❌

Reading view

There are new articles available, click to refresh the page.
↗

Një armëpushim i pazakontë gjatë Krishtlindjeve të 1944-ës/ Historia e Fritz Vincken

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Gazeta “SI”- NdĂ«rsa “ArmĂ«pushimi i Krishtlindjeve” i vitit 1914 ka arritur statusin legjendar nĂ« historinĂ« e LuftĂ«s sĂ« ParĂ« BotĂ«rore, ngjarjet e ngjashme qĂ« pĂ«rfshijnĂ« trupat amerikanĂ« kanĂ« pasur pak mbulim. Kur Amerika hyri nĂ« LuftĂ«n e ParĂ« BotĂ«rore, vitet e viktimave masive dekurajuan çdo ndjenjĂ« vĂ«llazĂ«rore midis ushtrive kundĂ«rshtare, dhe oficerĂ«t e lartĂ« dekurajuan nĂ« mĂ«nyrĂ« aktive çdo pĂ«rsĂ«ritje tĂ« ngjarjeve tĂ« vitit 1914.

Në Luftën e Dytë Botërore, mundësitë për ngjarje të tilla ishin të kufizuara. Trupat amerikanë ishin në kontakt të ngushtë me forcat gjermane vetëm në numër relativisht të vogël në Afrikën e Veriut dhe Itali, përpara zbarkimit të Ditës-D në vitin 1944. Një armëpushim në shkallë të gjerë gjatë Krishtlindjeve të vitit 1944 ishte i pamundur, pasi vetëm nëntë ditë para Krishtlindjeve, gjermanët nisën kundërsulmin e tyre më të madh të luftës në Perëndim, duke filluar Betejën e Bulges dhe luftime të ashpra gjatë gjithë festës.

Megjithatë, ekziston një rrëfim personal për një armëpushim të vogël gjatë kulmit të luftimeve. Kjo është historia e Fritz Vincken, një djalë gjerman 12-vjeçar në kohën e betejës. Fritz dhe nëna e tij u zhvendosën në një vilë të vogël në pyllin Huertgen pasi qyteti i tyre i lindjes, Aachen, u shkatërrua pjesërisht gjatë një ofensive amerikane më parë. Zona kishte mbetur relativisht e qetë deri nëntë ditë para Krishtlindjeve, kur ofensiva gjermane e Ardennes përfshiu zonën. Sipas Fritzit:

“DĂ«gjuam zhurmĂ«n e pandĂ«rprerĂ« tĂ« topave tĂ« fushĂ«s; aeroplanĂ«t fluturonin vazhdimisht mbi kokat tona; natĂ«n dritat e kĂ«rkimit depĂ«rtonin nĂ« errĂ«sirĂ«.”

Në prag të Krishtlindjeve 1944, Fritz dhe nëna e tij iu përgjigjën një trokitjeje në derë,  tre ushtarë amerikanë, njëri i plagosur rëndë, që kërkonin strehim. Familja Vincken nuk fliste anglisht dhe amerikanët nuk flisnin gjermanisht, por arritën të komunikonin në një masë të kufizuar përmes frëngjishtes. Nënës së Fritzit iu kërkua të ftojë amerikanët brenda dhe të sigurojë një ambient të ngrohtë:

“MĂ«suam se djali i shĂ«ndoshĂ« dhe me flokĂ« tĂ« errĂ«t ishte Xhimi; shoku i tij, i gjatĂ« dhe i hollĂ«, ishte Robini. Harry, i plagosuri, flinte nĂ« shtratin tim, fytyra e tij ishte e  bardhĂ« si bora. Ata kishin humbur batalionin dhe kishin bredhur tre ditĂ« nĂ« pyll, duke kĂ«rkuar amerikanĂ«t dhe duke u fshehur nga gjermanĂ«t. Ata ishin tĂ« rraskapitur nga rruga”

Fritz Vrincken

Nënës së Fritzit i desh të përgatiste një vakt modest me patate dhe gjel të mbajtur më parë për një rast të veçantë. Gjatë gatimit, një trokitje e dytë njoftoi katër ushtarë gjermanë, pjesë e Wehrmacht. Fritz kujton:

“Isha i paralizuar nga frika. Edhe pse ende fĂ«mijĂ«, e njihja ligjin e ashpĂ«r: strehimi i ushtarĂ«ve armik pĂ«rbĂ«nte tradhti tĂ« lartĂ«. TĂ« gjithĂ« mund tĂ« qĂ«lloheshim!”

Kaporali gjerman kërkoi të pushojnë derisa të agonte dhe nëna së Fritzit iu përgjigj:

“Sigurisht, mund tĂ« hani njĂ« vakt tĂ« ngrohtĂ« dhe tĂ« qetĂ«. Kjo natĂ« Ă«shtĂ« Krishtlindja dhe nuk do tĂ« ketĂ« tĂ« shtĂ«na kĂ«tu.”

Amerikanët ia dorëzuan armët nënës së Fritzit. Grupi i përzier u ul së bashku dhe hëngrën darkën. Fritz përshkruan se atmosferën e tensionit e zëvendësoi pushimi:

“Heinz dhe Willi, tĂ« dy nga KĂ«lni, ishin 16 vjeç. Kaporali gjerman, 23 vjeç, nxori nga çanta e ushqimit njĂ« shishe verĂ« tĂ« kuqe dhe bukĂ«. NĂ«nĂ«s i shkrepĂ«n lotĂ«t ndĂ«rsa thoshte, ‘Oh Jezus. Ji mysafiri ynë’.”

Para mesnatës, të gjithë ngritën sytë për të parë Yllin e Betlehemit, një moment heshtjeje ku lufta dukej e largët dhe pothuajse e harruar. Armëpushimi përfundoi në mëngjesin e Krishtlindjes, kur grupet u ndanë dhe u kthyen tek ushtritë e tyre.

Ka të ngjarë që të ketë pasur armëpushime të tjera të vogla ose marrëveshje lokale për të shmangur luftime në Krishtlindje, veçanërisht në Itali në 1943 ose në pjesë më të qeta të vijës kufitare në 1944. Megjithatë, ky është i vetmi rast i dokumentuar aktualisht, që tregon se edhe në mes të një konflikti të ashpër, mund të ndodhin aktet e përkohshme të respektit dhe bashkëjetesës mes palëve në luftë.

The post Një armëpushim i pazakontë gjatë Krishtlindjeve të 1944-ës/ Historia e Fritz Vincken appeared first on Gazeta Si.

↗

‘Po vdes i kĂ«naqun, se kam punue pĂ«r fe e Atdhe’

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”- Shkrimtari dhe poeti i madh shqiptar i “LahutĂ«s sĂ« MalcisĂ«â€, vdiq mĂ« 30 dhjetor tĂ« vitit 1940 nĂ« spitalin civil tĂ« ShkodrĂ«s.  NĂ« studimin e Fr. Agustin Gemelli, shkruhet: “At Gjergj Fishta, pak para se tĂ« ndahej nga kjo jetĂ«, pasi u la porosi rinisĂ« françeskane tĂ« provincĂ«s shqiptare, e mbyllte testamentin e tij me kĂ«to fjalĂ«: “Po vdes i kĂ«naqun, sepse kam punue pĂ«r fe, pĂ«r Atdhe e pĂ«r provincĂ«n tonĂ«â€.

NdĂ«rkohĂ«, sipas At Viktor Volajt, bashkĂ«punĂ«tor i afĂ«rt i poetit, Gjergj Fishta para se tĂ« vdiste kishte pĂ«rmendur nevojĂ«n pĂ«r rishikimin e “LahutĂ«s sĂ« MalcisĂ«â€ dhe kishte pĂ«rsĂ«ritur fjalĂ«n “i kryqĂ«zuemi” nĂ« latinisht. Ai kishte kĂ«rkuar t’i pikturonin nĂ« murin pĂ«rballĂ« shtratit tĂ« tij skena nga “Gjyqi i fundit”.

Edhe PatĂ«r Marin Sirdani, filolog e mik i poetit, shkruan nĂ« librin e pĂ«rgatitur nga Benedikt Dema, se Fishta e mbylli testamentin e vetĂ« me kĂ«to fjalĂ«: “Po des konden (i kĂ«naqur) pĂ«rse kam punue pĂ«r fe, Atdhe e pĂ«r provincĂ«n tonĂ«â€.

NdĂ«rkohĂ«, Lasgush Poradeci shkruante se mesazhi i fundit i poetit Gjergj Fishta janĂ« fjalĂ«t e tij thĂ«nĂ« njĂ« françeskani qĂ« i qĂ«ndronte te koka nĂ« çastet e fundit: “Po vdes. Ju tash keni me mendue pĂ«r salikim, por edhe kombi ka tĂ« drejtĂ« pĂ«r rreth meje”.

NdĂ«rsa, italiani Enriko Grasi, qĂ« e kishte njohur nga afĂ«r poetin, duke folur pĂ«r popullaritetin e tij nĂ« tĂ« gjitha shtresat e popullsisĂ«, pohon se prej njĂ« tĂ« riu shkodran kishte dĂ«gjuar se fjalĂ«t e fundit tĂ« shenjta tĂ« FishtĂ«s kishin qenĂ«: “Jo pĂ«r tjetĂ«r, por sepse po lĂ« armikun mbi truallin shqiptar, mua mĂ« vjen keq qĂ« mĂ« duhet tĂ« vdes”.

Gjergj Fishta lindi nĂ« fshatin e vogĂ«l FishtĂ« tĂ« ZadrimĂ«s mĂ« 23 tetor 1871. Kur ishte vetĂ«m 6 vjeç, zgjuarsia e tij i bie nĂ« sy famulltarit tĂ« fshatit, i cili e dĂ«rgon FishtĂ«n nĂ« Seminarin Françeskan tĂ« ShkodrĂ«s. MĂ« 1880, kur hapet seminari nĂ« Troshan, ai vijon mĂ«simet nĂ« kĂ«tĂ« shkollĂ«. KĂ«tu ai shfaqi trillin poetik. MĂ« 1886 dĂ«rgohet pĂ«r studime nĂ« BosnjĂ«. Vitin e parĂ« e kaloi nĂ« GuçjagorĂ«, afĂ«r Travanikut. MĂ«simet filozofike i mori nĂ« kuvendin e SutidkĂ«s, ndĂ«rsa ato teologjike nĂ« kuvendin e Livnos. TĂ« kĂ«saj kohe janĂ« edhe “Ushtrimet e para poetike”. MĂ« 1893 i kreu studimet shkĂ«lqyeshĂ«m.

Krijimtaria letrare

Gjergj Fishta ishte i pari shkrimtar shqiptar, i propozuar pĂ«r çmim ‘Nobel’, prozator, poet, pĂ«rkthyes; “Militant i letĂ«rsisĂ« shqipe” – cilĂ«suar nga Lasgush Poradeci dhe “Poet kombĂ«tar i shqiptarĂ«ve” nga Eqrem Çabej.

PoezinĂ« e parĂ« Fishta e botoi nĂ« “Albania”, mĂ« 1899, me pseudonimin e popullit. GjatĂ« veprimtarisĂ« sĂ« dendur botuese, e cila pĂ«rveçse nĂ« librat, u publikua edhe nĂ« 15 gazeta e revista tĂ« kohĂ«s brenda edhe jashtĂ« vendit, veprimtaria e tij pĂ«rfshin 40 vite tĂ« jetĂ«s, ku ai pĂ«rdori 24 pseudonime.

Si krijues Fishta, nĂ« radhĂ« tĂ« parĂ« ishte poet. PĂ«rkushtimin mĂ« tĂ« madh e pati ndaj epikĂ«s. “Lahuta e MalcisĂ«â€, veprĂ«s sĂ« jetĂ«s, ai i kushtoi 40 vjet punĂ«. NdĂ«rsa, vepra tjetĂ«r epike “Moisi Golemi dhe Deli Cena” u botua jo plotĂ«sisht nĂ« shtypin periodik. Tonet e madhĂ«rishme heroike, burimĂ«sia e papĂ«rsĂ«ritshme e pĂ«rfytyrimeve, shqiptarĂ«sia nĂ« dhĂ«nien e mjediseve, heronjve dhe rrethanave kanĂ« bĂ«rĂ« qĂ« Fishta si epik tĂ« quhej “Homer i ShqipĂ«risĂ«â€.

Fishta në shtratin e vdekjes. Foto: Gegë Marubi

Ndërthurjet e ndryshme të mitologjisë me realitetin, ashpërsia e stilit, mendimi i fuqishëm filozofik, dramaciteti i veprës kanë bërë që Fishta të krahasohet në këtë lëmë me Gëten e Danten.

Fishta arriti tĂ« botojĂ« kĂ«ngĂ«t e para tĂ« “Lahuta e MalcisĂ«â€, kryevepĂ«r e poezisĂ« epike shqiptare, mĂ« 1904. Tre vjet mĂ« vonĂ« botoi pĂ«rmbledhjen satirike “Anzat e Parnasit” dhe mĂ« 1909 pĂ«rmbledhjen lirike “Pika veset”, mĂ« 1913 boton “Mrizi i Zanave”. PĂ«r veprimtarinĂ« poetike, arsimore, atdhetare e fetare Gjergj Fishta mori nderime tĂ« ndryshme. MĂ« 1931, Greqia i jep dekoratĂ«n “Foenix “. MĂ« 1939, Italia e bĂ«n anĂ«tar tĂ« AkademisĂ« sĂ« saj.

NĂ« tetor 1913 botoi revistĂ«n “Hylli i dritĂ«s”, ndĂ«rsa mĂ« 23 tetor 1913 shpalosi flamurin kombĂ«tar nĂ« kishĂ«n e ShkodrĂ«s, duke e lidhur atĂ« me drita me xhaminĂ«, pĂ«r tĂ« treguar unitetin mes shqiptarĂ«ve. Gjergj Fishta mori shumĂ« medalje tĂ« ndryshme nga populli i ShkodrĂ«s, i Beratit, mbreti i AustrisĂ«, nga Greqia dhe Turqia. VetĂ«m pas viteve ’90-tĂ«, krijimtaria e FishtĂ«s zuri vendin e merituar nĂ« letĂ«rsinĂ« dhe nĂ« kulturĂ«n tonĂ« kombĂ«tare.

Aktiviteti i tij atdhetar

Deri mĂ« 1899 Fishta shkruante me alfabetin shqip tĂ« françeskanĂ«ve. NĂ« janar tĂ« 1899 ai u bĂ« bashkĂ«themelues dhe pjesĂ«tar aktiv i shoqĂ«risĂ« “Bashkimi”, tĂ« cilĂ«n e drejtoi poeti atdhetar Preng Doçi. Me alfabetin e kĂ«saj shoqĂ«rie u botuan edhe krijimet e FishtĂ«s tĂ« kĂ«saj periudhe.

MĂ« 1902 emĂ«rohet drejtor i shkollĂ«s françeskane nĂ« ShkodĂ«r, deri atĂ«herĂ« e drejtuar nga klerikĂ« tĂ« huaj. MenjĂ«herĂ« ai instaloi gjuhĂ«n shqipe si gjuhĂ« mĂ«simi nĂ« kĂ«tĂ« shkollĂ«. Shpejt Fishta u afirmua si poet dhe si atdhetar. MĂ« 1908 ai mori pjesĂ« nĂ« Kongresin e Manastirit si pĂ«rfaqĂ«sues i shoqĂ«risĂ« “Bashkimi”.

U zgjodh Kryetar i Kongresit dhe drejtoi punĂ«n e Komisionit tĂ« Alfabetit. Shpalljen e PavarĂ«sisĂ« sĂ« ShqipĂ«risĂ« ai e priti me entuziasĂ«m tĂ« veçantĂ«, por LuftĂ«n Ballkanike dhe KonferencĂ«n e AmbasadorĂ«ve me njĂ« brengĂ« tĂ« madhe. Shkodra, qyteti i tij, tĂ« cilin kĂ«rkonte ta aneksonte Mali i Zi, ishte nĂ« duart e fuqive ndĂ«rkombĂ«tare. Brenga dhe entuziazmi duken nĂ« poezitĂ«, por edhe nĂ« shkrimet publicistike, qĂ« boton nĂ« revistĂ«n “Hylli i dritĂ«s”, revistĂ« letrare-kulturore, tĂ« cilĂ«n e themeloi nĂ« tetor tĂ« 1913 dhe u bĂ« drejtor i saj. NĂ«n pushtimin austriak boton gazetĂ«n “Posta e ShypnisĂ«â€ (1916-1917) dhe mĂ« 1916 themelon, bashkĂ« me Luigj Gurakuqin, “KomisinĂ« letrare” qĂ« kishte pĂ«r qĂ«llim krijimin e gjuhĂ«s letrare kombĂ«tare.

Nga ceremonia mortore e At’ Gjergj FishtĂ«s

Mbarimi i LuftĂ«s sĂ« ParĂ« BotĂ«rore pĂ«rkon me pjekurinĂ« e plotĂ« tĂ« personalitetit tĂ« FishtĂ«s si poet, si intelektual, dhe politikan atdhetar. Nga fillimi i prillit tĂ« 1919 dhe gjatĂ« vitit 1920 Ă«shtĂ« sekretar i pĂ«rgjithshĂ«m i delegacionit shqiptar nĂ« KonferencĂ«n e Paqes nĂ« Paris. NĂ« dhjetor 1920 zgjidhet deputet i ShkodrĂ«s. NĂ« prill 1921, nĂ« mbledhjen e parĂ« tĂ« parlamentit shqiptar, zgjidhet nĂ«nkryetar, ku kreu veprimtari tĂ« denduara politike. Merr pjesĂ« nĂ« Revolucionin e Qershorit mĂ« 1924. PĂ«rndiqet pas rikthimit tĂ« Zogut nĂ« ShqipĂ«ri dhe vitet 1925 e 1926 i kalon nĂ« Itali, ku ndĂ«rkohĂ« krijon, boton e riboton pareshtur. TĂ« kĂ«saj kohe janĂ« edhe pjesa mĂ« e madhe e dramave, tragjedive, etj. Pas kthimit nĂ« ShqipĂ«ri nis etapa e fundit e krijimtarisĂ« sĂ« FishtĂ«s. KĂ«saj etape i vĂ« vulĂ«n pĂ«rfundimi e botimi i plotĂ« i “Lahuta e MalcisĂ« ” nĂ« 1937.

The post ‘Po vdes i kĂ«naqun, se kam punue pĂ«r fe e Atdhe’ appeared first on Gazeta Si.

↗

Një vit i ri që nuk sjell asgjë të re

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”- Tirana e fundvitit, nĂ« fakt, nuk ngjan si e tillĂ«. Edhe pse e ndriçuar nga dritat shumĂ«ngjyrĂ«she, (pa asnjĂ« kriter estetik) atmosfera e festave nuk ndihet plotĂ«sisht. Sheshi SkĂ«nderbej, i mbushur me kioska kafenesh, ndriçime dekorative dhe pemĂ«n simbolike nĂ« qendĂ«r tĂ« tij, mbetet njĂ« fotokopje e viteve tĂ« fundit, por me njĂ« ndryshim thelbĂ«sor: njerĂ«zit janĂ« mĂ« tĂ« rrallĂ« dhe shpesh ngjajnĂ« tĂ« sforcuar. Sikur dikush i ka detyruar tĂ« dalin pĂ«r tĂ« festuar, ose sikur ndihen borxhlinj ndaj njĂ« kohe qĂ« kĂ«rkon patjetĂ«r gĂ«zim.

Zakonisht, kĂ«to ditĂ« tĂ« fundit janĂ« ditĂ« bilancesh. ÇfarĂ« arrite brenda njĂ« viti? A u ngrite nĂ« detyrĂ«? A krijove miq tĂ« rinj? A humbe ndonjĂ« nga ata tĂ« vjetrit, tĂ« cilĂ«t, pĂ«rtej dashurisĂ« dhe devocionit ndaj miqĂ«sisĂ«, pĂ«rfundon gjithmonĂ« duke i humbur, herĂ«t a vonĂ«. Çështje parimesh apo çështje numrash. Sot, tĂ« kesh shumĂ« miq Ă«shtĂ« thuajse utopi.

Gjithçka në këtë vend ndryshon përditë, si në një skenë gjigante xhirimesh, ku aktorët e sotëm nuk janë domosdoshmërisht ata të nesërmit dhe kjo ndodh vetëm në marrëdhëniet njerëzore, në mikro pra.  Llogaritë bëhen afatshkurtra, të shpejta, dhe kjo sjell mendjelehtësinë e marrëdhënieve të destinuara të mos zgjasin, edhe kur duhet. Tirana, në këtë pikë, mbetet terreni më i vështirë për krijimin e miqësive të reja, por njëkohësisht vendi perfekt që të detyron të humbasësh ata që kishe, me çdo kusht dhe çdo mënyrë. Gjithsesi, pesimizmi duhet të jetë i dyanshëm; askush nuk mund ta mbajë gjithçka për vete.

EmigrantĂ«t kĂ«tĂ« vit kanĂ« zgjedhur tĂ« mos vijnĂ«. Festat nuk janĂ« mĂ« interesante nĂ« atdhe. Çdo vit e mĂ« shumĂ« janĂ« shqiptarĂ«t qĂ« u bashkohen tĂ« afĂ«rmve jashtĂ«, shpesh edhe pĂ«rgjithmonĂ«. Koncepti i emigrantit ka ndryshuar, po ashtu edhe qasja ndaj vendit. Atdheu, gjithnjĂ« e mĂ« pak, pĂ«rfaqĂ«son sensin e rikthimit nĂ« shtĂ«pi. Fundja, shtĂ«pia Ă«shtĂ« aty ku ndihesh i pranuar dhe, gjithnjĂ« e mĂ« rrallĂ«, i lumtur.

Shkaktarët? Politika, agresiviteti, polarizimi dhe fytyra e tyre më e shëmtuar, e shfaqur hapur këtë fundvit. Një shtet i zhytur në korrupsion, një opozitë e mefshtë dhe meskine, dhe disa të tjerë që kanë vendosur karriget para Kryeministrisë dhe protestojnë.

Dritat e hedhura si njĂ« vel i rĂ«ndĂ« mbi fasadat e qytetit shkaktojnĂ« njĂ« dhimbje tĂ« çuditshme, por çliruese. ËshtĂ« njĂ« ndjesi qĂ« nuk kĂ«rkon shpjegim. Fundviti Ă«shtĂ« koha kur vetmia thellohet dhe merr formĂ«n e saj mĂ« tĂ« admirueshme. Paradoksalisht, kjo vetmi tĂ« dhuron paqe — njĂ« paqe qĂ« nuk e gjen kurrĂ« nĂ« shoqĂ«rinĂ« e tĂ« tjerĂ«ve. Ështe momenti kur pĂ«rputhesh plotĂ«sisht me mendimet e tua, pa pasur nevojĂ« t’i zbukurosh apo t’i justifikosh.

Foto: Raimond Kola

Ky fundvit në Tiranë, si të tjerët, mban ende jehonën e kohës së komunizmit, si e vetmja festë vërtet përbashkuese. Përkundër halleve, mungesave dhe bjerrjes së përditshme që rëndojnë mbi njerëzit gjatë gjithë vitit, këto ditë prodhojnë një përpjekje kolektive për gëzim dhe mirënjohje. Një përpjekje e sforcuar, por gjithsesi e sinqertë në mjerimin e saj. Panorama që krijohet është mbresëlënëse në groteskun e vet , një tragjikomedi masive, ku në rol është një qytet i tërë.

Edhe pse asnjĂ« qoshk i qytetit nuk tĂ« lejon tĂ« ndihesh pjesĂ« e njĂ« historie tĂ« shkuar, apo dĂ«shmitar i njĂ« periudhe jo domosdoshmĂ«risht tĂ« lavdishme, por tĂ« paktĂ«n tĂ« vĂ«rtetĂ«. Çdo gjurmĂ« Ă«shtĂ« fshirĂ«. Snobizmi dhe lakmia e kanĂ« shndĂ«rruar gjithçka nĂ« luks dhe nevojĂ« artificiale, duke pĂ«rjashtuar sistematikisht ata qĂ« nuk janĂ« dakord, ata qĂ« nuk pĂ«rshtaten, ata qĂ« nuk e pranojnĂ« kĂ«tĂ« ritĂ«m tĂ« imponuar shndĂ«rrimi , njerĂ«z qĂ« meritojnĂ« njĂ« hapĂ«sirĂ« tĂ« tyre dhe njĂ« jetĂ« dinjitoze. Jo si privilegj, por si domosdoshmĂ«ri humane.

Dhe nuk gjen asnjë arsye për të qenë i lumtur në këtë vend. Madje shpesh habitem sesi njerëzit mbushin kafenetë plot; i shikon duke qeshur nga brenda qelqeve, të rehatuar mbi karrige. Pyes veten si është e mundur të jesh kaq i lumtur në një vend që nuk të jep asnjë arsye për ta qenë, madje as në ditë festash, kur njeriu ndalon hapin dhe mendon për veten.

Ndoshta është apatia e shoqërisë, ndoshta lodhja nga një vegjetim i gjatë dhe pa rezultat. I shoh pra këto njerëz dhe më vjen inat ; herë ata, herë vetja ime më dhimben.

Tirana nuk është më vendi i festave. Pavarësisht koncerteve, festave kolektive dhe trumpetave të rrjeteve sociale që pretendojnë gjallëri, unë besoj se nuk jemi më të njëjtët. Të lodhur nga tranzicioni i pafundmë dhe të mpirë nga diskurset publike për miliona të vjedhura, njeriu nis të besojë se jeton në një botë paralele, që nuk i përket, dhe humb aftësinë për të dalluar realitetin nga absurdi.

Si mund ta besosh se janë vjedhur miliona euro në një shtet ku pensionistët paguhen 200 mijë lekë të vjetra në muaj, ku paga minimale është ende 400 mijë lekë dhe qiratë nisin nga 400 euro e lart? Diku ka një rregull të prishur dhe një mendje që nuk arrin të rregullojë algoritmet e jetesës normale.

Dhe pastaj habitemi pse të rinjtë vishen keq, pse prindërit tanë nuk kanë bërë kurrë pushime, pse ne mbijetojmë mes frikërave dhe dramave të përditshme, të cilat tashmë janë kthyer në një akt sakrifice rutinë.

Nuk dua ta nxij realitetin. Madje shpesh jam pĂ«rpjekur ta shoh me ngjyra dhe t’i shtoj ato edhe aty ku gjithçka ka qenĂ« bardh e zi. E bĂ«jmĂ« pĂ«r tĂ« gjetur forcĂ«n qĂ« nuk na e jep askush tjetĂ«r. Por nĂ« kĂ«tĂ« qytet, kĂ«tĂ« fundvit, nuk ka asnjĂ« arsye pĂ«r tĂ« qenĂ« i lumtur,  as pĂ«r atĂ« qĂ« shkoi, as pĂ«r atĂ« qĂ« do tĂ« vijĂ«.

Në Kosovë u mbajtën zgjedhjet. Fitoi një parti dhe të tjerat e pranuan rezultatin me përulësi. Jeta do të vazhdojë edhe atje, me sfida e vështirësi, por njerëzit kanë ndjesinë se ditët do të jenë më të mira, se e ardhmja u rezervon diçka më të drejtë, duke pasur parasysh të shkuarën. Një jetë politike që në njëfarë mënyre prodhon shpresë.

Po ne? Tashmë që maska e shtetit ka rënë dhe argumentet e dështimit nuk ekzistojnë më, për çfarë na duhet ta presim dhe të gëzojmë për vitin e ardhshëm? Sa forcë duhet të kemi për ta përballuar?

Që të shohim përsëri njerëzit tanë duke ikur çdo ditë? Që paga minimale të trumbetohet si arritje? Që të kursejmë gjashtë muaj për dy ditë pushime? Dhe në fund, të sillemi sikur asgjë nuk ka ndodhur, duke u shfaqur të lumtur në rrjetet sociale , hapësira e vetme ku lumturia është e ngrirë dhe e përjetshme.

Gjithsesi jemi në fundvit. Rrugët janë të ndriçuara, restorantet plot, ka njerëz që festojnë. Nisur nga kjo, ka një mijë arsye për të festuar,  por as edhe një të vetme për të qenë i lumtur. Prej kohësh, ndërrimi i viteve nuk sjell asgjë të re. Thjesht riciklon dramat, betejat dhe sherret politike, duke mbajtur të pandryshuara pensionet fyese dhe pagat denigruese.

Asgjë e re, pra, nën këtë qiell e mbi këtë tokë. Vetëm sa përsërisim veten dhe i shtojmë kalendarit numra, që në realitet nuk sjellin asgjë të re e për rrjedhojë as edhe një shpresë për nesër.

The post Një vit i ri që nuk sjell asgjë të re appeared first on Gazeta Si.

↗

Banksy ‘trondit’ LondrĂ«n nĂ« fundvit me muralin pĂ«r fĂ«mijĂ«t e pastrehĂ«

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Gazeta “SI”- Dy murale identike janĂ« shfaqur nĂ« LondĂ«r gjatĂ« ditĂ«ve qĂ« i paraprinĂ« festave tĂ« Krishtlindjes: njĂ«ri nĂ« njĂ« mur tĂ« perimetrit tĂ« Centre Point, nĂ« Tottenham Court Road, dhe tjetrinĂ« zonĂ«n qendrore tĂ« Bayswater-it. Pretendimi pĂ«r autorĂ«sinĂ« nuk u vonua, pasi artisti anonim i street art-it nga Bristoli, Banksy, publikoi nĂ« rrjetet sociale provĂ«n e autorĂ«sisĂ« sĂ« veprave. Ai ndau vetĂ«m imazhin e muralit tĂ« dytĂ«, atij nĂ« Bayswater, i cili megjithatĂ« Ă«shtĂ« identik me muralin e shfaqur mĂ« herĂ«t nĂ« Tottenham Court Road.

Muralet paraqesin dy fëmijë: njëri i shtrirë përtokë, i veshur me pallto, kapele dhe çizme, ndërsa pranë tij ndodhet një tjetër fëmijë, që duket pak më i madh, i cili me gishtin tregues drejton shikimin nga lart, sikur po vështron ndërtesat mbi kokat e tyre ose qiellin me yje. Mesazhi i veprës interpretohet si një denoncim i margjinalizimit të të pastrehëve dhe i rritjes së numrit të fëmijëve që jetojnë si homeless në periferi të metropoleve.

Fenomeni i të pastrehëve, veçanërisht mes fëmijëve, po shënon rritje të vazhdueshme në Britaninë e Madhe. Siç raporton New York Times, duke iu referuar të dhënave të qeverisë britanike të publikuara në tetor dhe që i përkasin gjysmës së parë të vitit, numri i fëmijëve që jetojnë në strehime të përkohshme është rritur krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit 2024. Sipas këtyre të dhënave, mbi 170.000 fëmijë në Britaninë e Madhe klasifikohen aktualisht si të pastrehë, një shifër rekord.

NjĂ« detaj domethĂ«nĂ«s lidhet me vendndodhjen e muralit tĂ« parĂ«, i cili u shfaq poshtĂ« ndĂ«rtesĂ«s Centre Point. “Centrepoint” Ă«shtĂ« gjithashtu emri i njĂ« organizate tĂ« njohur bamirĂ«se britanike qĂ« lufton kundĂ«r fenomenit tĂ« tĂ« pastrehĂ«ve tĂ« mitur. Emri i organizatĂ«s Ă«shtĂ« frymĂ«zuar pikĂ«risht nga kjo ndĂ«rtesĂ« luksoze, e zgjedhur pĂ«r tĂ« vĂ«nĂ« nĂ« pah kontrastin mes kullĂ«s sĂ« shtrenjtĂ«, tĂ« cilĂ«n themeluesi i organizatĂ«s e kishte konsideruar njĂ« “fyerje pĂ«r tĂ« pastrehĂ«t”, dhe tĂ« rinjve qĂ« ai synonte t’i mbante larg jetĂ«s nĂ« rrugĂ«.

Banksy nuk Ă«shtĂ« i panjohur pĂ«r temat sociale, veçanĂ«risht pĂ«r çështjen e tĂ« pastrehĂ«ve. NĂ« vitin 2019, artisti kishte denoncuar krizĂ«n e mungesĂ«s sĂ« strehimit me njĂ« mural nĂ« Birmingham, gjithashtu me tematikĂ« tĂ« Krishtlindjes, ku dy drerĂ« dukeshin sikur “tĂ«rhiqnin” njĂ« tĂ« pastrehĂ« qĂ« flinte mbi njĂ« stol, duke e shndĂ«rruar skenĂ«n nĂ« njĂ« kritikĂ« tĂ« fortĂ« sociale me gjuhĂ« simbolike.

Burimi: Corriere Della Sera

The post Banksy ‘trondit’ LondrĂ«n nĂ« fundvit me muralin pĂ«r fĂ«mijĂ«t e pastrehĂ« appeared first on Gazeta Si.

↗

Denzel Washington/ Afro-Amerikani që po shkruan historinë e Holliwood

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”– Sot, mĂ« 28 dhjetor, Denzel Washington feston ditĂ«lindjen e tij, dhe kjo datĂ« shĂ«rben si njĂ« moment reflektimi pĂ«r jetĂ«n, veprĂ«n dhe ndikimin e njĂ« prej figurave mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« kinemasĂ« moderne. MĂ« shumĂ« sesa njĂ« aktor i jashtĂ«zakonshĂ«m, Washington Ă«shtĂ« njĂ« simbol force morale, integriteti dhe ekselence artistike, njĂ« figurĂ« qĂ« ka formĂ«suar jo vetĂ«m ekranin e madh, por edhe vetĂ« pĂ«rfaqĂ«simin kulturor tĂ« komunitetit afro-amerikan nĂ« Hollywood.

Denzel Hayes Washington Jr. lindi më 28 dhjetor 1954 në Mount Vernon, New York. Babai i tij ishte pastor pentekostal, ndërsa nëna e tij drejtonte një sallon bukurie në Harlem. Fëmijëria e tij u formësua nga disiplina, besimi dhe vlerat familjare, por edhe nga realitetet e vështira të jetës urbane. Washington është shprehur shpesh se dërgimi i tij në një shkollë me konvikt rreth moshës 15-vjeçare ishte një vendim që i ndryshoi rrjedhën e jetës. Shumë nga shokët e tij të rinisë përfunduan në rrugë të gabuara, ndërsa ai gjeti një drejtim tjetër, atë të vetëdisiplinës dhe qëllimit.

Ndikimi i nënës së tij ishte thelbësor në formimin e karakterit të tij. Washington ka folur me emocione për lidhjen e veçantë mes nënës dhe djalit, duke e konsideruar atë si themelin e ndjeshmërisë, respektit dhe forcës së tij të brendshme. Këto vlera do ta shoqëronin gjatë gjithë jetës dhe karrierës së tij.

Interesant është fakti se Denzel Washington nuk e ndoqi menjëherë aktrimin. Fillimisht, ai studioi për mjekësi dhe më pas mendoi të bëhej avokat. Vetëm pasi përfundoi studimet në Dramë dhe Gazetari në Universitetin Fordham, dhe pas një periudhe kërkimi personal, ai vendosi të provonte seriozisht aktrimin. Ky vendim do të shënonte fillimin e një karriere të jashtëzakonshme.

Washington nisi nĂ« teatĂ«r, kaloi nĂ« televizion dhe mĂ« pas nĂ« film, duke ndĂ«rtuar gradualisht reputacionin e tij si njĂ« aktor i thellĂ« dhe i besueshĂ«m. Filmi “Glory” (1989) i solli vĂ«mendjen e parĂ« tĂ« madhe dhe çmimin e tij tĂ« parĂ« Oscar, por ishte roli i Malcolm X nĂ« filmin e Spike Lee-t tĂ« vitit 1992 qĂ« e shndĂ«rroi atĂ« nĂ« njĂ« ikonĂ«.

NĂ« “Malcolm X”, Washington nuk luajti njĂ« figurĂ« historike,  ai u bĂ« Malcolm X. Ai studioi me pĂ«rpikĂ«ri mĂ«nyrĂ«n e tĂ« folurit, gjestet, transformimin emocional dhe kompleksitetin moral tĂ« figurĂ«s sĂ« aktivistit. Interpretimi i tij solli humanitet, karizĂ«m dhe thellĂ«si, duke e paraqitur Malcolm X jo si mit, por si njeri. Ky rol e konsolidoi Washington-in si njĂ« aktor tĂ« klasit tĂ« lartĂ« dhe i solli njĂ« nominim pĂ«r Oscar pĂ«r Aktorin mĂ« tĂ« MirĂ«.

Ajo qĂ« e dallon Denzel Washington-in nga shumĂ« bashkĂ«kohĂ«s Ă«shtĂ« shumĂ«anshmĂ«ria e tij artistike. Ai nuk u kufizua kurrĂ« nĂ« role historike apo dramatike. NĂ« “Remember the Titans”, ai portretizoi trajnerin Herman Boone, njĂ« figurĂ« frymĂ«zuese qĂ« udhĂ«hiqte pĂ«rmes disiplinĂ«s, drejtĂ«sisĂ« dhe dashurisĂ« sĂ« fortĂ«. Ky rol tregoi njĂ« anĂ« tjetĂ«r tĂ« tij , atĂ« tĂ« udhĂ«heqĂ«sit empatik dhe motivues.

NĂ« anĂ«n tjetĂ«r tĂ« spektrit, Washington shkĂ«lqeu edhe nĂ« role tĂ« errĂ«ta dhe komplekse. NĂ« “Training Day”, si polici i korruptuar Alonzo Harris, ai sfidoi çdo pritshmĂ«ri. Personazhi i tij ishte karizmatik, i frikshĂ«m dhe thellĂ«sisht njerĂ«zor njĂ«kohĂ«sisht. Ky interpretim i solli atij Oscar-in pĂ«r Aktorin mĂ« tĂ« MirĂ« dhe e vendosi si njĂ« nga antagonistĂ«t mĂ« tĂ« paharrueshĂ«m nĂ« historinĂ« e filmit. Ai nuk krijoi njĂ« “tĂ« keq” klasik, por njĂ« anti-hero modern, duke sjellĂ« nuanca dhe thellĂ«si qĂ« rrallĂ« u jepen personazheve me ngjyrĂ«.

PĂ«rgjatĂ« dekadave, Washington ka luajtur role tĂ« fuqishme si nĂ« drama, ashtu edhe nĂ« filma aksioni, pĂ«rfshirĂ« trilogjinĂ« “The Equalizer”, ku ai ndĂ«rthur forcĂ«n fizike me drejtĂ«sinĂ« morale, dhe sĂ« fundmi nĂ« “Gladiator II”, duke dĂ«shmuar se karriera e tij mbetet relevante edhe sot.

Megjithatë, trashëgimia e Denzel Washington-it shtrihet përtej ekranit. Ai është i njohur për integritetin e tij personal, përzgjedhjen e kujdesshme të roleve dhe refuzimin e projekteve që cenojnë dinjitetin e përfaqësimit afro-amerikan. Ai është i përfshirë në nisma bamirëse, mbështet arsimin, mentorimin dhe shërben në borde këshillimore shëndetësore. Së fundmi, ai u nderua me Medaljen Presidenciale të Lirisë, nderimi më i lartë civil në SHBA, dhe u shugurua si pastor, një dëshmi e lidhjes së tij të thellë me besimin dhe shërbimin.

Për breza të tërë Washington mbetet një shembull i asaj çfarë do të thotë të jesh artist, udhëheqës dhe njeri me parime.

The post Denzel Washington/ Afro-Amerikani që po shkruan historinë e Holliwood appeared first on Gazeta Si.

↗

Kartolinat
fundi i një tradite?

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”-NĂ« njĂ« epokĂ« ku komunikimi digjital dhe rrjetet sociale mundĂ«sojnĂ« lidhje tĂ« menjĂ«hershme gjatĂ« udhĂ«timeve, edhe nĂ« ShqipĂ«ri kartolinat e dĂ«rguara me postĂ« tradicionale vazhdojnĂ« tĂ« ekzistojnĂ«, megjithĂ«se nĂ« mĂ«nyrĂ« gjithnjĂ« e mĂ« tĂ« zbehtĂ«. Edhe pse sot konsiderohen nga shumĂ« si njĂ« relike e sĂ« shkuarĂ«s, kartolinat mbeten njĂ« formĂ« e veçantĂ« dhe domethĂ«nĂ«se komunikimi, qĂ« dikur ka luajtur njĂ« rol tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m edhe nĂ« lidhjet emocionale mes shqiptarĂ«ve.

Sipas të dhënave ndërkombëtare, përdorimi i kartolinave ka rënë ndjeshëm në dekadat e fundit, kryesisht për shkak të përhapjes së mesazheve të menjëhershme dhe rrjeteve sociale. Në Shtetet e Bashkuara, dërgesat e postës së klasit të parë, që përfshijnë letra dhe kartolina, kanë rënë me rreth 50% në 15 vitet e fundit, ndërsa shërbimet postare në disa vende europiane, si Danimarka, kanë nisur të reduktojnë ose të ndërpresin dërgesat tradicionale të letrave. Megjithatë, pavarësisht këtyre zhvillimeve, kartolinat nuk janë zhdukur plotësisht.

EkspertĂ«t e historisĂ« sĂ« turizmit theksojnĂ« se kartolinat u shfaqĂ«n nĂ« mesin e shekullit tĂ« 19-tĂ«, paralelisht me zhvillimin e industrisĂ« sĂ« udhĂ«timeve. Ato shĂ«rbenin si njĂ« mĂ«nyrĂ« e lirĂ« dhe e thjeshtĂ« pĂ«r tĂ« ndarĂ« pĂ«rvojat e udhĂ«timit, duke promovuar njĂ«kohĂ«sisht destinacione tĂ« ndryshme turistike. GjatĂ« fillimit tĂ« shekullit tĂ« 20-tĂ«, kartolinat pĂ«rjetuan njĂ« periudhĂ« kulmore, tĂ« njohur si “Epoka e ArtĂ« e Kartolinave”, kur miliona prej tyre dĂ«rgoheshin çdo vit nĂ« mbarĂ« botĂ«n.

Kartolina përfaqëson në vetvete një format katërkëndësh (ose formë tjetër) letre të trashë, apo kartoni të hollë i prodhuuar për shkrimin e mesazheve relativisht të shkurtra e të shpejta dhe postimin, zakonisht, pa zarf. Kartolina më e vjetër në botë konsiderohet ajo e dërguar shkrimtarit Theodore Hook (1788-1841) nga Fulham në Londër në vitin 1840 dhe është stampuar me një vulë të zezë me vlerë 1 peni. Në SHBA kartolina e parë komerciale u emetua më 1861 nga John P. Charton nga Filadelfia, i cili ia shiti të drejtat për printim Hymen Lipman-it (1817-1893). Këto ishin kartolina pa figura vizuale. 

Edhe sot, shumë udhëtarë nga breza të ndryshëm vazhdojnë të ruajnë këtë traditë. Për ta, kartolina përfaqëson më shumë sesa një mesazh të shkurtër: ajo është një kujtim i prekshëm, një shenjë vëmendjeje dhe një dëshmi se dikush është menduar edhe nga larg. Ndryshe nga komunikimi digjital, kartolina kërkon kohë, përkushtim dhe një zgjedhje të vetëdijshme për të ndarë një moment personal.

Në rrjetet sociale, interesi për kartolinat ka filluar të ringjallet, veçanërisht mes të rinjve. Hashtagë të ndryshëm dhe iniciativa globale për shkëmbimin e kartolinave dëshmojnë se kjo formë komunikimi vazhdon të ketë vlerë emocionale dhe kulturore. Për shumë njerëz, kartolina mbetet një mënyrë më e sinqertë dhe më intime për të komunikuar, krahasuar me mesazhet e shpejta dhe fotografitë e kuruara në internet.

Kartolinat nëShqipëri

NĂ« ShqipĂ«ri, pĂ«rdorimi i kartolinave pĂ«r urime apo edhe si njĂ« kujtim i vlefshĂ«m nga njĂ« udhĂ«tim Ă«shtĂ« zhdukur pothuajse tĂ«rĂ«sisht. Nga njĂ« traditĂ« e gjallĂ« e viteve tĂ« komunizmit, e cila la gjurmĂ«t e saj edhe nĂ« fillimet e viteve ’90, kartolinat dikur pĂ«rbĂ«nin njĂ« nga format mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« komunikimit dhe shprehjes sĂ« vĂ«mendjes personale.

Kartolina “PĂ«rurimi i UrĂ«s nĂ« DardhĂ«â€ (1904) Ă«shtĂ« ndĂ«r shembujt mĂ« tĂ« hershĂ«m tĂ« kartolinave fotografike nĂ« ShqipĂ«ri. Ajo dokumenton inaugurimin e njĂ« ure guri, ndĂ«rtuar me iniciativĂ« filantropike nga Kristo Themeli Gajo pĂ«r tĂ« lehtĂ«suar kalimin e lumit nĂ« hyrje tĂ« fshatit. Fotografia, realizuar nga Perikli Kaçauni, tregonte me detaje ura, njerĂ«zit e pranishĂ«m dhe pjesĂ«marrjen masive tĂ« fĂ«mijĂ«ve, duke reflektuar jo vetĂ«m njĂ« moment festiv, por edhe vitalitetin social dhe urban tĂ« DardhĂ«s nĂ« fillim tĂ« shekullit XX.

Kartolina u printua dhe qarkulloi në Korçë, duke përfaqësuar një ndër format e para të kujtesës vizuale të fshatrave shqiptare. Mbishkrimet në gjuhët greke dhe rumune nënvizojnë rol të dhuruesit dhe origjinën e saj ndërkombëtare. Sot, kjo kartolinë konsiderohet një dokument historik dhe kulturor që pasqyron zhvillimin infrastruktural, shoqëror dhe identitar të Dardhës në periudhën e hershme moderne.

Me përhapjen e telefonave celularë dhe më pas të mesazheve të shkurtra, kartolinat nisën të humbnin gradualisht funksionin e tyre praktik, por edhe simbolikën që mbartnin. Komunikimi i menjëhershëm e bëri të panevojshme pritjen, ndërsa kartolina, që kërkonte kohë, përkushtim dhe durim, u zëvendësua nga forma më të shpejta dhe më efikase të shkëmbimit të urimeve dhe kujtimeve.

Disa librari në Tiranë, si edhe dyqane suveniresh, ofrojnë ende kartolina për shitje, me çmime relativisht të përballueshme. Megjithatë, interesi për to vazhdon të mbetet i ulët. Kjo lidhet, ndër të tjera, me faktin se kartolinat në Shqipëri përkojnë me një periudhë të errët të jetës politike dhe shoqërore të vendit, ndaj sot shpesh perceptohen si objekte që i përkasin së shkuarës dhe jo realitetit modern.

Për shumë qytetarë, kartolinat mbeten të lidhura me kujtime të një kohe kur komunikimi ishte i kufizuar dhe dërgimi i tyre ishte një nga format e pakta të lidhjes me botën e jashtme. Kjo ndoshta ka ndikuar që ato të mos kenë të njëjtën vlerë emocionale për brezat e rinj, të rritur në epokën e teknologjisë dhe komunikimit të menjëhershëm.

Ndërkohë, edhe karakteri i kartolinave ka ndryshuar ndjeshëm në krahasim me ato tradicionale. Dikur, kartolinat përbëheshin kryesisht nga imazhe të aktorëve dhe këngëtarëve të njohur të kohës, si figura të kinemasë turke apo yje hollivudianë që ishin shumë në modë, si Leonardo DiCaprio apo Brad Pitt, të cilët zinin pjesën më të madhe të stampimeve. Këto kartolina shërbenin jo vetëm si mjet komunikimi, por edhe si objekte koleksionimi, veçanërisht për të rinjtë.

Sot, kartolinat moderne kanë marrë një tjetër formë. Ato janë kryesisht artizanale, të punuara me dorë, dhe përmbajnë elementë festivë, simbolikë ose mesazhe domethënëse, të përshtatura sipas rastit. Në vend që të shërbejnë si mjet i përditshëm komunikimi, ato konsiderohen më tepër si objekte estetike ose dhurata simbolike.

Në realitetin shqiptar të sotëm, kartolinat po shihen gjithnjë e më shumë si objekte ekzotike, që më shumë se sa përdoren, zgjojnë ndjesinë e nostalgjisë dhe kureshtjes, sidomos te brezi i ri. Ato përfaqësojnë një formë komunikimi të ngadaltë dhe të qëllimshme, në kontrast me ritmin e shpejtë të jetës moderne, duke mbartur një vlerë kulturore dhe emocionale që, ndonëse e zbehur, nuk është zhdukur plotësisht.

MegjithĂ«se pĂ«rballet me sfida, si rritja e kostove postare dhe vĂ«shtirĂ«sia pĂ«r t’i gjetur nĂ« disa destinacione, dĂ«rgimi i kartolinave shihet ende si njĂ« investim nĂ« marrĂ«dhĂ«nie njerĂ«zore. NĂ« njĂ« botĂ« gjithnjĂ« e mĂ« digjitale, kartolina vazhdon tĂ« simbolizojĂ« ngadalĂ«sinĂ«, kujdesin dhe dĂ«shirĂ«n pĂ«r tĂ« ruajtur lidhjet pĂ«rtej distancĂ«s.

The post Kartolinat
fundi i një tradite? appeared first on Gazeta Si.

↗

Lasgush Poradeci. Poeti i Gjuhës Shqipe

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Gazeta “SI”-NĂ« 27 dhjetor tĂ« vitit 1899, nĂ« qytetin e bukur tĂ« Pogradecit lindi Llazar Gusho, i njohur mĂ« vonĂ« me pseudonimin letrar Lasgush Poradeci. Ai u shndĂ«rrua nĂ« njĂ« nga figurat mĂ« tĂ« shquara tĂ« letĂ«rsisĂ« shqipe, poet, shkrimtar e pĂ«rkthyes, qĂ« la gjurmĂ« tĂ« pashlyeshme nĂ« poezinĂ« dhe prozĂ«n shqiptare. Pseudonimi i tij vjen nga njĂ« shkurtim i emrit tĂ« tij: “La-S-Gush” nga Llazar Sotir Gusho, ndĂ«rsa mbiemri “Poradeci” lidhet me vendlindjen e tij.

Lasgush Poradeci botoi dy pĂ«rmbledhje poetike qĂ« u bĂ«nĂ« referencĂ« nĂ« poezinĂ« shqiptare: “Vallja e yjeve” (1933) dhe “Ylli i zemrĂ«s” (1937). TĂ« dyja u botuan nĂ« Bukuresht tĂ« RumanisĂ«, vĂ«llimi i parĂ« me ndihmĂ«n e mĂ«rgatĂ«s shqiptare nĂ« KonstancĂ« dhe vĂ«llimi i dytĂ« falĂ« mbĂ«shtetjes sĂ« Mitrush Kutelit. PĂ«rmbledhja e dytĂ« pĂ«rmban edhe vargje tĂ« pĂ«rpunuara nga vĂ«llimi i parĂ«, duke ruajtur melodinĂ« dhe hollĂ«sinĂ« e veçantĂ« tĂ« vargut poetik shqip.

PĂ«rveç poezisĂ«, Lasgushi shkroi tregime dhe shkrime nĂ« prozĂ«, tĂ« cilat u botuan nĂ« tĂ« pĂ«rkohshmet e viteve ’30-’40, si “PĂ«rpjekja shqiptare”, e redaktuar nga Branko Merxhani, si dhe nĂ« revistat Drita dhe NĂ«ntori. Shkrimet e tij shpesh kishin pĂ«rballĂ« censurĂ«n e kohĂ«s, por talenti dhe mjeshtĂ«ria e tij letrare i siguruan hapĂ«sira tĂ« shquara nĂ« kulturĂ«n shqiptare.

Autori la pas mĂ« shumĂ« se 100 poezi, duke pĂ«rfshirĂ« edhe poezi dashurie. Ai ishte adhurues i fjalĂ«ve arkaike dhe shprehjeve filozofike popullore, por gjithashtu eksperimentonte me fjalĂ«t e reja dhe mĂ«nyrat e reja tĂ« tĂ« shprehurit. Mitrush Kuteli e pĂ«rshkroi atĂ« si “poetin e vetĂ«m shqiptar qĂ« mendoi, foli dhe shkruajti vetĂ«m nĂ« gjuhĂ«n shqipe.”

Mes veprave tĂ« njohura poetike tĂ« Lasgushit janĂ«: “Eskursioni teologjik i Sokratit”, “Mbi ta”, “Kamadeva”, si dhe baladat pĂ«r Muharrem dhe Reshit Çollakun. PĂ«rveç krijimeve origjinale, ai pĂ«rktheu disa nga kryeveprat e letĂ«rsisĂ« botĂ«rore, pĂ«rfshirĂ«: “Eugjen Onjegin” tĂ« Pushkinit, lirikat e Lermontovit, Poemat e Hajnes, Majakovskit, GĂ«tes dhe Hajnes, si dhe poezi tĂ« Homerit, Byronit, Shekspirit dhe poetĂ«ve tĂ« tjerĂ« tĂ« njohur.

NĂ« nder tĂ« kontributit tĂ« tij tĂ« madh, nĂ« 100-vjetorin e lindjes, mĂ« 27 dhjetor 1999, kryetari i RepublikĂ«s, Rexhep Mejdani, i akordoi titullin “Nderi i Kombit”, ndĂ«rsa qyteti i tij i lindjes, Pogradeci, e shpalli “Qytetar nderi”. Sot, Pallati i KulturĂ«s nĂ« Pogradec mban emrin e tij, duke e bĂ«rĂ« tĂ« paharrueshĂ«m trashĂ«giminĂ« letrare tĂ« kĂ«tij poeti tĂ« madh.

Lasgush Poradeci mbetet zëri i gjuhës shqipe, melodik, filozofik dhe i përjetshëm.

The post Lasgush Poradeci. Poeti i Gjuhës Shqipe appeared first on Gazeta Si.

↗

Sa i vërtetë duhet të jetë një libër kujtimesh?

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Gazeta “SI”-NĂ« vitin 2025, historitĂ« personale u shndĂ«rruan nĂ« njĂ« nga format mĂ« tĂ« fuqishme tĂ« rrĂ«fimit letrar, por njĂ«kohĂ«sisht nxorĂ«n nĂ« pah edhe dilema serioze mbi tĂ« ardhmen e memuar-et si zhanĂ«r. GjatĂ« kĂ«tij viti, librat autobiografikĂ« dominuan shpesh titujt e mediave, herĂ« pĂ«r ndikimin e fortĂ« emocional qĂ« patĂ«n, e herĂ« pĂ«r polemikat qĂ« lindĂ«n rreth vĂ«rtetĂ«sisĂ« sĂ« tyre.

NjĂ« nga rastet mĂ« tĂ« bujshme ishte libri Careless People i Sarah Wynn-Williams, ku autorja rrĂ«fen pĂ«rvojĂ«n e saj si drejtuese nĂ« Meta. Edhe pse ishte nĂ«n njĂ« urdhĂ«r ndalues qĂ« i pengonte promovimin publik, libri u bĂ« bestseller, duke treguar etjen e publikut pĂ«r rrĂ«fime nga brenda botĂ«s sĂ« pushtetit. Po aq i fortĂ« ishte ndikimi i autobiografisĂ« postume tĂ« Virginia Giuffre, Nobody’s Girl, ku ajo pĂ«rshkruan abuzimin seksual tĂ« ushtruar ndaj saj nga Jeffrey Epstein dhe rrethi i tij. Libri pati njĂ« sukses tĂ« jashtĂ«zakonshĂ«m dhe rriti presionin publik qĂ« çoi nĂ« heqjen e titujve tĂ« Andrew Mountbatten-Windsor, i cili i ka mohuar gjithmonĂ« akuzat.

Edhe politika u pasqyrua përmes kujtimeve, me librin 107 Days të Kamala Harris, ku ajo flet për fushatën e saj presidenciale dhe kritikon hapur Joe Biden. Paralelisht, viti solli kujtime nga figura të njohura botërore si Margaret Atwood, Malala Yousafzai dhe Jacinda Ardern, si edhe rrëfime tejet personale e prekëse, ndër to libri i Yiyun Li për humbjen tragjike të dy djemve të saj dhe ai i Arundhati Roy, i mbushur me reflektime intime mbi jetën dhe familjen.

Megjithatë, jo të gjitha memuaret e vitit 2025 u pritën pozitivisht. Libri American Canto i gazetares Olivia Nuzzi, i cili përfshinte një rrëfim mbi një marrëdhënie digjitale me Robert F Kennedy, u kritikua ashpër dhe, pavarësisht vëmendjes së madhe mediatike, dështoi në shitje. Një tjetër debat u ndez rreth librit The Tell të Amy Griffin, që rrëfen abuzimin seksual në fëmijëri përmes kujtimesh të rikuperuara gjatë terapisë me MDMA, duke ngritur pyetje mbi besueshmërinë e kujtimeve të tilla.

Skandali më i madh letrar i vitit lidhej me The Salt Path të Raynor Winn, një memuar shumë i dashur nga publiku që tregonte udhëtimin e saj dhe të bashkëshortit përgjatë bregdetit jugperëndimor të Anglisë, pas humbjes së shtëpisë dhe diagnozës së një sëmundjeje neurologjike terminale. Historia e qëndrueshmërisë dhe shpresës, e cila kishte shitur miliona kopje dhe ishte përshtatur edhe në film, u vu në pikëpyetje kur një hetim gazetaresk zbuloi mospërputhje serioze në rrëfim dhe ngriti dyshime mbi shkaqet reale të humbjes së shtëpisë dhe gjendjen shëndetësore të bashkëshortit. Edhe pse autorja i mohoi akuzat dhe e quajti hetimin të padrejtë, debati nuk u shua, ndërsa libri vazhdoi të shitej dhe filmi të shfaqej.

Këto raste ringjallën një debat të vjetër: sa i vërtetë duhet të jetë një libër memuaristik. Disa autorë dhe lexues pranojnë se kujtimet janë subjektive dhe se rrëfimi kërkon një dozë interpretimi dhe forme letrare. Të tjerë këmbëngulin se thelbi i këtij zhanri është ndershmëria dhe besimi midis autorit dhe lexuesit. Pa këtë besim, memuari rrezikon të humbasë forcën e tij morale dhe ndikimin shoqëror.

Në një kohë kur librat që ndërthurin përvojën personale me idenë e shërimit përmes natyrës janë bërë gjithnjë e më të njohur, polemikat e vitit 2025 treguan se publiku jo vetëm kërkon histori frymëzuese, por edhe llogaridhënie për të vërtetën. Memuari -i mbetet një formë jashtëzakonisht e fuqishme rrëfimi, por e ardhmja e tij varet nga aftësia për të ruajtur ekuilibrin mes narrativës artistike dhe ndershmërisë faktike.

Burimi: BBC

The post Sa i vërtetë duhet të jetë një libër kujtimesh? appeared first on Gazeta Si.

↗

Filmat më të këqinj të 2025-ës

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Gazeta “Si”-Ky vit na ka sjellĂ« disa filma tĂ« shkĂ«lqyer por edhe tĂ« paktĂ«n njĂ« duzinĂ« katastrofash kinematografike, tĂ« vlerĂ«suara me nga njĂ« yll. Ja pĂ«rzgjedhja e kritikĂ«ve tĂ« The Guardian pĂ«r dĂ«shtimet mĂ« tĂ« mĂ«dha tĂ« vitit nĂ« kinema.

Saturday Night

“Edhe superadmiruesi mĂ« i zjarrtĂ« i shfaqjes legjendare amerikane tĂ« humorit televiziv Saturday Night Live do ta ketĂ« tĂ« vĂ«shtirĂ« tĂ« pĂ«rballojĂ« vetĂ«kĂ«naqĂ«sinĂ« dhe adhurimin e tepruar ndaj vetes nĂ« kĂ«tĂ« film rraskapitĂ«s nga regjisori dhe bashkĂ«skenaristi Jason Reitman.”

Snow White

“Ky Ă«shtĂ« njĂ« version i ri, i pakuptimtĂ«, muzikor live-action i mitit tĂ« BorĂ«bardhĂ«s – njĂ« qasje ‘jo-Wicked’ ndaj historisĂ« dhe njĂ« makineri pĂ«r shitje. NdĂ«rsa filma tĂ« tjerĂ« po rishpiknin me lojĂ« dhe zgjuarsi prapaskenat e zuzarĂ«ve tĂ« famshĂ«m, ky film e trajton historinĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« lineare, por me ndryshime revizioniste tĂ« kuruara me kujdes.

KĂ«to duken hapur si pĂ«rpjekje tĂ« dhimbshme pĂ«r tĂ« shmangur reagimet negative, ndĂ«rkohĂ« qĂ« nĂ« thelb identiteti duhet tĂ« mbetet i paprekur.”

Partir un Jour

“Hapja gala e Festivalit tĂ« KanĂ«s Ă«shtĂ« gjithmonĂ« njĂ« bast i rrezikshĂ«m: njĂ« pozicion shumĂ« i ekspozuar, tĂ« cilin pak filma e duan apo e kanĂ« nevojĂ«, dhe ku shpesh pĂ«rfundojnĂ« ‘gjelat’ e zhurmshĂ«m dhe tĂ« mbingopur tĂ« ekranit tĂ« madh.

FatkeqĂ«sisht, ky film Ă«shtĂ« njĂ« prej tyre: njĂ« muzikal pa jetĂ« qĂ« gjoja trajton vlerat e qytetit tĂ« lindjes, por qĂ« shembet si njĂ« iriq i shtypur nga njĂ« kamion 18-rrotĂ«sh sapo protagonistja femĂ«r hap gojĂ«n pĂ«r tĂ« kĂ«nduar njĂ« nga kĂ«ngĂ«t e shumta tĂ« tmerrshme.”

Alpha

“Tregimi i mbingarkuar nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« çuditshme dhe pa asnjĂ« sens humori i cili nuk arrin tĂ« fshehĂ« faktin se gjithçka kĂ«tu Ă«shtĂ« sinqerisht e pabesueshme dhe e mĂ«rzitshme. Çdo rresht dhe çdo skenĂ« kanĂ« butonin e emocioneve patetike nĂ« maksimum, por megjithatĂ«  tĂ« panevojshme.”

High Rollers

“Kjo Ă«shtĂ« njĂ« kopje e lirĂ« e Ocean’s Eleven me John Travolta, qĂ« e bĂ«n filmin e Steven Soderbergh tĂ« duket si njĂ« vepĂ«r e Andrei Tarkovskit apo Ingmar Bergmanit. ËshtĂ« njĂ« film qĂ« tĂ« ngadalĂ«son rrahjet e zemrĂ«s nga budallallĂ«ku dhe mungesa e hijeshisĂ«, i realizuar keq dhe, sinqerisht, i mĂ«rzitshĂ«m, pĂ«rveç rasteve kur gabimet bĂ«hen aq flagrante sa nuk mund tĂ« mos qeshĂ«sh.”


Jungle Trouble

“Me njĂ« protagonist jashtĂ«zakonisht tĂ« bezdisshĂ«m tĂ« quajtur Mohsen, ky film aventurĂ« nĂ« xhungĂ«l duket sikur Ă«shtĂ« qepur si njĂ« Frankenstein i dobĂ«t nga mbetjet e animacioneve tĂ« tjera tĂ« dĂ«shtuara – tĂ« cilat vetĂ« janĂ« arnime nga filma shumĂ« mĂ« tĂ« mirĂ«.”

Jay Kelly

“NĂ« kĂ«tĂ« film tĂ« mjerĂ« dhe sentimental, George Clooney ka pamjen e njĂ« njeriu qĂ« ka gjetur strikninĂ« nĂ« kapsulĂ«n e tij tĂ« Nespresso-s dhe nuk mban mend se nĂ« cilin dollap tĂ« suitĂ«s luksoze tĂ« hotelit ndodhet antidoti.”

The Boatyard

“Ka diçka thellĂ«sisht dĂ«shpĂ«ruese nĂ« kotĂ«sinĂ« e The Boatyard: mungesĂ« humori, empatie dhe aftĂ«sish bazĂ« filmike. Aktrimi arrin njĂ« nivel aq tĂ« saktĂ« tmerri, saqĂ« bĂ«het i padurueshĂ«m.”

Mission Alarum

“Askush nuk duket se Ă«shtĂ« plotĂ«sisht i qartĂ« se çfarĂ« pĂ«rfshijnĂ« ‘ambasadorĂ«t specialë’ tĂ« Sylvester Stallone, Mel Gibson dhe Jon Voight, apo nĂ«se kjo treshe bashkudhĂ«tarĂ«sh tĂ« sĂ« djathtĂ«s ka pĂ«rmbushur ndonjĂ«herĂ« ndonjĂ« detyrĂ« zyrtare.

Por, duke gjykuar nga ky film, Stallone tashmĂ« po e turpĂ«ron  veten duke realizuar njĂ« vepĂ«r aq tĂ« keqe sa turpĂ«ron vetĂ« kinemanĂ« amerikane.”

Mr Blake at Your Service!

“Ajo qĂ« e bĂ«n kĂ«tĂ« film njĂ« sprovĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« pĂ«r t’u parĂ« janĂ« leximet e jashtĂ«zakonshme tĂ« dialogut nga Malkovich nĂ« frĂ«ngjisht, me theksin e tij tĂ« ngadalshĂ«m dhe qartĂ«sisht amerikan. Ai tingĂ«llon si Dr Hannibal Lecter pasi ka pirĂ« njĂ« sasi marramendĂ«se marihuane, duke bĂ«rĂ« njĂ« imitim pĂ«rbuzĂ«s tĂ« njĂ« kamerieri francez tĂ« lĂ«pirĂ« qĂ« synon ta hajĂ«.”

Tron: Ares

“Matrica e kotĂ«sisĂ« ringarkohet nĂ« kĂ«tĂ« film fantastiko-shkencor trullosĂ«s e tĂ« mĂ«rzitshĂ«m, mĂ« shumĂ« njĂ« ‘screensaver’ sesa njĂ« film i mirĂ«filltĂ«. Nuk ka dramĂ«, as rrezik dhe as interes njerĂ«zor. Kjo seri tashmĂ« duket po aq urgjentisht bashkĂ«kohore sa njĂ« CD-player nĂ« makinĂ«.”

Christmas Karma

“Sado i gatshĂ«m tĂ« jem pĂ«r tĂ« pĂ«rqafuar çdo variant tĂ« ri tĂ« A Christmas Carol tĂ« Dickens-it, dhe sado kureshtar tĂ« jem pĂ«r tĂ« dĂ«gjuar nga regjisorja e Bend It Like Beckham, Gurinder Chadha, ky film Ă«shtĂ« i rĂ«ndĂ«, i luajtur pa bindje dhe po aq i mirĂ«pritur sa njĂ« mi i ngordhur nĂ« vozgĂ«.”

Burimi: The Guardian

The post Filmat më të këqinj të 2025-ës appeared first on Gazeta Si.

↗

Nata e KĂ«shndellave


✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”- Jeta e At’ Zef Pllumit ishte njĂ« udhĂ«tim i gjatĂ« dhimbjeje, i mbushur me sakrifica dhe vuajtje tĂ« panumĂ«rta. Por At Zefi mbeti besnik ndaj FjalĂ«s sĂ« Zotit, ndaj bindjeve tĂ« fesĂ« dhe ndaj vlerave kulturore e kombĂ«tare. PĂ«rreth tri dekadave, ai i ruajti kĂ«to thesare shpirtĂ«rore nĂ« errĂ«sirĂ«n e burgjeve komuniste, dhe mĂ« pas i solli nga nata nĂ« dritĂ«, nga vuajtja nĂ« liri, nga heshtja nĂ« ringjallje.

Edhe në mes të vështirësive më të mëdha, At Zefi shpalos devotshmërinë dhe dashurinë e tij për fenë, si rituale, por edhe si një ringjallje shpirtërore për katundet e Malësisë, si një dritë që ndriçonte zemrat dhe shpirtin e njerëzve, duke i mbajtur gjallë shpresën dhe besimin.

Me hyrjen nĂ« fuqi tĂ« Statutit tĂ« KishĂ«s rreth viteve 1950, At Zef Pllumi, i sapodalĂ« nga burgjet dhe i emĂ«ruar famulltar nĂ« Shosh, rrĂ«fen nĂ« librin e tij tĂ« kujtimeve “Rrno vetĂ«m pĂ«r me tregue” ditĂ«t kur regjimi komunist nisi tĂ« lejonte, festimin e Krishtlindjes nĂ« vitin 1958 :

“Mora vesht se qysh me himjen nĂ« fuqi tĂ« Statutit tĂ« KishĂ«s, organet e pushtetit kishin lejue edhe festimin e NatĂ«s sĂ« KĂ«shĂ«ndellave , sikurse lutej dikur.  Fillova pregatitjet : sajova nja dy –tri vjersha KĂ«shĂ«ndellash , simbas mendĂ«sisĂ« sĂ« maleve, Zoti mĂ« faltĂ« , por e paraqitshĂ«m sikur Krishti tĂ« kishte le ndĂ«r kĂ«to malet tona e jo nĂ« Betlehem. Po gjithashtu pikturova nja dy-tre engjuj; nuk ishĂ«m piktor profesionist, megjithĂ«kĂ«ta paesazhet e dekoracionit i kam ushtrue qĂ« nĂ« fĂ«mijni. NĂ« ni kand tĂ« KishĂ«s pregatita ShpellĂ«n e Betlehemit me gjethe, lule, bar e shkambij.

DĂ«rgova nĂ« ShkodĂ«r VatĂ«n, djalin e ri, me nji adresĂ« nĂ« dorĂ«, pĂ«r me ble 10 litĂ«r benzinĂ« dhe dy petromaksa. Njanin e vuna nĂ« punĂ« menjiherĂ« e, kur e ndeza , dola me tĂ« nĂ« dorĂ« aty jashtĂ«. ShĂ«ndriti e gjithĂ« Kodra e KishĂ«s sĂ« ShĂ«n Qurkut. NjerĂ«zit atĂ« natĂ« e kishin pa sĂ« largu prej katundeve  tjera qĂ« shtriheshin ndĂ«r shpate e brija tĂ« maleve. Mandej hyna nĂ« kasollen time tĂ« mjerĂ«. Ata dy fĂ«mijĂ«, Pepa e Marashi, ishin tepĂ«r tĂ« gĂ«zuem. N’e nesre ndĂ«r gjithĂ« lagjet e Ndregjinaj, Gjoshaj , Pilotaj edhe Palaj u pĂ«rhap fjala- si duket ma shumĂ« prej atyne dy fĂ«mijĂ«ve- se frati i ri kishte ble dy elektrikĂ«, nji pĂ«r vedi e nji pĂ«r lopĂ«n. Pa kalue mirĂ« 24 orĂ«, filluen me ardhĂ« njerĂ«z me mĂ« kĂ«shillue: “More zotni, lopĂ«t tona hanĂ« edhe nĂ« terr , por a ke gja mĂ« u vu pĂ«rpara”. TĂ« gjithve ua lashĂ« tehin mbarĂ«. VetĂ«m kurr mbĂ«rriti Nata e KĂ«shĂ«ndellave, porsa filluen me u dukĂ« nga tĂ« gjitha anĂ«t e brijave e shpateve flakĂ«t e vravashkave tĂ« cilat drejtoheshin tĂ« gjitha pĂ«r ka Kisha, pregatita edhe petromaksin e dytĂ«.  Mbasi e ndeza dola jashtĂ«. Bora e ngrime ndriste nĂ«n dritĂ«n e petromaksit.

Nuk fyente erë. E vendosa atë dritë jashtë, deri që filluen me mbërrijtë çetat e para të njerëzve ; vetëm atëherë e shtina në Kishë, e cila shndriri si hiçmos kurrë. Nga gjashtë dritat e Kishës shpërthejshin rreze që ndritshin borën e bardhë. Nga larg dukeshin si rreze qiellore. Ndërsa udhëtarët, pelegrinët çobanë e mbretën të maleve drejtoheshin kah drita e asaj komete toksore. Kje me të vëertëtë një natë e mrekullueshme. Drita asht ma e fortë se sytë dhe deperton drejt e në mendje e zemra të njerëzve. (Vetëm qorrat mbeten përgjithmonë qorra). U ngazëllye i gjithë populli e me të edhe unë. Ajo kje e para natë që kishëm rreth vedit të mbledhun përfaqësuesit nga të gjitha lagjet e Shoshit.

Para se mĂ« fillue ceremonitĂ« fetare tĂ« natĂ«s, fĂ«mijt e mĂ«suem prej meje filluen programin festiv. KĂ«nduen disa kangĂ« e sidomos recituen aq bukur vjershat e pregatituna pĂ«r atĂ« natĂ«, sa populli, i kĂ«naqum prej fĂ«mijve tĂ« vet, mĂ« dhanĂ« lavdet mue se kishĂ«m pasĂ« aq kujdes mĂ« i mĂ«sue ashtu. E vetmja gja qĂ« u prishej ishte mendimi i largimit tem porsa tĂ« shkrihej bora e tĂ« dalin prandvera”

Fragment i shkĂ«putur nga “Rrno vetĂ«m pĂ«r me tregue” At’Zef Pllumi ( Botimet Françeskane)

The post Nata e KĂ«shndellave
 appeared first on Gazeta Si.

↗

Tradita magjepsëse të Krishtlindjeve nga e gjithë bota

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Gazeta “SI”- Krishtlindjet janĂ« njĂ« nga festat mĂ« universale nĂ« botĂ«, por mĂ«nyra se si ato festohen ndryshon ndjeshĂ«m nga njĂ« vend nĂ« tjetrin. Vende dhe kultura tĂ« ndryshme i japin kĂ«saj feste kuptime unike, duke ruajtur rituale tĂ« lashta ose duke krijuar zakone tĂ« reja qĂ« pasqyrojnĂ« stilin e jetesĂ«s, historinĂ« dhe klimĂ«n e tyre.

Pavarësisht nëse njerëzit kthehen në shtëpi për të festuar me familjen, udhëtojnë drejt vendeve të largëta apo zgjedhin të qëndrojnë pranë atyre që duan, Krishtlindjet mbeten një kohë reflektimi, bashkimi dhe krijimi kujtimesh të paharrueshme.

Nga festa verore në hemisferën jugore te ritualet e frikshme dimërore në Evropë, këto zakone tregojnë se fryma festive merr forma të ndryshme.

Në Japoni, Krishtlindjet nuk janë festë fetare, pasi shumica e popullsisë nuk është e krishterë. Megjithatë, sezoni festohet me entuziazëm, veçanërisht falë një fushate marketingu të suksesshme të viteve 1970 nga zinxhiri i njohur i ushqimit të shpejtë KFC. Që prej asaj kohe, ngrënia e pulës së skuqur është kthyer në një simbol kombëtar të Krishtlindjeve. Familjet japoneze porosisin vakte të plota javë përpara, ndërsa ëmbëlsira tradicionale e festës është torta me luleshtrydhe dhe krem, një kombinim i thjeshtë por shumë i dashur.

Në Itali, ushqimi është në qendër të çdo feste, dhe Krishtlindjet nuk bëjnë përjashtim. Tryezat mbushen me antipasta të shumta, makarona, peshk dhe gatime të pjekura në furrë. Por një nga figurat më të veçanta të festave italiane është La Befana, shtriga e mirë që, sipas legjendës, fluturon mbi një fshesë dhe sjell dhurata për fëmijët më 6 janar, ditën e Epifanisë. Kjo traditë i jep festave një fund magjik dhe të gëzueshëm.

NĂ« Skoci, Krishtlindjet nuk janĂ« pika kryesore e sezonit festiv. VĂ«mendja kryesore i kushtohet Hogmanay, nata e Vitit tĂ« Ri Skocez. RrugĂ«t mbushen me festa, fishekzjarrĂ« dhe kĂ«ngĂ« tradicionale si “Auld Lang Syne”. NjĂ« zakon i vjetĂ«r, i njohur si “hyrja e parĂ«â€, parashikon qĂ« personi i parĂ« qĂ« hyn nĂ« shtĂ«pi pas mesnatĂ«s tĂ« sjellĂ« fat tĂ« mirĂ« pĂ«r vitin e ardhshĂ«m, shpesh duke mbajtur dhurata simbolike.

Ndërkohë, në Australi, Krishtlindjet bien në mes të verës. Temperaturat e larta e kanë kthyer festën në një aktivitet kryesisht në natyrë. Dreka tradicionale përfshin ushqime deti, proshutë të pjekur të ftohtë, sallata të freskëta dhe ëmbëlsirën e famshme pavlova. Pas ushqimit, familjarët dhe miqtë shpesh luajnë kriket në oborr ose shkojnë në plazh. Nuk është aspak e pazakontë të shohësh Babagjyshin e Vitit të Ri duke mbërritur me varkë ose duke pushuar në rërë.

Në Kaliforninë Jugore, klima e ngrohtë krijon skena po aq të pazakonta. Edhe pse është dhjetor, dielli shpesh shkëlqen dhe shumë njerëz përfundojnë në plazh. Këtu ka lindur tradita e Babagjyshit që bën surf, ku vendasit veshin kostumin e Babagjyshit dhe hyjnë në det mëngjesin e Krishtlindjeve, duke krijuar një atmosferë festive, plot humor dhe energji pozitive.

Në anën tjetër të spektrit, në Austri dhe rajonet alpine të Evropës, shfaqet figura e frikshme e Krampus-it. Ky personazh mitik, me brirë dhe pamje kërcënuese, shoqëron Shën Nikollën më 6 dhjetor dhe simbolizon ndëshkimin për fëmijët e pabindur. Parakalimet e Krampus-it janë bërë atraksione të mëdha turistike dhe i japin festave një dimension të errët, por shumë tërheqës.

Në Peru, festimet e Krishtlindjeve fillojnë në mesnatën e 24 dhjetorit. Qyteti i Limës ndriçohet nga fishekzjarrët, ndërsa familjet mblidhen për darkë vetëm pas mesnate. Festimet vazhdojnë deri në orët e para të mëngjesit, duke krijuar një atmosferë të ngjashme me natën e Vitit të Ri, por disa ditë më herët.

Në Poloni, Krishtlindjet janë thellësisht familjare dhe tradicionale. Mbrëmja e 24 dhjetorit konsiderohet më e rëndësishmja. Tryeza festive përfshin pierogi (petulla tradicionale), peshk të skuqur dhe gatime vegjetariane. Këto zakone përcillen nga brezi në brez dhe shoqërohen me momente emocionale, lutje dhe bashkim familjar.

NdĂ«rsa nĂ« Angli, pĂ«rveç darkave tradicionale, disa zona bregdetare organizojnĂ« notin e Krishtlindjeve nĂ« detin e akullt – njĂ« ritual pĂ«r guximtarĂ«t. NĂ« rajone si Kornuolli, festimet vazhdojnĂ« edhe pas Krishtlindjeve, me mbrĂ«mje muzikore nĂ«pĂ«r pabe dhe kĂ«ngĂ« tradicionale qĂ« kĂ«ndohen me gjithĂ« shpirt.

Pavarësisht ndryshimeve kulturore, një gjë mbetet e përbashkët kudo: Krishtlindjet janë një festë që bashkon njerëzit, ringjall shpresën dhe krijon momente që mbahen mend gjatë gjithë jetës. Në çdo cep të botës, kjo festë mbetet një simbol i dashurisë, mirësisë dhe gëzimit njerëzor.

PĂ«rshtati: Gazeta “Si”

The post Tradita magjepsëse të Krishtlindjeve nga e gjithë bota appeared first on Gazeta Si.

↗

Monumentet e lashta qĂ« ‘nderojnë’ solsticin e dimrit

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Gazeta “SI”- DhjetĂ«ra struktura misterioze nĂ« tĂ« gjithĂ« HemisferĂ«n Veriore , disa prej tyre gati 5,000 vjeçare  janĂ« ndĂ«rtuar me precizion pĂ«r tĂ« pĂ«rshĂ«ndetur Diellin nĂ« lindje dhe nĂ« perĂ«ndim gjatĂ« ditĂ«s mĂ« tĂ« shkurtĂ«r tĂ« vitit. Por çfarĂ« i motivoi njerĂ«zit e lashtĂ« tĂ« ndĂ«rtonin kĂ«to kryevepra tĂ« kalibruara nga dielli?

Solstici i dimrit, qĂ« zakonisht bie mĂ« 21 ose 22 dhjetor nĂ« HemisferĂ«n Veriore, shĂ«non momentin kur njĂ« cikĂ«l vjetor mbaron dhe lind njĂ« tjetĂ«r. ËshtĂ« dita me mĂ« pak orĂ« dritĂ«, dhe sapo kalon, ditĂ«t fillojnĂ« tĂ« zgjasin gradualisht deri nĂ« solsticin e verĂ«s. RĂ«ndĂ«sia e saj manifestohet nĂ« monumentet e lashta tĂ« krijuara pĂ«r tĂ« njohur dhe festuar kĂ«tĂ« moment kyç.

Varri Maeshowe i Orkney-t është një gropë varrimi e krijuar rreth vitit 2800 para Krishtit që fsheh një varr të veshur me gurë 

NjĂ« shembull i jashtĂ«zakonshĂ«m Ă«shtĂ« varri Maeshowe nĂ« Orkney, i ndĂ«rtuar rreth vitit 2800 para Krishtit. PĂ«r syrin e pa trajnuar, duket si njĂ« kodĂ«r me bar, por fsheh njĂ« varr kuboid tĂ« veshur me gurĂ« dhe njĂ« korridor hyrjeje 33 metra tĂ« gjatĂ«, i orientuar nga jugperĂ«ndimi. GjatĂ« mesit tĂ« dimrit, tre javĂ« pĂ«rpara dhe pas solsticit, dielli qĂ« perĂ«ndon hyn nĂ« korridor dhe ndriçon varrin, duke krijuar njĂ« efekt spektakolar tĂ« “dritĂ«s sĂ« shenjtĂ«â€.

La Roche aux Fées në Brittany është një kalim megalitik i bërë nga 41 blloqe guri 

Këto struktura nuk ishin vetëm monumente fetare. Në të kaluarën e largët, njohja e cikleve të natyrës ,  përfshirë solsticat  ishte thelbësore për mbijetesën. Parashikimi i ndryshimeve sezonale ndihmonte në gjueti, peshkim, mbjellje dhe korrje, duke siguruar furnizimin e ushqimit. Me futjen e bujqësisë, rreth vitit 9000 p.e.s., njohja e solsticit u bë një mjet praktik dhe shpirtëror.

Pamja përmes Tuneleve të Diellit të Nancy Holt në Utah e kornizon në mënyrë të përsosur Diellin ndërsa lind dhe perëndon 

Shumë nga këto ide gjallërojnë edhe sot. Struktura si Stonehenge në Angli, Newgrange në Irlandë, Callanish në Hebridet e Jashtme dhe La Roche aux Fées në Francë, janë të ndërtuara për të përputhur pozicionin e Diellit gjatë solsticit.

Krateri epik Roden në Arizonën Veriore përmban hapësira të shumta nga të cilat mund të shikohen fenomenet qiellore 

NĂ« shekullin e 20-tĂ« dhe 21-tĂ«, artistĂ« bashkĂ«kohorĂ« kanĂ« krijuar vepra tĂ« ngjashme me frymĂ«zim nga neoliti. Nancy Holt me “Tunelet e Diellit” nĂ« Utah dhe James Turrell me “Kraterin Roden” nĂ« ArizonĂ«n veriore krijuan struktura qĂ« kornizojnĂ« Diellin nĂ« solsticet dimĂ«rore dhe verore. Po kĂ«shtu, Hiroshi Sugimoto nĂ« JaponinĂ« e sotme ndĂ«rtuan Observatorin Enoura, i cili orienton vizitorin drejt lĂ«vizjes sĂ« Diellit, duke ofruar njĂ« “orĂ« tĂ« gjallĂ«â€ artistike dhe natyrore.

Hiroshi Sugimoto krijoi Observatorin Enoura në Japoni, ndërtesat e të cilit janë të gjitha të kalibruara drejt lëvizjes së Diellit 

Këto monumente dhe vepra arti na rikthejnë në kontakt me ritmet natyrore, ashtu si dikur varri Maeshowe dhe La Roche aux Fées. Solstici i dimrit , pika më e errët e vitit  ka qenë gjithmonë me rëndësi kritike për njerëzit, duke mishëruar konceptin e dritës, vdekjes dhe rilindjes. Ai është shenja e parë që na tregon se ditët me ndriçim dhe ngrohtësi më të madhe po vijnë, dhe se natyra vazhdon ciklin e saj të përjetshëm.

Burimi: BBC

The post Monumentet e lashta qĂ« ‘nderojnë’ solsticin e dimrit appeared first on Gazeta Si.

↗

Ndahet nga jeta kĂ«ngĂ«tari Shemsi Krasniqi, i njohur pĂ«r ‘Xhamadani vija vija’

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Gazeta “Si”– ËshtĂ« ndarĂ« nga jeta kĂ«ngĂ«tari i njohur shqiptar Shemsi Krasniqi, i cili pĂ«r publikun ishte i njohur gjerĂ«sisht si “Shemi”, vokalisti i grupit legjendar “IlirĂ«t”.

Lajmi për humbjen e parakohshme të artistit është konfirmuar nga mediat në Kosovë.

Ende nuk dihet shkaku i vdekjes së tij. Sipas raportimeve, trupi i pajetë i Krasniqit është gjetur në banesën e tij në lagjen Dragodan, rreth mesnatës.

Shemsi Krasniqi ishte njĂ« nga zĂ«rat mĂ« tĂ« dashur dhe mĂ« ikonikĂ« tĂ« muzikĂ«s shqiptare. Ai mbetet i paharruar si interpretuesi qĂ« i dha jetĂ« kĂ«ngĂ«s “Xhamadani vija vija”, e cila u shndĂ«rrua nĂ« njĂ« simbol kombĂ«tar

Me zĂ«rin e tij karakteristik dhe interpretimin plot ndjenjĂ«, Shemi arriti tĂ« lidhte breza tĂ« tĂ«rĂ« me traditĂ«n dhe muzikĂ«n burimore shqiptare. PĂ«rmes veprimtarisĂ« sĂ« tij me grupin “IlirĂ«t”, ai la njĂ« trashĂ«gimi tĂ« çmuar artistike nĂ« historinĂ« e muzikĂ«s shqiptare.

The post Ndahet nga jeta kĂ«ngĂ«tari Shemsi Krasniqi, i njohur pĂ«r ‘Xhamadani vija vija’ appeared first on Gazeta Si.

↗

Ndahet nga jeta në moshën 74-vjeçare, artisti britanik Chris Rea

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Këngëtari dhe kitaristi i njohur britanik Chris Rea ka ndërruar jetë, sipas një deklarate të bërë nga familja e tij. Artisti, i famshëm për këngë ikonike si Driving Home For Christmas dhe On the Beach, u shua në moshën 74-vjeçare, pas një sëmundjeje të shkurtër.


Në një deklaratë për Press Association, familja e tij tha se Rea ndërroi jetë më herët gjatë ditës në spital. Një njoftim zyrtar në emër të bashkëshortes së tij dhe dy fëmijëve u shpërnda për mediat pasditen e sotme.
Me një karrierë e gjatë dhe e suksesshme Chris Rea ishte një nga figurat më të veçanta të muzikës britanike, i njohur për zërin e tij të thellë, stilin blues-rock dhe kitarën karakteristike me slide. Karriera e tij muzikore zgjati më shumë se katër dekada, gjatë të cilave ai publikoi mbi 20 albume në studio dhe shiti miliona kopje në mbarë botën.

Ai arriti sukses tĂ« madh nĂ« vitet ’80 dhe ’90 me albume si On the Beach (1986), The Road to Hell (1989) dhe Auberge (1991), duke u bĂ«rĂ« njĂ« emĂ«r i qĂ«ndrueshĂ«m nĂ« skenĂ«n ndĂ«rkombĂ«tare. KĂ«nga Driving Home For Christmas mbetet edhe sot njĂ« nga himnet mĂ« tĂ« dashura tĂ« festave tĂ« fundvitit nĂ« MbretĂ«rinĂ« e Bashkuar dhe mĂ« gjerĂ«.
Pavarësisht problemeve serioze shëndetësore gjatë viteve, Chris Rea vazhdoi të krijonte dhe të performonte, duke fituar respekt për këmbënguljen dhe pasionin e tij për muzikën.

The post Ndahet nga jeta në moshën 74-vjeçare, artisti britanik Chris Rea appeared first on Gazeta Si.

↗

Milena Selimi shpallet ‘Ambasadore e KulturĂ«s Bullgare’/ Trofeun ia dorĂ«zon shkrimtari Gospodinov

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”-DymbĂ«dhjetĂ« personalitete tĂ« shquara u nderuan me titullin “AmbasadorĂ« tĂ« kulturĂ«s bullgare – 2024” nĂ« njĂ« ceremoni solemne tĂ« mbajtur nĂ« Radion KombĂ«tare Bullgare, mĂ« 18 dhjetor 2025.

Mes të vlerësuarve ishte edhe Milena Selimi, gazetare, përkthyese dhe dramaturge nga Shqipëria me origjinë bullgare, e dalluar për kontributin e saj të jashtëzakonshëm në promovimin e letërsisë bashkëkohore bullgare në gjuhën shqipe.

“Radioja Ă«shtĂ« dashuria ime e parĂ«. Kam nisur rrugĂ«timin tim profesional nĂ« radio dhe e di shumĂ« mirĂ« peshĂ«n e fjalĂ«s,” u shpreh Selimi pĂ«r Radio Bullgaria pas marrjes sĂ« çmimit.

Milena Selimi

FalĂ« pĂ«rkthimeve tĂ« saj, lexuesit shqiptarĂ« janĂ« njohur me veprat e autorĂ«ve tĂ« njohur bullgarĂ« si Georgi Gospodinov, Alek Popov, Kalin Terziyski, Milen Ruskov, Todor P. Todorov, Zllatimir Kolarov, etj. NĂ« vitin 2024, Selimi u shpall “PĂ«rkthyesja mĂ« e mirĂ«â€ nĂ« Panairin e Librit nĂ« TiranĂ« pĂ«r pĂ«rkthimin nĂ« shqip tĂ« romanit “KohĂ«strehim”, si dhe u nderua me çmimin “At’ Gjergj Fishta”, njĂ« nga vlerĂ«simet mĂ« prestigjioze pĂ«r pĂ«rkthimin letrar nĂ« ShqipĂ«ri.

Vlerësimi është pjesë e një nisme të medias publike bullgare që prej vitesh promovon krijuesit, veprimtaria e të cilëve kapërcen kufijtë kombëtarë dhe kontribuon në afirmimin ndërkombëtar të kulturës bullgare.

Çmimi “Ambasador i kulturĂ«s bullgare” iu dorĂ«zua Milena Selimit nga shkrimtari Georgi Gospodinov, fitues i çmimit NdĂ«rkombĂ«tar “Booker”, i cili mban kĂ«tĂ« titull qĂ« prej vitit 2021.

The post Milena Selimi shpallet ‘Ambasadore e KulturĂ«s Bullgare’/ Trofeun ia dorĂ«zon shkrimtari Gospodinov appeared first on Gazeta Si.

↗

Themeluar në vitin 1624 / Posta daneze ndërpret shpërndarjen e letrave pas 400 vjetësh

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Gazeta “SI”- ShĂ«rbimi postar i DanimarkĂ«s do tĂ« dorĂ«zojĂ« letrĂ«n e tij tĂ« fundit mĂ« 30 dhjetor, duke i dhĂ«nĂ« fund njĂ« tradite qĂ« ka zgjatur pĂ«r rreth katĂ«r shekuj. Lajmi Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« i ditur nga kompania PostNord, e cila ka vendosur tĂ« ndalojĂ« pĂ«rfundimisht shpĂ«rndarjen e letrave pĂ«r shkak tĂ« rĂ«nies drastike tĂ« kĂ«rkesĂ«s dhe digjitalizimit tĂ« shpejtĂ« tĂ« shoqĂ«risĂ« daneze.

PostNord, e krijuar në vitin 2009 pas bashkimit të shërbimeve postare të Danimarkës dhe Suedisë, ka njoftuar se si pjesë e këtij vendimi do të shkurtojë rreth 1.500 vende pune dhe do të heqë nga përdorimi 1.500 kuti postare të kuqe, të cilat për dekada kanë qenë simbol i shërbimit postar në vend.

Kompania e përshkroi Danimarkën si një nga vendet më të digjitalizuara në botë, duke theksuar se numri i letrave ka rënë ndjeshëm, ndërsa blerjet online dhe dërgesat e pakove janë në rritje të vazhdueshme. Për këtë arsye, PostNord ka vendosur të fokusohet kryesisht në shpërndarjen e pakove.

Heqja e kutive postare ka nxitur interes tĂ« madh te qytetarĂ«t. VetĂ«m brenda tri orĂ«sh, 1.000 kuti postare tĂ« çmontuara u shitĂ«n pasi dolĂ«n nĂ« treg nĂ« fillim tĂ« kĂ«tij muaji. Çmimi pĂ«r njĂ« kuti nĂ« gjendje tĂ« mirĂ« arriti deri nĂ« 268 euro, ndĂ«rsa ato mĂ« tĂ« konsumuarat u shitĂ«n pĂ«r rreth 200 euro. Rreth 200 kuti tĂ« tjera pritet tĂ« dalin nĂ« ankand gjatĂ« muajit janar.

PostNord ka bërë të ditur gjithashtu se do të rimbursojë pullat postare daneze të papërdorura, por vetëm për një periudhë të kufizuar kohore. Ndërkohë, kompania do të vazhdojë shpërndarjen e letrave në Suedi.

Qytetarët danezë do të kenë ende mundësi të dërgojnë letra përmes kompanisë private Dao, e cila tashmë ofron këtë shërbim dhe pritet ta zgjerojë atë nga muaji janar, me kapacitet deri në 80 milionë letra në vit.

Shërbimi postar danez ka qenë përgjegjës për shpërndarjen e letrave që nga viti 1624, duke shënuar kështu fundin e një prej institucioneve më të vjetra në historinë e vendit.

The post Themeluar në vitin 1624 / Posta daneze ndërpret shpërndarjen e letrave pas 400 vjetësh appeared first on Gazeta Si.

↗

Alis me ‘Nan’ do pĂ«rfaqĂ«sojĂ« ShqipĂ«rinĂ« nĂ« Eurovision 2026

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Gazeta “Si” –Fituesi i Festivalit tĂ« 64-t tĂ« KĂ«ngĂ«s nĂ« RTSH Ă«shtĂ« shpallur artisti Alis me kĂ«ngĂ«n “Nan”. Ai u shpall fitues pas votimit tĂ« jurisĂ« profesioniste dhe votave tĂ« publikut.

Vendi i dytĂ« u shpall Inis Neziri me kĂ«ngĂ«n “Ta kam fal” ndĂ«rsa nĂ« vendin e tretĂ« u rendit Sheila Haxhiraj me “Zemra e tokĂ«s”.

Alis do të përfaqësojë Shqipërinë në Eurovision 2026, i cili do të mbahet në Austri.

The post Alis me ‘Nan’ do pĂ«rfaqĂ«sojĂ« ShqipĂ«rinĂ« nĂ« Eurovision 2026 appeared first on Gazeta Si.

↗

Nga kuzhiniere në snajperiste/ Gratë ukrainase luftojnë për barazi në ushtri

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Gazeta “SI”- “Ëndrra ime Ă«shtĂ« qĂ« disa prej tyre tĂ« bĂ«hen gjenerale”, thotĂ« kreu i çështjeve gjinore pĂ«r Forcat e Armatosura tĂ« UkrainĂ«s, ku rreth 7% e njĂ« milion personelit janĂ« gra.

“Pse i braktisĂ«t fĂ«mijĂ«t tuaj? A po fitoni shumĂ« nĂ« ushtri?” – e pyetĂ«n ata VatrĂ«n, njĂ« nĂ«nĂ« tĂ« njĂ« djali dhe njĂ« vajze.

“Po shĂ«rben nĂ« vend qĂ« t’i rritĂ«sh. Duhet tĂ« rrish nĂ« shtĂ«pi”, i thanĂ« ata BilkĂ«s, njĂ« nĂ«ne tĂ« dy vajzave.

“Po sikur tĂ« vdesĂ«sh? NĂ«se nuk je nĂ«nĂ«, je asgjĂ«â€, iu tha RutĂ«s, njĂ« nĂ«nĂ« tĂ« tre fĂ«mijĂ«ve, nĂ« rrjetet e saj sociale.

Dëshmitë e këtyre ushtareve ukrainase pasqyrojnë rrugën e vështirë drejt barazisë midis burrave dhe grave në ushtri gjatë pushtimit rus. Ato janë pjesë e fushatës Veteranka, e cila synon të normalizojë praninë e grave në Forcat e Armatosura të Ukrainës. Paragjykimet dhe stereotipet nuk ndodhin vetëm në vijën e frontit, por edhe në shoqëri dhe brenda familjeve.

“TĂ« jesh grua nĂ« ushtri do tĂ« thotĂ« tĂ« pĂ«rballesh me dyshimet e tĂ« tjerĂ«ve çdo ditĂ«â€, thekson mjekja luftarake Katerina Priimak, e cila drejton kĂ«tĂ« iniciativĂ« tĂ« pavarur.

“Ëndrra ime Ă«shtĂ« qĂ« disa prej tyre tĂ« bĂ«hen gjenerale”, thotĂ« Oksana Grigorieva, 49 vjeç, drejtuese e çështjeve gjinore nĂ« ushtri. Grigorieva e mbajti kĂ«tĂ« pozicion nĂ« ushtrinĂ« spanjolle deri nĂ« majin e kaluar, pasi kishte punuar nĂ« kĂ«tĂ« kapacitet qĂ« nga viti 2022, duke i dhĂ«nĂ« asaj disa vite pĂ«rvojĂ« nĂ« kĂ«tĂ« fushĂ«. MegjithatĂ«, ajo pranon se detyra qĂ« e pret nuk Ă«shtĂ« e lehtĂ«, pasi shumĂ«, thekson ajo, ende i shohin gratĂ« si kuzhiniere ose rrobaqepĂ«se nĂ« vend tĂ« snajpereve ose shofereve tĂ« tankeve.

Aktualisht, në ushtrinë ukrainase ka afërsisht 72,000 gra, që përfaqësojnë rreth 7% të një milion personelit të saj. Nga këto, 19,000 mbajnë pozicione civile, si Grigorieva. Rreth 5,500 janë të vendosura në zona luftimesh. Rekrutimi i detyrueshëm i burrave të moshës 25 deri në 60 vjeç sipas ligjit ushtarak ka ulur përqindjen e grave në ushtri,  së cilës ato i bashkohen vullnetarisht , por numri i tyre vazhdon të rritet.

Ukraina po planifikon reforma, pĂ«rfshirĂ« ato nĂ« ushtri, pĂ«r t’u afruar mĂ« shumĂ« me Bashkimin Evropian dhe NATO-n. NĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ«, ajo Ă«shtĂ« pĂ«rfshirĂ« nĂ« luftĂ« qĂ« nga viti 2014, kur trupat ruse hynĂ« nĂ« lindje tĂ« vendit, pĂ«rpara se Kremlini tĂ« niste pushtimin e tij nĂ« shkallĂ« tĂ« plotĂ« nĂ« vitin 2022. QĂ« nga viti 2018, njĂ« kuadĂ«r i ri ligjor ka promovuar barazinĂ«, thekson Grigorieva. Tani, nĂ« letĂ«r, gratĂ« mund tĂ« studiojnĂ« pĂ«r njĂ« karrierĂ« ushtarake dhe tĂ« kenĂ« akses nĂ« çdo pozicion, pĂ«rfshirĂ« rolet luftarake.

“Kjo Ă«shtĂ« arritja jonĂ« e madhe dhe jemi krenare” thekson ajo.

Megjithatë, paragjykimet dhe seksizmi vazhdojnë ta ndërlikojnë rrugën për gratë që zgjedhin një karrierë ushtarake dhe synojnë të ngjiten në gradë:

“VetĂ«m pse dikush Ă«shtĂ« i ri dhe i bukur nuk do tĂ« thotĂ« se Ă«shtĂ« dashnorja e dikujt”, ankohet Grigorieva, duke iu referuar njĂ« mentaliteti tĂ« rrĂ«njosur nĂ« tĂ« kaluarĂ«n dhe indiferent ndaj meritĂ«s.

Këto qëndrime pengojnë ndryshimet legjislative që synojnë luftimin e krimeve si përdhunimi, abuzimi seksual dhe ngacmimi, pasi gjatë kohës së ish-republikës sovjetike kjo çështje mezi trajtohej, shton ajo.

Oksana Grigorieva, drejtuese e çështjeve gjinore për ushtrinë ukrainase.

“Ata qĂ« mĂ« parĂ« ishin civilĂ«, tani i bashkohen ushtrisĂ« pa e ditur se çfarĂ« Ă«shtĂ« Konventa e Stambollit”, thotĂ« oficerja e çështjeve gjinore, duke iu referuar traktatit tĂ« KĂ«shillit tĂ« EvropĂ«s pĂ«r parandalimin dhe luftimin e dhunĂ«s ndaj grave, njĂ« iniciativĂ« nĂ« tĂ« cilĂ«n Kievi Ă«shtĂ« bashkuar.

“Epo, unĂ« thjesht po flirtoja sepse mĂ« pĂ«lqen ajo”, Ă«shtĂ« njĂ« tjetĂ«r shprehje qĂ« mund tĂ« dĂ«gjohet nga ushtarĂ«t, sipas Grigorieva-s, e cila shpjegon se tĂ« gjitha programet e trajnimit ushtarak pĂ«rfshijnĂ« kapituj mbi ndĂ«rprerjen e diskriminimit dhe ngacmimit.

Kanë ikur ditët kur një sjellje e tillë rezultonte në një gjobë prej vetëm 360 hryvnias (rreth 8 dollarë). Tani, sipas kodit të ri disiplinor ushtarak, komente të tilla mund të çojnë në mbajtjen e një pjese të konsiderueshme të pagës së dikujt. Sidoqoftë, Grigorieva thekson praninë e këshilltarëve gjinorë në të gjitha njësitë ku  ka rreth 700 të tillë  dhe pohon se ngacmimi nuk është ndër problemet kryesore.

Ajo Ă«shtĂ« mĂ« e shqetĂ«suar se, pasi gratĂ« pranohen nĂ« pozicione luftarake, “jo tĂ« gjithĂ« komandantĂ«t i shohin ato si tĂ« afta pĂ«r lidership”. Kjo Ă«shtĂ« arsyeja pse “objektivi i saj kryesor” Ă«shtĂ« tĂ« ketĂ« “sa mĂ« shumĂ« gra tĂ« jetĂ« e mundur nĂ« pozicione udhĂ«heqĂ«se”, thekson ajo, sepse “nuk kemi as edhe njĂ« grua qĂ« drejton njĂ« brigadĂ«â€ (tĂ« pĂ«rbĂ«rĂ« nga 5,000 deri nĂ« 7,000 personel) dhe “vetĂ«m njĂ« drejton njĂ« batalion” (prej rreth 500).

Megjithatë, ajo thekson se kjo është rruga që gratë duhet të ndjekin në karrierën e tyre ushtarake pas legjislacionit të ri të vitit 2018. Por jo gjithçka mund të menaxhohet përmes rregullave të shkruara që duhet të zbatohen.

“ËshtĂ« e vĂ«rtetĂ« qĂ« humbja e njĂ« gruaje ndihet ende shumĂ« mĂ« thellĂ« sesa ajo e njĂ« burri”, shpjegon Grigorieva, duke iu referuar njĂ« rasti qĂ« pĂ«rfshin vdekjen e njĂ« mjeku luftarak.

NdĂ«r motivimet qĂ« shtyjnĂ« disa tĂ« bĂ«hen vullnetarĂ« janĂ« rastet kur ata vendosin tĂ« mbajnĂ« luftĂ«n larg fĂ«mijĂ«ve tĂ« tyre, ose sepse kanĂ« humbur njĂ« anĂ«tar tĂ« familjes dhe pĂ«rdorin atĂ« humbje si forcĂ« shtytĂ«se pĂ«r t’u bashkuar me mbrojtjen e UkrainĂ«s.

NjĂ« nga historitĂ« mĂ« tronditĂ«se Ă«shtĂ« ajo e njĂ« çifti tĂ« martuar, tĂ« dy ushtarĂ« me kontratĂ«, me dy fĂ«mijĂ«: njĂ« foshnjĂ« tetĂ«muajshe dhe njĂ« trevjeçar nga njĂ« martesĂ« e mĂ«parshme. NĂ« vitin 2022, ata vendosĂ«n qĂ« ajo do tĂ« shkonte nĂ« vijĂ«n e frontit si mjeke luftimi. Ligji lejon, nĂ« rastin e njĂ« çifti tĂ« martuar, qĂ« njĂ«ri prej tyre tĂ« pĂ«rjashtohet nga shĂ«rbimi ushtarak. Gruaja ,emrin e sĂ« cilĂ«s Grigorieva nuk e zbulon  deklaroi mes dyshimeve tĂ« familjes sĂ« partnerit tĂ« saj: “UnĂ« jam luftĂ«tare”.

Pas tre vitesh, marrëdhënia u prish dhe ushtria ndërhyri për të siguruar që, në procedurat e divorcit, ajo të mos humbë të drejtat prindërore dhe, nga ana tjetër, thirri ish-burrin për shërbim të detyrueshëm. Tani ajo mbetet ushtare, por në frontin e brendshëm.

Në pozicionet e luftimit, ambientet e ngushta dhe rreziku parandalojnë dallimet midis burrave dhe grave që janë të mundshme, për shembull, në kampet e stërvitjes ose kazermat larg vijave të frontit. Intimiteti nuk njeh gjini në llogore.

Pas mĂ« shumĂ« se 3 vitesh luftĂ«, mediat sociale ndonjĂ«herĂ« pasqyrojnĂ« transformimin qĂ« po kalon Ukraina. NjĂ« foto e njĂ« tualeti tĂ« improvizuar tĂ« spĂ«rkatur me urinĂ« nĂ« vijat e frontit, e postuar nga njĂ« ushtare femĂ«r, shĂ«rben si njĂ« kujtesĂ« ironike: “Edhe kĂ«tu, duhet tĂ« dini si tĂ« synoni, shokĂ«.”

Burimi: El Pais

The post Nga kuzhiniere në snajperiste/ Gratë ukrainase luftojnë për barazi në ushtri appeared first on Gazeta Si.

↗

Kush është Justina Pula, gruaja e parë që do të udhëheqë Akademinë e Shkencave të Kosovës?

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”- Akademia e Shkencave dhe Arteve e KosovĂ«s (AShAK) ka shĂ«nuar njĂ« moment historik duke zgjedhur pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« njĂ« grua nĂ« krye tĂ« saj. Justina Pula mori detyrĂ«n e kryetares sĂ« AShAK, duke theksuar rĂ«ndĂ«sinĂ« e pĂ«rfaqĂ«simit gjinor nĂ« institucionet mĂ« tĂ« larta tĂ« dijes dhe duke dhĂ«nĂ« shpresĂ« pĂ«r njĂ« rol gjithnjĂ« e mĂ« aktiv tĂ« grave nĂ« udhĂ«heqjen e institucioneve shkencore dhe kulturore.

Justina Pula, e lindur nĂ« PrishtinĂ« nĂ« vitin 1953, ka ndjekur njĂ« karrierĂ« tĂ« shkĂ«lqyer akademike dhe profesionale. Ajo diplomoi nĂ« Fakultetin Ekonomik tĂ« PrishtinĂ«s (1976). Kreu studime pasuniversitare nĂ« Zagreb (1984) dhe u doktorua nĂ« Fakultetin Ekonomik tĂ« PrishtinĂ«s me tezĂ«n “Investimet demografike dhe zhvillimi ekonomik i KosovĂ«s” (1977).

Justina Pula

Karriera e saj në Fakultetin Ekonomik filloi në vitin 1978 si asistente e më pas avancoi në docent dhe profesor ordinar në vitin 2004. Pula ka qenë një pioniere në zhvillimin e kërkimeve operacionale në Kosovë, duke aplikuar metoda matematike dhe statistike në planifikimin dhe optimizimin e proceseve të biznesit , menaxhment dhe vendimmarrje. Ajo ka udhëhequr studentë në punime diplome, teza masteri dhe doktorature, duke kontribuar thelbësisht në avancimin e arsimit dhe kërkimit shkencor në vend.

PĂ«rveç angazhimit akademik, Justina Pula ka kontribuar edhe nĂ« fushĂ«n publike dhe tĂ« shoqĂ«risĂ« civile. Ajo ka shĂ«rbyer si Ministre e EnergjisĂ« dhe Minierave (2008–2011), deputete nĂ« Kuvendin e KosovĂ«s (2011–2014) dhe ka qenĂ« aktive nĂ« promovimin e barazisĂ« gjinore dhe fuqizimit tĂ« grave pĂ«rmes organizatave tĂ« ndryshme.

Pula është zgjedhur anëtare korrespondente e AShAK në vitin 2016, sekretare e Seksionit të Shkencave Shoqërore në vitin 2018 dhe anëtare e rregullt-akademike në vitin 2020. Zgjedhja e saj si kryetare e Akademisë shënon një hap të rëndësishëm drejt barazisë gjinore dhe promovimit të dijes në Kosovë.

Justina Pula pason nĂ« detyrĂ« shkrimtarin dhe studiuesin e letĂ«rsisĂ« Mehmet Kraja, i cili drejtoi AkademinĂ« e Shkencave dhe tĂ« Arteve tĂ« KosovĂ«s pĂ«r periudhĂ«n 2019–2025.

The post Kush është Justina Pula, gruaja e parë që do të udhëheqë Akademinë e Shkencave të Kosovës? appeared first on Gazeta Si.

↗

Historia e ‘ArrĂ«thyesit’/ Nga kuzhina nĂ« baletin e Krishtlindjes

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”- NĂ«se ekziston njĂ« simbol i Krishtlindjes qĂ« mund tĂ« konsiderohet si “roja” i festĂ«s, atĂ« nder e meriton ArrĂ«thyesi. KĂ«to figura druri shumĂ«ngjyrĂ«she janĂ« bĂ«rĂ« pothuajse po aq tĂ« lidhura me Krishtlindjen sa edhe Babagjyshi. Por pĂ«rse ka ndodhur kĂ«shtu?

ArrĂ«thyesit e parĂ« u krijuan nga punĂ«torĂ«t e drurit nĂ« male tĂ« GjermanisĂ« nĂ« fund tĂ« shekullit tĂ« 17-tĂ«. Siç sugjeron edhe emri i tyre, qĂ«llimi fillestar i kĂ«tyre figurave ishte si vegla kuzhine. ShumĂ« prej tyre pĂ«rfaqĂ«sonin ushtarĂ« dhe sundimtarĂ«, njĂ« ide qĂ« konsiderohej si njĂ« shaka e kĂ«ndshme: banorĂ«t e shtĂ«pive kĂ«naqeshin duke pasur figura autoriteti qĂ« “punonin” pĂ«r ta. ArrĂ«thyesi fillimisht shĂ«rbente si njĂ« vegĂ«l kuzhine pĂ«r tĂ« thyer arrat dhe farat e tjera tĂ« forta. Ai ishte njĂ« mjet praktik qĂ« ndihmonte njerĂ«zit tĂ« hapnin arrat pĂ«r t’i pĂ«rdorur nĂ« gatime dhe Ă«mbĂ«lsira.

Forma e tij e zakonshme, shpesh njĂ« figurĂ« druri qĂ« ngjasonte me ushtar ose sundimtar, kishte njĂ« qĂ«llim funksional dhe humoristik: kur e shtypeje ose e hapje mekanikisht, figura “punonte” pĂ«r tĂ« thyer arrĂ«n, duke i dhĂ«nĂ« pĂ«rdoruesit njĂ« ndjesi tĂ« kĂ«ndshme dhe shpesh argĂ«tuese.

Me rritjen e popullaritetit, rritej edhe kĂ«rkesa. NĂ« vitin 1872, Friedrich Wilhelm Fuchtner, i njohur si “babai i arrĂ«thyesit,” filloi prodhimin nĂ« masĂ« tĂ« kĂ«tyre figurave druri duke pĂ«rdorur njĂ« lathe tĂ« fuqizuar me ujĂ«. Ky ishte hapi qĂ« i dha arrĂ«thyesit njĂ« shtrirje mĂ« tĂ« gjerĂ« dhe i bĂ«ri tĂ« njohura jashtĂ« kufijve gjermanĂ«.

NĂ« vitin 1892, kompozitori i madh Pyotr Ilyich Tchaikovsky solli baletin e famshĂ«m “ArrĂ«thyesi”, duke i lidhur pĂ«rgjithmonĂ« kĂ«to figura druri me Krishtlindjen. Historia tregon pĂ«r njĂ« ushtar arrĂ«thyes qĂ« merr jetĂ« natĂ«n e Krishtlindjes, njĂ« narrativĂ« qĂ« ka bĂ«rĂ« qĂ« kĂ«to dekorime tĂ« bĂ«hen pjesĂ« e pandashme e festĂ«s.

Me kalimin e kohës, funksioni origjinal i arrëthyesit u harrua, ndërsa dekorimet u bënë më të sofistikuara, shpesh të zbukuruara me gurë të rremë, xixëllima, shirita metalikë dhe elementë të tjerë dekorativë. Sot, modelet e arrëthyesve përfshijnë tema dhe profesione të ndryshme, dhe janë një pjesë e rëndësishme e koleksioneve festive.

Baleti, i porositur nga Teatri Perandorak i RusisĂ«, u krijua gjatĂ« njĂ« periudhe tĂ« vĂ«shtirĂ« personale pĂ«r Tchaikovskyn. Shfaqja tregon procesin e tij tĂ« krijimit gjatĂ« viteve 1831–1892, duke pĂ«rshkruar mungesĂ«n e frymĂ«zimit dhe stuhinĂ« emocionale qĂ« shoqĂ«roi kompozimin e veprĂ«s, deri nĂ« momentin kur kompozitori gjeti shpresĂ«n dhe forcĂ«n pĂ«r tĂ« vazhduar pĂ«rmes muzikĂ«s.

Arrëthyesi në TKOBAP

Magjia e baletit “ArrĂ«thyesi” do tĂ« pushtojĂ« kĂ«tĂ« fundvit edhe skenĂ«n e TKOBAP, tashmĂ« njĂ« traditĂ« e kĂ«tij institucioni. NjĂ« shfaqje e cila kĂ«rkohet gjithmonĂ« nga publiku, ka bĂ«rĂ« qĂ« netĂ«t e shfaqjes tĂ« shtohen jashtĂ« parashikimeve, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« secili tĂ« ketĂ« mundĂ«sinĂ« tĂ« shijojĂ« magjinĂ« e shfaqjes.

Arrëthyesi është një udhëtim në botën e ëndrrave, muzikës së pavdekshme të Tchaikovskyt dhe magjisë së Krishtlindjes, që vazhdon të bashkojë publikun rreth artit dhe fantazisë, duke treguar se një figurë druri e vogël mund të mbajë një histori të madhe dhe emocione të pafund.

The post Historia e ‘ArrĂ«thyesit’/ Nga kuzhina nĂ« baletin e Krishtlindjes appeared first on Gazeta Si.

❌