Nga Gazeta “SI”- Jeta e At’ Zef Pllumit ishte një udhëtim i gjatë dhimbjeje, i mbushur me sakrifica dhe vuajtje të panumërta. Por At Zefi mbeti besnik ndaj Fjalës së Zotit, ndaj bindjeve të fesë dhe ndaj vlerave kulturore e kombëtare. Përreth tri dekadave, ai i ruajti këto thesare shpirtërore në errësirën e burgjeve komuniste, dhe më pas i solli nga nata në dritë, nga vuajtja në liri, nga heshtja në ringjallje.

Edhe në mes të vështirësive më të mëdha, At Zefi shpalos devotshmërinë dhe dashurinë e tij për fenë, si rituale, por edhe si një ringjallje shpirtërore për katundet e Malësisë, si një dritë që ndriçonte zemrat dhe shpirtin e njerëzve, duke i mbajtur gjallë shpresën dhe besimin.

Me hyrjen në fuqi të Statutit të Kishës rreth viteve 1950, At Zef Pllumi, i sapodalë nga burgjet dhe i emëruar famulltar në Shosh, rrëfen në librin e tij të kujtimeve “Rrno vetëm për me tregue” ditët kur regjimi komunist nisi të lejonte, festimin e Krishtlindjes në vitin 1958 :

“Mora vesht se qysh me himjen në fuqi të Statutit të Kishës, organet e pushtetit kishin lejue edhe festimin e Natës së Këshëndellave , sikurse lutej dikur.  Fillova pregatitjet : sajova nja dy –tri vjersha Këshëndellash , simbas mendësisë së maleve, Zoti më faltë , por e paraqitshëm sikur Krishti të kishte le ndër këto malet tona e jo në Betlehem. Po gjithashtu pikturova nja dy-tre engjuj; nuk ishëm piktor profesionist, megjithëkëta paesazhet e dekoracionit i kam ushtrue që në fëmijni. Në ni kand të Kishës pregatita Shpellën e Betlehemit me gjethe, lule, bar e shkambij.

Dërgova në Shkodër Vatën, djalin e ri, me nji adresë në dorë, për me ble 10 litër benzinë dhe dy petromaksa. Njanin e vuna në punë menjiherë e, kur e ndeza , dola me të në dorë aty jashtë. Shëndriti e gjithë Kodra e Kishës së Shën Qurkut. Njerëzit atë natë e kishin pa së largu prej katundeve  tjera që shtriheshin ndër shpate e brija të maleve. Mandej hyna në kasollen time të mjerë. Ata dy fëmijë, Pepa e Marashi, ishin tepër të gëzuem. N’e nesre ndër gjithë lagjet e Ndregjinaj, Gjoshaj , Pilotaj edhe Palaj u përhap fjala- si duket ma shumë prej atyne dy fëmijëve- se frati i ri kishte ble dy elektrikë, nji për vedi e nji për lopën. Pa kalue mirë 24 orë, filluen me ardhë njerëz me më këshillue: “More zotni, lopët tona hanë edhe në terr , por a ke gja më u vu përpara”. Të gjithve ua lashë tehin mbarë. Vetëm kurr mbërriti Nata e Këshëndellave, porsa filluen me u dukë nga të gjitha anët e brijave e shpateve flakët e vravashkave të cilat drejtoheshin të gjitha për ka Kisha, pregatita edhe petromaksin e dytë.  Mbasi e ndeza dola jashtë. Bora e ngrime ndriste nën dritën e petromaksit.

Nuk fyente erë. E vendosa atë dritë jashtë, deri që filluen me mbërrijtë çetat e para të njerëzve ; vetëm atëherë e shtina në Kishë, e cila shndriri si hiçmos kurrë. Nga gjashtë dritat e Kishës shpërthejshin rreze që ndritshin borën e bardhë. Nga larg dukeshin si rreze qiellore. Ndërsa udhëtarët, pelegrinët çobanë e mbretën të maleve drejtoheshin kah drita e asaj komete toksore. Kje me të vëertëtë një natë e mrekullueshme. Drita asht ma e fortë se sytë dhe deperton drejt e në mendje e zemra të njerëzve. (Vetëm qorrat mbeten përgjithmonë qorra). U ngazëllye i gjithë populli e me të edhe unë. Ajo kje e para natë që kishëm rreth vedit të mbledhun përfaqësuesit nga të gjitha lagjet e Shoshit.

Para se më fillue ceremonitë fetare të natës, fëmijt e mësuem prej meje filluen programin festiv. Kënduen disa kangë e sidomos recituen aq bukur vjershat e pregatituna për atë natë, sa populli, i kënaqum prej fëmijve të vet, më dhanë lavdet mue se kishëm pasë aq kujdes më i mësue ashtu. E vetmja gja që u prishej ishte mendimi i largimit tem porsa të shkrihej bora e të dalin prandvera”

Fragment i shkëputur nga “Rrno vetëm për me tregue” At’Zef Pllumi ( Botimet Françeskane)

The post Nata e Këshndellave… appeared first on Gazeta Si.

Gazeta “SI”- Krishtlindjet janë një nga festat më universale në botë, por mënyra se si ato festohen ndryshon ndjeshëm nga një vend në tjetrin. Vende dhe kultura të ndryshme i japin kësaj feste kuptime unike, duke ruajtur rituale të lashta ose duke krijuar zakone të reja që pasqyrojnë stilin e jetesës, historinë dhe klimën e tyre.

Pavarësisht nëse njerëzit kthehen në shtëpi për të festuar me familjen, udhëtojnë drejt vendeve të largëta apo zgjedhin të qëndrojnë pranë atyre që duan, Krishtlindjet mbeten një kohë reflektimi, bashkimi dhe krijimi kujtimesh të paharrueshme.

Nga festa verore në hemisferën jugore te ritualet e frikshme dimërore në Evropë, këto zakone tregojnë se fryma festive merr forma të ndryshme.

Në Japoni, Krishtlindjet nuk janë festë fetare, pasi shumica e popullsisë nuk është e krishterë. Megjithatë, sezoni festohet me entuziazëm, veçanërisht falë një fushate marketingu të suksesshme të viteve 1970 nga zinxhiri i njohur i ushqimit të shpejtë KFC. Që prej asaj kohe, ngrënia e pulës së skuqur është kthyer në një simbol kombëtar të Krishtlindjeve. Familjet japoneze porosisin vakte të plota javë përpara, ndërsa ëmbëlsira tradicionale e festës është torta me luleshtrydhe dhe krem, një kombinim i thjeshtë por shumë i dashur.

Në Itali, ushqimi është në qendër të çdo feste, dhe Krishtlindjet nuk bëjnë përjashtim. Tryezat mbushen me antipasta të shumta, makarona, peshk dhe gatime të pjekura në furrë. Por një nga figurat më të veçanta të festave italiane është La Befana, shtriga e mirë që, sipas legjendës, fluturon mbi një fshesë dhe sjell dhurata për fëmijët më 6 janar, ditën e Epifanisë. Kjo traditë i jep festave një fund magjik dhe të gëzueshëm.

Në Skoci, Krishtlindjet nuk janë pika kryesore e sezonit festiv. Vëmendja kryesore i kushtohet Hogmanay, nata e Vitit të Ri Skocez. Rrugët mbushen me festa, fishekzjarrë dhe këngë tradicionale si “Auld Lang Syne”. Një zakon i vjetër, i njohur si “hyrja e parë”, parashikon që personi i parë që hyn në shtëpi pas mesnatës të sjellë fat të mirë për vitin e ardhshëm, shpesh duke mbajtur dhurata simbolike.

Ndërkohë, në Australi, Krishtlindjet bien në mes të verës. Temperaturat e larta e kanë kthyer festën në një aktivitet kryesisht në natyrë. Dreka tradicionale përfshin ushqime deti, proshutë të pjekur të ftohtë, sallata të freskëta dhe ëmbëlsirën e famshme pavlova. Pas ushqimit, familjarët dhe miqtë shpesh luajnë kriket në oborr ose shkojnë në plazh. Nuk është aspak e pazakontë të shohësh Babagjyshin e Vitit të Ri duke mbërritur me varkë ose duke pushuar në rërë.

Në Kaliforninë Jugore, klima e ngrohtë krijon skena po aq të pazakonta. Edhe pse është dhjetor, dielli shpesh shkëlqen dhe shumë njerëz përfundojnë në plazh. Këtu ka lindur tradita e Babagjyshit që bën surf, ku vendasit veshin kostumin e Babagjyshit dhe hyjnë në det mëngjesin e Krishtlindjeve, duke krijuar një atmosferë festive, plot humor dhe energji pozitive.

Në anën tjetër të spektrit, në Austri dhe rajonet alpine të Evropës, shfaqet figura e frikshme e Krampus-it. Ky personazh mitik, me brirë dhe pamje kërcënuese, shoqëron Shën Nikollën më 6 dhjetor dhe simbolizon ndëshkimin për fëmijët e pabindur. Parakalimet e Krampus-it janë bërë atraksione të mëdha turistike dhe i japin festave një dimension të errët, por shumë tërheqës.

Në Peru, festimet e Krishtlindjeve fillojnë në mesnatën e 24 dhjetorit. Qyteti i Limës ndriçohet nga fishekzjarrët, ndërsa familjet mblidhen për darkë vetëm pas mesnate. Festimet vazhdojnë deri në orët e para të mëngjesit, duke krijuar një atmosferë të ngjashme me natën e Vitit të Ri, por disa ditë më herët.

Në Poloni, Krishtlindjet janë thellësisht familjare dhe tradicionale. Mbrëmja e 24 dhjetorit konsiderohet më e rëndësishmja. Tryeza festive përfshin pierogi (petulla tradicionale), peshk të skuqur dhe gatime vegjetariane. Këto zakone përcillen nga brezi në brez dhe shoqërohen me momente emocionale, lutje dhe bashkim familjar.

Ndërsa në Angli, përveç darkave tradicionale, disa zona bregdetare organizojnë notin e Krishtlindjeve në detin e akullt – një ritual për guximtarët. Në rajone si Kornuolli, festimet vazhdojnë edhe pas Krishtlindjeve, me mbrëmje muzikore nëpër pabe dhe këngë tradicionale që këndohen me gjithë shpirt.

Pavarësisht ndryshimeve kulturore, një gjë mbetet e përbashkët kudo: Krishtlindjet janë një festë që bashkon njerëzit, ringjall shpresën dhe krijon momente që mbahen mend gjatë gjithë jetës. Në çdo cep të botës, kjo festë mbetet një simbol i dashurisë, mirësisë dhe gëzimit njerëzor.

Përshtati: Gazeta “Si”

The post Tradita magjepsëse të Krishtlindjeve nga e gjithë bota appeared first on Gazeta Si.

Gazeta “SI”- Dhjetëra struktura misterioze në të gjithë Hemisferën Veriore , disa prej tyre gati 5,000 vjeçare  janë ndërtuar me precizion për të përshëndetur Diellin në lindje dhe në perëndim gjatë ditës më të shkurtër të vitit. Por çfarë i motivoi njerëzit e lashtë të ndërtonin këto kryevepra të kalibruara nga dielli?

Solstici i dimrit, që zakonisht bie më 21 ose 22 dhjetor në Hemisferën Veriore, shënon momentin kur një cikël vjetor mbaron dhe lind një tjetër. Është dita me më pak orë dritë, dhe sapo kalon, ditët fillojnë të zgjasin gradualisht deri në solsticin e verës. Rëndësia e saj manifestohet në monumentet e lashta të krijuara për të njohur dhe festuar këtë moment kyç.

Një shembull i jashtëzakonshëm është varri Maeshowe në Orkney, i ndërtuar rreth vitit 2800 para Krishtit. Për syrin e pa trajnuar, duket si një kodër me bar, por fsheh një varr kuboid të veshur me gurë dhe një korridor hyrjeje 33 metra të gjatë, i orientuar nga jugperëndimi. Gjatë mesit të dimrit, tre javë përpara dhe pas solsticit, dielli që perëndon hyn në korridor dhe ndriçon varrin, duke krijuar një efekt spektakolar të “dritës së shenjtë”.

Këto struktura nuk ishin vetëm monumente fetare. Në të kaluarën e largët, njohja e cikleve të natyrës ,  përfshirë solsticat  ishte thelbësore për mbijetesën. Parashikimi i ndryshimeve sezonale ndihmonte në gjueti, peshkim, mbjellje dhe korrje, duke siguruar furnizimin e ushqimit. Me futjen e bujqësisë, rreth vitit 9000 p.e.s., njohja e solsticit u bë një mjet praktik dhe shpirtëror.

Shumë nga këto ide gjallërojnë edhe sot. Struktura si Stonehenge në Angli, Newgrange në Irlandë, Callanish në Hebridet e Jashtme dhe La Roche aux Fées në Francë, janë të ndërtuara për të përputhur pozicionin e Diellit gjatë solsticit.

Në shekullin e 20-të dhe 21-të, artistë bashkëkohorë kanë krijuar vepra të ngjashme me frymëzim nga neoliti. Nancy Holt me “Tunelet e Diellit” në Utah dhe James Turrell me “Kraterin Roden” në Arizonën veriore krijuan struktura që kornizojnë Diellin në solsticet dimërore dhe verore. Po kështu, Hiroshi Sugimoto në Japoninë e sotme ndërtuan Observatorin Enoura, i cili orienton vizitorin drejt lëvizjes së Diellit, duke ofruar një “orë të gjallë” artistike dhe natyrore.

Këto monumente dhe vepra arti na rikthejnë në kontakt me ritmet natyrore, ashtu si dikur varri Maeshowe dhe La Roche aux Fées. Solstici i dimrit , pika më e errët e vitit  ka qenë gjithmonë me rëndësi kritike për njerëzit, duke mishëruar konceptin e dritës, vdekjes dhe rilindjes. Ai është shenja e parë që na tregon se ditët me ndriçim dhe ngrohtësi më të madhe po vijnë, dhe se natyra vazhdon ciklin e saj të përjetshëm.

Burimi: BBC

The post Monumentet e lashta që ‘nderojnë’ solsticin e dimrit appeared first on Gazeta Si.

Gazeta “Si”– Është ndarë nga jeta këngëtari i njohur shqiptar Shemsi Krasniqi, i cili për publikun ishte i njohur gjerësisht si “Shemi”, vokalisti i grupit legjendar “Ilirët”.

Lajmi për humbjen e parakohshme të artistit është konfirmuar nga mediat në Kosovë.

Ende nuk dihet shkaku i vdekjes së tij. Sipas raportimeve, trupi i pajetë i Krasniqit është gjetur në banesën e tij në lagjen Dragodan, rreth mesnatës.

Shemsi Krasniqi ishte një nga zërat më të dashur dhe më ikonikë të muzikës shqiptare. Ai mbetet i paharruar si interpretuesi që i dha jetë këngës “Xhamadani vija vija”, e cila u shndërrua në një simbol kombëtar

Me zërin e tij karakteristik dhe interpretimin plot ndjenjë, Shemi arriti të lidhte breza të tërë me traditën dhe muzikën burimore shqiptare. Përmes veprimtarisë së tij me grupin “Ilirët”, ai la një trashëgimi të çmuar artistike në historinë e muzikës shqiptare.

The post Ndahet nga jeta këngëtari Shemsi Krasniqi, i njohur për ‘Xhamadani vija vija’ appeared first on Gazeta Si.

Këngëtari dhe kitaristi i njohur britanik Chris Rea ka ndërruar jetë, sipas një deklarate të bërë nga familja e tij. Artisti, i famshëm për këngë ikonike si Driving Home For Christmas dhe On the Beach, u shua në moshën 74-vjeçare, pas një sëmundjeje të shkurtër.

Në një deklaratë për Press Association, familja e tij tha se Rea ndërroi jetë më herët gjatë ditës në spital. Një njoftim zyrtar në emër të bashkëshortes së tij dhe dy fëmijëve u shpërnda për mediat pasditen e sotme.
Me një karrierë e gjatë dhe e suksesshme Chris Rea ishte një nga figurat më të veçanta të muzikës britanike, i njohur për zërin e tij të thellë, stilin blues-rock dhe kitarën karakteristike me slide. Karriera e tij muzikore zgjati më shumë se katër dekada, gjatë të cilave ai publikoi mbi 20 albume në studio dhe shiti miliona kopje në mbarë botën.

Ai arriti sukses të madh në vitet ’80 dhe ’90 me albume si On the Beach (1986), The Road to Hell (1989) dhe Auberge (1991), duke u bërë një emër i qëndrueshëm në skenën ndërkombëtare. Kënga Driving Home For Christmas mbetet edhe sot një nga himnet më të dashura të festave të fundvitit në Mbretërinë e Bashkuar dhe më gjerë.
Pavarësisht problemeve serioze shëndetësore gjatë viteve, Chris Rea vazhdoi të krijonte dhe të performonte, duke fituar respekt për këmbënguljen dhe pasionin e tij për muzikën.

The post Ndahet nga jeta në moshën 74-vjeçare, artisti britanik Chris Rea appeared first on Gazeta Si.

Nga Gazeta “SI”-Dymbëdhjetë personalitete të shquara u nderuan me titullin “Ambasadorë të kulturës bullgare – 2024” në një ceremoni solemne të mbajtur në Radion Kombëtare Bullgare, më 18 dhjetor 2025.

Mes të vlerësuarve ishte edhe Milena Selimi, gazetare, përkthyese dhe dramaturge nga Shqipëria me origjinë bullgare, e dalluar për kontributin e saj të jashtëzakonshëm në promovimin e letërsisë bashkëkohore bullgare në gjuhën shqipe.

“Radioja është dashuria ime e parë. Kam nisur rrugëtimin tim profesional në radio dhe e di shumë mirë peshën e fjalës,” u shpreh Selimi për Radio Bullgaria pas marrjes së çmimit.

Falë përkthimeve të saj, lexuesit shqiptarë janë njohur me veprat e autorëve të njohur bullgarë si Georgi Gospodinov, Alek Popov, Kalin Terziyski, Milen Ruskov, Todor P. Todorov, Zllatimir Kolarov, etj. Në vitin 2024, Selimi u shpall “Përkthyesja më e mirë” në Panairin e Librit në Tiranë për përkthimin në shqip të romanit “Kohëstrehim”, si dhe u nderua me çmimin “At’ Gjergj Fishta”, një nga vlerësimet më prestigjioze për përkthimin letrar në Shqipëri.

Vlerësimi është pjesë e një nisme të medias publike bullgare që prej vitesh promovon krijuesit, veprimtaria e të cilëve kapërcen kufijtë kombëtarë dhe kontribuon në afirmimin ndërkombëtar të kulturës bullgare.

Çmimi “Ambasador i kulturës bullgare” iu dorëzua Milena Selimit nga shkrimtari Georgi Gospodinov, fitues i çmimit Ndërkombëtar “Booker”, i cili mban këtë titull që prej vitit 2021.

The post Milena Selimi shpallet ‘Ambasadore e Kulturës Bullgare’/ Trofeun ia dorëzon shkrimtari Gospodinov appeared first on Gazeta Si.

Gazeta “SI”- Shërbimi postar i Danimarkës do të dorëzojë letrën e tij të fundit më 30 dhjetor, duke i dhënë fund një tradite që ka zgjatur për rreth katër shekuj. Lajmi është bërë i ditur nga kompania PostNord, e cila ka vendosur të ndalojë përfundimisht shpërndarjen e letrave për shkak të rënies drastike të kërkesës dhe digjitalizimit të shpejtë të shoqërisë daneze.

PostNord, e krijuar në vitin 2009 pas bashkimit të shërbimeve postare të Danimarkës dhe Suedisë, ka njoftuar se si pjesë e këtij vendimi do të shkurtojë rreth 1.500 vende pune dhe do të heqë nga përdorimi 1.500 kuti postare të kuqe, të cilat për dekada kanë qenë simbol i shërbimit postar në vend.

Kompania e përshkroi Danimarkën si një nga vendet më të digjitalizuara në botë, duke theksuar se numri i letrave ka rënë ndjeshëm, ndërsa blerjet online dhe dërgesat e pakove janë në rritje të vazhdueshme. Për këtë arsye, PostNord ka vendosur të fokusohet kryesisht në shpërndarjen e pakove.

Heqja e kutive postare ka nxitur interes të madh te qytetarët. Vetëm brenda tri orësh, 1.000 kuti postare të çmontuara u shitën pasi dolën në treg në fillim të këtij muaji. Çmimi për një kuti në gjendje të mirë arriti deri në 268 euro, ndërsa ato më të konsumuarat u shitën për rreth 200 euro. Rreth 200 kuti të tjera pritet të dalin në ankand gjatë muajit janar.

PostNord ka bërë të ditur gjithashtu se do të rimbursojë pullat postare daneze të papërdorura, por vetëm për një periudhë të kufizuar kohore. Ndërkohë, kompania do të vazhdojë shpërndarjen e letrave në Suedi.

Qytetarët danezë do të kenë ende mundësi të dërgojnë letra përmes kompanisë private Dao, e cila tashmë ofron këtë shërbim dhe pritet ta zgjerojë atë nga muaji janar, me kapacitet deri në 80 milionë letra në vit.

Shërbimi postar danez ka qenë përgjegjës për shpërndarjen e letrave që nga viti 1624, duke shënuar kështu fundin e një prej institucioneve më të vjetra në historinë e vendit.

The post Themeluar në vitin 1624 / Posta daneze ndërpret shpërndarjen e letrave pas 400 vjetësh appeared first on Gazeta Si.

Gazeta “Si” –Fituesi i Festivalit të 64-t të Këngës në RTSH është shpallur artisti Alis me këngën “Nan”. Ai u shpall fitues pas votimit të jurisë profesioniste dhe votave të publikut.

Vendi i dytë u shpall Inis Neziri me këngën “Ta kam fal” ndërsa në vendin e tretë u rendit Sheila Haxhiraj me “Zemra e tokës”.

Alis do të përfaqësojë Shqipërinë në Eurovision 2026, i cili do të mbahet në Austri.

The post Alis me ‘Nan’ do përfaqësojë Shqipërinë në Eurovision 2026 appeared first on Gazeta Si.

Gazeta “SI”- “Ëndrra ime është që disa prej tyre të bëhen gjenerale”, thotë kreu i çështjeve gjinore për Forcat e Armatosura të Ukrainës, ku rreth 7% e një milion personelit janë gra.

“Pse i braktisët fëmijët tuaj? A po fitoni shumë në ushtri?” – e pyetën ata Vatrën, një nënë të një djali dhe një vajze.

“Po shërben në vend që t’i rritësh. Duhet të rrish në shtëpi”, i thanë ata Bilkës, një nëne të dy vajzave.

“Po sikur të vdesësh? Nëse nuk je nënë, je asgjë”, iu tha Rutës, një nënë të tre fëmijëve, në rrjetet e saj sociale.

Dëshmitë e këtyre ushtareve ukrainase pasqyrojnë rrugën e vështirë drejt barazisë midis burrave dhe grave në ushtri gjatë pushtimit rus. Ato janë pjesë e fushatës Veteranka, e cila synon të normalizojë praninë e grave në Forcat e Armatosura të Ukrainës. Paragjykimet dhe stereotipet nuk ndodhin vetëm në vijën e frontit, por edhe në shoqëri dhe brenda familjeve.

“Të jesh grua në ushtri do të thotë të përballesh me dyshimet e të tjerëve çdo ditë”, thekson mjekja luftarake Katerina Priimak, e cila drejton këtë iniciativë të pavarur.

“Ëndrra ime është që disa prej tyre të bëhen gjenerale”, thotë Oksana Grigorieva, 49 vjeç, drejtuese e çështjeve gjinore në ushtri. Grigorieva e mbajti këtë pozicion në ushtrinë spanjolle deri në majin e kaluar, pasi kishte punuar në këtë kapacitet që nga viti 2022, duke i dhënë asaj disa vite përvojë në këtë fushë. Megjithatë, ajo pranon se detyra që e pret nuk është e lehtë, pasi shumë, thekson ajo, ende i shohin gratë si kuzhiniere ose rrobaqepëse në vend të snajpereve ose shofereve të tankeve.

Aktualisht, në ushtrinë ukrainase ka afërsisht 72,000 gra, që përfaqësojnë rreth 7% të një milion personelit të saj. Nga këto, 19,000 mbajnë pozicione civile, si Grigorieva. Rreth 5,500 janë të vendosura në zona luftimesh. Rekrutimi i detyrueshëm i burrave të moshës 25 deri në 60 vjeç sipas ligjit ushtarak ka ulur përqindjen e grave në ushtri,  së cilës ato i bashkohen vullnetarisht , por numri i tyre vazhdon të rritet.

Ukraina po planifikon reforma, përfshirë ato në ushtri, për t’u afruar më shumë me Bashkimin Evropian dhe NATO-n. Në të njëjtën kohë, ajo është përfshirë në luftë që nga viti 2014, kur trupat ruse hynë në lindje të vendit, përpara se Kremlini të niste pushtimin e tij në shkallë të plotë në vitin 2022. Që nga viti 2018, një kuadër i ri ligjor ka promovuar barazinë, thekson Grigorieva. Tani, në letër, gratë mund të studiojnë për një karrierë ushtarake dhe të kenë akses në çdo pozicion, përfshirë rolet luftarake.

“Kjo është arritja jonë e madhe dhe jemi krenare” thekson ajo.

Megjithatë, paragjykimet dhe seksizmi vazhdojnë ta ndërlikojnë rrugën për gratë që zgjedhin një karrierë ushtarake dhe synojnë të ngjiten në gradë:

“Vetëm pse dikush është i ri dhe i bukur nuk do të thotë se është dashnorja e dikujt”, ankohet Grigorieva, duke iu referuar një mentaliteti të rrënjosur në të kaluarën dhe indiferent ndaj meritës.

Këto qëndrime pengojnë ndryshimet legjislative që synojnë luftimin e krimeve si përdhunimi, abuzimi seksual dhe ngacmimi, pasi gjatë kohës së ish-republikës sovjetike kjo çështje mezi trajtohej, shton ajo.

“Ata që më parë ishin civilë, tani i bashkohen ushtrisë pa e ditur se çfarë është Konventa e Stambollit”, thotë oficerja e çështjeve gjinore, duke iu referuar traktatit të Këshillit të Evropës për parandalimin dhe luftimin e dhunës ndaj grave, një iniciativë në të cilën Kievi është bashkuar.

“Epo, unë thjesht po flirtoja sepse më pëlqen ajo”, është një tjetër shprehje që mund të dëgjohet nga ushtarët, sipas Grigorieva-s, e cila shpjegon se të gjitha programet e trajnimit ushtarak përfshijnë kapituj mbi ndërprerjen e diskriminimit dhe ngacmimit.

Kanë ikur ditët kur një sjellje e tillë rezultonte në një gjobë prej vetëm 360 hryvnias (rreth 8 dollarë). Tani, sipas kodit të ri disiplinor ushtarak, komente të tilla mund të çojnë në mbajtjen e një pjese të konsiderueshme të pagës së dikujt. Sidoqoftë, Grigorieva thekson praninë e këshilltarëve gjinorë në të gjitha njësitë ku  ka rreth 700 të tillë  dhe pohon se ngacmimi nuk është ndër problemet kryesore.

Ajo është më e shqetësuar se, pasi gratë pranohen në pozicione luftarake, “jo të gjithë komandantët i shohin ato si të afta për lidership”. Kjo është arsyeja pse “objektivi i saj kryesor” është të ketë “sa më shumë gra të jetë e mundur në pozicione udhëheqëse”, thekson ajo, sepse “nuk kemi as edhe një grua që drejton një brigadë” (të përbërë nga 5,000 deri në 7,000 personel) dhe “vetëm një drejton një batalion” (prej rreth 500).

Megjithatë, ajo thekson se kjo është rruga që gratë duhet të ndjekin në karrierën e tyre ushtarake pas legjislacionit të ri të vitit 2018. Por jo gjithçka mund të menaxhohet përmes rregullave të shkruara që duhet të zbatohen.

“Është e vërtetë që humbja e një gruaje ndihet ende shumë më thellë sesa ajo e një burri”, shpjegon Grigorieva, duke iu referuar një rasti që përfshin vdekjen e një mjeku luftarak.

Ndër motivimet që shtyjnë disa të bëhen vullnetarë janë rastet kur ata vendosin të mbajnë luftën larg fëmijëve të tyre, ose sepse kanë humbur një anëtar të familjes dhe përdorin atë humbje si forcë shtytëse për t’u bashkuar me mbrojtjen e Ukrainës.

Një nga historitë më tronditëse është ajo e një çifti të martuar, të dy ushtarë me kontratë, me dy fëmijë: një foshnjë tetëmuajshe dhe një trevjeçar nga një martesë e mëparshme. Në vitin 2022, ata vendosën që ajo do të shkonte në vijën e frontit si mjeke luftimi. Ligji lejon, në rastin e një çifti të martuar, që njëri prej tyre të përjashtohet nga shërbimi ushtarak. Gruaja ,emrin e së cilës Grigorieva nuk e zbulon  deklaroi mes dyshimeve të familjes së partnerit të saj: “Unë jam luftëtare”.

Pas tre vitesh, marrëdhënia u prish dhe ushtria ndërhyri për të siguruar që, në procedurat e divorcit, ajo të mos humbë të drejtat prindërore dhe, nga ana tjetër, thirri ish-burrin për shërbim të detyrueshëm. Tani ajo mbetet ushtare, por në frontin e brendshëm.

Në pozicionet e luftimit, ambientet e ngushta dhe rreziku parandalojnë dallimet midis burrave dhe grave që janë të mundshme, për shembull, në kampet e stërvitjes ose kazermat larg vijave të frontit. Intimiteti nuk njeh gjini në llogore.

Pas më shumë se 3 vitesh luftë, mediat sociale ndonjëherë pasqyrojnë transformimin që po kalon Ukraina. Një foto e një tualeti të improvizuar të spërkatur me urinë në vijat e frontit, e postuar nga një ushtare femër, shërben si një kujtesë ironike: “Edhe këtu, duhet të dini si të synoni, shokë.”

Burimi: El Pais

The post Nga kuzhiniere në snajperiste/ Gratë ukrainase luftojnë për barazi në ushtri appeared first on Gazeta Si.

Nga Gazeta “SI”- Akademia e Shkencave dhe Arteve e Kosovës (AShAK) ka shënuar një moment historik duke zgjedhur për herë të parë një grua në krye të saj. Justina Pula mori detyrën e kryetares së AShAK, duke theksuar rëndësinë e përfaqësimit gjinor në institucionet më të larta të dijes dhe duke dhënë shpresë për një rol gjithnjë e më aktiv të grave në udhëheqjen e institucioneve shkencore dhe kulturore.

Justina Pula, e lindur në Prishtinë në vitin 1953, ka ndjekur një karrierë të shkëlqyer akademike dhe profesionale. Ajo diplomoi në Fakultetin Ekonomik të Prishtinës (1976). Kreu studime pasuniversitare në Zagreb (1984) dhe u doktorua në Fakultetin Ekonomik të Prishtinës me tezën “Investimet demografike dhe zhvillimi ekonomik i Kosovës” (1977).

Karriera e saj në Fakultetin Ekonomik filloi në vitin 1978 si asistente e më pas avancoi në docent dhe profesor ordinar në vitin 2004. Pula ka qenë një pioniere në zhvillimin e kërkimeve operacionale në Kosovë, duke aplikuar metoda matematike dhe statistike në planifikimin dhe optimizimin e proceseve të biznesit , menaxhment dhe vendimmarrje. Ajo ka udhëhequr studentë në punime diplome, teza masteri dhe doktorature, duke kontribuar thelbësisht në avancimin e arsimit dhe kërkimit shkencor në vend.

Përveç angazhimit akademik, Justina Pula ka kontribuar edhe në fushën publike dhe të shoqërisë civile. Ajo ka shërbyer si Ministre e Energjisë dhe Minierave (2008–2011), deputete në Kuvendin e Kosovës (2011–2014) dhe ka qenë aktive në promovimin e barazisë gjinore dhe fuqizimit të grave përmes organizatave të ndryshme.

Pula është zgjedhur anëtare korrespondente e AShAK në vitin 2016, sekretare e Seksionit të Shkencave Shoqërore në vitin 2018 dhe anëtare e rregullt-akademike në vitin 2020. Zgjedhja e saj si kryetare e Akademisë shënon një hap të rëndësishëm drejt barazisë gjinore dhe promovimit të dijes në Kosovë.

Justina Pula pason në detyrë shkrimtarin dhe studiuesin e letërsisë Mehmet Kraja, i cili drejtoi Akademinë e Shkencave dhe të Arteve të Kosovës për periudhën 2019–2025.

The post Kush është Justina Pula, gruaja e parë që do të udhëheqë Akademinë e Shkencave të Kosovës? appeared first on Gazeta Si.

Nga Gazeta “SI”- Nëse ekziston një simbol i Krishtlindjes që mund të konsiderohet si “roja” i festës, atë nder e meriton Arrëthyesi. Këto figura druri shumëngjyrëshe janë bërë pothuajse po aq të lidhura me Krishtlindjen sa edhe Babagjyshi. Por përse ka ndodhur kështu?

Arrëthyesit e parë u krijuan nga punëtorët e drurit në male të Gjermanisë në fund të shekullit të 17-të. Siç sugjeron edhe emri i tyre, qëllimi fillestar i këtyre figurave ishte si vegla kuzhine. Shumë prej tyre përfaqësonin ushtarë dhe sundimtarë, një ide që konsiderohej si një shaka e këndshme: banorët e shtëpive kënaqeshin duke pasur figura autoriteti që “punonin” për ta. Arrëthyesi fillimisht shërbente si një vegël kuzhine për të thyer arrat dhe farat e tjera të forta. Ai ishte një mjet praktik që ndihmonte njerëzit të hapnin arrat për t’i përdorur në gatime dhe ëmbëlsira.

Forma e tij e zakonshme, shpesh një figurë druri që ngjasonte me ushtar ose sundimtar, kishte një qëllim funksional dhe humoristik: kur e shtypeje ose e hapje mekanikisht, figura “punonte” për të thyer arrën, duke i dhënë përdoruesit një ndjesi të këndshme dhe shpesh argëtuese.

Me rritjen e popullaritetit, rritej edhe kërkesa. Në vitin 1872, Friedrich Wilhelm Fuchtner, i njohur si “babai i arrëthyesit,” filloi prodhimin në masë të këtyre figurave druri duke përdorur një lathe të fuqizuar me ujë. Ky ishte hapi që i dha arrëthyesit një shtrirje më të gjerë dhe i bëri të njohura jashtë kufijve gjermanë.

Në vitin 1892, kompozitori i madh Pyotr Ilyich Tchaikovsky solli baletin e famshëm “Arrëthyesi”, duke i lidhur përgjithmonë këto figura druri me Krishtlindjen. Historia tregon për një ushtar arrëthyes që merr jetë natën e Krishtlindjes, një narrativë që ka bërë që këto dekorime të bëhen pjesë e pandashme e festës.

Me kalimin e kohës, funksioni origjinal i arrëthyesit u harrua, ndërsa dekorimet u bënë më të sofistikuara, shpesh të zbukuruara me gurë të rremë, xixëllima, shirita metalikë dhe elementë të tjerë dekorativë. Sot, modelet e arrëthyesve përfshijnë tema dhe profesione të ndryshme, dhe janë një pjesë e rëndësishme e koleksioneve festive.

Baleti, i porositur nga Teatri Perandorak i Rusisë, u krijua gjatë një periudhe të vështirë personale për Tchaikovskyn. Shfaqja tregon procesin e tij të krijimit gjatë viteve 1831–1892, duke përshkruar mungesën e frymëzimit dhe stuhinë emocionale që shoqëroi kompozimin e veprës, deri në momentin kur kompozitori gjeti shpresën dhe forcën për të vazhduar përmes muzikës.

Arrëthyesi në TKOBAP

Magjia e baletit “Arrëthyesi” do të pushtojë këtë fundvit edhe skenën e TKOBAP, tashmë një traditë e këtij institucioni. Një shfaqje e cila kërkohet gjithmonë nga publiku, ka bërë që netët e shfaqjes të shtohen jashtë parashikimeve, në mënyrë që secili të ketë mundësinë të shijojë magjinë e shfaqjes.

Arrëthyesi është një udhëtim në botën e ëndrrave, muzikës së pavdekshme të Tchaikovskyt dhe magjisë së Krishtlindjes, që vazhdon të bashkojë publikun rreth artit dhe fantazisë, duke treguar se një figurë druri e vogël mund të mbajë një histori të madhe dhe emocione të pafund.

The post Historia e ‘Arrëthyesit’/ Nga kuzhina në baletin e Krishtlindjes appeared first on Gazeta Si.

Nga Gazeta “SI”- Festivali i 64-të i Këngës në RTSH nisi mbrëmjen e parë dhe, për katër netë me radhë, synon të prezantojë para publikut jo vetëm këngët konkurruese, por edhe rikthime nostalgjike, si dhe të ftuar specialë që i japin një larmi të nevojshme eventit më të madh të muzikës së lehtë shqiptare.

Nën prezantimin e aktorit të humorit Salsano Rrapi dhe këngëtares Arilena Ara, duket se ideja e organizatorëve ka qenë krijimi i një “shoqërimi” mes humorit, sarkazmës dhe sharmit të Aras. Por, të paktën në natën e parë, kjo ide mbeti më shumë në letër sesa në skenë. Që në minutat e para u vu re një mungesë e theksuar kimie mes dy prezantuesve, e cila u reflektua drejtpërdrejt edhe te publiku.

Batutat e vakëta të Salsanos dhe ngrirja emocionale e Arilenës nuk u kombinuan në asnjë moment përgjatë gjithë mbrëmjes, duke e kthyer komunikimin mes tyre në një marrëdhënie të ftohtë, skematike dhe pa puls. Duke pasur parasysh edicionet e mëparshme dhe kohëzgjatjen prej katër netësh, mund të shpresojmë se kjo marrëdhënie do të konsolidohet dhe “akujt” do të shkrihen, por nata e parë, fatkeqësisht, ishte deri diku për t’u harruar.

Arsyet janë disa. Së pari, batutat e Salsanos, shpeshherë gati personale, ngjanin më shumë me prezantimin e miqve në një festë familjare sesa me një event madhor publik, ku individualja duhet të shkrihet në kolektive. Rasti i prezantimit të jurisë është ilustrues: për thuajse secilin prej tyre, etiketa “miku im” u përdor me një lehtësi të tillë, sa krijonte përshtypjen sikur përzgjedhja ishte bërë nga vetë ai.

Kulmi i këtij konfuzioni erdhi me batutën gati bajate drejtuar tenorit me famë ndërkombëtare Ramë Lahaj, duke iu referuar emrit të tij si “emër i fortë” , një përzierje e panevojshme e politikës me artin, që i mbivendosi emrit të madh artistik një krahasim krejtësisht të pavend.

Nga këto detaje të vakëta e pa sens, e deri te thirrja e emrave të artistëve nga Arilena Ara, me një zë të ulët dhe pa ngarkesë emocionale, thuajse si në një akt vakie, u krijua ndjesia e një mos-ngjitjeje të vazhdueshme mes dy figurave kryesore të mbrëmjes.

Duke kaluar te ana artistike, çdo prezantim i artistëve pjesëmarrës shoqërohej me një klip hyrës, ku tentonte të ndërthurej tradicionalja me modernen. Por edhe këtu, efekti ishte i zbehtë. Për shembull, në një moment, artistja Inis Neziri, e veshur me një kostum plot xixha që ngjante më shumë me karnevalet, “pluskonte” me thonj të gjatë mbi një makinë shkrimi Olivetti të shekullit të kaluar. Një skenë që kërciste aq fort konceptualisht, sa edhe improvizimet teatrale të dikurshme në shkollat fillore do të dukeshin më pranë kontekstit kohor. Një improvizim i panevojshëm, thuajse qesharak, sidomos për një klip ku janë investuar kohë, ide dhe, mbi të gjitha, para.

Nga ana tjetër, angazhimi i artistëve në skenë ishte mbresëlënës, si nga prurjet e reja, ashtu edhe nga ata që konsiderohen “big”. Përtej shpendit të balsamosur në kostumin e Sheilës, një detaj krejt i pavend, apo guximit të Erand Sojlit për të ardhur ndryshe, pati edhe momente të vërteta emocioni. Performanca e Sara Kapo apo duartrokitjet e zgjatura për Alis na rikthyen kujtimin e festivaleve të dikurshme, ku publiku mezi priste të shijonte artistët e preferuar.

Kësaj i shtohet edhe skenografia dinamike, ku orkestra ndërthurej me copëzimin e saj, duke krijuar idenë e një godine me kate – një risi interesante në ndërtimin e skenave në Shqipëri.

Në përfundim, nata e parë ishte një test që nxori në pah defektet dhe të metat, por kjo nuk përjashton mundësinë e përmirësimeve. Në katër netë mund të ndodhë gjithçka: nga një raport më organik mes prezantuesve, deri te performanca që priten të jenë më të zjarrta. Të paktën, ky ka qenë edhe një nga kriteret e pranimit këtë vit.

Le të presim dhe të shohim.

The post Festivali i RTSH-së/ Një natë për të (mos) u harruar… appeared first on Gazeta Si.

Nga Jordi Pérez Colomé- Zbulimi i muzikës ka ndryshuar rrënjësisht gjatë dekadës së fundit. Dikur, muzika e re vinte kryesisht përmes miqve, radios apo dyqaneve muzikore. Sot, këto kanale ende ekzistojnë, por janë shoqëruar  dhe shpesh zëvendësuar nga platformat e transmetimit dhe mediat sociale. Përmbledhjet vjetore të Spotify, si ‘Spotify Wrapped’, janë bërë momente reflektimi kolektiv mbi shijet tona muzikore.

Megjithatë, kjo mënyrë e re e zbulimit të muzikës ka ngritur edhe shqetësime serioze për transparencën, ndikimin e algoritmeve dhe pabarazitë strukturore në industri.

Këto pyetje janë në qendër të një projekti të financuar nga Bashkimi Evropian, që synon të “auditojë zbulimin algoritmik të muzikës”. Drejtues i këtij projekti është Lorenzo Porcaro, matematicien dhe studiues në Universitetin Sapienza të Romës, i cili ka analizuar nga afër mënyrën se si algoritmet ndikojnë në atë që dëgjojmë.

Zbulimi i muzikës sot: më shumë sociale sesa algoritmike

Sipas Porcaro-s, mënyra se si zbulojmë muzikë varet shumë nga mosha dhe konteksti social. Për të rinjtë, mediat sociale si TikTok dhe YouTube janë bërë kanalet kryesore të zbulimit muzikor. Artistët sot ndërtojnë një marrëdhënie të drejtpërdrejtë me audiencën e tyre përmes këtyre platformave: ata njoftojnë publikun për këngë të reja dhe i drejtojnë dëgjuesit drejt Spotify apo shërbimeve të tjera të transmetimit.

Platformat e transmetimit, megjithëse reklamohen si mjete për zbulimin e muzikës së re, në praktikë luajnë një rol më të kufizuar sesa pretendohet. Ato funksionojnë më shumë si hapësira ku konsumohet muzika tashmë e njohur, ndërsa impulsi fillestar shpesh vjen nga jashtë  veçanërisht nga mediat sociale.

 Kush vendos çfarë dëgjojmë?

Një nga pyetjet më të ndjeshme është nëse dikush  apo diçka  vendos realisht se çfarë muzike dëgjojmë. Porcaro thekson se nga jashtë është e vështirë të kuptohet se si funksionojnë algoritmet, sepse ne shohim vetëm rezultatin final: rekomandimet.

Në disa raste, këto rekomandime duken logjike, siç janë sugjerimet e bazuara në vendndodhjen gjeografike. Tregjet kombëtare luajnë ende një rol të madh. Për shembull, në Itali, rreth 90% e muzikës që dëgjohet është vendase – një nga përqindjet më të larta në Evropë. Kjo tregon se algoritmet nuk janë domosdoshmërisht globale dhe neutrale, por të ndjeshme ndaj konteksteve lokale.

Mungesa e transparencës krijon terren për dyshime dhe teori konspirative. Porcaro sugjeron një qasje më pragmatike: industria muzikore ka qenë gjithmonë e përqendruar rreth etiketave të mëdha, të cilat kanë interesa të qarta ekonomike. Si në radio dikur, edhe sot muzika më komerciale ka më shumë gjasa të promovohet.

Fakti që algoritmet rekomandojnë shpesh artistë shumë të dëgjuar nuk do të thotë domosdoshmërisht se ato janë të manipuluara. Logjika e performancës është e thjeshtë: nëse shumica dëgjon një artist, ka gjasa që edhe dëgjuesit e rinj ta pëlqejnë atë. Problemi kryesor, sipas Porcaro-s, është se ne dimë shumë pak për mekanizmat e brendshëm të këtyre sistemeve.

Platformat si radio e personalizuar

Sipas Porcaro-s, përvoja e sotme e transmetimit i ngjan shumë radios së dikurshme, por të personalizuar. Edhe pse në teori kemi akses në gjithë muzikën e botës, në praktikë dëgjojmë kryesisht të rejat dhe atë që përforcohet vazhdimisht nga algoritmet.

Platformat nuk po shpikin një model krejtësisht të ri, por po përforcojnë dinamika që kanë ekzistuar gjithmonë në kulturën muzikore: fokusin te risia, te hitet dhe te artistët me më shumë ekspozim.

 Këshilla për artistët në zhvillim

Një nga iluzionet më të përhapura, sipas Porcaro-s, është ideja se fama mund të vijë thjesht falë algoritmit. Në realitet, ndërtimi i një karriere muzikore kërkon ende punë në terren: koncerte, lidhje lokale dhe një marrëdhënie të drejtpërdrejtë me publikun.

Mediat sociale janë bërë pothuajse të domosdoshme, sepse u lejojnë artistëve të komunikojnë drejtpërdrejt me fansat. Megjithatë, transmetimi mbetet një lojë më pasive, ku artistët janë njëkohësisht krijues dhe përdorues, të ftuar të luajnë sipas rregullave të platformës.

Transmetimi u pa fillimisht si një zgjidhje ndaj piraterisë dhe një shpresë për rimëkëmbjen e industrisë muzikore. Por problemi kryesor mbetet rishpërndarja e fitimeve dhe e ekspozimit. Teknologjia, sipas Porcaro-s, pasqyron të njëjtat pabarazi strukturore që kanë ekzistuar gjithmonë.

Megjithatë, ai mbetet optimist për të ardhmen e muzikës. Historikisht, risitë kanë ardhur nga nënkulturat, të cilat më pas janë bërë pjesë e rrymës kryesore. Ky cikël, sado i vështirë për t’u thyer, vazhdon të prodhojë forma të reja shprehjeje muzikore.

Jordi Pérez Colomé është gazetar, autor dhe pedagog spanjoll i njohur, i specializuar në politikën ndërkombëtare, teknologjinë , veçanërisht inteligjencën artificiale dhe politikën e Shteteve të Bashkuara. Ai shkruan për gazetën El País dhe është autor i disa librave.

The post Kush vendos për muzikën që dëgjojmë? appeared first on Gazeta Si.

Gazeta “SI”- Festivali i Këngës në RTSH nis sonte edicionin e tij të 64-t, duke shënuar edhe një tjetër kapitull në historinë e ngjarjes më të rëndësishme të muzikës së lehtë shqiptare.

Festivali do të çelet më 17 dhjetor, në orën 21:00, në Pallatin e Kongreseve dhe do të vijojë deri më 20 dhjetor, me katër netë të ndara sipas një strukture tashmë të konsoliduar.

Nën drejtimin artistik të Elhaida Danit, skenar të Koloreto Cukalit dhe nën moderimin e Arilena Aras dhe Salsano Rrapit, ky edicion përfshin një përzierje artistësh të afirmuar, rikthime pas disa vitesh mungesë, si edhe emra të rinj që synojnë të prezantohen për herë të parë në skenën e festivalit.

Në listën e konkurrentëve bëjnë pjesë emra të njohur për publikun si Fifi dhe Tiri Gjoci, Alis, Vedat Ademi, Evi Reçi, Erik Lloshi, Kamela Islamaj, si dhe grupi 2 Farm. Krahas tyre, festivali sjell edhe prurje të reja, duke ruajtur traditën e hapjes së hapësirave për talente të rinj. Një nga elementët që ka tërhequr vëmendje këtë vit është edhe pjesëmarrja e aktorit Erand Sojli, i cili do të garojë si këngëtar.

Dy netët e para të Festivalit të Këngës do të jenë konkurruese, ku të gjithë artistët do të interpretojnë këngët e tyre në garë. Nata e tretë i është kushtuar Nostalgjisë, duke rikthyer në skenë këngë dhe interpretime të njohura nga edicionet e kaluara, ndërsa nata e katërt do të jetë Finalja e Madhe, ku do të shpallet edhe fituesi i edicionit të 64-t.

Edicioni i këtij viti zhvillohet nën moton “Neo Albania Future”, duke synuar një qasje më moderne si në aspektin muzikor, ashtu edhe në atë skenik. Organizatorët kanë bërë të ditur se artistët nuk do të vlerësohen vetëm për interpretimin vokal, por edhe për performancën në skenë.

Përveç konkurrentëve, gjatë katër netëve të festivalit janë parashikuar edhe performanca nga të ftuar specialë shqiptarë dhe ndërkombëtarë. Mes tyre përmendet prania e Tommy Cash, rikthimi në skenën e festivalit i grupit Shkodra Elektronike, si dhe një performancë nga Bleona Qereti, e cila shënon 30-vjetorin e këngës së saj të parë në Festivalin e Këngës, “Lërmëni”. Po ashtu, në skenë do të ngjitet edhe tenori Ramë Lahaj, kantautori Vlashent Sata, si dhe të tjerë të ftuar, emrat e të cilëve do të bëhen të ditur gjatë netëve të festivalit.

Festivali i Këngës në RTSH mbetet eventi përmes të cilit përzgjidhet përfaqësuesi i Shqipërisë në Konkursin Evropian të Këngës “Eurovision”. Vitin e kaluar, Shqipëria u përfaqësua nga “Shkodra Elektronike” me këngën “Zjerm”

The post Nis sonte edicioni i 64-t i Festivalit të këngës në RTSH appeared first on Gazeta Si.

Nga Gazeta “SI”- Prishtinën e gjeta në brymë dimri, të zbardhur nga ngrica e mëngjesit, që megjithatë nuk ia del ta ndalojë vrullin e një qyteti që gjallon ditë e natë. Klima e ashpër dhe i ftohti ngjajnë sikur janë në sinkron me klimën politike, të ashpër, agresive dhe tejet të polarizuar.

Rruga për në qendër është e shkurtër: nga stacioni deri te katedralja janë vetëm shtatë minuta, përgjatë të cilave kundron thuajse tërë Prishtinën, tipologjitë e njerëzve, bizneset, godinat dhe arkitekturën mikse, e cila vitet e fundit sikur ka hyrë në një fazë shndërrimi të pandalshëm.

Grataçelat ia kanë mësyrë edhe qiellit të Prishtinës; zhvillimi nuk pyet. Është e çuditshme kur mendon se ky qytet, vetëm 25 vite më parë, ishte nën shtetrrethim e okupim, ndërkohë që sot, si një qytet tërësisht i lirë, po rreket të rigjejë veten dhe rrënjët e veta perëndimore.

Por ka gjurmë të pashlyeshme në jetën e Prishtinës, të cilat më së shumti jetojnë në mendjen dhe kujtesën e prishtinalive. Një lloj nostalgjie e legjitimuar për kohën kur arti, politika dhe angazhimi social kishin kuptim thelbësor, kuptim që sot është relativizuar, duke e shndërruar skenën politiko-shoqërore të qytetit pothuajse në një arenë përplasjesh.

Prishtina është qytet që rrëfen. Rrëfen me gjithçka: me godinat e vjetra që mbartin trishtimin e një kohe, por edhe funksionalitetin e një kohe tjetër. Dy koraca që mbivendosen, duke e bërë të pamundur të flasësh për këtë qytet pa i bashkëngjitur konotacionet e para- dhe pas-çlirimit.

Por ajo rrëfen edhe përmes njerëzve. Individëve që bisedat i ndërtojnë më shpesh mbi “si ishte” dhe shumë më pak mbi “si është”. Dhe ngjan sikur qyteti jeton vetëm përmes kujtimeve.

Njeriu që kujton dhe pendesa e Vuk Draskovic.

Në “Prince Café” mezi gjen vend për t’u ulur. Sapo shtyj derën dhe gjendem në verandën e madhe përplot njerëz, dëgjoj një zë që më thërret. Nuk është çudi, në Prishtinë kam plot miq. Behxhet Bici, botuesi i “Koliqit”, është ulur diku në qoshe dhe më fton të ulem me të. Një lehtësim i vogël, kur sheh se në sallë nuk ka asnjë vend të lirë.

Behxheti është botues dhe flet me pasion për librat e rinj që po boton. Ministria e Kulturës së Kosovës financon dhe shpërblen shumë vepra letrare, duke ua bërë jetën më të lehtë botuesve. Por Behxheti është nga ata që po e ndërton rrugëtimin e vet me kujdes, duke zgjeruar hartën e autorëve cilësorë që boton. Përvoja e tij jetësore e ka “përplasur” me shumë njerëz, të cilët, për mirë apo për keq, përbëjnë bazën e rrëfimeve të tij.

Ai nis të kujtojë: nga anekdotat për poetin e madh Ali Podrimja e deri te botimi i fundit, romani “Murgu Hokaj” i shkrimtarit, diplomatit dhe politikanit serb Vuk Draskovic. Një kundërshtar i përbetuar i Kosovës dikur, por edhe i njohur për polemikat e tij letrare në gazetën franceze Le Monde, përballë Ismail Kadaresë gjatë luftës në Kosovë.

Pyetja që më lind natyrshëm është: si guxoi ta botojë Draskovicin në shqip?

Behxheti qesh. “Vuku ka ndryshuar”, thotë, dhe nis të rrëfejë bisedën me të para botimit.
“Ai Draskovic ka vdekur”, i paska thënë vetë autori. Sipas tij, po t’i kthehej koha, nuk do t’i shkruante dhe nuk do t’i botonte ato që kishte botuar njëherë e një kohë. Një pendesë që, sipas Draškovićit, e njeh edhe besimi ortodoks. Dhe të bën të mendosh se, krahas ndryshimeve të mëdha në Kosovë, edhe në Serbi sikur po vetëdijësohen për një realitet tashmë të pakthyeshëm.

Të besosh në pendesën e një figure të tillë, sot kur gjithçka duket e përfunduar dhe Kosova është e lirë, ngjan pothuajse irrituese. Por Behxheti këmbëngul, gjithmonë duke iu referuar bisedës me vetë autorin në fjalë: “Draskovici i vjetër ka vdekur bashkë me përpjekjet e tij politike të dikurshme”.

Fakti që Serbia e ka futur në listën e personave të padëshiruar e bën këtë rrëfim më të besueshëm. Pendesa e tij është përballur me heshtje; media dhe shoqëria serbe, sipas Behxhetit, e kanë injoruar, duke mos u besuar shkrimeve të tij të fundit.

Dhe ai ka shkruar një roman së fundmi, i cili në subjekt ka historinë e një individi serb që në thelb është e gjithë historia e ish-Jugosllavisë.

Romani “Murgu Hokaj” rrëfen të vërteta të dhimbshme, anën e errët të faktorit serb, që rrallë pranohet e aq më pak artikulohet. Historia e një djaloshi serb, i rrëmbyer nga UDB-ja dhe i shndërruar në snajperist, që qëllon mbi Sarajevë me një etje gjaku të pashpjegueshme, derisa, për ta shpëtuar nga Haga, e fshehin në një manastir, ku vesh petkun e murgut. Një metamorfozë nga instrument i shtetit në instrument të kishës.

Draskovici thekson se dy armiqtë më të përbetuar të Ballkanit janë UDB-ja dhe Kisha Ortodokse Serbe – paradoksale, por e besueshme, kur vjen nga dikush që ka qenë mbështetës i zjarrtë i tyre.

Pendesa e tij mbase mbetet “e sinqertë”, por e shkuara shpesh e dikton gjithë jetën tonë.

Kujtesa si formë mbijetese

Behxheti mbart një veçori që e karakterizon brezin e tij në Kosovë: ata kujtojnë. Flasin për njerëz që nuk jetojnë më. Më rrëfen për Petraq Kolevicën, Lasgush Poradecin, Tahir Deskun, Eqrem Çabejn, Fatos Nanon, Sali Berishën, Rexhep Meidanin, Hashim Thaçin, e deri te takimi me Albin Kurtin – momente të fiksuara në fotografi që ai i mban gjithmonë me vete.

Por mbi të gjitha, kujton shkrimtarët dhe poetët. Xhevdet Bajraj është njëri prej tyre. E përmend me lot në sy. Kujtesa, për Bexhetin, është mënyra për të ndërtuar intelektin dhe komunikimin me botën. Një formë mbijetese për shqiptarët e Kosovës, në një kohë që nuk garantonte as të sotmen, e lëre më të nesërmen.

Kujtesa në Prishtinë është forma më e qartë e mbijetesës , jo si ikje nga e tashmja, por si një realitet që e ndërtoi këtë qytet me histori, brenga, por edhe tmerre, të cilat vlejnë për t’ia rikujtuar vetes, por edhe të tjerëve, se nga vihet dhe se ku do të shkohet.

Gjithsesi sot Prishtina është nën ngricë. Temperaturat kanë rënë nën zero, por megjithatë rrugët janë plot. Ka gjithmonë një etje për jetë në Prishtinë, e cila vërehet kudo , nga të rinjtë e bukur dhe të veshur mirë, e deri te mosha e tretë, e cila mbahet mes kujtimeve dhe vështirësive të përditshme. Në mesin e muajit, i gjen të rreshtuar para bankave, duke pritur pensionin, për të marrë ato pak para me të cilat mbajnë frymën gjallë.

Por Prishtina jeton. Ecën përpara mes zhvillimit, etheve për pushtet dhe kujtimeve të thella. Kujtime që, me gjasë, do të ndërtojnë realitetet e ardhshme jo përmes nostalgjisë, por përmes rrëfimit dhe shpresës.

Behxheti është një ndër ta që rrëfen dhe që ia kujton shoqërisë se vetëm duke mos harruar, nuk do të përsëritet ana e errët e historisë , ajo që mbarti luftën, nostalgjinë dhe pendesën, edhe pse shpesh shumë vonë.

The post ‘Herezia’ e të botuarit në shqip të serbit Vuk Draskovic appeared first on Gazeta Si.

Gazeta “SI”- Sipas një deklarate të botuar nga Public Library of Science, një studim i ri mbi anijen 2,400-vjeçare Hjortspring, e zbuluar me një depo armësh në fillim të shekullit të njëzetë në ishullin Als të Danimarkës, sugjeron se ajo mund të jetë ndërtuar në rajonin e Detit Baltik.

 Së pari, Mikael Fauvelle nga Universiteti i Lund dhe kolegët e tij përdorën datimin me rrezatim karboni për të përcaktuar se litarët dhe ngjitësi (caulk) të gjetur me anijen datojnë nga shekulli i katërt ose i tretë para Krishtit. Pastaj, ata përdorën kromatografinë gazi dhe spektrometrinë masive për të përcaktuar se ngjitësi kishte shumë mundësi të ishte bërë nga yndyra kafshësh dhe pishë. Në atë kohë, kishte shumë pak pyje pishash në Danimarkë ose në veri të Gjermanisë, ku disa studiues më parë kishin sugjeruar se anija ishte ndërtuar.

“Ne argumentojmë se kjo do të thotë që anija dhe ekuipazhi i saj më së shumti vinin nga lindja, përgjatë brigjeve të Detit Baltik, ku pyjet e pishave ishin më të bollshme,” tha Fauvelle.

Ekzaminimi gjithashtu zbuloi një gjurmë gishti në një copë katran nga anija.

“Është e mrekullueshme të gjejmë një lidhje direkte me një nga njerëzit që përdorën këtë anije të lashtë,” shtoi Fauvelle.

Studimi përfundoi se pushtuesit që udhëtuan në Als me këtë anije me shumë mundësi u mundën, dhe anija e tyre u fundos nga fitimtarët.

Burimi: Archaeology News

The post ‘Hjortspring’/ Origjina dhe misteri i anijes 2,400-vjeçare vikinge appeared first on Gazeta Si.

Gazeta “Si”- Këto janë 25 librat më të mirë të vitit 2025, nga novela me subjekt mbi klimen e deri tek debutimet virtuoze, të përzgjedhur nga BBC. Vepra që kanë lënë gjurmë këtë vit dhe që lexuesit nuk duhet t’i humbasin.

“The Director” – Daniel Kehlmann

Roman historik pjesërisht i trilluar nga shkrimtari gjerman Kehlmann, i cili eksploron artin, fuqinë dhe kompromisin përmes jetës së regjisorit të madh austriak GW Pabst gjatë epokës së Weimer-it. Pabst largohet nga regjimi nazist drejt Los Anxhelosit, por nuk arrin sukses gjatë Epokës së Artë të Hollivudit. Më pas, Goebbels e angazhon për të realizuar filma për Ministrinë e Propagandës së Rajhut. Kritika e London Review of Books e përshkruan librin si një eksplorim të ëndrrave dhe kompromisit, ndërsa New York Times vlerëson përkthimin dhe fuqinë e tregimit.

“Big Kiss, Bye-Bye” – Claire-Louise Bennett

Një grua që ka lënë qytetin dhe jeton në fshat përballet me kujtimet e të dashurit të kaluar Javier dhe me njw letër nga një shoqe e vjetër. Libri eksploron lidhjet njerëzore, dëshirën për liri dhe procesin e lamtumirës. Bennett njihet si “priftëresha e izolimit”, ndërsa The London Review of Books thekson stilin e saj neo-barok, të gjallë dhe të dallueshëm.

“Endling” – Maria Reva

Ngjarjet zhvillohen në Ukrainën e vitit 2022, ku tre gra punojnë për një agjenci kanadeze që ofron “nuse me porosi” për burrat perëndimorë. Libri ndjek jetën e tyre dhe të një guaskë të rrezikuar, “Lefty”, në një udhëtim dramatik mes tensioneve politike dhe planeve të pazakonta.

“What We Can Know” – Ian McEwan

Në romanin e tij të 18-të, McEwan ndërthur dy periudha: vitin 2014, ku një poet i njohur reciton një poezi të thellë mbi dështimet morale të të pasurve, dhe vitin 2119, ku një studiues shqyrton arkivat e shekullit XXI dhe zbulon histori dashurie dhe krimi. Libri është i mbushur me satirë, reflektim mbi artin dhe kujtesën.

“Seascraper” – Benjamin Wood

Një novela kompakte e vendosur në qytetin bregdetar imagjinar Longferry, ndjek jetën e Thomas Flett, një djaloshi që ëndërron të bëhet muzikant folk ndërsa punon duke mbledhur karkaleca. Arritja e veprës qëndron në përshkrimet atmosferike dhe trajtimin e dëshirës artistike.

“Will There Ever Be Another You” – Patricia Lockwood

Një grua e re përballet me jetën që po shpërbëhet për shkak të një sëmundjeje kronike. Narrativa fragmentare eksploron identitetin dhe mbijetesën, ndërsa kritikët vlerësojnë kombinimin e bukurisë së gjuhës dhe humorit.

“Helm” – Sarah Hall

Pas 20 vitesh kërkime, Hall sjell një roman historiko-klimatik që ndjek erën unike britanike dhe punën e klimatologes Dr. Selima Satur. Libri është një kombinim i poezisë dhe prozës virtuoze, duke shpalosur marrëdhëniet midis njeriut dhe natyrës.

“Good and Evil and Other Stories” – Samanta Schweblin

Përmbledhja me gjashtë tregime të shkurtra tregon personazhe në momente vendimtare. Schweblin kombinon frikën dhe dhembshurinë, duke krijuar histori psikologjikisht të pasura dhe të pastra.

“Flashlight” – Susan Choi

Një vajzë 10-vjeçare zhduket në Japoni dhe historia ndjek familjen e saj nga Koreja e Veriut në SHBA. Libri kombinon satirën, dramën dhe trillerin ndërkombëtar, duke eksploruar identitetin dhe marrëdhëniet familjare.

“Katabasis” – RF Kuang

Një roman dark që nis në Universitetin e Cambridge, ku protagonistja Alice Law dhe rivalja e saj Peter Murdoch zbulojnë gabimet e profesorëve dhe eksplorojnë ferrin si metaforë të universit. Libri është një kombinim i humorit të zi dhe ndërtimit të botës.

“Bring the House Down” – Charlotte Runcie

Një debutim që eksploron marrëdhënien midis artistit dhe kritikës, zemërimin femëror dhe kulturën e “cancel-it”. Ngjarjet zhvillohen gjatë Edinburgh Fringe Festival dhe tregojnë kompleksitetin e kritikës kulturore.

“The Loneliness of Sonia and Sunny” – Kiran Desai

Pas 20 vitesh, Desai rikthehet me një roman gjigant mbi dashurinë, identitetin dhe historinë postkoloniale. Libri ndjek marrëdhënien mes dy grave nga New York dhe Vermont, duke përballuar sfida të ndryshme sociale dhe personale.

“Bad Bad Girl” – Gish Jen

Një roman që kombinon memoaret dhe trillimin, eksploron marrëdhëniet e një nëne dhe vajze dhe sfidat e identitetit amerikan në një kohë ndryshimesh demografike.

“Dream Count” – Chimamanda Ngozi Adichie

Një histori e ndërlikuar mbi miqësinë e tre grave nigeriane dhe sfidat e tyre jetësore. Libri ndërthur kujtimet e fëmijërisë me jetën aktuale, duke eksploruar tema të mëdha si pushteti, kolonializmi dhe racizmi.

“We Do Not Part” – Han Kang

Libri shqyrton marrëdhënien midis dy grave dhe historinë e dhunshme të Koresë, duke kombinuar ëndrrat dhe realitetin. Han Kang vazhdon linjën e saj të stilit unik dhe eksperimental.

“Stag Dance” – Torrey Peters

Një përmbledhje tregimesh që eksplorojnë tema romantike, historike dhe distopike, me një stil të hollësishëm dhe humoristik.

“Theft” – Abdulrazak Gurnah

Një roman rritjeje në Afrikën Lindore paskoloniale që eksploron miqësinë dhe tradhtinë ndërmjet tre adoleshentëve.

“Universality” – Natasha Brown

Një roman satirik mbi identitetin dhe kulturën e “cancel-it” në Mbretërinë e Bashkuar, duke përdorur humor dhe kritikë sociale të hollësishme.

“The Names” – Florence Knapp

Një roman mbi fatin dhe zgjedhjet, ku një nënë zgjedh emrin e foshnjës së saj të porsalindur dhe historia zhvillohet mbi dekada, duke rikujtuar personazhet në intervale shtatëvjeçare.

“The Emperor of Gladness” – Ocean Vuong

Historia e Hai, një djalë i ri homoseksual që largohet nga shtëpia dhe lidhet me kolegët e tij, ndërsa eksploron sfidat e jetës rurale dhe miqësitë njerëzore.

“Eden’s Shore” – Oisín Fagan

Një epikë detare e shekullit XVIII mbi një skllavist që synon të krijojë një komunitet utopik në Brazil, me përshkrime të detajuara të dhunës dhe aventurës.

“Dream State” – Eric Puchner

Një saga familjare mbi dashurinë, tradhtinë dhe zgjedhjet që ndikojnë në breza të ndryshëm, vendosur në Montana imagjinare.

“The Dream Hotel” – Laila Lalami

Një roman spekulativ mbi teknologjinë dhe mbikqyrjen, ku personazhet përballen me pasojat e ëndrrave dhe privatësisë.

“Confessions” – Catherine Airey

Një debutim mbi tre breza grave dhe ndikimin e të kaluarës në jetët e tyre, me një rrëfim të hollësishëm dhe surprizues.

“Flesh” – David Szalay

Fitues i Booker Prize 2025, libri ndjek jetën e një djali hungarez dhe kalimin e tij nga adoleshenca në shoqërinë londineze, duke eksploruar jetën dhe atë që është e pashprehshme.

Burimi: BBC

The post 25 librat më të mirë të 2025-ës appeared first on Gazeta Si.

Gazeta “SI”- Në fillim të dekadës, dukeshin të gatshëm për të pushtuar muzikën pop: Lil Nas X shpërtheu me “Old Town Road”, kënga që u bë virale në TikTok, shiti rreth 18.5 milion kopje dhe mbetet një nga këngët më të qëndrueshme në vendin e parë në historinë e SHBA-së. Artistë të tjerë si Sam Smith, Troye Sivan dhe Olly Alexander nga “Years & Years” këndonin hapur për dashuri dhe homoseksualizëm.

Por premisat fillestare kanë ngecur. Përpjekjet e Lil Nas X për tu ndërtuar mbi suksesin e albumit debutues kanë dështuar, ndërsa ai përballet publikisht me probleme të shëndetit mendor. Albumi i ri i Khalid shiti vetëm 10,000 kopje në javën e parë, krahasuar me 200,000 të albumit të mëparshëm, ndërsa albumi debutues solo i Olly Alexander, “Polari”, arriti vetëm në vendin e 17-të në Mbretërinë e Bashkuar. Alexander thotë se të jesh i hapur në “makinerinë e madhe të industrisë muzikore… ndihesh sikur po përpiqesh të realizosh të pamundurën”.

Një nga arsyet e kësaj ‘ngecjeje’ është mungesa e yjeve mashkullorë në pop që sfidojnë estetikën e zakonshme.

“Shumë artistë mashkullorë u përfshinë në botën e zbehtë të Ed Sheeran dhe Lewis Capaldi-t,” thotë kritiku muzikor Michael Cragg. Edhe kur një këngëtar gay arrin sukses, shpesh kufizohet në një audiencë të vogël, ndërsa artistë të drejtë si Capaldi arrijnë stadiume me dhjetëra mijëra njerëz. Cragg përmend Calum Scott si shembull të një këngëtari gay që ka arritur sukses duke u përshtatur. Por turneu i fundit i Scott ishte në vende me kapacitet prej 2,300 vetësh, ndërsa Capaldi do të mbajë koncert në BST Hyde Park me 65,000 vende.

Jason King, dekani i Shkollës së Muzikës Thornton në USC, thekson se për meshkujt gay ekziston një “tavan kufizues”: Kurrë nuk ka pasur qindra meshkuj queer që të arrijnë në krye të chart-eve, dhe tani po përballemi me një mungesë. Ndërkohë, sukseset historike të viteve ’80 , me Freddie Mercury, Elton John dhe George Michael , ishin shpesh të fshehura; shumë nuk ishin të hapur publikisht për seksualitetin e tyre. Epidemia e AIDS-it dhe censura e industrisë frenuan gjithashtu progresin.

Kur Lil Nas X shpërtheu, ngjau se po vinte një ndryshim: një burrë i zi dhe gay që theu rekorde dhe sfidoi normat me videoklipe provokuese. Por industria nuk e ndoqi masivisht këtë model. “Pasi industria gjeti një model, aq i mjaftonte,” thotë këngëtari gay Vincint.

Ndërkohë, yjet queer femra kanë arritur sukses të gjerë. Suksesi i tyre nuk varet vetëm nga muzika, por edhe nga dinamikat gjinore: seksualiteti i grave mund të ripërdoret nga shikimi i një mashkulli hetero, pa ndjenja përjashtimi. Kjo nuk ndodh për meshkujt gay, të cilët shpesh kategorizohen si “yll gay” dhe përballen me kufizime në shpërndarjen e muzikës.

Komuniteti gay shpesh nuk mbështet plotësisht artistët mashkullorë; kritikat për pamje ose stil janë të ashpra. Kjo, së bashku me rënien e mbështetjes për LGBTQ+ në disa vende, e bën rrugën drejt suksesit komercial edhe më të vështirë.

Një pengesë tjetër është audienca: të paktë janë meshkujt gay që lidhen me bazën femërore më të madhe të fansave të pop-it. Kjo është pjesërisht arsyeja pse Sam Smith nuk përdori dallimet gjinore në albumin e tij të parë, “për t’u bërë i pranuar për të gjithë”.

Megjithatë, disa artistë po gjejnë mënyra alternative për të shprehur veten. Frank Ocean, Tyler, The Creator dhe Conan Gray kanë ndërtuar karriera të suksesshme jashtë modelit tradicional, duke fituar audienca të reja dhe duke ndryshuar mënyrën se si matet suksesi për meshkujt queer në pop.

Rritja e kërcënimeve ndaj barazisë LGBTQ+ dhe përkeqësimi i mbështetjes publike ndaj martesave të njëjta e kanë përkeqësuar situatën. Marshimet e paradave gay janë zvogëluar ose zhdukur në SHBA dhe MB, ndërsa kompani si Disney janë kritikuar për censurimin e personazheve LGBTQ+.

Ironikisht, meshkujt gay kanë formësuar historinë e muzikës pop, një histori nga e cila shumë prej tyre tani përjashtohen. Kultura queer, si drag dhe ballroom, është bërë popullore, por shpesh e devijuar nga thelbi. Kjo mungesë përfaqësimi ndikon jo vetëm tek artistët, por edhe tek fansat queer dhe tek dëgjuesit e drejtë, duke i privuar ata nga mundësia për të dëgjuar këngë që pasqyrojnë realitetet e tyre.

Suksesi i “Old Town Road” tregoi se mund të thyhen barrierat, por shtatë vjet më vonë, historia mbetet një kujtesë e sfidave të vazhdueshme për yjet mashkullorë gay në pop.

Burimi: The Guardian

The post Pse yjet gay të muzikës pop po humbasin ndikimin e tyre? appeared first on Gazeta Si.

Nga László Krasznahorkai- Të nderuar zonja dhe zotërinj!

Fillimisht doja të ndaja me ju disa mendime për shpresën, por meqë rezervat e mia të shpresës janë shteruar përfundimisht, tani do të flas për engjëjt.

Ec lart e poshtë dhe mendoj për engjëjt. Mos u besoni syve tuaj, mund t’ju duket se unë jam duke qëndruar këtu dhe po flas në një mikrofon, por nuk jam; në të vërtetë po ec rreth e rrotull, nga një cep në tjetrin dhe sërish prapa, e kështu me radhë, rreth e qark. Dhe po, mendoj për engjëjt. Engjëjt, dhe menjëherë mund t’ju zbuloj se këta janë një lloj i ri engjëjsh: engjëj pa krahë.

Prandaj, për shembull, nuk ka më nevojë të hamendësojmë se si, dy krahët u dalin nga shpina, dhe nëse këta dy krahë të mëdhenj shtrihen aq rëndë përtej mantelëve të tyre, çfarë pune bën rrobaqepësi i qiellit, çfarë dije e panjohur hyn në punishten e tij kur i vesh ata. Krahët janë jashtë trupit të patrupëzuar, por atëherë ku vendosen ato përtej mantelit fizik të papërkufizuar që u rri aq ëmbël rreth e qark?  Ose, nëse krahët nuk u dalin, si i mbulon ky mantel qiellor trupat e tyre së bashku me krahët?

Por tani kjo nuk ka rëndësi. Kjo pyetje ka avulluar bashkë me engjëjt e vjetër. Engjëjt për të cilët po flas janë të rinj, kjo është e qartë që në fillim, që kur filloj të shëtis në dhomën time nga e cila ju vetëm mendoni se po më shihni në mikrofon.  Se doja të flisja për shpresën, por nuk do të flas për të; prandaj do të flas për engjëjt. Prej këtu do ta nis.

Konturet e mjegullta filluan të formoheshin në trurin tim teksa ulesha në qëndrimin meditativ në hapësirën time të punës, jo shumë të madhe, katër me katër metra, në një dhomë-kullë. Mos e imagjinoni si një kullë romantike prej fildishi: është një dhomë e ndërtuar me dërrasa bredhi norvegjez të lira, që ngrihet mbi gjithçka tjetër sepse trualli im është në pjerrësi. E gjithë parcela zbret thellë drejt luginës, ndaj kur desha të ndërtoja një shtesë të domosdoshme, sepse librat po ia mësyjnë çdo hapësire, kjo shtesë nuk mund të zgjerohej më. Për shkak të pjerrësisë, dhoma u ngrit si një kullë mbi katin përdhes, duke e rënduar atë. Por unë dua të flas për engjëjt.

Dhe jo për shpresën.

Dhe jo për të vjetrit, engjëjt me krahë. Mendoni për ata më të famshmit në pikturat e “Lajmërimit”, prodhuar me një mori të pafundme gjatë Mesjetës e Rilindjes: ata sillnin një mesazh, paralajmërimin se Ai që do të lindte do të lindte. Këta ishin engjëjt e vjetër, lajmëtarë qiellorë që vinin me këtë ose atë mesazh. Sipas angjelologjisë, ata zakonisht e përcillnin mesazhin me fjalë, ose siç shihet në pikturat e shek. 9-të ose 10-të e lexonin nga një shirit-fjali, ku fjala kishte rëndësi të jashtëzakonshme.

Engjëjt e vjetër nuk mund të ndaheshin nga mesazhi i tyre; aq sa mund të thuhet se vetë ata ishin mesazhi, vetë lajmi që vinte nga Ai që nuk mund të lutej. Me pak fjalë, çdo engjëll i vjetër ishte një mesazh nga dikush për dikë tjetër.

Por nuk kam ndërmend të merrem me këtë sot para jush, ndërsa sillem në dhomën time të ftohtë prej bredhi norvegjez (kullë vetëm për shkak të pjerrësisë së truallit).

Edhe sikur imazhet që jetojnë në ne, falë gjenive të Mesjetës dhe Rilindjes nga Giotto e më tej, të na prekin ende shpirtin, engjëjt e vjetër nuk janë më. Tani ka vetëm të rinj.

Engjëjt tanë janë të rinj.

Dhe, pasi kanë humbur krahët, nuk kanë më as mantelët e tyre qiellorë. Ecin mes nesh me rroba të zakonshme. Nuk e dimë sa janë, por sipas disa aludimeve të errëta, numri i tyre mbetet i njëjtë. Ashtu si engjëjt e vjetër dikur, edhe këta të rinj shfaqen papritur në të njëjtat momente të jetës.

Dhe nëse duan të njihen, është e thjeshtë: hyjnë në ekzistencën tonë me një ritëm tjetër, një melodi tjetër nga ajo që ndjekim ne, të hutuarit këtu poshtë. Madje nuk jemi të sigurt nëse vijnë nga lart, sepse duket sikur tashmë nuk ka më “lart”, sikur edhe ai dimension, bashkë me engjëjt e vjetër, i ka lënë vendin një DIKUND-i të përjetshëm ku vetëm strukturat e çmendura  të Elon Musk-ut organizojnë hapësirën dhe kohën.

Dhe ndërsa ju shihni vetëm një plak para jush, duke folur në një gjuhë të panjohur teksa merr Çmimin Nobel, një plak që në të vërtetë sillet lart në dhomën e tij të ftohtë prej bredhi, unë shpejtoj hapat, sikur dua të tregoj se mendimet për këta engjëj të rinj kërkojnë një lloj tjetër hapi.

Pikërisht në këtë nxitim kuptoj se jo vetëm që engjëjt e rinj nuk kanë krahë, por nuk kanë as mesazh. Asnjë të vetëm.

Janë thjesht mes nesh, të veshur zakonshëm, të panjohshëm nëse duan; por nëse duan të njihen, zgjedhin njërin prej nesh, afrohen, dhe papritur perdeja bie nga sytë tanë, guri bie nga zemra dhe ndodh një takim. Ne tronditemi “Oh Zot, janë engjëj” ata që  qëndrojnë para nesh. Nuk ka fjalë që valëzojnë rreth tyre, nuk ka dritë që pëshpërit në veshët tanë, nuk thonë asnjë fjalë, sikur të jenë shurdhuar. Qëndrojnë dhe na shikojnë, kërkojnë shikimin tonë, në një lutje të heshtur që t’u shohim sytë, që ne vetë t’u japim një mesazh. Por nuk kemi asnjë mesazh për t’u dhënë. Mund t’u thoshim vetëm atë që dikur thuhej, kur ende kishte pyetje. Por tani nuk ka as pyetje as përgjigje.

Ç’lloj takimi është ky? Ç’skenë tokësore dhe qiellore është kjo?

Ata qëndrojnë para nesh duke na parë; ne qëndrojmë duke i parë ata. Dhe nëse ata kuptojnë diçka, ne sigurisht nuk e kuptojmë fare çfarë po ndodh. Memecëri për të shurdhërin, shurdhëri për memecin. Si mund të ketë bisedë? Si mund të ketë kuptim? Pa le,  prani hyjnore.

Papritur çdo njeri i vetmuar, i lodhur, i trishtuar, i ndjeshëm, siç jam edhe unë, kupton se këta engjëj të rinj, në heshtjen e tyre të pafundme, ndoshta nuk janë më engjëj, por sakrifica, në kuptimin e lashtë dhe të shenjtë të fjalës.

Nxjerr me ngut stetoskopin që gjithmonë e mbaj me vete, e vendos butësisht kupën e tij në gjoksin tuaj dhe menjëherë dëgjoj tingullin e fatit, dëgjoj fatet tuaja. Hyj në një fat që transformon çastin dhe veçanërisht çastin e ardhshëm. Sepse jo, çasti që dukej se do të vinte nuk është ai që vjen. Një çast krejt tjetër zbret: çasti i shembjes.

Stetoskopi im zbulon historinë e tmerrshme të këtyre engjëjve të rinj që qëndrojnë para meje: janë sakrifica. Dhe jo për ne, por prej nesh. Sakrifica për secilin prej nesh, për shkak të secilit prej nesh.

Engjëj pa krahë dhe pa mesazh.

Dhe ndërkohë ka luftë, luftë dhe vetëm luftë. Luftë në natyrë, luftë në shoqëri. Dhe kjo luftë nuk është vetëm me armë, tortura e shkatërrim. Ajo zhvillohet edhe me një fjalë të vetme të keqe. Një fjalë e vetme e keqe, një veprim i padrejtë e i pamenduar, një plagosje e trupit ose e shpirtit mjafton t’i dëmtojë përgjithmonë, sepse nuk janë krijuar për këtë. Janë të pambrojtur përballë poshtërsisë, cinizmit të pamëshirshëm kundrejt pafajësisë dhe pastërtisë së tyre.

Një fjalë e vetme e keqe mjafton. Dhe unë nuk mund ta shëroj këtë as me dhjetë mijë fjalë. Është e pashërueshme.

Ah, mjaft me engjëjt!

Le të flasim për dinjitetin e njeriut.

Qenie njerëzore, krijesë e mahnitshme, kush je ti?

Ti shpike rrotën, shpike zjarrin, kuptove se bashkëpunimi ishte mënyra e vetme e mbijetesës, shpike nekrofagjinë që të bëheshe zot i botës, fitove një intelekt tronditës; truri yt është aq i madh, aq i rrudhur e kompleks, sa me të fitove pushtet, edhe pse të kufizuar mbi botën që e emërtove vetë.

Arritjet e tua, që ecën me galop, forcuan specien tënde në Tokë dhe e shumuan. U mblodhe në tufa, ndërtove shoqëri, krijove civilizime, u bëre i aftë të mos zhdukesh edhe kur mundësia ekzistonte. U ngrite në këmbë.

Si homo habilis ndërtove mjete prej guri dhe dite si t’i përdorje. Si homo erectus zbulove zjarrin. Dhe pastaj, për shkak të një detaji të vogël, ndryshimit mes laringut tënd dhe atij të shimpanzesë, u bë e mundur të krijoje gjuhën. Më vonë u ule me Zotin e Qiellit, sipas pasazheve të heshtura të Testamentit të Vjetër, dhe i dhe emra të gjitha krijesave që Ai të tregoi.

Pastaj shpike shkrimin, filozofinë, konceptin e kohës. Ndërtove mjete dhe anije, udhëtove në të panjohurën, duke plaçkitur gjithçka. Zbulove forcat, hartove planetë të paarritshëm, nuk e konsideroje më Diellin perëndi, as yjet përcaktues të fatit.

Shpikët seksin, rolet, dhe më vonë, por asnjëherë nuk është vonë, zbuluat dashurinë. Shpike ndjenjat, empatinë, hierarkitë e dijes. Fluturove në hapësirë, në Hënë. Shpike armë që mund të shpërthenin Tokën disa herë. Shpike shkenca që e bëjnë të nesërmen të vrasë të sotmen. Krijove art nga pikturat e shpellave deri te Darka e Fundit e Leonardos, nga ritmi i errët magjik deri te Bachu.

Dhe më në fund, papritur, fillove të mos besoje më në asgjë. Falë pajisjeve që shpike vetë, vrave imagjinatën, ule memorien në një kujtesë afatshkurtër. Braktise trashëgiminë fisnike të dijes, bukurisë dhe së mirës morale, dhe tani je gati të dalësh nga moçali. “Mos lëviz!” kjo baltë do të të gëlltisë. Po shkon në Mars? Jo, mos lëviz. Kjo baltë do të të thithë poshtë. Kjo është fjala e fundit.

Ah, mjaft me dinjitetin njerëzor.

Le të flasim për rebelimin.

E kam prekur këtë temë në librin tim The World Goes On, por jam i pakënaqur me atë që kam shkruar, prandaj do të provoj sërish. Në fillim të viteve ’90, një pasdite të lagësht e të rëndë në Berlin, po prisja në një nga stacionet e U-Bahn-it. Platformat, si kudo, ishin ndërtuar në mënyrë që disa metra para hyrjes së tunelit të kishte një pasqyrë të madhe me drita sinjalizuese, që t’i mundësonte drejtuesit të trenit të shihte gjithë gjatësinë e tij dhe të ndalej me saktësi që pasagjerët të zbrisnin e ngjiteshin. Drita e kuqe tregonte pikën ku duhej të ndalonte treni, pastaj kthehej jeshile. Një vijë e verdhë e trashë tregonte zonën e ndaluar ku askush nuk duhej ta kalonte; ishte zona e rreptë e ndaluar mes saj dhe hyrjes së tunelit.

Prisja trenin nga Kreuzberg, kur papritur pashë dikë në zonën e ndaluar. Ishte një endacak , shpinë e përkulur, fytyra paksa e kthyer nga ne, duke lypur një farë dhembshurie, duke u përpjekur të urinonte në shinat e trenit. Dukej se vuante shumë, se vetëm pika-pika çlirohej. Njerëzit e panë dhe menjëherë u krijua ndjenja e skandalit kolektiv: kjo duhej ndalur.

Në anën tjetër të platformës u shfaq një polic që i bërtiti endacakut , por ai nuk reagoi. Polici, sipas protokollit, duhej të ngjitej në shkallët e platformës tjetër, të kalonte sipër dhe të zbriste në anën tonë sepse s’mund të kalonte thjesht nëpër shina.

Polici bërtiti sërish dhe endacaku , duke parë policin që po nxitonte, ndërpreu me vështirësi urinimin dhe u përpoq të largohej drejt shkallëve tona. Ishte një garë e tmerrshme. Endacaku  dridhej, mezi ecte centimetër pas centimetri, ndërsa polici përparonte metër pas metri. Dhjetë metra i ndanin, por dukeshin të pakalueshëm. Polici përfaqësonte të Mirën e detyrueshme, endacaku të Keqen.

Polici ngriti shkopin, u ndal për një çast dhe sikur mendoi: “Po sikur të hidhesh?” Por nuk mundej.

Dhe këtu ngriva në trurin tim vigjilent: ky çast i ngrirë, kur Policia e Mirë vrapon drejt së Keqes që flakëron në formën e një endacaku të pafuqishëm, dhe ai, me trupin që dridhej, përparon vetëm centimetra; dhe kuptova se: E Mira, për shkak të dhjetë metrave, nuk do ta arrijë kurrë të Keqen. Sepse nuk ka shpresë midis tyre.

U nisa drejt Ruhleben-it, por skena më mbeti në mëndje. Dhe papritur më feksi pyetja: Ky endacak, dhe të gjithë të tjerët si ai, kur do të ngrihen? Dhe si do të duket kjo kryengritje? Ndoshta do të jetë e përgjakshme, e pamëshirshme? Jo, e refuzoj këtë. Rebelimi i vërtetë do të jetë në marrëdhënie me tërësinë.

Zonja dhe zotërinj, çdo rebelim është në marrëdhënie me tërësinë.

Dhe tani, ndërsa rri para jush dhe hapat e mi në dhomën-kullë ngadalësohen, sërish më ndërmendet ai udhëtim berlinez i dikurshëm. Një stacion i ndriçuar rrëshqet pas tjetrit dhe unë nuk zbres askund. Prej atëherë jam ende në U-Bahn, duke rrëshqitur nëpër tunel, sepse nuk ka stacion ku mund të zbres. Dhe ndjej se kam menduar për gjithçka, dhe kam thënë gjithçka që mendoj për rebelimin, për dinjitetin njerëzor, për engjëjt, dhe po, ndoshta për gjithçka, edhe për shpresën.

Marrë nga fjalimi i shkrimtarit hungarez László Krasznahorkai gjatë ceremonisë së Çmimit Nobel 2025, në Stockholm ,Suedi

The post ‘Një fjalë e vetme e keqe nuk mund të shërohet as me dhjetë mijë fjalë’ appeared first on Gazeta Si.

Nga Gazeta “SI”- Festivali Europian i këngës Eurosong, një nga eventet më të ndjekura muzikore në botë po përballet me një krizë politike dhe morale, e cila ka vënë në dyshim jo vetëm edicionin e vitit 2026, por edhe vetë identitetin dhe të ardhmen e konkursit.

Islanda u bë vendi i pestë që njoftoi tërheqjen nga Eurovizioni 2026, pas Spanjës, Irlandës, Sllovenisë dhe Holandës. Të pesë vendet u larguan në shenjë proteste ndaj vendimit të Unionit Europian të Transmetimeve (EBU) që lejonte Izraelin të marrë pjesë, pavarësisht thirrjeve të vazhdueshme nga disa shtete anëtare që Kan, transmetuesi izraelit, të përjashtohej.

RUV, transmetuesi publik islandez, deklaroi se pjesëmarrja e Izraelit ka shkaktuar “përçarje të madhe” mes publikut islandez dhe brenda vetë EBU-së. Sipas RUV, reformat e votuara nga Unioni  duke përfshirë kufizimin e votave individuale, rikthimin e jurive profesionale në gjysmëfinale dhe ndalimin e fushatave të tepruara të promovimit  janë të pamjaftueshme për të garantuar një garë të drejtë dhe depolitizuar.

Islanda, një nga vendet ku Eurovizioni ka shikueshmërinë më të lartë në botë (deri në 95% të popullsisë), ka pasur edhe më parë përplasje me EBU-në. Në vitin 2019, grupi islandez Hatari u gjobit për shfaqjen e flamujve palestinezë gjatë transmetimit live nga Tel Avivi.

Nemo, fituesi i vitit të shkuar kthen trofeun

Kriza mori një kthesë të re kur këngëtari zviceran Nemo, fitues i Eurovizionit 2024 me këngën “The Code” publikoi një video ku njoftoi se po kthente trofeun e tij zyrtar.

Duke mbajtur në dorë trofeun prej qelqi në formë mikrofoni, ai tha se “nuk e ndien më se ky trofe i përket raftit të tij” dhe se pjesëmarrja e Izraelit  përbën një kundërshtim të hapur me idealet e deklaruara të Eurovizionit për unitet, respekt dhe dinjitet për të gjithë.

Gjesti i tij është cilësuar nga shumë si akti më i fortë simbolik i një fituesi të Eurovizionit kundër vendimeve të EBU-së dhe ka ndikuar më tej debatin publik.

Arsyeja kryesore e kundërshtimeve mbetet lufta në Gaza. Sipas Ministrisë së Shëndetësisë së Gazës  e cila operon nën autoritetin e Hamasit, por që zakonisht konsiderohet e besueshme nga organizatat ndërkombëtare  më shumë se 70,000 palestinezë janë vrarë që prej fillimit të konfliktit.

Izraeli, nga ana e tij, e justifikon fushatën si mbrojtje ndaj sulmit të 7 tetorit 2023, kur militantët e Hamasit vranë rreth 1,200 persona dhe morën peng 251 të tjerë. Ndërkohë, disa ekspertë ndërkombëtarë, përfshirë edhe ato të një organi të OKB-së, kanë deklaruar se ofensiva e Izraelit në Gaza mund të përbëjë gjenocid , një akuzë që Izraeli e mohon fuqishëm.

Kjo nuk është hera e parë që Eurovizioni futet në qendër të ngjarjeve botërore. Konkursi ka një histori të gjatë tensionesh politike. Për shembull, Rusia u përjashtua në vitin 2022 pas pushtimit të Ukrainës.

Por situata aktuale konsiderohet nga shumë si sfida më e madhe e dekadave të fundit. Protesta në rrugë, mosmarrëveshje të hapura mes shteteve pjesëmarrëse, betejat e brendshme të EBU-së dhe dyshimet ndaj proceseve të votimit, për shkak të rezultateve të forta të Izraelit në televotimin e viteve të fundit  e kanë lënë konkursin të përçarë.

Eurovizioni 2026 do të mbahet në Vjenë, pasi Austria fitoi konkursin e vitit 2025. Megjithatë, numri i vendeve pjesëmarrëse mbetet i paqartë. Nga 37 vende që morën pjesë në vitin 2025, vetëm 31 kanë konfirmuar për vitin 2026, me Armeninë ende të pavendosur dhe pesë vende të tërhequra në shenjë proteste.

Edhe pse disa shtete të tjera që kishin munguar për arsye financiare (si Bullgaria, Moldavia dhe Rumania) janë rikthyer, kriza politike ka errësuar atmosferën e një eventi që zakonisht promovohet si një festë gëzimi, diversiteti dhe bashkimi mes popujve.

The post Bojkot dhe përçarje për shkak të Izraelit / Çfarë po ndodh me Festivalin Europian? appeared first on Gazeta Si.