Ligji për partitë politike, sfidat e reformimit dhe zbatimit
Sondazhet dëshmojnë se ekziston një mendim i gjerë për rolin aktiv që kanë në procese zgjedhore grupet informale dhe kriminale.
Zgjedhjet nuk shihen më vetëm si garë për vota dhe emra kandidatësh, por edhe garë influencash të jashtme, sponsorizimesh, financimesh dhe ndikimesh informale.
Raporti i fundit i OSBE/ODIHR ishte i qartë në kritikat, adresimet dhe rekomandimet e tij. Shqipëria synon të bëhet anëtare e BE dhe për këtë do të duhet të kalojë paraprakisht pengesën kryesore, realizimin e zgjedhjeve të lira, përmes fushatave transparente dhe politikave konkurruese të bazuar në integritet, alternativë dhe llogaridhënie.
Rasti i Jurgis Ăyrbja, ish-deputet i PS-sĂ« nĂ« zgjedhjet e 2021 i cili ndodhet nĂ« burg pĂ«r korrupsion nĂ« zgjedhje dhe pĂ«rkrahje tĂ« krimit, tregoi se fenomeni i lidhjes sĂ« politikĂ«s me krimin nuk ishte i izoluar.  NĂ« zgjedhjet e fundit parlamentare u evidentuan raste tĂ« ngjashme nĂ« disa zona si Vora, DurrĂ«si apo Elbasani ku elementĂ« kriminalĂ« ndikuan nĂ« procesin e votimit. âDuke mos i besuar anĂ«tarĂ«sisĂ«, projektit dhe programit tĂ« vet, partitĂ« politike bĂ«jnĂ« lidhje tĂ« shkurtra me elementĂ« tĂ« krimit me idenĂ« se kĂ«ta njerĂ«z sigurojnĂ« votaâ, thotĂ« eksperti Lutfi Dervishi nĂ« njĂ« dalje pĂ«r A2CNN.
Krimi
Financimi nga grupet kriminale mbetet njĂ« nga problemet kyçe nĂ« çdo palĂ« zgjedhje nĂ« vend  Drejtori i ISP, Afrim Krasniqi, thotĂ« nĂ« podkast pĂ«r Faktoje se Ă«shtĂ« e papranueshme qĂ« nĂ« vitin 2025 krimi i organizuar tĂ« ketĂ« ndikim nĂ« pĂ«rzgjedhjen e deputetĂ«ve. âKy Ă«shtĂ« dĂ«shtimi mĂ« i madh i demokracisĂ« shqiptareâ, thotĂ« ai  Fenomeni, sipas tij, kĂ«rkon forcimin e mekanizmave tĂ« sigurisĂ« si dhe, hetim tĂ« lidhjeve tĂ« kandidatĂ«ve me krimin
Ligji për financimin e partive
Procesi i reformimit të ligjit për partitë politike, i rekomanduar prej kohësh nga OSBE/ODIHR, është futur si pjesë e punës së komisionit parlamentar për reformën zgjedhore, por ende mbetet e paqartë se deri ku do të shkojë ndërhyrja.
Instituti për Studime Politike ka organizuar disa tryeza konsultative në Tiranë (dhe jashtë saj) me partitë politike, ekspertë dhe shoqërinë civile, me fokus identifikimin dhe adresimin e çështjeve prioritare për ndërhyrje dhe ofrimin e rekomandimeve konkrete për hartimin e Ligjit për Partitë Politike/Kodit Zgjedhor.
Problematika
Problematikat janë të njohura dhe mbeten të njëjta. Shumë prej partive nuk kanë anëtarësi të deklaruar (dhe as detyrim ligjor për dorëzimin në gjykatë), regjistra të rregullt apo struktura funksionale.
Eksperienca ndër vite ka treguar gjithashtu se partitë në përgjithësi nuk zhvillojnë zgjedhje të brendshme. Në praktikë, sipas ekspertit Lutfi Dervishi, gjenden gjithnjë mënyra për të anashkaluar ligjin, duke e bërë transparencën një fasadë formale.
Financimet në fushatë
Kur bĂ«het fjalĂ« pĂ«r financat, KQZ verifikon vetĂ«m dokumentet e dorĂ«zuara. Audituesit e pavarur kanĂ« pĂ«r detyrĂ« tĂ« verifikojnĂ« saktĂ«sinĂ« formale tĂ« deklarimeve, pa mundĂ«si hetimi nĂ« terren apo nĂ« kohĂ« reale.  âNĂ« takime informale na Ă«shtĂ« thĂ«nĂ« jo zyrtarisht nga kandidatĂ«t qĂ« shuma qĂ« ne kemi deklaruar nuk pĂ«rputhet me shumĂ«n e shpenzuar, pra ka njĂ« lloj hipokrizie qĂ« partitĂ« bĂ«jnĂ« sikur po raportojnĂ« dhe institucionet bĂ«jnĂ« sikur po auditojnĂ« dhe ky Ă«shtĂ« njĂ« moment krejt i qartĂ« dhe qĂ« duhet ndĂ«rhyrĂ«â, thotĂ« Dervishi
Roli i KLSH
Në tryezat e organizuara nga Instituti i Studimeve Politike (ISP) është propozuar që Kontrolli i Lartë i Shtetit (KLSH) të ketë rol në mbikëqyrjen e partive politike.  Qysh prej vitit 2000, si pasojë e një vendimi të Kushtetueses, partitë mbeten të vetmet institucione, që nuk i nënshtrohen kontrollit të KLSH.
Sipas ekspertit, Erion Tase, KLSH ka kompetencĂ« ligjore vetĂ«m mbi fondet publike dhe jo mbi financimet private, çâka e lĂ« propozimin pĂ«r kontrollin e partive nĂ« njĂ« boshllĂ«k ligjor.  PĂ«r kĂ«tĂ« arsye, ekspertĂ« nga shoqĂ«ria civile po shqyrtojnĂ« mundĂ«sinĂ« e propozimit tĂ« zgjerimit tĂ« kompetencave tĂ« KLSH ose krijimin e njĂ« organi tĂ« ri auditimi, qĂ« tĂ« mbikĂ«qyrĂ« financimet private tĂ« partive politike.
Ndarja parti-shtet
Raporti financiar i OSBE/ODIHR theksoi se zgjedhjet në Shqipëri nuk ishin të barabarta. Partia në pushtet përdori burimet shtetërore për avantazh elektoral. Problematike e përsëritur ishte edhe patronazhimi dhe presioni mbi administratën. Eksperienca e zgjedhjeve të fundit parlamentare tregoi gjithashtu se vendimet me efekt financiar u morën para periudhës së ndalimit ligjor, duke prodhuar pasoja gjatë fushatës. Kjo, sipas ekspertit Dervishi, tregon se ligji aktual nuk është i mjaftueshëm për të parandaluar deformimin e garës zgjedhore
Faqet anonime
Një tjetër problem i evidentuar në zgjedhjet e fundit ishte përdorimi i faqeve anonime në rrjetet sociale për sulme direkte ndaj kandidatëve kundërshtarë. Kufizimi i fushatave negative dhe raportimi i detajuar i shpenzimeve online po shihet nga ekspertë të shoqërisë civile si domosdoshmëri.
Reklamat
Ligji ndalon gjithashtu reklamat nĂ« media, por raportet e KQZ tregojnĂ« miliona euro borxhe tĂ« partive ndaj televizioneve pĂ«r reklama tĂ« papaguara, njĂ« problematikĂ« qĂ« duhet riparĂ«, referuar diskutimeve nĂ« kĂ«tĂ« drejtim Â
âNjĂ« votĂ«, njĂ« euroâ
Aktualisht, financimi i partive politike nĂ« ShqipĂ«ri lidhet kryesisht me numrin e mandateve parlamentare dhe jo me votat e fituara. Drejtori i ISP, Afrim Krasniqi, ka propozuar modelin gjerman ânjĂ« votĂ«, njĂ« euroâ, ku çdo votĂ« pĂ«rkthehet nĂ« mbĂ«shtetje financiare tĂ« barabartĂ« nga buxheti i shtetit, duke shmangur, sipas tij, deformimet qĂ« sjell sistemi i mandateve. âKjo ka prodhuar situata absurde ku njĂ« parti me vetĂ«m 8 mijĂ« vota nĂ« njĂ« qark merr financim tĂ« rregullt parlamentar dhe zyra falas, ndĂ«rsa njĂ« parti lokale qĂ« fiton nĂ« dhjetĂ«ra bashki nuk merr asnjĂ« mbĂ«shtetje financiare. Ky model Ă«shtĂ« projektuar pĂ«r tĂ« ruajtur monopolin e PS dhe PD, duke shtypur prirjet e reja politike dhe duke i mbajtur partitĂ« e vogla jashtĂ« lojeâ, thotĂ« Krasniqi.
Juristi Altin Gjeta e ka zgjeruar këtë ide, duke theksuar se ligji gjerman jo vetëm favorizon financimin publik mbi bazën e votave dhe kontributeve të anëtarësisë, por vendos edhe një tavan buxhetor dhe mekanizma penalizues efektivë për rastet e shkeljeve.
PartitĂ« dhe âoligarkĂ«tâ
Ligji ndalon financimet e partive nga kompani me kontrata publike, por deri mĂ« sot asnjĂ« biznesmen i madh qĂ« ka fituar tendera nuk figuron nĂ« listĂ«n zyrtare tĂ« donatorĂ«ve tĂ« partive. Sipas tĂ« dhĂ«nave tĂ« Faktoje, nĂ« periudhĂ«n janarâprill 2025 Ă«shtĂ« vĂ«rejtur njĂ« rritje e pĂ«rqendrimit tĂ« parave publike nĂ« pak duar krahasuar me tĂ« njĂ«jtĂ«n periudhĂ« tĂ« vitit 2024, kur nuk kishte zgjedhje. Afrim Krasniqi thotĂ« se financimet e partive nga grupe te caktuara tĂ« interesit realizohen nĂ« mĂ«nyra tĂ« tjera, shpesh tĂ« kamufluara pĂ«rmes emrave fiktivĂ«.
Propozimet
Legjislacioni mbi dekriminalizimin dhe integritetin (përfshirë AIDSSH) përcakton kritere të qarta për kandidatët në poste publike.  ISP propozon që këto kritere të përfshihen edhe në ligjin për partitë politike dhe në statutet partiake, duke përfshirë pra edhe strukturat drejtuese. Sipas ISP, partitë duhet të publikojnë CV-të e stafeve drejtuese (kryesia, sekretariati ekzekutiv, kryetarët e degëve).
ISP propozon gjithashtu që ligji për partitë të ndalojë sponsorizimin financiar nga individë me të shkuar kriminale ose me aktivitet kriminal ekonomik. Në rast shkelje, ISP propozon vendosjen e sanksioneve.
Propozohet gjithashtu që individët me rekorde kriminale të përjashtohen nga e drejta për të marrë me qira ose blerë media vizive, audio ose të shkruara për përdorim electoral. Por sipas propozimeve të ISP, një subjekt politik duhet të humbasë mandatin nëse kandidati i zgjedhur rezulton i inkriminuar. Volitet  gjithashtu dispozitë ligjore për të parandaluar presionin ndaj grave kandidate për dorëheqje paszgjedhore në listat shumëemërore.
ISP kĂ«rkon pĂ«rmes njĂ« pakete propozimesh qĂ« kufizimet e votĂ«s sipas ligjit tĂ« dekriminalizimit, tĂ« aplikohen edhe tek partitĂ« politike dhe listat e votuesve tĂ« diasporĂ«s. Ligji âPĂ«r garantimin e integritetit tĂ« personave qĂ« zgjidhen, emĂ«rohen apo ushtrojnĂ« funksione publikeâ dhe vendimi i Kuvendit nĂ« funksion tĂ« tij, sipas ISP, duhet tĂ« zgjerohet pĂ«r tu aplikuar pĂ«rtej BE-sĂ«, duke pĂ«rfshirĂ« vende tĂ« tjera evropiane dhe rajonale ku ka komunitete tĂ« mĂ«dha shqiptare, si Zvicra apo Turqia.
Ky artikull bĂ«het nĂ« kuadĂ«r tĂ« projektit âPĂ«rmirĂ«simi i kuadrit ligjor pĂ«r partitĂ« politike pĂ«rmes Ligjit pĂ«r PartitĂ« Politike dhe/ose Kodit Zgjedhorâ, i cili realizohet nga Instituti i Studimeve Politike (ISP) me Fondacionin Westminster pĂ«r Demokraci (WFD) me mbĂ«shtetje financiare nga Ambasada Britanike nĂ« TiranĂ«.
The post Ligji për partitë politike, sfidat e reformimit dhe zbatimit appeared first on Faktoje.al.
