Nga Jona Cenameri e Dejan Rakita – Mbi Vareš, një qytet me traditë të gjatë minerare në Bosnjen dhe Hercegovinën qendrore, po bëhen plane për hapjen e një miniere të re kromi. Projekti ka nxitur kundërshtime të forta tek banorët lokalë dhe organizatat mjedisore, si edhe shqetësim te një pjesë e komunitetit të ekspertëve.

Në zonat e fshatrave Duboštica dhe Tribija, në kodrat pyjore mbi këtë qytet boshnjak, planifikohet nxjerrja e kromit, një metal që Bashkimi Evropian e konsideron strategjikisht të rëndësishëm për tranzicionin e gjelbër. Megjithatë, për një pjesë të komunitetit lokal, projekti mbart rrezikun e ndikimeve të përhershme mbi burimet ujore, ekosistemet pyjore dhe shëndetin publik. 

Ndërsa autoritetet dhe investitori flasin për vende pune dhe zhvillim, 49 organizata dhe komunitete lokale nga pellgu i lumit Krivaja kanë kërkuar së fundmi ndërprerjen e menjëhershme të koncesionit, duke paralajmëruar se pasojat mund të shtrihen edhe në zonat përreth. Ekspertët thonë se zona e prekur mund të shtrihet në një rreze deri në 120 kilometra, duke përfshirë të gjitha qytetet kryesore në Bosnje dhe Hercegovinë.

Në këto paralajmërime, shpesh përmendet Bulqiza, një qytet minerar në Shqipërinë lindore, i vendosur pothuajse në të njëjtën distancë nga Tirana sa Vareši nga Sarajeva, rreth 40 kilometra në vijë ajrore.

Edhe pse kromi është nxjerrë në Bulqizë për më shumë se shtatë dekada, ky rast nuk shërben si analogji e drejtpërdrejtë apo si parashikim i rezultateve në Vareš. Përkundrazi, Bulqiza përdoret këtu si një rast praktik i dokumentuar, një ilustrim i rreziqeve që shfaqen kur nxjerrja e burimeve natyrore ecën më shpejt sesa mbikëqyrja institucionale dhe mekanizmat e llogaridhënies publike.

Është e rëndësishme të theksohet se Vareši sot nuk është Bulqiza. Janë dy vende të ndryshme, me kuadër ligjor të ndryshëm dhe me faza të ndryshme të zhvillimit minerar. Pikërisht për këtë arsye, krahasimi ka kuptim, jo për shkak të vetë qyteteve, por për shkak të mekanizmave institucionalë të përfshirë. Fokusi i këtij investigimi është te transparenca e koncesioneve, ekzistenca e monitorimit mjedisor dhe shëndetësor, veçanërisht për kromin gjashtëvalent Cr(VI), menaxhimi i mbetjeve minerare dhe i ujërave të minierës, si edhe balanca mes përfitimeve dhe dëmeve lokale.

Në letër, projekti duket i thjeshtë: një mineral strategjik që i duhet Evropës dhe një investitor që premton vende të reja pune. Pyetja kyçe, paralajmërojnë ekspertët, është nëse institucionet kanë kapacitetin t’i bëjnë këto projekte të ligjshme, të sigurta dhe të përgjegjshme ndaj publikut.

Nga hekuri te kromi: ndryshim i modelit minerar në Vareš

Në zonën malore Duboštica-Tribija, mbi pellgun e lumit Krivaja, kompanisë “Vareški minerali” d.o.o. Vareš, e regjistruar deri së fundmi si “Seven Plus” d.o.o. Sarajevo, iu dha një koncesion për kërkime gjeologjike dhe nxjerrje të ardhshme të mineralit të kromit. Ndërkohë, projekti është kthyer në një nga çështjet më kontroverse në Kantonin Zenica-Doboj: nga negociata fillestare të fshehta dhe prerje pyjore “në heshtje”, te ndalimet e përsëritura për inspektim dhe, më pas, te thirrja publike për ndërprerjen urgjente të koncesionit.

Për dekada, Vareši ishte i lidhur ngushtë me minierat. Qyteti u zhvillua paralelisht me minierën dhe uzinën e hekurit, ndërsa infrastruktura dhe hapësirat publike u ndërtuan me të ardhurat e gjeneruara nga sektori. Kjo lidhje mbetet ende e pranishme simbolikisht, nga trashëgimia urbane te vitrazhi i Shën Barbarës, shenjtëreshës mbrojtëse të minatorëve, në kishën lokale.

Prifti Leon Pendić, i cili shërben prej vitesh në atë kishë në Vareš, beson se modelet bashkëkohore të nxjerrjes së burimeve nuk ofrojnë më ndjenjë sigurie afatgjatë për komunitetin lokal.

“Është thellësisht e trishtueshme të shohësh kompani që vijnë në zonën tonë dhe fokusohen vetëm te nxjerrja e sa më shumë burimeve dhe largimi i tyre nga komuniteti. Si është e mundur që natyra jonë, toka, pyjet dhe xeherori të merren, ndërsa asnjë përfitim i qëndrueshëm të mos mbetet në këmbim?” thotë Pendić në një intervistë për një gazetar të portalit Gerila.

Sot, disa banorë të Varešit e perceptojnë minierimin si një proces që kryhet pa përfshirje kuptimplotë të komunitetit lokal. Kjo ndjenjë është përforcuar edhe nga përvoja me minierën ekzistuese Rupice, e vendosur në periferi të qytetit, e cila, pas një sërë ndryshimesh pronësie, iu shit në qershor të këtij viti kompanisë kanadeze Dundee Precious Metals për 1,25 miliardë dollarë amerikanë, pa asnjë përfitim financiar të drejtpërdrejtë për Komunën e Varešit.

Ishte pronari aktual i “Vareški minerali”, Miloš Bošnjaković, ai që e nisi projektin minerar në Rupice, të cilin më pas e rishiti. Banorët e fshatrave Pržići dhe Daštansko dyshojnë se janë helmuar nga plumbi për shkak të afërsisë së vend-depozitimit të mbetjeve të minierës me shtëpitë e tyre, një shqetësim që mbështetet nga analiza të kryera në fillim të dhjetorit të këtij viti, të cilat treguan praninë e plumbit në gjak te të 44 personat e testuar.

Si pasojë, segmente të komunitetit të ekspertëve dhe mjedisor paralajmërojnë se një model i ngjashëm mund të përsëritet në zonën Duboštica-Tribija, me një rrezik shtesë: xeherori i kromit, i cili mund të ketë ndikime mjedisore dhe shëndetësore më të rënda sesa mineralet e mëparshme.

Për këtë arsye, në bisedat me banorët lokalë, po dëgjohet gjithnjë e më shpesh termi “minierim invaziv”, i përdorur për të përshkruar një model ku përfitimet ekonomike arrihen në një afat të shkurtër, ndërsa pasojat afatgjata i ngarkohen territorit dhe popullsisë lokale.

Çfarë nënkupton realisht nxjerrja e mineralit të kromit?

Në deklarata të dhëna ekskluzivisht për këtë artikull investigativ, ekspertë të njohur ndërkombëtarisht në toksikologji, kimi mjedisore, pylltari dhe hidrologji paralajmërojnë se minierimi i kromit në zonën Duboštica-Tribija mbart rreziqe të konsiderueshme afatgjata për mjedisin dhe shëndetin publik.

Profesori emeritus i Toksikologjisë, në disa universitete ndërkombëtare, Dr. Jasenko Karamehić, paralajmëron se kromi gjashtëvalent Cr(VI) është forma më e rrezikshme e këtij metali dhe një kancerogjen i provuar.

“Format më të zakonshme të kromit janë kromi metalik, trivalent dhe gjashtëvalent, ku kromi gjashtëvalent është shumë toksik dhe i klasifikuar si substancë kancerogjene. Kromi gjashtëvalent dëmton materialin gjenetik dhe nuk ka prag të sigurt ekspozimi,” deklaron Karamehić.

Ai paralajmëron se aktivitetet minerare mund të çojnë në transformimin e kromit trivalent në formën më toksike gjashtëvalente, edhe kur Cr(VI) nuk është i pranishëm fillimisht në xeheror.

“Ekspozimi nuk ndodh vetëm në vendin e punës, por edhe përmes pluhurit, ujit dhe ushqimit,” thekson Karamehić, duke nënvizuar se rreziku nuk mbetet domosdoshmërisht i kufizuar në sitin minerar.

Një vlerësim të ngjashëm jep edhe Dr. Ulla B. Vogel, toksikologe dhe profesore në Qendrën Kombëtare Kërkimore për Mjedisin e Punës (NFA) në Kopenhagen.

Vogel shpjegon se kromi gjashtëvalent konsiderohet veçanërisht toksik dhe i rrezikshëm në biomonitorim pikërisht për shkak të kancerogjenitetit.

Ajo thekson se Cr(VI) është kancerogjen i provuar për njeriun, i rregulluar në mënyrë të rreptë në Bashkimin Evropian dhe i klasifikuar si kancerogjen pa prag (non-threshold).

“Kjo do të thotë se nuk ka nivel të sigurt ekspozimi; përkundrazi, vlerat kufi bazohen në një nivel të pranueshëm rreziku,” shpjegon ajo.

Ajo paralajmëron gjithashtu se rreziku nuk kufizohet vetëm në mjediset profesionale.

“Nëse kromi gjashtëvalent çlirohet në ajër ose në ujë, mund të përbëjë kërcënim për popullsinë e përgjithshme që jeton pranë impianteve industriale ose zonave minerare,” thotë Vogel, duke kujtuar rastin e njohur të ndotjes së ujërave nëntokësore në Hinkley, Kaliforni, i cili u bë i njohur gjerësisht përmes filmit Erin Brockovich.

Sipas Vogel, lidhja shkakësore midis thithjes së kromit gjashtëvalent dhe rrezikut për kancer të mushkërive është e dokumentuar mirë, gjë që lejon vlerësime të rrezikut në nivele të ndryshme ekspozimi. Ajo përfundon se vlerësimi i rrezikut kimik është thelbësor dhe se çdo tregues i mundshëm i çlirimit të Cr(VI) në mjedis duhet të nxisë vlerësim më të detajuar të ekspozimit dhe shqyrtim të masave parandaluese.

Dr. Dragana Đorđević, kërkuese kryesore dhe drejtuese e Qendrës së Ekselencës për Kiminë dhe Inxhinierinë Mjedisore në Universitetin e Beogradit, paralajmëron se kromi gjashtëvalent mund të përhapet përmes ujit, ajrit dhe tokës, duke përfshirë edhe reaksione kimike dytësore që burojnë nga kromi trivalent i pranishëm natyrshëm.

“Reshjet shpëlajnë mbetjet minerare, ndotja hyn në ujërat sipërfaqësore dhe nëntokësore, pastaj kalon në zinxhirin ushqimor,” shpjegon Đorđević, duke paralajmëruar se pasojat afatgjata të ekspozimit shpesh janë të pakthyeshme.

Ajo thekson se rreziku është i lidhur me vetë natyrën e xeherorit të kromit, edhe në miniera të kufizuara vetëm në nxjerrje dhe thërrmim.

Veçanërisht, ajo paralajmëron se vend-depozitimet e vjetra dhe grumbullimet e braktisura të mbetjeve shpesh janë burim më i madh ndotjeje sesa objektet aktive, sepse kanë qenë të ekspozuara për dekada ndaj shiut, borës, erës dhe kushteve të tjera atmosferike.

Ajo e përshkruan ekspozimin afatgjatë ndaj kromit gjashtëvalent si rrezik shëndetësor me pasoja shpesh të pakthyeshme, nga kanceri i mushkërive, sinuseve dhe traktit gastrointestinal, te dëmtimet e mëlçisë, veshkave dhe ADN-së, si edhe çrregullime të tiroides dhe dëmtime në zhvillimin e fëmijëve.

Lumi Krivaja si ekosistem i ndjeshëm

Dalibor Ballian, profesor në Fakultetin e Pylltarisë të Universitetit të Sarajevës dhe anëtar korrespondent i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Bosnjes dhe Hercegovinës, paralajmëron se ndërtimi i një miniere kromi në pellgun e lumit Krivaja do të kishte pasoja serioze për ekosistemet lokale.

“Me ndërtimin e një miniere të re kromi, do të humbnim florën dhe faunën, si edhe ajrin dhe ujin e pastër. Gjendja e lumit Krivaja do të ishte e tillë që nuk do të kishte as peshq e as karavidhe, madje nuk do të kishte as baktere. Nëse kjo minierë ndërtohet, do të jetë një bombë atomike ekologjike për zonën përreth dhe për lumin Krivaja, sepse çdo gjë brenda një rrezeje prej 120 kilometrash, përfshirë të gjitha qytetet kryesore në Bosnjes dhe Hercegovinë, do të kontaminohej me krom gjashtëvalent, i cili është jashtëzakonisht toksik për shëndetin e njeriut,” thekson Ballian.

Profesori Karamehić pajtohet me të: “Ndotja mund të përhapet në një zonë të gjerë, veçanërisht kur bëhet fjalë për një territor të madh, nga Vareši brenda një rrezeje 50, e ndoshta deri në 100 kilometra, ku ndotja mund të ketë pasoja serioze dhe afatgjata për shëndetin e njeriut dhe mjedisin”

Paralajmërime të ngjashme vijnë nga Muriz Spahić, një nga hidrologët kryesorë në Bosnjes dhe Hercegovinë dhe ish-profesor në Fakultetin e Shkencave të Natyrës në Universitetin e Sarajevës. Ai shpjegon se kromi gjashtëvalent mund të shfaqet si nënprodukt i aktivitetit minerar dhe të përhapet shpejt nëpër formacionet karbonike shkëmbore, duke arritur burimet e ujit të pijshëm.

“Toksina grumbullohet në sedimente, hyn në zinxhirin ushqimor dhe dëmi mund të jetë afatgjatë dhe i vështirë për t’u kthyer mbrapsht,” paralajmëron Spahić.

Organizatat mjedisore, për rrjedhojë, këmbëngulin që projekti të mos shihet thjesht si investim, por si çështje e shëndetit publik që prek të gjithë pellgun e Krivajës, nga Vareši deri te komunitetet në rrjedhën e poshtme.

Një mineral kritik në një peizazh kritik

Kromi është lëndë e parë kyçe për çelikun inox, infrastrukturën e energjisë së rinovueshme, automjetet elektrike dhe industrinë ushtarake, ndaj është përfshirë në listën e Bashkimit Evropian të lëndëve të para kritike.

Në teori, një minierë kromi në Bosnje dhe Hercegovinë mund të përshtatet me strategjinë zhvillimore të BE-së. Në praktikë, Ballian paralajmëron se projekti i planifikuar ndodhet në një nga zonat pyjore, ekologjikisht më të vlefshme të vendit.

“Këto nuk janë toka të degraduara, por pyje shumë produktive. Pasi të hiqet baza minerale, rikuperimi i tyre kërkon breza,” thekson Ballian.

Sipas të dhënave të disponueshme, zona e koncesionit mbulon rreth 3,200 hektarë midis minierës ekzistuese Rupice dhe sitit të planifikuar në Duboštica.

Në praktikën evropiane, projekte të tilla shoqërohen me koncesione të aksesueshme publikisht, monitorim të pavarur mjedisor dhe shëndetësor, përfshirë matjet e kromit gjashtëvalent, si edhe garanci financiare për rehabilitim.

Mungesa e këtyre mekanizmave në fazat e hershme shpesh më vonë rezulton të jetë dobësi strukturore në qeverisjen e burimeve natyrore.

Koncesion pa akses, pyetje pa përgjigje

Ndërsa në terren po hapen rrugë pyjore dhe po kryhen punime kërkimore, kontrata e koncesionit për Duboštica-Tribija pranë qytetit boshnjak të Varešit mbetet e paarritshme për publikun.

Organizatat e shoqërisë civile dhe gazetarët kanë muaj që përpiqen të sigurojnë kontratën e nënshkruar midis Seven Plus (tani Vareški minerali) dhe Qeverisë së Kantonit Zenica-Doboj. Përgjigjet institucionale, që variojnë nga refuzime të drejtpërdrejta deri te referencat për “sekret tregtar”, kanë penguar aksesin në një dokument që, sipas ligjit, duhet të jetë publik.

Si rezultat, 49 organizata dhe komunitete lokale nga pellgu i Krivajës i dorëzuan një letër të hapur qeverisë kantonale, duke kërkuar ndërprerjen e koncesionit. Njëri prej nënshkruesve, Davor Šupuković nga shoqata ekologjike Fojničani, thotë se çështja kyçe është mosrespektimi i afateve kontraktuale.

“Punimet nuk nisën brenda afatit të dakordësuar, por më vonë u paraqitën si të nisura. Kjo jep një bazë të qartë për ndërprerjen e koncesionit,” thotë Šupuković.

Sipas tij, publiku di vetëm se tarifa e koncesionit është 0.76 euro për ton xeheror dhe 76.7 euro për hektar tokë, ndërsa përmbajtja e plotë e kontratës mbetet e fshehur.

Sipas vendimeve të Gjykatës Kushtetuese të Bosnjes dhe Hercegovinës dhe të Përfaqësuesit të Lartë, tjetërsimi i pronës shtetërore, përfshirë pyjet, tokën dhe burimet natyrore, është i kufizuar derisa të miratohet një ligj shtetëror për pronën shtetërore; ky regjim zbatohet në të gjithë vendin. Zyra e Përfaqësuesit të Lartë (OHR) ka të drejtë të ndërhyjë pikërisht kur mungon marrëveshja politike, çka e bën pronën shtetërore një nga çështjet më të ndjeshme kushtetuese në Bosnje.

Pavarësisht këtij kuadri, punimet në Vareš, në tokë pyjore në pronësi të shtetit, nisën pa pëlqimin e Zyrës së Avokatit të Shtetit të Bosnjes dhe Hercegovinës. Më 20 gusht 2025, Inspektorati Federal i Pylltarisë kërkoi nga kjo zyrë një opinion ligjor lidhur me ligjshmërinë e lejeve për prerje drurësh dhe për ndryshimin e përdorimit të tokës. Deri në momentin e publikimit të këtij shkrimi, nuk është dhënë asnjë përgjigje, ndërsa investitori vazhdon aktivitetin.

Disa ekspertë juridikë dhe organizata të shoqërisë civile pretendojnë se në këtë situatë ka pasur shkelje të vendimeve të Gjykatës Kushtetuese dhe të mandatit të Përfaqësuesit të Lartë.

“Vendimet u morën pa dëgjesa publike dhe pa pjesëmarrjen e komunitetit lokal, duke u bazuar vetëm në një vendim të Këshillit Komunal të Varešit. Kjo ngre pyetje serioze për përputhshmërinë me kuadrin ligjor ekzistues,” thotë Šupuković.

Përgjigjet ndaj pyetjeve të dërguara nga portali Gerila, te Ministria e Ekonomisë e Kantonit Zenica-Doboj ishin të përgjithshme, dhe nuk sqaronin pikat kryesore të kontestuara. Zyra e Kryeministrit Kantonal, si edhe Vareški minerali, nuk kanë kthyer përgjigje deri në momentin e publikimit të këtij shkrimi.

Një vakum ligjor si model

Për Davor Šupuković, rasti Duboštica-Tribija nuk është incident i izoluar, por pjesë e një modeli më të gjerë ku boshllëqet ligjore dhe mbikëqyrja e dobët institucionale shfrytëzohen si kornizë për nisjen e investimeve në zona mjedisore të ndjeshme.

Sipas tij, plani hapësinor ende në fuqi, që daton nga koha e ish-Jugosllavisë, e kishte përcaktuar këtë zone, përfshirë edhe lumin Krivaja, si zonë të mbrojtur. Ndërkohë, Federata e Bosnjës dhe Hercegovinës nuk ka miratuar ende një plan të ri hapësinor. Ky boshllëk ligjor, argumenton ai, krijon hapësirë për interpretime të ndryshme dhe për zbatim selektiv të rregullave, sidomos kur bëhet fjalë për burimet natyrore më të vlefshme.

Šupuković kujton se përpjekje të ngjashme investimi janë regjistruar edhe në vende të tjera, si Mali Ozren, ku projektet u ndalën pas rezistencës së komuniteteve lokale. Presione ndaj aktivistëve dhe banorëve në disa zona janë dokumentuar tashmë përmes kallëzimeve penale dhe regjistrave zyrtarë, ndaj disa burime kërkuan anonimitet.

“Nuk po vihet në dyshim zhvillimi si i tillë; po kërkohen investime të ligjshme, transparente dhe të kontrolluara institucionalisht,” përfundon Šupuković.

Vlerësimet e ekspertëve dhe kufijtë e “minierimit të gjelbër”

Ndërsa autoritetet kantonale e paraqesin projektin si mundësi zhvillimi, një pjesë e komunitetit të ekspertëve paralajmëron se terma si “modern” dhe “minierim i gjelbër” shpesh përdoren pa mekanizma të qartë dhe të verifikueshëm për mbrojtjen e mjedisit.

Profesori Dalibor Ballian vë në dukje se Bosnja dhe Hercegovina ka tashmë rreth 100 mijë hektarë tokë të shpallur zyrtarisht si e rehabilituar, por që në praktikë ka tiparet e një terreni të degraduar nga aktiviteti industrial. Me zbatimin e koncesionit të ri, këtyre hektarëve do t’u shtohen edhe 3,2 mijë të tjerë, që shtrihen nga Rupice deri në Duboštica.

“Rikthimi i ekosistemeve pyjore dhe ujore pas minierimit kërkon dekada, dhe kthimi i plotë në gjendjen origjinale nuk është realist brenda kornizave ekzistuese institucionale,” paralajmëron Ballian.

Rezerva të ngjashme shprehen edhe nga profesionistë të minierave. Azid Kaknjašević, inxhinier minierash nga Olovo, thekson se projekti i planifikuar përfshin disa burime të mundshme ndotjeje, krahas pyetjeve ende të pazgjidhura mbi ligjshmërinë dhe përputhshmërinë me vendimet e Gjykatës Kushtetuese të Bosnjes dhe Hercegovinës.

Sipas ekspertëve, pretendimet për minierim “të kontrolluar” ose “të gjelbër” të kromit në ekosisteme të ndjeshme janë thellësisht problematike dhe, në praktikë, pothuajse të paarritshme. Siç shpjegon Dr. Dragana Đorđević, këto pretendime bazohen në përpjekje për të reduktuar teknikisht disa rreziqe, jo për t’i eliminuar ato, sidomos kur bëhet fjalë për kromin gjashtëvalent.

Edhe në rastet kur nxirret vetëm kromiti si mineral kryesor mbartës i kromit, dhe kur mbetjet minerare depozitohen formalisht në mënyrë “të kontrolluar”, vetë ekspozimi i mineralit ndaj ajrit, ujit dhe tokës nxit reaksione kimike natyrore që nuk mund të ndalen. Mbetjet minerare, thekson ajo, mbeten në mjedis për dekada apo edhe shekuj, ndërsa masat e ashtuquajtura të kontrollit zakonisht projektohen vetëm për disa dekada.

“Garantimi i stabilitetit kimik të miliona tonëve mbetje për periudha kaq të gjata, nën ndikimin e reshjeve, ngricave, ndryshimeve të ph-it dhe proceseve biologjike, është jorealist,” nënvizon Đorđević.

Kontrolli i erozionit dhe i rrjedhjeve sipërfaqësore, shton ajo, është i mundur vetëm me mirëmbajtje aktive të vazhdueshme dhe mbikëqyrje edhe pas mbylljes së minierës, ç’ka ngre një pyetje themelore për përgjegjësinë.

Kush do t’i financojë dhe mbikëqyrë këto sisteme për 100 apo 1 mijë vjet? Përvoja ndërkombëtare, vëren ajo, tregon se “mirëmbajtja pasive” pasi investitorët largohen shpesh kthehet në braktisje, veçanërisht përballë motit ekstrem, përmbytjeve të mëdha, tërmeteve, kolapsit institucional ose falimentimit të kompanive.

“Atëherë bëhet e qartë se ‘minierimi i gjelbër’ ekziston kryesisht në letër,” përfundon ajo.

Perspektiva lokale: përvojë dhe mosbesim

Shqetësimet se Bosnja dhe Hercegovina po trajtohet gjithnjë e më shumë si hapësirë për nxjerrje intensive të burimeve ndahen gjerësisht nga banorët e Varešit.

Miroslav Pejčinović, kryetar i komitetit nismëtar të shoqatës Opstanak, e cila u krijua pikërisht nga frika ndaj minierës së kromit, thotë se kundërshtimi ndaj projektit buron nga përvojat me minierën ekzistuese Rupice.

Ai i referohet edhe një modeli që, sipas tij, synon pranimin shoqëror të projektit, përmes donacioneve për organizata sportive dhe kulturore lokale, ndërkohë që vlera e burimeve të nxjerra nuk rikthehet te komuniteti përmes tarifave të koncesionit.“Nëse ky model vazhdon, Bosnja dhe Hercegovina rrezikon të bëhet një vend ku i jepet prioritet shfrytëzimit, jo zhvillimit afatgjatë dhe ruajtjes së komuniteteve,” thotë ai.

Kromi dhe industria ushtarake: një pyetje e hapur

Përveç shqetësimeve mjedisore dhe ligjore, disa nënshkrues të nismës ngrenë edhe pyetjen e përdorimit përfundimtar të xeherorit. Sipas informacioneve të disponueshme, kromi nga miniera e planifikuar mund të përdoret në industrinë ushtarake, veçanërisht për prodhimin e çeliqeve të specializuara.

Të dhënat nga Shërbimi Gjeologjik i SHBA-së (USGS) konfirmojnë se kromi dhe ferrokromi konsiderohen materiale strategjike për shkak të përdorimit në mjete të blinduara, struktura ushtarake, motorë reaktivë dhe turbina gazi.

Në këtë kontekst, aktivisti Davor Šupuković shtron një pyetje që shkon përtej konsideratave teknike dhe ekonomike:

“A duhet Bosnja dhe Hercegovina, si një shoqëri pas lufte, të marrë pjesë në zinxhirët e furnizimit të prodhimit ushtarak?”

Reagimi institucional

Nisma për ndërprerjen e marrëveshjes së koncesionit për zonën Duboštica-Tribija, e nisur nga komunitetet lokale dhe organizatat e shoqërisë civile nga pellgu i Krivajës, së fundmi ka marrë edhe vazhdim institucional në Kuvendin e Kantonit Zenica-Doboj.

Në seancën e 46-të të Kuvendit Kantonal, mbajtur më 27 nëntor, Damir Memić, kryetar i grupit parlamentar të SDP-së, e futi zyrtarisht nismën në procedurë parlamentare, duke iu referuar kërkesave të qytetarëve dhe kundërshtimeve të dokumentuara lidhur me procesin e dhënies dhe zbatimit të koncesionit.

Kjo shënoi herën e parë që miniera e planifikuar e kromit u trajtua formalisht në nivel politik kantonal. Ecuria e mëtejshme do të varet nga qëndrimi i shumicës parlamentare dhe vlerësimi i institucioneve kompetente për ligjshmërinë e kontratës ekzistuese.

Çfarë na tregon Shqipëria: Bulqiza si pasqyrë e së ardhmes

Disa qindra kilometra në jugperëndim, në Bulqizë, minierimi i kromit vazhdon prej dekadash dhe shpesh citohet si shembull i asaj që ndodh kur nxjerrja e mineralit ndodh më shpejt sesa mbikëqyrja institucionale. Bulqiza nuk është një histori e së shkuarës, por e pasojave të akumuluara të shfrytëzimit afatgjatë brenda një sistemi të karakterizuar nga dhjetëra operatorë dhe një mozaik kompleks lejesh.

Me të mbërritur në qytet, përshtypja më e fortë nuk vjen nga galeritë, por nga fytyrat e njerëzve.

“A i pe fytyrat e njerëzve kur hyre në qytet?” e pyeti reporteren minatori Luli Alla.

“Të rrudhura, të lodhura, të rraskapitura. Të gjithë këtu kanë të paktën një familjar që punon në minierë”

Minatori përshkruan një komunitet ku “pothuajse çdo familje” ka dikë që punon në minierë, duke shtuar se, sipas përvojës së tij, shumë minatorë nuk arrijnë moshë të thyer pas viteve të punës së rëndë.

Në qarkun e Dibrës, nën qytet shtrihet një nga depozitat më të mëdha të kromit në Evropë, ndërsa në sipërfaqe shihet një kontrast i ashpër mes pasurisë minerare dhe kushteve sociale.

Në të njëjtën kohë, kapaciteti institucional për monitorim sistematik të ndikimeve mjedisore dhe sociale mbetet i kufizuar. Bashkia e Bulqizës konfirmon se nuk mban një regjistër zyrtar të ankesave të qytetarëve lidhur me ndikimin e minierës në jetën e përditshme.

Megjithëse Shqipëria ka hapur negociatat nën Klasterin 4, përfshirë Kapitullin 27 të acquis të BE-së, i cili kërkon transparencë më të madhe, mbikëqyrje më të fortë mjedisore dhe inspektime më efektive, Bulqiza tregon se sa kompleks është ky proces në mjedise ku aktivitetet minerare kanë paraprirë prej kohësh mekanizmat e kontrollit.

Bulqiza: qyteti dhe miniera si një sistem i vetëm

Bulqiza shtrihet në një luginë të ngushtë të vargmaleve të Dibrës, në një terren të përbërë nga shkëmbinj ultrabazikë serpentinitë. Galeritë minerare fillojnë direkt mbi bërthamën urbane, ndërsa shpatet dhe hapësirat mes lagjeve rrethohen nga grumbuj sterilësh dhe mbetjesh të akumuluara ndër dekada. 

Minierimi i kromit nisi në vitin 1948. Në 75 vjet, nga masivi i Bulqizës u nxorën më shumë se 15 milionë ton krom, duke e bërë zonën qendrën kryesore minerare të Shqipërisë për më shumë se gjysmë shekulli.

Pas viteve 1990, me kalimin në ekonomi tregu, masivi minerar u fragmentua në dhjetëra parcela dhe u dhanë një numër i madh licencash. Një ekspert minierash dhe banor i Bulqizës, i cili kërkoi anonimitet për shkak të pasojave profesionale dhe institucionale, e përshkruan këtë kthesë kështu:

“Pas viteve 1990, miniera u copëtua dhe zinxhiri teknik u shemb. Galeritë e vjetra përdoren pa kontroll, me hyrje të përbashkëta, dhe shumë kompani nuk zbatojnë protokollet bazë. Kjo ka rritur rreziqet si për punëtorët, ashtu edhe për mjedisin”

Sipas tij, pjesë të galerive të vjetra mbeten të pasigurta.

“E dimë që kromi është shtylla kurrizore e ekonomisë së Bulqizës, por jeta në qytet është bërë gjithnjë e më e vështirë,” shton ai.

116 licenca në një masiv të vetëm

Agjencia Kombëtare e Burimeve Natyrore (AKBN), u përgjigj për Faktoje.al se aktualisht janë 116 licenca minerare aktive në masivin e Bulqizës. 

“Kur miniera u nda në njësi të vogla, zinxhiri teknik u shemb. Kjo rriti rreziqet si për punëtorët, ashtu edhe për mjedisin,” thotë eksperti nga Bulqiza.

Mbikëqyrja 

Në letër, kuadri rregullator duket i plotë, por sa është efektive në praktikë? 

AKBN mbikëqyr dhënien e licencave, planet teknike dhe ekonomike, si edhe garancitë financiare për rehabilitim. Megjithatë, sipas deklarimeve të institucionit, ajo nuk monitoron ndotjen apo menaxhimin e mbetjeve minerare, duke e kufizuar rolin e saj në verifikimin e përputhjes teknike me licencat.

Ndërkohë, Agjencia Kombëtare e Mjedisit (AKM) kryesisht mbikëqyr operatorët që kanë leje mjedisore të vlefshme.

Nga ana tjetër, Inspektoriati i Punës dhe Mbrojtjes Sociale fokusohet te siguria në punë dhe të drejtat e punës.

Të dhënat e AKM tregojnë se nuk ka stacione monitorimi të cilësisë së ajrit dhe ujit në Bulqizë. 

Në të njëjtën kohë, sipas AKM, gjatë pesë viteve të fundit janë marrë vetëm dy masa administrative, për shkelje të kushteve të lejes, mosdorëzim dokumentacioni dhe çështje të mbetjeve minerare. 

Gjatë tremujorit të fundit të vitit 2024, AKM vendosi 26 masa administrative ndaj kompanive në Bulqizë për mosrespektim të rregullave mjedisore. 

Autoritetet vendore

Bashkia e Bulqizës deklaron se nuk ka organizuar dëgjesa publike lokale me qytetarët mbi minierat në zonë. Bashkia pretendon se aktivitetet minerare “kryesisht zhvillohen në zona të largëta malore”, gjë që, sipas tyre, shpjegon mungesën e ankesave të regjistruara në nivel lokal. Bashkia nuk ka kompetencë mbi lejet mjedisore, të cilat janë në juridiksionin e Ministrisë së Turizmit dhe Mjedisit.

Bashkia Bulqizë deklaron gjithashtu se nuk ka të dhëna mbi ndotjen e ujit të pijshëm ose kontaminimin e tokës si rezultat i aktivitetit minerar. 

Inspektorati Kombëtar i Mbrojtjes së Territorit (IKMT) vëren se Drejtoria për Inspektimin e Mjedisit dhe Ujit u krijua vetëm në fund të vitit 2020. 

Që nga krijimi i Drejtorisë, IKMT ka kryer 12 inspektime në zonën minerare të Bulqizës, duke vendosur masa administrative ndaj tetë kompanive, për shkelje si depozitimi i paligjshëm i mbetjeve minerare dhe shkelje të tjera të rregullave mjedisore. Në të njëjtën kohë, Inspektorati konfirmon se asnjë aktivitet minerar nuk është pezulluar ndonjëherë për shkak të ndotjes mjedisore ose rreziqeve të sigurisë.

Siguria 

Pamja më e detajuar institucionale mbi kushtet e sigurisë në sektorin minerar të Bulqizës vjen nga të dhënat e Inspektoratit të Punës dhe Shërbimeve Sociale. Sipas statistikave zyrtare, në sektorin e minierave dhe guroreve në qarkun Dibër u kryen 804 inspektime midis janarit 2016 dhe shtatorit 2025.

Shumica e inspektimeve (73%) ishin të planifikuara, 26% u kryen pas aksidenteve në punë dhe vetëm 2% u nisën mbi bazën e raportimeve të vetë punëtorëve. Në të njëjtën periudhë u regjistruan 194 aksidente në punë, 31 prej tyre me pasojë vdekjen.

Inspektorati raporton se masa administrative u vendosën në 85% të rasteve pas aksidenteve, duke variuar nga paralajmërime dhe ndalim i përkohshëm pune deri te gjobat. Në total u dhanë 596 sanksione, ku shumica ishin paralajmërime (63%), ndërsa pezullimet për shkelje të sigurisë dhe shkelje serioze të të drejtave të punës përbënin rreth një të tretën e masave. Vlera totale e gjobave arriti 7,73 milionë lekë (rreth 73 mijë euro).

Shkeljet më të shpeshta përfshinin mungesën ose vjetërsimin e vlerësimeve të rrezikut, mosfunksionimin e mekanizmave të sigurisë në punë, mungesën e shërbimeve mjekësore dhe përdorimin e pamjaftueshëm të pajisjeve mbrojtëse. 

Mbikëqyrja

Instituti i Shëndetit Publik (ISHP) konfirmon se në Bulqizë nuk janë kryer analiza të ujit të pijshëm për kromin gjashtëvalent për të paktën dhjetë vjet. Në vend të kësaj, analizat janë kufizuar te kromi total. Sipas ISHP, të gjitha mostrat e testuara kanë qenë brenda kufijve të lejuar sipas standardeve kombëtare.

ISHP deklaron gjithashtu se nuk kryen ekzaminime mjekësore sistematike të minatorëve dhe nuk zbaton programe të shëndetit në punë apo rehabilitimi. Monitorimi epidemiologjik kufizohet në regjistrat e përgjithshëm të sëmundjeve jo të transmetueshme. 

Ministria e Shëndetësisë konfirmoi se nuk ka të dhëna për sëmundjet profesionale te minatorët, duke deklaruar se kjo përgjegjësi i takon Inspektoratit të Punës.

Ministria e Infrastrukturës dhe Energjisë, përgjegjëse për licencat, inspektimet teknike, nënkontraktorët, planet e mbylljes së minierës dhe vlerësimet e rezervave të kromit, nuk iu përgjigj kërkesave për informacion të paraqitura nga Faktoje.al më 29 tetor 2025.

Eksperti i mjedisit, Danjel Bica paralajmëron se, edhe pse kompanitë janë të detyruara ligjërisht të paguajnë tarifa mjedisore dhe të sigurojnë garanci financiare, asnjë galeri apo zonë e degraduar në Bulqizë nuk është rehabilituar plotësisht pas dekadash minierimi. Ai identifikon “vetë-raportimin e kompanive, inspektimet e rralla dhe mungesën e verifikimit të pavarur si dobësi kyçe”.

Edhe pse kromi në Bulqizë është kryesisht në formën trivalente, asnjë institucion nuk ka vlerësuar mundësinë e oksidimit të tij në krom gjashtëvalent në ujërat e minierave.

“Pa analizë të synuar për kromin gjashtëvalent, është e pamundur të vlerësohet ndikimi real i minierimit në cilësinë e ujit,” paralajmëron Bica.

Mbetjet 

Një çështje veçanërisht serioze është depozitimi i pakontrolluar i mbetjeve minerare, të cilat janë grumbulluar për dekada, në shpate të pjerrëta dhe pranë zonave të banuara. 

Dokumentimi në terren nga Faktoje.al tregon grumbuj masivë sterilësh.

AKBN konfirmon se kompanitë janë përgjegjëse për monitorimin e vetë mbetjeve të tyre, ndërsa sistemi mbështetet fort te vetë-raportimi.

Gazetari lokal Sami Curri, i cili ka mbuluar Bulqizën për më shumë se një dekadë, e përshkruan qytetin si të formësuar nga varësia ekonomike, frika dhe “padukshmëria” institucionale.

Sipas tij, hapësira për kundërshtim publik është shumë e kufizuar dhe aksidentet në punë rrallë hetohen plotësisht. 

Edhe pse institucionet shëndetësore janë të detyruara të raportojnë dëmtimet e rënda, minatorët rrallë flasin publikisht nga frika se do të humbasin punën ose do të stigmatizohen. 

Curri vëren se, ndotja e ajrit dhe degradimi i tokës janë të dukshme, por asnjë institucion nuk ka lëshuar ndonjë paralajmërim formal për metalet e rënda në ujin e pijshëm.

I pyetur nëse Bulqiza përfiton realisht nga minierat, përgjigjja e tij është e shkurtër: “Jo.”

Sipas Currit, një rentë vjetore minerare prej 150-200 mijë euro nuk mjafton as për të shtruar 2 kilometra rrugë.

Pse njerëzit heshtin

Minatori i hershëm Luli Alla shpjegon se njerëzit rrallë flasin sepse një numër i madh familjesh varen drejtpërdrejt nga miniera.

“Është qytet i vogël. Njerëzit e mbajnë mend kush tha çfarë”

Familjet e minatorëve, viktima të aksidenteve fatale, gjithashtu heshtin. 

E veja e një minatori refuzoi të fliste, duke thënë se vëmendja mediatike e mëparshme nuk i solli ndryshim, por vetëm sa i rihapi traumën personale.

Minatorë pa status ligjor

Lëvizja Bashkë (LB) ka kërkuar miratimin e një statusi të veçantë ligjor për minatorët në Shqipëri, me synim garantimin e mbrojtjes statutore dhe sociale për punëtorët në një nga sektorët më të rrezikshëm të vendit.

“Minator është profesioni më i rrezikshëm në Shqipëri dhe është e papranueshme të funksionojë pa garanci të posaçme ligjore,” thotë aktivisti i LB, Emiljando Kita.

Sipas Kitës, arsyeja kryesore e mungesës së reformës janë kostot politike dhe fiskale, pasi një legjislacion i tillë do të rriste detyrimet si për shtetin, ashtu edhe për kompanitë e mëdha private që dominojnë sektorin.

Të ardhura të mëdha, por për kë?

AlbChrome, operatori më i madh në sektorin e kromit në Bulqizë, u ble në janar 2022 nga grupi turk Yıldırım, përmes filialit të tij minerar Yılmaden Holding.

Sipas Ministrisë së Financave të Shqipërisë, renta minerare e transferuar në Bashkinë e Bulqizës arriti 213 milionë lekë (2,13 milionë euro) nga viti 2015 deri në shtator 2025. Duke qenë se Ligji nr. 9975 “Për taksat kombëtare” i alokon vetëm 5% të të ardhurave nga renta minerare pushtetit vendor ku kryhet nxjerrja, kjo nënkupton se qeveria ka mbledhur rreth 4,26 miliardë lekë (42,6 milionë euro) në atë periudhë.

Ministria nuk ka të dhëna mbi rehabilitimin mjedisor, përdorimin e garancive financiare apo riinvestimin lokal të të ardhurave. Gazetari Sami Curri vëren se shumat që merr bashkia janë të pamjaftueshme për ndonjë investim domethënës në infrastrukturë.

Shqipëria është e detyruar formalisht të harmonizojë legjislacionin me direktivat mjedisore të BE-së, përfshirë rregullat për Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis (EIA), Direktivën për Mbetjet Minerare (Mining Waste Directive) dhe Direktivën Kuadër të Ujit (Water Framework Directive). Komisioni Evropian ka bërë thirrje të përsëritura për inspektime dhe mbikëqyrje më të fortë.

Detyrimet 

Përvojat nga Bosnja dhe Hercegovina dhe Shqipëria nxjerrin në pah marrëdhënien komplekse midis ambicieve mjedisore të Evropës dhe realiteteve të nxjerrjes minerare. Kromi është lëndë e parë kyçe për teknologjitë moderne, përfshirë sistemet e energjisë së rinovueshme dhe automjetet elektrike, por shembuj si Bulqiza tregojnë se shfrytëzimi i tij mund të ketë pasoja për burimet ujore, ekosistemet pyjore dhe cilësinë e ajrit, sidomos kur mungojnë studime sistematike dhe monitorim i vazhdueshëm.

Në dokumente strategjike, Bashkimi Evropian thekson zinxhirë furnizimi të qëndrueshëm dhe integrimin e rajonit në tranzicionin e gjelbër. Në praktikë, megjithatë, zbatimi i këtyre parimeve në terren mbetet i pasigurt, veçanërisht në mjedise me institucione më të dobëta dhe mekanizma të kufizuar mbikëqyrjeje publike.

Në këtë kontekst, Bosnja dhe Hercegovina ndodhet në një udhëkryq. Ndryshe nga Shqipëria, e cila i ka përjetuar pasojat e minierimit intensiv të kromit për dekada, BiH vetëm tani po hyn në këtë fazë. Kjo krijon një mundësi për të vendosur standarde dhe procedura të qarta, ose, nëse mbikëqyrja dështon, për të përsëritur modele të njohura tashmë.

Tranzicioni i gjelbër, pra, nuk është vetëm çështje teknike, por edhe demokratike: sa përfshihen komunitetet lokale në vendimmarrje, a janë publike kontratat e koncesionit dhe kush e përcakton interesin publik.

Në rastin e Varešit, të dhënat e disponueshme nuk tregojnë një reagim të fortë institucional. Autoritetet lokale e mbështesin projektin, por njëkohësisht mbajnë të fshehta informacione kyçe nga popullsia lokale, të cilës do i duhet të jetojë pranë minierës. Për më tepër, komuniteti lokal ka pasur pothuajse asnjë, ose përfitim shumë të kufizuar financiar nga shitja e minierës Rupice.

Në nivel kantonal, institucionet për një periudhë të gjatë kanë përdorur argumentin e “sekretit tregtar” për t’i mohuar publikut në Bosnje dhe Hercegovinë aksesin në kontratën e koncesionit, ndërsa reagimet e institucioneve shtetërore, përfshirë Prokurorinë e Shtetit dhe Gjykatën Kushtetuese, erdhën me vonesë ose, në disa raste, munguan krejtësisht.

Për këto arsye, organizatat e shoqërisë civile dhe komunitetet lokale këmbëngulin se minierimi i kromit duhet trajtuar si çështje sistemike, jo thjesht lokale, me pasoja në nivel kombëtar.

Para se pasojat të bëhen të pakthyeshme…

Për një pjesë të komunitetit lokal dhe organizatave të shoqërisë civile në Vareš, kërkesa është e qartë: ndërprerja e koncesionit, pezullimi i të gjitha aktiviteteve nga kompania “Vareški minerali” dhe rishqyrtimi i modeleve të zhvillimit që sjellin rreziqe afatgjata mjedisore dhe për shëndetin publik.

Për investitorin, një rezultat i tillë do të nënkuptonte humbje kapitali të investuar dhe dëmtim reputacioni. Për autoritetet kantonale, do të nënkuptonte pranim se procesi i koncesionit është zhvilluar me mangësi serioze procedurale dhe ligjore, përfshirë mosrespektim afatesh dhe shpërfillje të vendimeve të Gjykatës Kushtetuese.

Për banorët e luginës së Krivajës, dilema është shumë më pak abstrakte. Ajo lidhet me cilësinë e ujit, tokës dhe jetës në dekadat që vijnë: a do të mbetet lumi pjesë e përdorimit të përditshëm apo do të kthehet në një enë industriale; a do të mbeten ekosistemet pyjore të paprekura apo do të ndryshohen përgjithmonë.

Në këtë kuptim, nisma e 49 organizatave dhe komuniteteve lokale shkon përtej një projekti të vetëm. Ajo ngre një pyetje më të gjerë mbi llogaridhënien institucionale dhe kapacitetin e shtetit për të menaxhuar burimet natyrore në interes publik.

Përvoja e Bulqizës tregon se çfarë ndodh kur nxjerrja e mineralit ecën më shpejt se mbikëqyrja.

Nëse Vareši do të ndjekë të njëjtën rrugë, apo nëse rezultati do të jetë ndryshe, mbetet një vendim që po merret tani, me pasoja që do të zgjasin shumë më tepër se sa një marrëveshje koncesionare.

Ky investigim ndërkufitar u realizua nga gazetarët Jona Cenameri (Tiranë, Shqipëri) dhe Dejan Rakita (Banja Luka, Bosnje dhe Hercegovinë), si pjesë e një projekti të gazetarisë hulumtuese.

The post Bosnja, Shqipëria dhe Kromi: Sa “i Gjelbër” është “Minierimi i Gjelbër” kur bëhet në Ballkan? appeared first on Faktoje.al.

Sebi Alla Kalimi i detyrës si kreu i SPAK nuk mund të ishte vetëm një stafetë rutinë, ndonëse drejtuesi i ri Klodian Braho u kujdes që t’i jepte më shumë rëndësi institucionit, sesa pozicionit të lartë që do të mbajë në mandatin 3-vjeçar.

Dy paraardhësit e tij, Arben Kraja dhe Altin Dumani lanë shenja secili në formën e tij, por Braho do të mbajë edhe një peshë më të rëndë pasi koha “Dumani” ka lënë disa shënjime që për këdo që do e pasonte, ka një arsye më shumë për tu matur me një punë të bërë dhe punët që duhen bërë.

“Dua të vlerësoj paraardhësin në detyrë, zotin Kraja, si dhe Dumanin për integritetin e tij”, tha Braho.

Ai u zgjodh kreu i ri i SPAK me shtatë vota pro nga anëtarë të KLP-së, kundrejt tre rivalëve që morrën përkatësisht tre dhe një votë.  

Hetimi financiar

Kryebashkiakë në detyrë, ish-kryebashkiakë, ish-kryeministra e presidentë, ministra në detyrë të prekur majtas dhe djathtas janë një pjesë e punës së kohës Dumani, madje dy ditë para se të linte detyrën la firmën e fundit në kërkesën drejtuar Parlamentit për të marrë autorizim për arrestimin e zëvendëkryeministres Belinda Balluku.

“Jemi përballur me sfida dhe presione, por SPAK është sot më i fortë, konsoliduar dhe më i besueshëm se më parë. Dua të falënderoj çdo punonjës për përkushtimin dhe sakrificat”, tha Dumani.

Ndërsa emra të rëndësishëm të politikës së 30 viteve të fundit kanë proceset e hapura me drejtësinë, hetimi finaciar dhe bllokimi i aseteve të ardhura nga korrupsioni mbetet në nivele të ulëta. “Në ushtimin e detyrës fokusi im do të mbetet funksionimi i brendshëm, funksionimi i ligjit. BKH dhe hetimi financiar janë shtylla të rëndësishme të SPAK”, tha Braho.

Në një reagim në rrjetet sociale Misioni i BE-së në Tiranë uroi Brahon, por gjithashtu në të njëtin postim, vlerësoi punën e Dumanit. “Përgëzojmë Klodian Brahon, i cili merr detyrën sot si Kryetar i SPAK-ut dhe i urojmë atij çdo sukses në këtë rol të rëndësishëm. Ne gjithashtu përgëzojmë SPAK-un për qëndrueshmërinë e tij përballë presionit politik dhe vendosmërinë dhe integritetin e treguar nga Kryeprokurori në largim Altin Dumani, nën udhëheqjen e të cilit SPAK arriti përparim në luftën kundër korrupsionit të nivelit të lartë dhe forcoi besimin e publikut në drejtësi”, thotë misioni i BE-së.

Dosjet

Si prokurorr i SPAK, Klodian Braho ka hetuar disa dosje ndër më kryesoret janë Inceneratori i Elbasanit, duke nxjerrë urdhër arresti për shumë persona mes të cilëve Mirel Mërtiri, Stela Gugallja, Klodian Zoto, gjithashtu si pjesë të kësaj dosje ndau hetimin për ish zëvendës kryeministrin Arben Ahmetaj.

Çështja tjetër që çoi në zbulimin e një skeme korruptive në Bashkinë e Tiranës është e ashtëquajtura dosja 5D, apo edhe “Toyota Auris” ku janë përfshirë disa individë nga sistemi i drejtësisë por njëkohësisht ka të hapura edhe dy fraksione të tjera po për të njëjtën dosje.

The post Kreu i ri i SPAK, në sfidë për tejkalimin e punës së Dumanit appeared first on Faktoje.al.

Sondazhet dëshmojnë se ekziston një mendim i gjerë për rolin aktiv që kanë në procese zgjedhore grupet informale dhe kriminale.

Zgjedhjet nuk shihen më vetëm si garë për vota dhe emra kandidatësh, por edhe garë influencash të jashtme, sponsorizimesh, financimesh dhe ndikimesh informale.

Raporti i fundit i OSBE/ODIHR ishte i qartë në kritikat, adresimet dhe rekomandimet e tij. Shqipëria synon të bëhet anëtare e BE dhe për këtë do të duhet të kalojë paraprakisht pengesën kryesore, realizimin e zgjedhjeve të lira, përmes fushatave transparente dhe politikave konkurruese të bazuar në integritet, alternativë dhe llogaridhënie.

Rasti i Jurgis Çyrbja, ish-deputet i PS-së në zgjedhjet e 2021 i cili ndodhet në burg për korrupsion në zgjedhje dhe përkrahje të krimit, tregoi se fenomeni i lidhjes së politikës me krimin nuk ishte i izoluar.  Në zgjedhjet e fundit parlamentare u evidentuan raste të ngjashme në disa zona si Vora, Durrësi apo Elbasani ku elementë kriminalë ndikuan në procesin e votimit. “Duke mos i besuar anëtarësisë, projektit dhe programit të vet, partitë politike bëjnë lidhje të shkurtra me elementë të krimit me idenë se këta njerëz sigurojnë vota”, thotë eksperti Lutfi Dervishi në një dalje për A2CNN.

Krimi

Financimi nga grupet kriminale mbetet një nga problemet kyçe në çdo palë zgjedhje në vend  Drejtori i ISP, Afrim Krasniqi, thotë në podkast për Faktoje se është e papranueshme që në vitin 2025 krimi i organizuar të ketë ndikim në përzgjedhjen e deputetëve. “Ky është dështimi më i madh i demokracisë shqiptare”, thotë ai  Fenomeni, sipas tij, kërkon forcimin e mekanizmave të sigurisë si dhe, hetim të lidhjeve të kandidatëve me krimin

Ligji për financimin e partive

Procesi i reformimit të ligjit për partitë politike, i rekomanduar prej kohësh nga OSBE/ODIHR, është futur si pjesë e punës së komisionit parlamentar për reformën zgjedhore, por ende mbetet e paqartë se deri ku do të shkojë ndërhyrja.

Instituti për Studime Politike ka organizuar disa tryeza konsultative në Tiranë (dhe jashtë saj) me partitë politike, ekspertë dhe shoqërinë civile, me fokus identifikimin dhe adresimin e çështjeve prioritare për ndërhyrje dhe ofrimin e rekomandimeve konkrete për hartimin e Ligjit për Partitë Politike/Kodit Zgjedhor.

Problematika

Problematikat janë të njohura dhe mbeten të njëjta. Shumë prej partive nuk kanë anëtarësi të deklaruar (dhe as detyrim ligjor për dorëzimin në gjykatë), regjistra të rregullt apo struktura funksionale.

Eksperienca ndër vite ka treguar gjithashtu se partitë në përgjithësi nuk zhvillojnë zgjedhje të brendshme. Në praktikë, sipas ekspertit Lutfi Dervishi, gjenden gjithnjë mënyra për të anashkaluar ligjin, duke e bërë transparencën një fasadë formale.

Financimet në fushatë

Kur bëhet fjalë për financat, KQZ verifikon vetëm dokumentet e dorëzuara. Audituesit e pavarur kanë për detyrë të verifikojnë saktësinë formale të deklarimeve, pa mundësi hetimi në terren apo në kohë reale.  “Në takime informale na është thënë jo zyrtarisht nga kandidatët që shuma që ne kemi deklaruar nuk përputhet me shumën e shpenzuar, pra ka një lloj hipokrizie që partitë bëjnë sikur po raportojnë dhe institucionet bëjnë sikur po auditojnë dhe ky është një moment krejt i qartë dhe që duhet ndërhyrë”, thotë Dervishi

Roli i KLSH

Në tryezat e organizuara nga Instituti i Studimeve Politike (ISP) është propozuar që Kontrolli i Lartë i Shtetit (KLSH) të ketë rol në mbikëqyrjen e partive politike.  Qysh prej vitit 2000, si pasojë e një vendimi të Kushtetueses, partitë mbeten të vetmet institucione, që nuk i nënshtrohen kontrollit të KLSH.

Sipas ekspertit, Erion Tase, KLSH ka kompetencë ligjore vetëm mbi fondet publike dhe jo mbi financimet private, ç’ka e lë propozimin për kontrollin e partive në një boshllëk ligjor.  Për këtë arsye, ekspertë nga shoqëria civile po shqyrtojnë mundësinë e propozimit të zgjerimit të kompetencave të KLSH ose krijimin e një organi të ri auditimi, që të mbikëqyrë financimet private të partive politike.

Ndarja parti-shtet

Raporti financiar i OSBE/ODIHR theksoi se zgjedhjet në Shqipëri nuk ishin të barabarta. Partia në pushtet përdori burimet shtetërore për avantazh elektoral. Problematike e përsëritur ishte edhe patronazhimi dhe presioni mbi administratën. Eksperienca e zgjedhjeve të fundit parlamentare tregoi gjithashtu se vendimet me efekt financiar u morën para periudhës së ndalimit ligjor, duke prodhuar pasoja gjatë fushatës. Kjo, sipas ekspertit Dervishi, tregon se ligji aktual nuk është i mjaftueshëm për të parandaluar deformimin e garës zgjedhore

Faqet anonime

Një tjetër problem i evidentuar në zgjedhjet e fundit ishte  përdorimi i faqeve anonime në rrjetet sociale për sulme direkte ndaj kandidatëve kundërshtarë. Kufizimi i fushatave negative dhe raportimi i detajuar i shpenzimeve online po shihet nga ekspertë të shoqërisë civile si domosdoshmëri.

Reklamat

Ligji ndalon gjithashtu reklamat në media, por raportet e KQZ tregojnë miliona euro borxhe të partive ndaj televizioneve për reklama të papaguara, një problematikë që duhet riparë, referuar diskutimeve në këtë drejtim  

“Një votë, një euro”

Aktualisht, financimi i partive politike në Shqipëri lidhet kryesisht me numrin e mandateve parlamentare dhe jo me votat e fituara. Drejtori i ISP, Afrim Krasniqi, ka propozuar modelin gjerman “një votë, një euro”, ku çdo votë përkthehet në mbështetje financiare të barabartë nga buxheti i shtetit, duke shmangur, sipas tij, deformimet që sjell sistemi i mandateve. “Kjo ka prodhuar situata absurde ku një parti me vetëm 8 mijë vota në një qark merr financim të rregullt parlamentar dhe zyra falas, ndërsa një parti lokale që fiton në dhjetëra bashki nuk merr asnjë mbështetje financiare. Ky model është projektuar për të ruajtur monopolin e PS dhe PD, duke shtypur prirjet e reja politike dhe duke i mbajtur partitë e vogla jashtë loje”, thotë Krasniqi.

Juristi Altin Gjeta e ka zgjeruar këtë ide, duke theksuar se ligji gjerman jo vetëm favorizon financimin publik mbi bazën e votave dhe kontributeve të anëtarësisë, por vendos edhe një tavan buxhetor dhe mekanizma penalizues efektivë për rastet e shkeljeve.

Partitë dhe “oligarkët”

Ligji ndalon financimet e partive nga kompani me kontrata publike, por deri më sot asnjë biznesmen i madh që ka fituar tendera nuk figuron në listën zyrtare të donatorëve të partive. Sipas të dhënave të Faktoje, në periudhën janar–prill 2025 është vërejtur një rritje e përqendrimit të parave publike në pak duar krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit 2024, kur nuk kishte zgjedhje. Afrim Krasniqi  thotë se financimet e partive nga grupe te caktuara të interesit realizohen në mënyra të tjera, shpesh të kamufluara përmes emrave fiktivë.

Propozimet

Legjislacioni mbi dekriminalizimin dhe integritetin (përfshirë AIDSSH) përcakton kritere të qarta për kandidatët në poste publike.  ISP propozon që këto kritere të përfshihen edhe në ligjin për partitë politike dhe në statutet partiake, duke përfshirë pra edhe strukturat drejtuese. Sipas ISP, partitë duhet të publikojnë CV-të e stafeve drejtuese (kryesia, sekretariati ekzekutiv, kryetarët e degëve).

ISP propozon gjithashtu që ligji për partitë të ndalojë sponsorizimin financiar nga individë me të shkuar kriminale ose me aktivitet kriminal ekonomik. Në rast shkelje, ISP propozon vendosjen e sanksioneve.

Propozohet gjithashtu që individët me rekorde kriminale të përjashtohen nga e drejta për të marrë me qira ose blerë media vizive, audio ose të shkruara për përdorim electoral. Por sipas propozimeve të ISP,  një subjekt politik duhet të humbasë mandatin nëse kandidati i zgjedhur rezulton i inkriminuar. Volitet  gjithashtu dispozitë ligjore për të parandaluar presionin ndaj grave kandidate për dorëheqje paszgjedhore në listat shumëemërore.

ISP kërkon përmes një pakete propozimesh që kufizimet e votës sipas ligjit të dekriminalizimit, të aplikohen edhe tek partitë politike dhe listat e votuesve të diasporës. Ligji “Për garantimin e integritetit të personave që zgjidhen, emërohen apo ushtrojnë funksione publike” dhe vendimi i Kuvendit në funksion të tij, sipas ISP, duhet të zgjerohet për tu aplikuar përtej BE-së, duke përfshirë vende të tjera evropiane dhe rajonale ku ka komunitete të mëdha shqiptare, si Zvicra apo Turqia.

Ky artikull bëhet në kuadër të projektit “Përmirësimi i kuadrit ligjor për partitë politike përmes Ligjit për Partitë Politike dhe/ose Kodit Zgjedhor”, i cili realizohet nga Instituti i Studimeve Politike (ISP) me Fondacionin Westminster për Demokraci (WFD) me mbështetje financiare nga Ambasada Britanike në Tiranë.

The post Ligji për partitë politike, sfidat e reformimit dhe zbatimit appeared first on Faktoje.al.

Jona Cenameri Gjatë ditëve të fundit, disa media shqiptare dhe platforma në rrjete sociale publikuan lajme me tituj alarmues si “NATO po konsideron të godasë e para Rusinë” apo “Gjeneralët e NATO-s përgatiten për sulm” 

Raportimet u paraqitën si zhvillime të reja strategjike, duke krijuar përshtypjen se Aleanca e Atlantikut të Veriut po shqyrton seriozisht një sulm të parë ushtarak ndaj Rusisë, në përgjigje të asaj që përshkruhet si “sulme hibride” nga Moska. 

Burimi i këtyre lajmeve ishte një intervistë e admiralit Giuseppe Cavo Dragone, kryetar i Komitetit Ushtarak të NATO-s, dhënë për gazetën britanike Financial Times. 

Çfarë tha admiral Giuseppe Cavo Dragone

Në intervistën për Financial Times, Dragone foli për rritjen e shqetësimeve brenda NATO-s lidhur me sulmet hibride ruse, përfshirë sabotimet, sulmet kibernetike dhe kërcënimet ndaj infrastrukturës kritike në vendet anëtare. Në këtë kontekst, ai theksoi se Aleanca po diskuton se si duhet të reagojë ndaj një forme agresioni që nuk përbën domosdoshmërisht sulm të drejtpërdrejtë ushtarak.

Dragone pranoi se, në nivel teorik, disa vende aleate po ngrenë pyetjen nëse veprime më të vendosura, përfshirë masa që shkojnë përtej reagimit tradicional, mund të konsiderohen vetëmbrojtje në rrethana të caktuara. Megjithatë, ai e bëri të qartë se një qasje e tillë “shkon përtej mendimit tradicional” dhe se mbeten ende pyetje thelbësore ligjore dhe institucionale, përfshirë atë se kush do të kishte kompetencën për një veprim të tillë.

“Ndoshta duhet të veprojmë më agresivisht se kundërshtari,” tha Dragone, duke shtuar menjëherë se dilemat kryesore lidhen me kornizën ligjore dhe zinxhirin e vendimmarrjes.

Në asnjë moment ai nuk deklaroi se NATO ka marrë një vendim për sulm të parë, apo se po përgatitet për një goditje parandaluese ndaj Rusisë.

Si u shtrembërua deklarata në raportime

Në raportimet e publikuara në disa media shqiptare, ky debat konceptual u paraqit si një ndryshim konkret i doktrinës së NATO-s. Diskutimi teorik mbi reagimin ndaj sulmeve hibride u shndërrua në tituj që sugjeronin përgatitje për luftë ose planifikim operacional për sulm.

NATO

Dokumentet bazë të NATO-s, përfshirë Konceptin Strategjik të miratuar në vitin 2022, e përkufizojnë qartë Aleancën si një strukturë mbrojtëse, të ndërtuar mbi parimin e parandalimit dhe mbrojtjes kolektive. NATO thekson se nuk kërkon përshkallëzim të konfliktit dhe se veprimet e saj synojnë të parandalojnë agresionin, jo ta nisin atë.

Edhe në raport me Rusinë, NATO ka deklaruar vazhdimisht se qëndrimi i saj është reagues dhe mbrojtës, në përputhje me të drejtën ndërkombëtare. 

Asnjë dokument apo deklaratë zyrtare nuk flet për një strategji të “goditjes së parë”.

Kufijtë e vetëmbrojtjes

Sipas Kartës së Kombeve të Bashkuara, përdorimi i forcës lejohet vetëm në rast vetëmbrojtjeje ndaj një sulmi të armatosur. Koncepti i vetëmbrojtjes parandaluese mbetet shumë i debatueshëm në të drejtën ndërkombëtare dhe zbatohet vetëm në rrethana jashtëzakonisht të kufizuara, kur një kërcënim është i menjëhershëm dhe i pashmangshëm.

Vetë Dragone e pranon këtë paqartësi ligjore, duke theksuar se pikërisht këto dilema e bëjnë një qasje të tillë objekt diskutimi teorik dhe jo politikë të miratuar.

Përfundimi

Pretendimi se NATO po planifikon të godasë e para Rusinë nuk qëndron. Deklarata e admiralit Giuseppe Cavo Dragone është nxjerrë nga konteksti dhe është interpretuar gabimisht si paralajmërim për sulm, kur në fakt ajo lidhej me një diskutim strategjik mbi reagimin ndaj sulmeve hibride dhe me dilema të hapura ligjore e politike.

NATO mbetet, sipas dokumenteve dhe praktikës zyrtare, një aleancë mbrojtëse. 

The post Si u shtrembërua deklarata se “NATO do të godasë e para Rusinë” appeared first on Faktoje.al.

Sebi Alla Një muaj pasi kishte marrë detyrën e kryebashkiakut të Tiranës, Erion Veliaj u la afat një javë të gjithë subjekteve që kishin bllokuar hapësirat publike, veçanërisht lokaleve nga tavolinat dhe çadrat në trotuare. “Të gjithë ata që kanë okupuar hapësirat publike kanë një javë afat për t’i liruar këto hapësira. Në fund të javës tjetër do të nxjerrim urdhër ekzekutiv që ata që shesin në rrugë, lokalet që kanë nxjerrë karrige dhe tavolina në mes të rrugës, ata që kanë zënë parkingjet, çdo gjë do të sekuestrohet”, deklaroi Veliaj në gusht të vitit 2015.

Më pas në dy fushatat zgjedhore lokale, 2019 dhe 2023, Veliaj ripremtonte lirimin e hapësirave publike në kryeqytet dhe relativisht ajo ndodhi, plot dhjetë vite më pas.

Në muajin gusht 2025 nisi akioni masiv për lirimin e hapësirave publike, por me urdhër të kryeministrit Rama, ndërsa Veliaj që nga 10 shkurti i këtij viti ndodhet në burg, me 9 akuza në 13 raste të dyshuara.

Aksioni

“Sot është 1 gusht, ka skaduar afati për heqjen e rraqeve buzë rrugëve kombëtare dhe nga sot do fillojë hap pas hapi ndërhyrja e forcave përkatëse të kontrollit me territorin. Ambicia jonë është që të jemi kampionë të Ballkanit në turizëm. Forcat përkatëse do duhet të angazhohen shumë më tepër tash e mbrapa sepse na duhet të jetojmë dhe të bashkëjetojmë më idenë që të gjithë së bashku duhet t’i japim një cilësi të re vendit tonë si një destinacion turistik, por edhe si një shtet i së drejtës për tu bërë anëtarë të BE”, tha Rama.

Duke iu referuar Tiranës ai tha se do të shkonte deri në 20 mijë metra katrorë lirim të hapësirave publike.

Çlirim, por edhe devijim

Në Tiranë aksioni për lirimin e hapësirave publike përfshiu strukturat e Policisë Bashkiake, asaj të rendit dhe Inspektoriatin e Mbrojtjes së Territorit, Tiranë.

Në një përgjigje zyrtare për Faktoje, IMT tha se “ishin liruar në total 1483 hapësira publike nga të cilat 1,214 çmontime vullnetare dhe 269 ekzekutime vendimesh, 56,421 m2 sipërfaqe e liruar në total, ndërkohë 1791 subjekte ishin njoftuar për të kryer lirimin vullnetar”.

Në disa zona të Tiranës lirimi i hapësirave publike, nga vetë subjektet, apo me ndërhyrjen e IMT-së ka ndodhur duke liruar kryesisht trotuaret, por edhe hapësirat e përbashkëta ndërmjet apartamenteve. Pavarësisht aksionit masiv disa subjekte tregtare vijojnë të zhvillojnë aktivitet

Përfundimi

Premtimi për lirimin e hapësirave publike në Tiranë do e konsiderojmë gjysmë të mbajtur, pasi në kryeqytet ka ende hapësira publike të zëna nga subjekte private. Premtimet e njëpasnjëshme u vunë në zbatim në fund të verës së këtij viti. 

Faktoje, e mbështetur nga National Endowment Democracy (NED) po monitoron 10 bashki në vend dhe po verifikon nëse janë mbajtur ose jo premtimet e dhëna nga kryebashkiakët.

The post Hapësirat publike në Tiranë, zaptim dhe gjysmë lirim appeared first on Faktoje.al.

U premtua gaz natyror, por Korça vazhdon të ngrohet me dru. Dy vite pas fushatës elektorale dhe “lajmit fantastik” për gazifikimin, Faktoje.al gjeti në terren tym, soba druri dhe qytetarë që nuk dinë asgjë për ecurinë e projektit. Dokumentet tregojnë vonesa, kosto të larta për banorët dhe afate të shtyra deri në 2027.

Esmeralda Topi

Pak ditë para se korçarët t’i drejtoheshin kutive të votimit, kryebashkiaku socialist Sotiraq Filo, në kërkim të mandatit të tretë, premtoi zgjidhjen përfundimtare të problemit të ngrohjes përmes gazifikimit të qytetit. Një “lajm fantastik”, siç e quajti ai vetë, i shoqëruar me garancinë politike të kryeministrit Edi Rama.

“Lajmi fantastik i zgjidhjes përfundimtare të problemit të ngrohjes për Korçën përmes projektit të madh të GAZIFIKIMIT jo rastësisht ishte sot në fjalën e kryeministrit Rama në takimin e tij në Korçë me mijëra vajza e gra!”, premtoi Filo. 

Në fushatë, korçarëve ju premtua gaz natyror në çdo shtëpi, fund i druve të zjarrit, ajër më i pastër dhe kosto më të ulëta. Kryeministri Edi Rama dhe ministrja Belinda Balluku prezantuan publikisht projektin, ndërsa Rama shkoi edhe më tej, duke folur për “hapjen e çelësit të gazit” dhe duke hedhur si afat fundin e vitit 2026. 

Por dy vite më vonë premtimet janë larg realitetit. Faktoje udhëtoi drejt juglindjes në muajin tetor.  

Edhe këtë vit, ngrohja në qytet vazhdonte me dru. Banorët e qendrës dhe të lagjeve përreth nuk kishin asnjë dijeni për ecurinë e projektit të gazifikimit, as për afate dhe as për hapa konkretë. Ajo që dinin me siguri ishte i ftohti i mbrëmjeve të tetorit dhe sobat që duhej të ndizeshin herët. 

“Kemi nisur t’i ndezim stofat që para një muaji, se bën ftohtë në darkë”, na tregoi një banor.  

Tymi ndihej kudo. Oxhaqet lëshonin shtellunga të dendura që mbulonin rrugët dhe oborret, duke e kthyer ajrin e Korçës në një përzierje të rëndë druri të djegur, si dëshmi se premtimi i ngrohjes moderne mbetej ende larg realitetit.

Një metër kub dru këtë vit shkonte në 55 mijë lekë të vjetra. 

“Mua më duhen deri në 15 metër”, pohoi një pensioniste, duke bërë llogaritë e dimrit që ende s’kishte hyrë mirë. 

Shkelje afatesh

Në nëntor 2024, qeveria njoftoi nga Azerbajxhani nënshkrimin e një Memorandumi Mirëkuptimi me kompaninë shtetërore SOCAR dhe Albgaz-in, duke e paraqitur gazifikimin e Korçës si gur themeli të zhvillimit të sektorit të gazit në Shqipëri. 

Edhe Filo, në intervista publike, fliste për zbatim të shpejtë dhe për rezultate të dukshme “brenda dy viteve”.

Një vit më vonë, një përgjigje zyrtare nga Bashkia Korçë tregon se projekti ndodhet ende në fazën e parafizibilitetit. 

“Studimi nga SOCAR ka përfunduar, por pritet ende marrëveshja mes qeverisë shqiptare dhe asaj azerbajxhanase”, tha për Faktoje.al Bashkia e Korçës.

Pa këtë hap, nuk ka afate konkrete dhe as punime në terren.

Kosto e gazifikimit

Ndërkohë, plani 10-vjeçar i investimeve të Albgaz-it parashikon nisjen e projektit në vitin 2025 dhe dorëzimin në 2027. Pra, më vonë se afatet optimiste të përmendura në fushatë dhe, si zakonisht, me rrezikun e shtyrjeve të mëtejshme.

Sipas skenarit bazë, kostoja totale e gazifikimit të Korçës është rreth 20.8 milionë euro. Prej tyre, 13.3 milionë euro pritet të investohen nga vetë rezidentët, ndërsa bashkia parashikon rreth 7 milionë euro për zëvendësimin e burimeve aktuale të ngrohjes dhe instalacionet përkatëse. Me fjalë të tjera, barra kryesore financiare bie mbi qytetarët që sot mezi përballojnë drutë e dimrit.

Projekti parashikon një rrjet të gjerë tubacionesh dhe stacionesh, si dhe furnizimin me gaz të rreth 6 mijë banesave dhe 30 institucioneve. Por edhe këtu ka një kusht kritik, bashkia duhet të sigurojë buxhet për instalimet e brendshme të gazit në shkolla, kopshte, muze dhe zyra publike. 

“Është kritike për suksesin e projektit që Bashkia të sigurojë buxhet për ndërtimin e instalimeve të brendshme të gazit për institucionet nën drejtimin e tij (shkolla, kopshte, muze, zyra publike), si këto, së bashku me industriale kompanitë, do të përbëjnë konsumatorët ankorues rreth të cilëve do të ndërtohen tubacionet kryesore”, thekson plani. 

Përfundim

Gazifikimi i Korçës është listuar si projekt prioritar në zonën e juglindjes. Në letër, gjithçka duket premtuese. Në terren, oxhaqet vazhdojnë të nxjerrin tym, pensionistët numërojnë metrat e druve dhe dimri vjen çdo vit, pa pritur memorandume.

Deri sa gazi të mbërrijë realisht në shtëpitë e korçarëve, “lajmi fantastik” mbetet një premtim elektoral, ndërsa ngrohja vazhdon të matet me dru, tym dhe fatura që rriten.

Nisur nga informacionet e mbledhura dhe verifikimi në terren, premtimin e kryebashkiakut Sotiraq Filo për zgjidhjen përfundimtare të problemit të ngrohjes përmes gazifikimit të qytetit, e kategorizojmë të pambajtur. 

*Faktoje, e mbështetur nga National Endowment Democracy (NED) po monitoron 10 bashki në vend dhe po verifikon nëse janë mbajtur ose jo premtimet e dhëna nga kryebashkiakët.

The post Ngrohja që u premtua me gazifikimin e Korçës appeared first on Faktoje.al.

Pretendimi: Prokurori amerikan Matt Beckwith është arrestuar për tradhëti

Verdikti: E pavërtetë

————————————————————

Në rrjetet konspiracioniste, përfshi ato shqipfolëse, po qarkullon lajmi se një prokuror amerikan, Matt Beckwith, i quajtur “Prokurori i Gjuetisë së Shtrigave J6 i Shtetit të Thellë” dhe “Tradhtari që Burgosi ​​60 Patriotë të Pafajshëm” është arrestuar dhe do dërgohet në burgun famëkeq në Guantanamo Bay.

Si zakonisht, ky pretendim i jashtëzakonshëm nuk shoqërohet me ndonjë provë, burim apo referencë për ta mbështetur atë. 

Matthew Beckwith është një prokuror amerikan që punoi mbi çështjen e kryengritjeve të Kapitolit më 6 janar 2021. Ai tha për Reuters në dhjetor 2025 se ishte pushuar nga puna në janar. Pesë ditë më vonë, protestuesit postuan një listë në rrjete sociale duke emëruar Beckwith dhe të paktën 88 prokurorë të tjerë të 6 janarit, së bashku me thirrje që ata të shkarkoheshin ose të burgoseshin. Një përdorues u përgjigj me një foto të një litari, duke sugjeruar që prokurorët duhet të vareshin. Këto sulme e shqetësuan gruan e Beckwith, e cila ishte pesë muajshe shtatzënë me fëmijën e tyre të parë në atë kohë, tha ai.

Matthew Beckwith

Pretendimi shoqërohet me një imazh i cili pretendohet se tregon prokurorin Beckwith. Megjithatë, me anë të motorit të kërkimit pamor Google Lens, Faktoje gjeti se burri në foto është Mike Gordon, një tjetër prokuror i kryengritësve të 6 janarit i cili u pushua nga puna pa sqarim. Gordon dhe ish-punonjës të Departamentit të Drejtësisë kanë paditur administratën Trump për shkarkimet nga puna.

Deri më tani, nuk ka asnjë raportim apo provë se Beckwith, Gordon apo ndonjë prokuror tjetër i 6 janarit është arrestuar.

The post I rremë arrestimi i prokurorit të sulmit të Kapitolit appeared first on Faktoje.al.

Sebi Alla Në një ditë të ngjeshur diskutimesh, debatesh, mbledhjesh dhe takimesh, PS dhe qeveria me forcën e kartonit siguroi kohë të gjatë për të diskutuar fatin e mandatit të Belinda Ballukut, duke rrëzuar kërkesat e opozitës dhe SPAK-ut për një vendimarrje sa më të shpejtë për shkak të dosjes dhe rrezikut të dëmtimit të hetimeve.

Ende nuk ka një datë të saktë se kur do thirret sërish mbledhja, por përfaqësuesit e PS-së kërkojnë një kohë të gjatë për tu njohur me provat e paraqitura nga prokuroria.

Ndërsa diskutimi juridik mbetet i hapur, ai politik ka qenë mjaft i ngjeshur ku e pandehura Balluku është filmuar në momentin e futjes në kryeministri, ku i pranishëm ishte edhe kreu i qeverisë Edi Rama. Zëvendëskryeministrja dhe Ministrja e Infrastrukturës dhe Energjitikës Belinda Balluku akuzohet nga SPAK për “shkelje të barazisë së pjesëmarrësve në tendera ose ankande publike” në tetë raste. Në kërkesën e datës 16 për autorizim për arrestim, (heqje lirie), SPAK thotë se: “…në kuadër të procedimit penal nr. 136 të vitit 2025, ka paraqitur kërkesë për dhënien e autorizimit nga Kuvendi i Republikës së Shqipërisë për arrestimin/ heqjen e lirisë së deputetit, ministrit, zëvendëskryeministrit”

Provat në rrezik?

Për çështjen Balluku në mbledhjen e Këshillit të Mandateve, anëtarët e opozitës dhe tre prokurorët e SPAK kanë qenë thuajse në një linjë dhe kjo lidhej me rrezikun e prishjes së provave nga zëvendëskryeministrja Balluaku, apo edhe kërcënimi i dëshmitarëve në procesin e saj. “SPAK këmbëngul se kjo kërkesë është e ngushtme, SPAK thotë se po intimdon vartësit. Tani ajo do marrë dëshmitë e çdo personi dhe ne do i japim 1 muaj derisa t’i intimidojë të gjithë?”, tha Bardhi.

USB-ja me vete

Pesë orët e mbledhjes u mbyllën pa një datë të përcaktuar se kur do të mbidhet sërish Këshilli i Mandateve, ndërsa diskutimet kanë qenë të shumta që në nisje të mbledhjes. Sipas anëtarit të opozitës në këtë komision, Gazmend Bardhi, tre orët e para të diskutimeve ishin debate mbi mënyrën sesi anëtarët e komisionit dhe avokati mbrojtës do të njiheshin me provat. PS fillimisht ka kërkuar që provat të shiheshin aty në sallë, duke refuzuar që tu japeshin palëve me vete.  Pas një diskutimi fillestar mbi mënyrën e marrjes së provave të paraqitura nga SPAK, u vendos që USB-ja tu vihej në dispozicion të gjithë anëtarëve të komisionit dhe avokatit mbrojtës të Ballukut.

Koha

Çështja ku palët u ndanë ishte pikërisht koha që do të merrej vendimi nga Këshilli i Mandateve dhe Rregullores. Përfaqësues të opozitës kërkuan që pavarësisht dosjes voluminoze (10 mijë faqe), anëtarët mund ta shqyrtonin brenda tre ose katër ditësh. Nga ana tjetër Ardian Kalia, avokat i të pandehurës Belinda Balluku, kërkoi tre javë kohë për tu njohur me materialet dhe përgatitej për mbrojtjen e klientes së saj. Kjo kërkesë u kundërshtua nga dy prokurorët që po hetojnë numrin 2 të qeverisë për shkelje të barazisë në 11 tenderë, Dritan Prençi Dorina Bejko, por edhe kreu i ri i saj Klodian Braho.

Nga ana tjetër, PS tejkaloi edhe kërkesën e avokatit mbrojtës të Ballukut, duke kërkuar që mbledhja të mbahej më 20 janar të vitit të ardhshëm.

Opozita

Në shfrytëzim të hapësirave ligjore dhe rregullores së Kuvendit, pesë anëtarët e opozitës pritet që të kërkojnë mbledhjen në fillim të javës së ardhshme. “Sipas rregullores ka 2 forma se si mblidhet këshilli. Një, e thërret kryetar i Kuvendit. E dyta, 1/2 e anëtarëve të këshillit. 5 anëtarët e opozitës në këshill do thërrasin mbledhjen e këshillit të hënën, maksimumi të martën e fillim javës që vjen, për të mos krijuar asnjë vonesë”, tha Bardhi.

Në referim të rasteve të mëparshme, anëtari i Këshillit të Mandateve, njëherësh edhe kreu i Grupit Parlamentar të PD-së tha se: “…Ahmetaj (shënim: I referohet Arben Ahmetajt), ka pasur 15 mijë faqe dhe i është lënë vetëm 48 orë kohë”.

The post Këshilli i Mandateve, pa datë dosja 10 mijë faqe e Ballukut appeared first on Faktoje.al.

Pretendimi: Izraeli i ka të ndaluara testet e ADN

Verdikti: E pavërtetë

————————————————–

Në rrjete sociale, përfshi ato shqipfolëse, po qarkullon pretendimi se në Izrael ndalohen testet e ADN.

Pretendohet se kjo ndodh sepse testet do të zbulonin se shumë izraelitë nuk ishin etnikisht hebrenj ose nuk kishin paraardhës nga Lindja e Mesme.

Megjithëse Izraeli vendos kufizime domethënëse rregullatore mbi testet e ADN, veçanërisht ato që lidhen me lidhjet familjare, pretendimi se testet e ADN janë tërësisht të paligjshme në Izrael është i rremë.

Ligji i Informacionit Gjenetik i Izraelit (2000) rregullon testimin gjenetik për të mbrojtur privatësinë dhe për të parandaluar keqpërdorimin e të dhënave gjenetike. Ligji nuk i ndalon drejtpërdrejt testet e ADN, por vendos rregulla të rrepta, veçanërisht për testet që përcaktojnë marrëdhëniet familjare. Për shembull, testet e atësisë në Izrael mund të kryhen vetëm me urdhër gjykate. “Një test gjenetik për lidhjet familjare […] nuk do të kryhet përveçse me urdhër të një gjykate familjare”, thotë ligji. Kjo është pjesë e një kuadri më të gjerë të hartuar për të mbrojtur individët nga përdorimi i informacionit të tyre gjenetik pa mbikëqyrje të duhur.

Konfirmim i mëtejshëm se testimi gjenetik nuk është plotësisht i paligjshëm në Izrael, por i rregulluar për qëllime specifike mjekësore dhe parandaluese, mund të gjendet në faqen e internetit të Ministrisë së Shëndetësisë të Izraelit. Një seksion i titulluar “Rekomandime për Testimin Gjenetik” përshkruan udhëzimet për testet që synojnë identifikimin e çifteve në rrezik për t’u kaluar fëmijëve të tyre gjendje të rënda gjenetike.

Ministria e Shëndetësisë e Izraelit tha për Snopes se “sipas dispozitave të Ligjit për Informacionin Gjenetik, testet gjenetike mund të kryhen në Izrael vetëm në laboratorët mjekësorë-gjenetikë të miratuar nga Ministria e Shëndetësisë sipas kushteve të specifikuara në ligj. Qëllimi i ligjit është të ruajë cilësinë e testeve, privatësinë dhe konfidencialitetin mjekësor të subjekteve, si dhe mbrojtjen e të drejtave të të miturve dhe popullatave të tjera të veçanta në kontekstin e gjenetikës.”

The post Izraeli rregullon, por nuk ndalon testet e ADN appeared first on Faktoje.al.

Pretendimi: Bleona Mata, 6-vjeçarja e zhdukur në 2010, është gjendur nga Altin Dumani/një emision gjerman

Verdikti: E pavërtetë

———————————————————-

Dy postime të faqes Albania News 247 pretendojnë se e mitura Bleona Mata, e zhdukur në 22 maj 2010 në Kukës, është gjendur, ndërsa lexuesit ftohen të klikojnë një lidhje në komente për të mësuar më shumë. Megjithëse janë postuar brenda dy ditësh nga njëri-tjetri, postimet identifikojnë shpetimtarë të ndryshëm. Në postimin e 17 dhjetorit, pretendohet se Bleona Mata është gjetur nga një emision gjerman, ndërsa në atë të 18 dhjetorit, meritat i jepen kreut të Strukturës së Posaçme Kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar, Altin Dumani.

Gjithsesi, të dy pretendimet janë të rreme.

Artikujt e referuar në komente nuk përmbajnë ndonjë provë, burim apo referencë për t’i mbështetur këto pretendime.

Madje, në brendinë e artikullit, shkruhet se një emision gjerman “ka gjetur gjurmë të reja që lidhen që lidhen me zhdukjen misterioze të Bleona Matës,” përkundër pretendimit të titullit që Bleona Mata ishte gjetur. Megjithatë, edhe pretendimi i artikullit është i dyshimtë, duke qenë se nuk jepet emri i emisionit gjerman, apo ndonjë informacion tjetër identifikues. Titulli i artikullit keqinformon me qëllim mbledhjen e sa më shumë klikimeve.

Artikulli që pretendon se kreu i SPAK, Altin Dumani, ka zbuluar vendndodhjen e Bleona Matës është edhe më qartësisht i rremë. Ai është i mbushur me pasaktësi faktike dhe logjike.

Që në fjalinë e parë, Altin Dumani quhet “një nga figurat më të njohura të showbiz-it.” Ndërkohë, Bleona 6-vjeçare përshkruhet si “e njohur për talentin e saj dhe karrierën e suksesshme si këngëtare.” Sipas artikullit, Bleona “kishte zhdukur nga sytë e publikut, duke lënë fansat dhe ndjekësit e saj me shumë pyetje.” Qartazi, artikulli ngatërron 6-vjeçaren Bleona Mata me këngëtaren shqiptare Bleona Qereti. Artikulli, ndërkaq, përdor vazhdimisht foton e Bleonës së mitur.

Ka gjasa që të dy këto artikuj, dhe artikuj te ngjashëm të postuar nga e njejta faqe dhe përgënjeshtruar dhe më parë nga Faktoje, janë gjeneruar me anë të programeve kompjuterike të inteligjencës artificiale (AI). Ngatërrimi qesharak me këngëtaren Bleona Qereti duket si një ‘delirim’ karakteristik i këtyre programeve gjenerative.

Faktoje ka përgënjeshtruar dhe lajme të mëparshme nga i njejti portal, i cili ka botuar artikuj të trilluar mbi vdekjen e Shpat Kasapit dhe të politikanit shqiptar Azem Hajdari.

Duhet nënvizuar se këto postime tejkalojnë një kufi moral kur zgjedhin të përdorin si karrem për  klikime imazhin e një fëmije që është zhdukur mbi 10 vite më parë. Mediat raportojnë se e ëma e Bleona Matës vazhdon ende ta kërkojë.

The post Të rreme lajmet në rrjet për gjetjen e Bleonës së zhdukur appeared first on Faktoje.al.

Pretendimi: Antenat 5G shkaktojnë ndryshim humori, arrest kardiak dhe ngritjen apo uljen e tensionit

Verdikti: E paprovuar

——————————————————————–

Në rrjete sociale, përfshi ato shqipfolëse, vijon të qarkullojë pretendimi se antenat 5G dëmtojnë shëndetin e njeriut. Specifikisht, një postim në Facebook pretendon se këto antena shkaktojnë ndryshim humori, arrest kardiak dhe ngritjen apo uljen e tensionit.

Si zakonisht, këto pretendime të jashtëzakonshme nuk shoqërohen me ndonjë provë, burim apo referencë për t’i mbështetur ato.

5G është një brez i ri i shërbimit të telefonisë celulare. Antenat dërgojnë dhe marrin fusha elektromagnetike me radiofrekuencë (RF EMF). 5G përdor “teknologjinë e formimit të rrezeve”, e cila lejon që fushat elektromagnetike me radiofrekuencë të shkojnë direkt aty ku duhet.

Fusha elektromagnetike (EMF) e gjeneruar nga antenat e telekomunikacionit nuk është jonizuese. Kjo do të thotë se nuk ka ndikim negativ në trupin e njeriut, nuk ndërhyn në strukturën qelizore, nuk e modifikon atë dhe nuk ndikon në funksionet e saj.

Komisioni Ndërkombëtar për Mbrojtjen nga Rrezatimi Jo-Jonizues (ICNIRP), pas 7 vitesh kërkimesh, publikoi udhëzimet e vitit 2020 mbi kufizimin e ekspozimit ndaj fushave elektromagnetike. Ato përfshijnë informacion rreth 5G.

Komisioni thotë se efekti kryesor që fushat elektromagnetike me radiofrekuencë kanë në trupin e njeriut është rritja e temperaturës së indeve të ekspozuara. Trupi mund të përballojë rritje të vogla të temperaturës së trupit, si përmes ushtrimeve fizike, por ekspozimi ndaj radiofrekuencës dhe rritja e temperaturës mund të jenë të rrezikshme mbi një prag të caktuar.

Sipas ICNIRP, “një tjetër karakteristikë e përgjithshme e RF EMF është se sa më e lartë të jetë frekuenca, aq më e ulët është thellësia e depërtimit të EMF në trup. Meqenëse teknologjitë 5G mund të përdorin frekuenca më të larta të EMF (>24 GHz) përveç atyre që përdoren aktualisht (<4 GHz), fuqia nga ato frekuenca më të larta do të përthithet kryesisht më sipërfaqësisht sesa ajo nga teknologjitë e mëparshme të telekomunikacionit celular […] Prandaj, ekspozimet 5G nuk do të shkaktojnë asnjë dëm me kusht që ato t’i përmbahen udhëzimeve të ICNIRP (2020).” 

Eric van Rongen, kryetar i ICNIRP, tha se nuk ka prova që fushat elektromagnetike shkaktojnë efekte shëndetësore si kanceri, elektro-mbindjeshmëria, infertiliteti ose ndonjë gjë tjetër. Dy efektet e vetme shëndetësore të njohura janë stimulimi nervor deri në 10 MHz dhe ngrohja nga 100 kHz.

Marvin C. Ziskin, Profesor Emeritus i Radiologjisë dhe Fizikës Mjekësore, tha se nuk ka bazë për të pritur që 5G do të shkaktojë probleme negative shëndetësore, me kusht që të respektohen kufijtë e ekspozimit.

Ziskin i tha Reuters se “pesha e provave shkencore tregon se emetimet e 5G nuk janë kumulative. Kjo do të thotë, ekspozimet e shumëfishta të ekspozimeve të padëmshme nuk i shtohen njëra-tjetrës për të prodhuar ndonjë efekt të pafavorshëm biologjik. Do të shtoja se nuk ka pasur paralajmërime nga agjencitë shëndetësore në lidhje me rreziqet e mundshme shëndetësore të energjisë RF, duke përfshirë valët milimetrike në nivele ekspozimi që një konsumator mesatar do të përjetonte nga teknologjia e komunikimit. Kjo është në përputhje me vlerësimet e çështjes nga grupet që përcaktojnë standardet, të tilla si IEEE dhe ICNIRP.”

Disa individë raportojnë “mbindjeshmëri” ndaj fushave elektrike ose magnetike. Ata pyesin nëse dhimbjet, dhimbjet e kokës, depresioni, letargjia, çrregullimet e gjumit, madje edhe konvulsionet dhe krizat epileptike mund të kenë lidhje me ekspozimin ndaj fushave elektromagnetike.

Nuk ka prova që mbindjeshmëria nga e cila disa njerëz pretendojnë se vuajnë, madje edhe me simptoma në dukje objektive, lidhet me këto lloje rrezatimi. Në fakt, kjo mund të shpjegohet me efektin nocebo, ku njerëzit vuajnë nga simptomat vetëm sepse presin të sëmuren. 

Studimet e fundit skandinave zbuluan se individët nuk tregojnë reagime të qëndrueshme në kushte të kontrolluara siç duhet të ekspozimit ndaj fushave elektromagnetike. As nuk ka ndonjë mekanizëm biologjik të pranuar për të shpjeguar mbindjeshmërinë. Hulumtimi mbi këtë temë është i vështirë sepse këto janë simptoma shumë subjektive që mund të vijnë si pasojë e faktorëve të ndryshëm që ndërthuren me njëri-tjetrin, përfshi vetë shqetësimin për efektet e rrezatimit.

The post Valët e teknologjisë 5G nuk ndërhyjnë në strukturën qelizore  appeared first on Faktoje.al.

Pretendimi: Spitali Johns Hopkins ka botuar ​​një përditësim mbi kancerin ku detajohet se si përhapet kanceri dhe rekomandohen metoda për trajtimin e sëmundjes.

Verdikti: E pavërtetë

———————————————————

Në rrjetet sociale shqipfolëse po qarkullon pretendimi se, pas shumë vitesh që rekomandonte kimioterapinë për trajtimin e kancerit, spitali Johns Hopkins ka vendosur t’u tregojë njerëzve se ka alternativa, duke detajuar se si përhapet kanceri dhe duke rekomanduar metoda për trajtimin e sëmundjes.

Postimi pretendon se Johns Hopkins tha se qelizat kancerogjene nuk shfaqen në testet standarde derisa të shumohen në disa miliarda; qelizat kancerogjene ndodhin midis 6 nga 10 herë gjatë jetës së një personi; një sistem imunitar i fortë shkatërron dhe parandalon qelizat kancerogjene; ​​kanceri tregon mangësi ushqyese; dhe ndryshimet në dietë dhe suplementet do të forcojnë sistemin imunitar.

Teksti vazhdon duke pretenduar se kimioterapia përfshin helmimin e qelizave kancerogjene që rriten me shpejtësi, ndërsa shkakton dëmtime të organeve dhe se rrezatimi dëmton qelizat, indet dhe organet e shëndetshme.

Rekomandimet e pretenduara nga Johns Hopkins përfshijnë ndërprerjen e sheqerit dhe qumështit, ngrënien e peshkut, perimeve të freskëta, lëngjeve, farave dhe arrave dhe shmangien e kafeinës, ndër të tjera.

Në përgjigje ndaj pretendimeve, Johns Hopkins Medicine ka lëshuar ​​një deklaratë duke thënë se nuk e kishte lëshuar këtë informacion dhe se pretendime të ngjashme të rreme qarkullojnë që nga viti 2004.

“Johns Hopkins nuk e publikoi informacionin, i cili shpesh është një bashkëngjitje në email, dhe as nuk e miratojmë përmbajtjen e tij”, thuhet në deklaratë, duke i inkurajuar njerëzit të lexojnë informacionin në faqen e saj të internetit ose në faqen e Institutit Kombëtar të Kancerit. “Emaili gjithashtu përmban një drejtshkrim të gabuar të institucionit tonë si ‘John’ Hopkins; ndërsa drejtshkrimi i saktë është ‘Johns’ Hopkins”.

Deklarata vërren se autorë anonimë zakonisht ua atribuojnë punën e tyre institucioneve të respektuara kërkimore në një përpjekje për të fituar besueshmëri.

“Thelbi i këtij email-i viral është se terapitë e kancerit si kirurgjia, kimioterapia dhe radioterapia nuk funksionojnë kundër sëmundjes dhe njerëzit duhet të zgjedhin një sërë strategjish dietike”, shkroi Johns Hopkins Medicine, duke shtuar se terapitë tradicionale si rrezatimi dhe kimioterapia janë efektive.

Pretendimet e postimit, si ai se të gjithë kanë qeliza kancerogjene, një sistem imunitar i fortë që shkatërron kancerin dhe marrja e suplementeve për të parandaluar kancerin, janë konfirmuar të gjitha si mashtrime nga Johns Hopkins në deklaratën e tyre autentike.

Elizabeth Jaffee, bashkëdrejtoreshë e imunologjisë së kancerit dhe eksperte kryesore për kancerin dhe sistemin imunitar në Johns Hopkins, tha: “Kur bëhet fjalë për kancerin dhe sistemin imunitar, nuk është çështje e fortë apo e dobët siç pretendon raporti fiktiv, por më tepër një çështje njohjeje.”

Ajo shtoi se qeliza kancerogjene maskohet si një qelizë normale dhe e shëndetshme.

Drejtori i Qendrës së Kancerit Kimmel në Johns Hopkins, William Nelson, thotë se ndërsa suplementet ndihmojnë në përmbushjen e mangësive të vitaminave, marrja e dozave shtesë nuk ofron përfitime shtesë.

Nelson tha gjithashtu se kimioterapia dhe radioterapia vrasin qelizat kancerogjene “me selektivitet të jashtëzakonshëm” dhe kufizimi i efekteve anësore të zakonshme të rënies së flokëve dhe parametra të ulëta të gjakut janë pjesë e trajtimit.

Në deklaratë, ekspertët shtojnë se, ndërsa një dietë e dobët dhe mbipesha e shoqëruar me një dietë të dobët është një faktor rreziku për zhvillimin e kancerit, nuk ka prova se ushqime të caktuara mund të shkaktojnë vdekjen ose rritjen e kancerit.

Faktoje ka përgënjeshtruar edhe më parë pretendime mbi kimioterapinë dhe kancerin.

The post I rremë rekomandimi nga Johns Hopkins për shmangien e kimioterapisë appeared first on Faktoje.al.

Sebi Alla Mes tensionit, ku shumë nga 35 deputetët e opozitës që e mbështetën, protestonin edhe kundër tij, Endri Shabani u betua në Parlament si Avokat i Popullit dhe në ikje dha një puthje jo pa ironi deputetëve të opozitës.

Në këtë mënyrë nisi zyrtarisht puna e Avokatit të Popullit me mandat 5-vjeçar.

Opozita protestoi sot mes kaosit kundër zëvendëskryeministres dhe Ministres së Infrastrukturës dhe Energjitikës, Belinda Balluku, për të cilën SPAK ka kërkuar leje për arrestim (heqje imuniteti), e akuzuar për shkelje të barazisë së pjesëmarrësve në tendera në tetë raste.

Në shenjë revolte karrigia e zëvendëskryeministres u përmbys në sallë dhe pavarësisht tensionit të krijuar seanca zgjati pak, duke vijuar me rendin e ditës.

Gjykata

Ndërsa në Parlament përplasja mes deputetëve të opozitës dhe mazhorancës vijoi gjatë, në të njëjtën orë, në Gjykatën e Apelit Kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar nisi seanca gjyqësore për vlerësimin e masës së sigurisë të vendosur më parë nga GJKKO e shkallës së parë “pezullim nga detyra dhe ndalim për daljen jashtë vendit të ministres Balluku”. 

Masa “pezullim nga detyra” tashmë konsiderohet nul, pasi një vendim i ndërmjetëm i Gjykatës Kushtetuese caktoi datën 22 janar për shqyrtim në themel dhe deri në shprehjen përfundimtare pezullimi rrëzohej, duke rikthyer në detyrë Ballukun.

Vendimi i Kushtetueses u dha më datë 12, por vetëm katër ditë më pas, Prokuroria Speciale, SPAK, nisi në Kuvend kërkesën për “dhënien leje” për arrestimin e Ballukut, tashmë me disa element të tjerë të veprës penale, e dyshuar për ndikim në “shkeljen e barazisë së pjesëmarrsve në tendera”, në tetë raste. Apeli i GJKKO-së la në fuqi masën e ndalimit për të dalë jashtë vendit për zv/kryeministren Belinda Balluku, ndërsa në lidhje me “pezullimin ndga detyra” kjo gjykatë vendosi pezullimim të shqyrtimit të kërkesës për aq kohë sa Gjykata Kushtetuese e ka rikthyer në detyrë.

Debati në Këshill

Çështja sa juridike është edhe politike. Kryetari i Kuvendit, Niko Peleshi, informoi zyrtarisht anëtarët e Këshillit të Mandateve dhe Imuniteteve për zhvillimin e mbledhjes më datë 19 dhjetor.

Gazment Bardhi tha se vota e tyre do të jetë pro heqjes së imunitetit të Ballukut, për të cilën SPAK kërkon të caktojë masë sigurisë arrest me burg ose arrest shtëpie.

“Shqiptarët nuk mund të jenë peng i një qeverisje të korruptuar dhe që bashkëpunon me krimin e organizuar. Prandaj unë dua t’i shpreh mirënjohjen secilit deputet të grupit parlamentar të Partisë Demokratike, që sot u ngrit në lartësinë e detyrës së tij për t’i shërbyer interesit publik. Së dyti, po, ne do të marrim nesër pjesë në mbledhjen e Këshillit të Rregullores dhe Imuniteteve, ku vota jonë dhe qëndrimi jonë është i qartë, pro drejtësisë dhe pro përgjegjësisë të një zyrtari të korruptuar, zyrtari më të korruptuar pas Edi Ramës, që është Belinda Balluku. E kam thënë edhe dje, nuk do të ketë asnjë mundësi askush në atë Kuvend që ta mbyllë korrupsionin e Belinda Ballukut në kasafortë”, tha Bardhi.

Ai përmendi edhe përplasjen me kryetarin e Kuvendit, Niko Peleshi, të cilin e akuzon se po fsheh provat kundër Belinda Ballukut.

USB-ja për Ballukun “mollë sherri”

Kjo akuzë e Bardhit vjen pasi provat e SPAK për Ballukun, një USB që është depozituar në Kuvend, ende nuk iu janë vënë në dispozicion anëtarëve të Këshillit. Materialet që përmban USB-ja janë konsideruar sekret hetimor nga Peleshi dhe janë kyçur në kasafortën e protokollit. Peleshi thotë se mbledhjen që do të mbahet nesër do të diskutohet në prani të prokurorëve të SPAK nëse materiali sekret do t’iu vendoset në dispozicion deputetëve.

Aty pritet të shihet edhe nga do të anojë vota e mazhorancës nëse do të japë ose jo leje për arrestimin “heqjen e imunitetit” për numrin dy të qeverisë. Një tjetër mundësi është që Parlamenti të mos e kalojë çështjen për votim për tre muaj, çka automatikisht rrëzon kërkesën e SPAK.

Në një qëndrim në rrjetin social X, kryeministri Edi Rama tha se: “… do të angazhohemi me të gjithë përgjegjësinë tonë përpara shqiptarëve që na dhanë 83 mandate, e do të përgatitemi për të mbajtur një qëndrim të drejtë, të qartë e të denjë, si forca udhëheqëse e vendit dhe e Reformës në Drejtësi”.

The post Çështja “Balluku” mes flakadanëve, GJKKO dhe dosjes sekrete   appeared first on Faktoje.al.

Pretendimi: Një nga autorët e sulmit terrorist të 14 dhjetorit 2025 në Australi, ishte një hebre i quajtur David Cohen

Verdikti: E pavërtetë

——————————————————————-

Më 14 dhjetor 2025, të paktën 16 persona humbën jetën dhe 38 të tjerë u plagosën pasi dy persona të armatosur qëlluan me armë në një aktivitet që shënonte ditën e parë të festës hebraike Hanukkah në Bondi Beach, Australi.

Megjithëse kanë kaluar fare pak ditë nga sulmi terrorist, në rrjete sociale tragjedia ka nisur të frymëzojë keqinformim të shumëllojshëm.

Ndër të tjera, në rrjetet sociale, përfshi ato shqipfolëse, po qarkullon pretendimi se njëri nga autorët është një hebre i quajtur David Cohen. Si provë për këtë sillet pamja e një profili në Facebook me emrin David Cohen. 

Ky pretendim përdoret për të insinuuar se pas sulmit terrorist qëndron Izraeli apo hebrenjtë. 

Megjithatë, pamja e profilit të David Cohen qartazi është gjeneruar me anë të programeve kompjuterike të inteligjencës artificiale (AI). Kjo vërrehet në defektet logjike karakteristike të përmbajtjeve të prodhuara nga AI. 

Ikona e mesazhit shkruan “Emsage” në vend të “Message.” Shkrimi hebraik në pjesën e sipërme djathtas nuk ka asnjë kuptim dhe nuk përkthehet në asgjë. Një nga seksionet e profilit shkruan “Eeopis” (ndoshta në vend të “Friends”), një fjalë pa kuptim që nuk përkthehet. Programet AI shpesh hasin vështirësi në gjenerimin e tekstit brenda imazheve.

Profili “David Cohen” nuk përputhet me paraqitjen ose formatimin e llogarive të vërteta në Facebook. Nën seksionin “About”, shkruan “Shto një mik të ri”, një opsion që nuk gjendet në llogaritë e vërteta të Facebook.

Më tej, disa nga miqtë e supozuar të listuar në profil kanë emra absurdë, të tillë si “Jewish (Hebre) Bronnen” dhe “Jewish (Hebre) Maridlend”.

Policia ka deklaruar se një nga sulmuesit ishte 50-vjeçari Sajid Akram, shtetas indian, që kishte jetuar në Australi për dekada. Ai u vra në një shkëmbim zjarri me oficerët. Personi tjetër ishte djali i tij 24-vjeçar, Naveed Akram, i cili ka pasaportë australiane. Ai u qëllua gjithashtu dhe mbahet në spital nën mbikëqyrjen e policisë.

Naveed u akuzua për 15 vrasje pasi u zgjua nga koma më 17 dhjetor, si dhe për kryerjen e një “akti terrorist” dhe vendosjen e një bombe me qëllim dëmtimin.

Autoritetet australiane kanë thënë se Naveed Akram është një shtetas i lindur në Australi. Nuk ka asnjë provë se ai është izraelit apo hebre.

The post I rremë profili hebre i atentatorit të plazhit Bondi në Australi appeared first on Faktoje.al.

Nuk ka vjedhje dhe as mashtrim me 11 mijë pensione. Raporti i KLSH-së për Institutin e Sigurimeve Shoqërore flet për pagesa të parapaguara dhe diferenca që rikuperohen ligjërisht. ISSH sqaroi për Faktoje se rastet abuzive në Shqipëri janë vetëm dy, jo mijëra siç u keqinformua në media. 

Esmeralda Topi 

Në fund të muajit nëntor, një raport i Kontrollit të Lartë të Shtetit (KLSH) mbi Institutin e Sigurimeve Shoqërore (ISSH) u bë lajm viral. Portale të ndryshme e interpretuan si “11 mijë pensione të marra pas vdekjes”, duke krijuar përshtypjen e një skandali masiv. 

Lajmi u publikua në të njëjtën javë kur Italia u trondit nga një rast mashtrimi me pensionin që buri bujë. Një burrë 56-vjeçar mbante trupin e nënës së tij për tre vite në shtëpi, ndërsa vazhdonte të merrte pensionin e saj, duke përfituar rreth 53 mijë euro në vit. 

Ky rast dramatizoi situatën në Shqipëri, duke keqinterpretuar raportin e Kontrollit të Lartë të Shtetit. Por krahasimi nuk qëndron.

Çfarë thotë raporti i KLSH-së?

Auditimi i Kontrollit të Lartë të Shtetit pranë ISSH-së gjatë vitit 2024 evidentoi 11,030 raste pagesash pas vdekjes, me një dëm financiar prej 114,8 milionë lekësh. Nga këto, mbi 100 milionë lekë janë rikuperuar, ndërsa rreth 14,7 milionë lekë mbeten ende në proces arkëtimi.

Por raporti i KLSH sqaron diçka thelbësore që mediat e kanë anashkaluar. 

“përfshihen të gjitha rastet e tërheqjes pas datës së vdekjes, gjithashtu edhe rastet kur përfituesi i pensionit e ka tërhequr vetë pensionin, por ka ndërruar jetë në po atë muaj. Meqënëse pensioni është një pagesë që merret paradhënie, pjesa pas datës së vdekjes duhet mbajtur nga granti”, shkruhet në raport. 

Pra nuk bëhët fjalë për mashtrime nga persona të tjerë apo familjarë, por për pensionistë që kanë marrë pensionin dhe më pas kanë ndërruar jetë. 

ISSH: Nuk ka vjedhje

Drejtori i Institutit të Sigurimeve Shoqërore, Astrit Hado, sqaron për Faktoje.al natyrën e këtyre pagesave. Ai theksoi se shifra 11 mijë është keqinterpretuar. 

“Ajo që dua të sqaroj është kjo: ato nuk janë pensione të njerëzve që kanë vdekur dhe kanë marrë pensione pasi kanë vdekur, pra i ka tërhequr dikush tjetër. Përgjithësisht këto janë raste kur qytetarët kanë ndërruar jetë pasi kanë marrë pensionin”

Hado shpjegon më tej se pensionet në Shqipëri parapaguhen në fillim të muajit. Për shembull, nëse një pensionist merr pensionin më 1 dhjetor dhe ndërron jetë më 10 dhjetor, ai ka tërhequr pensionin e plotë, por ligjërisht i takon vetëm pjesa deri në datën e vdekjes. Diferenca duhet rikthyer në fondin e sigurimeve shoqërore. Dhe shifra 11 mijë përfaqëson këtë fenomen.

“Në këtë rast nuk ka vjedhje, nuk ka marrje të pensionit të pamerituar, nuk ka shkelje, nuk ka abuzim. Dëmi ka qenë diku tek 37 milionë lekë, janë rikuperuar 29.5 dhe janë për t’u rikuperuar 6.7. Nuk ka dëm ekonomik”,  thekson Hado.

Sipas ekspertëve të ekonomisë, keqinformimi mbi raportin e KLSH-së nuk është vetëm çështje financiare. Ata paralajmërojnë se raportimi i pasaktë dëmton reputacionin dhe krijon konfuzion shoqëror.

“Dëmi së pari për vetë gazetarët: humbasin besimin si burim informacioni dhe analizash serioze; dëmtojnë në mënyrë jo të drejtë reputacionin e institucioneve duke i bërë ato më të dobëta para publikut. E gjithë kjo, me kohë, krijon një çoroditje shoqërore dhe zhvlerësim të së vërtetës”, thekson Selami Xhepa. 

2 raste mashtrimi

Instituti i Sigurimeve Shoqërore pranon se ka patur edhe raste abuzive, por ato janë të izoluara dhe nuk bëhët fjalë për mijëra. Përkundrazi, janë vetëm dy raste.

“Edhe Shqipëria nuk bën përjashtim nga këto lloj mashtrimesh sepse ka individë që mund të ndërrojnë jetë dhe familjet nuk i ç’regjisrojnë. Dhe këto raste ne sigurisht i kontrollojmë”, thotë drejtori Astrit Hado, duke shtuar se kryesisht janë raste nëpër rrethe apo fshatra.

“Një në fakt ka dalë nga një emision investigativ që kishte 8-9 vjet që kishte ndërruar jetë nuk ishte deklaruar. Dhe rezultoi që as i biri se kishte marr në fakt, e kishin marrë punonjësit e postës me një administrator”, tregon drejtori i ISSH-së.

“Një rast tjetër që kishim, ishte individ që kishte ndërruar jetë para 10 vjetësh në Spanjë dhe ishte marrë pensioni. Jo nga familjarët, nga dikush tjetër. Rast që e investiguam deri në fund dhe morëm edhe masat e nevojshme”, përfundon Hado. 

Por ndonëse të pakta në numër, për ekspertin e ekonomisë Klodian Muço edhe këto raste kërkojnë zgjidhje.

“Duhet gjetur një mekanizëm i kontrollit të vazhdueshëm ndërmjet atyre që përfitojnë pensionin dhe atyre që kontrollojnë. Problematikat ndodhin kur personat që humbasin jetën nuk ç’regjsitrohen dhe familjarët përfitojnë nga kjo situatë, më tepër se koordinim, duhet zgjidhje”, argumenton ai. 

Përfundim

11 mijë pagesa pas vdekjes nuk do të thotë 11 mijë vjedhje pensionesh. Bëhet fjalë kryesisht për një mekanizëm teknik të parapagimit të pensionit dhe për raste që korrigjohen ligjërisht. Mashtrimet ekzistojnë, por janë të rralla dhe jo skandal masiv.

The post 11 mijë pensione pas vdekjes? Si u keqinterpretua raporti i KLSH-së appeared first on Faktoje.al.

Pretendimi: Këto ngjarje janë parashikuar nga seriali The Simpsons

Verdikti: E pavërtetë

————————————————————-

Një video që po qarkullon në hapësirat konspiracioniste, përfshi ato shqipfolëse, duket se tregon ngjarje të viteve të fundit dhe paralelizmat e tyre të ‘parashikuara’ nga seriali vizatimor The Simpsons. 

Rezulton se imazhet që shfaqen në video, megjithëse i përngjajnë stilit vizatimor të The Simpsons, nuk janë shfaqur kurrë në ndonjë episod të serialit. 

Ato me gjasa janë prodhuar me anë të një prej shumë programeve kompjuterike të disponueshme online që transformojnë foto në imazhe të stilit The Simpsons.

Kështu, imazhet e videos janë krijuar duke kthyer në ‘stil Simpsons’ pikërisht skenat të cilat ato pretendohet se kanë ‘parashikuar.’

“Fatkeqësisht, është shumë e lehtë të krijosh ‘parashikime’ të tilla të rreme nga The Simpsons me qëllim mashtrimin e njerëzve,” tha Matt Selman, producent ekzekutiv i serialit për Reuters.

Më parë, seriali “The Simpsons” ka ‘parashikuar’ disa ngjarje, duke përfshirë këtu zgjedhjen e Donald Trump si president i ShBA në 2016, fituesin e një çmimi Nobel, dhe një grip të rrezikshëm që filloi në Azi, ndër të tjera. 

Kjo, sipas vetë autorëve të serialit, nuk vjen si pasojë e ndonjë aftësie mbinatyrore për të parë të ardhmen, por thjesht si pasojë e faktit që seriali ka mbi 700 episode dhe transmetohet që nga viti 1989. “Nëse bën më shumë episode për më shumë dekada se gjithë serialet e tjera, do të parashikosh më shumë gjëra saktësisht,” tha autori Selman. Ndërsa Bill Oakley, një ish-skenarist i The Simpson, tha për Hollywood Reporter se çfarë shihet nga disa si ‘parashikime’ të bëra nga seriali janë në fakt thjesht koinçidenca “sepse episodet janë aq të vjetra sa historia ripërsëritet. Shumica e këtyre episodeve janë bazuar në ngjarje të vërteta që kanë ndodhur në vitet ‘60, ‘70 ose ‘80.”

Faktoje ka përgënjeshtruar dhe më parë ‘parashikime’ të supozuara nga The Simpsons.

The post Teknologjia pas këtyre parashikimeve të serialit The Simpson appeared first on Faktoje.al.

Pretendimi: Kryeministri i Britanisë së Madhe, Keir Starmer u flak jashtë parlamentit sepse nuk bëri shumë mbi reformat për emigrantët

Verdikti: E pavërtetë

——————————————————————————————

Në rrjete sociale, përfshi ato shqipfolëse, po qarkullon pretendimi se kryeministri britanik Keir Starmer është nxjerrë jashtë nga parlamenti sepse “nuk bëri shumë mbi reformat për emigrantët.”

Pretendimi shoqërohet edhe me një video që duket se tregon kryetarin e parlamentit britanik duke qortuar kryeministrin Keir Starmer. 

Megjithatë, kjo është e gjitha një trillim.

Video e kryetarit të parlamentit që qorton kryeministrin është reale, por kryeministri në fjalë nuk është Keir Starmer, por paraardhësi i tij Rishi Sunak.

Video është shkëputur nga një seancë parlamentare e 17 janarit 2024, kur kryetari i parlamentit Sir Lindsay Hoyle qortoi kryeministrin e atëhershëm Rishi Sunak për përdorimin e një ‘objekti skene’: një fotokopje të kopertinës së librit të udhëheqësit të Partisë Laburiste, Keir Starmer.

Ndërkaq, nuk ka asnjë raportim në mediat ndërkombëtare apo vendase se kryeministri Starmer është nxjerrë jashtë parlamentit për çfarëdo arsyeje.

The post Kryeministri Starmer nuk u kritikua për reformat ndaj emigrantëve appeared first on Faktoje.al.

Jona Cenameri Më 20 nëntor 2025, kryeministri Edi Rama dhe kryebashkiakja Emiriana Sako përmes rrjeteve sociale njoftuan hapjen e parkimit publik me kate në Durrës. 

Rama e prezantoi objektin si një strukturë moderne me rreth 400 vende parkimi, energji të vetëprodhuar nga panelet diellore, hapësira për biçikleta, ambiente për zyra dhe hapësira social-kulturore.

Kryebashkiakja Sako e cilësoi objektin si “Qendra Multimodale e Mobilitetit në Durrës”, një investim që, sipas saj, rigjeneron një zonë të tërë dhe shërben si nyje e re mobiliteti, komuniteti dhe sipërmarrjeje.

Premtimi i prezantuar në 2022-2023

Parkimi publik me kate në qendër të Durrësit u prezantua fillimisht në tetor 2022 nga kryebashkiakja Emiriana Sako, e cila konfirmoi se investimi do të financohej nga qeveria përmes FSHZH-së. Projekti u rikthye si premtim elektoral gjatë fushatës së prillit 2023 dhe u paraqit si zgjidhja kryesore për trafikun e rënduar, mungesën e hapësirave të parkimit dhe nevojën për një qendër moderne të mobilitetit urban.

Sipas Bashkisë Durrës, objekti do të shërbente për të lehtësuar qarkullimin në qendër, për të ofruar një infrastrukturë të dedikuar për biçikleta, për të krijuar ambiente të reja publike dhe për të mbështetur transformimin e qytetit drejt një modeli të ri lëvizshmërie.

Tetor 2023

Në tetor 2023, gjatë verifikimit të parë të “Faktoje”, u konstatua se punimet ishin ende në fazë fillestare. 

Në tabelën e kantierit ishte shënuar një afat i ri përfundimi: prill 2024. Banorët e qendrës së Durrësit vijonin të përballeshin me mungesë vendesh parkimi, ndërsa objekti i premtuar mbetej ende larg përfundimit.

Tetor 2024

Në vitin 2024, FSHZH raportoi për “Faktoje” se punimet kishin avancuar deri në rreth 75% dhe njoftoi një afat të tretë për përfundimin e projektit: tetorin 2024. Por verifikimi i dytë tregoi se, pavarësisht progresit në strukturë, godina mbetej e mbyllur, e papërfunduar dhe jo funksionale për publikun.

Tetor 2025

Në tetor 2025, “Faktoje” u rikthye për verifikimin e tretë. Së jashtmi, godina dukej e përfunduar, por mbetej e mbyllur dhe në brendësi kryheshin ende punime teknike, pastrim i ndërtesës dhe testime të rrjeteve të brendshme. FSHZH njoftoi se procesi i kolaudimit ishte në fazën përfundimtare, ndërsa Bashkia Durrës sqaroi se nuk ishte institucioni zbatues i projektit, por vetëm përfitues.

Afatet e zvarritura

Sipas Open Procurement, kontrata për ndërtimin e parkimit publik u lidh më 13 dhjetor 2022, me një kohëzgjatje 12-mujore, duke përcaktuar dhjetorin 2023 si afat të parë përfundimi. Afatet u shtynë disa herë: fillimisht në prill 2024, më pas në tetor 2024, ndërsa objekti u hap realisht vetëm më 20 nëntor 2025.

Kjo vonesë e konsiderueshme u dokumentua gjatë tre verifikimeve të “Faktoje”, që evidentuan jofunksionalitetin e objektit përtej çdo afati të shpallur më herët nga institucionet përgjegjëse.

Përfundimi

Pas tri verifikimeve dhe më shumë se dy vite shtyrjesh të afateve zyrtare, parkimi publik me kate në qendër të Durrësit u hap përfundimisht, duke përmbushur premtimin. “Faktoje” e kategorizon këtë premtim si të mbajtur.

Faktoje, e mbështetur nga National Endowment Democracy (NED) po monitoron 10 bashki në vend dhe po verifikon nëse janë mbajtur ose jo premtimet e dhëna nga kryebashkiakët.

The post Parkingu publik me kate në Durrës u hap përfundimisht appeared first on Faktoje.al.

Pretendimi: Ky imazh tregon një pamje nga dekori i festave të fundvitit 2025 në Roskovec

Verdikti: Mungon konteksti

———————————————————–

Në rrjetet sociale shqipfolëse po qarkullon një imazh që duket se tregon një strukturë dekori festiv që formon numrin 2206, në vend të 2026, viti i ardhshëm. Ai shoqërohet me pretendimin se pamjet tregojnë qytetin e Roskovecit në Shqipëri.

Megjithatë, me anë të motorit të kërkimit pamor Google Lens, Faktoje gjeti se imazhi i mësipërm është botuar më parë në Twitter, me një përshkrim që e vendos atë në Ulqin, Mal i Zi.

Megjithatë, kjo nuk majfton për të konfirmuar se ky imazh tregon vërtet dekorin festiv të Ulqinit.

Me anë të Google Lens, Faktoje gjeti se një imazh thuajse identik me atë që po qarkullon tani në rrjete sociale është shpërndarë gjerësisht 5 vjet më parë. I vetmi ndryshim janë numrat e viteve: 2026 dhe 2022.

Në atë kohë, ky gabim humoristik u raportua gjithashtu si një ngjarje e ndodhur në Ulqin.

Raportimet e asokohe përfshinë edhe foto të strukturës nga kënde të ndryshme dhe në kohë të ndryshme. Më tej, sekretari i Drejtorisë së Turizmi në UIqin, Fitim Avdiu, tha në atë kohë për mediat se fëmijët e qytetit kishin ndërruar numrat e strukturës. 

Ndërsa një krahasim mes imazhit ‘2206’ dhe atij ‘2202’ tregon se imazhet janë identike përveçse në një zonë të pamjes, rreth shifrës ‘6’.

http://faktoje.al/ëp-content/uploads/2025/12/Screen-Recording-2025-12-17-120606.mp4

Kjo do të thotë se me shumë gjasa imazhi 2206 është krijuar duke modifikuar atë të 5 viteve më parë, dhe nuk tregon vërtet Ulqinin në 2025.

Ç’ka është e sigurt, megjithatë, është se imazhi me numrin 2206 nuk tregon dekorin e Roskovecit, siç pretendojnë portalet.

The post Urimi për vitin 2206 jo në bashkinë Roskovec appeared first on Faktoje.al.

💾

Pretendimi: Soda e bukës shëron reumatizmën përgjithmonë

Verdikti: Mungon konteksti

Barbara Halla

Në ditët e fundit, një seri postimesh në mediat shqiptare kanë promovuar lajmin se soda e bukës është një sekret natyral që mund të shërojë reumatizmën dhe artritin përgjithmonë. Këto këshilla rezultojnë të ekzagjeruara dhe nuk mbështeten nga studime shkencore të plota.

Artikulli në fjalë nuk përmend asnjë burim shkencor përsa i përket pretendimit se soda e bukës shëron reumatizmat. Nevojitet të theksohet se ka patur disa studime të cilat analizojnë sesi ushqimet dhe mjekimet që konsumojnë personat që vuajnë nga reumatizma ndikojnë tek simptomat e tyre. Për shembull, një studim i vogël i vitit 2018, i kryer nga Kolegji Mjekësor i Georgias në Universitetin e Augustës në SHBA, zbuloi se soda e bukës (natriumi bikarbonat) mund të ketë veti anti-inflamatore. Pra, ajo mund të uli ndjesinë e dhimbjes apo djegies që ndejnë personat me reumatizëm. 

Ky studim më pas u qarkullua në mediat anglisht-folëse si provë se soda e bukës shëron reumatizmin, nga ku është shpërndarë prej vitesh në internet dhe ekzagjeruar. 

Studimi u krye mbi minj dhe njerëz dhe tregoi se kur njerëzit pinin një solucion që përmban sodë buke, kjo nxiste qelizat e nevojshme të ulin përgjigjen e sistemit imunitar. Është pikërisht sistemi imunitar që kur akvitizohet për t’ju përgjigjur një problemi në trupin e njeriut, pastaj shkakton edhe dhimbje, inflamacion, apo fryrje. 

Megjithatë, këto gjetje bazohen në një studim shumë të vogël, i cili nuk është konfirmuar nga studime të mëtejshme më të gjera. Për me tepër, studimi nuk thotë se soda e bukës “shëron reumatizmën përgjithmonë.” Ushqimet apo barna me sodë buke mund të ulin dhimbjen, por nuk zhdukin problemin e reumatizmit. 

Për më tepër, ky studim përfshinte vetëm minj dhe njerëz të shëndetshëm, jo individë që jetojnë me reumatizëm apo probleme të ngjashme. Aktualisht nuk ekziston asnjë provë konkrete se soda e bukës ndihmon në lehtësimin e sigurt të simptomave të reumatizmës. Siç e shpjegonë Scarleet Bergam për revistën mjeksore myRAteam, e cila fokusohet tek problemet e reumatizmit, konsumimi i tepërt i sodës së bukës mund të çojë në rreziqe shëndetësore serioze. Sasia e madhe mund të prishë ekuilibrin natyror të pH-së dhe elektroliteve të trupit. Soda e bukës mund të ndërveprojë negativisht edhe me ilaçe të tjera, si diuretikët. Në SHBA, Administrata Amerikane e Ushqimit dhe Barnave (FDA), nuk e ka rekomanduar klinikisht marrjen nga goja të sodës së bukës për trajtimin e reumatozës.

The post Kujdes nga këshilla për shërimin e reumatizmës me sodë buke appeared first on Faktoje.al.