Në një kohë kur zanatet e vjetra po zhduken, një ekspozitë e fotografit Xhemali Moku rikthen vëmendjen te kovaçët e fundit të pakicës egjiptiane në Shqipëri.

“Shkëndija të trashëgimisë/Sparks of heritage” dokumenton mjeshtërinë që i ka mbijetuar modernizimit dhe harresës.

Ekspozita, ishte e hapur në qendrën “Tek Bunkeri” deri më 6 dhjetor. Ajo paraqiti portrete të zanatçinjve që formësuan hekurin dhe identitetin e komunitetit egjiptian për breza me radhë.

Profesioni i kovaçit është kaluar brez pas brezi nëpër Shqipëri, veçanërisht në zonat juglindore.

Mjeshtrit e përpunimit të metaleve prodhonin vegla dhe mjete pune, të domosdoshme për ekonomitë lokale të komuniteteve. Ata prodhonin këmborë, sqeparë, sëpata, patkonj, vegla bujqësore, vegla për shtëpi dhe zanate të tjera.

Dikur zhurma e çekanit mbi hekurin e skuqur ishte pjesë e përditshmërisë së shumë fshatrave. Sot, ai tingull është në prag zhdukjeje dhe për shumë të rinj i padëgjuar më parë.

Fotografitë e Mokut ndërthurin stilin dokumentar me ekspozimin e gjatë, duke sjellë atmosferën e punishteve tradicionale.

Ai tregoi për Citizens.al se kishte udhëtuar në gjithë vendin për të takuar mjeshtrit e fundit të metaleve dhe se i kishte bërë përshtypje pasioni dhe dëshira me të cilën ata realizonin punimet e tyre, pavarësisht se raporti punë-fitim ishte i vogël.

“Gjeta kovaçë që ishin dhe brez i tetë me këtë profesion, për shembull Pëllumb Kovaçi, nga Korça, i cili kishte humbur 90% të dëgjimit për shkak të goditjeve të çekanit gjatë viteve,” tregoi Moku.

Ai tregon se shumë prej zanatçinjve përballen me probleme shëndetësore të shkaktuara nga tymi, nxehtësia dhe mungesa e kushteve të sigurisë. Disa kanë mushkëri të dëmtuara nga puna shumëvjeçare pranë oxhakut.

Ekspozita fton publikun, të rinjtë e kësaj pakice të njohin dhe reflektojnë mbi trashëgiminë kulturore dhe vlerën e këtij profesioni.

Moku thekson se rëndësia e fotografive dhe ekspozitës së hapur e kalon qëllimin personal, por tenton të tërheqë vëmendjen institucioneve për arsye se po rrezikohet të humbasë një mjeshtri e veçantë për shkak të mos mbështetjes dhe ky dokumentim i tiji rrezikon të jetë i fundit.

“Ky është dokumentimi i parë fotografik për komunitetin egjiptian si mjeshtër hekuri”, thotë autori.

“Por ekspozita nuk është më e imja, është e brezave të ardhshëm, të cilët do t’i kujtojnë gjyshërit e tyre, si mjeshtër të hekurit,” vijon fotografi.

Xhemali Moku po vijon kërkimet për një publikim që do të mbledhë historitë dhe të dhënat e kësaj tradite por dhe profesioneve të tjera të komunitetit që sfidojnë kohën, teknologjinë dhe konsumerizmin.

Lexoni gjithashtu:

• “Falja dhe kujtesa: Një takim mes ish-të burgosurve dhe ish-oficerëve në Spaç”
• “Nuk keni parë asgjë akoma”, ekspozita që pasqyron krizën e demokracisë shqiptare
• “Rikujtesë”, ekspozita që sjell në vëmendje problemet sociale të komunitetit rom

The post Shkëndija të trashëgimisë: Kovaçët e fundit të Shqipërisë appeared first on Citizens.al.

Shiu nuk i ndaloi njerëzit të bashkoheshin në aktivitetin e lajmëruar nga “Tek Bunkeri”, për një përjetim audio-vizual mbi kujtesën e ish-burgut të Spaçit, të shtunën.

Teksa restaurimet e nisura gjatë verës nga Instituti Kombëtar i Trashëgimisë Kulturore (IKTK) ishin lënë pezull, aktivistë dhe qytetarë i rigjallëruan edhe një herë godinat e diktaturës, për të parë ekspozitën e realizuar nga Arnen Sula dhe Trevis Çela, kuruar nga Edison Çeraj.

“Maskat që zbulojnë” solli 35 portrete në allçi të ish-administratës së burgut dhe 6 të tjera të burgosurve politikë, të shoqëruara me dëshmi autentike zanore.

Përveç ekspozitës u prezantua libri “Terrene – Tetë vështrime mbi Spaçin”, u shfaq dokumentari “Në kërkim të poezisë” dhe filmi “Antimuzeu”, të gjitha produkte, të cilat përcjellin dimensione të ndryshme të asaj që përfaqësojnë këto godina për shumë breza.

Kjo ishte ekspozita e dytë që mbahet nga kjo organizatë. E para u ekspozua në prill të 2024, me titullin “E kaluara e tashme”, ku u paraqitën 49 portrete të ish-të dënuarve.

“Të shtrimë dorën e faljes”

Ndue Fufi, ish-zëvendëskomandant në Spaç tha gjë fjalimit të tij se nëse ka oficerë, nënoficerë, apo policë, të cilët i kanë tejkaluar kompetencat e veta, dhe akoma më keq, nëse kanë përdorur dhunë, ta shtrinë dorën e faljes.

“Falja tregon forcë, tregon dije, tregon kulturë” theksoi ai teksa ky qëndrim u prit me duartrokitje nga salla.

Por Fufi nuk ishte i vetmi që u ndal për të folur mbi faljen publike. Njëjtë falje kolektive kërkoi edhe Viktor Kuka, ish-oficer Policie. Edhe pse nuk kishte arsye pse të kërkonte falje individuale, sepse sikurse tha Kuka, nuk kishte ushtruar kurrë dhunë fizike, ai u shpreh me dashamirësi se i bashkohej faljes kolektive.

“Këtu është ushtruar një dhunë fizike dhe psikologjike, domethënë nga më skandalozja dhe kjo nga historia që na tregojnë paraardhësit tanë; për shembull pas revoltës  së 73’ këtu është ushtruar dhuna sistematike,” tregon Kuka për Citzens.

Teksa e pyes Kukën se kush është kujtimi më i fortë të cilin e ruan nga vitet e shërbimit, ai kujton rezistencën e të dënuarve kundër normave çnjerëzore të punës. Normat e larta të bakrit dhe piritit tejkalonin kapacitetet e punëtorëve, aq sa t’i shtynte ata të dëmtonin veten për të mos dalë më në punë.

“Ka pasur një të dënuar që ka këputur gishtin e dorës me kapsollë! Një tjetër që ka prerë damarët, apo një të dënuar që nga frika e dhunës u hodh në rrethim,” tregoi Kuka.

Pjesëmarrësit e ekspozitës patën mundësi të uleshin ballë për ballë me ish-të burgosurit dhe ish-punonjësit për ti pyetur për çdo kuriozitet apo kujtesë që ato mbartin, duke zhvilluar kështu edhe atë që njihet si “Bibliotekë Njerëzore”.

“Të akuzuar pavarësisht pozitës”

Pavarësisht se me pozicione në administratën drejtuese të Spaçit, shumë punonjës të personelit për shkak të “devijimit njerëzor dhe moral” me raste, përtej uniformës, kanë marrë akuza të ndryshme.

Lekë Filaj, ish-magazinier në Spaç tregon për një akuzë jo dëmtuese sipas tij, që kaloi thjesht me vërejtje, por siç e cilëson edhe Filaj, frika ishte. Ai rrëfen se ka bërë seleksionim të materialeve, apo vjetërsira të ushtarëve dhe këpucë të vjetra, që kishte për t’i djegur edhe disa prej tyre ja kishte dhënë disa të dënuarve që ishin punonjës.

“Kam pasur një akuzë që më kanë thënë, je duke i bërë dhe të dënuarit ushtarë,” tregon Filja për Citizens.

Ndue Fufi, ish- zëvendës komandant tregon se shpesh lejonte që ish-të burgosurit të shihnin televizion në sallën e kulturës. Fufi tregon se vetëm sytë dhe dhëmbët i kishin të bardhë të burgosurit kur dalin nga galeria. Pse kjo torturë me këta, pyeste ish- zëvendës komandanti.

“Më thanë se nuk të kemi sjellë këtu ti mbash të dënuarit në kamp pushimi, të kemi sjellë këtu të nxirrni bakrin,” tregon Fufi.

Ai përmbyll se ka marr masë për zbutjen e luftës së klasave, vetëm se kishte lejuar të burgosurit të shihnin aktivitete kulturore .

Një lidhje e përjetshme

Pavarësisht se të burgosurit kanë më rreth 35 vite që kanë dalë nga burgu i Spaçit, duket se burgu është i vështirë të dal nga ta.

Zyhdi Arapi ish-i burgosur më tregoi se dikur pavarësisht dobësisë fizike i kërkonin të mbante dhjetëra kilogramë bukë në krah për të dënuarit. Ai tregon se policët atje nuk kanë zbatuar ligjin, por kanë vepruar jashtë kuadrit.

“Kërciste kërbaçi! Ç’kemi hequr ne këtu kur vdiq Hysni Kapo!” kujton ai.

Arapi edhe po shkon 85-vjec, çdo herë që i jepet mundësia, qoftë edhe kur gjen forma transporti nga shoqata të ndryshme, rikthehet në Spaç.

“Unë erdha sot që s’mund të qëndroj, jam 84 vjeç, i mbush 85 për Vit të Ri…” përmbyll Arapi.

Boshllëku i institucioneve për të rehabilituar ish-të burgosurit në rikuperimin por dhe memorizimin e dëshmive, duket se e ka vështirësuar procesin e shkëputjes nga godinat, si strukturë jo vetëm fizike, por edhe si mbartëse e një peshe të pamatshme psikologjike-emocionale.

Lexoni gjithashtu:

• Brisejda Lala dhe Arnen Sula flasin për restaurimin e Spaçit dhe kujtesën historike

The post “Falja dhe kujtesa: Një takim mes ish-të burgosurve dhe ish-oficerëve në Spaç” appeared first on Citizens.al.

Banorët e lagjes së vjetër të Kalasë në Durrës e zhvendosën sot protestën kundër projektit të rijetëzimit urban të zonës së tyre nga autoritetet lokale te zyrat e Fondacionit Shqiptaro-Amerikan për Zhvillim (AADF) në Tiranë, e cila është palë zhvilluese e projektit.

Mbi 70 familjeve u është kërkuar të shpronësohen për t’i hapur rrugë modelit të investimeve të integruara transformuese, njohur me akronimin TID. Por ata nuk janë dakord me vlerësimin që u është bërë pronave dhe pretendojnë se projekti e shkatërron zonën historike.

Grupit të banorëve që kanë shtëpi mbi 100-vjeçare u takon të kompensohen me çmime të papërditësuara të referencës. Sipas një vendimi të qeverisë, botuar në Fletoren Zyrtare, çmimi i referencës së pronave të tyre është i vitit 2015.

Projekti “Restaurimi dhe rikualifikimi urban i zonës perspektive TID”, financuar nga qeveria, Bashkia e Durrësit dhe AADF, parashikon shembjen e një pjese të lagjes së vjetër për t’i hapur rrugë “rijetëzimit turistik”.

Banorët kanë paditur në Gjykatën Administrative Ministrinë e Kulturës dhe Bashkinë e Durrësit, duke kërkuar pezullimin e projektit. Paralelisht, ata thanë se kanë dorëzuar një kallëzim në SPAK, që përfshin tre studio projektimi, bashkinë dhe AADF-në.

“E kemi kërkuar përgjegjësinë në çdo institucion, por AADF është bërë pjesë e këtij projekti korruptiv duke e financuar pa kontrolluar çfarë ndodh në terren,” pretendoi Entela Spahivogli, banore e zonës.

Krahas vlerësimeve të ulëta banorët kundërshtojnë edhe shkatërrimin e trashëgimisë kulturore.

“Turistët vijnë për shtëpitë e vjetra, jo për sheshe. Gjelbërimet i pati Durrësi, por i betonizuan. Tani duhet të prishen shtëpi, duhet t’i heqësh njerëzit, t’i nxjerrësh në rrugë,” vijoi Rita Kazazi, një banore tjetër.

Sipas Fatmir Zotajt, tjetër banor, shifrat e projektit janë disproporcionale duke ngritur dyshimin për abuzime me fondet.

“Për kompensimin e 74 familjeve janë parashikuar 3.1 milionë dollarë, ndërsa vetëm për lyerjen e fasadave 6.7 milionë. Kjo është një padrejtësi e hapur,” tha ai për Citizens.al.

Në një koment për Citizens.al fondacioni shpjegoi se kontributi i AADF-së për projektin e Amfiteatrit të Durrësit “përfaqëson një dhurim për qytetin dhe komunitetin lokal”, si pjesë e angazhimit për ruajtjen dhe promovimin e trashëgimisë kulturore.

“AADF nuk ka asnjë rol apo përgjegjësi në lidhje me procedurat e shpronësimeve, përcaktimin e vlerës së kompensimit për pronat, apo çdo proces tjetër që lidhet me çështjen e pronave në zonën e projektit” citohet në përgjigjen për Citizens.al.

AADF përmbylli se këto çështje janë kompetencë ekskluzive e institucioneve qëndrore dhe lokale të shtetit shqiptar.

Ndërkohë, Agjencia Shtetërore për Shpronësimet (ASHSH) sqaroi gjithashtu për Citizens.al se roli i saj është vetëm si zbatuese e procedurave ligjore, ndërsa përgjegjësia për projektin dhe zonën i takon bashkisë dhe qeverisë.

Çfarë dihet deri më tani?

Vendimi për shpronësimet u publikua në Fletoren Zyrtare më 26 gusht 2025, me një fond total prej rreth 315.5 milionë lekësh (3.2 milionë euro) – shumë më e ulët se ajo që kërkonte fillimisht Bashkia (4.8 milionë euro).

Projekti është pjesë e planit TID, miratuar në vitin 2021, i lidhur me nismën pas tërmetit të vitit 2019 për rindërtim dhe zhvillim urban.

AADF dhe Ministria e Kulturës kishin parashikuar shpronësimet që në planin 2021-2028, por procesi është zvarritur dhe po zbatohet pa qartësi publike.

Vlerësimi i pronave mbështetet në VKM-të e viteve 2000 dhe 2015, që nuk pasqyrojnë realitetin aktual të tregut, duke ulur ndjeshëm dëmshpërblimin për banorët e Kalasë.

Në raportime të mëparshme, Citizens.al solli rastet e disa banorëve, shtëpitë e të cilëve nga autoritetet publike vlerësoheshin 60-100 mijë euro ndërkohë që nga vlerësues privatë të pasurive vlera e tyre në treg është së paku dy herë më e lartë.

Lexoni gjithashtu:

• Banorët e Durrësit kundërshtojnë shpronësimet për projektin TID
• Durrës, 32 familje në ish-kabinat e plazhit rrezikojnë të mbeten pa strehë

The post Projekti TID Durrës, banorët protestojnë para zyrave të AADF-së appeared first on Citizens.al.

Fëmija merr gjysmën e materialit gjenetik nga secili prind. Meqenëse edhe nëna dhe babai kanë trashëguar nga 50% e gjeneve të tyre prej prindërve, logjikisht mendohet se nipërit marrin rreth 25% të gjeneve nga gjyshërit. Por, studimet e reja tregojnë se kjo shifër nuk është fikse, shpërndarja e gjeneve varet nga faktorë rastësorë dhe kombinime të ndryshme.

P.sh., gjyshja nga nëna ka lidhje më të ngushtë gjenetike me nipërit, sepse u transmeton kromozomin X si djemve, ashtu edhe vajzave. Kështu, kontributi i saj mund të jetë nga 25 deri në 29%. Nga ana tjetër, gjyshja nga babai ia transmeton kromozomin X vetëm mbesave. Ndërsa gjyshi nga babai është më i lidhur me nipërit përmes kromozomit Y, të cilin ia ka dhënë djalit të tij dhe ky, më pas, ia kalon të birit.

Disa tipare nuk shfaqen menjëherë te fëmijët e prindërve, por dalin vetëm në brezin e tretë. Njohja e tipareve, zakoneve dhe sëmundjeve të gjyshërve ndihmon për të kuptuar më mirë personalitetin e fëmijës, si dhe mund të japë një pasqyrë për të ardhmen, transmeton Telegrafi.

1. Shkathtësitë komunikuese

Gjenet ndikojnë edhe në mënyrën si sillemi, si krijojmë miqësi dhe si lidhemi me të tjerët. Gjenet WSCD2 dhe Pcdh15 lidhen me ekstroversionin dhe introversionin dhe kalojnë brez pas brezi.

▪ Ekstrovertët janë të shoqërueshëm, të hapur dhe energjikë.
▪ Introvertët janë më të përmbajtur, të qetë dhe të përqendruar në botën e tyre të brendshme.

Studiuesit sugjerojnë: djemtë trashëgojnë shkathtësitë komunikuese kryesisht nga gjyshi nga nëna, ndërsa vajzat nga gjyshja nga babai.

2. Fobitë

Frikërat irracionale mund të jenë të trashëguara. Përjetimet traumatike të gjyshes gjatë shtatzënisë mund të ndikojnë gjenetikisht te nipërit dhe mbesat.

▪ Fobitë nga kafshët (qen, merimanga, gjarpërinj).
▪ Frika nga lartësitë, uji, zjarri ose lufta.

Këto fobi nuk shfaqen gjithmonë në fëmijërinë e hershme, por mund të aktivizohen në rrethana të ngjashme me ato që përjetoi gjyshja.

3. Dorëmajtët

Në vitin 2008, gjenetistët nga Universiteti i Edinburgut identifikuan gjenin LRRTM1, të njohur si “gjen i dorëmajtëve”. Ai trashëgohet më shpesh nga linja mashkullore, pra nga gjyshi te nipërit.

Ky gjen lidhet edhe me qendrat e të folurit në tru dhe shpesh shoqërohet me aftësi të jashtëzakonshme: ndjeshmëri muzikore, dhunti matematikore dhe kujtesë fotografike.

4. Aftësia për t’u rikuperuar shpejt

Disa njerëz kanë aftësinë të pushojnë vetëm 4–5 orë dhe sërish të ndihen të freskët dhe produktivë. Kjo lidhet me gjenin pTyr362His, i njohur si “gjeni i Thatcher-it” (sipas Margaret Thatcher).

Kjo prirje trashëgohet kryesisht nga gjyshja tek djemtë e vajzës së saj, por jo te fëmijët e djalit.

5. Aftësitë për menaxhimin e parave

Prirja për të kursyer dhe për të menaxhuar me maturi financat ka komponentë gjenetikë dhe shpesh shfaqet tek brezi i tretë.

▪ Vajzat e trashëgojnë këtë tipar nga gjyshi i nënës.
▪ Djemtë e trashëgojnë këtë tipar nga gjyshja e babait.

Personat me këtë prirje janë më të organizuar, kanë vetëkontroll më të madh dhe janë më pak të rrezikuar nga obeziteti, duhanpirja apo alkooli.

6. Inteligjenca

Studimet sugjerojnë se aftësitë intelektuale transmetohen pjesërisht nga babai te vajza, ndërsa djali shpesh trashëgon inteligjencën nga gjyshi.

Siç thotë një thënie popullore: “Natyra pushon tek fëmijët e gjeniut.”

7. Prirja ndaj stresit dhe depresionit

Nëse gjyshja ka vuajtur nga depresioni ose ka përjetuar stres të madh gjatë shtatzënisë, nipërit dhe mbesat e vajzës së saj mund të kenë sistem nervor më të ndjeshëm.

Stresi kronik dhe depresioni mund të dëmtojnë materialin gjenetik, duke u shfaqur tek brezi i tretë. Lajmi i mirë është se këto ndryshime mund të zbuten me terapi psikologjike dhe trajtime bihejviorale.

8. Sindroma e teshtitjes ndaj dritës

Disa njerëz teshtijnë kur shikojnë diellin ose një dritë shumë të fortë. Ky fenomen, i njohur si “sindroma e teshtitjes”, është gjenetik dhe shpesh trashëgohet nga gjyshi nga nëna.

Nuk përbën rrezik shëndetësor, por është thjesht një veçori interesante biologjike.

9. Prirja për rrezik dhe aventura

Disa gjene që lidhen me kërkimin e rrezikut, adrenalinës dhe sporteve ekstreme trashëgohen direkt nga babai.

Prandaj, fëmijët e burrave aventurierë kanë më shumë gjasa të kenë një natyrë të trazuar dhe të mos jenë të prirur për bindje të rrepta.

Përmbledhje:

Tiparet që fëmijët trashëgojnë nga gjyshërit shkojnë përtej ngjashmërive fizike, përfshijnë sjelljen, inteligjencën, aftësitë sociale dhe madje edhe prirjet emocionale. Disa janë pothuajse të siguruara gjenetikisht, ndërsa të tjera shfaqen vetëm në rrethana të caktuara ose tek brezi i tretë. /Telegrafi/

Ministri në detyrë i Kulturës, Rinisë dhe Sportit, Hajrulla Çeku, ka njoftuar se në Kalanë e Kastërcit në Suharekë po zhvillohen gërmime arkeologjike për dokumentimin e plotë të bazilikës paleokristiane, shkruan KultPlus.

Këto gërmime janë nën drejtimin e argeologut Berat Ademi nga Instituti Arkeologjik i Kosovës.

Kalaja e Kastërcit konsiderohet një prej dëshmive më të rëndësishme të trashëgimisë kulturore në Kosovë.

Hajrulla Çeku përmes rrjetit social shprehet se çfarë dëshmie përmbajnë gërmimet e gjetura ku thotë;

“Fragmente qeramike, xhami, afreska dhe tjegulla me mbishkrim dëshmojnë se bazilika është ndërtuar në fillim të shekullit VI. Pas shkatërrimit nga dyndjet sllave, ajo u shndërrua në hapësirë varrimi, ku janë identifikuar rreth 80 varre.”

Ruajtja e këtij thesari arkeologjik ka për qëllim krijimin e një destinacioni tërheqës për vizitorët. 

Çeku shprehet;

Krahas gërmimeve, në kompleksin e objekteve po zhvillohen edhe punime konservuese e restauruese, për të ruajtur këtë trashëgimi të rrallë dhe për ta kthyer në vlerë për turizmin kulturor./ KultPlus.com

Kisha e Shën Todrit, si një nga më të vjetrat e Myzeqesë, gjendet në Kadipashaj të Lushnjës dhe është një ndër monumentet më të shquara të kësaj zone, shkruan KultPlus.

Kisha po restaurohet me kujdes dhe profesionalizëm duke ruajtur strukturën dhe elementet arkitektonike duke i vendosur sistemin e drenazhit me qëllim që të mbrohet nga dëmtimet. Kjo kishë përmban vlera historike e shpirtërore të identitetit kulturor të komunitetit. 

Fillimet e saj datojnë rreth vitit 1300 dhe pas kërkesave të shumta të  shumta të besimtarëve të kësaj zone më në fund do të restaurohet ku përkrahet me fonde nga Instituti i Monumenteve të kulturës. 

Kjo kishë është e shpallur si Monument Kulture që i përket periudhës pasbizantine e tipit bazilikal dhe e pikturuar nga vëllezërit Çetiri si dhe e dyta për nga vjetërsia pas manastirit të Ardenicës./ KultPlus.com 

Arkeologët shqiptarë janë vlerësuar nga mediat e huaja për punën e suksesshme për zbulimin e një varri të periudhës romake, shkruan KultPlus.

Blendi Gonxhja për këtë sukses të arkeologëve shqiptarë, në rrjetet sociale shprehet;

“Mediat e huaja si Reuters, Skynews, Indipendent, eKathemerini etj, i kanë bërë jehonë zbulimit më të fundit në Strikçan të Bulqizës, ku arkeologët shqiptarë kanë nxjerrë në dritë varrin e parë monumental të periudhës romake në zonë.

Monumenti, me përmasa 9×6 metra dhe një dhomë funerare 2.40 m të lartë, i përket një individi të pasur të quajtur Gelliano. Ai është i shoqëruar nga një mbishkrim dygjuhësh kushtuar edhe perëndisë Jupiter, një gjetje e paprecedentë për zonën e Dibrës.

Varri me tipologji mausoleumi, ruan elemente të veçanta arkitektonike dhe objekte funerare si enë qelqi, armë, objekte kocke dhe fragmente tekstili të thurura me fije ari , dëshmi e statusit të lartë të të ndjerit”, ka thwnw Gonxhja. 

Me zbulimin e këtij varri do të zbulohen përmbajtja dhe konteksti historik i tij sepse daton qysh nga periudha e shekullit të tretë ose katërt pas Krishtit.

Kjo është një dëshmi e kuriozitetit dhe punës së palodhshme të arkeologëve shqiptarë duke treguar sukses edhe në një fushë tjetër./ KultPlus.com 

Arkeologët në Shqipëri kanë zbuluar një dhomë të madhe varri romak që daton nga shekulli III deri në të IV pas Krishtit, e para e këtij lloji e gjetur në vendin ballkanik që dikur ishte pjesë e Perandorisë Romake, shkruan sot agjencia britanike e lajmeve, Reuters.

Të njoftuar nga vendasit që kishin vënë re disa gurë të pazakontë në një pllajë pranë kufirit me Maqedoninë e Veriut, stafi i Institutit të Arkeologjisë filloi gërmimet në fillim të gushtit dhe gjeti strukturën nëntokësore, pllakat e mëdha prej guri gëlqeror të së cilës ishin të gdhendura me shkronja greke.

“Mbishkrimi na tregon se personi i varrosur këtu quhej Gelliano, një emër tipik i periudhës romake. Jemi të pasigurt për identitetin e individit të dytë, por ka të ngjarë të jetë një anëtar i familjes”, tha Erikson Nikolli, kryearkeologu i projektit.

Varri, 9×6 metra, është zbulimi i parë në Shqipëri i asaj që ekspertët besojnë se është vendi i prehjes së një personi të pasur, më madhështor se vendet e tjera të varrimit të gjetura në zonë.

Autoritetet lokale në Shqipëri, ku turizmi po lulëzon, tashmë po planifikojnë ta shndërrojnë vendin në një atraksion turistik, ndërsa banorët u dyndën në zonë pasi dëgjuan lajmin e zbulimit.

Javën e kaluar, ekipi i Nikollit përdori furça për të zbuluar skajet e gdhendura me hollësi të gurit të bardhë të çatisë dhe mureve të varrit.

“Ne gjithashtu zbuluam një copë pëlhure të qëndisur me fije ari, e cila konfirmon bindjen tonë se kemi të bëjmë me një anëtar të klasës së lartë”, shtoi ai.

Gjetje të tjera përfshijnë pllaka qelqi dhe thika.

Nikolli tha se varri ishte plaçkitur të paktën dy herë – një herë në antikitet dhe më vonë kur makineri të rënda u përdorën për të lëvizur një shkëmb masiv në majë të dhomës.

Ai shpjegoi se emri i banorit ishte shkruar me shkronja greke, por kishte kuptim latin, ndërsa një mbishkrim i dytë tregon se varri i ishte kushtuar perëndisë Jupiter.

Ekspertët ende nuk kanë deshifruar mbishkrime shtesë në gurët e gjetur aty pranë, të cilat besohet se i përkisnin një monumenti tjetër tani të rrethuar nga fusha misri dhe një gurore./KultPlus.com

Përmeti feston sot ditën e teqes së Frashërit, një nga monumentet me vlera kulturore dhe historike në vendin tonë.

Teqeja e Frashërit nuk lidhet vetëm me bektashizmin, por mbi të gjitha me përpjekjet dhe kontributin e saj për gjuhën e shkollën shqipe pasi përbën fillesat e arsimit shqip në rrethin e Përmetit.

Kjo teqe, me një histori gati dy shekuj e gjysmë, ka qenë dhe mbetet një vatër e rëndësishme besimi, por dhe një vatër e shquar atdhetare.

Teqeja u ndërtua më 1781 nga Sulejman Beu i Frashërit dhe në 1908 u hap shkolla e parë shqipe nga baba Alushi në të cilën u mësua gjuha shqipe dhe ku u edukuan rilindasit.

Përveç vlerave shpirtërore për besimtarët bektashianë, ky monument kulture që e mori këtë status në vitin 1973, shihet edhe si një objekt me vlera të rralla kulturore dhe historike për vizitorët vendas dhe të huaj.

Ky monument kulti përbëhet nga dy ndërtesa të veçanta, të cilat lidhen me njëra-tjetrën nëpërmjet një muri.

Ndërtesa e sipërme ka formën e shkronjës “L” dhe përbëhet nga tre ambiente: “Kafe Oxhaku”, “Ashefi”, “Furra e Bukës” ndërsa ndërtesa e poshtme është pjesërisht dykatëshe dhe aty ndodhet “Mejdani”, vendi i shenjtë ku zhvilloheshin ceremonitë fetare dhe shkolla bektashiane./atsh/KultPlus.com

Kryeministri Edi Rama ka ndarë sot pamje nga Ura e Mesit në Shkodër, të cilën e cilëson si një atraksion kulturor për turistët vendas dhe të huaj.

“Ura e Mesit në Shkodër, një nga atraksionet historike më të frekuentuara nga turistët”, shkruan Rama në rrjetet sociale, duke promovuar trashëgiminë kulturore dhe turizmin në zonë.

E ndërtuar në shekullin XVIII mbi lumin Kir, ura është një monument i trashëgimisë kulturore dhe një nga destinacionet më të vizituara të veriut të vendit.

Zona e Postribës (Shkodër) po rritet si një destinacion turistik, ku natyra, historia dhe kultura ndërthuren në mënyrë harmonike, duke ofruar përvoja të paharrueshme për çdo vizitor./atsh/KultPlus.com

Një nga zbulimet më të rëndësishme të arkeologjisë shqiptare ka dalë në dritë së fundmi, duke tërhequr vëmendjen e komunitetit shkencor dhe të institucioneve kulturore në vend. Ministri i Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, Blendi Gonxhja, publikoi lajmin përmes rrjeteve sociale, duke theksuar rëndësinë unike të këtij zbulimi për trashëgiminë tonë historike.

Gjatë punimeve të projektit kërkimor-shkencor “Kërkime Arkeologjike në Luginën e Bulqizës”, të udhëhequr nga Instituti i Arkeologjisë, është zbuluar varri i parë monumental i periudhës romake në territorin shqiptar. Ky varr përfaqëson një kompleks arkitektonik të rrallë, me përmasa mbresëlënëse prej rreth 9 x 6 metra dhe një dhomë funerare me lartësi 2.4 metra, transmeton KultPlus.

Një nga elementët më të rëndësishëm të monumentit është mbishkrimi bilingual romak, i pari i këtij lloji i gjetur në zonën e Dibrës. Ky mbishkrim i është kushtuar të ndjerit, Gelliano-s, si dhe perëndisë Jupiter, duke hedhur dritë mbi ndikimet kulturore, fetare dhe sociale të periudhës romake në këtë rajon.

Monumenti përbëhet nga tre ambiente: dhoma e varrimit, një paradhomë dhe një shkallare monumentale, çka sugjeron tipologjinë e një mausoleumi. Kjo është një formë e rrallë e arkitekturës funerare për rajonin, e cila përforcon teoritë mbi praninë e elitave të romanizuara në trevat verilindore shqiptare gjatë antikitetit.

Në varr janë gjetur objekte të rëndësishme arkeologjike si enë qelqi, objekte kocke, armë, si dhe fragmente të tekstilëve të qëndisur me fije ari, që dëshmojnë për statusin e lartë të të ndjerit.

Për shkak të rëndësisë së jashtëzakonshme të këtij zbulimi, Instituti Kombëtar i Trashëgimisë Kulturore, në bashkëpunim me DRTK Tiranë dhe Institutin e Arkeologjisë, ka nisur procedurat për vendosjen në mbrojtje paraprake të këtij siti arkeologjik. Zbulimi i Strikçanit do të jetë pjesë e një studimi më të gjerë që synon të dokumentojë dhe kuptojë më mirë rrjetin e qendrave të banuara dhe të varrimit në hinterlandin romak të Shqipërisë.

Ky varr monumental është më shumë sesa një objekt arkeologjik – ai është një dritare në të kaluarën, një dëshmi e qartë e kompleksitetit të shoqërive që kanë jetuar në këtë territor. Përmes mbështetjes së vazhdueshme të Ministrisë së Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit (MEKI), Institutit Kombëtar të Trashëgimisë Kulturore (IKTK) dhe Institutit të Arkeologjisë, Shqipëria vazhdon të zbulojë dhe ruajë pasuritë e saj të jashtëzakonshme historike.

Zbulime si ky e bëjnë hartën arkeologjike të vendit gjithnjë e më të pasur, duke e kthyer Shqipërinë në një pikë referimi për studimin e historisë së lashtë në Ballkan dhe më gjerë./KultPlus.com

Arkeologë dhe zhytës në Egjipt kanë nxjerrë në sipërfaqe disa relikte të rralla nga fundi i Mesdheut, pranë Aleksandrisë. Gjatë operacionit të zhvilluar të enjten, u gjetën një statujë pa kokë, një sfinks si dhe një figurë e panjohur prifti.

Përveç tyre, nga deti u rikuperuan edhe monedha romake dhe objekte të tjera historike, duke shtuar mozaikun e pasur arkeologjik të qytetit që dikur ishte një nga qendrat më të rëndësishme të botës antike.

Ekspertët theksojnë se kërkimet e tilla ndihmojnë për të zbuluar më shumë mbi jetën, kulturën dhe besimet e lashta në Aleksandri./KultPlus.com

Në Vuno, Himarë do të ngrihet së shpejti Muzeu i Arbëreshëve,  një projekt që sjell në atdhe kujtesën, kulturën dhe shpirtin e një komuniteti që ka ruajtur gjuhën dhe traditat për më shumë se pesë shekuj larg Shqipërisë.

Ministri i Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit Blendi Gonxhja inspektoi hapësirën ku do të ngrihet Muzeu i Arbëreshëve.

“Ky muze nuk do të jetë vetëm një godinë, por një urë e gjallë mes brezave dhe brigjeve, ku rrëfimet e të parëve tanë do të marrin jetë përmes ekspozitave, kujtimeve dhe dialogut kulturor”, tha Gonxhja në një postim në rrjetet sociale.

“Ky muze do të lidhë historinë e diasporës më të vjetër shqiptare me brezat e sotëm, duke forcuar bashkëpunimin shpirtëror e kulturor me komunitetet arbëreshe në Itali”, theksoi Gonxhja.

I vendosur simbolikisht në zemër të qendrës historike të Vunoit, pranë kishave të Shën Spiridhonit dhe Shën Mëhillit, projekti parashikon gjithashtu restaurimin e këtyre monumenteve të çmuara.

“Ky restaurim i kishave si dh ngritja e muzeut do ta kthejnë zonën në një ansambël mozaik të gjallë ku trashëgimia shpirtërore ndërthuret me muzealizimin bashkëkohor, rijetëzimin arkitekturor të lagjes e itinerareve”, tha Gonxhja.

Gonxhja vuri në dukje se “ky është një hap i madh për gjallërimin e Vunoit, për forcimin e identitetit kulturor shqiptar dhe për pasurimin e turizmit historik e kulturor përtej sezonit të plazhit dhe zhvillimit të programeve të ndryshme edukative e kulturore, por edhe të angazhimit të komunitetit”.

Ky muze, sipas ministrit Gonxhja është një ftesë për të gjithë, vendas, vizitorë dhe diasporë që të ndihen pjesë e një historie që na bashkon e na bën krenarë.

Muzeu parashikohet të ndërtohet në ish-shkollën 8-vjeçare në Vuno, ku kanë prejardhjen shekullore një numër i madh arbëreshësh, familjet e të cilave u shpërngulën nga kjo krahinë në shekullin XVII.

Muzeu do të shërbejë gjtihashtu si një  pikë turistike e shtuar në fshatin Vuno./atsh/KultPlus.com

Në fshatin piktoresk të Linit në Pogradec u çel edicioni i tretë i Lin Festival, duke sjellë një atmosferë të ngrohtë me ndërthurjen e performancave të artistëve nga trevat shqiptare.

Lin Festival ka mbledhur me qindra banorë dhe turistë të huaj, të cilët pushojnë në fshatin e konfirmuar tashmë si vendbanimi më i vjetër palafit në Europë.

Gjatë ditëve të festivalit (14-16 gusht) muzika, vallet, zakonet dhe trashëgimia kulturore e të parëve ofrojnë një udhëtim unik në historinë dhe shpirtin e kësaj zone.

Organizatori i këtij festivali, Altin Tila tha se “ripërjetimi i trashëgimisë kulturore dhe përçimi i saj tek brezat e rinj, është qëllimi i Lin Festival, i cili mbahet për të tretin vit radhazi në fshatin piktoresk të Linit. Qëllimi është jo vetëm argëtimi i banorëve dhe vizitorëve, por edhe përçimi i vlerave të trashëgimisë tek brezat e rinj”.

Për artistët performues në këtë festival, Lini mbetet jo vetëm një destinacion që duhet vizituar, por edhe një vend që përcjell në të gjitha dimensionet e tij historinë e lashtë të tij.

Në festival performojnë tenori Adhurim Grezda, kantautori Adhurim Demiri dhe sopranoja Nina Muho, Blerina Shera dhe Stefano di Matteo, etj.

Në kuadër të këtij festivali Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave solli pranë publikut edhe ekspozitën fotografike të jashtëzakonshme me veprat e mjeshtrave korçarë Vani Burda dhe Thimi Raci.

Nën dritat e festivalit dhe tingujt e muzikës, fotografitë u shfaqën në një atmosferë unike, ku historia e juglindjes shqiptare të fillimshekullit XX mori jetë përmes portreteve, peizazheve dhe momenteve të rralla të dokumentuara nga këta dy autorë të shquar.

DPA merr pjesë për herë të dytë radhazi në Lin Festival ku ka sjellë thesaret e arkivave pranë komunitetit dhe vizitorëve./atsh/KultPlus.com

Parku Arkeologjik i Antigones, një nga sitet më të rëndësishme historike në jug të Shqipërisë, po mirëpret gjatë kësaj periudhe një numër të lartë vizitorësh vendas dhe të huaj.

Natyra përreth dhe historia e pasur e bëjnë këtë park arkeologjik një ndër pikat më të vizituara nga turistët gjatë udhëtimeve të tyre në luginën e Drinos.

Mozaiku i Kishës Paleokristiane në “Parkun Arkeologjik Antigone” është një prej objekteve të kultit më të vizituara nga turistët që zgjidhin këtë sit arkeologjik.

Ministri i Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, Blendi Gonxhja bëri të ditur sot se ky mozaik është i hapur për të gjithë vizitorët deri më datën 22 gusht.

Mozaiku i Kishës Paleokristiane gjendet në skajin jugor të qytetit antik Antigone, ku ndodhen rrënojat e një objekti kulti i tipit Bazilikë, që daton më shek. V – VI.

Motivi i aplikuar në pjesën qendrore të mozaikut i cili formon një figurë antropomorfe, ka trajtën e një gruaje dhe për studiuesit interpretimi, është në favor të “Shën Kristoforit” Krishtmbartës.

Antigonea është një nga qytetet antike më të mëdha të territorit të Shqipërisë dhe vendbanimi më i rëndësishëm antik i Luginës së Drinosit. Brenda mureve fortifikuese të shek. III, vendbanimi ka një sipërfaqe prej 45 ha, ndërsa territori i parkut arkeologjik është mbi 90 ha.

Emrin qyteti e ka marrë nga Antigona, gruaja e parë e mbretit Pirro.

Rritja e interesit të vizitorëve për këtë destinacion po i jep një impuls pozitiv zhvillimit të turizmit kulturor në jug të vendit./atsh/KultPlus.com

Në Parkun Kombëtar të Butrintit përfundoi restaurimi i rrethimit.

Rrethimi ishte projektuar nga arkitekti Gani Strazimiri në vitet ’60. Pas më shumë se dy dekadash pa ndërhyrje të rëndësishme, ky element i infrastrukturës është rikthyer në gjendjen e tij të plotë funksionale dhe estetike.

Procesi është kryer duke përdorur materiale origjinale dhe duke respektuar konceptin arkitektonik fillestar. Parku Kombëtar i Butrintit theksoi në një postim në rrjetet sociale se ky projekt nuk është thjesht një punim restaurimi, por një homazh për mjeshtërinë e projektuesit dhe një investim në mbrojtjen e trashëgimisë së Butrintit për brezat që vijnë.

Parku Kombëtar i Butrintit renditet i pari ndër 5 institucionet e trashëgimisë kulturore më të vizituara për periudhën janar-korrik 2025. Sipas të dhënave të publikuara nga ministri i Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, Blendi Gonxhja, Butrinti është vizituar gjatë këtyre muajve nga 150,178 vizitorë, vendas e të huaj./atsh/KultPlus.com

Në Durrës u zhvillua aktiviteti krijues i cili mblodhi fëmijë dhe të rritur në një proces ndërveprues, ku përmes artit dhe dorës së tyre, ata u njohën me simbolet tradicionale të xhubletës dhe disa nga elementet karakteristike të dyerve të vjetra të qytetit të Durrësit.

“Trashëgimia kulturore nuk është vetëm për t’u ruajtur, por për t’u ndjerë, eksploruar dhe rikrijuar”, shkruhet në faqen online të Ministrisë së Ekonomisë, Kulturës e Inovacionit, e cila e mbështeti këtë projekt.

Në fokus ishte xhubleta, një veshje simbolike me histori mijëravjeçare, e cila u interpretua nga fëmijët përmes qepjes me rruaza dhe motive dekorative. Në një tjetër kënd, pjesëmarrësit punuan mbi modele të dyerve të vjetra të qytetit, të cilat i zbukuruan me qëndisje dhe ngjyra, duke sjellë histori të reja mbi simbole të vjetra.

MEKI tha se, kjo punëtori ndërvepruese lehtësoi njohjen dhe kuptimin e trashëgimisë kulturore përmes pjesëmarrjes aktive dhe krijuese./atsh/KultPlus.com

Në zemër të qytetit të Lezhës, në një ndër godinat më autentike të tij, ndodhet Muzeu Etnografik, i cili po tërheq gjithnjë e më shumë vëmendjen e turistëve vendas dhe të huaj. Kjo hapësirë muzeale është shndërruar në një pikë referimi për këdo që dëshiron të zbulojë më shumë mbi trashëgiminë kulturore të Shqipërisë.

Brenda ambienteve të muzeut ruhen me kujdes objekte të çmuara që pasqyrojnë mënyrën e jetesës së shqiptarëve ndër shekuj. Vizitorët kanë mundësi të shohin armë të vjetra, flamuj historikë, kostume popullore tradicionale si dhe mjete të përdorura në jetën e përditshme, të cilat së bashku krijojnë një mozaik të pasur të jetës shqiptare, transmeton KultPlus.

Sipas Zefit, një nga përfaqësuesit e muzeut, interesimi nga vizitorë ndërkombëtarë është në rritje. Turistët shprehin kureshtje për të mësuar më shumë rreth kulturës, zakoneve dhe historisë së vendit, duke e parë muzeun si një vend ideal për këtë qëllim.

Muzeu Etnografik i Lezhës mbetet një ndër pikat më të rëndësishme të trashëgimisë kulturore në veriun e Shqipërisë. Përveçse vlerë për komunitetin lokal, ai shërben si një portë hyrëse për të gjithë ata që duan të njihen nga afër me rrënjët dhe shpirtin e kulturës shqiptare./KultPlus.com

Projekti kërkimor-shkencor “Apolonia e Ilirisë”, i bashkëdrejtuar nga profesorët Belisa Muka dhe François Quantin, po vijon në sitin arkeologjik të Apolonisë dhe këtë vit është përqendruar në tri zona kryesore të tij.

Nëpërmjet një postimi në rrjetet sociale, ministri i Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, Blendi Gonxhja tha se “në kuadër të projektit kërkimor-shkencor “Apolonia e Ilirisë”, i bashkëdrejtuar nga profesorët Belisa Muka dhe François Quantin, vijon me përkushtim bashkëpunimi ndërinstitucional ndërmjet Institutit të Arkeologjisë (Akademia e Shkencave e Shqipërisë), UMR 8546 – AOrOc Paris, Shkollës Franceze të Athinës (EfA), Shkollës Franceze të Romës (EfR), Departamentit të Arkeologjisë dhe Trashëgimisë Kulturore (Universiteti i Tiranës), IKTK-së dhe Parkut Arkeologjik Kombëtar Apolonia (nën varësinë e MEKI-t)”.

Sipas ministrit Gonxhja, “programi i vitit 2025 është përqendruar në tri zona kryesore të sitit arkeologjik: Sektori i termave të periudhës romake; Porta verilindore; Linja e fortifikimit”.

Gonxhja nënvizoi se “paralelisht me gërmimet, vijon puna e studimit të materialit arkeologjik dhe formimi i studentëve shqiptarë e francezë, përmes trajnimeve mbi metodologjitë bashkëkohore të dokumentimit, si dhe analizës së teknikës, stilit dhe ikonografisë së skulpturave antike”.

“Ky vit shënon fazën e dytë të ateliesë mbi skulpturën antike, një hap i rëndësishëm në thellimin e njohurive dhe praktikave kërkimore mbi artin skulpturor të Apolonisë dhe trashëgimisë së saj unike”, theksoi Gonxhja./atsh/KultPlus.com

Një nga monumentet më të hershme të Myzeqesë, kisha 1.300-vjeçare e “Shën Todrit” në fshatin Arrëz të Lushnjës, ka hyrë në një fazë të rëndësishme restaurimi. Ndërhyrja u konsiderua urgjente, pasi ndërtesa rrezikonte shembjen për shkak të dëmtimeve të shkaktuara nga kushtet atmosferike dhe tërmetet ndër vite.

Punimet, të mbështetura nga Instituti Kombëtar i Trashëgimisë Kulturore, po përqendrohen kryesisht në rikonstruksionin e çatisë dhe riparimin e mureve të degraduara. Kjo kishë, e cila besohet të jetë e dyta më e vjetër në zonë pas manastirit të Ardenicës, mbart jo vetëm vlera të veçanta fetare dhe historike, por edhe një arkitekturë të rrallë. Për këtë arsye, ajo gëzon statusin e “Monumentit të Kulturës” të kategorisë së parë, përcjellë KultPlus.

E mbyllur për besimtarët që prej vitit 2020 për shkak të amortizimit, kisha pritet të hapet sërish brenda pesë muajve, madje punimet po ecin me ritme të tilla që afati mund të përfundojë më herët. Drejtuesit e saj theksojnë se, krahas restaurimit të ndërtesës, mbetet e rëndësishme edhe rregullimi i rrugës që të çon drejt këtij objekti të trashëgimisë.

Pas restaurimit të kishës në Bishqethëm, ky është projekti i dytë i këtij lloji që realizohet në Lushnjë, duke treguar përkushtimin për ruajtjen e monumenteve me vlera të rralla historike dhe shpirtërore./KultPlus.com