NdĂ«rsa lufta nĂ« UkrainĂ« hyn nĂ« vitin e katĂ«rt, gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« burra po rrezikojnĂ« jetĂ«n pĂ«r tâu larguar nga vendi. Kriza e mungesĂ«s sĂ« ushtarĂ«ve po thellohet, ndĂ«rsa dhjetĂ«ra ukrainas çdo javĂ« pĂ«rpiqen tĂ« kalojnĂ« ilegalisht kufirin drejt RumanisĂ«, pĂ«rmes maleve tĂ« rrezikshme tĂ« Karpateve.
Viktor Pinkhasov nuk e fsheh buzëqeshjen. Pas pesë ditësh ecjeje i vetëm nëpër male, ai ia doli të largohej nga Ukraina dhe të hynte në Rumani. 34-vjeçari, ish-shofer taksie nga Kievi, thotë se nuk shihte më asnjë të ardhme në vendin e tij.
âDua tĂ« jem i lirĂ«, dua tĂ« jetoj,â â shprehet ai, duke shtuar se lufta nuk ka fund dhe se askush nuk duket realisht i interesuar pĂ«r paqe.
Si Pinkhasovi, dhjetëra burra të tjerë po shmangin mobilizimin ushtarak, në një kohë kur Ukraina po përballet me mungesë të theksuar forcash në një vijë fronti mbi 1 mijë kilometra të gjatë. Sipas mediave ukrainase, autoritetet kanë hapur rreth 290 mijë çështje penale për dezertim apo largim pa leje nga ushtria.
Ligji ushtarak ndalon burrat nga 23 deri në 60 vjeç të largohen nga vendi, por kjo nuk i ka ndalur përpjekjet për arratisje. Vetëm në Rumani, më shumë se 30 mijë burra ukrainas kanë kaluar ilegalisht kufirin që nga viti 2022 dhe kanë përfituar status të përkohshëm mbrojtjeje.
Por rruga drejt lirisë shpesh është vdekjeprurëse. Të paktën 29 persona kanë humbur jetën në male ose janë mbytur në lumin Tisa. Dima, 42 vjeç, humbi gishtat e këmbëve nga ngrirja, pasi u bllokua për pesë ditë në temperatura nën zero.
âIshte tronditje kur pashĂ« kĂ«mbĂ«t e mia. Dhimbja nuk ndalet asnjĂ« çast,â â tregon ai.
Shumë prej këtyre burrave shpëtohen nga ekipet rumune të kërkim-shpëtimit. Dan Benga, drejtues i shërbimit Salvamont Maramures, thotë se ka shpëtuar qindra ukrainas vitet e fundit.
âAta preferojnĂ« tĂ« vdesin nĂ« male duke u pĂ«rpjekur tĂ« ikin, sesa nĂ« luftĂ«,â â shprehet ai. âDetyra jonĂ« Ă«shtĂ« plot empati pĂ«r njerĂ«zimin.â
NĂ« spektaklin e sotĂ«m tĂ« âBig Brother VIP Albania 5â, njĂ« moment i papritur ka shokuar dhe prekur publikun, duke e bĂ«rĂ« kĂ«tĂ« edicion tĂ« formatit tĂ« njohur njĂ« nga mĂ« tĂ« veçantĂ«t nĂ« historinĂ« e tij. Edhe pse tĂ« shtunĂ«n u njoftua se Miri nga West Side Family ishte banori i parĂ« qĂ« hyri nĂ« shtĂ«pi, njĂ« tjetĂ«r pjesĂ«marrĂ«s, shumĂ« mĂ« i veçantĂ«, ishte aty pĂ«rpara tij.
Në një zbulim emocionues, Ledion Liço tregoi se Stenaldo, një djalë i verbër, kishte hyrë në shtëpi ditë përpara nisjes zyrtare të shfaqjes. Ai është banori i parë me aftësi të kufizuara që merr pjesë në këtë format VIP në Shqipëri, duke hapur një kapitull të ri për përfshirjen dhe diversitetin në media.
Hyrja e tij e hershme ishte e domosdoshme për të mësuar përmendësh ambientin dhe strukturën e shtëpisë, për të mundësuar lëvizjen e tij të pavarur. Ky detaj është një hap i rëndësishëm drejt krijimit të një shoqërie më të ndjeshme dhe më të hapur ndaj individëve me aftësi të kufizuara.
Sonte, Stenaldo u bashkua zyrtarisht me banorët e tjerë, duke sjellë një mesazh të fortë të gjithëpërfshirjes dhe forcës. Ky moment i jashtëzakonshëm i ka dhënë këtij edicioni një ngjyrim të veçantë dhe një hap të madh drejt normalizimit të diversitetit në ekranin shqiptar.
Ky Ă«shtĂ« njĂ« hap pĂ«rpara jo vetĂ«m pĂ«r âBig Brother VIP Albaniaâ, por edhe pĂ«r televizionin shqiptar, qĂ« po tregon se formati i njohur mund tĂ« jetĂ« njĂ« platformĂ« pĂ«r tâu bĂ«rĂ« mĂ« i hapur dhe mĂ« i pranueshĂ«m pĂ«r tĂ« gjithĂ«.
Në dhjetorin e vitit 1974, Australia u përball me një nga katastrofat natyrore më tronditëse të historisë së saj moderne. Cikloni Tracy, një stuhi tropikale e pazakontë për nga përmasat, por shkatërrimtare për nga fuqia, goditi drejtpërdrejt qytetin e Darwin-it, në Territorin Verior, duke e kthyer pothuajse tërësisht në rrënoja.
Ironia tragjike e Tracy-t qĂ«ndronte te pĂ«rmasa e tij. Ai konsiderohet cikloni i dytĂ« tropikal mĂ« i vogĂ«l i regjistruar ndonjĂ«herĂ«, pĂ«r sa i pĂ«rket diametrit tĂ« zonĂ«s sĂ« erĂ«rave mĂ« tĂ« forta, i tejkaluar vetĂ«m shumĂ« vite mĂ« vonĂ« nga stuhia tropikale Marco nĂ« vitin 2008. Por kjo âvogĂ«lsiâ nuk e zbuti aspak goditjen. PĂ«rkundrazi, e pĂ«rqendroi forcĂ«n e tij mbi njĂ« territor tĂ« kufizuar, duke e bĂ«rĂ« shkatĂ«rrimin total.
Me erëra ekstreme që shkatërruan ndërtesa, çanë çati, shembën mure dhe shkulën pemë, Tracy paralizoi Darwin-in brenda pak orësh. Rreth 70 për qind e ndërtesave të qytetit u dëmtuan rëndë ose u shkatërruan, infrastruktura u shemb dhe mijëra banorë mbetën të pastrehë.
Bilanci njerëzor ishte i rëndë: 71 persona humbën jetën, ndërsa dëmet ekonomike u vlerësuan në rreth 645 milionë dollarë, një shifër kolosale për kohën, që e renditi ciklonin ndër fatkeqësitë më të kushtueshme në historinë australiane.
Fatmirësisht, shkatërrimi i Tracy-t mbeti i kufizuar kryesisht në Darwin. Cikloni nuk u përhap në rajone të tjera të Australisë, duke shmangur një tragjedi kombëtare edhe më të madhe. Kjo e bëri ngjarjen një katastrofë lokale në përmasa, por kombëtare në ndikim.
Pas stuhisë, Darwin u rindërtua pothuajse nga e para. Cikloni Tracy ndryshoi përgjithmonë standardet e ndërtimit dhe politikat e menaxhimit të emergjencave në Australi, duke u kthyer në një pikë kthese në mënyrën se si vendi përballet me rreziqet klimatike.
Sot, Tracy kujtohet si një paralajmërim i fortë i natyrës: edhe stuhitë më të vogla në hartë mund të sjellin pasoja kolosale në jetë njerëzore dhe qytete të tëra.
Në dhjetorin e vitit 1964, Lufta e Vietnamit mori një tjetër kthesë të errët, këtë herë jo në xhungël apo në vijat e frontit, por në zemër të Saigonit, kryeqytetit të Vietnamit të Jugut. Hotel Brinks, një godinë e përdorur nga personel ushtarak amerikan, u shkatërrua nga një sulm i mirëorganizuar me eksploziv, i kryer nga guerilasit e Viet-Cong.
ShpĂ«rthimi tronditi qytetin dhe solli njĂ« mesazh tĂ« qartĂ« politik e ushtarak: asnjĂ« vend nuk ishte i sigurt, madje as zonat urbane qĂ« konsideroheshin tĂ« kontrolluara dhe tĂ« mbrojtura nga autoritetet amerikane dhe aleatĂ«t e tyre vietnamezĂ«. Sulmi synonte jo vetĂ«m dĂ«min fizik, por edhe efektin psikologjik â demonstrimin e aftĂ«sisĂ« sĂ« Viet-Cong pĂ«r tĂ« goditur objektiva amerikane nĂ« qendĂ«r tĂ« pushtetit tĂ« kundĂ«rshtarit.
Bilanci ishte i rëndë: 2 persona humbën jetën, ndërsa 65 të tjerë u plagosën, shumica prej tyre ushtarakë amerikanë. Hoteli u shndërrua në rrënoja dhe imazhet e ndërtesës së shkatërruar u bënë simbol i përshkallëzimit të konfliktit.
Ky atentat shënoi një moment kyç në luftë, sepse tregoi se konflikti nuk ishte më një përplasje periferike apo guerile e largët. Ai kishte hyrë drejtpërdrejt në qytete, në hapësirat civile dhe në vetë arkitekturën e pranisë amerikane në Vietnam. Pas sulmit, tensionet u rritën ndjeshëm dhe Shtetet e Bashkuara intensifikuan angazhimin e tyre ushtarak, duke e çuar luftën drejt një faze edhe më të përgjakshme.
Sot, sulmi ndaj Hotelit Brinks kujtohet si njĂ« nga aktet mĂ« domethĂ«nĂ«se tĂ« luftĂ«s urbane nĂ« Vietnam â njĂ« episod qĂ« tregoi se nĂ« konfliktet moderne, simbolet shpesh goditen po aq fort sa objektivat ushtarake, dhe se lufta nuk njeh mĂ« kufij mes frontit dhe qytetit.
Vetëm 20 minuta në jug të qytetit Kilkenny, në Irlandë, ndodhet një fshat mesjetar i braktisur që, sipas legjendës, fsheh një histori misterioze të lidhur me Krishtlindjet.
Mes kullotave tĂ« gjelbra dhe varreve qĂ« datojnĂ« qĂ« nga shekulli XIII, rrĂ«nojat e KishĂ«s sĂ« ShĂ«n NikollĂ«s ngrihen mbi pronĂ«n e familjes Maeve dhe Joe OâConnell. Sipas gojĂ«dhĂ«nave vendase, mes atyre qĂ« prehen aty ndodhet edhe ShĂ«n Nikolla i MirĂ«s, shenjti qĂ« njihet si frymĂ«zimi i Santa Claus-it.
Familja OâConnell Ă«shtĂ« sot pronarja e vetme e Jerpoint Park, njĂ« qytet mesjetar i braktisur i shekullit XII, qĂ« shtrihet nĂ« rreth 120 hektarĂ« tokĂ« dhe ndodhet 20 kilometra nĂ« jug tĂ« Kilkenny-t. Vendbanimi, i njohur dikur si Newtown Jerpoint, mendohet tĂ« jetĂ« themeluar nga normanĂ«t rreth vitit 1160. Dokumentet e trashĂ«gimisĂ« kulturore tregojnĂ« se qyteti lulĂ«zoi deri nĂ« shekullin XV, me shtĂ«pi, treg, rrugĂ«, ura, mullinj dhe njĂ« sistem tĂ« avancuar menaxhimi uji. MegjithatĂ«, nĂ« shekullin XVII, banorĂ«t e tij u zhdukĂ«n, me shumĂ« gjasĂ« pĂ«r shkak tĂ« sulmeve tĂ« dhunshme dhe murtajĂ«s.
Se si vendi i supozuar i prehjes sĂ« ShĂ«n NikollĂ«s pĂ«rfundoi nĂ« kĂ«tĂ« qytet tĂ« braktisur mbetet ende njĂ« mister. MegjithatĂ«, familja OâConnell dhe banorĂ« tĂ« zonĂ«s besojnĂ« se legjenda ka rrĂ«njĂ« tĂ« vĂ«rteta historike.
Sipas Maeve OâConnell, gojĂ«dhĂ«nat thonĂ« se relikja e ShĂ«n NikollĂ«s ka qenĂ« gjithmonĂ« aty. NĂ« varrezĂ«n e kishĂ«s ndodhet njĂ« figurĂ« guri e gdhendur, ku paraqitet njĂ« burrĂ« me duart e bashkuara nĂ« njĂ« gjest bamirĂ«sie, simbolikĂ« qĂ« lidhet drejtpĂ«rdrejt me natyrĂ«n dhuruese tĂ« shenjtorit.
Edhe pse Santa Claus jeton sot si një figurë simbolike në imagjinatën e fëmijëve, personi që qëndron pas kësaj legjende ishte Shën Nikolla i Mirës, një figurë historike reale. I lindur në qytetin antik Patara, ai ia kushtoi jetën ndihmës për të varfrit dhe u bë peshkop i Mirës, në territorin e Turqisë së sotme. Ai mori pjesë në Këshillin e Nikesë në vitin 325, ndërroi jetë më 6 dhjetor të vitit 343 dhe u varros në Mirë. Megjithatë, vendndodhja e trupit të tij vazhdon të mbetet e paqartë.
Disa studiues besojnë se varri i tij ndodhet ende në Turqi, të tjerë pretendojnë se eshtrat u zhvendosën në Bari të Italisë, ndërsa ka edhe nga ata që mendojnë se relike të trupit të tij u shpërndanë në vende të ndryshme të botës.
Në relievin e varrezës së Jerpoint Park shfaqen edhe dy figura kalorësish, të cilët sipas legjendës transportuan trupin e shenjtorit nga Lindja drejt Evropës. Gjatë këtij udhëtimi, një relike thuhet se përfundoi në Irlandë dhe u varros në Newtown Jerpoint.
Sot, Jerpoint Park është një fermë funksionale dhe një zonë ende e paprekur nga gërmimet arkeologjike. Sipas historianit Nathan Mannion, vendndodhja e varrit është zhvendosur në vitin 1839, çka e bën edhe më të vështirë verifikimin e asaj që ndodhet realisht nën gurin e gdhendur.
MegjithatĂ«, familja OâConnell nuk ka ndĂ«rmend tĂ« hapĂ« varrin. Ata besojnĂ« se relikja e shenjtorit ndodhet aty, duke argumentuar se njĂ« monument i tillĂ« nuk do tĂ« ishte ndĂ«rtuar pa njĂ« arsye tĂ« fortĂ«.
Sipas Mannion, pa prova shkencore, Ă«shtĂ« e pamundur tĂ« thuhet me siguri se çfarĂ« ndodhet nĂ« varr, por kjo nuk e zbeh vlerĂ«n e legjendĂ«s. Ădo vit, rreth 10 mijĂ« turistĂ« vizitojnĂ« Jerpoint Park, tĂ« tĂ«rhequr nga historia e ShĂ«n NikollĂ«s.
Edhe pse parku nuk Ă«shtĂ« njĂ« destinacion tipik i Krishtlindjes, vizitat private janĂ« tĂ« mundshme me rezervim. PĂ«r familjen OâConnell, Krishtlindjet janĂ« njĂ« festĂ« e qetĂ« familjare, ndĂ«rsa 6 dhjetori, dita e ShĂ«n NikollĂ«s, shĂ«nohet me njĂ« mbledhje tĂ« thjeshtĂ« dhe biskota tradicionale.
Sot, Polonia nuk po feston thjesht fitoren e një njeriu, por fundin e një epoke dhe lindjen e një demokracie të vërtetë në zemër të Europës Lindore. Les Valesës, elektricisti që dikur kërceu mbi muret e kantierit detar të Gdanskut për të sfiduar një regjim të tërë, është betuar si Presidenti i parë i zgjedhur lirisht nga populli polak.
ShkĂ«ndija qĂ« ndezi âSolidaritetinâ
Historia e ValesĂ«s Ă«shtĂ« ajo e njĂ« njeriu tĂ« thjeshtĂ« qĂ« u bĂ« zĂ«ri i miliona njerĂ«zve tĂ« shtypur. Gjithçka nisi nĂ« gushtin e vitit 1980, kur pakĂ«naqĂ«sia ndaj regjimit komunist arriti kulmin. Walesa, me mustaqet e tij karakteristike dhe karizmĂ«n e njĂ« udhĂ«heqĂ«si popullor, organizoi sindikatĂ«n e pavarur âSolidarnostâ (Solidariteti).
Kjo lĂ«vizje nuk ishte thjesht njĂ« organizatĂ« punĂ«torĂ«sh; ajo ishte njĂ« valĂ« masive shoqĂ«rore qĂ« kĂ«rkonte liri, dinjitet dhe tĂ« drejta njerĂ«zore. PĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« pas LuftĂ«s sĂ« DytĂ« BotĂ«rore, âĂelikuâ i diktaturĂ«s komuniste po thyhej nga vullneti i punĂ«torĂ«ve tĂ« thjeshtĂ«.
Mes prangave dhe çmimit Nobel
Rruga drejt 21 dhjetorit tĂ« sotĂ«m nuk ishte e shtruar me lule. Walesa u pĂ«rball me burgosje, persekutim dhe shpalljen e ligjit tĂ« luftĂ«s nĂ« vitin 1981, kur regjimi tentoi tĂ« shtypte âSolidaritetinâ.
MegjithatĂ«, bota nuk i mbylli sytĂ«. NĂ« vitin 1983, Lech Walesa u nderua me Ămimin Nobel pĂ«r Paqe, njĂ« njohje ndĂ«rkombĂ«tare qĂ« e shndĂ«rroi atĂ« nĂ« njĂ« ikonĂ« botĂ«rore tĂ« rezistencĂ«s paqĂ«sore. Edhe pse nĂ«n vĂ«zhgim tĂ« rreptĂ«, ai mbeti udhĂ«heqĂ«si shpirtĂ«ror i njĂ« Polonie qĂ« refuzonte tĂ« qĂ«ndronte nĂ« gjumĂ«.
1990: Vullneti i popullit në kutitë e votimit
Zgjedhjet presidenciale tĂ« kĂ«tij viti shĂ«nuan kulmin e njĂ« procesi qĂ« nisi me âTryezĂ«n e RrumbullakĂ«tâ nĂ« vitin 1989. Me mbi 74% tĂ« votave nĂ« raundin e dytĂ«, Walesa mposhti rivalĂ«t e tij, duke marrĂ« mandatin pĂ«r tĂ« udhĂ«hequr tranzicionin e vĂ«shtirĂ« tĂ« PolonisĂ« drejt ekonomisĂ« sĂ« tregut dhe integrimit perĂ«ndimor.
âUnĂ« nuk jam njĂ« politikan i stĂ«rvitur, jam njĂ«ri nga ju,â â u shpreh ai gjatĂ« fushatĂ«s, duke ruajtur lidhjen e fortĂ« me rrĂ«njĂ«t e tij si punĂ«tor.
Një simbol për botën
Zgjedhja e Walesës nuk është vetëm një lajm për polakët. Ajo është një dëshmi se si një individ, i armatosur vetëm me guxim dhe besim, mund të rrëzojë muret e një prej sistemeve më të fuqishme të historisë.
Nga njĂ« elektricist qĂ« rregullonte qarqet elektrike nĂ« anijet e Gdanskut, sot ai mban nĂ« dorĂ« âtimoninâ e shtetit polak. Mesazhi i tij pĂ«r botĂ«n Ă«shtĂ« i qartĂ«: Liria nuk dhurohet, ajo fitohet.
Epilog
Gjatë ceremonisë së sotme, Valesa pranoi insigniet e presidencës polake nga duart e qeverisë polake në mërgim (me seli në Londër që nga viti 1939), duke krijuar kështu një urë legjitimiteti mes Polonisë së paraluftës dhe Republikës së re demokratike.
Në një sallë gjyqi të mbushur me tensione dhe paragjykime, pikërisht sot 131 vite më parë, nisi një nga kapitujt më të errët të Republikës së Tretë Franceze. Alfred Dreyfus, një kapiten i ri dhe i shkëlqyer i ushtrisë franceze, u dënua për tradhti të lartë. Por, pas mureve të gjykatës, fshihej një e vërtetë shumë më e zymtë: ai nuk ishte një tradhtar, por një kurban i antisemitizmit dhe korrupsionit institucional.
âTradhtiaâ qĂ« nuk ekzistonte
Gjithçka nisi me njĂ« copĂ« letre tĂ« gjetur nĂ« koshin e mbeturinave tĂ« ambasadĂ«s gjermane nĂ« Paris. Ky dokument, i njohur si âbordereauâ, pĂ«rmbante informacione sekrete ushtarake. Pa prova tĂ« qarta dhe me njĂ« analizĂ« grafologjike tĂ« dyshimtĂ«, gishti u drejtua menjĂ«herĂ« te Alfred Dreyfus.
Fakti qĂ« ai ishte i vetmi oficer hebre nĂ« Shtabin e PĂ«rgjithshĂ«m e bĂ«ri atĂ« âshĂ«njestrĂ«n perfekteâ pĂ«r njĂ« ushtri qĂ« kĂ«rkonte njĂ« fajtor pĂ«r dĂ«shtimet e saj.
Një vendim që ndau një komb
DĂ«nimi i 21 dhjetorit ishte vetĂ«m fillimi i njĂ« kalvari 12-vjeçar. Dreyfus u dĂ«rgua nĂ« ishullin famĂ«keq tĂ« âDjallitâ nĂ« GuajanĂ«n Franceze, i izoluar nĂ« kushte çnjerĂ«zore. NdĂ«rkohĂ«, nĂ« FrancĂ«, shoqĂ«ria u ça mĂ« dysh:
-Dreyfusards: IntelektualĂ«t, humanistĂ«t dhe mbrojtĂ«sit e tĂ« drejtave tĂ« njeriut qĂ« kĂ«rkonin drejtĂ«si (tĂ« udhĂ«hequr nga shkrimtari i madh Ămile Zola).
-Anti-Dreyfusards: NacionalistĂ«t radikalĂ« dhe ushtria, tĂ« cilĂ«t mbronin ânderin e institucionitâ edhe mbi kufomĂ«n e tĂ« vĂ«rtetĂ«s.
âJâAccuseâŠ!â
NĂ« historinĂ« e medias, ĂĂ«shtja Dreyfus mbetet momenti kur gazetaria u bĂ« âPushteti i KatĂ«rtâ. Letra e hapur e Ămile Zola-s, âJâAccuseâŠ!â (UnĂ« Akuzoj), botuar nĂ« gazetĂ«n LâAurore, ekspozoi emrat e gjeneralĂ«ve qĂ« kishin manipuluar provat dhe kishin fshehur fajtorin e vĂ«rtetĂ«, Majorin Esterhazy.
Një mësim i përhershëm
Alfred Dreyfus u shpall i pafajshëm vetëm në vitin 1906, pasi kishte humbur vitet më të bukura të jetës në burgun e tmerrshëm.
âNuk ka asgjĂ« mĂ« tĂ« tmerrshme sesa njĂ« padrejtĂ«si e kryer nĂ« emĂ«r tĂ« ligjit,â â ky Ă«shtĂ« mĂ«simi qĂ« na vjen nga Parisi i vitit 1894.
Sot, ĂĂ«shtja Dreyfus nuk Ă«shtĂ« thjesht njĂ« ngjarje historike; ajo Ă«shtĂ« njĂ« thirrje pĂ«r zgjim kundĂ«r intolerancĂ«s, antisemitizmit dhe rrezikut qĂ« vjen kur shteti pĂ«rdor autoritetin e tij pĂ«r tĂ« goditur individin e pambrojtur. Ajo mbetet simboli i luftĂ«s sĂ« pĂ«rjetshme mes tĂ« vĂ«rtetĂ«s dhe propagandĂ«s.
Fakt interesant
GjatĂ« ceremonisĂ« sĂ« degradimit tĂ« tij, pĂ«rpara se tĂ« dĂ«rgohej nĂ« burg, Dreyfus thirri: âBetoj se jam i pafajshĂ«m! RroftĂ« Franca! RroftĂ« Ushtria!â. Edhe pse institucioni e tradhtoi, ai nuk e tradhtoi kurrĂ« besimin te drejtĂ«sia.
Në dhjetor të vitit 1986, Bashkimi Sovjetik dha një nga shenjat më domethënëse të ndryshimit politik që po përvijohej në Kremlin. Udhëheqësi sovjetik Mikhail Gorbaçov urdhëroi lirimin nga internimi të fizikanit dhe disidentit të njohur Andrei Saharov dhe bashkëshortes së tij, Yelena Bonner, duke i dhënë fund një izolimi gjashtëvjeçar që kishte tronditur opinionin ndërkombëtar.
Saharov, laureat i Ămimit Nobel pĂ«r Paqen nĂ« vitin 1975, ishte arrestuar nĂ« vitin 1980, pasi kishte protestuar publikisht kundĂ«r ndĂ«rhyrjes ushtarake sovjetike nĂ« Afganistan mĂ« 1979. Si ndĂ«shkim, ai u dĂ«rgua nĂ« internim tĂ« brendshĂ«m nĂ« qytetin Gorki (sot Nizhny Novgorod), i mbyllur larg medias, kontakteve ndĂ«rkombĂ«tare dhe debatit publik. Edhe bashkĂ«shortja e tij, Yelena Bonner, njĂ« aktiviste e njohur pĂ«r tĂ« drejtat e njeriut, u bĂ« pjesĂ« e kĂ«saj ndĂ«shkimi politik.
Lirimi i Saharovit u interpretua gjerësisht si një akt simbolik i reformave të perestrojkës dhe glasnostit, që Gorbaçovi po përpiqej të zbatonte në një sistem të ngrirë prej dekadash. Ishte një sinjal i qartë se epoka e ndëshkimeve të verbra ndaj mendimit kritik po vihej në pikëpyetje, edhe pse rruga drejt hapjes dhe lirisë do të ishte ende e gjatë dhe e vështirë.
VetĂ«m pak muaj mĂ« herĂ«t, nĂ« dhjetor tĂ« vitit 1985, Parlamenti Evropian kishte themeluar Ămimin Saharov pĂ«r LirinĂ« e Mendimit, njĂ« nderim qĂ« mban emrin e disidentit sovjetik dhe qĂ« jepet çdo vit pĂ«r individĂ« ose organizata me kontribut tĂ« shquar nĂ« mbrojtjen e tĂ« drejtave tĂ« njeriut dhe lirive themelore. Ky çmim u shndĂ«rrua shpejt nĂ« njĂ« nga simbolet mĂ« tĂ« forta morale tĂ« EvropĂ«s demokratike.
Ndër fituesit e tij janë edhe figura të rëndësishme shqiptare: Adem Demaçi, i nderuar më 1991 për qëndresën e tij të gjatë dhe sakrificat në mbrojtje të të drejtave të shqiptarëve në Kosovë, si dhe Ibrahim Rugova, i vlerësuar më 1998 për angazhimin e tij paqësor dhe vizionin politik në një periudhë dramatike për rajonin.
Lirimi i Andrei Saharovit nuk ishte vetëm një akt humanitar; ai shënoi një kthesë historike, ku fjala, ndërgjegjja dhe mendimi kritik nisën të çliroheshin nga heshtja e frikës. Një moment që mbetet emblemë e fundit të ngadaltë të një perandorie dhe e fuqisë së qëndrueshme të mendimit të lirë.
NĂ« mesin e viteve â50, qyteti bregdetar i Eastbourne, i njohur si njĂ« vend i qetĂ« pĂ«r pensionistĂ«t e pasur, u kthye nĂ« epiqendrĂ«n e njĂ« prej skandaleve mĂ« tĂ« mĂ«dha mjekĂ«sore nĂ« historinĂ« e BritanisĂ« sĂ« Madhe. John Bodkin Adams, njĂ« mjek i respektuar dhe anĂ«tar i bashkĂ«sisĂ« fetare âVĂ«llezĂ«rit e Plymouth-itâ, u bĂ« njeriu mĂ« i urryer dhe mĂ« i diskutuar nĂ« vend.
Anatomia e një dyshimi: Pasuria dhe Vdekja
Ajo që nisi si një thashethem lokal mbi vdekshmërinë e lartë në klinikën e tij, u shndërrua në një hetim masiv të Scotland Yard, të udhëhequr nga inspektori Herbert Hannam.
Përfitimet nga Testamentet: Hetimi zbuloi se Adams ishte bërë përfitues në testamentet e pacientëve të tij në një shkallë të paprecedentë. Ai trashëgoi gjithçka, nga makinat luksoze (si një Rolls-Royce) e deri te shumat e majme të parave dhe argjendaria.
âKujdesiâ me NarkotikĂ«: Adams akuzohej se pĂ«rdorte njĂ« pĂ«rzierje vdekjeprurĂ«se tĂ« heroinĂ«s dhe morfinĂ«s. Ai i mbante pacientĂ«t e tij nĂ« njĂ« gjendje gjysmĂ«-vetĂ«dije, duke i izoluar nga familjarĂ«t dhe duke krijuar njĂ« varĂ«si totale prej tij deri nĂ« frymĂ«n e fundit.
Gjyqi i Shekullit: Edith Alice Morrell
Ndonëse dyshohej për mbi 160 vdekje, prokuroria vendosi ta bazonte akuzën kryesore në vdekjen e Edith Alice Morrell, një e moshuar e pasur që ndërroi jetë në vitin 1950.
Gjyqi, i zhvilluar në Old Bailey në vitin 1957, ishte një betejë epike midis Prokurorit të Përgjithshëm, Sir Reginald Manningham-Buller, dhe avokatit mbrojtës legjendar, Sir Frederick Lawrence.
Pika e kthesës: Libri i shënimeve të infermiereve
Mbrojtja e Adams bazohej në një zbulim dramatik: librat e shënimeve të infermiereve që kishin shërbyer te zonja Morrell. Këto shënime treguan se:
Dozat e dhëna ishin më të ulëta se ato që pretendonte prokuroria.
Pacientja kishte shfaqur shenja tĂ« qetĂ«sisĂ«, gjĂ« qĂ« mbĂ«shteste tezĂ«n e âkujdesit paliativâ.
Ky dokumentacion rrĂ«zoi dĂ«shmitĂ« e dĂ«shmitarĂ«ve tĂ« akuzĂ«s, duke krijuar njĂ« âdyshim tĂ« arsyeshĂ«mâ te juria.
Dilema etike: Parimi i âEfektit tĂ« DyfishtĂ«â
Rasti i Adams Ă«shtĂ« historik sepse vendosi njĂ« precedent ligjor nĂ« mjekĂ«si, i njohur si âParimi i Efektit tĂ« DyfishtĂ«â. GjykatĂ«si Devlin deklaroi se njĂ« mjek nuk Ă«shtĂ« fajtor pĂ«r vrasje nĂ«se:
âAi administron ilaçe pĂ«r tĂ« lehtĂ«suar dhimbjen dhe vuajtjen e njĂ« pacienti qĂ« Ă«shtĂ« i sĂ«murĂ« rĂ«ndĂ«, edhe nĂ«se kjo masĂ« ka si pasojĂ« tĂ« tĂ«rthortĂ« pĂ«rshpejtimin e vdekjes.â
Ky parim mbetet edhe sot shtylla e kujdesit paliativ në mbarë botën, duke u dhënë mjekëve mbrojtje ligjore për të trajtuar dhimbjen e skajshme.
Pasojat dhe enigma e vazhdueshme
Pas pafajësisë për vrasje, Adams u dënua vetëm për falsifikim të recetave dhe dështim në mbajtjen e regjistrave të drogave. Atij iu hoq licenca mjekësore për disa vite, por në mënyrë të pabesueshme, iu rikthye në vitin 1961 dhe ai vazhdoi të praktikonte mjekësinë në Eastbourne deri në vdekjen e tij në vitin 1983.
Pse rasti mbetet i hapur në mendjet e historianëve?
Arkivat Sekrete: Dokumentet e policisë të publikuara dekada më vonë treguan se Adams kishte mashtruar dhe manipuluar prova që nuk u shfaqën kurrë në gjyq.
Krahasimi me Harold Shipman: Shumë kriminologë e shohin Adamsin si pararendësin e Harold Shipman, vrasësit serial më famëkeq në historinë mjekësore, i cili përdori metoda pothuajse identike.
MbrĂ«mja e 19 dhjetorit 2016 shĂ«noi njĂ« nga momentet mĂ« dramatike tĂ« diplomacisĂ« moderne. NĂ« QendrĂ«n e Arteve BashkĂ«kohore nĂ« Ankara, ekspozita fotografike me titull âRusia pĂ«rmes syve tĂ« turqveâ u pĂ«rgjak nga njĂ« vrasje qĂ« u transmetua pothuajse nĂ« kohĂ« reale nĂ« tĂ« gjithĂ« botĂ«n pĂ«rmes lenteve tĂ« fotografĂ«ve tĂ« pranishĂ«m.
Atentatori: NjĂ« âUjk i Vetmuarâ brendasistemit
Autori i sulmit nuk ishte një person i jashtëm, gjë që e bëri ngjarjen edhe më tronditëse.
Identiteti: Mevlut Mert Altintas, njĂ« 22-vjeçar, ishte anĂ«tar i forcave tĂ« policisĂ« speciale tĂ« AnkarasĂ« (Ăevik Kuvvet).
Infiltrimi: Ai përdori distinktivin e tij të policisë për të kaluar sigurinë e galerisë, duke u pozicionuar pas ambasadorit Karlov me një kostum zyrtar, duke u dukur si pjesë e eskortës mbrojtëse.
Mesazhi: Pas tĂ« shtĂ«nave, Altintas bĂ«rtiti sllogane qĂ« lidheshin me situatĂ«n nĂ« Siri: âMos harroni Aleppon! Mos harroni SirinĂ«!â dhe âAllahu Akbarâ. Ky akt ishte njĂ« reagim i drejtpĂ«rdrejtĂ« ndaj bombardimeve ruse nĂ« Aleppon Lindor, qĂ« po ndodhnin pikĂ«risht nĂ« ato ditĂ«.
Konteksti gjeopolitik: Tehu i briskut
Vrasja erdhi në një moment kritik për marrëdhëniet Rusi-Turqi, të cilat sapo kishin filluar të rikuperoheshin pas incidentit të vitit 2015, kur Turqia rrëzoi një avion luftarak rus Su-24.
Aleppo dhe Siria: Turqia mbështeste rebelët sirianë, ndërsa Rusia ishte aleati kryesor i Bashar al-Assadit. Rënia e Aleppos në duart e regjimit pak ditë para atentatit kishte shkaktuar zemërim të madh në Turqi.
Provokimi: Si Moska, ashtu edhe Ankara zyrtare e cilĂ«suan vrasjen si njĂ« âoperacion me flamur tĂ« rremĂ«â (false flag) tĂ« organizuar nga palĂ« tĂ« treta (shpesh duke akuzuar lĂ«vizjen FETO) pĂ«r tĂ« prishur aleancĂ«n e re midis Putinit dhe Erdoganit.
Reagimi i paprecedent: Bashkëpunimi në hetim
Për herë të parë në histori, Rusia dërgoi një ekip prej 18 hetuesish dhe agjentësh të shërbimit sekret (FSB) në Ankara për të punuar krah për krah me autoritetet turke. Ky veprim tregoi dy gjëra:
Mungesa e Besimit: Rusia kërkonte të siguronte vetë provat.
Vullneti Politik: Të dyja palët ishin të vendosura të mos lejonin që ky atentat të shndërrohej në një shkak për luftë (Casus Belli).
Pasojat dhe nderimi i Ambasadorit
Andrei Karlov u shpall pas vdekjes âHero i FederatĂ«s Ruseâ, titulli mĂ« i lartĂ« i vendit. Ai u vlerĂ«sua pĂ«r gjakftohtĂ«sinĂ« dhe pĂ«rpjekjet e tij pĂ«r tĂ« mbajtur hapur kanalet diplomatike nĂ« njĂ« kohĂ« lufte.
Ndikimet afatgjata:
Siguria: Ky rast ndryshoi rrënjësisht protokollet e sigurisë për diplomatët e huaj në Turqi dhe gjetkë.
S-400 dhe BashkĂ«punimi: Paradoksalisht, vrasja e Karlovit e afroi TurqinĂ« mĂ« shumĂ« me RusinĂ«, duke çuar nĂ« marrĂ«veshje tĂ« mĂ«dha ushtarake dhe energjetike, si njĂ« mĂ«nyrĂ« pĂ«r tĂ« âshlyerâ dĂ«min moral dhe diplomatik.
Fotografia që fitoi World Press Photo
Fotoja e vrasësit Altintas me pistoletë në dorë mbi trupin e Karlovit, e realizuar nga fotografi i Associated Press, Burhan Ozbilici, fitoi çmimin e parë në World Press Photo 2017. Ajo mbetet një nga imazhet më ikonike dhe më të tmerrshme të shekullit të 21-të, duke dokumentuar momentin e saktë kur diplomacia dorëzohet para dhunës.
Përfundim: Atentati ndaj Karlovit dështoi në qëllimin e tij kryesor (të shkaktonte një konflikt ruso-turk), por arriti të tregonte se sa të prekshëm janë përfaqësuesit e shteteve në një botë të polarizuar nga konfliktet e Lindjes së Mesme.
NĂ« brigjet e mjegullta tĂ« San Franciscos, mbi njĂ« shkĂ«mb tĂ« zhveshur qĂ« dukej i pakapĂ«rcyeshĂ«m, ngrihej burgu federal i Alcatrazit. I quajtur âShkĂ«mbiâ, ai ishte simboli absolut i ndĂ«shkimit dhe i sigurisĂ« sĂ« pathyeshme amerikane. Thuhej se prej andej nuk arratisej askush. Por vera e vitit 1937 do ta vinte kĂ«tĂ« mit nĂ« dyshim.
MĂ« 16 dhjetor tĂ« atij viti, dy tĂ« burgosur â Theodore Cole dhe Ralph Roe â morĂ«n njĂ« vendim qĂ« dukej i barabartĂ« me vetĂ«vrasjen. Ata u hodhĂ«n nĂ« ujĂ«rat e ftohta dhe tĂ« pabesĂ« tĂ« Gjirit tĂ« San Franciscos, duke synuar lirinĂ« pĂ«rmes notit.
Cole ishte vetëm 19 vjeç, një nga të burgosurit më të rinj të Alcatrazit. Roe ishte më i rritur, por po aq i dëshpëruar. Të dy e dinin mirë se rrymat e forta, temperatura e ulët e ujit dhe distanca drejt bregut e kishin mposhtur çdo përpjekje të mëparshme. Megjithatë, ata zgjodhën të sfidonin detin në vend të mureve.
Sipas versionit zyrtar, trupat e tyre u pĂ«rpinĂ« nga ujĂ«rat e akullta. Administrata e burgut reagoi shpejt, duke deklaruar se dy tĂ« arratisurit ishin mbytur gjatĂ« pĂ«rpjekjes pĂ«r tâu larguar. Dosja u mbyll dhe Alcatrazi ruajti, tĂ« paktĂ«n nĂ« letĂ«r, reputacionin e tij si burg i pakapĂ«rcyeshĂ«m.
Por deti nuk i ktheu kurrë trupat.
AsnjĂ« eshtĂ«r, asnjĂ« provĂ« pĂ«rfundimtare e vdekjes sĂ« tyre nuk u gjet. Disa raporte flisnin pĂ«r rryma qĂ« mund tâi kishin çuar drejt Oqeanit PaqĂ«sor; tĂ« tjera sugjeronin se, nĂ« kushte tĂ« caktuara, noti drejt bregut ishte i mundur. Heshtja e ujit la pas njĂ« pyetje qĂ« nuk u shua kurrĂ«.
Arratisja e Theodore Cole dhe Ralph Roe u bĂ« incidenti i parĂ« qĂ« çau mitin e Alcatrazit si burg i sigurisĂ« absolute. PĂ«r herĂ« tĂ« parĂ«, ideja se dikush mund tĂ« kishte mbijetuar dhe shpĂ«tuar nga âShkĂ«mbiâ nisi tĂ« pĂ«rhapej si legjendĂ« dhe dyshim njĂ«kohĂ«sisht.
Që nga ajo ditë, Alcatrazi nuk ishte më vetëm një burg. Ai u kthye në një enigmë, ku kufiri mes vdekjes dhe lirisë mbeti i paqartë. Dhe diku, mes mjegullës së gjirit, emrat e Cole dhe Roe vazhdojnë të notojnë, të palidhur me asnjë varr, si sfidë e heshtur ndaj një sistemi që pretendonte se ishte i pamposhtur.
Bejrut, 1981 â NjĂ« shpĂ«rthim i fuqishĂ«m tronditi kryeqytetin e Libanit, Bejrutin, kur njĂ« makinĂ« vetĂ«vrasĂ«se goditi objektivin e saj pranĂ« ambasadĂ«s sĂ« Irakut. Sulmi, i cili ndodhi nĂ« njĂ« periudhĂ« tensionesh tĂ« mĂ«dha politike dhe konflikti tĂ« armatosur nĂ« Liban, la pas 61 viktima dhe dhjetĂ«ra tĂ« plagosur, duke u shndĂ«rruar nĂ« njĂ« nga aktet mĂ« vdekjeprurĂ«se tĂ« asaj kohe.
Makina e mbushur me eksploziv shpërtheu në afërsi të ambasadës, duke shkaktuar dëme të mëdha materiale dhe panik të menjëhershëm në zonë. Mes të plagosurve ndodhej edhe ambasadori i Irakut në Liban, i cili u transportua me urgjencë për ndihmë mjekësore, por më vonë ndërroi jetë si pasojë e plagëve të rënda të marra nga shpërthimi.
Autoritetet lokale dhe ekipet e emergjencës u përballën me një skenë shkatërrimi, ndërsa përpjekjet për të nxjerrë të mbijetuar nga rrënojat vazhduan për orë të tëra. Sulmi u dënua gjerësisht nga komuniteti ndërkombëtar dhe shtoi shqetësimet për përshkallëzimin e dhunës në një vend tashmë të goditur rëndë nga lufta civile.
Ky atentat konsiderohet nga shumë studiues dhe analistë të sigurisë si sulmi i parë modern me bombë vetëvrasëse, duke shënuar një moment të errët dhe të ri në historinë e terrorizmit. Metoda e përdorur do të shërbente më pas si precedent për sulme të ngjashme në rajon dhe më gjerë, duke ndryshuar mënyrën se si perceptohej dhe trajtohej kërcënimi terrorist në dekadat që pasuan.
Ngjarja e vitit 1981 në Bejrut mbetet një kujtesë e dhimbshme e pasojave shkatërruese të ekstremizmit dhe dhunës politike, si dhe një pikë referimi historike në zhvillimin e formave moderne të terrorizmit.
VarshavĂ«, 13 dhjetor 1981 â NĂ« orĂ«t e para tĂ« mĂ«ngjesit, Polonia u zgjua nĂ«n regjimin e Ligjit Ushtarak, i shpallur nga Gjenerali Wojciech Jaruzelski, njĂ« ndĂ«r momentet mĂ« dramatike tĂ« historisĂ« sĂ« vendit gjatĂ« epokĂ«s komuniste. Masa, e njohur gjithashtu si Ligji Marcial, u prezantua nga Jaruzelski dhe ministri i BrendshĂ«m CzesĆaw Kiszczak, me arsyetimin zyrtar pĂ«r tĂ« âstabilizuarâ vendin pĂ«rballĂ« tensioneve tĂ« brendshme.
NĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«, shpallja e ligjit ushtarak synonte frenimin e rritjes sĂ« ndikimit tĂ« lĂ«vizjes sindikaliste Solidarnost (Solidariteti), e udhĂ«hequr nga Lech WaĆÄsa, e cila brenda pak muajsh ishte shndĂ«rruar nĂ« njĂ« forcĂ« tĂ« fuqishme sociale dhe politike. Me mĂ« shumĂ« se 10 milionĂ« anĂ«tarĂ«, Solidarnosti pĂ«rfaqĂ«sonte sfidĂ«n mĂ« serioze ndaj qeverisjes komuniste tĂ« PolonisĂ« qĂ« prej pĂ«rfundimit tĂ« LuftĂ«s sĂ« DytĂ« BotĂ«rore.
Ligji ushtarak solli pasoja të menjëhershme: mijëra aktivistë u arrestuan, qindra organizata u shpërbënë dhe vendi hyri në një regjim të rreptë kontrolli. Kufizimet e lëvizjes, ndalimi i grevave dhe censura totale e mediave e zhytën Poloninë në një atmosferë shtypjeje të thellë, ndërsa tanket patrullonin rrugët e qyteteve kryesore.
Në planin afatgjatë, megjithëse Ligji Marcial dobësoi përkohësisht Solidarnostin, ai nuk arriti të shkatërronte aspiratat demokratike të shoqërisë polake. Përkundrazi, represioni i vitit 1981 u kthye në një pikë kthese: vetëm tetë vite më vonë, në 1989, Polonia do të bëhej vendi i parë të bllokut lindor që do të hynte në negociata të drejtpërdrejta me opozitën, duke çuar në rënien e komunizmit.
Shpallja e ligjit ushtarak mbetet sot një nga episodet më të errëta dhe më të debatuara të historisë polake, një përplasje mes autoritarizmit dhe vullnetit popullor për liri.
Gazeta Si â Dyzet vjet mĂ« parĂ«, mĂ« 12 dhjetor 1985, familja Popa, e veshur mirĂ«, u shfaq nĂ« derĂ«n e ambasadĂ«s italiane nĂ« TiranĂ«, ShqipĂ«ri.
Ata biseduan mes tyre në italisht përpara policit shqiptar disi të shpërqendruar në vendrojë dhe hynë me indiferencë.
Kur polici e kuptoi se çfarĂ« po ndodhte, ai u pĂ«rpoq tâi nxirrte jashtĂ«, por ishte tepĂ«r vonĂ«: dy vĂ«llezĂ«rit dhe katĂ«r motrat Popa kĂ«rkuan menjĂ«herĂ« azil politik.
Një krizë e madhe diplomatike pasoi midis Italisë dhe Shqipërisë dhe një lloj rrethimi i ambasadës që zgjati pothuajse pesë vjet.
Familja Popa jetoi atje deri në vitin 1990, kur qeveria shqiptare më në fund u dorëzua dhe qeveria italiane i çoi në Romë.
PĂ«r katĂ«r vjet e gjysmĂ«, familja Popa simbolizoi rezistencĂ«n dhe dĂ«shirĂ«n e popullit shqiptar pĂ«r tâi shpĂ«tuar regjimit shtypĂ«s komunist qĂ« e izoloi vendin nga pjesa tjetĂ«r e botĂ«s.
Disa muaj pas mbërritjes së tyre në Itali, shpërthyen protesta në Shqipëri, duke çuar në një tranzicion drejt demokracisë dhe liberalizimin e udhëtimit jashtë vendit.
Megjithatë, historia e Popave në Itali nuk përfundoi mirë, për shkak të mungesës së integrimit dhe varfërisë së tyre.
Enver Hoxha në Tiranë në vitin 1967
Në dhjetor të vitit 1985, në Tiranë u mbajt një paradë ushtarake: disa muaj më parë, kishte vdekur Enver Hoxha, diktatori që kishte sunduar Shqipërinë për dyzet vjet, nga fundi i Luftës së Dytë Botërore deri në vdekjen e tij.
Ai ishte pasuar nga Ramiz Alia, Sekretari i ri i PartisĂ« sĂ« PunĂ«s dhe kryeministĂ«r. GjatĂ« mĂ« shumĂ« se dyzet viteve tĂ« diktaturĂ«s, Hoxha kishte shtypur me dhunĂ« çdo mospajtim, pĂ«rfshirĂ« edhe pĂ«rmes njĂ« force tĂ« policisĂ« sekrete famĂ«keqe, tĂ« fuqishme dhe tĂ« pĂ«rhapur gjerĂ«sisht, âSigurimitâ.
Ai ishte bashkuar me bllokun komunist sovjetik deri në vitet 1960, kur ai i ndërpreu marrëdhëniet dhe u afrua më shumë me Kinën, por këto lidhje shpejt u ndërprenë.
Shqipëria ishte e izoluar dhe vendi më i varfër në Evropë. Hoxha ishte paranojak (Tirana është plot me bunkerë; mbi 170,000 u ndërtuan në vend në pritje të një pushtimi të frikshëm të huaj që nuk u materializua kurrë) dhe kishte qenë i sëmurë që nga vitet 1970.
QytetarĂ«t e saj ishin tĂ« mbyllur brenda kufijve tĂ« vendit; pĂ«rpjekja pĂ«r tâu larguar ishte e rrezikshme dhe tĂ« afĂ«rmit e atyre qĂ« ia dolĂ«n mbanĂ« u persekutuan si hakmarrje.
Gjatë dyzet viteve, gati 100,000 shqiptarë u arrestuan, u internuan në kampe pune ose u vranë për arsye politike.
Vëllezërit dhe motrat Popa, në një foto në faqen e internetit të Ministrisë së Punëve të Jashtme Italiane
Popat ishin dy vëllezër dhe katër motra: Akili, Nikola, Ileana, Irena, Ermiona dhe Zhaneta. Kur u paraqitën në ambasadën italiane, më i madhi, Akili, ishte 62 vjeç dhe më e reja, Zhaneta, 45 vjeçe.
Babai i tyre kishte studiuar nĂ« Napoli, u bĂ« farmacist dhe, me tâu kthyer nĂ« ShqipĂ«ri, bashkĂ«punoi me italianĂ«t gjatĂ« pushtimit fashist (1939-1943).
Për këtë, ai u dënua me 25 vjet burg në vitin 1953 dhe vdiq në qeli, ndërsa fëmijët e tij u dërguan në një qëndrim të detyruar në fermën e Sukthit, një lloj kampi pune, ku qëndruan për 18 vjet.
Gjërat ua përkeqësoi edhe më shumë arratisja e dy vëllezërve të tjerë në Kanada midis viteve 1943 dhe 1945.
Kur e gjetĂ«n veten nĂ« kopshtin e ambasadĂ«s, pĂ«rpjekjet e policit shqiptar pĂ«r tâi larguar u bllokuan nga njĂ« karabinier.
Pastaj u thirr ambasadori italian nĂ« ShqipĂ«ri, Francesco Gentile. Pas konsultimeve me qeverinĂ«, ambasada vendosi tâi rezistonte presionit nga qeveria shqiptare, e cila kĂ«rkoi dorĂ«zimin e tyre.
Reagimi i regjimit shkoi shumë përtej pritjeve: qindra ushtarë rrethuan ambasadën, e cila zinte një sipërfaqe të konsiderueshme, në një lloj rrethimi që zgjati shumë.
Shqiptarë që mbërritjnë në Brindisi më 7 mars 1991
Trashëgimia e Alisë te Hoxha u pa si një moment potencialisht i rrezikshëm për regjimin, i cili nuk mund ta pranonte që qytetarët e tij mund të iknin kaq lehtë, as të vendoste një precedent që mund të çonte në sulmet ndaj disa ambasadave të tjera perëndimore.
Sipas burimeve shqiptare, qeveria madje mori në konsideratë edhe një ndërhyrje të armatosur. Ushtarët jashtë ambasadës kufizuan hyrjen dhe daljen nga ndërtesa, duke vendosur se çfarë dhe kush mund të hynte. Agjentë të shumtë të inteligjencës përdorën çdo mjet në dispozicion për të përgjuar.
NĂ« muzeun BunkâArt 2 nĂ« TiranĂ«, i cili rindĂ«rton historinĂ« e MinistrisĂ« sĂ« Brendshme tĂ« ShqipĂ«risĂ« dhe policisĂ« politike tĂ« Sigurimit, ndodhet njĂ« fshesĂ« me pĂ«rgjues me tĂ« cilĂ«n pastrues tĂ« rremĂ« tĂ« ambasadĂ«s monitoronin çdo ditĂ« se çfarĂ« ndodhte brenda gjatĂ« qĂ«ndrimit tĂ« familjes Popa.
VĂ«llezĂ«rit dhe motrat u strehuan nĂ« shtĂ«pinĂ« e kopshtarit: ata menduan se do tâu jepej leje brenda njĂ« jave, por qĂ«ndruan atje pĂ«r mĂ« shumĂ« se katĂ«r vjet, mes dekurajimit nĂ« rritje dhe protestave tĂ« shumta. NĂ« vitin e fundit, njĂ« psikiatĂ«r nga Italia duhej tĂ« ndĂ«rhynte.
Jo të gjithë në Itali, veçanërisht midis partive të krahut të majtë, ishin të bindur për mençurinë e ndërprerjes së marrëdhënieve me një shtet fqinj për shkak të gjashtë qytetarëve shqiptarë që ishin praktikisht të panjohur për ta.
QĂ«ndrimi pĂ«r tĂ« drejtat e njeriut mbizotĂ«roi, por pĂ«r vite me radhĂ« ShqipĂ«ria nuk negocioi pĂ«r tâi garantuar familjes njĂ« rrugĂ«dalje.
Ermiona Popa, e mbijetuara e vetme e familjes
Situata u zgjidh vetëm në fillim të vitit 1990: disa muaj më parë, Muri i Berlinit kishte rënë, duke shënuar fillimin e fundit të regjimeve komuniste në Evropën Lindore dhe për disa vite, Sekretari i Partisë Komuniste të Bashkimit Sovjetik, Mikhail Gorbachev, kishte filluar politika të hapjes dhe ripërtëritjes që do të çonin në shpërbërjen përfundimtare të Bashkimit Sovjetik.
Dhe kështu ndodhi: Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së vizitoi Shqipërinë më 12 dhe 13 maj, dhe më 16, gjashtë anëtarët e familjes Popa u transportuan me një furgon të Kryqit të Kuq italian në aeroportin e Tiranës.
Atje, ata nënshkruan një aplikim për pasaporta shqiptare (diçka që gjithmonë kishin refuzuar ta bënin) në këmbim të largimit të sigurt: më pas u hipën në një aeroplan ushtarak për në Romë.
MenjĂ«herĂ« pas kĂ«saj, mĂ« 2 korrik, nĂ« TiranĂ« ndodhi i ashtuquajturi âsulm nĂ« ambasadaâ: qindra shqiptarĂ«, kryesisht tĂ« rinj, hynĂ« me forcĂ« nĂ« ambasadat e ItalisĂ«, FrancĂ«s, GjermanisĂ«, HungarisĂ«, PolonisĂ«, TurqisĂ«, GreqisĂ« dhe ĂekosllovakisĂ«.
Një krizë e re lindi, këtë herë e zgjidhur brenda disa javësh me largimin e azilkërkuesve: ishte preludi i eksodit të madh të viteve 1991 dhe 1992.
MbĂ«rritja e vĂ«llezĂ«rve dhe motrave Popa nĂ« Itali ishte triumfuese. Nicola, mĂ« luftaraku, e pĂ«rshkroi atĂ« si ânjĂ« grusht nĂ« fytyrĂ«n e marksizmit shqiptarâ.
MegjithatĂ«, vĂ«mendja ndaj tĂ« dĂ«buarve u zbeh shpejt dhe nĂ« vitet qĂ« pasuan, shumĂ« pak informacion ishte i disponueshĂ«m pĂ«r familjen Popa. Â
Sipas informacionit të disa njerëzve që i kishin takuar gjatë qëndrimit të tyre në ambasadë, ata fillimisht përfunduan në një azil pleqsh në provincën e Romës dhe historia e tyre u bë një histori integrimi të dështuar dhe varfërie.
Dy nga motrat u kthyen në Durrës, në bregdetin shqiptar, ku jetuan në varfëri me ndihmën e shoqatave lokale.
Tashmë, një dekadë më parë, e vetmja e mbijetuar nga familja, ishte Ermiona: ajo u përmend për herë të fundit në vitin 2019, kur refuzoi të largohej nga shtëpia e saj në Durrës pas tërmetit tragjik të nëntorit.
Jeruzalem, 1949 â VetĂ«m njĂ« vit pas shpalljes sĂ« shtetit tĂ« Izraelit, Knesset-i miratoi zyrtarisht vendimin historik pĂ«r tĂ« transferuar kryeqytetin nga Tel Avivi nĂ« Jeruzalem. Ky akt politik e konsolidoi synimin e udhĂ«heqjes izraelite pĂ«r ta bĂ«rĂ« qytetin e lashtĂ« qendrĂ«n e saj shtetĂ«rore dhe simbolike.
Vendimi i vitit 1949 u pasua me hapa tĂ« shpejtĂ« administrativĂ«. Institucionet qeveritare filluan zhvendosjen drejt Jeruzalemit PerĂ«ndimor, i cili kishte mbetur nĂ«n kontrollin izraelit pas LuftĂ«s sĂ« vitit 1948. Qeveria e re e shpalli qytetin si kryeqytet âde factoâ dhe mĂ« pas âde jureâ, duke e vendosur atĂ« nĂ« zemĂ«r tĂ« jetĂ«s politike tĂ« shtetit tĂ« sapokrijuar.
NdĂ«rkohĂ«, dinamika e pasluftĂ«s solli ndryshime tĂ« thella edhe nĂ« pjesĂ«n lindore tĂ« qytetit. NĂ« vitin 1950, Jordania ndĂ«rmori hapin e aneksimit tĂ« Jeruzalemit Lindor, duke e vĂ«nĂ« nĂ«n juridiksionin dhe administrimin e saj. Tre vjet mĂ« vonĂ«, nĂ« 1953, Aman-i e shpalli kĂ«tĂ« zonĂ« âkryeqytetin e dytĂ«â tĂ« mbretĂ«risĂ«, njĂ« veprim qĂ« synonte forcimin e pretendimeve territoriale dhe simbolike mbi qytetin.
Këto zhvillime ushqyen më tej kompleksitetin politik të Jeruzalemit, i cili edhe sot mbetet një prej çështjeve më të ndërlikuara të Lindjes së Mesme. Në dekadat që pasuan, statusi i qytetit u kthye në një prej pikave më të debatueshme të diplomacisë ndërkombëtare, me pretendime të mbivendosura dhe qëndrime të forta nga të dyja palët.
Megjithatë, vendimi i vitit 1949 shënoi një moment kyç në historinë moderne të Izraelit, duke vulosur rolin qendror të Jeruzalemit në identitetin e shtetit hebre.
Me një karrierë të gjatë diplomatike në rajonin e Ballkanit, Hill është një dëshmitar i drejtpërdrejtë i rrugëtimit të Shqipërisë, nisur nga pika zero e demokracisë deri te realiteti i sotëm 35 vite më vonë, ende me të njëjtat thirrje të Shqipërisë për në Europë.
NĂ« njĂ« rrĂ«fim pĂ«r âExclusiveâ me gazetaren e Top Channel, Kristi Gongo, Hill shprehet se SHBA-ja nuk kishte asnjĂ« lidhje me arrestimin e Fatos Nanos njĂ« vit pas zgjedhjeve tĂ« vitit â92.
-Pas fitores sĂ« PD ne zgjedhjet e â92, njĂ« vit me vonĂ«, lideri i opozitĂ«s, Fatos Nano u burgos dhe ekziston njĂ« narrativĂ« qĂ« kjo u bĂ« me lejen e SHBA-sĂ«?
Hill: Jo, aspak. Mund tĂ« them me siguri sepse isha kĂ«tu deri nĂ« verĂ«n e vitit 1993, dhe ju tregoj personalisht se kjo Ă«shtĂ« 100% gĂ«njeshtĂ«r. E kam fjalĂ«n, unĂ« isha kĂ«tu. Dhe kurrĂ« nuk kam dĂ«gjuar pĂ«r njĂ« rast nĂ« EuropĂ«, sigurisht jo, por askund, qĂ« ambasadori amerikan tĂ« thotĂ«: âoh, vendoseni nĂ« burg.â Nuk kam dĂ«gjuar kurrĂ« diçka tĂ« tillĂ«. Dhe e di qĂ« Ă«shtĂ« njĂ«farĂ« legjende kĂ«tu, por thjesht nuk e pranoj qĂ« ka ndodhur ndonjĂ«herĂ«.
-Pra ju nuk autorizuat arrestimin e Nanos?
Hill: Jo, jo, nuk ka asgjĂ« tĂ« bĂ«jĂ« me ne. Sigurisht qĂ« jo. Edhe pse pas largimit tim nga ShqipĂ«ria nuk mund tĂ« them nĂ«se dikush ishte i pĂ«rfshirĂ«, por dyshoj. Me tĂ« vĂ«rtetĂ« dyshoj. Mendoj se ishte e pĂ«rshtatshme pĂ«r disa njerĂ«z tĂ« thonin: âoh, ai Ă«shtĂ« nĂ« burg pĂ«r shkak tĂ« amerikanĂ«ve,â por kjo Ă«shtĂ« mĂ« shumĂ« njĂ« deklaratĂ« anti-amerikane sesa diçka tjetĂ«r./kb
Historia e Shën Marinës, mbetet një nga rrëfimet më të pazakonta të krishtërimit të hershëm. Në shekullin V, në një manastir të Libanit verior, vdiq një murg i ri dhe vëllezërit e Manastirit po e përgatisin për varrim. Kur ia hoqën rrobën, mbetën të tronditur nga një e vërtetë që nuk e kishin imagjinuar kurrë: vëllai i tyre Marino ishte në të vërtetë një grua, Marina.
Nuk bëhet fjalë për një rast travestizmi apo identiteti gjinor fluid, por për një histori heroike durimi. Pikërisht për këtë Marina do të shpallej e shenjtë: sepse për shumë vite ishte shtirur se ishte burrë, një akt që u interpretua si një përpjekje dhe pendesë e çuar deri në ekstrem.
Rreth historisĂ« sĂ« saj tĂ« mistershme janĂ« krijuar dy legjenda, mjaft tĂ« ndryshme: mĂ« e vjetra Ă«shtĂ« mĂ« pranĂ« fakteve, ndĂ«rsa e dyta Ă«shtĂ« ndryshuar pesĂ« ose gjashtĂ« shekuj mĂ« vonĂ«. UnĂ« preferoj versionin mĂ« tĂ« vjetĂ«r sepse mĂ« duket mĂ« i vĂ«rteti, por (e pranoj) Ă«shtĂ« edhe ai qĂ« mĂ« pĂ«lqen mĂ« shumĂ«. I dyti duket se Ă«shtĂ« shpikur pĂ«r ta bĂ«rĂ« mĂ«Â âtĂ« pranueshmeâ historinĂ« e kĂ«saj shenjtoreje, edhe pse asgjĂ« nuk arrin ta normalizojĂ« plotĂ«sisht kĂ«tĂ« histori, e cila vazhdon tĂ« ruajĂ« elementĂ« tĂ« pazakontĂ«.
Tunika me kapuç
Ngjarjet zhvillohen në një botë ende jo plotësisht të kristianizuar, ku sapo po eksperimentoheshin format e para të jetës monastike, vetëm për burra. Thirrja fetare e grave, që nënkuptonte virgjëri, nuk shihej me sy të mirë, sepse gratë konsideroheshin të domosdoshme për vazhdimësinë e grupit shoqëror, vazhdimësi gjithmonë e kërcënuar nga vdekjet gjatë lindjes dhe vdekjet e fëmijëve.
Marina, shumë e re dhe e tërhequr nga krishterimi megjithëse ishte rritur në një familje pagane, e shihte me tmerr afrimin e momentit kur do ta detyronin të martohej me një burrë që as nuk e njihte, ndoshta shumë më të moshuar, dhe që mbase nuk do ta linte të jetonte si e krishterë. Të arratisej as që e mendonte: si mund të mbijetonte një vajzë e vetme në një botë ku gruaja ishte thjesht shtojcë e familjes?
Me siguri ajo kishte dëgjuar për ekzistencën e atij manastiri mashkullor, një bashkësi burrash të përkushtuar ndaj Zotit në jetë pothuaj eremitike, dhe ndjente një tërheqje të fortë. Por e dinte se një zgjedhje e tillë ishte e pamundur për gratë. Kështu, Marina mori një vendim të guximshëm: fshehu trupin e saj adoleshent në një tunikë me kapuç si ato të murgjve dhe shkoi në manastir, duke u paraqitur si kandidat për jetën monastike. Murgjit e pranuan këtë të ri pa mjekër, që u prezantua me emrin Marino, dhe i cili mësoi shpejt rregullat e jetës monastike, këngët dhe lutjet, duke dëshmuar një thirrje të sinqertë.
Duke jetuar në një shpellë të errët dhe e dobësuar nga një dietë shumë e varfër, Marina nuk ngjalli kurrë dyshime. Me kalimin e viteve ajo u bë një murg i respektuar dhe i dashur. Pas disa vitesh provë, u konsiderua e gatshme të dilte jashtë manastirit herë pas here, së bashku me murgj të tjerë, për të lypur ushqimin e nevojshëm për mbijetesën e tyre.
Në një nga këto dalje, kur murgjit kaluan natën në një han, Marina/Marino u akuzua se kishte dhunuar vajzën e hanxhiut, e cila mbeti shtatzënë.
Akuza e rreme për përdhunim
Për murgjit, ishte e lehtë të besonin akuzën: pavarësisht pamjes së dobët të murgut të ri, ata e dinin nga përvoja se sa të forta mund të ishin tundimet e djallit. Marina/Marino u dëbua nga manastiri dhe më vonë u detyrua të rriste fëmijën.
Pa protestuar, pa u ankuar, ajo u detyrua të jetonte me lëmosha para portës së manastirit, duke rritur me dashuri një fëmijë që nuk ishte i saji. Pas disa vitesh, ndoshta kur djali vendosi të bëhej murg, Marina/Marino u pranua sërish në manastir, por me detyrën për të kryer punët më të rënda. Pa u ankuar kurrë, ajo jetoi kështu deri në vdekje. Atëherë u zbulua pafajësia e saj dhe falsiteti i akuzës. Durimi i saj i jashtëzakonshëm për një ndëshkim të pamerituar i dha Marinës statusin e shenjtores.
RrĂ«fimi ka aspekte shqetĂ«suese. NjĂ« prej tyre, ai qĂ« dikur shkaktonte problemet mĂ« tĂ« mĂ«dha, ishte rebelimi ndaj familjes, i ndjekur nga njĂ« nismĂ« kaq e guximshme nga njĂ« grua. Disa shekuj mĂ« vonĂ«, kur kishin kaluar kohĂ«rat heroike tĂ« krishterimit tĂ« hershĂ«m, gratĂ«, sidomos ato tĂ« krishtera, duhej tâi ktheheshin bindjes.
Versioni i dytë
KĂ«shtu, teksti origjinal u modifikua pĂ«r tâi dhĂ«nĂ« njĂ« ngjyrĂ« idilike familjare, duke e rikthyer MarinĂ«n nĂ« figurĂ«n e vajzĂ«s sĂ« bindur. NĂ« kĂ«tĂ« version, prindĂ«rit ishin tĂ« krishterĂ« dhe, pas vdekjes sĂ« nĂ«nĂ«s, babai dhe vajza kishin njĂ« lidhje tĂ« veçantĂ«. Kur babai, i pikĂ«lluar, vendosi tĂ« tĂ«rhiqej nĂ« manastir, nuk pati zemĂ«r ta linte vetĂ«m vajzĂ«n dhe, pĂ«r arsye tĂ« paqarta, as nuk mendoi tâi gjente njĂ« burrĂ«. KĂ«shtu, e mori me vete, tĂ« veshur si burrĂ«.
Sekreti u ruajt edhe pas vdekjes sĂ« babait dhe pjesa tjetĂ«r e historisĂ« pĂ«rsĂ«rit saktĂ«sisht versionin e parĂ«: akuza e rreme, ndĂ«shkimi, dhe zbulimi i identitetit tĂ« saj femĂ«ror nĂ« momentin e vdekjes. NĂ« kĂ«tĂ« version gjithçka duket mĂ«Â âe rregulltâ: Marina Ă«shtĂ« modeli i tĂ« bindurĂ«s ndaj familjes, jo si njĂ« vajzĂ« e lirĂ« qĂ« kĂ«rkonte zgjedhje tĂ« pavarura.
Rikthimi tek bindja
KĂ«shtu, Marina nuk Ă«shtĂ« mĂ« vajza e fortĂ« dhe e lirĂ« qĂ« maskohet si burrĂ« pĂ«r tĂ« gĂ«zuar lirinĂ« e zgjedhjes qĂ« u njihej meshkujve, por njĂ« vajzĂ« e nĂ«nshtruar. MegjithatĂ«, nĂ« tĂ« dy versionet, mbetet njĂ« pikĂ«pyetje: a ka heshtur Marina para akuzĂ«s sĂ« rreme vetĂ«m pĂ«r pendesĂ« dhe pĂ«r tâiu bindur Zotit, apo pĂ«r tĂ« mos zbuluar mashtrimin e saj? A mos ka pasur frikĂ« se, nĂ«se tregonte se ishte grua, do tĂ« pĂ«rballej me njĂ« ndĂ«shkim edhe mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«?
Pavarësisht kësaj historie të ndërlikuar, por magjepsëse, Marina u njoh si e shenjtë falë mrekullive të shumta. Një legjendë thotë se e para që u shërua ishte pikërisht vajza që e kishte akuzuar padrejtësisht. Në Mesjetë, venecianët morën reliket e saj, sot të ruajtura në kishën e Santa Maria Formosa. Marina është ende e nderuar në kishën kopte dhe nga druzët, si dhe në shumë rajone të ish-perandorisë bizantine, përfshirë Italinë jugore: veçanërisht në Pulja, Kalabri e Siçili. Imazhi i saj është gjithashtu shumë interesant: një murg me fytyrë femërore dhe me një fëmijë pranë.
Shën Marina njihet si mbrojtëse kundër dhimbjes së kokës. Ndoshta, pas gjithë këtyre ndodhive të ndërlikuara, as ajo vetë nuk e dinte më kush ishte dhe përpjekja për ta kuptuar i sillte asaj dhimbje koke./kb
Gazeta Si â Data 8 dhjetor shĂ«non njĂ«rĂ«n prej datave mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme nĂ« kalendarin politik dhe shoqĂ«ror tĂ« ShqipĂ«risĂ«, DitĂ«n e RinisĂ«.
Kjo ditë lidhet drejtpërdrejt me lëvizjen studentore të vitit 1990, një moment kyç që u shndërrua në pikënisjen formale të rënies së sistemit komunist dhe vendosjes së pluralizmit politik në vend.
Plot 35 vite mĂ« parĂ«, nĂ« mbrĂ«mjen e 8 dhjetorit 1990, qindra studentĂ« tĂ« Universitetit tĂ« TiranĂ«s u mblodhĂ«n nĂ« Qytetin âStudentiâ, duke shprehur hapur pakĂ«naqĂ«sitĂ« ndaj regjimit dhe kĂ«rkuar reforma tĂ« thella demokratike.
Ajo që nisi si një protestë studimore për kushte më të mira jetese u shndërrua shpejt në një lëvizje të gjerë shoqërore, me thirrje për liri politike, të drejta themelore dhe hapje ndaj Perëndimit.
Në ditët që pasuan, protestat morën përmasa të mëdha. Më 12 dhjetor u shpall zyrtarisht krijimi i partisë së parë opozitare në vend, një akt që shënoi fundin e monopolit politik të Partisë së Punës dhe fillimin e një kapitulli të ri për Shqipërinë.
Kjo lëvizje, e drejtuar kryesisht nga të rinjtë, mbeti e gdhendur në historinë shqiptare si forca që ngriti zërin në një kohë kur heshtja ishte normë.
Sot, më shumë se tre dekada më vonë, 8 dhjetori kujtohet jo vetëm si ditë simbolike e rënies së një sistemi, por edhe si një homazh për energjinë, guximin dhe vendosmërinë e brezit të ri që ndërmori hapin e parë drejt demokracisë.
Institucionet shtetërore, organizatat e shoqërisë civile dhe vetë universitetet e vendit e shënojnë këtë datë përmes aktiviteteve përkujtimore, diskutimeve akademike dhe nismave që synojnë të forcojnë rolin e rinisë në jetën politike e sociale.
Në kujtesën kolektive shqiptare, 8 dhjetori nuk është thjesht një datë historike është një dëshmi se ndryshimi nis me kurajë, dhe se pikërisht të rinjtë janë shpesh motori kryesor i këtij ndryshimi.
16 shtator 1976. NĂ« njĂ« mĂ«ngjes tĂ« ftohtĂ« vjeshte nĂ« Yerevan, kampioni botĂ«ror i notit Shavarsh Karapatyan sapo kishte pĂ«rfunduar stĂ«rvitjen e zakonshme prej 20 kilometrash nĂ« liqenin artificial tĂ« qytetit. Trupi i tij ishte i lodhur, mushkĂ«ritĂ« i digjnin nga ajri i lagĂ«sht, por atĂ« ditĂ« fati do ta vinte pĂ«rballĂ« njĂ« gare tjetĂ«r â atĂ« mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishmen e jetĂ«s sĂ« tij.
Në orët e paradites, një autobus urban me 92 pasagjerë humbi kontrollin dhe u përmbys në ujërat e ndotura të liqenit. Brenda pak sekondash, gjithçka u zhyt në errësirë dhe panik. Shavarshi, pa u menduar dy herë, u hodh në ujë. Notoi me gjithë fuqinë drejt vendit të ngjarjes dhe u zhyt deri në 10 metra thellësi, ku u përball me baltë, xhama të thyer dhe trupa që përpiqeshin të shpëtonin.
Duke mos parĂ« asgjĂ« nga llumi i dendur, ai theu me kĂ«mbĂ« xhamin e pasĂ«m tĂ« autobusit dhe nisi misionin e pamundur: shpĂ«timin e jetĂ«ve. Ădo zhytje zgjaste 30 deri nĂ« 35 sekonda, dhe sa herĂ« dilte nĂ« sipĂ«rfaqe, i vĂ«llai, Kamo, gjithashtu notar, e ndihmonte duke notuar edhe 25 metra tĂ« tjera pĂ«r tâi nxjerrĂ« tĂ« mbijetuarit nĂ« breg.
Pas çdo kthimi nĂ« thellĂ«si, fryma e tij bĂ«hej mĂ« e shkurtĂ«r. Uji ishte i ftohtĂ«, trupi i pĂ«rgjakur nga thyerja e xhamit, dhe lodhja e çonte drejt humbjes sĂ« ndjenjave. Por ai nuk ndaloi. Deri sa forcat e braktisĂ«n. NĂ« fund, 20 persona u shpĂ«tuan nga vdekja e sigurt â falĂ« njĂ« njeriu tĂ« vetĂ«m.
Pas incidentit, Shavarshi ra në komë për 46 ditë. Kur u zgjua, jeta e tij kishte ndryshuar përgjithmonë. Nuk mundi më të garonte. Sëmundjet, plagët dhe dëmtimet e mushkërive i dhanë fund karrierës së tij si sportist elitar. Megjithatë, ai nuk shfaqi kurrë pendesë.
Kur gazetarët e pyetën më vonë:
â Cila ishte pjesa mĂ« e vĂ«shtirĂ« e gjithĂ« kĂ«saj?
Ai u përgjigj:
â E dija qĂ« sâmund tâi shpĂ«toja tĂ« gjithĂ«. Kisha frikĂ« se mos bĂ«ja ndonjĂ« gabim. Ishte aq errĂ«t atje poshtĂ« sa nuk shihja asgjĂ«. NĂ« njĂ« moment, nĂ« vend tĂ« njĂ« njeriu, nxora njĂ« karrige. Kjo mĂ« ndjek ende nĂ« Ă«ndrra.
Pavarësisht heroizmit të tij, askush nuk foli për të menjëherë. Vetëm në vitin 1982, pas një artikulli në një gazetë ruse, historia e tij u bë publike dhe ai u nderua me dy medalje shtetërore për aktin e jashtëzakonshëm të guximit dhe humanizmit.
Shavarsh Karapatyan, i lindur në vitin 1953, me origjinë armene dhe shtetësi ruse, mbetet një nga figurat më të ndritura të sportit sovjetik: mbajtës i 11 rekordeve botërore, 17 herë kampion bote, 13 herë kampion Europe, dhe 7 herë kampion kombëtar i Bashkimit Sovjetik në not.
Pas viteve tĂ« lavdisĂ«, ai zgjodhi njĂ« jetĂ« tĂ« qetĂ« e modeste nĂ« MoskĂ«, ku hapi njĂ« dyqan kĂ«pucĂ«sh me njĂ« emĂ«r simbolik â âFrymĂ«marrja e DytĂ«â (Second Breath).
Një emër që përmbledh më mirë se çdo medalje atë që ai i dha botës në atë ditë të errët të shtatorit: frymën e dytë të jetës për 20 njerëz.
ĂfarĂ« ka vĂ«rtet tĂ« re nĂ« pĂ«rfshirjen e Donald Trump nĂ« politikĂ«n europiane? NĂ« dokumentin e fundit strategjik tĂ« ShtĂ«pisĂ« sĂ« BardhĂ«, kontinenti i VjetĂ«r pĂ«rshkruhet si i rrezikuar nga degradimi ekonomik, demografik e moral, si dhe i ekspozuar ndaj njĂ« deginerimi jo-liberal.
Edhe pse analiza historike kërkon heqjen e emocionit dhe krenarisë personale, historikisht marrëdhëniet transatlantike të 80 viteve të fundit janë të mbushura me interferenca, intrigë dhe manipulime, qoftë të fshehta apo të hapura. Gjatë Luftës së Ftohtë, ndërhyrjet amerikane justifikoheshin nga veprimet e Bashkimit Sovjetik, që financonte parti dhe sindikata të majta, manipulonte lëvizje paqësore të njëanshme dhe mbështeste forca intelektuale fqinje. Amerika, që nga Truman dhe Kennedy tek Eisenhower, ndërhynte në politikën e brendshme të aleatëve.
PĂ«r ItalinĂ«, historia nisi me mbĂ«shtetjen ndaj DemokracisĂ« Kristiane tĂ« De Gasperit, nga pĂ«rdorimi âpolitikâ i Planit Marshall pĂ«r rindĂ«rtimin, deri te financimet e fshehta. NĂ« momentet mĂ« tĂ« rrezikshme tĂ« LuftĂ«s sĂ« FtohtĂ«, kur frikĂ«soheshin nga njĂ« pushtim sovjetik i EuropĂ«s PerĂ«ndimore, u krijuan organizata sekrete tĂ« ârezistencĂ«sâ, ku u pĂ«rfshinĂ« shĂ«rbime sekrete tĂ« devijuara, forca neofashiste dhe organizata kriminale.
Faktori i njohur si âKâ, vetoja e nĂ«nkuptuar e Uashingtonit kundĂ«r hyrjes sĂ« komunistĂ«ve nĂ« qeveri, zgjati deri nĂ« vitet â70. Frika se SHBA-tĂ« mund tĂ« orkestronin diçka tĂ« ngjashme me grushtin e shtetit nĂ« Kili kundĂ«r Allende-it, frymĂ«zoi âkompromisin historikâ tĂ« Enrico Berlinguer-it, ku aleanca me DemokracinĂ« Kristiane synonte gjithashtu tĂ« qetĂ«sonte amerikanĂ«t.
MĂ« vonĂ«, ndĂ«rhyrjet morĂ«n forma mĂ« tĂ« hapura dhe transparente, si gjatĂ« presidencĂ«s sĂ« Bill Clinton, kur ideja e âRrugĂ«s sĂ« TretĂ«â pĂ«rfshiu liderĂ« si Tony Blair, Gerhard Schröder, Romano Prodi dhe Massimo DâAlema. MarrĂ«dhĂ«nia mes Barack Obama-s dhe Matteo Renzi-t ishte versioni i fundit i kĂ«saj qasjeje.
Por si mund tĂ« pĂ«rshkruhet Trump? Dokumenti strategjik i ShtĂ«pisĂ« sĂ« BardhĂ« pasqyron vizionin e versionit tĂ« djathtĂ« ose ekstrem tĂ« kĂ«tyre ndĂ«rhyrjeve 80-vjeçare. Si rreziqe pĂ«r EuropĂ«n identifikohen migracioni dhe censura âwokeâ, ndĂ«rsa antisemitizmi dhe armiqĂ«sia ndaj Izraelit shihet si pasojĂ« e imigracionit nga vendet islamike, qĂ« sipas ideologjisĂ« âMake America Great Againâ ndikojnĂ« nĂ« politikĂ«n e jashtme dhe rrezikojnĂ« vlerat europiane.
Sipas kĂ«tij vizioni, liria e shprehjes Ă«shtĂ« e kufizuar nga rregulla qĂ« fshehin njĂ« intolerancĂ« tĂ« ngjashme me atĂ« âwokeâ tĂ« elitave progresiste amerikane. Rasti i arrestimit tĂ« njĂ« autori satire nĂ« Angli pĂ«r ofendim ndaj komunitetit trans ka bĂ«rĂ« bujĂ« nĂ« rrethet MAGA.
Kjo rrjedhë jo-liberale, në perspektivën e Trump, Vance dhe Musk, lidhet me stanjacionin demografik dhe ekonomik të Europës, mungesën e inovacionit teknologjik dhe burokracinë e fryrë, duke shkuar deri tek parashikimi i një degradimi terminal. Ky qëndrim gjen mbështetje tek forcat e djathta dhe ekstremi i djathtë në Europë, por ka dobësi të qarta:
NdĂ«rkohĂ« qĂ« ndaj KinĂ«s, RusisĂ« dhe Lindjes sĂ« Mesme, Trump ndiqte njĂ« qasje pragmatike realiste, duke mos u pĂ«rfshirĂ« nĂ« modele politike dhe duke aplikuar politikĂ«n reale sipas trashĂ«gimisĂ« sĂ« Henry Kissinger-it, ndaj EuropĂ«s imponohen âvlerĂ«simeâ tĂ« hollĂ«sishme mbi zgjedhjet e brendshme.
Taktikisht, në Luftën e Ftohtë amerikanët kishin aleatë të fortë si Demokracia Kristiane në Itali, me mbështetje të gjerë dhe rrënjë të thella në kulturën kombëtare. Sot, Trump dhe Vance luajnë në favor të forcave periferike si AfD-ja në Gjermani ose Farage në Londër, duke krijuar shqetësime tek partitë konservatore tradicionale si CDU-ja e Merz, që megjithatë janë afër politikës MAGA për shumë çështje.
Sipas historianëve dhe analistëve, dokumenti i Trump është një autogol diplomatik: Dobëson aleatët e Amerikës dhe fuqizon armiqtë e saj, duke shënuar një kthesë të qartë nga 80 vitet e mëparshme të marrëdhënieve transatlantike./kb
Login
