Nga Aurenc Bebja*, FrancĂ« â 28 Dhjetor 2025
Â
Revista belge âTouring Club de Belgiqueâ ka botuar, me 15 dhjetor 1933, nĂ« faqet n°381-384, letrĂ«n e rishkruar 4 shekuj mĂ« vonĂ« nga PjetĂ«r Budi pĂ«r DukĂ«n e SavojĂ«s, imagjinuar nga Dr. Stephan Ronart pas vizitĂ«s sĂ« tij nĂ« ShqipĂ«ri.
Turizmi në Shqipëri
Nga fundi i shekullit XVI, Imzot Pjetër Budi, ipeshkëv i Vlorës dhe njeri letrash me reputacion të lartë, i shkruante mikut të tij, dukës së Savojës :
« Shqipëria është një vend shumë pjellor, që prodhon gjithçka për të cilën njerëzit kanë nevojë për të jetuar të lumtur. Aty mbizotëron një klimë e butë dhe e shëndetshme, si askund tjetër, ndaj shumica e njerëzve arrijnë një moshë patriarkale. Ky vend është vërtet i mrekullueshëm, duke prodhuar frutat më të larmishme, verëra aromatike të pashoqe, ullinj dhe grurë. Lumenjtë e shumtë dhe liqenet e tij janë të pasura me peshq me shije të shkëlqyer. Me pak fjalë, kudo që të ndodhesh në këtë krahinë të lumtur, qoftë në plazhet ranore të detit apo në male, gjithandej do të besoje se ndodhesh në parajsën tokësore ! »
Po tĂ« jetonte sot Imzot PjetĂ«r Budi, ai nuk do ta shprehte ndryshe mendimin e tij, por do tâi shtonte pĂ«rafĂ«rsisht edhe kĂ«tĂ« :
« Shqipëria është një vend që nuk rrethohet me një mur kinez formalitetesh të vogla policore apo fiskale ; hyrja në të është e lehtë dhe e përshtatshme. Ajo i trajton vizitorët e saj si mysafirë të çmuar, si miq të përkëdhelur, krenare për mikpritjen e saj të vjetër e të famshme. Ajo ruhet mirë të mos i profanojë bukuritë e natyrës së saj madhështore me tabela reklamash të rreshtuara përgjatë rrugëve, as të pengojë hyrjen e lirë në kështjellat e saj të lashta, në manastiret piktoreske, në kishat e vjetra dhe në xhamitë e saj të hijshme me vendosjen e sporteleve për shitjen e biletave të hyrjes. Shqipëria është një vend që, në një zhvillim të shpejtë, e ka kapërcyer epokën e hekurudhave, por që, në këmbim, ka ndërtuar një sistem të plotë rrugor, i cili mundëson të arrihen me autobus, me një kosto të ulët, edhe cepat më të largët ; ndërsa në mënyrë luksoze, sipas shijes dhe xhepit të secilit, mund të bëhen ekskursione me automjete me qira shumë komode.
Shqipëria, do të shtonte më tej Imzot Budi, mund të përshkohet nga një skaj në tjetrin në siguri të plotë, të eksplorohet në luginat e saj të egra, në pyjet e saj madhështore e të vetmuara, në humnerat e thella, në majat e heshtura, për javë të tëra, më këmbë ose mbi shpinën e atyre kuajve të vegjël malorë me hap të pagabueshëm, pa u mërzitur kurrë, pa reshtur së gjeturi, çdo ditë e çdo orë, surpriza të reja në gjirin e një natyre të pashtershme në pasuri dhe bukuri piktoreske. Livadhet alpine jehojnë nga këngët e barinjve dhe meloditë melankolike të fyellit ; shekujt mezi e kanë ndryshuar atmosferën e fshatrave që nga koha e Virgjilit; zakonet, festat dhe veshjet e malësorëve kanë ruajtur tërheqjen dhe hijeshinë që kishin qysh në mesjetë, madje edhe në epokën klasike.
Gjuetia aty Ă«shtĂ« pasionante ; gjahu â derr i egĂ«r, shqiponjĂ«, dre, pelikan, çafkĂ« â Ă«shtĂ« i bollshĂ«m. Alpinist, do tĂ« ngjitni maja tĂ« paprekura ; piktor, do tĂ« zbuloni, me njĂ« kĂ«naqĂ«si qĂ« pĂ«rtĂ«rihet vazhdimisht, ngjyra dhe motive me njĂ« origjinalitet tĂ«rheqĂ«s ; dashamirĂ«s i gjĂ«rave tĂ« lashta ose tĂ« çuditshme, do tĂ« gjeni punime druri tĂ« gdhendura, qĂ«ndisma, monedha, gurĂ« tĂ« skalitur, armĂ« dhe sende zbukurimi, qĂ« do tĂ« pasurojnĂ« koleksionet tuaja. »
Pjetër Budi do të thoshte edhe:
« ShqipĂ«ria ju fton ; merrni mĂ«ngjesin tuaj tĂ« parĂ« nĂ« RomĂ« ose nĂ« AthinĂ« ; ngjituni nĂ« avion dhe drekĂ«n do ta gjeni nĂ« kryeqytetin tonĂ«, TiranĂ«. QĂ«ndroni tek ne, sipas dĂ«shirĂ«s tuaj, ditĂ«, javĂ«, muaj â nuk do tĂ« njihni mĂ«rzinĂ«. Do tĂ« vizitoni TiranĂ«n, qytetin nĂ« lindje me sheshet e saj tĂ« mbushura me lule, bulevardet e gjera dhe tĂ« pastra, rezidencĂ«n e oborrit mbretĂ«ror, selinĂ« e misioneve tĂ« huaja, qendrĂ«n e jetĂ«s sĂ« shoqĂ«risĂ« dhe intelektuale, qĂ« ka ditur tĂ« ruajĂ«, megjithatĂ«, nĂ« lĂ«vizjen e jetĂ«s moderne, nĂ« pazarin dhe lagjen e saj tĂ« vjetĂ«r, hijeshinĂ« plot ngjyra tĂ« njĂ« epoke tjetĂ«r ; ShkodrĂ«n, kryeqytetin e MbretĂ«risĂ« sĂ« lashtĂ« Ilire, nĂ« kĂ«mbĂ« tĂ« fortesĂ«s sĂ« saj Rozafat, qĂ« ka parĂ« tĂ« luftojnĂ« rreth saj ilirĂ«, romakĂ«, sllavĂ«, venecianĂ«, turq, deri te ushtritĂ« e LuftĂ«s sĂ« Madhe ; do tĂ« admironi piktoreskun me tĂ« cilin qyteti lejon rrugicat e ndĂ«rlikuara tĂ« pazarit tĂ« tij tĂ« shumĂ«ngjyrshĂ«m tĂ« lahen nĂ« ujĂ«rat blu tĂ« liqenit tĂ« tij. Nga kĂ«tu, do tĂ« filloni ekskursione nĂ« Alpet shqiptare, nĂ« MirditĂ«, rajoni mĂ« piktoresk i vendit, ndoshta madje edhe i EuropĂ«s, atdheu i MirditorĂ«ve, qĂ« kanĂ« ruajtur brenda maleve tĂ« tyre, me guximin dhe mikpritjen e tyre tĂ« njohur, jo vetĂ«m kostumin e pasur kombĂ«tar, por edhe folklorin, zakonet dhe traditat popullore, pĂ«rveç njĂ«rit, qĂ« ka shuar pĂ«rpjekjet e qeverisĂ« : gjakmarrja, dhe kjo padyshim nuk Ă«shtĂ« pĂ«r tâu vajtuar. Kruja, Albanopolisi i Ptolemeut, fortesa e pathyeshme e SkĂ«nderbeut, mbrojtĂ«s heroik i krishterimit kundĂ«r pushtuesve myslimanĂ«, e ngjitur nĂ« muret vertikale tĂ« shkĂ«mbit gri, Ă«shtĂ« muzeu i gjallĂ«, pothuajse i pandryshuar, i njĂ« ShqipĂ«rie mesjetare, qĂ« bie nĂ« kontrast tĂ« veçantĂ« me telefonin dhe makinat e shkrimit tĂ« vendosura nĂ« bashkinĂ« e saj. DurrĂ«si, Epidamni i GrekĂ«ve, Dyrrahu i RomakĂ«ve â kudo nĂ« vend, do tĂ« prekni kujtime klasike â bashkon nĂ« mĂ«nyrĂ« kurioze molet e tij moderne, portikĂ«t, ndĂ«rtimet detare, dyqanet dhe magazinat me kĂ«shtjellat dhe kullat, bastionet, mbetjet e mureve tĂ« rrethimit, qĂ« BizantinĂ«t, VenecianĂ«t dhe Turqit i kanĂ« fortifikuar njĂ«ri pas tjetrit.
Doni tĂ« vizitoni edhe qytetet e tjera ? TĂ« gjithĂ« ofrojnĂ« magji tĂ« ndryshme ; secili ka veçantinĂ« e tij, shenjat karakteristike. Ata janĂ« : Elbasani, i fshehur mes ullinjve me gjethe tĂ« shndritshme, tĂ« gjelbĂ«r-argjendtĂ«, dhe me kopshtet qĂ« buzĂ«qeshin, i pasur me shtĂ«pi jashtĂ«zakonisht piktoreske, me dekorime tĂ« brendshme tĂ« pikturuara dhe tĂ« gdhendura hollĂ«sisht ; Llixha, me shtatĂ«dhjetĂ« burime sulfurore dhe radioaktive, qĂ« po pĂ«rgatitet tĂ« bĂ«het njĂ« stacion balnear me famĂ« botĂ«rore ; Berati, qyteti me dritare tĂ« panumĂ«rta, qĂ« ngjitet mbi muret pothuajse vertikale tĂ« njĂ« gryke gĂ«lqerore, me bukurinĂ« e malĂ«sisĂ« sĂ« egĂ«r, me emrin e pagĂ«zuar âPulcheriopolisâ nga themeluesi i tij Teodosi i Ri ; Korça, qytet tregtar dhe qendĂ«r intelektuale, ku do tâju flasin pĂ«r Bostonin dhe New York-un, po aq familjarisht sa pĂ«r TiranĂ«n ose DurrĂ«sin ; nĂ« fakt, pothuajse çdo familje dĂ«rgon djemtĂ« e saj pĂ«r njĂ« qĂ«ndrim disa vjeçar. Doni tĂ« flas pĂ«r Pogradecin, pĂ«r liqenin e Ohrit dhe ujĂ«rat e tij tĂ« mrekullueshĂ«m, tĂ« pastĂ«r dhe me nuanca magjike blu ; pĂ«r folezat e rrugicave tĂ« ngushta dhe tĂ« pabarabarta, me shtĂ«pi tĂ« pikturuara bardh e kaltĂ«r, tĂ« GjirokastrĂ«s ; pĂ«r VlorĂ«n, SarandĂ«n, TepelenĂ«n ; pĂ«r VoskopojĂ«n, qĂ« jeton mes rrĂ«nojave dhe mbetjeve tĂ« njĂ« qyteti qĂ« dikur kishte mĂ« shumĂ« se 60.000 banorĂ«, njĂ« bibliotekĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme dhe njĂ« atelier tipografike me famĂ« ; pĂ«r Pojanin dhe gĂ«rmimet e ApolonisĂ« ; pĂ«r Butrintin, themeluar nga bijtĂ« e Priamit pas shkatĂ«rrimit tĂ« TrojĂ«s, qytet i lulĂ«zuar nĂ« kohĂ«n e GrekĂ«ve dhe RomakĂ«ve, dhe tĂ« cilin mbetjet e tij, teatri antik, termat, statujat greko-romake, i bĂ«jnĂ« tĂ« mahniten jo vetĂ«m arkeologĂ«t, por tĂ« gjithĂ« ata qĂ« dinĂ« tĂ« vlerĂ«sojnĂ« pastĂ«rtinĂ« e linjave klasike.
Doni qĂ« tâju zbuloj edhe pasuritĂ« e tjera artistike dhe natyrore tĂ« njĂ« vendi kaq afĂ«r tuaj dhe kaq tĂ« panjohur, tĂ« injoruar dhe tĂ« neglizhuar ? Jo, nuk do ta bĂ«j, sepse po ju shoh duke marrĂ« tabelĂ«n e linjave detare, qĂ« ndjekin bregdetet e DalmacisĂ« dhe GreqisĂ«, qĂ« nisen nga portet italiane dhe jugosllave dhe qĂ«, tĂ« gjitha, ndalojnĂ« nĂ« DurrĂ«s, VlorĂ«, SarandĂ« ; sepse po ju shoh tĂ« konsultoni hartat rrugore dhe tĂ« studioni rrugĂ«t qĂ« pĂ«rshkojnĂ« ShqipĂ«rinĂ« duke e lidhur me GreqinĂ« dhe JugosllavinĂ«, tĂ« gjitha tĂ« mira, tĂ« mirĂ«mbajtura, tĂ« gjitha piktoreske ; sepse po ju shoh tĂ« hezitoni midis trimotorit tĂ« linjĂ«s RomĂ« â TiranĂ« â Selanik dhe hidroplanit TriestĂ« â DurrĂ«s !
Konsultohuni, mendoni, zgjidhni. Merrni anijen, avionin ose makinĂ«n, por sigurohuni, cilado qoftĂ« zgjedhja juaj, se ShqipĂ«ria do tâju magjepsĂ«, siç ka magjepsur çdo vizitor, kjo ShqipĂ«ri kaq e bukur, kaq mikpritĂ«se⊠dhe kaq pak e njohur ! »
Kështu, me shumë mundësi, do të kishte vazhduar letra e Imzot Pjetër Budit drejtuar dukës së Savojës, nëse do ta kishte rifilluar sot.
Dr. Stephan Ronart
https://www.darsiani.com/la-gazette/dr-stephan-ronart-1933-ja-si-pjeter-budi-do-ta-rishkruante-letren-e-tij-derguar-4-shekuj-me-pare-dukes-se-savojes-per-turizmin-aktual-ne-shqiperi/
Login
