edhe numri dy i PolicisĂ« sĂ« TiranĂ«s, Erion Ismaili, edhe ai njĂ« bujtĂ«s i rregullt nĂ« zyrĂ«n e Agasit.
Pengmarrja
Kushdo operator ekonomik qĂ« ankohej pĂ«r skualifikim tĂ« padrejtĂ« nga tenderat e AKSHI-t i âhapej luftĂ«â nga treshja Agasi, Beqiri dhe drejtoreshĂ« Karçanaj. âNdaj operatorevĂ« ekonomik tĂ« skualifikuar, tĂ« cilĂ«t kanĂ« kĂ«rkuar tĂ« drejtĂ«n e tyre nĂ«pĂ«rmjet ankimimit zyrtar pranĂ« Autoritetit Kontraktor, por edhe nĂ« Komisionin e Prokurimit Publik, Ă«shtĂ« pĂ«rdorur dhuna, heqja e paligjshme e lirisĂ« pĂ«r tâi detyruar me forcĂ« qĂ« tĂ« tĂ«rhiqen nga ankimimet, por edhe nga çdo procedurĂ« ku kanĂ« marrĂ« pjesĂ« me qĂ«llim qĂ« tĂ« sigurohej vazhdueshmĂ«ria e kĂ«saj skemeâ, thotĂ« SPAK. Provat janĂ« tashmĂ« mjaft tĂ« forta me pamje filmike, dĂ«shmi tĂ« tĂ« marrit peng dhe levizjeve tĂ« kryera qĂ« nĂ« fund shkuan nĂ« favor tĂ« kĂ«rcĂ«nuesve.
foto nga dosja
foto nga dosja
Denoncimi
MĂ« 12 gusht 2025, Gerond Meçe, aksioner i vetĂ«m nĂ« shoqĂ«rinĂ« âABSâ (njĂ« kompanie tĂ« teknologjisĂ«) u mor peng sapo doli nga banesa nĂ« drejtim tĂ« automjetit tĂ« tij. âJemi SPAK, ejani me neâ, i thotĂ« njĂ« i ri, i cili mbante njĂ« jelek me mbishkrimin âBKHâ dhe mĂ« pas tre tĂ« tjerĂ« me jelekĂ« me mbishkrimin âpoliciaâ (dyshohet tĂ« falsifikuara) e fusin nĂ« automjet dhe largohen.
Meçe nuk bën asnjë rezistencë por kupton se personat nuk ishin të policisë apo BKH-së pasi devijuan lëvizjen, duke marrë drejtimin nga Elbasani. Në një banesë të braktisur në fshatin Gracen të Elbasanit, Meçe prangoset dhe nis shantazhi, kërcënimet me armë dhe ultimatum për të tërhequr menjëherë ankimet që kishte bërë ndaj 20 procedurave tenderuese të AKSHI-it dhe në KPP (Komisionin e Prokurimit Publik).
Brenda pak orĂ«sh, Meçe udhĂ«zon administratorin e kompanisĂ« tĂ« tĂ«rhiqte ankimimet, ndĂ«rsa pasi sigurohen se gjithçka ishte nĂ« rregull dhe se kompania e Meçes e lenĂ« tĂ« lirĂ« nĂ«n kĂ«rcĂ«nimin fundor: âNuk duam probleme nga ty, nuk dua denoncime nga ty, nĂ« tĂ« kundĂ«rt do tĂ« vrasim ty, grua, motĂ«r, nĂ«nĂ«, se babĂ« nuk ke ti..,â, citohet nĂ« dosjen e SPAK, sipas deklarimeve tĂ« Meçes.
Ku të ankohej?
Po ku mund tĂ« ankohej âi marri pengâ? Biznesmeni Gerond Meçe kishte aplikuar nĂ« 20 prokurorime me kompaninĂ« e tij, por nĂ« çdo rast ishte skualifikuar dhe tenderat e AKSHI-t ishin fituar nĂ« seri nga kompanitĂ« e Ergys Agasit, Ermal Beqirajt dhe tĂ« tjerĂ«ve pranĂ« tyre.
Meçe nuk kryen denoncim nĂ« polici, nisur edhe nga fakti sipas tij se vetĂ« nĂ«ndrejtori i PolicisĂ« sĂ« TiranĂ«s i kishte sugjeruar mĂ« parĂ«: âHiq dorĂ« nga AKSHIâ. Po ashtu edhe institucioni tjetĂ«r i ankimit administrative KPP rezulton sipas SPAK se ka shkelur procedurat nĂ« rastin e ankimimeve tĂ« Meçajt dhe gjithashtu ka qenĂ« e gatshme qĂ« nĂ« njĂ« kohĂ« tĂ« shpejtĂ« tĂ« âpranojĂ«â tĂ«rheqjen nga ankimimi, qĂ« korrespondon me ditĂ«n e pengmarrjes sĂ« tij.
âNga kjo veprimtari rezulton bindshĂ«m se dhe KPP ka nxituar tĂ« pranojĂ« ankimimet e OE(shĂ«nim: operatorĂ«ve ekonomikĂ«) âABSâ tĂ« cilat i kanĂ« marrĂ« forcĂ«risht nĂ« rrethanat e pĂ«rshkruara nĂ« kĂ«tĂ« kĂ«rkesĂ« çka do tĂ« thotĂ« qĂ« kjo kjo ka qenĂ« e koordinuar me veprimet e grupit tĂ« strukturuar kriminalâ, thuhet nĂ« dosjen e SPAK.
Foto nga dosja
Foto nga dosja
57 milionë euro në pak muaj
Prokuroria ka krijuar bindje bazuar në prova (filmime, biseda audio të gërshetuera me dokumente), se kompanitë e Ermal Beqirit, Ergys Agasit dhe bisnesmenëve të tjerë Gezim Hoxha dhe Andis Papa, në një hark kohor prej 9 muajsh kanë siguruar tendera në vlerën 57 milionë euro nga AKSHI, për llogari të disa institucioneve.
NĂ« njĂ«rĂ«n prej tenderave e cila ka pĂ«rshkrimin: âPĂ«rmirĂ«simi i sistemeve pĂ«r ndihmĂ«n ekonomikeâ Ă«shtĂ« nĂ« vlerĂ«n 226,460,451 lekĂ« pa tvsh. Paradoksalisht, njĂ« familje me ndihmĂ« ekonomike nuk merr mĂ« shumĂ« se 8 mijĂ« lekĂ« nĂ« muaj, por pĂ«r âpĂ«rmirĂ«sim sistemiâ janĂ« dhĂ«nĂ« mbi 226 milionĂ« lekĂ« tĂ« reja. NdĂ«r tenderat e tjerĂ« me âflamur tĂ« kuqâ cilĂ«sohen edhe disa tĂ« zhvilluara pĂ«r institucione tĂ« tjera shtetĂ«rore, pĂ«rfshi edhe burgjet.
âNga analiza e kĂ«tyre procedurave tĂ« prokurimit, nĂ« harmoni dhe me shpjegimet e punonjĂ«sve tĂ« shoqĂ«risĂ« âEA Solutionâ, krijohet bindja se kĂ«to procedura prokurimi, fitohen nga subjektet e kontrolluara nga shtetasi Ermal Beqiri, nĂ« bashkĂ«punim me shtetasin Andis Papa, fitimet e tĂ« cileve, i kalohen nĂ« mĂ«nyrĂ« fiktive subjektit âEA Solutionâ, nĂ« pronĂ«si tĂ« shtetasit Ergys Agasiâ, thekson prokuroria.
Po ashtu SPAK nĂ« gĂ«rshĂ«tim tĂ« provave arrin nĂ« pĂ«rfundimin se tenderat manipuloheshin pĂ«r tâu fituar nga kompania âSoft& Solutionâ e Beqirajt, kompania âFastechâ e Andis PapĂ«s dhe kompania First sh.p.k e GĂ«zim HoxhĂ«s.
Nga Jona Cenameri e Dejan Rakitaâ Mbi VareĆĄ, njĂ« qytet me traditĂ« tĂ« gjatĂ« minerare nĂ« Bosnjen dhe HercegovinĂ«n qendrore, po bĂ«hen plane pĂ«r hapjen e njĂ« miniere tĂ« re kromi. Projekti ka nxitur kundĂ«rshtime tĂ« forta tek banorĂ«t lokalĂ« dhe organizatat mjedisore, si edhe shqetĂ«sim te njĂ« pjesĂ« e komunitetit tĂ« ekspertĂ«ve.
NĂ« zonat e fshatrave DuboĆĄtica dhe Tribija, nĂ« kodrat pyjore mbi kĂ«tĂ« qytet boshnjak, planifikohet nxjerrja e kromit, njĂ« metal qĂ« Bashkimi Evropian e konsideron strategjikisht tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m pĂ«r tranzicionin e gjelbĂ«r. MegjithatĂ«, pĂ«r njĂ« pjesĂ« tĂ« komunitetit lokal, projekti mbart rrezikun e ndikimeve tĂ« pĂ«rhershme mbi burimet ujore, ekosistemet pyjore dhe shĂ«ndetin publik.Â
Punime përgatitore mbi fshatin Duboƥtica pranë Vareƥit / FOTO: D. Rakita
Ndërsa autoritetet dhe investitori flasin për vende pune dhe zhvillim, 49 organizata dhe komunitete lokale nga pellgu i lumit Krivaja kanë kërkuar së fundmi ndërprerjen e menjëhershme të koncesionit, duke paralajmëruar se pasojat mund të shtrihen edhe në zonat përreth. Ekspertët thonë se zona e prekur mund të shtrihet në një rreze deri në 120 kilometra, duke përfshirë të gjitha qytetet kryesore në Bosnje dhe Hercegovinë.
Në këto paralajmërime, shpesh përmendet Bulqiza, një qytet minerar në Shqipërinë lindore, i vendosur pothuajse në të njëjtën distancë nga Tirana sa Vareƥi nga Sarajeva, rreth 40 kilometra në vijë ajrore.
Bulqiza, Shqipëri dhe Vareƥ, Bosnje dhe Hercegovinë, të para në hartë përmes Google Earth / Credit: Google Earth
Edhe pse kromi është nxjerrë në Bulqizë për më shumë se shtatë dekada, ky rast nuk shërben si analogji e drejtpërdrejtë apo si parashikim i rezultateve në Vareƥ. Përkundrazi, Bulqiza përdoret këtu si një rast praktik i dokumentuar, një ilustrim i rreziqeve që shfaqen kur nxjerrja e burimeve natyrore ecën më shpejt sesa mbikëqyrja institucionale dhe mekanizmat e llogaridhënies publike.
Bulqiza, Shqipëri, e parë nga masivi ku ndodhen galeritë e minierës së kromit (15/11/2025) / Credit: Jona Cenameri
ĂshtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme tĂ« theksohet se VareĆĄi sot nuk Ă«shtĂ« Bulqiza. JanĂ« dy vende tĂ« ndryshme, me kuadĂ«r ligjor tĂ« ndryshĂ«m dhe me faza tĂ« ndryshme tĂ« zhvillimit minerar. PikĂ«risht pĂ«r kĂ«tĂ« arsye, krahasimi ka kuptim, jo pĂ«r shkak tĂ« vetĂ« qyteteve, por pĂ«r shkak tĂ« mekanizmave institucionalĂ« tĂ« pĂ«rfshirĂ«. Fokusi i kĂ«tij investigimi Ă«shtĂ« te transparenca e koncesioneve, ekzistenca e monitorimit mjedisor dhe shĂ«ndetĂ«sor, veçanĂ«risht pĂ«r kromin gjashtĂ«valent Cr(VI), menaxhimi i mbetjeve minerare dhe i ujĂ«rave tĂ« minierĂ«s, si edhe balanca mes pĂ«rfitimeve dhe dĂ«meve lokale.
NĂ« letĂ«r, projekti duket i thjeshtĂ«: njĂ« mineral strategjik qĂ« i duhet EvropĂ«s dhe njĂ« investitor qĂ« premton vende tĂ« reja pune. Pyetja kyçe, paralajmĂ«rojnĂ« ekspertĂ«t, Ă«shtĂ« nĂ«se institucionet kanĂ« kapacitetin tâi bĂ«jnĂ« kĂ«to projekte tĂ« ligjshme, tĂ« sigurta dhe tĂ« pĂ«rgjegjshme ndaj publikut.
Nga hekuri te kromi: ndryshim i modelit minerar në Vareƥ
NĂ« zonĂ«n malore DuboĆĄtica-Tribija, mbi pellgun e lumit Krivaja, kompanisĂ« âVareĆĄki mineraliâ d.o.o. VareĆĄ, e regjistruar deri sĂ« fundmi si âSeven Plusâ d.o.o. Sarajevo, iu dha njĂ« koncesion pĂ«r kĂ«rkime gjeologjike dhe nxjerrje tĂ« ardhshme tĂ« mineralit tĂ« kromit. NdĂ«rkohĂ«, projekti Ă«shtĂ« kthyer nĂ« njĂ« nga çështjet mĂ« kontroverse nĂ« Kantonin Zenica-Doboj: nga negociata fillestare tĂ« fshehta dhe prerje pyjore ânĂ« heshtjeâ, te ndalimet e pĂ«rsĂ«ritura pĂ«r inspektim dhe, mĂ« pas, te thirrja publike pĂ«r ndĂ«rprerjen urgjente tĂ« koncesionit.
Për dekada, Vareƥi ishte i lidhur ngushtë me minierat. Qyteti u zhvillua paralelisht me minierën dhe uzinën e hekurit, ndërsa infrastruktura dhe hapësirat publike u ndërtuan me të ardhurat e gjeneruara nga sektori. Kjo lidhje mbetet ende e pranishme simbolikisht, nga trashëgimia urbane te vitrazhi i Shën Barbarës, shenjtëreshës mbrojtëse të minatorëve, në kishën lokale.
Leon PendiÄ / Foto: D. Rakita
Prifti Leon PendiÄ, i cili shĂ«rben prej vitesh nĂ« atĂ« kishĂ« nĂ« VareĆĄ, beson se modelet bashkĂ«kohore tĂ« nxjerrjes sĂ« burimeve nuk ofrojnĂ« mĂ« ndjenjĂ« sigurie afatgjatĂ« pĂ«r komunitetin lokal.
âĂshtĂ« thellĂ«sisht e trishtueshme tĂ« shohĂ«sh kompani qĂ« vijnĂ« nĂ« zonĂ«n tonĂ« dhe fokusohen vetĂ«m te nxjerrja e sa mĂ« shumĂ« burimeve dhe largimi i tyre nga komuniteti. Si Ă«shtĂ« e mundur qĂ« natyra jonĂ«, toka, pyjet dhe xeherori tĂ« merren, ndĂ«rsa asnjĂ« pĂ«rfitim i qĂ«ndrueshĂ«m tĂ« mos mbetet nĂ« kĂ«mbim?â thotĂ« PendiÄ nĂ« njĂ« intervistĂ« pĂ«r njĂ« gazetar tĂ« portalit Gerila.
Sot, disa banorë të Vareƥit e perceptojnë minierimin si një proces që kryhet pa përfshirje kuptimplotë të komunitetit lokal. Kjo ndjenjë është përforcuar edhe nga përvoja me minierën ekzistuese Rupice, e vendosur në periferi të qytetit, e cila, pas një sërë ndryshimesh pronësie, iu shit në qershor të këtij viti kompanisë kanadeze Dundee Precious Metals për 1,25 miliardë dollarë amerikanë, pa asnjë përfitim financiar të drejtpërdrejtë për Komunën e Vareƥit.
VareĆĄ / Foto: D. Rakita
Ishte pronari aktual i âVareĆĄki mineraliâ, MiloĆĄ BoĆĄnjakoviÄ, ai qĂ« e nisi projektin minerar nĂ« Rupice, tĂ« cilin mĂ« pas e rishiti. BanorĂ«t e fshatrave PrĆŸiÄi dhe DaĆĄtansko dyshojnĂ« se janĂ« helmuar nga plumbi pĂ«r shkak tĂ« afĂ«rsisĂ« sĂ« vend-depozitimit tĂ« mbetjeve tĂ« minierĂ«s me shtĂ«pitĂ« e tyre, njĂ« shqetĂ«sim qĂ« mbĂ«shtetet nga analiza tĂ« kryera nĂ« fillim tĂ« dhjetorit tĂ« kĂ«tij viti, tĂ« cilat treguan praninĂ« e plumbit nĂ« gjak te tĂ« 44 personat e testuar.
Si pasojë, segmente të komunitetit të ekspertëve dhe mjedisor paralajmërojnë se një model i ngjashëm mund të përsëritet në zonën Duboƥtica-Tribija, me një rrezik shtesë: xeherori i kromit, i cili mund të ketë ndikime mjedisore dhe shëndetësore më të rënda sesa mineralet e mëparshme.
PĂ«r kĂ«tĂ« arsye, nĂ« bisedat me banorĂ«t lokalĂ«, po dĂ«gjohet gjithnjĂ« e mĂ« shpesh termi âminierim invazivâ, i pĂ«rdorur pĂ«r tĂ« pĂ«rshkruar njĂ« model ku pĂ«rfitimet ekonomike arrihen nĂ« njĂ« afat tĂ« shkurtĂ«r, ndĂ«rsa pasojat afatgjata i ngarkohen territorit dhe popullsisĂ« lokale.
ĂfarĂ« nĂ«nkupton realisht nxjerrja e mineralit tĂ« kromit?
Në deklarata të dhëna ekskluzivisht për këtë artikull investigativ, ekspertë të njohur ndërkombëtarisht në toksikologji, kimi mjedisore, pylltari dhe hidrologji paralajmërojnë se minierimi i kromit në zonën Duboƥtica-Tribija mbart rreziqe të konsiderueshme afatgjata për mjedisin dhe shëndetin publik.
Profesori emeritus i ToksikologjisĂ«, nĂ« disa universitete ndĂ«rkombĂ«tare, Dr. Jasenko KaramehiÄ, paralajmĂ«ron se kromi gjashtĂ«valent Cr(VI) Ă«shtĂ« forma mĂ« e rrezikshme e kĂ«tij metali dhe njĂ« kancerogjen i provuar.
Dr. Jasenko KaramehiÄ / Foto: e vĂ«nĂ« nĂ« dispozicion
âFormat mĂ« tĂ« zakonshme tĂ« kromit janĂ« kromi metalik, trivalent dhe gjashtĂ«valent, ku kromi gjashtĂ«valent Ă«shtĂ« shumĂ« toksik dhe i klasifikuar si substancĂ« kancerogjene. Kromi gjashtĂ«valent dĂ«mton materialin gjenetik dhe nuk ka prag tĂ« sigurt ekspozimi,â deklaron KaramehiÄ.
Ai paralajmëron se aktivitetet minerare mund të çojnë në transformimin e kromit trivalent në formën më toksike gjashtëvalente, edhe kur Cr(VI) nuk është i pranishëm fillimisht në xeheror.
âEkspozimi nuk ndodh vetĂ«m nĂ« vendin e punĂ«s, por edhe pĂ«rmes pluhurit, ujit dhe ushqimit,â thekson KaramehiÄ, duke nĂ«nvizuar se rreziku nuk mbetet domosdoshmĂ«risht i kufizuar nĂ« sitin minerar.
Një vlerësim të ngjashëm jep edhe Dr. Ulla B. Vogel, toksikologe dhe profesore në Qendrën Kombëtare Kërkimore për Mjedisin e Punës (NFA) në Kopenhagen.
Vogel shpjegon se kromi gjashtëvalent konsiderohet veçanërisht toksik dhe i rrezikshëm në biomonitorim pikërisht për shkak të kancerogjenitetit.
Dr. Ulla B. Vogel / Foto: e vënë në dispozicion
Ajo thekson se Cr(VI) është kancerogjen i provuar për njeriun, i rregulluar në mënyrë të rreptë në Bashkimin Evropian dhe i klasifikuar si kancerogjen pa prag (non-threshold).
âKjo do tĂ« thotĂ« se nuk ka nivel tĂ« sigurt ekspozimi; pĂ«rkundrazi, vlerat kufi bazohen nĂ« njĂ« nivel tĂ« pranueshĂ«m rreziku,â shpjegon ajo.
Ajo paralajmëron gjithashtu se rreziku nuk kufizohet vetëm në mjediset profesionale.
âNĂ«se kromi gjashtĂ«valent çlirohet nĂ« ajĂ«r ose nĂ« ujĂ«, mund tĂ« pĂ«rbĂ«jĂ« kĂ«rcĂ«nim pĂ«r popullsinĂ« e pĂ«rgjithshme qĂ« jeton pranĂ« impianteve industriale ose zonave minerare,â thotĂ« Vogel, duke kujtuar rastin e njohur tĂ« ndotjes sĂ« ujĂ«rave nĂ«ntokĂ«sore nĂ« Hinkley, Kaliforni, i cili u bĂ« i njohur gjerĂ«sisht pĂ«rmes filmit Erin Brockovich.
Sipas Vogel, lidhja shkakësore midis thithjes së kromit gjashtëvalent dhe rrezikut për kancer të mushkërive është e dokumentuar mirë, gjë që lejon vlerësime të rrezikut në nivele të ndryshme ekspozimi. Ajo përfundon se vlerësimi i rrezikut kimik është thelbësor dhe se çdo tregues i mundshëm i çlirimit të Cr(VI) në mjedis duhet të nxisë vlerësim më të detajuar të ekspozimit dhe shqyrtim të masave parandaluese.
Dr. Dragana ÄorÄeviÄ, kĂ«rkuese kryesore dhe drejtuese e QendrĂ«s sĂ« EkselencĂ«s pĂ«r KiminĂ« dhe InxhinierinĂ« Mjedisore nĂ« Universitetin e Beogradit, paralajmĂ«ron se kromi gjashtĂ«valent mund tĂ« pĂ«rhapet pĂ«rmes ujit, ajrit dhe tokĂ«s, duke pĂ«rfshirĂ« edhe reaksione kimike dytĂ«sore qĂ« burojnĂ« nga kromi trivalent i pranishĂ«m natyrshĂ«m.
âReshjet shpĂ«lajnĂ« mbetjet minerare, ndotja hyn nĂ« ujĂ«rat sipĂ«rfaqĂ«sore dhe nĂ«ntokĂ«sore, pastaj kalon nĂ« zinxhirin ushqimor,â shpjegon ÄorÄeviÄ, duke paralajmĂ«ruar se pasojat afatgjata tĂ« ekspozimit shpesh janĂ« tĂ« pakthyeshme.
Dr. Dragana ÄorÄeviÄ / Foto: e vĂ«nĂ« nĂ« dispozicion
Ajo thekson se rreziku është i lidhur me vetë natyrën e xeherorit të kromit, edhe në miniera të kufizuara vetëm në nxjerrje dhe thërrmim.
Veçanërisht, ajo paralajmëron se vend-depozitimet e vjetra dhe grumbullimet e braktisura të mbetjeve shpesh janë burim më i madh ndotjeje sesa objektet aktive, sepse kanë qenë të ekspozuara për dekada ndaj shiut, borës, erës dhe kushteve të tjera atmosferike.
Ajo e përshkruan ekspozimin afatgjatë ndaj kromit gjashtëvalent si rrezik shëndetësor me pasoja shpesh të pakthyeshme, nga kanceri i mushkërive, sinuseve dhe traktit gastrointestinal, te dëmtimet e mëlçisë, veshkave dhe ADN-së, si edhe çrregullime të tiroides dhe dëmtime në zhvillimin e fëmijëve.
Lumi Krivaja si ekosistem i ndjeshëm
Dalibor Ballian, profesor në Fakultetin e Pylltarisë të Universitetit të Sarajevës dhe anëtar korrespondent i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Bosnjes dhe Hercegovinës, paralajmëron se ndërtimi i një miniere kromi në pellgun e lumit Krivaja do të kishte pasoja serioze për ekosistemet lokale.
Dr. Dalibor Ballian / Foto: D. Rakita
âMe ndĂ«rtimin e njĂ« miniere tĂ« re kromi, do tĂ« humbnim florĂ«n dhe faunĂ«n, si edhe ajrin dhe ujin e pastĂ«r. Gjendja e lumit Krivaja do tĂ« ishte e tillĂ« qĂ« nuk do tĂ« kishte as peshq e as karavidhe, madje nuk do tĂ« kishte as baktere. NĂ«se kjo minierĂ« ndĂ«rtohet, do tĂ« jetĂ« njĂ« bombĂ« atomike ekologjike pĂ«r zonĂ«n pĂ«rreth dhe pĂ«r lumin Krivaja, sepse çdo gjĂ« brenda njĂ« rrezeje prej 120 kilometrash, pĂ«rfshirĂ« tĂ« gjitha qytetet kryesore nĂ« Bosnjes dhe HercegovinĂ«, do tĂ« kontaminohej me krom gjashtĂ«valent, i cili Ă«shtĂ« jashtĂ«zakonisht toksik pĂ«r shĂ«ndetin e njeriut,â thekson Ballian.
Profesori KaramehiÄ pajtohet me tĂ«: âNdotja mund tĂ« pĂ«rhapet nĂ« njĂ« zonĂ« tĂ« gjerĂ«, veçanĂ«risht kur bĂ«het fjalĂ« pĂ«r njĂ« territor tĂ« madh, nga VareĆĄi brenda njĂ« rrezeje 50, e ndoshta deri nĂ« 100 kilometra, ku ndotja mund tĂ« ketĂ« pasoja serioze dhe afatgjata pĂ«r shĂ«ndetin e njeriut dhe mjedisinâ
Lumi Krivaja / Foto: D. Rakita
ParalajmĂ«rime tĂ« ngjashme vijnĂ« nga Muriz SpahiÄ, njĂ« nga hidrologĂ«t kryesorĂ« nĂ« Bosnjes dhe HercegovinĂ« dhe ish-profesor nĂ« Fakultetin e Shkencave tĂ« NatyrĂ«s nĂ« Universitetin e SarajevĂ«s. Ai shpjegon se kromi gjashtĂ«valent mund tĂ« shfaqet si nĂ«nprodukt i aktivitetit minerar dhe tĂ« pĂ«rhapet shpejt nĂ«pĂ«r formacionet karbonike shkĂ«mbore, duke arritur burimet e ujit tĂ« pijshĂ«m.
âToksina grumbullohet nĂ« sedimente, hyn nĂ« zinxhirin ushqimor dhe dĂ«mi mund tĂ« jetĂ« afatgjatĂ« dhe i vĂ«shtirĂ« pĂ«r tâu kthyer mbrapsht,â paralajmĂ«ron SpahiÄ.
Dr. Muriz SpahiÄ / Foto: D. Rakita
Organizatat mjedisore, për rrjedhojë, këmbëngulin që projekti të mos shihet thjesht si investim, por si çështje e shëndetit publik që prek të gjithë pellgun e Krivajës, nga Vareƥi deri te komunitetet në rrjedhën e poshtme.
Një mineral kritik në një peizazh kritik
Kromi është lëndë e parë kyçe për çelikun inox, infrastrukturën e energjisë së rinovueshme, automjetet elektrike dhe industrinë ushtarake, ndaj është përfshirë në listën e Bashkimit Evropian të lëndëve të para kritike.
Në teori, një minierë kromi në Bosnje dhe Hercegovinë mund të përshtatet me strategjinë zhvillimore të BE-së. Në praktikë, Ballian paralajmëron se projekti i planifikuar ndodhet në një nga zonat pyjore, ekologjikisht më të vlefshme të vendit.
Pyjet mbi DuboĆĄtica dhe Tribija / Foto: D. Rakita
âKĂ«to nuk janĂ« toka tĂ« degraduara, por pyje shumĂ« produktive. Pasi tĂ« hiqet baza minerale, rikuperimi i tyre kĂ«rkon breza,â thekson Ballian.
Sipas të dhënave të disponueshme, zona e koncesionit mbulon rreth 3,200 hektarë midis minierës ekzistuese Rupice dhe sitit të planifikuar në Duboƥtica.
Në praktikën evropiane, projekte të tilla shoqërohen me koncesione të aksesueshme publikisht, monitorim të pavarur mjedisor dhe shëndetësor, përfshirë matjet e kromit gjashtëvalent, si edhe garanci financiare për rehabilitim.
Mungesa e këtyre mekanizmave në fazat e hershme shpesh më vonë rezulton të jetë dobësi strukturore në qeverisjen e burimeve natyrore.
Koncesion pa akses, pyetje pa përgjigje
Ndërsa në terren po hapen rrugë pyjore dhe po kryhen punime kërkimore, kontrata e koncesionit për Duboƥtica-Tribija pranë qytetit boshnjak të Vareƥit mbetet e paarritshme për publikun.
Organizatat e shoqĂ«risĂ« civile dhe gazetarĂ«t kanĂ« muaj qĂ« pĂ«rpiqen tĂ« sigurojnĂ« kontratĂ«n e nĂ«nshkruar midis Seven Plus (tani VareĆĄki minerali) dhe QeverisĂ« sĂ« Kantonit Zenica-Doboj. PĂ«rgjigjet institucionale, qĂ« variojnĂ« nga refuzime tĂ« drejtpĂ«rdrejta deri te referencat pĂ«r âsekret tregtarâ, kanĂ« penguar aksesin nĂ« njĂ« dokument qĂ«, sipas ligjit, duhet tĂ« jetĂ« publik.
Si rezultat, 49 organizata dhe komunitete lokale nga pellgu i KrivajĂ«s i dorĂ«zuan njĂ« letĂ«r tĂ« hapur qeverisĂ« kantonale, duke kĂ«rkuar ndĂ«rprerjen e koncesionit. NjĂ«ri prej nĂ«nshkruesve, Davor Ć upukoviÄ nga shoqata ekologjike FojniÄani, thotĂ« se çështja kyçe Ă«shtĂ« mosrespektimi i afateve kontraktuale.
Davor Ć upukoviÄ / Foto: D. Rakita
âPunimet nuk nisĂ«n brenda afatit tĂ« dakordĂ«suar, por mĂ« vonĂ« u paraqitĂ«n si tĂ« nisura. Kjo jep njĂ« bazĂ« tĂ« qartĂ« pĂ«r ndĂ«rprerjen e koncesionit,â thotĂ« Ć upukoviÄ.
Sipas tij, publiku di vetëm se tarifa e koncesionit është 0.76 euro për ton xeheror dhe 76.7 euro për hektar tokë, ndërsa përmbajtja e plotë e kontratës mbetet e fshehur.
Sipas vendimeve të Gjykatës Kushtetuese të Bosnjes dhe Hercegovinës dhe të Përfaqësuesit të Lartë, tjetërsimi i pronës shtetërore, përfshirë pyjet, tokën dhe burimet natyrore, është i kufizuar derisa të miratohet një ligj shtetëror për pronën shtetërore; ky regjim zbatohet në të gjithë vendin. Zyra e Përfaqësuesit të Lartë (OHR) ka të drejtë të ndërhyjë pikërisht kur mungon marrëveshja politike, çka e bën pronën shtetërore një nga çështjet më të ndjeshme kushtetuese në Bosnje.
Pavarësisht këtij kuadri, punimet në Vareƥ, në tokë pyjore në pronësi të shtetit, nisën pa pëlqimin e Zyrës së Avokatit të Shtetit të Bosnjes dhe Hercegovinës. Më 20 gusht 2025, Inspektorati Federal i Pylltarisë kërkoi nga kjo zyrë një opinion ligjor lidhur me ligjshmërinë e lejeve për prerje drurësh dhe për ndryshimin e përdorimit të tokës. Deri në momentin e publikimit të këtij shkrimi, nuk është dhënë asnjë përgjigje, ndërsa investitori vazhdon aktivitetin.
Punime përgatitore mbi fshatin Duboƥtica pranë Vareƥit / Foto: e vënë në dispozicion
Disa ekspertë juridikë dhe organizata të shoqërisë civile pretendojnë se në këtë situatë ka pasur shkelje të vendimeve të Gjykatës Kushtetuese dhe të mandatit të Përfaqësuesit të Lartë.
âVendimet u morĂ«n pa dĂ«gjesa publike dhe pa pjesĂ«marrjen e komunitetit lokal, duke u bazuar vetĂ«m nĂ« njĂ« vendim tĂ« KĂ«shillit Komunal tĂ« VareĆĄit. Kjo ngre pyetje serioze pĂ«r pĂ«rputhshmĂ«rinĂ« me kuadrin ligjor ekzistues,â thotĂ« Ć upukoviÄ.
Përgjigjet ndaj pyetjeve të dërguara nga portali Gerila, te Ministria e Ekonomisë e Kantonit Zenica-Doboj ishin të përgjithshme, dhe nuk sqaronin pikat kryesore të kontestuara. Zyra e Kryeministrit Kantonal, si edhe Vareƥki minerali, nuk kanë kthyer përgjigje deri në momentin e publikimit të këtij shkrimi.
Një vakum ligjor si model
PĂ«r Davor Ć upukoviÄ, rasti DuboĆĄtica-Tribija nuk Ă«shtĂ« incident i izoluar, por pjesĂ« e njĂ« modeli mĂ« tĂ« gjerĂ« ku boshllĂ«qet ligjore dhe mbikĂ«qyrja e dobĂ«t institucionale shfrytĂ«zohen si kornizĂ« pĂ«r nisjen e investimeve nĂ« zona mjedisore tĂ« ndjeshme.
Sipas tij, plani hapësinor ende në fuqi, që daton nga koha e ish-Jugosllavisë, e kishte përcaktuar këtë zone, përfshirë edhe lumin Krivaja, si zonë të mbrojtur. Ndërkohë, Federata e Bosnjës dhe Hercegovinës nuk ka miratuar ende një plan të ri hapësinor. Ky boshllëk ligjor, argumenton ai, krijon hapësirë për interpretime të ndryshme dhe për zbatim selektiv të rregullave, sidomos kur bëhet fjalë për burimet natyrore më të vlefshme.
Punime përgatitore mbi fshatin Duboƥtica pranë Vareƥit / Foto: D. Rakita
Ć upukoviÄ kujton se pĂ«rpjekje tĂ« ngjashme investimi janĂ« regjistruar edhe nĂ« vende tĂ« tjera, si Mali Ozren, ku projektet u ndalĂ«n pas rezistencĂ«s sĂ« komuniteteve lokale. Presione ndaj aktivistĂ«ve dhe banorĂ«ve nĂ« disa zona janĂ« dokumentuar tashmĂ« pĂ«rmes kallĂ«zimeve penale dhe regjistrave zyrtarĂ«, ndaj disa burime kĂ«rkuan anonimitet.
âNuk po vihet nĂ« dyshim zhvillimi si i tillĂ«; po kĂ«rkohen investime tĂ« ligjshme, transparente dhe tĂ« kontrolluara institucionalisht,â pĂ«rfundon Ć upukoviÄ.
VlerĂ«simet e ekspertĂ«ve dhe kufijtĂ« e âminierimit tĂ« gjelbĂ«râ
NdĂ«rsa autoritetet kantonale e paraqesin projektin si mundĂ«si zhvillimi, njĂ« pjesĂ« e komunitetit tĂ« ekspertĂ«ve paralajmĂ«ron se terma si âmodernâ dhe âminierim i gjelbĂ«râ shpesh pĂ«rdoren pa mekanizma tĂ« qartĂ« dhe tĂ« verifikueshĂ«m pĂ«r mbrojtjen e mjedisit.
Profesori Dalibor Ballian vĂ« nĂ« dukje se Bosnja dhe Hercegovina ka tashmĂ« rreth 100 mijĂ« hektarĂ« tokĂ« tĂ« shpallur zyrtarisht si e rehabilituar, por qĂ« nĂ« praktikĂ« ka tiparet e njĂ« terreni tĂ« degraduar nga aktiviteti industrial. Me zbatimin e koncesionit tĂ« ri, kĂ«tyre hektarĂ«ve do tâu shtohen edhe 3,2 mijĂ« tĂ« tjerĂ«, qĂ« shtrihen nga Rupice deri nĂ« DuboĆĄtica.
âRikthimi i ekosistemeve pyjore dhe ujore pas minierimit kĂ«rkon dekada, dhe kthimi i plotĂ« nĂ« gjendjen origjinale nuk Ă«shtĂ« realist brenda kornizave ekzistuese institucionale,â paralajmĂ«ron Ballian.
Minierimi ka qenë shenjë dalluese e Vareƥit prej dekadash / Foto: D. Rakita
Rezerva tĂ« ngjashme shprehen edhe nga profesionistĂ« tĂ« minierave. Azid KaknjaĆĄeviÄ, inxhinier minierash nga Olovo, thekson se projekti i planifikuar pĂ«rfshin disa burime tĂ« mundshme ndotjeje, krahas pyetjeve ende tĂ« pazgjidhura mbi ligjshmĂ«rinĂ« dhe pĂ«rputhshmĂ«rinĂ« me vendimet e GjykatĂ«s Kushtetuese tĂ« Bosnjes dhe HercegovinĂ«s.
Sipas ekspertĂ«ve, pretendimet pĂ«r minierim âtĂ« kontrolluarâ ose âtĂ« gjelbĂ«râ tĂ« kromit nĂ« ekosisteme tĂ« ndjeshme janĂ« thellĂ«sisht problematike dhe, nĂ« praktikĂ«, pothuajse tĂ« paarritshme. Siç shpjegon Dr. Dragana ÄorÄeviÄ, kĂ«to pretendime bazohen nĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r tĂ« reduktuar teknikisht disa rreziqe, jo pĂ«r tâi eliminuar ato, sidomos kur bĂ«het fjalĂ« pĂ«r kromin gjashtĂ«valent.
Edhe nĂ« rastet kur nxirret vetĂ«m kromiti si mineral kryesor mbartĂ«s i kromit, dhe kur mbetjet minerare depozitohen formalisht nĂ« mĂ«nyrĂ« âtĂ« kontrolluarâ, vetĂ« ekspozimi i mineralit ndaj ajrit, ujit dhe tokĂ«s nxit reaksione kimike natyrore qĂ« nuk mund tĂ« ndalen. Mbetjet minerare, thekson ajo, mbeten nĂ« mjedis pĂ«r dekada apo edhe shekuj, ndĂ«rsa masat e ashtuquajtura tĂ« kontrollit zakonisht projektohen vetĂ«m pĂ«r disa dekada.
âGarantimi i stabilitetit kimik tĂ« miliona tonĂ«ve mbetje pĂ«r periudha kaq tĂ« gjata, nĂ«n ndikimin e reshjeve, ngricave, ndryshimeve tĂ« ph-it dhe proceseve biologjike, Ă«shtĂ« jorealist,â nĂ«nvizon ÄorÄeviÄ.
Kontrolli i erozionit dhe i rrjedhjeve sipĂ«rfaqĂ«sore, shton ajo, Ă«shtĂ« i mundur vetĂ«m me mirĂ«mbajtje aktive tĂ« vazhdueshme dhe mbikĂ«qyrje edhe pas mbylljes sĂ« minierĂ«s, çâka ngre njĂ« pyetje themelore pĂ«r pĂ«rgjegjĂ«sinĂ«.
Kush do tâi financojĂ« dhe mbikĂ«qyrĂ« kĂ«to sisteme pĂ«r 100 apo 1 mijĂ« vjet? PĂ«rvoja ndĂ«rkombĂ«tare, vĂ«ren ajo, tregon se âmirĂ«mbajtja pasiveâ pasi investitorĂ«t largohen shpesh kthehet nĂ« braktisje, veçanĂ«risht pĂ«rballĂ« motit ekstrem, pĂ«rmbytjeve tĂ« mĂ«dha, tĂ«rmeteve, kolapsit institucional ose falimentimit tĂ« kompanive.
âAtĂ«herĂ« bĂ«het e qartĂ« se âminierimi i gjelbĂ«râ ekziston kryesisht nĂ« letĂ«r,â pĂ«rfundon ajo.
Perspektiva lokale: përvojë dhe mosbesim
Shqetësimet se Bosnja dhe Hercegovina po trajtohet gjithnjë e më shumë si hapësirë për nxjerrje intensive të burimeve ndahen gjerësisht nga banorët e Vareƥit.
Miroslav PejÄinoviÄ, kryetar i komitetit nismĂ«tar tĂ« shoqatĂ«s Opstanak, e cila u krijua pikĂ«risht nga frika ndaj minierĂ«s sĂ« kromit, thotĂ« se kundĂ«rshtimi ndaj projektit buron nga pĂ«rvojat me minierĂ«n ekzistuese Rupice.
Miroslav PejÄinoviÄ / Foto: D. Rakita
Ai i referohet edhe njĂ« modeli qĂ«, sipas tij, synon pranimin shoqĂ«ror tĂ« projektit, pĂ«rmes donacioneve pĂ«r organizata sportive dhe kulturore lokale, ndĂ«rkohĂ« qĂ« vlera e burimeve tĂ« nxjerra nuk rikthehet te komuniteti pĂ«rmes tarifave tĂ« koncesionit.âNĂ«se ky model vazhdon, Bosnja dhe Hercegovina rrezikon tĂ« bĂ«het njĂ« vend ku i jepet prioritet shfrytĂ«zimit, jo zhvillimit afatgjatĂ« dhe ruajtjes sĂ« komuniteteve,â thotĂ« ai.
Kromi dhe industria ushtarake: një pyetje e hapur
Përveç shqetësimeve mjedisore dhe ligjore, disa nënshkrues të nismës ngrenë edhe pyetjen e përdorimit përfundimtar të xeherorit. Sipas informacioneve të disponueshme, kromi nga miniera e planifikuar mund të përdoret në industrinë ushtarake, veçanërisht për prodhimin e çeliqeve të specializuara.
Të dhënat nga Shërbimi Gjeologjik i SHBA-së (USGS) konfirmojnë se kromi dhe ferrokromi konsiderohen materiale strategjike për shkak të përdorimit në mjete të blinduara, struktura ushtarake, motorë reaktivë dhe turbina gazi.
âA duhet Bosnja dhe Hercegovina, si njĂ« shoqĂ«ri pas lufte, tĂ« marrĂ« pjesĂ« nĂ« zinxhirĂ«t e furnizimit tĂ« prodhimit ushtarak?â
Reagimi institucional
Nisma për ndërprerjen e marrëveshjes së koncesionit për zonën Duboƥtica-Tribija, e nisur nga komunitetet lokale dhe organizatat e shoqërisë civile nga pellgu i Krivajës, së fundmi ka marrë edhe vazhdim institucional në Kuvendin e Kantonit Zenica-Doboj.
VareĆĄ / Foto: D. Rakita
NĂ« seancĂ«n e 46-tĂ« tĂ« Kuvendit Kantonal, mbajtur mĂ« 27 nĂ«ntor, Damir MemiÄ, kryetar i grupit parlamentar tĂ« SDP-sĂ«, e futi zyrtarisht nismĂ«n nĂ« procedurĂ« parlamentare, duke iu referuar kĂ«rkesave tĂ« qytetarĂ«ve dhe kundĂ«rshtimeve tĂ« dokumentuara lidhur me procesin e dhĂ«nies dhe zbatimit tĂ« koncesionit.
Kjo shënoi herën e parë që miniera e planifikuar e kromit u trajtua formalisht në nivel politik kantonal. Ecuria e mëtejshme do të varet nga qëndrimi i shumicës parlamentare dhe vlerësimi i institucioneve kompetente për ligjshmërinë e kontratës ekzistuese.
ĂfarĂ« na tregon ShqipĂ«ria: Bulqiza si pasqyrĂ« e sĂ« ardhmes
Disa qindra kilometra në jugperëndim, në Bulqizë, minierimi i kromit vazhdon prej dekadash dhe shpesh citohet si shembull i asaj që ndodh kur nxjerrja e mineralit ndodh më shpejt sesa mbikëqyrja institucionale. Bulqiza nuk është një histori e së shkuarës, por e pasojave të akumuluara të shfrytëzimit afatgjatë brenda një sistemi të karakterizuar nga dhjetëra operatorë dhe një mozaik kompleks lejesh.
Tabela që tregon drejtimin për te miniera e kromit, Bulqizë, Shqipëri (15/11/2025) / Credit: Jona Cenameri
Me të mbërritur në qytet, përshtypja më e fortë nuk vjen nga galeritë, por nga fytyrat e njerëzve.
âA i pe fytyrat e njerĂ«zve kur hyre nĂ« qytet?â e pyeti reporteren minatori Luli Alla.
Minatori pĂ«rshkruan njĂ« komunitet ku âpothuajse çdo familjeâ ka dikĂ« qĂ« punon nĂ« minierĂ«, duke shtuar se, sipas pĂ«rvojĂ«s sĂ« tij, shumĂ« minatorĂ« nuk arrijnĂ« moshĂ« tĂ« thyer pas viteve tĂ« punĂ«s sĂ« rĂ«ndĂ«.
Në qarkun e Dibrës, nën qytet shtrihet një nga depozitat më të mëdha të kromit në Evropë, ndërsa në sipërfaqe shihet një kontrast i ashpër mes pasurisë minerare dhe kushteve sociale.
Qendra e Bulqizës, Shqipëri (15/11/2025) / Credit: Jona Cenameri
Në të njëjtën kohë, kapaciteti institucional për monitorim sistematik të ndikimeve mjedisore dhe sociale mbetet i kufizuar. Bashkia e Bulqizës konfirmon se nuk mban një regjistër zyrtar të ankesave të qytetarëve lidhur me ndikimin e minierës në jetën e përditshme.
Megjithëse Shqipëria ka hapur negociatat nën Klasterin 4, përfshirë Kapitullin 27 të acquis të BE-së, i cili kërkon transparencë më të madhe, mbikëqyrje më të fortë mjedisore dhe inspektime më efektive, Bulqiza tregon se sa kompleks është ky proces në mjedise ku aktivitetet minerare kanë paraprirë prej kohësh mekanizmat e kontrollit.
Bulqiza: qyteti dhe miniera si një sistem i vetëm
Bulqiza shtrihet nĂ« njĂ« luginĂ« tĂ« ngushtĂ« tĂ« vargmaleve tĂ« DibrĂ«s, nĂ« njĂ« terren tĂ« pĂ«rbĂ«rĂ« nga shkĂ«mbinj ultrabazikĂ« serpentinitĂ«. GaleritĂ« minerare fillojnĂ« direkt mbi bĂ«rthamĂ«n urbane, ndĂ«rsa shpatet dhe hapĂ«sirat mes lagjeve rrethohen nga grumbuj sterilĂ«sh dhe mbetjesh tĂ« akumuluara ndĂ«r dekada.Â
Bulqiza, Shqipëri (15/11/2025) / Credit: Jona Cenameri
Minierimi i kromit nisi në vitin 1948. Në 75 vjet, nga masivi i Bulqizës u nxorën më shumë se 15 milionë ton krom, duke e bërë zonën qendrën kryesore minerare të Shqipërisë për më shumë se gjysmë shekulli.
Pas viteve 1990, me kalimin në ekonomi tregu, masivi minerar u fragmentua në dhjetëra parcela dhe u dhanë një numër i madh licencash. Një ekspert minierash dhe banor i Bulqizës, i cili kërkoi anonimitet për shkak të pasojave profesionale dhe institucionale, e përshkruan këtë kthesë kështu:
âPas viteve 1990, miniera u copĂ«tua dhe zinxhiri teknik u shemb. GaleritĂ« e vjetra pĂ«rdoren pa kontroll, me hyrje tĂ« pĂ«rbashkĂ«ta, dhe shumĂ« kompani nuk zbatojnĂ« protokollet bazĂ«. Kjo ka rritur rreziqet si pĂ«r punĂ«torĂ«t, ashtu edhe pĂ«r mjedisinâ
Sipas tij, pjesë të galerive të vjetra mbeten të pasigurta.
âE dimĂ« qĂ« kromi Ă«shtĂ« shtylla kurrizore e ekonomisĂ« sĂ« BulqizĂ«s, por jeta nĂ« qytet Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« gjithnjĂ« e mĂ« e vĂ«shtirĂ«,â shton ai.
116 licenca në një masiv të vetëm
Agjencia KombĂ«tare e Burimeve Natyrore (AKBN), u pĂ«rgjigj pĂ«r Faktoje.al se aktualisht janĂ« 116 licenca minerare aktive nĂ« masivin e BulqizĂ«s.Â
Masivi ku ndodhen galeritë e minierës së kromit, Bulqizë, Shqipëri (15/11/2025) / Credit: Jona Cenameri
âKur miniera u nda nĂ« njĂ«si tĂ« vogla, zinxhiri teknik u shemb. Kjo rriti rreziqet si pĂ«r punĂ«torĂ«t, ashtu edhe pĂ«r mjedisin,â thotĂ« eksperti nga Bulqiza.
MbikĂ«qyrjaÂ
NĂ« letĂ«r, kuadri rregullator duket i plotĂ«, por sa Ă«shtĂ« efektive nĂ« praktikĂ«?Â
AKBN mbikëqyr dhënien e licencave, planet teknike dhe ekonomike, si edhe garancitë financiare për rehabilitim. Megjithatë, sipas deklarimeve të institucionit, ajo nuk monitoron ndotjen apo menaxhimin e mbetjeve minerare, duke e kufizuar rolin e saj në verifikimin e përputhjes teknike me licencat.
Ndërkohë, Agjencia Kombëtare e Mjedisit (AKM) kryesisht mbikëqyr operatorët që kanë leje mjedisore të vlefshme.
Nga ana tjetër, Inspektoriati i Punës dhe Mbrojtjes Sociale fokusohet te siguria në punë dhe të drejtat e punës.
TĂ« dhĂ«nat e AKM tregojnĂ« se nuk ka stacione monitorimi tĂ« cilĂ«sisĂ« sĂ« ajrit dhe ujit nĂ« BulqizĂ«.Â
Bulqizë, Shqipëri (15/11/2025) / Credit: Jona Cenameri
NdĂ«rkohĂ«, gjatĂ« tremujorit tĂ« fundit tĂ« vitit 2024, AKM vendosi 26 masa administrative ndaj kompanive nĂ« BulqizĂ« pĂ«r mosrespektim tĂ« rregullave mjedisore.Â
Autoritetet vendore
Bashkia e BulqizĂ«s deklaron se nuk ka organizuar dĂ«gjesa publike lokale me qytetarĂ«t mbi minierat nĂ« zonĂ«. Bashkia pretendon se aktivitetet minerare âkryesisht zhvillohen nĂ« zona tĂ« largĂ«ta maloreâ, gjĂ« qĂ«, sipas tyre, shpjegon mungesĂ«n e ankesave tĂ« regjistruara nĂ« nivel lokal. Bashkia nuk ka kompetencĂ« mbi lejet mjedisore, tĂ« cilat janĂ« nĂ« juridiksionin e MinistrisĂ« sĂ« Turizmit dhe Mjedisit.
Bulqizë, Shqipëri (15/11/2025) / Credit: Jona Cenameri
Bashkia BulqizĂ« deklaron gjithashtu se nuk ka tĂ« dhĂ«na mbi ndotjen e ujit tĂ« pijshĂ«m ose kontaminimin e tokĂ«s si rezultat i aktivitetit minerar.Â
Inspektorati KombĂ«tar i Mbrojtjes sĂ« Territorit (IKMT) vĂ«ren se Drejtoria pĂ«r Inspektimin e Mjedisit dhe Ujit u krijua vetĂ«m nĂ« fund tĂ« vitit 2020.Â
Që nga krijimi i Drejtorisë, IKMT ka kryer 12 inspektime në zonën minerare të Bulqizës, duke vendosur masa administrative ndaj tetë kompanive, për shkelje si depozitimi i paligjshëm i mbetjeve minerare dhe shkelje të tjera të rregullave mjedisore. Në të njëjtën kohë, Inspektorati konfirmon se asnjë aktivitet minerar nuk është pezulluar ndonjëherë për shkak të ndotjes mjedisore ose rreziqeve të sigurisë.
Xhinset e minatorëve pranë minierës ALBCHROME, Bulqizë, Shqipëri (15/11/2025) / Credit: Jona Cenameri
SiguriaÂ
Pamja më e detajuar institucionale mbi kushtet e sigurisë në sektorin minerar të Bulqizës vjen nga të dhënat e Inspektoratit të Punës dhe Shërbimeve Sociale. Sipas statistikave zyrtare, në sektorin e minierave dhe guroreve në qarkun Dibër u kryen 804 inspektime midis janarit 2016 dhe shtatorit 2025.
Shumica e inspektimeve (73%) ishin të planifikuara, 26% u kryen pas aksidenteve në punë dhe vetëm 2% u nisën mbi bazën e raportimeve të vetë punëtorëve. Në të njëjtën periudhë u regjistruan 194 aksidente në punë, 31 prej tyre me pasojë vdekjen.
Inspektorati raporton se masa administrative u vendosën në 85% të rasteve pas aksidenteve, duke variuar nga paralajmërime dhe ndalim i përkohshëm pune deri te gjobat. Në total u dhanë 596 sanksione, ku shumica ishin paralajmërime (63%), ndërsa pezullimet për shkelje të sigurisë dhe shkelje serioze të të drejtave të punës përbënin rreth një të tretën e masave. Vlera totale e gjobave arriti 7,73 milionë lekë (rreth 73 mijë euro).
Miniera ALBCHROME, Bulqizë, Shqipëri (15/11/2025) / Credit: Jona Cenameri
Shkeljet mĂ« tĂ« shpeshta pĂ«rfshinin mungesĂ«n ose vjetĂ«rsimin e vlerĂ«simeve tĂ« rrezikut, mosfunksionimin e mekanizmave tĂ« sigurisĂ« nĂ« punĂ«, mungesĂ«n e shĂ«rbimeve mjekĂ«sore dhe pĂ«rdorimin e pamjaftueshĂ«m tĂ« pajisjeve mbrojtĂ«se.Â
Mbikëqyrja
Instituti i Shëndetit Publik (ISHP) konfirmon se në Bulqizë nuk janë kryer analiza të ujit të pijshëm për kromin gjashtëvalent për të paktën dhjetë vjet. Në vend të kësaj, analizat janë kufizuar te kromi total. Sipas ISHP, të gjitha mostrat e testuara kanë qenë brenda kufijve të lejuar sipas standardeve kombëtare.
ISHP deklaron gjithashtu se nuk kryen ekzaminime mjekĂ«sore sistematike tĂ« minatorĂ«ve dhe nuk zbaton programe tĂ« shĂ«ndetit nĂ« punĂ« apo rehabilitimi. Monitorimi epidemiologjik kufizohet nĂ« regjistrat e pĂ«rgjithshĂ«m tĂ« sĂ«mundjeve jo tĂ« transmetueshme.Â
Bulqiza, Shqipëri (15/11/2025) / Credit: Jona Cenameri
Ministria e Shëndetësisë konfirmoi se nuk ka të dhëna për sëmundjet profesionale te minatorët, duke deklaruar se kjo përgjegjësi i takon Inspektoratit të Punës.
Ministria e Infrastrukturës dhe Energjisë, përgjegjëse për licencat, inspektimet teknike, nënkontraktorët, planet e mbylljes së minierës dhe vlerësimet e rezervave të kromit, nuk iu përgjigj kërkesave për informacion të paraqitura nga Faktoje.al më 29 tetor 2025.
Eksperti i mjedisit, Danjel Bica paralajmĂ«ron se, edhe pse kompanitĂ« janĂ« tĂ« detyruara ligjĂ«risht tĂ« paguajnĂ« tarifa mjedisore dhe tĂ« sigurojnĂ« garanci financiare, asnjĂ« galeri apo zonĂ« e degraduar nĂ« BulqizĂ« nuk Ă«shtĂ« rehabilituar plotĂ«sisht pas dekadash minierimi. Ai identifikon âvetĂ«-raportimin e kompanive, inspektimet e rralla dhe mungesĂ«n e verifikimit tĂ« pavarur si dobĂ«si kyçeâ.
Danjel Bica, ekspert mjedisor nga Bulqiza, Shqipëri / Credit: sherm.org.al
Edhe pse kromi në Bulqizë është kryesisht në formën trivalente, asnjë institucion nuk ka vlerësuar mundësinë e oksidimit të tij në krom gjashtëvalent në ujërat e minierave.
âPa analizĂ« tĂ« synuar pĂ«r kromin gjashtĂ«valent, Ă«shtĂ« e pamundur tĂ« vlerĂ«sohet ndikimi real i minierimit nĂ« cilĂ«sinĂ« e ujit,â paralajmĂ«ron Bica.
MbetjetÂ
NjĂ« çështje veçanĂ«risht serioze Ă«shtĂ« depozitimi i pakontrolluar i mbetjeve minerare, tĂ« cilat janĂ« grumbulluar pĂ«r dekada, nĂ« shpate tĂ« pjerrĂ«ta dhe pranĂ« zonave tĂ« banuara.Â
Grumbujt e sterileve nga minierimi i kromit në Bulqizë, Shqipëri (15/11/2025) / Credit: Jona Cenameri
Dokumentimi në terren nga Faktoje.al tregon grumbuj masivë sterilësh.
AKBN konfirmon se kompanitë janë përgjegjëse për monitorimin e vetë mbetjeve të tyre, ndërsa sistemi mbështetet fort te vetë-raportimi.
Gazetari lokal Sami Curri, i cili ka mbuluar BulqizĂ«n pĂ«r mĂ« shumĂ« se njĂ« dekadĂ«, e pĂ«rshkruan qytetin si tĂ« formĂ«suar nga varĂ«sia ekonomike, frika dhe âpadukshmĂ«riaâ institucionale.
Sami Curri, gazetar nga Bulqiza, Shqipëri / Credit: Sami Curri
Sipas tij, hapĂ«sira pĂ«r kundĂ«rshtim publik Ă«shtĂ« shumĂ« e kufizuar dhe aksidentet nĂ« punĂ« rrallĂ« hetohen plotĂ«sisht.Â
Edhe pse institucionet shĂ«ndetĂ«sore janĂ« tĂ« detyruara tĂ« raportojnĂ« dĂ«mtimet e rĂ«nda, minatorĂ«t rrallĂ« flasin publikisht nga frika se do tĂ« humbasin punĂ«n ose do tĂ« stigmatizohen.Â
Curri vëren se, ndotja e ajrit dhe degradimi i tokës janë të dukshme, por asnjë institucion nuk ka lëshuar ndonjë paralajmërim formal për metalet e rënda në ujin e pijshëm.
I pyetur nĂ«se Bulqiza pĂ«rfiton realisht nga minierat, pĂ«rgjigjja e tij Ă«shtĂ« e shkurtĂ«r: âJo.â
Sipas Currit, një rentë vjetore minerare prej 150-200 mijë euro nuk mjafton as për të shtruar 2 kilometra rrugë.
Pse njerëzit heshtin
Qendra e Bulqizës, Shqipëri (15/11/2025) / Credit: Jona Cenameri
Minatori i hershëm Luli Alla shpjegon se njerëzit rrallë flasin sepse një numër i madh familjesh varen drejtpërdrejt nga miniera.
âĂshtĂ« qytet i vogĂ«l. NjerĂ«zit e mbajnĂ« mend kush tha çfarĂ«â
Familjet e minatorĂ«ve, viktima tĂ« aksidenteve fatale, gjithashtu heshtin.Â
E veja e një minatori refuzoi të fliste, duke thënë se vëmendja mediatike e mëparshme nuk i solli ndryshim, por vetëm sa i rihapi traumën personale.
Minatorë pa status ligjor
Lëvizja Bashkë (LB) ka kërkuar miratimin e një statusi të veçantë ligjor për minatorët në Shqipëri, me synim garantimin e mbrojtjes statutore dhe sociale për punëtorët në një nga sektorët më të rrezikshëm të vendit.
âMinator Ă«shtĂ« profesioni mĂ« i rrezikshĂ«m nĂ« ShqipĂ«ri dhe Ă«shtĂ« e papranueshme tĂ« funksionojĂ« pa garanci tĂ« posaçme ligjore,â thotĂ« aktivisti i LB, Emiljando Kita.
Sipas Kitës, arsyeja kryesore e mungesës së reformës janë kostot politike dhe fiskale, pasi një legjislacion i tillë do të rriste detyrimet si për shtetin, ashtu edhe për kompanitë e mëdha private që dominojnë sektorin.
Të ardhura të mëdha, por për kë?
AlbChrome, operatori më i madh në sektorin e kromit në Bulqizë, u ble në janar 2022 nga grupi turk Yıldırım, përmes filialit të tij minerar Yılmaden Holding.
Miniera ALBCHROME, Bulqizë, Shqipëri (15/11/2025) / Credit: Jona Cenameri
Sipas MinistrisĂ« sĂ« Financave tĂ« ShqipĂ«risĂ«, renta minerare e transferuar nĂ« BashkinĂ« e BulqizĂ«s arriti 213 milionĂ« lekĂ« (2,13 milionĂ« euro) nga viti 2015 deri nĂ« shtator 2025. Duke qenĂ« se Ligji nr. 9975 âPĂ«r taksat kombĂ«tareâ i alokon vetĂ«m 5% tĂ« tĂ« ardhurave nga renta minerare pushtetit vendor ku kryhet nxjerrja, kjo nĂ«nkupton se qeveria ka mbledhur rreth 4,26 miliardĂ« lekĂ« (42,6 milionĂ« euro) nĂ« atĂ« periudhĂ«.
Ministria nuk ka të dhëna mbi rehabilitimin mjedisor, përdorimin e garancive financiare apo riinvestimin lokal të të ardhurave. Gazetari Sami Curri vëren se shumat që merr bashkia janë të pamjaftueshme për ndonjë investim domethënës në infrastrukturë.
Bulqiza, Shqipëri (15/11/2025) / Credit: Jona Cenameri
Shqipëria është e detyruar formalisht të harmonizojë legjislacionin me direktivat mjedisore të BE-së, përfshirë rregullat për Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis (EIA), Direktivën për Mbetjet Minerare (Mining Waste Directive) dhe Direktivën Kuadër të Ujit (Water Framework Directive). Komisioni Evropian ka bërë thirrje të përsëritura për inspektime dhe mbikëqyrje më të fortë.
DetyrimetÂ
Përvojat nga Bosnja dhe Hercegovina dhe Shqipëria nxjerrin në pah marrëdhënien komplekse midis ambicieve mjedisore të Evropës dhe realiteteve të nxjerrjes minerare. Kromi është lëndë e parë kyçe për teknologjitë moderne, përfshirë sistemet e energjisë së rinovueshme dhe automjetet elektrike, por shembuj si Bulqiza tregojnë se shfrytëzimi i tij mund të ketë pasoja për burimet ujore, ekosistemet pyjore dhe cilësinë e ajrit, sidomos kur mungojnë studime sistematike dhe monitorim i vazhdueshëm.
Në dokumente strategjike, Bashkimi Evropian thekson zinxhirë furnizimi të qëndrueshëm dhe integrimin e rajonit në tranzicionin e gjelbër. Në praktikë, megjithatë, zbatimi i këtyre parimeve në terren mbetet i pasigurt, veçanërisht në mjedise me institucione më të dobëta dhe mekanizma të kufizuar mbikëqyrjeje publike.
Në këtë kontekst, Bosnja dhe Hercegovina ndodhet në një udhëkryq. Ndryshe nga Shqipëria, e cila i ka përjetuar pasojat e minierimit intensiv të kromit për dekada, BiH vetëm tani po hyn në këtë fazë. Kjo krijon një mundësi për të vendosur standarde dhe procedura të qarta, ose, nëse mbikëqyrja dështon, për të përsëritur modele të njohura tashmë.
Tranzicioni i gjelbër, pra, nuk është vetëm çështje teknike, por edhe demokratike: sa përfshihen komunitetet lokale në vendimmarrje, a janë publike kontratat e koncesionit dhe kush e përcakton interesin publik.
Në rastin e Vareƥit, të dhënat e disponueshme nuk tregojnë një reagim të fortë institucional. Autoritetet lokale e mbështesin projektin, por njëkohësisht mbajnë të fshehta informacione kyçe nga popullsia lokale, të cilës do i duhet të jetojë pranë minierës. Për më tepër, komuniteti lokal ka pasur pothuajse asnjë, ose përfitim shumë të kufizuar financiar nga shitja e minierës Rupice.
NĂ« nivel kantonal, institucionet pĂ«r njĂ« periudhĂ« tĂ« gjatĂ« kanĂ« pĂ«rdorur argumentin e âsekretit tregtarâ pĂ«r tâi mohuar publikut nĂ« Bosnje dhe HercegovinĂ« aksesin nĂ« kontratĂ«n e koncesionit, ndĂ«rsa reagimet e institucioneve shtetĂ«rore, pĂ«rfshirĂ« ProkurorinĂ« e Shtetit dhe GjykatĂ«n Kushtetuese, erdhĂ«n me vonesĂ« ose, nĂ« disa raste, munguan krejtĂ«sisht.
Për këto arsye, organizatat e shoqërisë civile dhe komunitetet lokale këmbëngulin se minierimi i kromit duhet trajtuar si çështje sistemike, jo thjesht lokale, me pasoja në nivel kombëtar.
Para se pasojat tĂ« bĂ«hen tĂ« pakthyeshmeâŠ
PĂ«r njĂ« pjesĂ« tĂ« komunitetit lokal dhe organizatave tĂ« shoqĂ«risĂ« civile nĂ« VareĆĄ, kĂ«rkesa Ă«shtĂ« e qartĂ«: ndĂ«rprerja e koncesionit, pezullimi i tĂ« gjitha aktiviteteve nga kompania âVareĆĄki mineraliâ dhe rishqyrtimi i modeleve tĂ« zhvillimit qĂ« sjellin rreziqe afatgjata mjedisore dhe pĂ«r shĂ«ndetin publik.
VareĆĄ / Foto: D. Rakita
Për investitorin, një rezultat i tillë do të nënkuptonte humbje kapitali të investuar dhe dëmtim reputacioni. Për autoritetet kantonale, do të nënkuptonte pranim se procesi i koncesionit është zhvilluar me mangësi serioze procedurale dhe ligjore, përfshirë mosrespektim afatesh dhe shpërfillje të vendimeve të Gjykatës Kushtetuese.
Për banorët e luginës së Krivajës, dilema është shumë më pak abstrakte. Ajo lidhet me cilësinë e ujit, tokës dhe jetës në dekadat që vijnë: a do të mbetet lumi pjesë e përdorimit të përditshëm apo do të kthehet në një enë industriale; a do të mbeten ekosistemet pyjore të paprekura apo do të ndryshohen përgjithmonë.
Në këtë kuptim, nisma e 49 organizatave dhe komuniteteve lokale shkon përtej një projekti të vetëm. Ajo ngre një pyetje më të gjerë mbi llogaridhënien institucionale dhe kapacitetin e shtetit për të menaxhuar burimet natyrore në interes publik.
Përvoja e Bulqizës tregon se çfarë ndodh kur nxjerrja e mineralit ecën më shpejt se mbikëqyrja.
Bulqiza, Shqipëri, e parë nga masivi ku ndodhen galeritë e minierës së kromit (15/11/2025) / Credit: Jona Cenameri
Nëse Vareƥi do të ndjekë të njëjtën rrugë, apo nëse rezultati do të jetë ndryshe, mbetet një vendim që po merret tani, me pasoja që do të zgjasin shumë më tepër se sa një marrëveshje koncesionare.
Ky investigim ndërkufitar u realizua nga gazetarët Jona Cenameri (Tiranë, Shqipëri) dhe Dejan Rakita (Banja Luka, Bosnje dhe Hercegovinë), si pjesë e një projekti të gazetarisë hulumtuese.
Sondazhet dëshmojnë se ekziston një mendim i gjerë për rolin aktiv që kanë në procese zgjedhore grupet informale dhe kriminale.
Zgjedhjet nuk shihen më vetëm si garë për vota dhe emra kandidatësh, por edhe garë influencash të jashtme, sponsorizimesh, financimesh dhe ndikimesh informale.
Raporti i fundit i OSBE/ODIHR ishte i qartë në kritikat, adresimet dhe rekomandimet e tij. Shqipëria synon të bëhet anëtare e BE dhe për këtë do të duhet të kalojë paraprakisht pengesën kryesore, realizimin e zgjedhjeve të lira, përmes fushatave transparente dhe politikave konkurruese të bazuar në integritet, alternativë dhe llogaridhënie.
Rasti i Jurgis Ăyrbja, ish-deputet i PS-sĂ« nĂ« zgjedhjet e 2021 i cili ndodhet nĂ« burg pĂ«r korrupsion nĂ« zgjedhje dhe pĂ«rkrahje tĂ« krimit, tregoi se fenomeni i lidhjes sĂ« politikĂ«s me krimin nuk ishte i izoluar.  NĂ« zgjedhjet e fundit parlamentare u evidentuan raste tĂ« ngjashme nĂ« disa zona si Vora, DurrĂ«si apo Elbasani ku elementĂ« kriminalĂ« ndikuan nĂ« procesin e votimit. âDuke mos i besuar anĂ«tarĂ«sisĂ«, projektit dhe programit tĂ« vet, partitĂ« politike bĂ«jnĂ« lidhje tĂ« shkurtra me elementĂ« tĂ« krimit me idenĂ« se kĂ«ta njerĂ«z sigurojnĂ« votaâ, thotĂ« eksperti Lutfi Dervishi nĂ« njĂ« dalje pĂ«r A2CNN.
Krimi
Financimi nga grupet kriminale mbetet njĂ« nga problemet kyçe nĂ« çdo palĂ« zgjedhje nĂ« vend  Drejtori i ISP, Afrim Krasniqi, thotĂ« nĂ« podkast pĂ«r Faktoje se Ă«shtĂ« e papranueshme qĂ« nĂ« vitin 2025 krimi i organizuar tĂ« ketĂ« ndikim nĂ« pĂ«rzgjedhjen e deputetĂ«ve. âKy Ă«shtĂ« dĂ«shtimi mĂ« i madh i demokracisĂ« shqiptareâ, thotĂ« ai  Fenomeni, sipas tij, kĂ«rkon forcimin e mekanizmave tĂ« sigurisĂ« si dhe, hetim tĂ« lidhjeve tĂ« kandidatĂ«ve me krimin
Ligji për financimin e partive
Procesi i reformimit të ligjit për partitë politike, i rekomanduar prej kohësh nga OSBE/ODIHR, është futur si pjesë e punës së komisionit parlamentar për reformën zgjedhore, por ende mbetet e paqartë se deri ku do të shkojë ndërhyrja.
Instituti për Studime Politike ka organizuar disa tryeza konsultative në Tiranë (dhe jashtë saj) me partitë politike, ekspertë dhe shoqërinë civile, me fokus identifikimin dhe adresimin e çështjeve prioritare për ndërhyrje dhe ofrimin e rekomandimeve konkrete për hartimin e Ligjit për Partitë Politike/Kodit Zgjedhor.
Problematika
Problematikat janë të njohura dhe mbeten të njëjta. Shumë prej partive nuk kanë anëtarësi të deklaruar (dhe as detyrim ligjor për dorëzimin në gjykatë), regjistra të rregullt apo struktura funksionale.
Eksperienca ndër vite ka treguar gjithashtu se partitë në përgjithësi nuk zhvillojnë zgjedhje të brendshme. Në praktikë, sipas ekspertit Lutfi Dervishi, gjenden gjithnjë mënyra për të anashkaluar ligjin, duke e bërë transparencën një fasadë formale.
Financimet në fushatë
Kur bĂ«het fjalĂ« pĂ«r financat, KQZ verifikon vetĂ«m dokumentet e dorĂ«zuara. Audituesit e pavarur kanĂ« pĂ«r detyrĂ« tĂ« verifikojnĂ« saktĂ«sinĂ« formale tĂ« deklarimeve, pa mundĂ«si hetimi nĂ« terren apo nĂ« kohĂ« reale.  âNĂ« takime informale na Ă«shtĂ« thĂ«nĂ« jo zyrtarisht nga kandidatĂ«t qĂ« shuma qĂ« ne kemi deklaruar nuk pĂ«rputhet me shumĂ«n e shpenzuar, pra ka njĂ« lloj hipokrizie qĂ« partitĂ« bĂ«jnĂ« sikur po raportojnĂ« dhe institucionet bĂ«jnĂ« sikur po auditojnĂ« dhe ky Ă«shtĂ« njĂ« moment krejt i qartĂ« dhe qĂ« duhet ndĂ«rhyrĂ«â, thotĂ« Dervishi
Roli i KLSH
Në tryezat e organizuara nga Instituti i Studimeve Politike (ISP) është propozuar që Kontrolli i Lartë i Shtetit (KLSH) të ketë rol në mbikëqyrjen e partive politike.  Qysh prej vitit 2000, si pasojë e një vendimi të Kushtetueses, partitë mbeten të vetmet institucione, që nuk i nënshtrohen kontrollit të KLSH.
Sipas ekspertit, Erion Tase, KLSH ka kompetencĂ« ligjore vetĂ«m mbi fondet publike dhe jo mbi financimet private, çâka e lĂ« propozimin pĂ«r kontrollin e partive nĂ« njĂ« boshllĂ«k ligjor.  PĂ«r kĂ«tĂ« arsye, ekspertĂ« nga shoqĂ«ria civile po shqyrtojnĂ« mundĂ«sinĂ« e propozimit tĂ« zgjerimit tĂ« kompetencave tĂ« KLSH ose krijimin e njĂ« organi tĂ« ri auditimi, qĂ« tĂ« mbikĂ«qyrĂ« financimet private tĂ« partive politike.
Ndarja parti-shtet
Raporti financiar i OSBE/ODIHR theksoi se zgjedhjet në Shqipëri nuk ishin të barabarta. Partia në pushtet përdori burimet shtetërore për avantazh elektoral. Problematike e përsëritur ishte edhe patronazhimi dhe presioni mbi administratën. Eksperienca e zgjedhjeve të fundit parlamentare tregoi gjithashtu se vendimet me efekt financiar u morën para periudhës së ndalimit ligjor, duke prodhuar pasoja gjatë fushatës. Kjo, sipas ekspertit Dervishi, tregon se ligji aktual nuk është i mjaftueshëm për të parandaluar deformimin e garës zgjedhore
Faqet anonime
Një tjetër problem i evidentuar në zgjedhjet e fundit ishte përdorimi i faqeve anonime në rrjetet sociale për sulme direkte ndaj kandidatëve kundërshtarë. Kufizimi i fushatave negative dhe raportimi i detajuar i shpenzimeve online po shihet nga ekspertë të shoqërisë civile si domosdoshmëri.
Reklamat
Ligji ndalon gjithashtu reklamat nĂ« media, por raportet e KQZ tregojnĂ« miliona euro borxhe tĂ« partive ndaj televizioneve pĂ«r reklama tĂ« papaguara, njĂ« problematikĂ« qĂ« duhet riparĂ«, referuar diskutimeve nĂ« kĂ«tĂ« drejtim Â
âNjĂ« votĂ«, njĂ« euroâ
Aktualisht, financimi i partive politike nĂ« ShqipĂ«ri lidhet kryesisht me numrin e mandateve parlamentare dhe jo me votat e fituara. Drejtori i ISP, Afrim Krasniqi, ka propozuar modelin gjerman ânjĂ« votĂ«, njĂ« euroâ, ku çdo votĂ« pĂ«rkthehet nĂ« mbĂ«shtetje financiare tĂ« barabartĂ« nga buxheti i shtetit, duke shmangur, sipas tij, deformimet qĂ« sjell sistemi i mandateve. âKjo ka prodhuar situata absurde ku njĂ« parti me vetĂ«m 8 mijĂ« vota nĂ« njĂ« qark merr financim tĂ« rregullt parlamentar dhe zyra falas, ndĂ«rsa njĂ« parti lokale qĂ« fiton nĂ« dhjetĂ«ra bashki nuk merr asnjĂ« mbĂ«shtetje financiare. Ky model Ă«shtĂ« projektuar pĂ«r tĂ« ruajtur monopolin e PS dhe PD, duke shtypur prirjet e reja politike dhe duke i mbajtur partitĂ« e vogla jashtĂ« lojeâ, thotĂ« Krasniqi.
Juristi Altin Gjeta e ka zgjeruar këtë ide, duke theksuar se ligji gjerman jo vetëm favorizon financimin publik mbi bazën e votave dhe kontributeve të anëtarësisë, por vendos edhe një tavan buxhetor dhe mekanizma penalizues efektivë për rastet e shkeljeve.
PartitĂ« dhe âoligarkĂ«tâ
Ligji ndalon financimet e partive nga kompani me kontrata publike, por deri mĂ« sot asnjĂ« biznesmen i madh qĂ« ka fituar tendera nuk figuron nĂ« listĂ«n zyrtare tĂ« donatorĂ«ve tĂ« partive. Sipas tĂ« dhĂ«nave tĂ« Faktoje, nĂ« periudhĂ«n janarâprill 2025 Ă«shtĂ« vĂ«rejtur njĂ« rritje e pĂ«rqendrimit tĂ« parave publike nĂ« pak duar krahasuar me tĂ« njĂ«jtĂ«n periudhĂ« tĂ« vitit 2024, kur nuk kishte zgjedhje. Afrim Krasniqi thotĂ« se financimet e partive nga grupe te caktuara tĂ« interesit realizohen nĂ« mĂ«nyra tĂ« tjera, shpesh tĂ« kamufluara pĂ«rmes emrave fiktivĂ«.
Propozimet
Legjislacioni mbi dekriminalizimin dhe integritetin (përfshirë AIDSSH) përcakton kritere të qarta për kandidatët në poste publike.  ISP propozon që këto kritere të përfshihen edhe në ligjin për partitë politike dhe në statutet partiake, duke përfshirë pra edhe strukturat drejtuese. Sipas ISP, partitë duhet të publikojnë CV-të e stafeve drejtuese (kryesia, sekretariati ekzekutiv, kryetarët e degëve).
ISP propozon gjithashtu që ligji për partitë të ndalojë sponsorizimin financiar nga individë me të shkuar kriminale ose me aktivitet kriminal ekonomik. Në rast shkelje, ISP propozon vendosjen e sanksioneve.
Propozohet gjithashtu që individët me rekorde kriminale të përjashtohen nga e drejta për të marrë me qira ose blerë media vizive, audio ose të shkruara për përdorim electoral. Por sipas propozimeve të ISP, një subjekt politik duhet të humbasë mandatin nëse kandidati i zgjedhur rezulton i inkriminuar. Volitet  gjithashtu dispozitë ligjore për të parandaluar presionin ndaj grave kandidate për dorëheqje paszgjedhore në listat shumëemërore.
ISP kĂ«rkon pĂ«rmes njĂ« pakete propozimesh qĂ« kufizimet e votĂ«s sipas ligjit tĂ« dekriminalizimit, tĂ« aplikohen edhe tek partitĂ« politike dhe listat e votuesve tĂ« diasporĂ«s. Ligji âPĂ«r garantimin e integritetit tĂ« personave qĂ« zgjidhen, emĂ«rohen apo ushtrojnĂ« funksione publikeâ dhe vendimi i Kuvendit nĂ« funksion tĂ« tij, sipas ISP, duhet tĂ« zgjerohet pĂ«r tu aplikuar pĂ«rtej BE-sĂ«, duke pĂ«rfshirĂ« vende tĂ« tjera evropiane dhe rajonale ku ka komunitete tĂ« mĂ«dha shqiptare, si Zvicra apo Turqia.
Ky artikull bĂ«het nĂ« kuadĂ«r tĂ« projektit âPĂ«rmirĂ«simi i kuadrit ligjor pĂ«r partitĂ« politike pĂ«rmes Ligjit pĂ«r PartitĂ« Politike dhe/ose Kodit Zgjedhorâ, i cili realizohet nga Instituti i Studimeve Politike (ISP) me Fondacionin Westminster pĂ«r Demokraci (WFD) me mbĂ«shtetje financiare nga Ambasada Britanike nĂ« TiranĂ«.
Nuk ka vjedhje dhe as mashtrim me 11 mijĂ« pensione. Raporti i KLSH-sĂ« pĂ«r Institutin e Sigurimeve ShoqĂ«rore flet pĂ«r pagesa tĂ« parapaguara dhe diferenca qĂ« rikuperohen ligjĂ«risht. ISSH sqaroi pĂ«r Faktoje se rastet abuzive nĂ« ShqipĂ«ri janĂ« vetĂ«m dy, jo mijĂ«ra siç u keqinformua nĂ« media.Â
Esmeralda TopiÂ
NĂ« fund tĂ« muajit nĂ«ntor, njĂ« raport i Kontrollit tĂ« LartĂ« tĂ« Shtetit (KLSH) mbi Institutin e Sigurimeve ShoqĂ«rore (ISSH) u bĂ« lajm viral. Portale tĂ« ndryshme e interpretuan si â11 mijĂ« pensione tĂ« marra pas vdekjesâ, duke krijuar pĂ«rshtypjen e njĂ« skandali masiv.Â
Lajmi u publikua nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n javĂ« kur Italia u trondit nga njĂ« rast mashtrimi me pensionin qĂ« buri bujĂ«. NjĂ« burrĂ« 56-vjeçar mbante trupin e nĂ«nĂ«s sĂ« tij pĂ«r tre vite nĂ« shtĂ«pi, ndĂ«rsa vazhdonte tĂ« merrte pensionin e saj, duke pĂ«rfituar rreth 53 mijĂ« euro nĂ« vit.Â
Ky rast dramatizoi situatën në Shqipëri, duke keqinterpretuar raportin e Kontrollit të Lartë të Shtetit. Por krahasimi nuk qëndron.
ĂfarĂ« thotĂ« raporti i KLSH-sĂ«?
Auditimi i Kontrollit të Lartë të Shtetit pranë ISSH-së gjatë vitit 2024 evidentoi 11,030 raste pagesash pas vdekjes, me një dëm financiar prej 114,8 milionë lekësh. Nga këto, mbi 100 milionë lekë janë rikuperuar, ndërsa rreth 14,7 milionë lekë mbeten ende në proces arkëtimi.
Por raporti i KLSH sqaron diçka thelbĂ«sore qĂ« mediat e kanĂ« anashkaluar.Â
âpĂ«rfshihen tĂ« gjitha rastet e tĂ«rheqjes pas datĂ«s sĂ« vdekjes, gjithashtu edhe rastet kur pĂ«rfituesi i pensionit e ka tĂ«rhequr vetĂ« pensionin, por ka ndĂ«rruar jetĂ« nĂ« po atĂ« muaj. MeqĂ«nĂ«se pensioni Ă«shtĂ« njĂ« pagesĂ« qĂ« merret paradhĂ«nie, pjesa pas datĂ«s sĂ« vdekjes duhet mbajtur nga grantiâ, shkruhet nĂ« raport.Â
Pra nuk bĂ«hĂ«t fjalĂ« pĂ«r mashtrime nga persona tĂ« tjerĂ« apo familjarĂ«, por pĂ«r pensionistĂ« qĂ« kanĂ« marrĂ« pensionin dhe mĂ« pas kanĂ« ndĂ«rruar jetĂ«.Â
ISSH: Nuk ka vjedhje
Drejtori i Institutit tĂ« Sigurimeve ShoqĂ«rore, Astrit Hado, sqaron pĂ«r Faktoje.al natyrĂ«n e kĂ«tyre pagesave. Ai theksoi se shifra 11 mijĂ« Ă«shtĂ« keqinterpretuar.Â
âAjo qĂ« dua tĂ« sqaroj Ă«shtĂ« kjo: ato nuk janĂ« pensione tĂ« njerĂ«zve qĂ« kanĂ« vdekur dhe kanĂ« marrĂ« pensione pasi kanĂ« vdekur, pra i ka tĂ«rhequr dikush tjetĂ«r. PĂ«rgjithĂ«sisht kĂ«to janĂ« raste kur qytetarĂ«t kanĂ« ndĂ«rruar jetĂ« pasi kanĂ« marrĂ« pensioninâ
Hado shpjegon më tej se pensionet në Shqipëri parapaguhen në fillim të muajit. Për shembull, nëse një pensionist merr pensionin më 1 dhjetor dhe ndërron jetë më 10 dhjetor, ai ka tërhequr pensionin e plotë, por ligjërisht i takon vetëm pjesa deri në datën e vdekjes. Diferenca duhet rikthyer në fondin e sigurimeve shoqërore. Dhe shifra 11 mijë përfaqëson këtë fenomen.
âNĂ« kĂ«tĂ« rast nuk ka vjedhje, nuk ka marrje tĂ« pensionit tĂ« pamerituar, nuk ka shkelje, nuk ka abuzim. DĂ«mi ka qenĂ« diku tek 37 milionĂ« lekĂ«, janĂ« rikuperuar 29.5 dhe janĂ« pĂ«r tâu rikuperuar 6.7. Nuk ka dĂ«m ekonomikâ, thekson Hado.
Sipas ekspertëve të ekonomisë, keqinformimi mbi raportin e KLSH-së nuk është vetëm çështje financiare. Ata paralajmërojnë se raportimi i pasaktë dëmton reputacionin dhe krijon konfuzion shoqëror.
âDĂ«mi sĂ« pari pĂ«r vetĂ« gazetarĂ«t: humbasin besimin si burim informacioni dhe analizash serioze; dĂ«mtojnĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« jo tĂ« drejtĂ« reputacionin e institucioneve duke i bĂ«rĂ« ato mĂ« tĂ« dobĂ«ta para publikut. E gjithĂ« kjo, me kohĂ«, krijon njĂ« çoroditje shoqĂ«rore dhe zhvlerĂ«sim tĂ« sĂ« vĂ«rtetĂ«sâ, thekson Selami Xhepa.Â
2 raste mashtrimi
Instituti i Sigurimeve Shoqërore pranon se ka patur edhe raste abuzive, por ato janë të izoluara dhe nuk bëhët fjalë për mijëra. Përkundrazi, janë vetëm dy raste.
âEdhe ShqipĂ«ria nuk bĂ«n pĂ«rjashtim nga kĂ«to lloj mashtrimesh sepse ka individĂ« qĂ« mund tĂ« ndĂ«rrojnĂ« jetĂ« dhe familjet nuk i çâregjisrojnĂ«. Dhe kĂ«to raste ne sigurisht i kontrollojmĂ«â, thotĂ« drejtori Astrit Hado, duke shtuar se kryesisht janĂ« raste nĂ«pĂ«r rrethe apo fshatra.
âNjĂ« nĂ« fakt ka dalĂ« nga njĂ« emision investigativ qĂ« kishte 8-9 vjet qĂ« kishte ndĂ«rruar jetĂ« nuk ishte deklaruar. Dhe rezultoi qĂ« as i biri se kishte marr nĂ« fakt, e kishin marrĂ« punonjĂ«sit e postĂ«s me njĂ« administratorâ, tregon drejtori i ISSH-sĂ«.
âNjĂ« rast tjetĂ«r qĂ« kishim, ishte individ qĂ« kishte ndĂ«rruar jetĂ« para 10 vjetĂ«sh nĂ« SpanjĂ« dhe ishte marrĂ« pensioni. Jo nga familjarĂ«t, nga dikush tjetĂ«r. Rast qĂ« e investiguam deri nĂ« fund dhe morĂ«m edhe masat e nevojshmeâ, pĂ«rfundon Hado.Â
Por ndonëse të pakta në numër, për ekspertin e ekonomisë Klodian Muço edhe këto raste kërkojnë zgjidhje.
âDuhet gjetur njĂ« mekanizĂ«m i kontrollit tĂ« vazhdueshĂ«m ndĂ«rmjet atyre qĂ« pĂ«rfitojnĂ« pensionin dhe atyre qĂ« kontrollojnĂ«. Problematikat ndodhin kur personat qĂ« humbasin jetĂ«n nuk çâregjsitrohen dhe familjarĂ«t pĂ«rfitojnĂ« nga kjo situatĂ«, mĂ« tepĂ«r se koordinim, duhet zgjidhjeâ, argumenton ai.Â
PĂ«rfundim
11 mijë pagesa pas vdekjes nuk do të thotë 11 mijë vjedhje pensionesh. Bëhet fjalë kryesisht për një mekanizëm teknik të parapagimit të pensionit dhe për raste që korrigjohen ligjërisht. Mashtrimet ekzistojnë, por janë të rralla dhe jo skandal masiv.
Konferenca e VII KombĂ«tare pĂ«r tĂ« DrejtĂ«n e Informimit, organizuar nga Komisioneri pĂ«r tĂ« DrejtĂ«n e Informimit dhe Mbrojtjen e tĂ« DhĂ«nave Personale, u konceptua tĂ« martĂ«n si njĂ« takim i gjerĂ«, nĂ« njĂ« sallĂ« plot me pĂ«rfaqĂ«sues nga qeveria, media, ambasadorĂ« tĂ« akredituar nĂ« TiranĂ«, ku nĂ« qendĂ«r ishte njĂ« tryezĂ« e rrumbullakĂ«t me fokus kryeministrin Edi Rama dhe drejtueset e katĂ«r organizatave tĂ« shoqĂ«risĂ« civile: Faktoje.al, âTogether for Lifeâ, âBIRNâ dhe âSCiDEVâ. Â
Diskutimet u fokusuan tek progresi i deritanishëm dhe problematikat serioze në zbatimin praktik të së drejtës për informim.
Kryeministri Edi Rama ne konferencen per te drejten e informimit
Dekriminalizimi i shpifjes
Kryeministri Rama e cilĂ«soi panoramĂ«n e transparencĂ«s si âgotĂ« gjysmĂ« plotâ, duke theksuar se pengesat burojnĂ« nga pĂ«rtacia burokratike dhe jo mungesa e vullnetit politik.
Ai propozoi vendosjen e sanksioneve pĂ«r ministrat dhe sekretarĂ«t e pĂ«rgjithshĂ«m qĂ« tejkalojnĂ« afatin ligjor prej 10 ditĂ«sh pĂ«r dhĂ«nien e informacionit. âNuk besoj te autorregullimi i shqiptarĂ«ve, ballkanasveâŠâ, tha Rama kur foli pĂ«r nevojen e sanksioneve
Për herë të parë, Rama premtoi edhe dekriminalizimin e shpifjes, por vetëm për gazetarët. Megjithatë, një piskamë (ai) e lëshoi.
âNe nuk vuajmĂ« nga liria e shprehjes, por liria e shpifjesâ, tha Rama Â
Komisioneri Besnik Dervishi nënvizoi se problemet kryesore mbeten mosrespektimi i afateve, interpretimi i gabuar i përjashtimeve ligjore dhe neglizhenca administrative.
Platforma
Ministrja e Shtetit për administraten dhe antikorrupsionin, Adea Pirdeni, tha se platforma Transparent Albania, do të shërbejë në vijim si portë unike për aksesin në informacion publik, duke lehtësuar kërkesat online dhe monitorimin e performancës së ministrive.
Për herë të parë, sipas saj, qytetarët do të mund të paraqesin dhe ndjekin kërkesat për informacion online, ndërsa koordinatorët do të gjurmojnë zbatimin e tyre.
Ndërkohë, nga ana e partnerëve ndërkombëtarë ne tryezë u vlerësua rendësia e angazhimit për të përmirësuar qasjen e publikut dhe medias në informacion
Problematikat
Ne foto: Klodiana Kapo, Drejtore e Faktoje.al
Duke u bazuar në eksperiencën e saj personale,  Klodiana Kapo, drejtore e Faktoje.al, tha se dikur gazetaria mbështetej në kontakt të drejtpërdrejtë me institucionet, ekspertët dhe vetë drejtuesit e partive, ndërsa verifikimi i informacionit ishte pjesë thelbësore e punës së përditshme.
Sot, sipas saj, ky ekuilibër është prishur. Ajo theksoi vështirësitë e gazetarëve për të marrë informacion në kohë, duke sjellë shembullin e 183 kërkesave të dërguara vetëm këtë vit nga Faktoje.al, shumica me përgjigje të pjesshme ose të vonuara.
Ne foto: Eglantina Bardhi, Drejtore e âTogether For Lifeâ
Eglantina Bardhi Drejtore e âTogether for Lifeâ nĂ«nvizoi se qasja e hapur nĂ« informacion nuk duhet parĂ« si kĂ«rcĂ«nim nga institucionet.
Ndërsa Kristina Voko, Drejtore e BIRN, e cilësoi të drejtën e informimit si instrument thelbësor për mbrojtjen e interesit publik. Sipas saj, transparenca duhet kuptuar më gjerë se korniza ligjore, duke përfshirë konsultimin publik real, të dhënat e hapura dhe komunikimin e vazhdueshëm me qytetarët.
Blerjana Bino, Drejtore e SCiDEV ngriti shqetësime për mungesën e transparencës në procesin e negociatave për anëtarësim në BE dhe hendekun mes digjitalizimit dhe llogaridhënies demokratike.
Konferenca evidentoi kontrastin mes cilesimit qĂ« i dha vetĂ« kryeministri Rama âgotĂ«s gjysmĂ« boshâ tĂ« shoqĂ«risĂ« civile dhe âgotĂ«s gjysmĂ« plotâ tĂ« qeverisĂ«, duke e lĂ«nĂ« tĂ« hapur debatin mbi efektivitetin real tĂ« sĂ« drejtĂ«s pĂ«r informim nĂ« ShqipĂ«ri.
Jona Cenameri Kur në vitin 2018 qeveria prezantoi figurën e oficerit të sigurisë në shkolla, ajo u shoqërua me pritshmëri të larta. U paraqit si një mekanizëm i ri për të parandaluar dhunën, konfliktet dhe sjelljet problematike tek nxënësit.
Por shtatë vite më vonë, auditimi i Kontrollit të Lartë të Shtetit (KLSH) ofron një panoramë krejt tjetër: një strukturë e ngritur me nxitim, e paqëndrueshme në bazë ligjore dhe e pambështetur institucionalisht.
NĂ« raportin voluminoz tĂ« vitit 2025, KLSH e pĂ«rkufizon qartĂ« situatĂ«n: âProcesi i sigurisĂ« nĂ« shkolla nuk ka funksionuar nĂ« nivelin e pritshmĂ«rive, pĂ«r shkak tĂ« mungesĂ«s sĂ« njĂ« kuadri tĂ« konsoliduar rregullator, mbikĂ«qyrjes sĂ« pamjaftueshme dhe mbledhjes jo tĂ« standardizuar tĂ« tĂ« dhĂ«naveâ Ky Ă«shtĂ« vlerĂ«simi mĂ« i drejtpĂ«rdrejtĂ« institucional i bĂ«rĂ« ndonjĂ«herĂ« pĂ«r kĂ«tĂ« shĂ«rbim.
Megjithëse numri i oficerëve u rrit gjatë viteve dhe shërbimi u zgjerua në më shumë se 200 shkolla në të gjithë vendin, shtylla kryesore e funksionimit, udhëzuesi i punës, u miratua vetëm në vitin 2023. Për pesë vite me radhë, Oficerët e sigurisë kanë punuar me orientime të pjesshme dhe pa instrumente të qarta ligjore. Kjo ka krijuar një terren ku roli i tyre ushtron ndikim vetëm në varësi të vullnetit individual dhe marrëdhënieve me drejtuesit e shkollës.
Ekspertja e trajnimeve tĂ« oficerĂ«ve tĂ« sigurisĂ«, Erinda Bllaca, kĂ«tĂ« e quan ânjĂ« boshllĂ«k themelor nĂ« funksionimin e shĂ«rbimitâ, duke thĂ«nĂ« se oficerĂ«t âjanĂ« hedhur nĂ« terren pa autoritetin dhe mbĂ«shtetjen e nevojshmeâ. Ajo shton se mungesa e standardeve operative ka bĂ«rĂ« qĂ« shumĂ« prej tyre tĂ« mos e dinĂ« saktĂ«sisht kufirin e kompetencave tĂ« tyre, çka e dĂ«mton si ndĂ«rhyrjen, ashtu edhe raportimin.
RaportimetÂ
NjĂ« nga zbulimet mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« auditimit tĂ« KLSH lidhet me mĂ«nyrĂ«n se si ASCAP mbledh tĂ« dhĂ«nat pĂ«r incidentet. Raporti Ă«shtĂ« i qartĂ«: âLinku elektronik i ASCAP-it nuk pĂ«rbĂ«n bazĂ« shtetĂ«rore tĂ« tĂ« dhĂ«nave, pasi nuk Ă«shtĂ« krijuar me akt normativ dhe nuk ka detyrim ligjor pĂ«r tâu pĂ«rdorurâ Kjo do tĂ« thotĂ« se i gjithĂ« sistemi kombĂ«tar i raportimit Ă«shtĂ« informal dhe i pambĂ«shtetur juridikisht.
KLSH shkon edhe mĂ« tej, duke nĂ«nvizuar se tĂ« dhĂ«nat e mbledhura nuk mund tĂ« konsiderohen pĂ«rfaqĂ«suese: âTĂ« dhĂ«nat e raportuara nuk pĂ«rputhen me realitetin e sigurisĂ« nĂ« shkolla dhe pĂ«rmbajnĂ« elementĂ« vetĂ«censurimiâ
Ky vetĂ«censurim, sipas auditorĂ«ve, nuk Ă«shtĂ« rastĂ«sor. NĂ« dokument thuhet shprehimisht se oficerĂ«t âkanĂ« deklaruar presion nga drejtuesit e shkollave pĂ«r tĂ« mos raportuar incidente, me qĂ«llim ruajtjen e imazhit tĂ« institucionitâÂ
PĂ«r kĂ«tĂ« arsye, ASCAP hoqi nga sistemi fushĂ«n âShkollaâ, qĂ« identifikonte institucionin ku ndodhte incidenti, njĂ« veprim qĂ« sipas KLSH-sĂ« âdegradon transparencĂ«n e procesit dhe pengon analizĂ«n e riskut nĂ« nivel institucionalâ.
NjĂ« oficere e sigurisĂ« e intervistuar nga Faktoje.al pĂ«r kĂ«tĂ« artikull e pĂ«rforcon kĂ«tĂ« dinamikĂ«: âUnĂ« pajtohem 99% me raportin e KLSH-sĂ«. E di shumĂ« mirĂ« si funksionojnĂ« punĂ«t. Siç thotĂ« populli: edhe i vĂ«nĂ« prift, edhe i rruajnĂ« mjekrĂ«n. Ne kemi gjithĂ« pĂ«rgjegjĂ«sinĂ«, por asnjĂ« mbrojtjeâ Ajo tregon se ka raportuar njĂ« rast dhune tĂ« ushtruar nga njĂ« mĂ«sues ndaj njĂ« nxĂ«nĂ«si dhe pas kĂ«saj Ă«shtĂ« vendosur nĂ«n presion nga drejtoria.
Kur Faktoje kontaktoi dy shkolla tĂ« mĂ«dha tĂ« TiranĂ«s pĂ«r tĂ« intervistuar oficerĂ«t e sigurisĂ« pĂ«r kĂ«tĂ« shkrim, tĂ« dy oficerĂ«t fillimisht pranuan, por mĂ« pas u tĂ«rhoqĂ«n duke thĂ«nĂ« se âduhet leje nga drejtoriaâ, pĂ«r tĂ« cilĂ«n mĂ« pas nuk dhanĂ« asnjĂ« pĂ«rgjigje. Sipas mĂ«suesve tĂ« shkollave pĂ«rkatĂ«se, kjo Ă«shtĂ« njĂ« sjellje e zakonshme: âKanĂ« frikĂ« pĂ«r vendin e punĂ«s. Askush nuk fletâ
ĂfarĂ« thonĂ« nxĂ«nĂ«sitÂ
MegjithĂ«se ASCAP raporton rritje tĂ« numrit tĂ« incidenteve gjatĂ« viteve, pĂ«rfshirĂ« 599 raste vetĂ«m nĂ« vitin 2022-2023, KLSH thekson se kĂ«to statistika nuk janĂ« tĂ« plota. Kjo del qartĂ« edhe nga krahasimi me perceptimin e nxĂ«nĂ«sve.Â
Në sondazhin e realizuar nga KLSH me 227 nxënës në shkolla të ndryshme të vendit, rezulton se:
Këto përqindje janë shumë herë më të larta se rastet e raportuara nga oficerët, duke treguar se nënraportimi nuk është episodik, por sistemik.
DhunaÂ
NĂ« raportin e KLSH, dhuna fizike nĂ« shkolla shihet si fenomeni mĂ« shqetĂ«sues. âProblematika mĂ« e shpeshtĂ« e raportuar nga OS Ă«shtĂ« dhuna fizike (892 raste) e ndjekur nga dhuna psikologjike/verbale (333 raste) dhe bullizmi (186 raste)â.Â
Raporti vwren vĂ«shtirĂ«si nĂ« menaxhimin e dhunĂ«s. âMenaxhimi i dhunĂ«s fizike Ă«shtĂ« i kufizuar, pjesĂ«risht pĂ«r shkak tĂ« pĂ«rgatitjes fizike dhe trajnimeve tĂ« pamjaftueshme qĂ« ofrohen nĂ« AkademinĂ« e SigurisĂ«â, thuhet nĂ« raport.
NjĂ« rol pa pavarĂ«siÂ
OficerĂ«t e sigurisĂ« punojnĂ« me njĂ« pagĂ« qĂ« varion rreth 50-60 mijĂ« lekĂ« tĂ« reja, njĂ« shumĂ« qĂ« nuk korrespondon me natyrĂ«n e detyrĂ«s dhe rĂ«ndĂ«sinĂ« qĂ« mbart. Oficerja e intervistuar thotĂ«: âDetyra mbetet nĂ« vullnetin tonĂ«. PagĂ« minimale, pa asnjĂ« bonus, dhe me shumĂ« pritshmĂ«ri. Po çfarĂ« autoriteti kemi ne? AsnjĂ«â
Raporti i KLSH-sĂ« konstaton se oficerĂ«t e sigurisĂ« shpesh punojnĂ« pa kompjutera, pa printer dhe pa kushtet minimale tĂ« dokumentimit. Gjithashtu, âkontrollet fizike dhe kontrolli i mjediseve nuk realizohenâ, megjithĂ«se parashikohen nĂ« udhĂ«zime.Â
Nga pesë shkolla të audituara, vetëm në një rast është kryer një kontroll fizik gjatë gjithë periudhës së auditimit.
Oficerja e sigurisĂ« e intervistuar pĂ«r kĂ«tĂ« shkrim e pĂ«rshkruan situatĂ«n me realitetin e saj tĂ« pĂ«rditshĂ«m: âAs pajisjet nuk i kemi. Edhe kompjuterin, printerin apo mjete tĂ« tjera i kĂ«rkojmĂ« tek drejtoria, dhe shpesh na thonĂ« tâi ndajmĂ« me shĂ«rbimet sociale tĂ« shkollĂ«s. NĂ« raste tĂ« tjera na thonĂ« se nuk ka fonde. Si tĂ« bĂ«jmĂ« raportime tĂ« sakta kur sâkemi as mjetet bazĂ« tĂ« punĂ«s?â
Ajo shton se kjo situatë e bën detyrën edhe më të vështirë dhe rrit varësinë nga drejtoria, pikërisht në një rol që teorikisht duhet të ketë pavarësi funksionale.
KoordinimiÂ
Raporti evidenton se bashkĂ«punimi me PolicinĂ« e Shtetit Ă«shtĂ« i parregulluar dhe shpesh jofunksional. Sipas udhĂ«zimeve, oficerĂ«t e sigurisĂ« duhet tĂ« njoftojĂ« specialistin e policimit nĂ« zonĂ« (SPZ), i cili mĂ« pas njofton strukturat e policisĂ«. Por nĂ« praktikĂ«, âSPZ mbulon disa shkolla, shpesh nuk reagon dhe nĂ« disa raste dosjet e iniciuara pushohen pĂ«r mungesĂ« dokumentacioniâ, thuhet nĂ« raport.
Oficerja e intervistuar e pĂ«rshkruan kĂ«tĂ« situatĂ«: âShpesh duhet tĂ« njoftojmĂ« direkt policinĂ«, se SPZ-ja Ă«shtĂ« e pakapshme. Por pastaj policia na e kthen sĂ«rish neve pĂ«rgjegjĂ«sinĂ«. Nuk ka zinxhir funksionalâ
Erinda Bllaca e pĂ«rmbledh situatĂ«n me njĂ« fjali tĂ« thjeshtĂ«: âOficerĂ«t janĂ« nĂ« vijĂ«n e parĂ«, por pa mbĂ«shtetje. Ata shohin gjithçka qĂ« ndodh çdo ditĂ«, por janĂ« tĂ« fundit qĂ« dĂ«gjohen. Dhe kur gjĂ«rat shkojnĂ« keq, fajĂ«sohen ataâ
Oficerja e intervistuar pĂ«r kĂ«tĂ« shkrim e konfirmon: âKjo detyrĂ« na jep gjithĂ« fajet. Por as autoritet, as pavarĂ«si, as mbĂ«shtetje nuk kemi. Si mund tĂ« funksionojĂ« kĂ«shtu?â
Cilat janĂ« zgjidhjet?Â
NĂ« analizĂ«n e saj, Erinda Bllaca nĂ«nvizon se pĂ«rmirĂ«simi i situatĂ«s nuk mund tĂ« vijĂ« nga masa tĂ« pjesshme, por kĂ«rkon njĂ« rikonceptim tĂ« tĂ« gjithĂ« arkitekturĂ«s institucionale qĂ« rregullon funksionimin e oficerĂ«ve tĂ« sigurisĂ«. Ajo propozon qĂ« roli i tyre tĂ« zhvendoset nga varĂ«sia e drejtorisĂ« sĂ« shkollĂ«s drejt njĂ« strukture qĂ« garanton pavarĂ«si, mbrojtje dhe autoritet profesional.Â
Sipas saj, një opsion i zbatueshëm është kalimi i kësaj figure nën varësinë e Ministrisë së Brendshme.
NjĂ« alternativĂ« tjetĂ«r qĂ« Bllaca e sheh po aq tĂ« vlefshme Ă«shtĂ« ngritja e njĂ« drejtorie tĂ« dedikuar brenda MinistrisĂ« sĂ« Arsimit, e cila do tĂ« merrej ekskluzivisht me menaxhimin, funksionimin dhe mbĂ«shtetjen e oficerĂ«ve tĂ« sigurisĂ«.Â
Ajo thekson gjithashtu rĂ«ndĂ«sinĂ« e ndĂ«rtimit tĂ« procedurave operative standarde, tĂ« cilat do tĂ« qartĂ«sonin detyrat, kompetencat dhe kufijtĂ« e ndĂ«rhyrjes sĂ« OS-ve.Â
GjatĂ« fushatĂ«s zgjedhore pĂ«r zgjedhjet parlamentare tĂ« vitit 2025 nĂ« ShqipĂ«ri, komunikimi politik u mbĂ«shtet fort nĂ« platformat Facebook dhe Instagram, ku drejtuesit politikĂ« dhe kandidatĂ«t pĂ«rdorĂ«n gjerĂ«sisht imazhe, video dhe reklama tĂ« sponsorizuara pĂ«r tĂ« angazhuar votuesit dhe pĂ«r tĂ« sulmuar kundĂ«rshtarĂ«t e tyre.Â
KĂ«to janĂ« gjetjet kryesore tĂ« BIRN Albania nĂ« raportin e monitorimit tĂ« mediave sociale pĂ«r zgjedhjet e fundit parlamentare.Â
âGjatĂ« 30 ditĂ«ve tĂ« fushatĂ«s zgjedhore⊠komunikimi politik u mbĂ«shtet fort nĂ« platformat e Meta-s,â citon raporti, duke treguar qartĂ« se beteja politike nuk Ă«shtĂ« mĂ« nĂ« sheshet e qyteteve, por nĂ« feed-in e pĂ«rdoruesve.
Raporti dokumenton 265,985 dollarë të shpenzuara në reklama politike, shumica prej tyre nga Aleanca për Shqipërinë Madhështore. Diferenca mes buxheteve të partive të mëdha dhe subjekteve të vogla ishte aq e thellë, saqë gara digjitale u përcaktua jo nga idetë, por nga kapaciteti për të blerë hapësirë.
Fushata nĂ« FacebookÂ
Facebook ishte terreni kryesor i aktivitetit politik. 136 kandidatë administruan faqe zyrtare, me një dominim të dukshëm të Partisë Socialiste, e cila publikoi 53.6% të përmbajtjes totale. Aleanca për Shqipërinë Madhështore arriti 40%, ndërsa partitë e tjera së bashku prodhuan vetëm pak më shumë se 6% të postimeve.
KandidatĂ«t u mbĂ«shtetĂ«n kryesisht te pĂ«rmbajtja vizuale.Â
59% postime standarde (tekst + imazh) dhe 41% video, formati që garanton shtrirje më të madhe dhe ndërveprime më të larta.
Raporti evidenton se përmbajtja e të gjitha subjekteve gjeneroi 7.5 milionë ndërveprime, ku Partia Socialiste kryesoi me 4.46 milionë (59.3%), e ndjekur nga Aleanca për Shqipërinë Madhështore me 2.61 milionë (34.6%). Partitë e vogla nuk shfaqen si faktor real, pjesa e tyre totale e ndërveprimeve është më pak se 6%.
Në nivel individual, pesë figurat më aktive dominuan hapësirën digjitale. Edi Rama gjeneroi 1.85 milion ndërveprime (24.5%), Sali Berisha 1.14 milion (15.1%), ndërsa mes tyre spikasin edhe Taulant Balla, Agron Shehaj dhe Belinda Balluku, të cilët kapën rreth 3% të ndërveprimeve secili.
Fushata nĂ« InstagramÂ
Nga ana tjetĂ«r edhe Instagram-i luajti njĂ« rol tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m gjatĂ« fushatĂ«s pĂ«r zgjedhjet parlamentare. Kjo platformĂ« u pĂ«rdor masivisht pĂ«r komunikim vizual dhe pĂ«rmes videove tĂ« shkurtra (reels). KandidatĂ«t e monitoruar nga BIRN pĂ«rfaqĂ«suan 388 llogari biznesi, me 22,723 postime totale. 53% e tyre ishin video, pjesa tjetĂ«r postime statike ose karusel.Â
Partia Socialiste prodhoi 11,203 postime (49.3%), Aleanca pĂ«r ShqipĂ«rinĂ« MadhĂ«shtore 8,302 (36.5%), dhe partitĂ« e tjera ishin pothuajse tĂ« padukshme. PĂ«rmbajtja e publikuar gjeneroi 8.3 milionĂ« ndĂ«rveprime, ku PS pĂ«rbĂ«nte 55.6% dhe Aleanca 32.5%.Â
NĂ« nivel figurash, Edi Rama mbeti kryesor me mbi 1.5 milion ndĂ«rveprime, i ndjekur nga Sali Berisha me 922,539 ndĂ«rveprime. Pas tyre, Belinda Balluku, Agron Shehaj dhe Zegjine Caushi, e vetmja grua jo ministre mes pesĂ« mĂ« tĂ« angazhuarve, siguruan respektivisht 380,086, 343,692 dhe 178,216 ndĂ«rveprime.Â
Palët e treta, laboratorët e padukshëm të propagandës
NĂ« njĂ« pjesĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« raportit, BIRN evidenton njĂ« numĂ«r tĂ« lartĂ« faqesh anonime. â58 faqe tĂ« palĂ«ve tĂ« tretaâ promovuan ose sulmuan kandidatĂ« pa asnjĂ« shenjĂ« transparence mbi pronĂ«sinĂ« apo financimin.Â
Për publikun, këto faqe duken si portale të pavarura; në praktikë, ato janë pjesë e rrjetit të koordinuar të fushatave politike.
NĂ« shumĂ« raste, ato pĂ«rdorin profile false, âbot-eâ pĂ«r tĂ« gjeneruar ndĂ«rveprime, apo video tĂ« prodhuara me IA qĂ« shtyjnĂ« narrativĂ«n e radhĂ«s. Kjo krijon njĂ« realitet paralel, ku pĂ«rmbajtja anonime ka tĂ« njĂ«jtĂ«n peshĂ« me komunikimin zyrtar.
Një pjesë e konsiderueshme e tyre kanë qenë nën hetim pikërisht për drejtim automjeti në mënyrë të parregullt, pa patentë, nën efektin e alkoolit, ose me rrezik konkret për të tjerët.
RrĂ«fimetÂ
Sot në fillim të të njëzetave, por dikur adoleshentë në qytete të ndryshme të Shqipërisë, të rinjtë (pa dashur të identifikohen me emër) tregojnë se drejtimi i makinës para moshës 18 vjeç ishte pothuajse rutinor.
âKam nisur tâi jap makinĂ«s nĂ« moshĂ«n 16 vjeç,â rrĂ«fen njĂ« i ri nga Korça.Â
âNĂ« atĂ« moshĂ« tĂ« shihnin duke lĂ«vizur me makinĂ« dhe menjĂ«herĂ« dukej sikur ishe mĂ« i mirĂ« dhe mĂ« âcoolâ se tĂ« tjerĂ«t. NjĂ« shok im kishte makinĂ«n e babit dhe e mĂ«suam bashkĂ«. Kjo praktikĂ« ndodhte kryesisht nĂ«pĂ«r fshatra ku prezenca e policisĂ« Ă«shtĂ« thuajse zeroâ
Një vajzë nga Tirana tregon se ishte vetëm 15-16 vjeç kur mësoi të drejtonte makinën, dhe jo nga kurioziteti, por nga familjarët e saj.
âNuk kisha arsye tĂ« fortĂ«, thjesht mĂ« pĂ«lqente dhe mĂ« shtynin. PatjetĂ«r qĂ« e dija qĂ« ishte e paligjshme, prandaj ruheshim. Kam shoqe e shokĂ« qĂ« janĂ« kapur dhe e kanĂ« zgjidhur me tĂ« njohur e me lekĂ«. Njoh edhe prindĂ«r qĂ« krenohen qĂ« fĂ«mija e tyre âdi makinĂ«nâ para moshĂ«s 18 vjeçâ
NjĂ« djalĂ« nga Erseka kujton se kur ishte 14-15 vjeç, askush nuk i ndalonte. âNĂ« qytete tĂ« vogla tĂ« njohin tĂ« gjithĂ« dhe policia e âmbyll njĂ«rin syâ. UnĂ« madje kam qenĂ« âçun policiâ, sâmĂ« ngacmonte njeriâÂ
E njĂ«jta histori pĂ«r njĂ« vajzĂ« nga Korça: âMa mĂ«suan babi dhe xhaxhallarĂ«t. Nuk mendoja shumĂ« nĂ«se ishte e paligjshmeâ
Nga Lushnja, njĂ« djalĂ« tregon se i ati ia mĂ«soi makinĂ«n nĂ« plazh, qĂ« kur ishte akoma 11 vjeç, ndĂ«rsa njĂ« tjetĂ«r nga Tirana kujton se e ka drejtuar makinĂ«n qĂ« 17 vjeç: âShyqyr nuk mĂ« ka kapur policia,â thotĂ« ai duke qeshur sot.
ĂfarĂ« sheh autoshkolla
Drejtuesja e autoshkollĂ«s âSelimiâ nĂ« TiranĂ« e pĂ«rshkruan fenomenin si kombinim tĂ« adoleshencĂ«s me egon:
âE kanĂ« si mburrje, sidomos djemtĂ«, qĂ« âdi tâi japâ. Por kur vijnĂ« kĂ«tu, shohim se nuk dinĂ« as gjĂ«rat elementare. SâdinĂ« si tĂ« mbajnĂ« timonin, si tĂ« vendosin krahun, as si tĂ« pozicionohen nĂ« rrugĂ«. NĂ« realitet, nuk janĂ« gati tĂ« drejtojnĂ« njĂ« mjet motorik. Por adoleshenca bĂ«n tĂ« vetĂ«nâ
Neni 291 parashikon burgim nga 10 ditë deri në 3 vjet për drejtimin e automjeteve në mënyrë të parregullt, që përfshin drejtimin pa patentë, nën efektin e alkoolit apo substancave narkotike. Edhe kur gjykata zëvendëson dënimin me gjobë, përgjegjësia penale mbetet.
Neni 290 është edhe më i rëndë: në rast se nga shkelja e rregullave të qarkullimit rrugor shkaktohet plagosje ose vdekje, dënimet variojnë nga gjoba deri në 20 vjet burgim, varësisht pasojës.
Megjithatë, shumë të rinj e nisin drejtimin e mjetit shumë përpara se të kenë të drejtë të pajisen me leje drejtimi.
DPSHTRR
Drejtoria e PĂ«rgjithshme e ShĂ«rbimeve tĂ« Transportit Rrugor Ă«shtĂ« e qartĂ«: mosha minimale pĂ«r tu pajisur me njĂ« leje qarkullimi pĂ«r automjetet, makinĂ« Ă«shtĂ« 18 vjeç, kĂ«rkon kurs teorik, provim, dhe provĂ« praktike. Pa i pĂ«rmbushur kĂ«to kushte, drejtimi i automjetit Ă«shtĂ« i paligjshĂ«m, pavarĂ«sisht nĂ«se ndodh ânĂ« fshatâ, ânĂ« plazhâ, apo âpĂ«r pak minutaâ.
Prokuroria
Të dhënat e Prokurorisë së Përgjithshme të dërguara për Faktoje, tregojnë se neni 291 është neni kryesor për të cilin procedohen dhe hetohen të miturit. Vetëm në vitin 2023 janë regjistruar 324 procedime, në vitin 2024 382, ndërsa në gjashtëmujorin e parë të vitit 2025 230 procedime të tjera. Këto shifra tregojnë se në tre vitet e fundit, rreth 1 mijë të mitur janë proceduar për drejtim të paligjshëm automjeti.
âNjĂ« ndjesi e rreme pjekurieâ
Punonjësja sociale dhe pedagogia Eris Dhamo, e lidh marrëdhënien e të rinjve me timonin me adoleshencën, kërkimin e rrezikut dhe presionin e grupit.
Ajo shpjegon se drejtimi i mjetit pa leje Ă«shtĂ« shpesh njĂ« mĂ«nyrĂ« pĂ«r tĂ« fituar status, pĂ«r tâu dukur i aftĂ«, i guximshĂ«m dhe i pavarur.
âTĂ« rinjtĂ« qĂ« drejtojnĂ« pa leje pĂ«rjetojnĂ« njĂ« ndjesi tĂ« pĂ«rkohshme fuqie dhe lirie, duke menduar se po tregojnĂ« pjekuri. Por kjo Ă«shtĂ« njĂ« ndjesi e rreme, sepse bazohet nĂ« thyerjen e rregullit, jo nĂ« pĂ«rgjegjĂ«si reale,â thotĂ« Dhamo. Ajo e sheh kĂ«tĂ« sjellje si problem shumĂ« mĂ« tĂ« thellĂ« sesa shkelje ligjore.
Sipas saj, një pjesë e madhe e këtij fenomeni është kulturore.
âNĂ« shumĂ« familje shqiptare, prindĂ«rit e shohin drejtimin e makinĂ«s para moshĂ«s 18 vjeç si âaftĂ«siâ, madje si tregues pjekurie. Ka prindĂ«r qĂ« krenohen duke thĂ«nĂ« âdjali im e di makinĂ«n qĂ« 14 vjeçâ, megjithĂ«se kjo Ă«shtĂ« e ndaluar me ligj. Mentaliteti ynĂ« vazhdon tĂ« barazojĂ« pjekurinĂ« me guximin, jo me respektimin e normaveâ
Ajo shton se kultura e mosndĂ«shkimit, sidomos nĂ« zona tĂ« vogla, ka kontribuar nĂ« normalizimin e kĂ«saj sjelljeje: âKur shkeljet e vogla nuk merren seriozisht, krijohet bindja kolektive se âsâka problemâ. NĂ« shumĂ« zona rurale, drejtimi pa patentĂ« nuk perceptohet si krim, por si âgjĂ« normaleâ
Fenomeni
Një nga katër veprat më të konsumuara nga të miturit në tre vitet e fundit është ajo që ligji ua ndalon kategorikisht: drejtimi i automjetit. Shifrat e Policisë, dhe Prokurorisë e tregojnë qartë se ky është një fenomen në rritje.
Por, siç paralajmĂ«ron punonjĂ«sja sociale Dhamo, rrĂ«njĂ«t nuk janĂ« te ligji, por te kultura: âProblemi nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m ligji qĂ« nuk respektohet, por mentaliteti qĂ« e bĂ«n ligjin tĂ« duket i parĂ«ndĂ«sishĂ«m. Prandaj, ndĂ«shkimi nuk mjafton. Duhet edukim, nĂ« familje, nĂ« shkollĂ« dhe nĂ« komunitetâ
Sebi Alla Me sytĂ« nga hetimet, dhjetĂ«ra qindra qytetarĂ«, kryesisht nga Divjaka, Lushnja dhe Fieri, qĂ« tentuan tĂ« bĂ«hen âmilionerĂ«â duke investuar nĂ« njĂ« platformĂ« mashtrimi, tashmĂ« janĂ« me sytĂ« nga Prokuroria e Fierit nĂ«se mund tĂ« rikuperojnĂ« shumat e humbura.
Në një reagim për Faktoje.al, Prokuroria e Fierit tregon për fazat e hetimit, ndërsa konfirmon se kanë sekestruar disa llogari bankare.
âNga hetimi i deritanishĂ«m Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« i mundur identifikimi i disa llogarive bankare, pĂ«r tĂ« cilat Ă«shtĂ« marrĂ« vendimi âPĂ«r vendosjen e sekuestros sĂ« llogarive bankareâ nga Prokuroria pranĂ« GjykatĂ«s sĂ« ShkallĂ«s sĂ« ParĂ« tĂ« Juridiksionit tĂ« PĂ«rgjithshĂ«m Fier, vendimi i cili u Ă«shtĂ« njoftuar edhe personave tĂ« interesuarâ, thotĂ« prokuroria.
Për këtë çështje, shtatë persona kanë masë sigurie, por skema duket të jetë shumë më e thellë, pasi dyshohet se platforma e mashtrimit u kontrollua nga një person ose grup personash jashtë vendit.
Hetimet
Skema e mashtrimit ku shumĂ« qytetarĂ« kishin derdhur nga 1-5 mijĂ« dollarĂ« nĂ« njĂ« platformĂ«n âXUEXâ, e cila sugjeronte se funksiononte si kompani investimesh nĂ« bursĂ« u tregonte pĂ«rdoruesve shifra fiktive nĂ« gjoja âportofolin digjitalâ e cila pas çdo klikimi shtonte âvlerat e fitimitâ. NjĂ« skemĂ« e njohur nĂ« disa vende nga tĂ« shtĂ«quajturĂ«t âmashtrim kompjuterikâ, por qĂ« nĂ« Myzeqe, veçanĂ«risht nĂ« DivjakĂ« dhe LushnjĂ« gjeti shtrirje tĂ« gjerĂ« nĂ« verĂ«n e kĂ«tij viti.
Denocimi publik nga deputeti i PS-së Erion Braçe për këtë skemë mashtrimi vuri në lëvizje strukturat shtetërore që pas ndërhyrjes arrestuan në vendin tonë shtatë persona, ndërsa hetimet konfirmohen se janë zgjeruar edhe në bashkëpunim me vendet e tjera.
 âAktualisht hetimet vijojnĂ« me qĂ«llim individualizimin e pĂ«rgjegjĂ«sisĂ« penale tĂ« personave tĂ« pĂ«rfshirĂ« nĂ« veprimtarinĂ« e dyshuar si tĂ« paligjshme. Deri nĂ« kĂ«tĂ« moment janĂ« kryer njĂ« sĂ«rĂ« veprimesh hetimore, si dhe po bashkĂ«punohet me autoritetet e huajaâ, thotĂ« prokuroria.
Skema
NĂ« njĂ« shkrim tĂ« zgjeruar, Faktoje.al publikoi tĂ« dhĂ«na mbi funksionimin e kĂ«saj platforme mashtruese, preh tĂ« sĂ« cilĂ«s ranĂ« shumĂ« qytetarĂ«. Platforma âXUEX, ishte krijuar nĂ« atĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« pĂ«r njĂ« kohĂ« tĂ« shkurtĂ«r tĂ« jepte idenĂ« se ishte serioze dhe mĂ« pas njĂ«ri pas tjetrit tĂ« thithnin sa mĂ« shumĂ« âinvestitorĂ«â qĂ« nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« siç rezultoi ishin thjesht tĂ« mashtruar duke u pĂ«rvetĂ«suar shuma tĂ« mĂ«dha parash. Aplikacioni i XUEX nuk ekzistonte nĂ« App apo Play Store, ai vinte si njĂ« aplikacion i bazuar nĂ« link, qĂ« mĂ« pas instalohej nĂ« telefon.
Po i njëjti person që i kishte dërguar kodin, e përfshinte klientin në grupin e Telegramit ku ishin të gjithë përdoruesit.
Nga dëshmitë e dhëna nga disa përdorues të saj të cilët humbën shuma të ndryshme kishte dhjetëra mijëra pjesëtarë, mbi 14 mijë kur u bë publike në media.
Hetimet më pas zbuluan se nuk ishte gjë tjetër përveçse një skemë e pastër mashtrimi.
Tashmë prokuroria vijon të marrë dëshmitë e personave që kanë humbur vlera të konsiderueshme monetare, të cilët shpresojnë se mund tu kthehet diçka pas, ndonëse është shumë e vështirë, kjo edhe për faktin se organizatorët e kësaj skeme kanë transferuar vlerat e grabitura në disa llogari bankare në shtete të ndryshme, ose portofole digjitale.
âDeri nĂ« kĂ«to momente janĂ« paraqitur disa shtetas tĂ« cilĂ«t kanĂ« bĂ«rĂ« kallĂ«zime penale dhe kanĂ« dhĂ«nĂ« deklarime nĂ« kuadĂ«r tĂ« kĂ«tij hetimiâ, thotĂ« Prokuroria e Fierit.
Sebi Alla â MĂ« 23 shtator, tĂ« gjithĂ« nĂ« rresht, pas njĂ« vendimi politik tĂ« marrĂ« nga kryeministri Edi Rama, tĂ« majtĂ«t (bashkĂ« me tĂ« djathtĂ«t) e zgjedhur nĂ« KĂ«shillin Bashkiak tĂ« TiranĂ«s vendosĂ«n tĂ« shkarkojnĂ« kryetarin Erion Veliaj, me argumentin se âka munguar nĂ« punĂ« mĂ« shumĂ« se tre muajâ.
Por dy muaj pas këtij vendimi, të njëjtët këshilltarë, në këtë rast socialistët, kërkojnë që Veliaj të jetë i pranishëm në mbledhjen rutinë të përmuajshme në Këshillin Bashkiak.
Kerkesa e kehsilltareve socialiste te Tiranes
Duke iu referuar neneve 58 pika 4 dhe nenit 60 tĂ« âLigjit pĂ«r VetĂ«qeverisjen Vendoreâ, kĂ«shilltarĂ«t socialistĂ« i kĂ«rkojnĂ« ProkurorisĂ« Speciale dhe DrejtorisĂ« sĂ« PĂ«rgjithshme tĂ« Burgjeve tĂ« lejojnĂ« Veliajn tĂ« marrĂ« pjesĂ« nĂ« mbledhje fizikisht, ose nĂ«pĂ«rmjet videokonferencĂ«s.
Një qëndrim më shumë se juridik shihet si politik. Politologu Ilir Kalemaj, në një reagim për Faktoje.al thotë se jemi para një anormaliteti institucional dhe imoraliteti politik.
 âKĂ«rkesa e kĂ«shilltarĂ«ve socialistĂ« pĂ«r prezencĂ«n e Veliajt nĂ« njĂ« mbledhje rutinĂ« vetĂ«m 2 muaj pas shkarkimit tĂ« inicuar prej tyre me votim tĂ« hapur dhe unanim, madje pa i dhĂ«nĂ« as tĂ« drejtĂ«n e fjalĂ«s siç u kĂ«rkua nga disa kĂ«shilltarĂ« tĂ« opozitĂ«s, tregon qartazi dyfytyrĂ«si dhe hipokrizi politikeâ, tha Kalemaj.
KĂ«rkesa
Nisma për të kërkuar praninë fizike, ose nëpërmjet videokonferencës nga ambientet e burgut vjen pak javë pasi Gjykata Kushtetuese zbardhi vendimin ku e konsideroi anti-kushtetues si shkarkimin e Veliajt nga Këshilli i Ministrave, ashtu edhe të dekretit të presidentit për shpalljen e datës së zgjedhjeve, në një kohë kur Veliaj kishte ankimuar dekretin. Specifikisht për rolin e Këshillit Bashkiak në rastin Veliaj, Gjykata Kushtetuese gjen shkelje.
âGjykata, me shumicĂ« votash, vlerĂ«soi se procedura e ndjekur nĂ« rastin konkret nga KĂ«shilli Bashkiak dhe mĂ« tej nga KĂ«shilli i Ministrave, duke mos e njoftuar kĂ«rkuesin, nuk ka garantuar tĂ« drejtĂ«n e tij pĂ«r proces tĂ« rregullt nĂ« aspektet e sĂ« drejtĂ«s pĂ«r tâu dĂ«gjuar dhe pĂ«r tâu mbrojturâ, thuhet nĂ« vendim.
Por çfarĂ« ndryshoi qĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«t kĂ«shilltarĂ« qĂ« votuan pro shkarkimit, pa e dĂ«gjuar, tashmĂ« kĂ«rkojnĂ« qĂ« Veliaj tĂ« bĂ«jĂ« mbledhje rutinĂ« nĂ« BashkinĂ« TiranĂ«? ââŠkjo tregon diletantizĂ«m institucional, sjellje politike amatoreske dhe tregon sesi konjukturat dhe interesat meskine janĂ« mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme se çdo lloj bindje politike, apo qendrimi parimorâ, thotĂ« Kalemaj.
Veliaj u injorua në shtator
Ditën kur vendosej fati i qëndrimit ose jo në detyrë i Veliajt, ky i fundit  nuk u thirr të ishte i pranishëm. Mes tij dhe Këshillit Bashkiak pati disa korrespondenca. Veliaj kërkonte të ishte i pranishëm dhe të dëgjohej në këshill para se të votohej.
MegjithatĂ« KĂ«shilli Bashkiak nĂ« njĂ« shkresĂ« tĂ« fundit i kĂ«rkoi qĂ« nĂ« pamundĂ«si pĂ«r tĂ« qenĂ« i pranishĂ«m tâi dĂ«rgonte kundĂ«rshtitĂ« e tij me shkrim, madje nĂ« njĂ« prej korrespondencave i thuhej se: ânuk do ta pengonin pĂ«r tĂ« qenĂ« nĂ« mbledhjeâ, por nga ana tjetĂ«r nuk i dĂ«rguan SPAK, apo DrejtorisĂ« sĂ« Burgjeve kĂ«rkesĂ« pĂ«r tĂ« miratuar lejimin e Veliajt pĂ«r tĂ« qenĂ« i pranishĂ«m nĂ« mbledhje.
Gjithçka ndodhi mjaft shpejt. Më 23 shtator Veliaj shkarkohet nga Këshilli Bashkiak i Tiranës dhe vetëm dy ditë më vonë në mbledhjen e parë të qeverisë së re kryeministri firmos shkarkimin e tij.
Po nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« âpĂ«rshpejtuarâ kreu i shtetit Bajram Begaj shpall dekretin pĂ«r zgjedhjet e pjesshme lokale nĂ« gjashtĂ« bashki, pĂ«rfshi edhe TiranĂ«n.
Procedurat e ndjekura, por edhe referimet ligjore që u përdorën për shkarkimin e Veliajt dhe më pas shpalljen e datës së zgjedhjeve nga dekreti presidencial u konsideruan të paligjshme nga Gjykata Kushtetuese.
TashmĂ« aktorĂ«t kryesorĂ« qĂ« hapĂ«n udhĂ«n pĂ«r âprocesin administrativ Veliajâ, ndryshojnĂ« qĂ«ndrim dhe tashmĂ« kĂ«rkojnĂ« leje qĂ« Veliaj tĂ« marrĂ« pjesĂ« nĂ« mbledhjen e KĂ«shillit Bashkiak qĂ« mbahet njĂ« ose mĂ« shumĂ« herĂ« nĂ« muaj.
âNĂ« rastin konkret siç ka ndodhur rĂ«ndom kemi tĂ« bĂ«jmĂ« me imoralitet politik. KĂ«sisoj sundimi i ligjit çalon, institucionet ngelen tĂ« brishta, urdhrat politike marrin pĂ«rparĂ«si dhe linjat ndarĂ«se mes autonomisĂ« vendore dhe pushtetit qĂ«ndror ekzekutiv shuhen plotĂ«sishtâ, thotĂ« Kalemaj.
Raporti i Komisionit Evropian për vitin 2025 thekson se progresi në lirinë e shprehjes dhe medias në Shqipëri mbetet i kufizuar. Në këtë kontekst, Faktoje.al dhe Qendra Shkencë dhe Inovacion për Zhvillim (SciDev), me mbështetjen e Ambasadës së Mbretërisë të Vendeve të Ulëta në Shqipëri, organizuan një tryezë të rrumbullakët me pjesëmarrjen e institucioneve, deputetëve nga forcat kryesore politike por dhe partitë e reja, gazetarëve, shoqërisë civile dhe partnerëve ndërkombëtarë për veprime konkrete.
Roli i medias
Nën moderimin konçiz të tryezës nga eksperti Neritan Sejamini, Klodiana Kapo, Drejtoresha Ekzekutive e Faktoje.al, theksoi në fillim të takimit se interesat e pronarëve dhe presioni politik janë faktorët kryesorë që minojnë besimin ndaj medias.
Ajo nënvizoi se media duhet të shërbejë jo vetëm si transmetuese e lajmit, por edhe si instrument edukues që krijon besim në këtë mjedis polarizues.
Realiteti  Â
Blerjana Bino, Drejtoreshë Ekzekutive e SciDev, vuri në dukje se përparimi i vogël i evidentuar në raport nuk ka ndikim real tek gazetarët. Ajo paralajmëroi se pa çmontimin e një sistemi të kapur nga interesat monetare dhe politike, gazetaria cilësore mbetet e pamundur. Bino shtoi se pa gazetarë të mbrojtur, informacioni i besueshëm është i vështirë.
Perspektiva ndërkombëtare
Ambasadori i Mbretërisë së Vendeve të Ulëta në Shqipëri, Reinout Vos, theksoi se pa media të lirë, demokracia nuk funksionon dhe, kur gazetarët nuk janë të sigurt, llogaridhënia vihet në rrezik.
Kritikat Â
Koloreto Cukali kritikoi raportin e BE pĂ«r mosreflektimin e fenomenit tĂ« âzhdukjes sĂ« lajmitâ nga mediat kryesore dhe kĂ«rkoi transparencĂ« tĂ« fondeve publike. PĂ«r kĂ«tĂ« tĂ« fundit, Erion Tase kĂ«rkoi rregullim konkret.
Aleksandra Bogdani e BIRN  theksoi se vullneti politik Ă«shtĂ« âthembra e Akilitâ pĂ«r zhvillimin e medias, duke kritikuar praktikat e shpĂ«rndarjes sĂ« materialeve tĂ« gatshme nga institucionet dhe po aq, transmetimit tĂ« tyre nga tv e licensuara, nĂ« njĂ« kohĂ« kur vetĂ« frekuenca e transmetimit shfrytĂ«zohet si njĂ« e mirĂ« publike.
Kushtet e punës
Isa Myzyraj (AGSH) kërkoi shkëputjen e lidhjeve mes qeverisë dhe pronarëve të mediave, sidomos kur ata shpallen investitorë strategjikë. Ai ngriti shqetësime për kushtet e punës, pagesat e vonuara dhe mungesën e mbrojtjes ligjore.
Osman Stafa një tjetër gazetar denoncoi mungesën e aksesit në informacion, censurën dhe autocensurën që, sipas tij, po  dëmtojnë interesin publik.
Perspektiva politike
Kryetarja e Komisionit për të Drejtat e Njeriut dhe Mjetet e Informimit Publik, Jorida Tabaku, solli në vëmendje kontrollin e informacionit nga MIA dhe theksoi tre detyrime që burojnë nga integrimi: Dekriminalizimi i shpifjes, mbrojtja nga paditë SLAPP dhe pavarësia e AMA/RTSH
Armela Krasniqi, DrejtoreshĂ« e AMA, kĂ«rkoi gjatĂ« diskutimeve njĂ« pĂ«rkufizim ligjor pĂ«r âmedianâ dhe âgazetarinâ, duke mbrojtur nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ« pavarĂ«sinĂ« e AMA me vendime konsensuale tĂ« pakontestuara, sipas saj, as nga partitĂ« politike e as nga shoqĂ«ria civile
NĂ« anĂ«n tjetĂ«r, Erald Kapri deputeti i PartisĂ« âMundĂ«siaâ paralajmĂ«roi se çdo iniciativĂ« ligjore rrezikon tĂ« kthehet nĂ« kontroll, duke mbrojtur tezĂ«n e vetĂ«rregullimit tĂ« medias.
Dekani i Fakultetit e Historisë dhe Filologjisë, profesor Mark Marku, sugjeroi konsensus për standardizimin e medias shqiptare
Konkluzionet
Në fund të diskutimeve, nga tryeza rezultoi nevoja për pavarësi politike të medias, transparencë financiare dhe pronësie, sidomos mbi përdorimin e fondeve publike, mbrojtje ligjore për gazetarët, një status i qartë juridik për median dhe gazetarët, dallimet mes mediave tradicionale dhe atyre online, vetërregullim dhe konsensus për standardizimin e sektorit.
Gjatë tryezës u evidentua se presioni i BE-së, donatorëve dhe vetë komunitetit të gazetarëve shihet si i domosdoshëm për të detyruar qeverinë të ndërmarrë hapa konkretë ne drejtim të pavarësisë së medias.
MĂ« 4 Tetor 2025, Faktoje, platforma e parĂ« dhe e vetme e verifikimit tĂ« fakteve u bĂ« objektiv i njĂ« sulmi kibernetik.Â
HakerĂ«t depĂ«rtuan nĂ« databazĂ«n e WordPress dhe fshinĂ« njĂ« pjesĂ« tĂ« konsiderueshme tĂ« artikujve.Â
Nga njĂ« raport i hollĂ«sishĂ«m i ekipit teknik rezulton se ky nuk ishte njĂ« sulm i rastĂ«sishĂ«m apo amator.Â
Veprimet e kryera tregojnĂ« njĂ« operacion tĂ« organizuar, me njohuri tĂ« avancuara teknike dhe synim tĂ« qartĂ«: pengimin e punĂ«s se Faktoje-s nĂ« tre linja kryesore: Â
1. Anti-dezinformimimin qĂ« lidhej me lajmet e rreme qĂ« qarkullonin nĂ« rrjetÂ
2. LuftĂ«n ndaj ekspozimit tĂ« narrativave hibride, sidomos ato tĂ« lidhura me burime pro-KremlinitÂ
3. LlogaridhĂ«nia e institucioneve brenda venditÂ
SynimiÂ
Fshirja e artikujve kishte si synim dobësimin e besueshmërisë së Faktojes dhe hapjes terren të narrativave të rreme
Pasoja: Mbi 200 artikuj të fshirë nga databaza, shumë prej të cilave kishin kërkuar muaj punë kërkimore.
ĂfarĂ« ndodhi konkretisht?Â
Pas një përpjekje që nisi nga data 4 tetor, faqja e internetit e Faktoje.al u nxor thuajse jashtë funksionit për 13 ditë, duke lënë publikun pa akses në qindra verifikime faktesh, raporte investigative, databaza të publikuara, podcaste, video-seri, newsletter dhe raporte.
GjatĂ« kĂ«saj periudhe, sulmuesit fshinĂ« vazhdimisht pĂ«rmbajtje, eliminuan llogari pĂ«rdoruesish, pĂ«rfshirĂ« ato tĂ« redaktorĂ«ve dhe administratorĂ«ve si dhe penguan ndjeshĂ«m pĂ«rpjekjet pĂ«r rikuperim.Â
OrigjinaÂ
Analiza e kryer nga ekipi teknik qĂ« mbĂ«shtet Faktoje dhe partnerĂ« ndĂ«rkombĂ«tarĂ« qĂ« u angazhuan nĂ« kĂ«tĂ« hetim, zbuloi se shumica e adresave IP tĂ« pĂ«rdorura pĂ«r sulmin kishin origjinĂ«n nga Serbia.Â
Megjithatë, një shqyrtim i detajuar i përmbajtjes së fshirë zbulon se artikujt e fshirë nuk kishin fokus të veçantë vetëm Serbinë apo temat lidhur me të dhe rajonin.
ĂfarĂ« u fshi?Â
PĂ«rmbajtja e fshirĂ« pĂ«rfshinte njĂ« gamĂ« tĂ« gjerĂ« temash qĂ« nisnin qĂ« nga dezinformimi rus dhe narrativat anti-perĂ«ndimore, pjesĂ« e punĂ«s tre vjecare tĂ« Faktoje-s nĂ« bashkĂ«punim me pesĂ« partnerĂ« nĂ« rajon, konkretisht marrĂ«dhĂ«niet KosovĂ«-Serbi dhe gjeopolitika rajonale, narrativat e tensioneve ndĂ«rkufitare dhe propagandĂ«s ruse, dezinformim i ricikluar pĂ«r NATO-n, UkrainĂ«n, SHBA-nĂ«, dezinformim rajonal mbi politikĂ«n ndĂ«rkombĂ«tare. Â
Fokus i fshirjes gjithashtu ishin narrativat mbi shĂ«ndetin dhe COVID-19 kryesisht teori konspirative tĂ« adaptuara lokalisht, çështjet mjedisore dhe energjia me fokus keqmenaxhimin dhe pretendimet e rreme pĂ«r progres, foto fake tĂ« aktorĂ«ve politik kryesore nĂ« botĂ« tĂ« gjeneruara me AI si dhe fusha e medias dhe transparenca me fokus mungesĂ«n e qasjes nĂ« tĂ« dhĂ«na dhe komunikimi i dobĂ«t publik nga institucionet shtetĂ«rore.Â
JanĂ« fshirĂ« gjithashtu edhe artikuj pĂ«r tema sensitive si çështja âgenderâ, dhe debati i fundit pĂ«r barazinĂ« gjinore.
Screenshot e lajmeve te fshira
QĂ«llimi  Â
Selektimi i artikujve qĂ« u fshinĂ«, tregon planifikim dhe jo njĂ« sulm i rastĂ«sishĂ«m qĂ« mund tĂ« vijĂ« nga njĂ« individ i caktuar.Â
Sulmi zgjati për dy javë me ndërhyrje të përsëritura, dhe targetimi i verifikimeve të dezinformimit tregon se motivi ka qenë strategjik.
Sulmuesit shfrytĂ«zuan njĂ« akses pĂ«r shumĂ« ditĂ«, duke fshirĂ« vazhdimisht pĂ«rmbajtje edhe gjatĂ« pĂ«rpjekjeve tĂ« rikuperimit, çâka tregon vendosmĂ«ri dhe njĂ« fushatĂ« tĂ« qĂ«ndrueshme, tipike pĂ«r grupe tĂ« strukturuara.
Origjina e IP-ve nga Serbia Ă«shtĂ« gjithashtu e rĂ«ndĂ«sishme, sa kohĂ« qĂ« pjesĂ« e fshirjes janĂ« pĂ«rmbajtje qĂ« lidhen me luftĂ«n e qĂ«ndrueshme tĂ« Faktoje-s ndaj dezinformimit nĂ« nivel rajonal.Â
Rikuperimi
Faktoje.al ka marrĂ« tĂ« gjitha masat e nevojshme pĂ«r tĂ« rivendosur bazĂ«n e tĂ« dhĂ«nave dhe pĂ«r tĂ« forcuar mbrojtjet e sistemit.Â
Ekipi teknik nisi njĂ« operacion tĂ« ngjashĂ«m me njĂ« hetim kriminalistik. Importuan databazat me kodim tĂ« sigurt pĂ«r tĂ« ruajtur karakteret shqipe, ndĂ«rtuan njĂ« version tĂ« konsoliduar ndĂ«rsa rezultati ishte i qartĂ«. ĂshtĂ« restauruar gjithashtu databaza finale dhe forcuar mbrojtja e sistemit, duke rritur nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ« vigjilencĂ«n gjatĂ« monitorimit tĂ« pĂ«rditshĂ«m.  Â
Pse Faktoje?
BesojmĂ« se ky nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m njĂ« sulm kundĂ«r Faktoje.al, por njĂ« kĂ«rcĂ«nim ndaj medias shqiptare qĂ« guxon tĂ« pĂ«rballet me dezinformimin vendas dhe tĂ« huaj.Â
Puna e pĂ«rditshme pĂ«r tĂ« verifikuar pretendimet, ekspozuar gĂ«njeshtrat, por edhe bashkĂ«punimit tĂ« ngushtĂ« me pesĂ« partnerĂ« nĂ« nivel rajonal, e vendosi Faktoje-n nĂ« objektiv.Â
Në një rajon ku dezinformimi shpesh përdoret si armë, heshtja e përkohshme e një platforme fact-checking mund të ketë pasoja të mëdha.
Pavarësisht sulmeve kibernetike, Faktoje mbetet e përkushtuar për të vazhduar misionin e saj të verifikimit të fakteve si në nivel kombëtar ashtu edhe në atë rajonal.
KLSH, në një raport të hollësishëm mbi ndotjen e Liqenit Artificial në Tiranë, duke iu referuar disa analizave konstaton probleme serioze nga ngordhja e gjallesave deri në ndotjen në nivele të larta nga shkarkimi i ujërave të zeza.
PĂ«r Mitâhatin 68-vjeçar, Liqeni Artificial nĂ« kryeqytet Ă«shtĂ« vendi ku ai kalon mĂ« shumĂ« kohĂ«n sesa nĂ« shtĂ«pinĂ« e tij qĂ« e ka mes kaosit tĂ« trafikut, pranĂ« TiranĂ«s sĂ« Re. âĂshtĂ« si jetĂ« e dytĂ« kĂ«tuâ-thotĂ« ai teksa vijon-âshĂ«tis shpesh sa tĂ« mundem, mĂ« parĂ« edhe pĂ«shkoja pĂ«r qejf, por tani ka diçka qĂ« nuk shkon. Shoh shumĂ« peshq tĂ« ngordhur dhe kanĂ« vendosur tabela qĂ« nuk tĂ« lenĂ« tĂ« peshkoshâ-thotĂ« ai pĂ«r Faktoje.al, pa qenĂ« nĂ« dijeni se aty ku ai kalon mĂ« shumĂ« se gjysmĂ«n e ditĂ«s, po vdesin gjallesat nga ndotja e madhe, pĂ«rfshi edhe peshqit. âPĂ«rmbajtja e rritur e nutrientĂ«ve (fosfateve etj.) si dhe saturimi i vogĂ«l me oksigjen, tregon se ky liqen Ă«shtĂ« nĂ« gjendje eutrofike (âI sĂ«murĂ«â). PĂ«rkeqĂ«simi i kĂ«saj gjendje do e bĂ«jĂ« tĂ« pamundur jetesĂ«n e gjallesave nĂ« kĂ«tĂ« trup ujorâ. Ky Ă«shtĂ« njĂ« nga pĂ«rkufizimet e studimit tĂ« hollĂ«sishĂ«m tĂ« bĂ«rĂ« pĂ«r ndodtjen e Liqenit Artificial, i publikuar nĂ« njĂ« raport tĂ« Kontrollit tĂ« LartĂ« tĂ« Shtetit. Eksperti i mjedisit, prof Gavrosh Zela, tha pĂ«r Faktoje.al se situata e ndotjes nĂ« Liqenin Artificial Ă«shtĂ« shumĂ« problematike dhe nevojitet marrja e masave tĂ« menjĂ«hershme. âDuhet ndĂ«rprerĂ« niveli i ndotjes kryesore qĂ« vjen nga shkarkimi u ujĂ«rave urbane tĂ« papĂ«rpunuara dhe situata duhet mbajtur nĂ« monitorim tĂ« pĂ«rhershĂ«mâ-thotĂ« Zela. Nga njĂ« vĂ«zhgim nĂ« terren nĂ« paraditen e 29 tetorit, konstatuam me sy ndotje tĂ« theksuar, ku edhe njĂ« breshkĂ« uji ka marrĂ« ngjyrĂ«n e errĂ«t tĂ« ujĂ«rave tĂ« zeza qĂ« rrjedhin nga âTirana e ngjeshur urbaneâ.Â
Tetë pika të errëta
NĂ« njĂ« hapĂ«sirĂ« prej 4.5 hektarĂ«sh, Liqeni Artificial ndodhet nĂ« pozicionin gjeografik qĂ« fatkeqĂ«sisht po shĂ«rben si âvĂ«ndshkarkim i ujĂ«rave tĂ« ndotura tĂ« patrajtuara urbane (ujĂ«ra tĂ« zeza)â nĂ« tetĂ« pika kyçe tĂ« saj. NĂ« pjesĂ«n jugore tĂ« liqenit, ku nis Unaza e Madhe, problem janĂ« shkarkimet e ujĂ«rave tĂ« zeza qĂ« vijnĂ« nga zona urbane e âLiqenit tĂ« ThatĂ«â, e mbushur me shumĂ« pallate dhe njĂ«si shĂ«rbimi. EkspertĂ«t kanĂ« konstatuar 16 pika derdhjesh tĂ« ujĂ«rave, ku nĂ« tetĂ« prej tyre cilĂ«sohen shumĂ« problematike, me prurje tĂ« mĂ«dha tĂ« ujĂ«rave tĂ« ndotur. Gjithashtu edhe nĂ« pjesĂ«n veriore tĂ« liqenit, prania e disa lokaleve dhe pallateve nĂ« nisje tĂ« digĂ«s cilĂ«sohet njĂ« tjetĂ«r vatĂ«r ndotjeje. âPĂ«rmbajtja e lartĂ« e nutrientĂ«ve dhe e ulĂ«t e oksigjenit tregon se nĂ« liqen ka derdhje tĂ« shumta, qoftĂ« tĂ« substancave tĂ« pasura me azot dhe fosfor, qoftĂ« edhe tĂ« substancave reduktuese, tĂ« cilat konsumojnĂ« oksigjenin.
Gjithashtu, kur ka njĂ« akumulim tĂ« biomasĂ«s (bimĂ«sisĂ«), pas âvdekjesâ sĂ« bimĂ«ve ose algave, fillon procesi i dekompozimit, i cili kĂ«rkon oksigjen dhe çon nĂ« njĂ« ulje tĂ« pĂ«rmbajtjes sĂ« oksigjenit tĂ« tretur nĂ« ujĂ«, veçanĂ«risht nĂ« orĂ«t e errĂ«sirĂ«s, kur fotosinteza ndalon dhe ndodh respiracioni. Kjo e bĂ«n ekuilibrin e oksigjenit njĂ« faktor delikat tĂ« cilin duhet ta monitorojmĂ« nĂ« liqenâ-citon raporti i KLSH-sĂ« nĂ« njĂ« studim mĂ« tĂ« fundit pĂ«rgjatĂ« viteve 2024-2025. âNevojiten masa tĂ« menjhershmĂ«, sĂ« pari duhet ndĂ«rprerja e kanalizimeve aktuale dhe tĂ« futen nĂ« sistemin e ujĂ«rave tĂ« zeza tĂ« TiranĂ«s. SĂ« dyti, kĂ«rkon monitorim tĂ« vazhdueshĂ«m dhe nxitjen e bizneseve apo pjesĂ«s urbane tĂ« popullatĂ«s qĂ« tĂ« vendosin impiante tĂ« decentralizuara pĂ«r trajtimin e ujĂ«rave tĂ« ndoturâ-thotĂ« prof Zela, ndĂ«rsa thekson se me situatĂ«n aktuale tĂ« ndotjes, nevoja mĂ« e madhe Ă«shtĂ« mbushja me ujĂ« tĂ« pastĂ«r tĂ« liqenit, çka mund tĂ« sillte njĂ« mundĂ«si pastrimi dhe uljen e nivelit tĂ« ndotjes.
Analizat
ProfesorĂ« tĂ« Fakultetit tĂ« Shkencave tĂ« NatyrĂ«s u kontraktuan nga Agjencia e Parqeve dhe Rekreacionit pĂ«r tĂ« kryer analiza mbi nivelin e ndotjes sĂ« ujĂ«rave tĂ« Liqenit Artificial. âKjo dukuri (ky lulĂ«zim algash) nĂ« Liqenin Artificial tĂ« TiranĂ«s Ă«shtĂ« pasojĂ« dhe sinjal i ngarkesĂ«s relativisht tĂ« lartĂ« (ndotjes) me lĂ«ndĂ« ushqyese (azot dhe sidomos fosfor) qĂ« kanĂ« shumĂ« mundĂ«si tĂ« vijnĂ« nga ujĂ«rat e patrajtuara urbane, por jo vetĂ«m, tĂ« cilat mund tĂ« grumbullohen nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« vazhdueshme nĂ« kĂ«tĂ« liqen⊠Mbetet e ngutshme pĂ«r BashkinĂ« TiranĂ« grumbullimi dhe largimi i shkarkimeve nga liqeni! Por sidomos mbetet sfidĂ« grumbullimi dhe trajtimi i ujĂ«rave tĂ« zeza pĂ«r gjithĂ« pellgun e TiranĂ«s, si domosdoshmĂ«ri pĂ«r cilĂ«sinĂ« e jetĂ«s pĂ«r njeriun dhe pĂ«r gjithĂ« botĂ«n e gjallĂ«â-thonĂ« nĂ« raport ekspertĂ«t e Fakutetit tĂ« Shkencave tĂ« NatyrĂ«s. âRritja e temperaturave dhe zvogĂ«limi i vĂ«llimit tĂ« ujĂ«rave ka gjasĂ« tĂ« pĂ«rkeqĂ«sojĂ« situatĂ«n gjatĂ« stinĂ«s sĂ« verĂ«s.
Si rrjedhojĂ«, kĂ«rkohet ndĂ«rhyrje e menjĂ«hershme pĂ«r tĂ« verifikuar e ndaluar tĂ« gjithĂ« shkarkimet e ujĂ«rave tĂ« pĂ«rdorura urbane, industriale, etj., qĂ« mund tĂ« vijnĂ« si rrjedhojĂ« e aktivitetit brenda territorit te PMLAT ose tĂ« pĂ«rzierjes sĂ« jashtĂ«ligjshme tĂ« ujĂ«rave tĂ« zeza me kanalet e ujĂ«rave tĂ« bardha/ tĂ« shiut qĂ« shkarkojnĂ« nĂ« liqen. Si rrjedhojĂ« Ă«shtĂ« e domosdoshme tĂ« kryhen analizat e ngarkesave tĂ« koliformĂ«ve fekale dhe totalĂ« (CFU)â-theksojnĂ« mĂ« tej ata. Sa i takon vlerĂ«simit kimiko-biologjik, nga njĂ« sondazh i kryer nga Departamenti i InxhinierisĂ« Kimike nĂ« Universitetin Politeknik tĂ« TiranĂ«s rezultoi se pĂ«rmbajtja e nutrienteve nĂ« mostrat e marra nĂ« liqen, gjatĂ« muajit janar 2025 ishte shumĂ« e lartĂ«. âUjĂ«rat quhen tĂ« eutrofikuar kur pĂ«rmbajtja e fosforit Ă«shtĂ« 0.020 mg/L. NdĂ«rkaq, analizat e kryera nga Universiteti Politeknik tĂ« TiranĂ«s treguan vlera shumĂ«fish mĂ« tĂ« larta tĂ« pĂ«rmbajtjes sĂ« fosforit, rreth 0.070 mg/L. Gjithashtu, pĂ«rmbajtja e oksigjenit, edhe pse nĂ« periudhĂ« dimri, ishte me njĂ« saturim rreth 55%, vlerĂ« mjaft e ulĂ«t pĂ«r kĂ«tĂ« periudhĂ«. Pa dyshim, nĂ« stinĂ«n e verĂ«s, pĂ«rmbajtja e oksigjenit do tĂ« jetĂ« mĂ« e ulĂ«t dhe gjendja do tĂ« pĂ«rkeqĂ«sohetâ-thekson raporti, duke iu referuar pĂ«rgjigjes sĂ« analizave tĂ« dala nga kampionĂ« tĂ« ujit tĂ« marra nĂ« disa pika tĂ« Liqenit Artificial.
Përgjegjësit e (pa) përgjegjshëm
PĂ«r situatĂ«n alarmante, audituesit e KLSH-sĂ«, duke u nisur nga raportet e ekspertĂ«ve tĂ« Fakultetit tĂ« Shkencave tĂ« NatyrĂ«s, tĂ« AgjencisĂ« KombĂ«tare tĂ« Mjedisit dhe tĂ« Departamenti i InxhinierisĂ« Kimike nĂ« Universitetin Politeknik tĂ« TiranĂ«s, tĂ« cilĂ«t kryen analizim tĂ« thelluar pĂ«r ndotjen e liqenit, kĂ«rkuan qĂ« institucionet pĂ«rgjegjĂ«se tĂ« merrnin masat e nevojshme. KLSH nĂ« raport, tĂ« cilĂ«n Faktoje e disponon tĂ« plotĂ«, theksojnĂ« pĂ«rplasjen institucionale mes drejtorive nĂ« varĂ«si tĂ« BashkisĂ« TiranĂ«, ku asnjĂ«ra prej tyre nuk merrte pĂ«rsipĂ«r pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« pĂ«r problemin e ndotjes sĂ« theksuar tĂ« Liqenit Artificial. âDuke vlerĂ«suar si shkaktues potencial tĂ« ndotjes prurjet e ujĂ«rave tĂ« ndotura nĂ«pĂ«rmjet kanaleve tĂ« ujĂ«rave tĂ« shiut/ tĂ« bardha qĂ« derdhen nĂ« liqenin artificial tĂ« TiranĂ«s, grupi i auditimit ka kĂ«rkuar njĂ« planimetri tĂ« shtrirjes sĂ« kĂ«tij rrjeti, informacion mbi gjendjen e tyre, si dhe procedurat pĂ«rkatĂ«se pĂ«r pastrimin dhe mirĂ«mbajtjen e tyre, nga strukturat e varĂ«sisĂ« sĂ« BashkisĂ« TiranĂ«, si APR (Agjencia e Parqeve dhe Rekreacionit), UKT (UjĂ«sjellĂ«s Kanalizimet TiranĂ«) dhe DPN2â-thotĂ« raprti. Po çfarĂ« pĂ«rgjigje morĂ«n? NĂ« shkresa tĂ« ndryshme, institucionet ia veshin pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« njĂ«ra-tjetrĂ«s, kjo vĂ«rtetohet edhe nga dokumentacioni i mbĂ«rritur pĂ«r KLSH-nĂ«. raporti.
âPĂ«r sa mĂ« sipĂ«r, APR bĂ«n me dije se nuk disponon planimetri tĂ« kanaleve tĂ« ujĂ«rave tĂ« shiut dhe se nga punonjĂ«sit e kĂ«tij institucioni, kryhet vetĂ«m pastrimi fizik i mbetjeve tĂ« dukshme, si p.sh. gjethe, degĂ«, materiale plastike/ plastmasi, kartona, letra, etj. Ky lloj pastrimi kryhet rregullisht nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« ato tĂ« jenĂ« tĂ« pastra dhe tĂ« mos krijojnĂ« problematika me reshjet e dendura. Gjithashtu edhe Drejtoria e PĂ«rgjithshme e MirĂ«mbajtjes, RrugĂ«, Ndriçim, SinjalistikĂ« (DNP 2), nĂ« pĂ«rgjigjen e pyetĂ«sorit dĂ«rguar elektronikisht nĂ« datĂ«n 12.03.2025, bĂ«n me dije se nuk disponon hartĂ«/ planimetri tĂ« kanaleve tĂ« ujĂ«rave tĂ« shiut, pasi liqeni i TiranĂ«s nuk menaxhohet nga kjo drejtori. NĂ« shkresĂ« citohet se ânga verifikimet e kryera nga njĂ« grup i ngritur pĂ«r kĂ«tĂ« çështje rezultoi qĂ« nĂ« liqenin artificial tĂ« TiranĂ«s nuk ka asnjĂ« pikĂ« shkarkimi tĂ« ujĂ«rave tĂ« shiut, pasi ato shkarkohen nĂ« kolektorĂ«t e ujĂ«rave tĂ« zeza tĂ« cilat menaxhohen nga UKT sh.aâ. NdĂ«rsa UKT, nĂ« pĂ«rgjigjen e pyetĂ«sorit dĂ«rguar elektronikisht nĂ« datĂ«n 18.03.2024, shprehet se âReferuar rrjetit tĂ« largimit tĂ« ujĂ«rave tĂ« shiut ju informojmĂ« se administrimi dhe mirĂ«mbajtja e tyre nuk bĂ«het nga UKT, por nga Bashkia TiranĂ« nĂ«pĂ«rmjet DrejtorisĂ« sĂ« PĂ«rgjithshme tĂ« RrugĂ«ve dhe Ndriçimit Publik, si dhe APR qĂ« menaxhon territorin e PMLATâ-thekson raporti.
Ndotje në çdo drejtim
MĂ« tej KLSH shprehet se pavarĂ«sisht se nĂ« shkresat e institucioneve tĂ« varĂ«sisĂ« sĂ« BashkisĂ« TiranĂ« dhe dokumentacionin e gjeneruar nga Agjencia KombĂ«tare e Mjedisit citohet se âĂ«shtĂ« konstatuar se nĂ« 6 nga 8 pikat e shkarkimit tĂ« ujĂ«rave tĂ« bardha kishte rrjedhjeâ, asnjĂ« nga institucionet e varĂ«sisĂ« sĂ« BashkisĂ« TiranĂ« (qĂ« drejtpĂ«rdrejt ose tĂ«rthorazi lidhen me administrimin e atij territori, pastrimin e mirĂ«mbajtjen sĂ« kanaleve tĂ« ujĂ«rave tĂ« shiut apo tĂ« rrjetit tĂ« kanalizimeve), nuk administron njĂ« planimetri tĂ« kĂ«tyre kanaleve tĂ« ujĂ«rave tĂ« bardha qĂ« derdhen nĂ« liqen, pĂ«r tĂ« evidentuar shtrirjen dhe rrugĂ«n qĂ« kanalet ndjekin, pĂ«r tâu derdhur nĂ« fund nĂ« liqen, njĂ«kohĂ«sisht pĂ«r tĂ« vlerĂ«suar zonat urbane nĂ«pĂ«rmjet tĂ« cilave kĂ«to kanale kalojnĂ« dhe qĂ« mund tĂ« kenĂ« ndĂ«rhyrje nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« jashtĂ«ligjshme duke lidhur kanalizimet e ujĂ«rave tĂ« zeza me kanalet e ujĂ«rave tĂ« shiut. Nalizimi mĂ« i fundit qĂ« i pĂ«rket kĂ«tij viti rezultoi se uji i Liqenit Artificial Ă«shtĂ« i ndotur rreth 50 pikĂ« mĂ« shumĂ« se norma, ndĂ«rsa e cilĂ«sojnĂ« âtĂ« sĂ«murĂ«â dhe nĂ« rrezik tĂ« madh qĂ« nĂ«se nuk merren masat bimĂ«sia dhe gjallesat tĂ« zhduken, duke e kthyer nĂ« âliqe tĂ« vdekurâ.
KLSH, në një raport të hollësishëm mbi ndotjen e Liqenit Artificial në Tiranë, duke iu referuar disa analizave konstaton probleme serioze nga ngordhja e gjallesave deri në ndotjen në nivele të larta nga shkarkimi i ujërave të zeza.
PĂ«r Mitâhatin 68-vjeçar, Liqeni Artificial nĂ« kryeqytet Ă«shtĂ« vendi ku ai kalon mĂ« shumĂ« kohĂ«n sesa nĂ« shtĂ«pinĂ« e tij qĂ« e ka mes kaosit tĂ« trafikut, pranĂ« TiranĂ«s sĂ« Re. âĂshtĂ« si jetĂ« e dytĂ« kĂ«tuâ-thotĂ« ai teksa vijon-âshĂ«tis shpesh sa tĂ« mundem, mĂ« parĂ« edhe pĂ«shkoja pĂ«r qejf, por tani ka diçka qĂ« nuk shkon. Shoh shumĂ« peshq tĂ« ngordhur dhe kanĂ« vendosur tabela qĂ« nuk tĂ« lenĂ« tĂ« peshkoshâ-thotĂ« ai pĂ«r Faktoje.al, pa qenĂ« nĂ« dijeni se aty ku ai kalon mĂ« shumĂ« se gjysmĂ«n e ditĂ«s, po vdesin gjallesat nga ndotja e madhe, pĂ«rfshi edhe peshqit. âPĂ«rmbajtja e rritur e nutrientĂ«ve (fosfateve etj.) si dhe saturimi i vogĂ«l me oksigjen, tregon se ky liqen Ă«shtĂ« nĂ« gjendje eutrofike (âI sĂ«murĂ«â). PĂ«rkeqĂ«simi i kĂ«saj gjendje do e bĂ«jĂ« tĂ« pamundur jetesĂ«n e gjallesave nĂ« kĂ«tĂ« trup ujorâ. Ky Ă«shtĂ« njĂ« nga pĂ«rkufizimet e studimit tĂ« hollĂ«sishĂ«m tĂ« bĂ«rĂ« pĂ«r ndodtjen e Liqenit Artificial, i publikuar nĂ« njĂ« raport tĂ« Kontrollit tĂ« LartĂ« tĂ« Shtetit. Eksperti i mjedisit, prof Gavrosh Zela, tha pĂ«r Faktoje.al se situata e ndotjes nĂ« Liqenin Artificial Ă«shtĂ« shumĂ« problematike dhe nevojitet marrja e masave tĂ« menjĂ«hershme. âDuhet ndĂ«rprerĂ« niveli i ndotjes kryesore qĂ« vjen nga shkarkimi u ujĂ«rave urbane tĂ« papĂ«rpunuara dhe situata duhet mbajtur nĂ« monitorim tĂ« pĂ«rhershĂ«mâ-thotĂ« Zela. Nga njĂ« vĂ«zhgim nĂ« terren nĂ« paraditen e 29 tetorit, konstatuam me sy ndotje tĂ« theksuar, ku edhe njĂ« breshkĂ« uji ka marrĂ« ngjyrĂ«n e errĂ«t tĂ« ujĂ«rave tĂ« zeza qĂ« rrjedhin nga âTirana e ngjeshur urbaneâ.Â
Tetë pika të errëta
NĂ« njĂ« hapĂ«sirĂ« prej 4.5 hektarĂ«sh, Liqeni Artificial ndodhet nĂ« pozicionin gjeografik qĂ« fatkeqĂ«sisht po shĂ«rben si âvĂ«ndshkarkim i ujĂ«rave tĂ« ndotura tĂ« patrajtuara urbane (ujĂ«ra tĂ« zeza)â nĂ« tetĂ« pika kyçe tĂ« saj. NĂ« pjesĂ«n jugore tĂ« liqenit, ku nis Unaza e Madhe, problem janĂ« shkarkimet e ujĂ«rave tĂ« zeza qĂ« vijnĂ« nga zona urbane e âLiqenit tĂ« ThatĂ«â, e mbushur me shumĂ« pallate dhe njĂ«si shĂ«rbimi. EkspertĂ«t kanĂ« konstatuar 16 pika derdhjesh tĂ« ujĂ«rave, ku nĂ« tetĂ« prej tyre cilĂ«sohen shumĂ« problematike, me prurje tĂ« mĂ«dha tĂ« ujĂ«rave tĂ« ndotur. Gjithashtu edhe nĂ« pjesĂ«n veriore tĂ« liqenit, prania e disa lokaleve dhe pallateve nĂ« nisje tĂ« digĂ«s cilĂ«sohet njĂ« tjetĂ«r vatĂ«r ndotjeje. âPĂ«rmbajtja e lartĂ« e nutrientĂ«ve dhe e ulĂ«t e oksigjenit tregon se nĂ« liqen ka derdhje tĂ« shumta, qoftĂ« tĂ« substancave tĂ« pasura me azot dhe fosfor, qoftĂ« edhe tĂ« substancave reduktuese, tĂ« cilat konsumojnĂ« oksigjenin.
Gjithashtu, kur ka njĂ« akumulim tĂ« biomasĂ«s (bimĂ«sisĂ«), pas âvdekjesâ sĂ« bimĂ«ve ose algave, fillon procesi i dekompozimit, i cili kĂ«rkon oksigjen dhe çon nĂ« njĂ« ulje tĂ« pĂ«rmbajtjes sĂ« oksigjenit tĂ« tretur nĂ« ujĂ«, veçanĂ«risht nĂ« orĂ«t e errĂ«sirĂ«s, kur fotosinteza ndalon dhe ndodh respiracioni. Kjo e bĂ«n ekuilibrin e oksigjenit njĂ« faktor delikat tĂ« cilin duhet ta monitorojmĂ« nĂ« liqenâ-citon raporti i KLSH-sĂ« nĂ« njĂ« studim mĂ« tĂ« fundit pĂ«rgjatĂ« viteve 2024-2025. âNevojiten masa tĂ« menjhershmĂ«, sĂ« pari duhet ndĂ«rprerja e kanalizimeve aktuale dhe tĂ« futen nĂ« sistemin e ujĂ«rave tĂ« zeza tĂ« TiranĂ«s. SĂ« dyti, kĂ«rkon monitorim tĂ« vazhdueshĂ«m dhe nxitjen e bizneseve apo pjesĂ«s urbane tĂ« popullatĂ«s qĂ« tĂ« vendosin impiante tĂ« decentralizuara pĂ«r trajtimin e ujĂ«rave tĂ« ndoturâ-thotĂ« prof Zela, ndĂ«rsa thekson se me situatĂ«n aktuale tĂ« ndotjes, nevoja mĂ« e madhe Ă«shtĂ« mbushja me ujĂ« tĂ« pastĂ«r tĂ« liqenit, çka mund tĂ« sillte njĂ« mundĂ«si pastrimi dhe uljen e nivelit tĂ« ndotjes.
Analizat
ProfesorĂ« tĂ« Fakultetit tĂ« Shkencave tĂ« NatyrĂ«s u kontraktuan nga Agjencia e Parqeve dhe Rekreacionit pĂ«r tĂ« kryer analiza mbi nivelin e ndotjes sĂ« ujĂ«rave tĂ« Liqenit Artificial. âKjo dukuri (ky lulĂ«zim algash) nĂ« Liqenin Artificial tĂ« TiranĂ«s Ă«shtĂ« pasojĂ« dhe sinjal i ngarkesĂ«s relativisht tĂ« lartĂ« (ndotjes) me lĂ«ndĂ« ushqyese (azot dhe sidomos fosfor) qĂ« kanĂ« shumĂ« mundĂ«si tĂ« vijnĂ« nga ujĂ«rat e patrajtuara urbane, por jo vetĂ«m, tĂ« cilat mund tĂ« grumbullohen nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« vazhdueshme nĂ« kĂ«tĂ« liqen⊠Mbetet e ngutshme pĂ«r BashkinĂ« TiranĂ« grumbullimi dhe largimi i shkarkimeve nga liqeni! Por sidomos mbetet sfidĂ« grumbullimi dhe trajtimi i ujĂ«rave tĂ« zeza pĂ«r gjithĂ« pellgun e TiranĂ«s, si domosdoshmĂ«ri pĂ«r cilĂ«sinĂ« e jetĂ«s pĂ«r njeriun dhe pĂ«r gjithĂ« botĂ«n e gjallĂ«â-thonĂ« nĂ« raport ekspertĂ«t e Fakutetit tĂ« Shkencave tĂ« NatyrĂ«s. âRritja e temperaturave dhe zvogĂ«limi i vĂ«llimit tĂ« ujĂ«rave ka gjasĂ« tĂ« pĂ«rkeqĂ«sojĂ« situatĂ«n gjatĂ« stinĂ«s sĂ« verĂ«s.
Si rrjedhojĂ«, kĂ«rkohet ndĂ«rhyrje e menjĂ«hershme pĂ«r tĂ« verifikuar e ndaluar tĂ« gjithĂ« shkarkimet e ujĂ«rave tĂ« pĂ«rdorura urbane, industriale, etj., qĂ« mund tĂ« vijnĂ« si rrjedhojĂ« e aktivitetit brenda territorit te PMLAT ose tĂ« pĂ«rzierjes sĂ« jashtĂ«ligjshme tĂ« ujĂ«rave tĂ« zeza me kanalet e ujĂ«rave tĂ« bardha/ tĂ« shiut qĂ« shkarkojnĂ« nĂ« liqen. Si rrjedhojĂ« Ă«shtĂ« e domosdoshme tĂ« kryhen analizat e ngarkesave tĂ« koliformĂ«ve fekale dhe totalĂ« (CFU)â-theksojnĂ« mĂ« tej ata. Sa i takon vlerĂ«simit kimiko-biologjik, nga njĂ« sondazh i kryer nga Departamenti i InxhinierisĂ« Kimike nĂ« Universitetin Politeknik tĂ« TiranĂ«s rezultoi se pĂ«rmbajtja e nutrienteve nĂ« mostrat e marra nĂ« liqen, gjatĂ« muajit janar 2025 ishte shumĂ« e lartĂ«. âUjĂ«rat quhen tĂ« eutrofikuar kur pĂ«rmbajtja e fosforit Ă«shtĂ« 0.020 mg/L. NdĂ«rkaq, analizat e kryera nga Universiteti Politeknik tĂ« TiranĂ«s treguan vlera shumĂ«fish mĂ« tĂ« larta tĂ« pĂ«rmbajtjes sĂ« fosforit, rreth 0.070 mg/L. Gjithashtu, pĂ«rmbajtja e oksigjenit, edhe pse nĂ« periudhĂ« dimri, ishte me njĂ« saturim rreth 55%, vlerĂ« mjaft e ulĂ«t pĂ«r kĂ«tĂ« periudhĂ«. Pa dyshim, nĂ« stinĂ«n e verĂ«s, pĂ«rmbajtja e oksigjenit do tĂ« jetĂ« mĂ« e ulĂ«t dhe gjendja do tĂ« pĂ«rkeqĂ«sohetâ-thekson raporti, duke iu referuar pĂ«rgjigjes sĂ« analizave tĂ« dala nga kampionĂ« tĂ« ujit tĂ« marra nĂ« disa pika tĂ« Liqenit Artificial.
Përgjegjësit e (pa) përgjegjshëm
PĂ«r situatĂ«n alarmante, audituesit e KLSH-sĂ«, duke u nisur nga raportet e ekspertĂ«ve tĂ« Fakultetit tĂ« Shkencave tĂ« NatyrĂ«s, tĂ« AgjencisĂ« KombĂ«tare tĂ« Mjedisit dhe tĂ« Departamenti i InxhinierisĂ« Kimike nĂ« Universitetin Politeknik tĂ« TiranĂ«s, tĂ« cilĂ«t kryen analizim tĂ« thelluar pĂ«r ndotjen e liqenit, kĂ«rkuan qĂ« institucionet pĂ«rgjegjĂ«se tĂ« merrnin masat e nevojshme. KLSH nĂ« raport, tĂ« cilĂ«n Faktoje e disponon tĂ« plotĂ«, theksojnĂ« pĂ«rplasjen institucionale mes drejtorive nĂ« varĂ«si tĂ« BashkisĂ« TiranĂ«, ku asnjĂ«ra prej tyre nuk merrte pĂ«rsipĂ«r pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« pĂ«r problemin e ndotjes sĂ« theksuar tĂ« Liqenit Artificial. âDuke vlerĂ«suar si shkaktues potencial tĂ« ndotjes prurjet e ujĂ«rave tĂ« ndotura nĂ«pĂ«rmjet kanaleve tĂ« ujĂ«rave tĂ« shiut/ tĂ« bardha qĂ« derdhen nĂ« liqenin artificial tĂ« TiranĂ«s, grupi i auditimit ka kĂ«rkuar njĂ« planimetri tĂ« shtrirjes sĂ« kĂ«tij rrjeti, informacion mbi gjendjen e tyre, si dhe procedurat pĂ«rkatĂ«se pĂ«r pastrimin dhe mirĂ«mbajtjen e tyre, nga strukturat e varĂ«sisĂ« sĂ« BashkisĂ« TiranĂ«, si APR (Agjencia e Parqeve dhe Rekreacionit), UKT (UjĂ«sjellĂ«s Kanalizimet TiranĂ«) dhe DPN2â-thotĂ« raprti. Po çfarĂ« pĂ«rgjigje morĂ«n? NĂ« shkresa tĂ« ndryshme, institucionet ia veshin pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« njĂ«ra-tjetrĂ«s, kjo vĂ«rtetohet edhe nga dokumentacioni i mbĂ«rritur pĂ«r KLSH-nĂ«. raporti.
âPĂ«r sa mĂ« sipĂ«r, APR bĂ«n me dije se nuk disponon planimetri tĂ« kanaleve tĂ« ujĂ«rave tĂ« shiut dhe se nga punonjĂ«sit e kĂ«tij institucioni, kryhet vetĂ«m pastrimi fizik i mbetjeve tĂ« dukshme, si p.sh. gjethe, degĂ«, materiale plastike/ plastmasi, kartona, letra, etj. Ky lloj pastrimi kryhet rregullisht nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« ato tĂ« jenĂ« tĂ« pastra dhe tĂ« mos krijojnĂ« problematika me reshjet e dendura. Gjithashtu edhe Drejtoria e PĂ«rgjithshme e MirĂ«mbajtjes, RrugĂ«, Ndriçim, SinjalistikĂ« (DNP 2), nĂ« pĂ«rgjigjen e pyetĂ«sorit dĂ«rguar elektronikisht nĂ« datĂ«n 12.03.2025, bĂ«n me dije se nuk disponon hartĂ«/ planimetri tĂ« kanaleve tĂ« ujĂ«rave tĂ« shiut, pasi liqeni i TiranĂ«s nuk menaxhohet nga kjo drejtori. NĂ« shkresĂ« citohet se ânga verifikimet e kryera nga njĂ« grup i ngritur pĂ«r kĂ«tĂ« çështje rezultoi qĂ« nĂ« liqenin artificial tĂ« TiranĂ«s nuk ka asnjĂ« pikĂ« shkarkimi tĂ« ujĂ«rave tĂ« shiut, pasi ato shkarkohen nĂ« kolektorĂ«t e ujĂ«rave tĂ« zeza tĂ« cilat menaxhohen nga UKT sh.aâ. NdĂ«rsa UKT, nĂ« pĂ«rgjigjen e pyetĂ«sorit dĂ«rguar elektronikisht nĂ« datĂ«n 18.03.2024, shprehet se âReferuar rrjetit tĂ« largimit tĂ« ujĂ«rave tĂ« shiut ju informojmĂ« se administrimi dhe mirĂ«mbajtja e tyre nuk bĂ«het nga UKT, por nga Bashkia TiranĂ« nĂ«pĂ«rmjet DrejtorisĂ« sĂ« PĂ«rgjithshme tĂ« RrugĂ«ve dhe Ndriçimit Publik, si dhe APR qĂ« menaxhon territorin e PMLATâ-thekson raporti.
Ndotje në çdo drejtim
MĂ« tej KLSH shprehet se pavarĂ«sisht se nĂ« shkresat e institucioneve tĂ« varĂ«sisĂ« sĂ« BashkisĂ« TiranĂ« dhe dokumentacionin e gjeneruar nga Agjencia KombĂ«tare e Mjedisit citohet se âĂ«shtĂ« konstatuar se nĂ« 6 nga 8 pikat e shkarkimit tĂ« ujĂ«rave tĂ« bardha kishte rrjedhjeâ, asnjĂ« nga institucionet e varĂ«sisĂ« sĂ« BashkisĂ« TiranĂ« (qĂ« drejtpĂ«rdrejt ose tĂ«rthorazi lidhen me administrimin e atij territori, pastrimin e mirĂ«mbajtjen sĂ« kanaleve tĂ« ujĂ«rave tĂ« shiut apo tĂ« rrjetit tĂ« kanalizimeve), nuk administron njĂ« planimetri tĂ« kĂ«tyre kanaleve tĂ« ujĂ«rave tĂ« bardha qĂ« derdhen nĂ« liqen, pĂ«r tĂ« evidentuar shtrirjen dhe rrugĂ«n qĂ« kanalet ndjekin, pĂ«r tâu derdhur nĂ« fund nĂ« liqen, njĂ«kohĂ«sisht pĂ«r tĂ« vlerĂ«suar zonat urbane nĂ«pĂ«rmjet tĂ« cilave kĂ«to kanale kalojnĂ« dhe qĂ« mund tĂ« kenĂ« ndĂ«rhyrje nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« jashtĂ«ligjshme duke lidhur kanalizimet e ujĂ«rave tĂ« zeza me kanalet e ujĂ«rave tĂ« shiut. Nalizimi mĂ« i fundit qĂ« i pĂ«rket kĂ«tij viti rezultoi se uji i Liqenit Artificial Ă«shtĂ« i ndotur rreth 50 pikĂ« mĂ« shumĂ« se norma, ndĂ«rsa e cilĂ«sojnĂ« âtĂ« sĂ«murĂ«â dhe nĂ« rrezik tĂ« madh qĂ« nĂ«se nuk merren masat bimĂ«sia dhe gjallesat tĂ« zhduken, duke e kthyer nĂ« âliqe tĂ« vdekurâ.
Sebi Alla â Ankthi i pritjes sĂ« ekspertizĂ«s pĂ«r vdekjen e djalit tĂ« tyre Brianit, vetĂ«m tre vjeç, mori fund mĂ«ngjesin e 23 shtatorit, por pĂ«rgjigjet e ekspertizĂ«s shtuan edhe mĂ« shumĂ« brengĂ«n e pĂ«rjetshme.
âEkspertiza e dytĂ« e kryer nĂ« Itali mbi shkakun e vdekjes sĂ« djalit tim Ă«shtĂ« e tmerrshme. Shkaku i humbjes sĂ« jetĂ«s Ă«shtĂ« anestezia e tepĂ«rt. NĂ« kĂ«tĂ« pĂ«rfundim arriti edhe mjekĂ«sia jonĂ« ligjore, por ekspertiza mĂ« e detajuar qĂ« erdhi nga Italia e ka shtjelluar mĂ« thellĂ«. Jam i shokuar sa herĂ« qĂ« lexoj çdo rreshtâ, thotĂ« pĂ«r Faktoje.al Bledar Spahiu, babai i Brian Spahiut.
QĂ«ndrimet
NĂ« qĂ«ndrimet e mĂ«parshme pas humbjes sĂ« jetĂ«s sĂ« djalit Bledar Spahiu shprehej se pĂ«r ndĂ«rhyrjen kirurgjikale nĂ« mbushjen e 14 dhĂ«mbĂ«ve kishte paguar 700 euro dhe 33 mijĂ« lekĂ« tĂ« reja shtesĂ« pĂ«r âdy herĂ« anesteziâ.
Djalin e nxori në agoni nga klinika, duke marrë sigurinë e dy mjekëve, Roland dhe Ina Xhaxho, se narkoza do i dilte shpejt, por pak orë më vonë nisen me urgjencë drejt Pediatrisë në QSUNT dhe e shtrojnë në Reanimacionin e Pediatrisë ku më pas humbi jetën.
âKur doli nga salla mjekja Xhaxho mĂ« tha se kishte ndĂ«rhyrĂ« nĂ« 14 dhĂ«mbĂ«, autopsia dhe ekspertiza nxorĂ«n se gjashtĂ« dhĂ«mbĂ« nuk ishin mbushur fareâ, kujton kĂ«tĂ« detaj me shumĂ« dhimbje Bledari, sot njĂ« prind qĂ« kĂ«rkon prej dy vitesh drejtĂ«si pĂ«r jetĂ«n e humbur tĂ« djalit 3-vjeçar.
âDrejtĂ«si pĂ«r tim bir. KĂ«tĂ« dua dhe do i shkoj deri nĂ« fundâ, thotĂ« pĂ«r Faktoje Spahiu, ndĂ«rsa shpesh habi se pĂ«rse u deshĂ«n dy vite zvarritje pĂ«r tĂ« arritur nĂ« pĂ«rfundimin se mjekĂ«t shkelĂ«n çdo protokoll mjekĂ«sor dhe etikĂ« profesionale duke sjellĂ« pasojĂ«n e rĂ«ndĂ«, vdekjen e njĂ« fĂ«mije vetĂ«m 3-vjeçar. Â
Drejtësi e vonuar
Pas pĂ«rgjigjes sĂ« akt-ekspertizĂ«s sĂ« hollĂ«sishme, Prokuroria e TiranĂ«s kĂ«rkoi masĂ« sigurie âarrest me burgâ pĂ«r mjekun anestezist Roland Xhaxho dhe âarrest shtĂ«pieâ pĂ«r Ina Xhaxhon stomatologe (vajza e tij) dhe stomatologen tjetĂ«r tĂ« klinikĂ«s Marta Gina. Gjykata vendosi tĂ« zbusĂ« masĂ«n pĂ«r Roland Xhaxhon duke e lĂ«nĂ« nĂ« âarrest shtĂ«pieâ dhe po nĂ« arrest shtĂ«pie dy stomatologet.
Ata akuzohen deri mĂ« tani pĂ«r âvrasje nga pakujdesia dhe mjekim i pakujdesshĂ«mâ. MegjithatĂ«, pĂ«rgjigjet e mbĂ«rritura mund tĂ« rĂ«ndojnĂ« akuzat.
Faktoje.al mĂ«son se po diskutohet mundĂ«sia e rikualifikimit tĂ« veprĂ«s penale nĂ« âVrasje me dashje indirekteâ, çâka rĂ«ndon mĂ« shumĂ« pozitat e mjekut Xhaxho, vajzĂ«s sĂ« tij dhe stomatologes sĂ« punĂ«suar nĂ« klinikĂ«n e tyre.
Dosja
I mituri Brian Spahiu humbi jetĂ«n nĂ« reanimacionin e pediatrisĂ« mĂ« 1 tetor 2023, dy ditĂ« pasi kishte kryer ndĂ«rhyrje kirurgjikale dentare pranĂ« klinikĂ«s private âSplendentâ.
Faktoje.al mĂ«son se nga akt-ekspertimi prej afĂ«r 200 faqesh jepen hollĂ«si pĂ«r tĂ« gjithĂ« ecurinĂ« fillimisht tĂ« anestezisĂ«, mĂ« pas ndĂ«rhyrjes nga stomatologĂ«t dhe pasojave fatale qĂ« solli kjo âneglizhencĂ«â, e cila nuk mund tĂ« lidhet kurrsesi me paaftĂ«sinĂ« e mjekut, pasi Xhaxho renditet ndĂ«r mjekĂ«t mĂ« tĂ« mirĂ« anestezist qĂ« ka vendi.
Po ashtu po hetohet edhe protokolli mjekësor pas përkeqësimit të shëndetit dhe trajtimit në reanimacionin pediatrik.
Vdekja e 3-vjeçarit Brian Spahiu nuk është rast i izoluar dhe janë me dhjetëra çështje të padive për mjekim të gabuar, apo edhe mitmarrje në sektorin ku është në peshore jeta njerëzore, para së të përfundojnë në peshoren e drejtësisë nga ngjarjet fatale.
 âKam dy vite qĂ« shkoj nĂ« çdo derĂ«, kam vetĂ«m njĂ« qĂ«llim: DrejtĂ«si pĂ«r tim birâ, thotĂ« Bledar Spahiu, prindi qĂ« nuk feston mĂ« ditĂ«lindjet e djalit, por pĂ«rkujton vitet e ditĂ«s sĂ« mortit.
Urdhri i mjekut
Edhe pse janë me dhjetëra raste të denoncimeve ndaj mjekëve për mjekim të gabuar me pasoja të rënda deri humbjen e jetës së pacientëve, dënime për këtë vepër penale nuk janë dhënë. Kjo konfirmohet edhe nga një përgjigje e Urdhrit të Mjekut për Faktoje.al.
âGjatĂ« 10 viteve tĂ« fundit, Urdhri i MjekĂ«ve ka marrĂ« gjithsej 15 vendime disiplinore pĂ«r gjykime tĂ« zhvilluara nĂ« tĂ« dyja shkallĂ«t e gjykimit, si dhe nĂ« shkallĂ«n e parĂ«, kur ankesat janĂ« shqyrtuar pranĂ« KĂ«shillave Rajonale, dhe nĂ« shkallĂ«n e dytĂ«, kur ato janĂ« kaluar pĂ«r shqyrtim pranĂ« KĂ«shillit KombĂ«tarâ, thotĂ« Urdhri i Mjekut, qĂ« mĂ« tej shton se: âNĂ« pjesĂ«n dĂ«rrmuese tĂ« rasteve, mjekĂ«t janĂ« shpallur tĂ« pafajshĂ«mâ.
Përgjatë dhjetë viteve të fundit Urdhri i Mjekut numëron pak raste masash disiplinore për pezullim license, vërejtje dhe paralajmërim për heqje license.
âJanĂ« marrĂ« edhe masa disiplinore, pĂ«rfshirĂ«: 2 raste pezullimi licence (me kohĂ«zgjatje 3 dhe 4 muaj), pĂ«r shkelje tĂ« neneve 13 dhe 25 tĂ« Kodit tĂ« EtikĂ«s dhe DeontologjisĂ« MjekĂ«sore; 2 raste vĂ«rejtjeje me shkrim, pĂ«r shkelje tĂ« nenit 26 tĂ« Kodit tĂ« EtikĂ«s dhe DeontologjisĂ« MjekĂ«sore; 2 raste vĂ«rejtjeje me paralajmĂ«rim pĂ«r heqje licence, pĂ«r shkelje tĂ« neneve 34, 35 dhe 36 tĂ« Kodit tĂ« EtikĂ«s dhe DeontologjisĂ« MjekĂ«soreâ, thuhet nĂ« qĂ«ndrimin e Urdhrit tĂ« Mjekut pĂ«r Faktoje.al.
Aktualisht urdhri konfirmon se nuk ka masa disiplinore nĂ« fuqi pĂ«r mjekĂ«t. âPĂ«r tĂ« gjithĂ« mjekĂ«t ndaj tĂ« cilĂ«ve janĂ« marrĂ« masa disiplinore, ato masa janĂ« shlyer tashmĂ«. PĂ«r kĂ«tĂ« arsye, aktualisht nuk ka masa nĂ« fuqiâ, thuhet nĂ« reagim.
Rastet e rënda
Onkologjiku, QSUT (TiranĂ«), qershor 2024, Hetim pĂ«r skemĂ« zhvatjeje/transferimi pacientĂ«sh nga publiku te privati âMegisâ, mosfunksionim i qĂ«llimshĂ«m i âKobalto TerapisĂ«â, shitje/transferim ilaçesh spitalore; nĂ«n hetim: Edmond Gashi, Alketa Ymeri (Pere), Emiljano Lela, Brikena Qirjazi (ish-zv/drejtoreshĂ«), Halil Gashi (admin i klinikĂ«s), Florian Marku (farmaci). Masa sigurie: arrest shtĂ«pie/detyrim paraqitjeje.
Kardiokirurgjia, QSUT (Tiranë), 2021-2024, Dosje SPAK ndaj prof. Edvin Prifti: 4 akuza (korrupsion në 7 raste, vjedhje duke shpërdoruar detyrën, fshehje të të ardhurave, pastrim parash); sekuestrim rreth 1.1 mln euro (pjesërisht cash në banesë/zyrë). Më 13 shkurt 2024 dosja u çua për gjykim; shtator 2024 GJKKO ktheu për plotësime hetimi.
Klinika dentare âSplendentâ (TiranĂ«), tetor 2023 (zhvillime 2024-2025), Vdekja e 3-vjeçarit Brian Spahiu pas njĂ« ndĂ«rhyrjeje dentare me anestezi tĂ« pĂ«rgjithshme nĂ« klinikĂ«n private tĂ« Roland Xhaxho (anestezist/kardiolog), ku punonte dhe e bija Ina Xhaxho. Prokuroria sekuestroi dokumentacionin mjekĂ«sor dhe kĂ«rkoi ekspertizĂ« tĂ« pavarur ndĂ«rkombĂ«tare. Akuza: vrasje nga pakujdesia / mjekim i pakujdesshĂ«m. Masa sigurie: arrest shtĂ«pie dhe detyrim paraqitjeje pĂ«r mjekĂ«t. ĂĂ«shtja penale vijon nĂ« hetim me akt-ekspertizĂ« italiane pĂ«r shkaqet e vdekjes.
Spitali i TraumĂ«s (TiranĂ«), âmasakra e VelipojĂ«sâ, korrik 2021, Arrest me burg pĂ«r Serdi Memini (kirurg ortoped) dhe Ervin Sulaj (anestezist), si dhe njĂ« infermiere, pasi u dyshuan se morĂ«n 3.7-3.9 mln lekĂ« ryshfet nga i ati i njĂ« 17-vjeçari tĂ« plagosur. Apeli ShkodĂ«r la nĂ« fuqi âarrest me burgâ.
Spitali i Traumës (Tiranë), shtator 2022, Arrestim në flagrancë i anestezistit Fitim Marku pas infiltrimit policor; dyshohet për marrje 20 mijë lekë ryshfet për shërbim. (Më pas masa sigurie u ndryshua në arrest shtëpie).
QSUT (Tiranë), shkurt 2023, Arrestim i dy punonjësve për korrupsion te shërbimi i skanerit: Nazmi Metaliu (mjek) dhe Astrit Mansaku (teknik imazherie); akuzohen se u merrnin para pacientëve për të kryer skanerin.
Spitali Rajonal Fier, qershor 2021, Pas pezullimit nga detyra, u ndaluan për korrupsion Agim Sula dhe Eduart Shyti; dyshohet marrje ryshfeti nga pacientë.
Durrës, janar 2023, Arrestohet mjek i Bankës së Gjakut: dyshohet se kërkoi 5,000 lekë për të mundësuar transfuzion gjaku.
Institucione tĂ« shĂ«ndetĂ«sisĂ« publike (TiranĂ«), korrik 2020, Operacion antikorrupsion: 14 mjekĂ«/ish-mjekĂ« & punonjĂ«s (Higjiena, ISHSh, poliklinika) nĂ«n masa sigurie; ndĂ«rmjetĂ«sim pĂ«r tamponĂ« COVID-19 dhe ryshfete 5,000-10,000 lekĂ«, libreza fiktive, etj. Disa me âarrest me burgâ, disa me âarrest shtĂ«pie/pezullimâ.
Materniteti âKoço Gliozheniâ (TiranĂ«), shtator 2016, Ndalohen pĂ«r mjekim tĂ« gabuar/neglizhencĂ« nĂ« rastin e vdekjes sĂ« Adia Ăajku (35 vjeçe): Dritan Deçka, Helidon Klosi; Nazmie Ceni hetohet nĂ« gjendje tĂ« lirĂ«.
âShefqet Ndroqiâ (TiranĂ«), tetor 2024 â Arrestohet radiologu PĂ«llumb Hysko nĂ«n akuza pĂ«r ngacmim seksual/shpĂ«rdorim detyre; nĂ« hetim edhe njĂ« teknik laboratori. (Rast i vitit tĂ« kaluar, ende pa pĂ«rfundim gjyqĂ«sor)
Ky artikull u realizua me mbĂ«shtetjen e Fondacionit âFriedrich Ebertâ nĂ« TiranĂ«
Sebi Alla Rreth 45 për qind e të moshuarve që janë në Institucionet Rezidenciale shtetërore (Shtëpitë e të Moshuarve), shfaqin probleme të shëndetit mendor, por në këto qendra mungon një mjek pasikiatër, apo edhe medikamentet e nevojshme për sëmundjet mentale.
Në këtë përfundim arrin Kontrolli i Lartë i Shtetit, pas një auditimi të bërë në gjashtë bashki të vendit në këto qendra për periudhat 2020, 2021 dhe 2022.
âSa i pĂ«rket vlerĂ«simit tĂ« kujdesit shĂ«ndetĂ«sor dhe mjekimit tĂ« ofruar pĂ«r tĂ« moshuarit rezident, disa nga problematikat e evidentuara janĂ«: Mungesa e mjekĂ«ve specialistĂ« (sipas problematikave dhe nevojave tĂ« tĂ« moshuarve) nĂ« IR (ShĂ«nim: Institucionet Rezidenciale); Mungesa e njĂ« mjeku psikiatĂ«r tĂ« angazhuar nĂ« IR, pavarĂ«sisht faktit se mesatarisht 45% e rezidentĂ«ve paraqesin probleme tĂ« shĂ«ndetit mendorâ, thuhet nĂ« raportin e KLSH-sĂ« pas auditimit qĂ« ka kryer nĂ«, TiranĂ«, ShkodĂ«r, Fier, GjirokastĂ«r, KavajĂ« dhe Poliçan.
Shumë të moshuar, pak qendra
Aktualisht në të gjithë vendin janë vetëm 7 shtëpi të moshuarish dhe disa institucione të tjera rezidenciale që ofrojnë shërbim për pak persona, ndonëse nevoja është e madhe.
Profesor Gëzim Tushi, sociolog, në një reagim për Faktoje.al e konsideron problemin e trajtimit të të moshuarve si tepër shqetësuese dhe nevojë për ndërhyrje të menjëhershme, si shtetërore ashtu edhe komunitare.
âInstitucionet Rezidenciale nuk janĂ« nĂ« nivelin e kĂ«rkuar. TĂ« moshuarve shpesh nuk u ofrohet ekspertizĂ« e duhur nga specialistĂ« nĂ« diagnostikim dhe mĂ« pas trajtim. NĂ« qendrat rezidenciale kemi pĂ«rzierje diagnozash ku krahas sĂ«mundjeve tĂ« tjera shumĂ« tĂ« moshuar shfaqin probleme tĂ« sĂ«mundjeve kronike si alzaimeri, demenca etjâ, thotĂ« Tushi.
Mbi çështjen e mungesës së specializuar të trajtimit të moshuarve që shfaqin edhe probleme të shëndetit mendor KLSH konstaton se nuk ofrohen qendra rezidenciale për trajtimin specifik të këtyre sëmundjeve.
âKĂ«ta tĂ« moshuar duhet tĂ« akomodohen nĂ« qendra rezidenciale pĂ«r persona jo-autosuficientĂ« dhe tâju ofrohen shĂ«rbime social-shĂ«ndetĂ«sore nĂ« pĂ«rputhje me nevojat e tyre. Aktualisht, sistemi i shĂ«rbimit social shtetĂ«ror nuk ofron qendra rezidenciale me kĂ«to specifika. PĂ«r rrjedhojĂ«, pavarĂ«sisht problematikave shĂ«ndetĂ«sore tĂ« paraqitura kjo kategori tĂ« moshuarish akomodohet nĂ« tĂ« njĂ«jtat ambiente me tĂ« moshuarit e tjerĂ« nĂ« qendrat rezidencialeâ, konstaton KLSH.
Gjithashtu alarmante është fakti se në të gjithë Shtëpitë e të Moshuarve nuk ka kontroll dhe ekzaminim të vazhdueshëm dhe konsulta mjekësore.
âNĂ« Institucionet Rezidenciale pĂ«r tĂ« Moshuar nuk zbatohet asnjĂ« program, i cili parashikon ekzaminimin dhe kryerjen e vizitave apo konsultave periodike nga mjekĂ« specialistĂ« sipas nevojave tĂ« tĂ« moshuarveâ, thotĂ« KLSH.
NĂ« analizim tĂ« raportit, audituesit e Kontrollit tĂ« LartĂ« tĂ« Shtetit nxjerrin si problematikĂ« edhe njĂ« gjetje tjetĂ«r e cila lidhet me trajtimin dentar. âAsnjĂ« nga Institucionet Rezidenciale pĂ«r tĂ« Moshuar nuk Ă«shtĂ« angazhuar nĂ« planifikimin periodik tĂ« vizitave dentare, me qĂ«llim nxitjen e higjienĂ«s orale tek tĂ« moshuarit dhe vlerĂ«simin e nevojave tĂ« tyreâ, thuhet nĂ« raport.
Larg BE-së
Nga studimet e kryera, prof Gëzim Tushi thotë se në të gjithë vendin janë 191 mijë të moshuar të cilët shfaqin nevojën e kujdesit social, prej të cilëve 31 mijë janë të moshuar të vetmuar.
âAta mund tĂ« kenĂ« njĂ« banesĂ« apo pension, por pĂ«r arsye tĂ« ndryshme nuk kanĂ« fĂ«mijĂ« ose tĂ« afĂ«rm qĂ« tĂ« kujdesen pĂ«r taâ, tha Tushi. âSipas mesatares sĂ« vendeve tĂ« BE-sĂ« pĂ«r çdo 100 mijĂ« banorĂ« nevojitet njĂ« shtĂ«pi tĂ« moshuarish, ndĂ«rsa nĂ« vendin tonĂ« ky raport Ă«shtĂ« mjaft i ulĂ«t. Tirana me rreth 1 milionĂ« banorĂ« ka vetĂ«m njĂ« ShtĂ«pi tĂ« Moshuarishâ, thotĂ« Tushi, ndĂ«rsa shton se duhet tĂ« ndryshojĂ« ky raport, jo vetĂ«m si objekte tĂ« ngritura nĂ« shĂ«rbim tĂ« tĂ« moshuarve, por si mundĂ«si trajtimi.
âNjĂ« zgjidhje e mirĂ« Ă«shtĂ« ngritja e qendrave rezidenciale komunitare tĂ« hapura. TĂ« moshuarit kanĂ« nevojĂ« jo vetĂ«m pĂ«r trajtim ushqimor, mjekĂ«sor apo shĂ«rbime tĂ« tjera, por edhe integrim tĂ« tyre me pjesĂ«n tjetĂ«r tĂ« shoqĂ«risĂ«â, sugjeron, prof Tushi.
Shërbimet
Por çfarë ofron vendi për moshën e tretë që shfaq nevojë për shërbim të domosdoshëm social? Sipas Tushit, aktualisht ofrohet shërbim për vetëm 300 të moshuar në Shtëpitë e të Moshuarve në të gjithë vendin, ndërsa sektori privat ofron shërbim për rreth 500 të moshuar.
âGjithashtu ka edhe njĂ« kategori tjetĂ«r shĂ«rbimesh qĂ« janĂ« rreth 1400 tĂ« moshuar nĂ« tĂ« gjithĂ« vendin qĂ« marrin shĂ«rbim social si njĂ« vaft ushqim, pĂ«r disa ditĂ« nĂ« javĂ«, apo shĂ«rbime tĂ« tjera tĂ« shpejta mjekĂ«sore si matje tensioni apo glicemieâ, thotĂ« Tushi, duke iu referuar kryesisht qendrave sociale tĂ« trajtimit tĂ« tĂ« moshuarve nga njĂ«sitĂ« vendore.
âDiskriminim nĂ« pagesaâ
Sipas Ligjit 121/2016, âPĂ«r shĂ«rbimet e kujdesit shoqĂ«ror nĂ« RepublikĂ«n e ShqipĂ«risĂ«â, sistemi i shĂ«rbimeve tĂ« kujdesit shoqĂ«ror ofron shĂ«rbime falas ose kundrejt tarifave, sipas rasteve tĂ« pĂ«rcaktuara nĂ« kĂ«tĂ« ligj.
Por auditimi i KLSH-sĂ« thekson si çështje qĂ« duhet rregulluar nga institucionet pĂ«rgjegjĂ«se, kryesisht ShĂ«rbimi Social ShtetĂ«ror dhe NjĂ«sitĂ« Vendore trajtimin e barabartĂ« tĂ« tĂ« moshuarve. âTarifa qĂ« paguan çdo i moshuar pĂ«r jetesĂ«n nĂ« Institucionet Rezidenciale Publike Ă«shtĂ« pĂ«rcaktuar nĂ« masĂ«n 40% tĂ« pensionit tĂ« pleqĂ«risĂ« nĂ« muaj. Kjo tarifĂ« e barabartĂ« nĂ« shumĂ«n relative (40%) Ă«shtĂ« diskriminuese sepse njĂ« pensionist qĂ« ka pensionin mĂ« tĂ« lartĂ« paguan mĂ« shumĂ« se njĂ« pensionist qĂ« ka pensionin minimal, ndĂ«rkohĂ« qĂ« pĂ«rfitojnĂ« tĂ« njĂ«jtin shĂ«rbimâ, thotĂ« KLSH.
Pa kushte
âKushtet aktuale nĂ« rezidencat pĂ«r tĂ« moshuar nuk plotĂ«sojnĂ« nevojat e tĂ« moshuarve sipas standardeve tĂ« shĂ«rbimeve tĂ« pĂ«rkujdesit shoqĂ«ror pĂ«r tĂ« moshuarit qĂ« jetojnĂ« nĂ« qendrat rezidenciale publike. SHSSH dhe njĂ«sitĂ« vendore nuk kanĂ« alokuar fonde pĂ«r kryerjen e investimeve nĂ« infrastrukturĂ«, ndĂ«rtesa, pajisje dhe orendiâ, thotĂ« KLSH.
Ky institucion konstaton se mungesa e investimeve për ndërtimin e kapaciteteve të reja akomoduese apo shtesa në ndërtesat ekzistuese të Institucioneve Rezidenciale Publike, ndikon në mos realizimin e objektivave të reformimit të sistemit të shërbimeve shoqërore sipas standardeve të shërbimeve të përkujdesit për të moshuarit në qendrat rezidenciale.
âDecentralizimi i shĂ«rbimit social duke i dhĂ«nĂ« pĂ«rparĂ«si hartimit tĂ« politikave dhe trajtimit tĂ« tĂ« moshuarve nga qeverisja vendore nuk solli rezultatet e pritura. BashkitĂ« e kanĂ« lĂ«nĂ« trajtimin e tĂ« moshuarve nĂ« plane dytĂ«sore, duke mos i dhĂ«nĂ« rĂ«ndĂ«si nevojĂ«s sĂ« madheâ, tha prof Tushi.
Ky artikull u realizua me mbĂ«shtetjen e Fondacionit âFriedrich Ebertâ nĂ« TiranĂ«
Nga Sebi Alla â âMbetjet janĂ« aty nĂ« ata 102 kontejnerĂ« tĂ« mĂ«dhenj, as 200 metra nga banesat, nĂ« fillim reaguam, tani u mĂ«suam me helminâ, thotĂ« gati i dorĂ«zuar Fatmiri, banor i Lagjes âRiniaâ, njĂ« zonĂ« urbane mes Porto Romanos industriale dhe ShĂ«n Avlashit.
Plot një vit iu desh Prokurorisë së Durrësit që të kuptonte se në Shqipëri nuk ka asnjë laborator të çertifikuar për kryerjen e analizave të 2100 ton mbetje, të dyshuara të rrezikshme.
Një ditë më parë (9 tetor), ekspertët morën kampione nga 102 kontejnerët dhe i dërguan në një laborator në Itali, duke pritur tashmë përgjigjen zyrtare.
NĂ« njĂ« vit hetim nuk ka asnjĂ« person tĂ« marrĂ« nĂ«n akuzĂ«, ndĂ«rsa denoncuesit e kĂ«saj çështje organizatĂ«n mjedisore ndĂ«rkombĂ«tare BAN dhe drejtorin e saj Jim Puckett, e kanĂ« âpĂ«rjashtuarâ nga hetimi. Â
Loja me laboratorët
Me nisjen e hetimeve nĂ« tetor tĂ« vitit tĂ« kaluar, Prokuroria e DurrĂ«sit si hap tĂ« parĂ« i kĂ«rkoi tre institucioneve shtetĂ«rore, AgjencisĂ« KombĂ«tare tĂ« Burimeve Natyrore, Fakultetit tĂ« Gjeologji Minierave dhe Fakultetit tĂ« Shkencave tĂ« NatyrĂ«s qĂ« tĂ« merrnin kampionĂ« nĂ« kĂ«to kontejnerĂ« dhe kryenin analizat nĂ«se mbetjet ishin toksike, apo âoksid hekuriâ siç paraqitej nĂ« dokumentacion nga kompania transportuese âSokolaj shpkâ.
Reagimi
Përgjigja nuk ishte befasuese, pasi të trija këto institucione i kthyen përgjigje zyrtare Prokurorisë së Durrësit se nuk kishin as laboratorë dhe as ekspertë për kryerjen e kësaj ekspertize.
Faktoje.al, nĂ« njĂ« botim tĂ« zgjeruar disa muaj mĂ« parĂ« ngriti pikĂ«risht kĂ«tĂ« shqetĂ«sim mbi mungesĂ«n e laboratorĂ«ve specifik pĂ«r analizimin e mbetjeve toksike. NĂ« Mars tĂ« kĂ«tij viti, institucioni i akuzĂ«s nĂ« DurrĂ«s shprehu optimizĂ«m se çështjen do e zgjidhte shpejt. âAktualisht Ă«shtĂ« identifikuar laboratori qĂ« plotĂ«son dhe ka infrastrukturĂ«n pĂ«r garantimin e respektimit tĂ« tĂ« gjitha protokolleve dhe standardeve ndĂ«rkombĂ«tare dhe shumĂ« shpejt do procedohet me marrjen dhe analizimin e mostraveâ, tha zyrtarisht Prokuroria e DurrĂ«sit.
Ecuria
Por çfarë ka ndodhur? Gjashtë muaj më vonë dorëzohet sërish dhe pas plot një viti sorollatje në kërkim të laboratorëve që nuk ekzistojnë në Shqipëri, mori vendimin që ekspertiza të kryhej në Itali.
Oksid Hekuri apo EAFD?
(Photo by Adnan Beci / AFP). (Photo by Adnan Beci / AFP)
Organizata mjedisore ndĂ«rkombĂ«tare âBasel Action NetĂ«orkâ (BAN) me qendĂ«r nĂ« Seatle tĂ« Shteteve tĂ« Bashkuara, ngriti shqetĂ«simin se nĂ« anijen âMoliviaâ tĂ« nisur nga ShqipĂ«ria mĂ« 4 korrik 2024 nĂ«pĂ«rmjet Portit tĂ« DurrĂ«sit fshiheshin tonelata me mbetje tĂ« rrezikshme. Mbetjet dyshohet se janĂ« marrĂ« nga pluhuri i furnaltave tĂ« kompanisĂ« Kurum nĂ« Elbasan e cila vepron nĂ« fushĂ«n e pĂ«rpunimit tĂ« skrapit pĂ«r prodhim hekuri.
BAN mori të dhëna që kjo anije bashkë me (Oksidin e Hekurit) po transportonte EAFD.
Përbërësi EAFD është material i cili vjen nga riciklimi i skrapit të çelikut dhe përmban okside metalike toksike, si (Cadmiumi dhe Kromi), të cilat konsiderohen të dëmshëm për shëndetin dhe mjedisin, çka detyroi vendin pritës Tajlandën që të kthente pas mbetjet, duke e rikthyer anijen sërish në Durrës me 28 shtator të vitit të kaluar.
Dokumentacioni
Kompania transportuese âSokolaj shpkâ, nĂ« dokumentacionin shoqĂ«rues pĂ«rcaktonte se ngarkesa ishte me âOksid Hekuriâ, por dyshimet e âBasel Action NetĂ«orkâ, mbesin se nĂ« kontejnerĂ«t qĂ« mbajnĂ« 2100 ton material ka mbetje tĂ« rrezikshme EAFD.
Refuzuan denoncuesit
Drejtori Ekzekutiv i BAN, Jim Puckett erdhi nĂ« ShqipĂ«ri dhe u vetĂ«ofrua qĂ« tĂ« merrte pjesĂ« nĂ« çdo proces tĂ« transportimit dhe analizimit tĂ« mbetjeve tĂ« dyshuara toksike, por hasi nĂ« njĂ« vĂ«shtirĂ«si tĂ« âpakalueshmeâ; ProkurorinĂ« e DurrĂ«sit, ndonĂ«se zyrtarisht u shprehĂ«n se e ftonin BAN pĂ«r tĂ« paraqitur çdo dĂ«shmi dhe dokumentacion.
âNĂ« kuadĂ«r tĂ« kĂ«tij procedimi penal, Bazel Action NetĂ«ork dhe Mileukontakt ShqipĂ«ri, pĂ«rfaqĂ«suar nga Jim Puckett, i Ă«shtĂ« drejtuar ProkurorisĂ« DurrĂ«s nĂ«pĂ«rmjet njĂ« emaili duke kĂ«rkuar qĂ« tĂ« pyetet si dĂ«shmitar dhe tĂ« marrĂ« pjesĂ« si ekspert dhe vĂ«zhgues gjatĂ« procesit tĂ« marrjes sĂ« mostrave dhe analizimitâ, njoftoi prokuroria, nĂ« mars tĂ« kĂ«tij viti.
Faktoje.al mĂ«son se institucioni i akuzĂ«s ka refuzuar marrjen e dĂ«shmisĂ« dhe dokumentacionit qĂ« disponon BAN. âDeponimi shkresor i zotit Puckett dhe i BAN nuk Ă«shtĂ« marrĂ« nĂ« administrim nga Prokuroria e DurrĂ«sit. Pretendimi qĂ« ngritĂ«n ishte se nuk e parashikon procedura hetimoreâ, tha pĂ«r Faktoje.al, drejtoresha ekzekutive e âMileukontakt Albaniaâ, Valbona Mazreku.
Mbetjet në mes të fushës
Në pjesën lindore të zonës industriale të Porto Romanos ndodhen ende 102 kontejnerët të dyshuara se mund të përmbajnë mbetje toksike.
Fillimisht ambienti është përdorur për automjetet e sekuestruara nga Policia e Durrësit, por pas vendimit për tu vendosur aty, u krye rrethimi i plotë dhe ruhet 24 orë nga një patrullë e Policisë së Shtetit.
âKanĂ« njĂ« vit qĂ« qĂ«ndrojnĂ« aty, nuk dimĂ« asgjĂ« çfarĂ« bĂ«het, problem Ă«shtĂ« dhe me frikĂ« jemiâ, thotĂ« njĂ« i ri, shitĂ«s nĂ« njĂ« market aty pranĂ«.
Zona është lagunore dhe çdo rrjedhje e mundshme dhe dekompozim nga qëndrimi i gjatë në kontejnerë mund të përbëjë rrezik si për kontaminimin e tokës dhe ujërave nëntokësorë, por edhe drejtpërdrejtë për banorët, shtëpitë e të cilëve nuk janë më shumë se 200 metra larg. Ankthi për banorët e zonës ku ndodhen kontenierët mbetet duke pritur përgjigjen përfundimtare të analizave
Login
