❌

Normal view

There are new articles available, click to refresh the page.
Today — 22 December 2025Main stream

Statistikat e BSH tregojnë ngadalësim të fortë të kredisë nga institucionet jobanka

✇Revista Monitor
By: Mira Leka
22 December 2025 at 08:35

Statistikat e Bankës së Shqipërisë tregojnë se kreditimi i dhënë nga institucionet financiare jobanka ka pësuar ngadalësim të ndjeshëm në gjysmën e parë të vitit. Të dhënat e Bankës së Shqipërisë tregojnë se vlera e portofolit të kredisë të dhënë nga këto institucione arriti në 62.7 miliardë lekë, në rritje me vetëm 1.9% që nga fillimi i vitit dhe 2.6% krahasuar me një vit më parë. Rritja e portof...

Nevojitet abonim për të lexuar artikull të revistës

Plani juaj aktual nuk ofron qasje në artikujt më të fundit të revistës. Për të pasur qasje të plotë, ju lutemi përmirësoni abonimin tuaj në premium.

The post Statistikat e BSH tregojnë ngadalësim të fortë të kredisë nga institucionet jobanka appeared first on Revista Monitor.

Frenimi i mikrofinancës

✇Revista Monitor
By: Mira Leka
22 December 2025 at 08:31

Në fillim të këtij viti, hyri në fuqi paketa e Bankës së Shqipërisë, që synonte të mbronte konsumatorët, kryesisht në raport me produktet e mikrofinancës. Në fund të vitit të parë të aplikimit të këtyre masave, përfaqësuesit e institucioneve të sektorit shprehen se, megjithëse huadhënia ka vazhduar rritjen, masat e reja kanë dhënë ndikim të dukshëm në uljen e shkallës së miratimit të kredive dhe n...

Nevojitet abonim për të lexuar artikull të revistës

Plani juaj aktual nuk ofron qasje në artikujt më të fundit të revistës. Për të pasur qasje të plotë, ju lutemi përmirësoni abonimin tuaj në premium.

The post Frenimi i mikrofinancës appeared first on Revista Monitor.

“Prodhimi vendas paragjykohet, kantinat nĂ« luftĂ« mbijetese me kostot nĂ« rritje”

✇Revista Monitor
By: Mira Leka
22 December 2025 at 08:23

Flet Flori Uka, “Uka Farm”   Produktet shqiptare vijojnĂ« tĂ« mbeten peng i paragjykimit duke e bĂ«rĂ« pĂ«rfitimin e prodhuesve minimal. TĂ« paktĂ«n kjo Ă«shtĂ« ajo qĂ« ndodh me verĂ«n, sipas Flori UkĂ«s, nga Uka Farm. Ai nĂ«nvizon se ka njĂ« tendencĂ« mĂ« tĂ« madhe pĂ«r tĂ« shkuar drejt verĂ«s sĂ« importit, pavarĂ«sisht se cilĂ«sia e saj mund tĂ« jetĂ« mĂ« e ulĂ«t se prodhimi shqiptar. Interesi turistik ndaj ShqipĂ«risĂ« po ...

Nevojitet abonim për të lexuar artikull të revistës

Plani juaj aktual nuk ofron qasje në artikujt më të fundit të revistës. Për të pasur qasje të plotë, ju lutemi përmirësoni abonimin tuaj në premium.

The post “Prodhimi vendas paragjykohet, kantinat nĂ« luftĂ« mbijetese me kostot nĂ« rritje” appeared first on Revista Monitor.

“Masa pĂ«r formalizim dhe rritje tĂ« konkurrueshmĂ«risĂ« para BE-sĂ«â€  

✇Revista Monitor
By: Mira Leka
22 December 2025 at 08:20

Flet Rigers Kaçorri, Kantina Arbëri   Integrimi në Bashkimin Europian është bërë pjesë e diskursit të përditshëm politik dhe ekonomik të vendit dhe kjo duket se po nxit gjithmonë e më shumë bizneset të shohin përtej panoramës lokale. Rigers Kaçorri, nga Kantina Arbëri, shprehet se sektori i verës ka nevojë për një seri masash që duhet të merren përpara se të bëhemi pjesë e këtij tregu, në mënyrë q...

Nevojitet abonim për të lexuar artikull të revistës

Plani juaj aktual nuk ofron qasje në artikujt më të fundit të revistës. Për të pasur qasje të plotë, ju lutemi përmirësoni abonimin tuaj në premium.

The post “Masa pĂ«r formalizim dhe rritje tĂ« konkurrueshmĂ«risĂ« para BE-sĂ«â€   appeared first on Revista Monitor.

Vera lokale, rritje mes paragjykimit

✇Revista Monitor
By: Mira Leka
22 December 2025 at 08:15

Vitet e fundit, turizmi u ka dhënë një shtysë të rëndësishme kantinave të verës, por ky impuls mbetet larg potencialit real për shkak të një zinxhiri mbështetës që ende nuk funksionon si duhet. Kantinat theksojnë se vera vendase vijon të paragjykohet dhe shpesh mbetet jashtë rafteve të bareve dhe restoranteve, të cilat favorizojnë produktin e importuar. Nga ana tjetër, konsumatori po ndryshon sjel...

Nevojitet abonim për të lexuar artikull të revistës

Plani juaj aktual nuk ofron qasje në artikujt më të fundit të revistës. Për të pasur qasje të plotë, ju lutemi përmirësoni abonimin tuaj në premium.

The post Vera lokale, rritje mes paragjykimit appeared first on Revista Monitor.

Yesterday — 21 December 2025Main stream

Ekonomia e ndikimit, si të rinjtë shqiptarë duan të pasurohen brenda natës

✇Revista Monitor
By: Mira Leka
20 December 2025 at 22:12

NĂ« epokĂ«n digjitale, mĂ«nyra si e perceptojmĂ« pasurinĂ« nuk Ă«shtĂ« mĂ« e lidhur vetĂ«m me fakte konkrete si tĂ« ardhurat, investimet apo pronat. Sot, rrjetet sociale kanĂ« krijuar njĂ« ekonomi tĂ« re tĂ« dukjes, ku vlera e individit shpesh matet nga imazhi qĂ« promovon nĂ« Instagram, TikTok apo YouTube. Ky fenomen, i njohur ndryshe si “influencer economy”, ka ndryshuar rrĂ«njĂ«sisht mĂ«nyrĂ«n se si brezi i ri e sheh suksesin ekonomik dhe mirĂ«qenien personale


 

Nga Deada Hyka

Ka një sërë këndvështrimesh mbi mënyrën se si rrjetet sociale ndikojnë shoqërinë tonë, si pozitivisht, ashtu edhe negativisht.

Në fund të fundit, disa njerëz kalojnë orë të tëra çdo ditë në këto platforma, ndaj duhet të jemi të vetëdijshëm për ndikimin e tyre. Tashmë, ndikimet kanë prekur edhe zakonet tona në shpenzime, kursime dhe investime.

Rrjetet sociale shpesh tregojnë një version të kuruar dhe të ekzagjeruar të realitetit. Njerëzit rrallë postojnë mbi problemet e sjelljes së fëmijëve në shkollë apo për stresin kur kujdesen për prindërit e moshuar.

Ata postojnĂ« pĂ«r pushime luksoze, vende tĂ« shkĂ«lqyera nĂ« ndeshje sportive dhe mbrĂ«mje tĂ« shtrenjta. Kjo krijon njĂ« ndjenjĂ« tĂ« shtrembĂ«ruar tĂ« asaj qĂ« Ă«shtĂ« “normale” dhe mund tĂ« çojĂ« nĂ« njĂ« presion tĂ« pavetĂ«dijshĂ«m pĂ«r tĂ« mbajtur hapin.

Le tĂ« marrim njĂ« shembull: ndiqni miq ose influencues qĂ« udhĂ«tojnĂ« nĂ«pĂ«r botĂ«, qĂ«ndrojnĂ« nĂ« hotele mĂ« tĂ« mira dhe hanĂ« nĂ« restorante luksoze. Ndoshta, pa e kuptuar, kjo ndikon nĂ« mĂ«nyrĂ«n se si ndiheni pĂ«r pushimin “normal” qĂ« bĂ«ni nĂ« plazh, edhe pse e keni shijuar pĂ«r vite me radhĂ«.

Ose ndoshta gjatë festave shihni postime të miqve që kalojnë kohë në shtëpitë e tyre në bregdet. Mund të filloni të mendoni se të kesh një shtëpi të dytë është më e zakonshme dhe më e nevojshme sesa është në të vërtetë.

Sociologia Marsida Simo rikujton se, rrjetet sociale theksojnë momentet më të bukura të jetës së dikujt dhe jo realitetin e tyre të përditshëm.

“Duke qenĂ« se jemi tĂ« ekspozuar vazhdimisht nĂ« rrjete tĂ« ndryshme sociale, kemi krijuar njĂ« realitet tĂ« pĂ«rsosur, ku njerĂ«zit tregojnĂ« vetĂ«m momentet mĂ« tĂ« bukura, shpenzimet luksoze dhe arritjet mĂ« mbresĂ«lĂ«nĂ«se.

Ky efekt nuk Ă«shtĂ« thjesht njĂ« ndjesi momentale, por prek thellĂ« psikologjinĂ« njerĂ«zore”, – thotĂ« sociologia, duke theksuar se, ndikimi i rrjeteve sociale nĂ« mĂ«nyrĂ«n se si i shohim paratĂ«, shpenzimet dhe investimet Ă«shtĂ« i pamohueshĂ«m.

“E gjitha kjo krijon njĂ« ndjesi krahasimi tĂ« vrazhdĂ« duke e çuar individin nĂ« pakĂ«naqĂ«si, pamjaftueshmĂ«ri dhe çoroditje. Paraja dhe pasuria, pĂ«rtej funksionit praktik, transformohen nĂ« njĂ« standard social.

Ajo qĂ« shohim te tĂ« tjerĂ«t nĂ« botĂ«n virtuale, duket gjithmonĂ« mĂ« e madhe, mĂ« e bukur dhe mĂ« e arritshme se ajo qĂ« kemi ne”, – vijon znj. Simo.

Ajo ndalet te të rinjtë, duke nënvizuar se ky efekt është veçanërisht më i fuqishëm.

“Ata janĂ« nĂ« fazĂ«n e formimit tĂ« identitetit dhe krahasimi social mund tĂ« ndikojĂ« jo vetĂ«m te vetĂ«vlerĂ«simi, por edhe te vendimet financiare, duke i rritur shanset pĂ«r shpenzime impulsive. E gjitha kjo pĂ«r tĂ« qĂ«ndruar nĂ« atĂ« nivel qĂ« kanĂ« formuar si imazh prej personave tĂ« famshĂ«m qĂ« ndjekin”, – thekson znj. Simo.

Sociologia bĂ«n thirrje se edukimi financiar i hershĂ«m duhet bĂ«rĂ« domosdoshmĂ«ri – i ndihmon tĂ« rinjtĂ« tĂ« kuptojnĂ« diferencĂ«n mes dĂ«shirave dhe nevojave, tĂ« menaxhojnĂ« buxhetin dhe tĂ« planifikojnĂ« investime tĂ« mençura.

“NjohuritĂ« mbi kursimin, planifikimin dhe investimet janĂ« po aq tĂ« rĂ«ndĂ«sishme sa njohuritĂ« mbi teknologjinĂ« dhe pĂ«rdorimin e rrjeteve sociale.

KĂ«to njohuri do t’u shĂ«rbejnĂ« si njĂ« filtĂ«r, duke i bĂ«rĂ« mĂ« tĂ« kujdesshĂ«m nĂ« vendimet e tyre financiare, tĂ« veprojnĂ« me etikĂ«, tĂ« shmangin mashtrimet dhe tĂ« reduktojnĂ« rreziqet e pakthyeshme”, – pĂ«rfundon znj. Simo.

NjĂ« nga fenomenet qĂ« po vĂ«rehet gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« Ă«shtĂ« “dismorfia e parasĂ«â€, ku individĂ«t ndihen financiarisht tĂ« pasigurt edhe nĂ« kushte kur janĂ« realisht tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m.

“Kjo ndodh sepse krahasimi nuk bĂ«het mĂ« me mjedisin natyror ekonomik ku jeton individi, por me standardet globale tĂ« luksit, tĂ« cilat qarkullojnĂ« me intensitet tĂ« madh nĂ« rrjetet sociale.

Si pasojĂ«, krijohet njĂ« ndjenjĂ« privimi relativ qĂ« nuk Ă«shtĂ« produkt i realitetit, por i imazheve tĂ« kuruara qĂ« nxisin presionin pĂ«r tĂ« konsumuar mbi mundĂ«sitĂ«â€, – thotĂ« pĂ«r “Monitor”, eksperti i ekonomisĂ«, Selami Xhepa.

Rrjetet sociale po ndikojnë gjithnjë e më fort edhe në sjelljen financiare të familjeve.

Eksperti thotë se, shpenzimet impulsive, kreditë e marra për të mbuluar shpenzime joproduktive, apo investimet e nxituara në produktet që promovohen online, janë vetëm disa nga rreziqet që po shfaqen.

“NĂ« njĂ« ekonomi tĂ« vogĂ«l si ajo shqiptare, kjo sjellje mund tĂ« krijojĂ« tensione tĂ« panevojshme financiare tek individĂ«t dhe familjet dhe tĂ« deformojĂ« prioritetet e tyre ekonomike.

Nga këndvështrimi i politikave publike dhe edukimit financiar, sfida kryesore është ndërtimi i një kulture ekonomike ku individët të kuptojnë se pasuria nuk matet me imazh, por me stabilitet, kursim dhe investim afatgjatë.

ËshtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme qĂ« pĂ«rdoruesit tĂ« kultivojnĂ« njĂ« qasje kritike ndaj pĂ«rmbajtjeve qĂ« konsumojnĂ« dhe tĂ« ndĂ«rtojnĂ« objektiva personale financiare tĂ« bazuara nĂ« realitetin e tyre, jo nĂ« modelet e krijuara nĂ« platforma digjitale”, – thotĂ« z. Xhepa.

 

Fenomeni

Dismorfia e parasë është një fenomen relativisht i ri, ku individët ndihen të pasigurt financiarisht, e ndikuar fuqimisht nga rrjetet sociale

 

Krahasimi

Në epokën e rrjeteve sociale, çdo përdorues ka mundësi të krijojë dhe të shpërndajë përmbajtje, gjë që i bën krahasimet mes njerëzve më të shpeshta dhe më të pashmangshme.

Në platforma si Instagram, TikTok apo LinkedIn, shumica prezantojnë versionin më të mirë të vetes: foto të kuruara, pamje të bukura, trup ideal, luks dhe stil jete që shpesh nuk përputhen me realitetin e përditshëm.

Ky prezantim i zgjedhur dhe i filtruar bĂ«n qĂ« pĂ«rdoruesit tĂ« krahasohen mĂ« shpesh “pĂ«r lart”, me njerĂ«z qĂ« duken mĂ« tĂ« suksesshĂ«m, mĂ« tĂ« bukur apo mĂ« tĂ« pasur.

Një formë gjithnjë e më e zakonshme e këtij fenomeni është shpërndarja e simboleve të pasurisë: vila, makina luksoze, pushime ekzotike, marka të shtrenjta.

Kur dikush ekspozohet vazhdimisht ndaj këtyre imazheve, krijohet ndjesia se të tjerët janë më të pasur dhe më të privilegjuar. Ky lloj krahasimi shpesh çon në pakënaqësi, në ulje të vetëvlerësimit dhe në ndjesinë se jeta personale është më pak e vlefshme.

Ekspertja e marketingut digjital, Cansel Saygin, thotë se, sot krahasimi nuk bëhet më me shokët e klasës apo me kolegët e punës, por me njerëz nga çdo cep i botës.

“Kur kjo ndodh çdo ditĂ«, krijohet njĂ« perceptim i shtrembĂ«ruar, njerĂ«zit fillojnĂ« tĂ« mendojnĂ« se janĂ« financiarisht tĂ« dobĂ«t, edhe kur nuk janĂ«. NdiejnĂ« nevojĂ«n tĂ« kenĂ« gjĂ«ra materiale qĂ« nuk janĂ« domosdoshmĂ«risht tĂ« nevojshme.

Shpesh ndihen tĂ« pasigurt ekonomikisht, jo pĂ«r shkak tĂ« realitetit tĂ« tyre, por pĂ«r shkak tĂ« realitetit qĂ« shohin online. Me kohĂ«, ajo qĂ« shfaqet nĂ« rrjetet sociale fillon tĂ« perceptohet si ‘standardi’ i jetesĂ«s, edhe pse Ă«shtĂ« vetĂ«m njĂ« version i filtruar i realitetit”, – thotĂ« znj. Saygin.

Ky proces mund të shkaktojë atë që quhet privim relativ, një ndjenjë padrejtësie dhe zhgënjimi që lind kur perceptojmë se të tjerët kanë më shumë sesa ne, edhe pse realisht nuk kemi humbur asgjë.

Ndjenja e privimit relativ mund të rritet edhe më tepër kur personat me të cilët krahasohemi duken të ngjashëm me ne për nga mosha, stili i jetës ose interesat.

Kjo e bën kontrastin ekonomik të duket edhe më i mprehtë.

Pasojat e këtij privimi nuk kufizohen vetëm te mirëqenia personale. Studimet tregojnë se njerëzit që ndihen të privuar bëhen më pak të kënaqur me jetën e tyre, më të stresuar dhe priren ndaj sjelljeve agresive.

NjĂ« tjetĂ«r efekt i rĂ«ndĂ«sishĂ«m Ă«shtĂ« rritja e armiqĂ«sisĂ« ndaj tĂ« pasurve. Kur dikush sheh vazhdimisht imazhe qĂ« i kujtojnĂ« diferencat ekonomike, krijohet ideja se “tĂ« pasurit” janĂ« shkaku i padrejtĂ«sisĂ« sĂ« pĂ«rjetuar.

Kjo mund të çojë në qëndrime negative, stereotipa të ftohtw dhe në disa raste, në sjellje agresive ndaj tyre, sidomos në mjediset online.

 

Iluzioni

Platformat e rrjeteve sociale mund të krijojnë krahasime financiare joreale, duke bërë që shumë të rinj të ndihen nën presion për të përputhur mënyrën e jetesës që shohin te të tjerët

 

Lexoni edhe:

Cansel Saygin: Rrjetet sociale ndikojnë shumë në blerjet impulsive dhe krahasimin e pasurisë

The post Ekonomia e ndikimit, si të rinjtë shqiptarë duan të pasurohen brenda natës appeared first on Revista Monitor.

“Rrjetet sociale ndikojnĂ« shumĂ« nĂ« blerjet impulsive dhe krahasimin e pasurisĂ«â€

✇Revista Monitor
By: Mira Leka
20 December 2025 at 22:10

Flet Cansel Saygin, eksperte e marketingut digjital

 

Në një epokë kur rrjetet sociale po formësojnë perceptimet tona më shumë se realiteti vetë, pasuria, suksesi dhe stili i jetesës po shihen përmes një lenteje të filtruar.

Rritja e pĂ«rmbajtjeve qĂ« tregojnĂ« luks dhe “jetĂ« tĂ« pĂ«rsosur” ka krijuar standarde tĂ« reja, shpeshherĂ« tĂ« paarritshme, qĂ« ndikojnĂ« te vetĂ«vlerĂ«simi dhe sjelljet financiare tĂ« njerĂ«zve, sidomos tĂ« rinjve.

Në këtë intervistë, Cansel Saygin, eksperte në marketing digjital dhe njëkohësisht, drejtuese e një agjencie marketingu, shpjegon se si algoritmet, influencerët dhe markat bashkëveprojnë për të normalizuar një konsum të ekzagjeruar, dhe si mund të ndërtojmë një marrëdhënie më të shëndetshme me botën online.

 

Si kanë ndikuar rrjetet sociale në mënyrën se si njerëzit e perceptojnë pasurinë, suksesin dhe stilin e jetesës?

Rrjetet sociale kanë ndryshuar mënyrën se si perceptohet dhe matet suksesi. Konsumimi i përditshëm dhe i vazhdueshëm i përmbajtjes ka krijuar disa iluzione të reja.

Së pari, është krijuar ideja se pasuria dhe suksesi arrihen shumë shpejt. Dikur suksesi matej me arritje të prekshme, zhvillim personal dhe vite pune, ndërsa sot shpesh lidhet me pamjen e jashtme të jetës.

NĂ« rrjetet sociale shohim makina luksoze, udhĂ«time, veshje “firmato” dhe momente komoditeti, por rrallĂ« shohim historinĂ« e vĂ«rtetĂ« pas kĂ«tyre arritjeve.

Kjo ka krijuar njĂ« realitet tĂ« ri ku “tĂ« dukesh i suksesshĂ«m” shpesh vlerĂ«sohet mĂ« shumĂ« sesa “tĂ« jesh realisht i suksesshĂ«m”. Nga ana tjetĂ«r, pĂ«r disa njerĂ«z ajo qĂ« shohin online mund tĂ« kthehet nĂ« motivim pĂ«r tĂ« punuar mĂ« fort dhe pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar versionin e tyre tĂ« suksesit.

 

Pse pĂ«rmbajtjet qĂ« tregojnĂ« luks, udhĂ«time dhe jetĂ« “tĂ« pĂ«rsosur” shfaqen kaq mirĂ« nĂ« algoritmet e rrjeteve sociale?

Performojnë mirë sepse ngjallin kureshtje. Njerëzit kanë dëshirë të shohin më shumë detaje nga ajo mënyrë jetese.

Përveç kësaj, kjo lloj përmbajtjeje është vizualisht tërheqëse dhe mban vëmendjen më gjatë në ekran, një sinjal i fortë për algoritmin që duhet ta shpërndajë edhe më shpesh.

Për një pjesë të audiencës, këto imazhe janë një dritare ëndrrash. Për të tjerët, frymëzim. Dhe algoritmet shpërblejnë çdo gjë që të mban të ngjitur pas telefonit.

 

A krijojnë rrjetet sociale një standard artificial të jetës së pasur dhe si ndikon kjo te vetëvlerësimi i përdoruesve?

Në rrjetet sociale shohim vetëm momentet më të mira të jetës së një individi, ose më saktë, atë pjesë të jetës që krijuesi i përmbajtjes zgjedh të ndajë.

Rrallë shfaqen sfidat, stresi apo sakrificat që fshihen pas skenës. Në njëfarë mënyre, kjo është e kuptueshme pasi krijuesit duan të ndërtojnë një hapësirë pozitive dhe frymëzuese për audiencën e tyre.

Problemi lind kur audienca e konsumon këtë lloj përmbajtjeje në mënyrë të vazhdueshme dhe nis të krahasojë veten me një standard jetese shumë më të lartë.

ShumĂ« njerĂ«z fillojnĂ« tĂ« ndihen sikur nuk po bĂ«jnĂ« mjaftueshĂ«m, edhe kur po punojnĂ« fort. Krijohet ndjesia e tĂ« qenĂ«t “pas”, vetĂ«m sepse krahasohen me njĂ« realitet qĂ« Ă«shtĂ« i kuruar, i filtruar dhe shpesh i largĂ«t nga e vĂ«rteta.

 

A po vĂ«reni rritje tĂ« fenomenit “dismorfia e parasĂ«â€, ku njerĂ«zit ndihen tĂ« pasigurt financiarisht pĂ«r shkak tĂ« krahasimit me pĂ«rmbajtjet online?

Po, sidomos te të rinjtë, kjo ndikon edhe më fort. Sot krahasimi nuk bëhet më me shokët e klasës apo me kolegët e punës, por me njerëz nga çdo cep i botës.

Kur kjo ndodh çdo ditë, krijohet një perceptim i shtrembëruar, njerëzit fillojnë të mendojnë se janë financiarisht të dobët, edhe kur nuk janë.

Ndiejnë nevojën të kenë gjëra materiale që nuk janë domosdoshmërisht të nevojshme. Shpesh ndihen të pasigurt ekonomikisht, jo për shkak të realitetit të tyre, por për shkak të realitetit që shohin online.

Me kohĂ«, ajo qĂ« shfaqet nĂ« rrjetet sociale fillon tĂ« perceptohet si “standardi” i jetesĂ«s, edhe pse Ă«shtĂ« vetĂ«m njĂ« version i filtruar i realitetit.

 

Si ndikojnë influencerët dhe markat në normalizimin e konsumit të luksit te të rinjtë?

Fenomeni i “influencers” ka bĂ«rĂ« qĂ« markat t’i perceptojmĂ« si pjesĂ« tĂ« natyrshme tĂ« jetĂ«s sĂ« pĂ«rditshme, shumĂ« mĂ« afĂ«r nesh sesa para epokĂ«s sĂ« rrjeteve sociale.

Sot, markat ndĂ«rtojnĂ« identitet rreth idesĂ« “kĂ«shtu duhet tĂ« jetosh”, ndĂ«rsa influencerĂ«t e pĂ«rkthejnĂ« kĂ«tĂ« stil jetese nĂ« kohĂ« reale, duke e bĂ«rĂ« edhe mĂ« bindĂ«s.

Kur shohim dhjetëra njerëz që ndajnë çdo javë çanta apo produkte të një marke të caktuar, krijohet iluzioni se këto janë nevoja elementare, edhe pse në realitet nuk janë.

Frekuenca dhe natyra vizuale e kësaj përmbajtjeje e normalizon luksin, duke e bërë të duket si standard i zakonshëm i jetës.

 

NĂ« ç’mĂ«nyrĂ« i shtyjnĂ« rrjetet sociale pĂ«rdoruesit drejt shpenzimeve impulsive dhe vendimeve financiare tĂ« ndikuara nga imazhet online?

Rrjetet sociale e kanë bërë procesin e blerjes pothuajse të menjëhershëm. Sheh një produkt, emocionohesh, klikon dhe brenda pak sekondash e ke blerë.

Nuk ka më një fazë reflektimi apo arsyetimi. Imazhet e bukura dhe mënyra se si paraqiten produktet të shtyjnë të mendosh:

“Po e kanĂ« tĂ« gjithĂ«, pse tĂ« mos e kem edhe unĂ«?”. ShpĂ«rblimi psikologjik qĂ« vjen sapo pĂ«rfundon blerja Ă«shtĂ« i menjĂ«hershĂ«m dhe pikĂ«risht pĂ«r kĂ«tĂ« arsye, shpenzimi online Ă«shtĂ« rritur nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« ndjeshme.

NjĂ« strategji e thjeshtĂ«, por shumĂ« efektive, Ă«shtĂ« ta vendosĂ«sh produktin nĂ« “shportĂ«n” online dhe tĂ« mos e blesh menjĂ«herĂ«.

Nëse i rikthehesh të nesërmen, ka shumë gjasa të kuptosh se nuk është as urgjente, as e domosdoshme. Kjo distancë e vogël në kohë shpesh mjafton për të ulur ndikimin e impulsit.

 

Cilat janĂ« strategjitĂ« mĂ« efektive pĂ«r t’u mbrojtur nga krahasimet joreale dhe pĂ«r tĂ« ruajtur njĂ« marrĂ«dhĂ«nie tĂ« shĂ«ndetshme me rrjetet sociale?

Së pari, duhet të kontrollosh atë që shikon. Nëse dikush nuk të bën të ndihesh mirë me përmbajtjen që ndan, nuk ke asnjë detyrim ta ndjekësh.

Më pas, është e rëndësishme të kujtosh se askush nuk e poston të gjithë realitetin, vetëm pjesën që zgjedh ta tregojë. Prandaj, fokusi duhet të qëndrojë te zhvillimi yt personal, jo te krahasimi me të tjerët.

Një marrëdhënie më e shëndetshme me rrjetet sociale vjen edhe nga kufizimi i kohës online dhe nga edukimi financiar.

Sa më shumë të kuptosh si funksionojnë reklamat, influencerët dhe psikologjia e konsumit, aq më pak gjasa ke të biesh pre e presioneve vizuale që shfaqen çdo ditë para teje.

 

Lexoni edhe:

Ekonomia e ndikimit, si të rinjtë shqiptarë duan të pasurohen brenda natës

The post “Rrjetet sociale ndikojnĂ« shumĂ« nĂ« blerjet impulsive dhe krahasimin e pasurisĂ«â€ appeared first on Revista Monitor.

Për paga, fitime, apo taksa, si ndahet vlera e shtuar në ekonomi

✇Revista Monitor
By: Mira Leka
20 December 2025 at 22:08

Një analizë mbi shpërndarjen e Vlerës së Shtuar në ekonominë tonë tregon se në vitin 2023, mbi 40% shkoi për pagat e punonjësve, 40.7% u nda në formën e fitimeve dhe 19.2% shkuan për taksa dhe amortizim. Industria dhe turizmi shpërndajnë për pagat, ndërsa ndërtimi, tregtia dhe energjia dominohen nga fitimet, pasi kostot e punës janë më të ulëta. Nga Vlera e Shtuar, bizneset shqiptare shpërndajnë më shumë si fitime, ndërsa në BE më shumë shkon për pagat e punonjësve dhe taksa

 

Blerina Hoxha

Ndarja e VlerĂ«s sĂ« Shtuar nĂ« ekonomi Ă«shtĂ« njĂ« nga treguesit mĂ« domethĂ«nĂ«s pĂ«r tĂ« kuptuar se kush pĂ«rfiton realisht nga rritja ekonomike – punonjĂ«sit, bizneset apo shteti.

Vlera e Shtuar mat kontributin që një biznes i jep një produkti gjatë procesit të prodhimit, përtej materialeve të blera nga jashtë.

Për shembull, në prodhimin e një shisheje me lëng, kostot e jashtme, frutat nga fermeri, shishet plastike dhe etiketa arrijnë në 55 lekë, ndërsa çmimi me shumicë i produktit final është 100 lekë. Diferenca prej 45 lekësh përfaqëson Vlerën e Shtuar, e cila më pas shpërndahet mes pagave të punonjësve, fitimeve të biznesit dhe detyrimeve tatimore ndaj shtetit.

Në Shqipëri, struktura e shpërndarjes së Vlerës së Shtuar ka qenë e ndryshme nga ajo e vendeve të Bashkimit Europian, pasi pjesa që shkon për pagat historikisht ka qenë më e ulët, ndërsa pesha e fitimeve ka rezultuar më e lartë.

PĂ«r tĂ« kuptuar dinamikat e kĂ«saj ndarjeje dhe se si ka evoluar gjatĂ« njĂ« dekade, “Monitor” analizoi shpĂ«rndarjen e VlerĂ«s sĂ« Shtuar nĂ« ekonominĂ« shqiptare ndĂ«rmjet tre komponentĂ«ve kryesorĂ«: shpenzimeve tĂ« personelit, fitimit neto/humbjeve dhe taksave neto, gjatĂ« periudhĂ«s 2010 – 2023.

Në vitin 2023, Vlera e Shtuar ishte 956 miliardë lekë, nga e cila 383 miliardë lekë ose 40.1% shkoi për pagat e punonjësve, 390 miliardë lekë ose 40.7% u nda në formën e fitimeve dhe 183 miliardë lekë ose 19.2% shkuan për taksa dhe amortizim.

TĂ« dhĂ«nat tregojnĂ« se pesha e shpenzimeve pĂ«r personelin Ă«shtĂ« rritur vazhdimisht nĂ« ShqipĂ«ri, nga rreth 29% e VlerĂ«s sĂ« Shtuar nĂ« vitin 2010 nĂ« mbi 40% nĂ« vitin 2023, por megjithatĂ« ky nivel mbetet mĂ« i ulĂ«t se mesatarja e BE-sĂ«, ku kompensimi i punĂ«s shpesh zĂ« 47–55% tĂ« VlerĂ«s sĂ« Shtuar.

NĂ« tĂ« kundĂ«rt, pesha e fitimit neto Ă«shtĂ« shumĂ« mĂ« e lartĂ« nĂ« ShqipĂ«ri se nĂ« vendet e BE-sĂ« dhe pĂ«son luhatje tĂ« forta ndĂ«r vite. NĂ« BE, marzhet e fitimit janĂ« zakonisht mĂ« tĂ« qĂ«ndrueshme dhe mĂ« tĂ« ulĂ«ta, shpesh 20–25% e VlerĂ«s sĂ« Shtuar. NĂ« ShqipĂ«ri, ato variojnĂ« nga 45% nĂ« vitin 2010 nĂ« 40.7% nĂ« vitin 2023.

NdĂ«rkohĂ«, pjesa e taksave neto ka rĂ«nĂ« dukshĂ«m, nga rreth 26% e VlerĂ«s sĂ« Shtuar nĂ« vitin 2010 nĂ« rreth 19% nĂ« vitin 2023. NĂ« BE, taksat neto ndaj VlerĂ«s sĂ« Shtuar kanĂ« peshĂ« mĂ« tĂ« lartĂ«, midis 25–30%, duke reflektuar sisteme fiskale mĂ« tĂ« konsoliduara dhe njĂ« bazĂ« mĂ« tĂ« gjerĂ« taksimi.

Në Shqipëri, rënia e kësaj peshe tregon se barra fiskale në ekonominë reale është ulur si për shkak të ndryshimeve të politikave, ashtu edhe për shkak të informalitetit dhe strukturës së taksave indirekte.

Të dhënat mbi shpërndarjen e Vlerës së Shtuar nga industria përpunuese te ndërtimi, tregtia, energjia, turizmi, transporti dhe shërbimet tregojnë se ekonomia jonë ka kaluar një proces të gjatë rritjeje, formalizimi dhe ristrukturimi, por që ende mbetet larg modelit të konsoliduar të Bashkimit Europian.

Pesha e shpenzimeve të personelit është rritur në pothuajse të gjithë sektorët, një shenjë e rritjes së pagave dhe mungesës së fuqisë punëtore.

Por në shumë prej tyre, kjo rritje vjen jo për shkak të produktivitetit të lartë, siç ndodh në BE, por për shkak të presioneve të tregut të brendshëm, emigracionit dhe modelit ekonomik të bazuar ende fort te puna manuale.

Selami Xhepa, ekspert i ekonomisë, tha se ekonomia shqiptare është bazuar te një model në themel të të cilit ishte krahu i lirë i punës dhe kjo reflektohet edhe në ndarjen e Vlerës së Shtuar.

Sipas tij, bizneset duhet të rimodelojnë politikat për burimet njerëzore, për të lënë pas mendësinë që pagat janë shpenzim, pasi duhen konsideruar si investim.

 

Burimi: INSTAT

 

Industria përpunuese po zhvendoset drejt kostos së punës

Vlera e Shtuar në sektorin e industrisë arriti në 124 miliardë lekë në vitin 2023, ku më shumë se gjysma, rreth 55%, u shpërnda për pagat e punonjësve.

ShpĂ«rndarja e VlerĂ«s sĂ« Shtuar nĂ« industrinĂ« pĂ«rpunuese gjatĂ« viteve 2010 – 2023 tregon njĂ« trend rritĂ«s tĂ« shpenzimeve tĂ« personelit. NĂ« vitin 2010 ato pĂ«rbĂ«nin rreth 42% tĂ« VlerĂ«s sĂ« Shtuar, ndĂ«rsa nĂ« vitin 2023 u rritĂ«n mbi 55%.

Industria shqiptare historikisht është mbështetur te puna manuale, ndërsa rritja graduale e pagave dhe mungesa e fuqisë punëtore kanë rritur ndjeshëm peshën e shpenzimeve të personelit.

Florian Zekja, nga Shoqata ProEksport, që përfaqëson industrinë e përpunimit të tekstileve dhe këpucëve, thotë se shpenzimet e personelit dominojnë Vlerën e Shtuar të fabrikave.

Në njësitë e vogla, sidomos te kontraktorët, pesha e pagave arrin deri në 80%.

“Produktiviteti i ulĂ«t dhe orientimi te krahu i lirĂ« i punĂ«s e rrisin kĂ«tĂ« peshĂ«. Me rritjen e pagĂ«s minimale dhe mungesĂ«n e fuqisĂ« punĂ«tore, pesha e pagave do tĂ« rritet mĂ« tej. ShumĂ« biznese po falimentojnĂ«, edhe pĂ«r shkak tĂ« rĂ«nies sĂ« kĂ«rkesĂ«s pĂ«r mallrat shqiptare”, thekson ai.

NdĂ«rkohĂ«, fitimi neto mbetet komponenti mĂ« i paqĂ«ndrueshĂ«m. NĂ« vitet 2010 – 2012, fitimet pĂ«rbĂ«nin 27–34% tĂ« VlerĂ«s sĂ« Shtuar. Por nĂ« vitet 2013 – 2014 sektori pĂ«rjetoi rĂ«nie tĂ« fortĂ«, me norma negative tĂ« fitimit (-9.7% dhe -4.3%), tĂ« ndikuara nga pasojat e krizĂ«s sĂ« EurozonĂ«s.

Pas vitit 2015, fitimet u rimĂ«kĂ«mbĂ«n, duke u stabilizuar nĂ« 21–33% deri nĂ« vitin 2022, falĂ« rritjes sĂ« eksporteve dhe investimeve nĂ« teknologji. NĂ« vitin 2023 shĂ«nohet njĂ« ulje nĂ« 28.7%, e ndikuar edhe nga rĂ«nia e kĂ«rkesĂ«s ndĂ«rkombĂ«tare dhe humbjet pĂ«r shkak tĂ« zhvlerĂ«simit tĂ« Euros.

Pesha e taksave neto ka lĂ«vizur nĂ« kah tĂ« kundĂ«rt. NĂ« 2010 – 2014, taksat zinin njĂ« peshĂ« shumĂ« tĂ« lartĂ«, madje mbi 60% nĂ« vitet 2013 – 2014, pĂ«r shkak se shumĂ« biznese ishin me humbje, duke rritur peshĂ«n relative tĂ« taksimit. Pas vitit 2015, taksat ranĂ« nĂ« intervalin 18–28%, ndĂ«rsa nĂ« vitin 2023 zbritĂ«n nĂ« vetĂ«m 16.1%.

Industria përpunuese po bëhet gjithnjë e më e orientuar drejt kostos së punës, fitimet e saj janë rritur dukshëm pas 2015-s, ndërsa barra tatimore për çdo njësi Vlerë të Shtuar është ulur ndjeshëm.

Në vendet e zhvilluara të Bashkimit Europian, raportet midis shpenzimeve të personelit, fitimeve dhe taksave në industrinë përpunuese janë të ndryshme nga vendi ynë, për shkak të strukturës më të avancuar teknologjike, produktivitetit shumë më të lartë dhe një sistemi fiskal më të konsoliduar.

Në ekonomitë më të zhvilluara industriale, si Gjermania, Austria, Holanda, Danimarka apo Italia veriore, shpenzimet e personelit përbëjnë 55% deri në 70% të Vlerës së Shtuar.

Në sipërmarrjet europiane kjo peshë është e lartë, jo sepse industria është e mbështetur te puna manuale, por sepse fuqia punëtore është e specializuar dhe produktiviteti për punonjës është shumë më i madh se në vendet e Ballkanit.

Pjesa qĂ« bizneset e kĂ«tij sektori ndajnĂ« pĂ«r fitime zakonisht lĂ«viz nĂ« intervalin 8–15% tĂ« VlerĂ«s sĂ« Shtuar. NĂ« disa nĂ«nsektorĂ« strategjikĂ«, si ai automotiv ose makineritĂ« industriale, marzhet janĂ« madje edhe mĂ« tĂ« ulĂ«ta.

NĂ« BE, ky raport zakonisht qĂ«ndron nĂ« intervalin 20–30%, me nivele mĂ« tĂ« larta nĂ« FrancĂ« dhe Itali dhe mĂ« tĂ« ulĂ«ta nĂ« vendet nordike, ku sistemi i taksave Ă«shtĂ« i orientuar ndryshe.

 

Burimi: INSTAT

 

Ndërtimi mbetet sektori me fitimet më të larta në ekonomi

Vlera e Shtuar në sektorin e ndërtimit ishte 111,9 miliardë lekë në vitin 2023, ku 40.6% e saj u nda për fitim, 33.6% për paga dhe pjesa tjetër 25.7% për tatime e taksa.

Pesha e shpenzimeve tĂ« personelit ishte relativisht e ulĂ«t, me rreth 26–30% e VlerĂ«s sĂ« Shtuar nĂ« vitet 2010 – 2017.

Me kalimin e viteve, pjesa e pagave rritet gradualisht, duke u ngjitur në 34% në vitin 2023, duke reflektuar mungesën e fuqisë punëtore, rritjen e pagave dhe kërkesën e lartë për punonjës të specializuar.

Ndërkohë, fitimi neto ka qenë komponenti domethënës i Vlerës së Shtuar gjatë gjithë periudhës.

Në vitet 2010, ai zinte mbi 50% të Vlerës së Shtuar duke treguar një industri ekstremisht fitimprurëse në atë fazë, e ndikuar nga rritja e kërkesës për ndërtime të banesave dhe bumi i investimeve private.

MĂ« pas, fitimi fillon tĂ« stabilizohet, duke rĂ«nĂ« nĂ« intervalin 31–40% nĂ« vitet 2017 – 2023. Edhe pse mĂ« i ulĂ«t krahasuar me vitet e para, ai mbetet nĂ« njĂ« nivel shumĂ« tĂ« lartĂ« pĂ«r sektorin e ndĂ«rtimit nĂ« krahasim me vendet europiane, ku fitimet zakonisht janĂ« shumĂ« mĂ« tĂ« ulĂ«ta pĂ«r shkak tĂ« konkurrencĂ«s sĂ« fortĂ« dhe kostove tĂ« larta tĂ« standardeve teknike.

Fitimet relativisht të larta në Shqipëri tregojnë se çmimet e larta të apartamenteve dhe kërkesa e qëndrueshme e kanë mbajtur sektorin në pozita të forta rentabiliteti, pavarësisht rritjes së kostove të ndërtimit dhe të punës.

PĂ«r sa u pĂ«rket taksave neto, ato kanĂ« shfaqur luhatshmĂ«ri shumĂ« tĂ« madhe gjatĂ« viteve. NĂ« 2015 dhe 2016, pesha e tyre ishte e ulĂ«t me rreth 12–20%.

Në vitin 2017 dhe 2018, taksat zënë një peshë më të madhe, duke arritur edhe mbi 39% dhe 43%, pasi lidhet me projektet specifike, ndryshimet në strukturën fiskale të sektorit, si dhe aktivitetin e intensifikuar të kompanive me detyrime të larta tatimore.

Pas vitit 2019, pesha e taksave bie sĂ«rish nĂ« intervalin 25–33%, duke reflektuar njĂ« kombinim faktorĂ«sh dhe mĂ«nyrĂ«n sesi kompanitĂ« e ndĂ«rtimit shpĂ«rndajnĂ« dhe deklarojnĂ« VlerĂ«n e Shtuar nĂ« funksion tĂ« projekteve tĂ« tyre.

Në tërësi, të dhënat tregojnë një sektor ndërtimi që për gjithë periudhën ka ruajtur fitime të larta, ku kostoja e punës mbetet më e ulët se në shumë vende europiane, por gjithsesi e rritur vit pas viti, dhe ku taksat shfaqen të paqëndrueshme, duke reflektuar jo vetëm ndryshime fiskale, por edhe dinamikat e brendshme të industrisë dhe strukturën e projekteve që realizohen.

Ndërtimi në Shqipëri rezulton kështu një sektor me rentabilitet të jashtëzakonshëm krahasuar me ekonomitë e tjera të rajonit dhe BE-së.

Në shumicën e vendeve të BE-së, duke filluar nga ekonomitë e mëdha si Gjermania, Franca, Italia e deri tek ekonomitë më të vogla si Austria, Holanda apo Danimarka, ndërtimi është një industri me marzhe të ulëta fitimi, ku pjesa më e madhe e Vlerës së Shtuar konsumohet nga paga, sigurimet shoqërore, standardet teknike, kostot e lejeve, kërkesat e forta ligjore dhe raportimet e detyrueshme.

Në vendet europiane, pesha e shpenzimeve të personelit zakonisht shkon nga 45% deri në 55% të Vlerës së Shtuar në ndërtim, sidomos në ekonomitë me sektor ndërtimi të formalizuar dhe me teknologji ndërtimi më të sofistikuar.

Në Europë, fitimi i sektorit të ndërtimit ka një peshë tipike nga 8% deri në 15% të Vlerës së Shtuar. Në pjesën e taksave, vendet e BE-së zakonisht raportojnë një peshë që shkon midis 20% dhe 30% të Vlerës së Shtuar.

Në disa shtete, sidomos ato me sektor ndërtimi të madh si Franca apo Belgjika, taksat dhe kontributet arrijnë edhe më shumë, për shkak të rregullimeve më të forta dhe standardeve të larta të kontrollit.

Në Shqipëri, sektori dominohet nga fitime të larta, kosto pune më të ulëta dhe një peshë relative më të dobët të rregullimit fiskal. Kjo e vendos industrinë shqiptare të ndërtimit shumë larg modelit europian.

 

Burimi: INSTAT

 

Tregtia, paga të ulëta, fitime të larta

Sektori i tregtisë gjithashtu çon gati gjysmën e Vlerës së Shtuar për fitime. Në vitin 2023, vlera e shtuar në këtë sektor ishte 210 miliardë lekë, ku 38% u nda për pagat, 48% për fitime dhe rreth 14% taksa.

Pjesa e shpenzimeve tĂ« personelit nĂ« VlerĂ«n e Shtuar nĂ« tregti mbetet pĂ«rgjithĂ«sisht e ulĂ«t gjatĂ« 2010 – 2023. NĂ« BE, veçanĂ«risht nĂ« vendet e zhvilluara si Gjermania, Franca, shpenzimet e personelit nĂ« tregti zakonisht zĂ«nĂ« 50% deri nĂ« 65% tĂ« VlerĂ«s sĂ« Shtuar.

Tregtia në vendet europiane është një sektor me intensitet të lartë pune, të formalizuar, me kontrata të rregulluara, paga më të larta dhe një pjesë të madhe të shpenzimeve që lidhen me trajnimin dhe kualifikimin e stafit.

Në Shqipëri, pavarësisht rritjes së pagave, sektori vijon të karakterizohet nga paga të ulëta, punësim informal, rotacion i lartë i punonjësve dhe një strukturë që mbështetet ende shumë te puna sezonale dhe me kohë të pjesshme, gjë që shpjegon diferencën e madhe me BE-në.

Eleni Babameto, e cila administron kompaninĂ« e tregtimit me shumicĂ« tĂ« ushqimeve “Teuta”, tha se kostot e fuqisĂ« punĂ«tore po rrisin peshĂ«n e shpenzimeve nĂ« VlerĂ«n e Shtuar, duke lajmĂ«ruar se vĂ«shtirĂ«sitĂ« pĂ«r punonjĂ«s janĂ« nĂ« rritje, edhe pse pagat janĂ« mĂ« tĂ« larta.

Në vendin tonë, fitimi neto përbën pjesën më të madhe të Vlerës së Shtuar në bizneset e tregtisë. Në disa vite, ai arrin nivele mbresëlënëse si 54% në 2010, 60% në 2011 dhe 58% në 2016, ndërsa në vitet më të fundit, luhatet midis 49% dhe 53%.

Këto janë nivele jashtëzakonisht të larta për sektorin e tregtisë. Në Bashkimin Europian, fitimet janë në intervalet 10% deri në 20% të Vlerës së Shtuar.

Në vende si Gjermania apo Holanda, fitimi në tregti shpesh merr më pak se 15% të Vlerës së Shtuar.

Marzhet e fitimit në bizneset e tregtisë shqiptare tregojnë për një treg të brendshëm më pak konkurrues, çmime relativisht të larta të produkteve, informalitet në hallkat e zinxhirit të furnizimit dhe një strukturë që lejon fitime shumë më të mëdha sesa ato të zakonshme në BE.

Pjesa e taksave neto nĂ« VlerĂ«n e Shtuar shfaqet e ulĂ«t dhe e paqĂ«ndrueshme nĂ« ShqipĂ«ri. Ajo varion nga nivele relativisht tĂ« larta si 43% nĂ« vitin 2012, njĂ« anomali e lidhur me deklarimin e ulĂ«t tĂ« fitimeve atĂ« vit, deri nĂ« nivele minimaliste si 8–12% nĂ« shumicĂ«n e viteve sidomos pas pandemisĂ«.

Në BE, taksat dhe kontributet në sektorin e tregtisë zakonisht zënë nga 20% deri në 30% të Vlerës së Shtuar, për shkak të rregullimit më të qëndrueshëm fiskal dhe deklarimit më të plotë të të ardhurave.

Tregtia shqiptare është një sektor me fitime shumë më të larta se mesatarja europiane, me kosto pune relativisht të ulëta dhe me barrë tatimore më të vogël në raport me Vlerën e Shtuar.

 

Burimi: INSTAT

 

Energjia, ndër sektorët më të paqëndrueshëm

Sektori i energjisë elektrike, ujit dhe gazit në vendin tonë është i ndikuar nga ciklet klimatike dhe çmimet në tregjet ndërkombëtare, të cilat ndikojnë Vlerën e Shtuar dhe shpërndarjen e saj. Sipas të dhënave zyrtare në vitin 2023, Vlera e Shtuar në sektorin e energjisë ishte 101 miliardë lekë, gati dyfish me vitet e mëparshme.

Rreth 58 miliardë lekë ose 57% e Vlerës së Shtuar u shpërnda për fitim për bizneset, 21.9% për pagat e punonjësve dhe 20% për taksat.

Pesha e pagave nĂ« VlerĂ«n e Shtuar nĂ« sektorin e energjisĂ« gjatĂ« 2010 – 2023 ka ulje-ngritje, nĂ« varĂ«si tĂ« luhatjeve nĂ« VlerĂ«n e Shtuar.

Zakonisht në BE, shpenzimet e personelit në sektorin e energjisë janë shumë më të qëndrueshme dhe zakonisht zënë 25% deri në 35% të Vlerës së Shtuar, pasi sektori është i stabilizuar, i integruar dhe me cikle të kufizuara humbjesh. Formalizimi i lartë dhe investimet e mëdha teknologjike e bëjnë strukturën e kostove të jetë shumë më pak e varur nga faktorët e jashtëm sesa në Shqipëri.

Sektori i energjisë në vendin tonë në vitet si 2011, 2012 dhe 2013 regjistroi humbje të mëdha, të cilat dalin edhe si përqindje negative të Vlerës së Shtuar.

Këto janë humbje të pazakonta për standardet europiane, pasqyrojnë krizën e thellë që sollën vitet me thatësirë, borxhet e grumbulluara të CEZ-it dhe çrregullimet financiare të sektorit publik të energjisë. Vetëm nga viti 2015 e në vazhdim, sektori fillon të rikuperohet i ndikuar nga investimet e reja dhe çmimet e rritura të energjisë dhe eksportet.

Në BE, bizneset ndajnë mesatarisht 5-15% të Vlerës së Shtuar për fitime dhe pjesën e tjetër e shpërndajnë për paga dhe taksa. Arsyeja është se sektori energjetik europian është më i rregulluar, më pak i ekspozuar ndaj përkeqësimeve klimatike ekstreme dhe nuk ka varësinë strukturore nga një burim i vetëm prodhimi, siç ndodh në Shqipëri me hidrocentralet.

Për sa u përket taksave neto, edhe këtu Shqipëria paraqet luhatshmëri të skajshme. Në disa vite, pesha e taksave është tepër e lartë, për shkak të humbjeve.

Në BE, pesha e taksave në Vlerën e Shtuar është shumë më e qëndrueshme dhe zakonisht lëviz midis 20% dhe 30%, edhe në sektorët e rregulluar si energjetika.

 

Burimi: INSTAT

 

Turizmi rrit pagat dhe ul marzhet e fitimit

Pas industrisë përpunuese, hotelet dhe restorantet ndajnë më shumë nga Vlera e Shtuar për pagat e punonjësve, për shkak se aktiviteti i tyre është i bazuar kryesisht te personeli.

Në vitin 2023, Vlera e Shtuar në sektorin e turizmit ishte 58.6 miliardë ku 43.5% e saj shkoi për pagat e punonjësve, 39% për fitime dhe 17.3% për taksa.

NĂ« vitet 2010 – 2016, pjesa mĂ« e madhe e VlerĂ«s sĂ« Shtuar shkonte te fitimi neto, shpesh mbi 40% dhe nĂ« disa vite, mbi 50%, dukshĂ«m mĂ« e lartĂ« se mesatarja e Bashkimit Europian, ku fitimi neto nĂ« kĂ«tĂ« sektor zakonisht luhatet midis 25–35% tĂ« VlerĂ«s sĂ« Shtuar, pasi kostot e personelit dhe taksat zĂ«nĂ« njĂ« peshĂ« mĂ« tĂ« madhe.

Pas vitit 2016, panorama ndryshon dukshëm. Shqipëria gjatë kësaj periudhe përjetoi rritje të kostove të punës, formalizim më të lartë të pagave.

Kjo tregon se sektori është bërë më pak fitimprurës dhe më i ekspozuar ndaj rritjes së kostove, duke reflektuar mungesën e fuqisë punëtore dhe presion për përmirësim cilësie.

NĂ« vitet e pandemisĂ«, kjo tendencĂ« u pĂ«rmbys pĂ«rkohĂ«sisht, ndĂ«rsa tĂ« ardhurat bien, struktura e kostove zhvendoset dhe fitimi neto rritet nĂ« mĂ«nyrĂ« artificiale nĂ« 2020 – 2021 (deri nĂ« mbi 30%), njĂ« anomali e shkaktuar nga rĂ«nia e aktivitetit dhe jo nga pĂ«rmirĂ«simi real i performancĂ«s.

NĂ« periudhĂ«n 2022 – 2023, sektori hyn nĂ« njĂ« fazĂ« tĂ« re stabilizimi. Pesha e pagave nĂ« VlerĂ«n e Shtuar zbret pak, por mbetet e lartĂ« me rreth 42–43% nĂ« 2023, ndĂ«rsa fitimi konsolidohet rreth 39%.

Krahasuar me BE-në, Shqipëria vijon të ketë marzhe fitimi më të larta. Kjo diferencë lidhet edhe me strukturën specifike të tregut shqiptar, bizneset janë relativisht të vogla, kostoja e punës mbetet ende më e ulët se në BE, dhe informaliteti është më i lartë.

Për sa u përket taksave neto, pesha e tyre është dukshëm më e ulët se në BE gjatë gjithë periudhës në krahasim.

Teksa nĂ« vendet e BE-sĂ«, taksat mbi produktet dhe pagat nĂ« hoteleri-restorante zĂ«nĂ« zakonisht 20–30% tĂ« VlerĂ«s sĂ« Shtuar, nĂ« ShqipĂ«ri kjo peshĂ« luhatet shpesh midis 13–18%, me disa vite ku rritet deri nĂ« 27% (2018) pĂ«rpara se tĂ« stabilizohet sĂ«rish rreth 17%.

Sektori shqiptar i akomodimit dhe shërbimit ushqimor po afrohet gradualisht me strukturën e kostove të BE-së, sidomos në peshën e shpenzimeve, por vijon të ruajë fitime më të larta se mesatarja europiane.

 

Burimi: INSTAT

 

Paga në rritje, fitime të larta, ja transformimi i TIK

TĂ« dhĂ«nat e sektorit tĂ« Transportit, Informacionit dhe Komunikimit tregojnĂ« njĂ« ndryshim tĂ« dukshĂ«m nĂ« dinamikat e shpĂ«rndarjes sĂ« VlerĂ«s sĂ« Shtuar gjatĂ« periudhĂ«s 2010 – 2023, duke reflektuar zhvillimet teknologjike, rritjen e kostove tĂ« punĂ«s dhe formalizimin e lartĂ« tĂ« sektorit.

NĂ« fillim tĂ« dekadĂ«s, pesha e shpenzimeve tĂ« personelit ishte relativisht e ulĂ«t, rreth 26–27% tĂ« VlerĂ«s sĂ« Shtuar, çka dallon ndjeshĂ«m nga mesatarja e Bashkimit Europian, ku kostot e punĂ«s nĂ« kĂ«tĂ« sektor zakonisht zĂ«nĂ« 45–55% tĂ« VlerĂ«s sĂ« Shtuar, sidomos nĂ« aktivitetet e telekomunikacionit dhe IT-sĂ«.

Ndërsa vendet e BE-së karakterizohen nga një forcë pune e kualifikuar ose shumë e kualifikuar dhe paga më të larta, Shqipëria ishte ende në fazën e parë të rritjes së industrisë digjitale, me paga të ulëta dhe me strukturë më të thjeshtë shpenzimesh.

Pesha e shpenzimeve tĂ« personelit nĂ« kĂ«tĂ« sektor po rritet ndjeshĂ«m, duke kaluar nga 35–36% nĂ« 2013 – 2014 deri nĂ« mbi 40–45% pas vitit 2018. NĂ« vitin 2023, kjo kategori arrin rreth 42%, shumĂ« pranĂ« mesatares sĂ« BE-sĂ«.

Rritja e pagave në sektorët IT, Telekomunikacionit dhe Shërbimeve të Informacionit po udhëhiqet nga nevojat e larta për aftësi, por në anën tjetër ka pak profesionistë, duke bërë që pesha e pagave në Vlerën e Shtuar të vijë në rritje.

Pjesa e fitimeve nĂ« VlerĂ«n e Shtuar ka pĂ«suar luhatje gjatĂ« 2010 – 2023, por sĂ«rish mbetet e lartĂ« nĂ« mbi 39% nĂ« vitin 2023, mĂ« shumĂ« se nivelet e BE-sĂ«, ku fitimi neto nĂ« kĂ«tĂ« sektor rrallĂ«herĂ« i kalon 20–25% tĂ« VlerĂ«s sĂ« Shtuar, pĂ«r shkak tĂ« konkurrencĂ«s sĂ« fortĂ«, rregullimit tĂ« tregut dhe investimeve kapitale tĂ« mĂ«dha (sidomos nĂ« telekomunikacion).

Pjesa e fitimeve në Vlerën e Shtuar në këtë sektor pësoi luhatje nga 2013 në 2018 për shkak të ristrukturimeve të mëdha në operatorët celularë dhe rënies së të ardhurave nga telekomunikacioni tradicional.

Sa u pĂ«rket taksave neto, peshat janĂ« dukshĂ«m mĂ« tĂ« larta se nĂ« sektorin e turizmit dhe shumĂ« pranĂ« strukturĂ«s fiskale tĂ« BE-sĂ«. Vitet 2013 – 2018 tregojnĂ« nivele tĂ« larta tĂ« taksave (44–51%) tĂ« VlerĂ«s sĂ« Shtuar, tĂ« cilat nĂ« disa raste tejkalojnĂ« edhe mesataren europiane.

Rritja e tatimeve indirekte, si dhe rregullimet tarifore pas rënies së konkurrencës në treg duket se kanë rritur ngarkesën fiskale mbi sektorin.

Pas vitit 2019, pesha e taksave nĂ« VlerĂ«n e Shtuar ra ndjeshĂ«m, duke u stabilizuar rreth 23–35%, mĂ« pranĂ« niveleve tipike europiane, ku kjo kategori zakonisht zĂ« 20–30% tĂ« VlerĂ«s sĂ« Shtuar.

 

Burimi: INSTAT

 

Shërbimet, dominojnë pagat dhe fitimet, më pak taksat

Shpërndarja e Vlerës së Shtuar në sektorin e shërbimeve gradualisht po afrohet me Bashkimin Europian, por ende me dallime. Në vitin 2023, Vlera e Shtuar në këtë sektor arriti 115 miliardë lekë, ku 42% u shpërnda për pagat e personelit, 34.4% për fitime dhe 23.7% për taksa dhe tatime.

Rreth viteve 2010 – 2012, shpenzimet e personelit zĂ«nĂ« njĂ« peshĂ« rreth 40–41% tĂ« VlerĂ«s sĂ« Shtuar, mĂ« tĂ« ulĂ«ta se mesatarja e Bashkimit Europian, pĂ«r shkak tĂ« pagave tĂ« ulĂ«ta. Sektori shqiptar i shĂ«rbimeve nĂ« vitet 2010 mbĂ«shtetej ende te struktura tradicionale me paga mĂ« tĂ« ulĂ«ta, produktivitet tĂ« ulĂ«t dhe nivel mĂ« tĂ« lartĂ« informaliteti.

Ndryshimi fillon tĂ« bĂ«het mĂ« i theksuar pas vitit 2014, kur pesha e shpenzimeve tĂ« personelit rritet dukshĂ«m dhe arrin kulmin mbi 58% nĂ« 2017 – 2018, pranĂ« dhe madje mbi nivelin europian nĂ« disa segmente tĂ« shĂ«rbimeve, sidomos nĂ« aktivitetet qĂ« kĂ«rkojnĂ« kapital njerĂ«zor tĂ« kualifikuar.

Ky ritëm i kostove të punës në Shqipëri përputhet me zhvillimet në treg me rritjen e pagave, emigrimin e profesionistëve, konkurrencën e fortë për talente.

Ndërkohë pjesa e fitimeve në Vlerën e Shtuar ka pësuar luhatje. Në vitin 2010, bizneset e shërbimeve çonin mbi 40% të Vlerës së Shtuar për fitime. Rikuperimi pas vitit 2015 e çon sërish sektorin në nivele fitimi mbi mesataren europiane, nga rritja e produktivitetit dhe zgjerimi i bizneseve që ofrojnë shërbime të specializuara.

Pesha e taksave në sektorin e shërbimeve erdhi në ulje gjatë dekadës. Në vitin 2010, mbi 18% e Vlerës së Shtuar shkoi për taksa dhe tatime dhe vijoi me ulje sidomos pas pandemisë në vitin 2020, kur taksat në këtë sektor zinin 14-17% të Vlerës së Shtuar.

NĂ« vendet e BE-sĂ«, ky tregues zakonisht varion 15–25%, me stabilitet shumĂ« mĂ« tĂ« madh sesa ai i vĂ«rejtur nĂ« ShqipĂ«ri.

Të dhënat tregojnë se sektori shqiptar i shërbimeve po bëhet i ngjashëm me BE-në në aspektin e strukturës së kostove të punës, duke reflektuar rritjen e pagave dhe formalizimit.

Megjithatë, mbetet më i paqëndrueshëm në marzhe fitimi dhe në kontributin fiskal krahasuar me tregjet europiane, ku stabiliteti është tipar kyç i sektorit të shërbimeve. Shqipëria ka ruajtur fitime më të larta se BE në disa vite.

 

Burimi: INSTAT

 

The post Për paga, fitime, apo taksa, si ndahet vlera e shtuar në ekonomi appeared first on Revista Monitor.

Përpunuesit e qumështit, në rreth vicioz  

✇Revista Monitor
By: Mira Leka
20 December 2025 at 22:06

Sektori i përpunimit të qumështit po përballet me rënie të kërkesës, stoqe të mallrave të pashitura dhe kosto të lartë prodhimi. Qeveria ka propozuar kompensim 10% të TVSH-së për inputet bujqësore (farat, pesticidet, fidanët), duke synuar formalizimin dhe uljen e kostove të prodhimit. Industria kërkon gjithashtu barazimin e TVSH-së në 10% për blerjen dhe shitjen e qumështit, për të ulur presionin financiar dhe për të parandaluar rritjen e çmimeve për konsumatorët.

 

Dorina Azo

Pritshmëria për rritje konsumi në muajt e verës nga turistët e huaj, e cila nuk arriti të realizohej, krijoi stoqe të mallrave të pashitura edhe te prodhuesit e produkteve të bulmetit.

Drejtuesi teknik i fabrikĂ«s sĂ« qumĂ«shtit “VITA 2001 sh.p.k”, Taulant Pupa, pohoi se nĂ« muajt e verĂ«s grumbulloi stok tĂ« pashitur pĂ«r djathin e bardhĂ«. Produktin e grumbulluar nga mbiprodhimi, nisur nga parashikimet pĂ«r mĂ« shumĂ« shitje nĂ« verĂ«, zoti Pupa tha se arriti ta shesĂ« me ulje çmimi.

“GjatĂ« muajve tĂ« verĂ«s u krijua njĂ« sasi e konsiderueshme e produktit tĂ« pashitur, veçanĂ«risht pĂ«r djathin e bardhĂ«. Tradicionalisht, nĂ« muajt e verĂ«s prodhohen mĂ« tepĂ«r mallra bulmeti, pasi gjatĂ« sezonit turistik kĂ«rkesa rritet.

Por kĂ«tĂ« vit, kĂ«rkesa rezultoi e njĂ«jtĂ« me vitin e kaluar, nuk pati rritje. PĂ«r shkak tĂ« kostove tĂ« larta qĂ« ka magazinimi i mallrave tĂ« pashitura, pĂ«rfshirĂ« mbajtjen e tyre nĂ« frigorifer, si dhe nevoja pĂ«r likuiditet, na detyroi tĂ« heqim stokun e krijuar, duke e shitur me çmim mĂ« tĂ« lirĂ« pĂ«r sektorin HoReCa (Hotele-Restorante dhe Katering)”, thekson z. Pupa.

Sipas tij, pas përfundimit të muajve të verës, kërkesa për mallra bulmeti vijon të mbetet e njëjtë me vitin e kaluar duke marrë në konsideratë edhe ndryshimet demografike të viteve të fundit në vend.

Situata me kërkesën paraqitet e ngjashme edhe për operatorë të tjerë të industrisë së bulmetit, të cilët tradicionalisht shtojnë prodhimin gjatë verës për të magazinuar mallrat.

NjĂ« drejtues tjetĂ«r i fabrikave tĂ« pĂ«rpunimit tĂ« qumĂ«shtit tha se “gjatĂ« muajve tĂ« verĂ«s nuk arritĂ«m tĂ« heqim stokun e grumbulluar, pĂ«r shkak tĂ« rĂ«nies sĂ« konsumit nga sa pritej. PĂ«r rrjedhojĂ«, pas pĂ«rfundimit tĂ« sezonit, nuk e shtuam prodhimin, nuk blemĂ« mĂ« tepĂ«r qumĂ«sht prej fermerĂ«ve, me qĂ«llim shitjen e mallit tĂ« magazinuar”.

Luis Ndreka, përfaqësues i kompanisë ADG (ish-Lufra) shton se kërkesa është në rënie, e ndikuar nga pakësimi i numrit të turistëve të diasporës dhe Kosovës.

“KĂ«rkesa nga konsumatorĂ«t Ă«shtĂ« tkurrur pak, ndĂ«rsa konkurrenca nĂ« çmime Ă«shtĂ« rritur. NĂ« lidhje me turizmin, ardhja e turistĂ«ve tĂ« huaj nuk ka sjellĂ« efektet e pritshme.

Numri total i turistĂ«ve ka qenĂ« i njĂ«jtĂ« me vitin e kaluar, por ka pasur ulje tĂ« turistĂ«ve shqiptarĂ« tĂ« diasporĂ«s dhe nga Kosova. Kjo rĂ«nie, pjesĂ«risht u zĂ«vendĂ«sua me turistĂ«t e huaj, tĂ« cilĂ«t zakonisht nuk i parapĂ«lqejnĂ« produktet shqiptare tĂ« bulmetit, duke kĂ«rkuar mĂ« shumĂ« produktet e vendeve tĂ« tyre tĂ« origjinĂ«s”.

 

Burimi: INSTAT

 

OfertĂ« – kĂ«rkesa ul çmimin e qumĂ«shtit nĂ« grumbullim

Shtimi i prodhimit të qumështit, i shoqëruar me rënie të kërkesës, veçanërisht gjatë sezonit të verës, po krijon sfida në të gjitha hallkat e zinxhirit të sektorit.

Së pari, çmimi i qumështit të lopës për grumbullim është ulur 10% krahasuar me çmimet në fillim të vitit, në disa zona me zhvillim blegtorie të Shqipërisë së Mesme.

Sipas të dhënave të tregut, për grumbullim, qumështi i lopës aktualisht shitet me çmim 56 deri në 63 lekë për litër (pa TVSH), në varësi të madhësisë së fermës. Në fillim të 2025-s, çmimet e qumështit të lopës për grumbullim në vend luhateshin nga 62 deri në 63 lekë për litër (pa TVSH).

Luis Ndreka, nga kompania e pĂ«rpunimit tĂ« qumĂ«shtit “ADG sh.p.k”, shpjegon se edhe pse konsumatori ka ulur lehtĂ« kĂ«rkesĂ«n pĂ«r produktet e bulmetit, ndikimi kryesor nĂ« rĂ«nien e çmimit tĂ« qumĂ«shtit pĂ«r lĂ«ndĂ« tĂ« parĂ« vjen nga rritja e ofertĂ«s nĂ« treg.

Kjo ka shtyrë grumbulluesit të ulnin çmimin e blerjes së qumështit nga fermerët, në përpjekje për të balancuar sasinë e ofertës me kërkesën (shitjet aktuale).

Në zonën e Juglindjes, sipas Taulant Pupës, çmimi i qumështit si lëndë e parë ka mbetur i pandryshuar, duke qëndruar në nivele 57 deri në 60 lekë për litër (pa TVSH). Z. Pupa thekson se aktualisht, prodhimi i qumështit të lopës është në rritje, por parashikon pakësim për vitet e ardhshme, për shkak të emigrimit të të rinjve.

“NĂ« zonat e Juglindjes vihet re njĂ« rritje e numrit tĂ« krerĂ«ve tĂ« lopĂ«ve, kryesisht nĂ« fermat e vogla. FermerĂ«t qĂ« mĂ« parĂ« kishin 5 ose 10 lopĂ«, kanĂ« shtuar edhe 5 deri nĂ« 10 krerĂ« tĂ« tjerĂ«. Kjo rritje lidhet me qĂ«ndrueshmĂ«rinĂ« dhe leverdishmĂ«rinĂ« e çmimeve tĂ« shitjes sĂ« qumĂ«shtit pĂ«r grumbullim.

MegjithatĂ«, shumica e kĂ«tyre fermave tĂ« vogla menaxhohen nga fermerĂ« tĂ« moshĂ«s 60–65-vjeçare, pasi tĂ« rinjtĂ« vazhdojnĂ« tĂ« jenĂ« tĂ« painteresuar pĂ«r blegtorinĂ«. Ky faktor, i shoqĂ«ruar me emigracionin, mund tĂ« ndikojĂ« negativisht nĂ« tĂ« ardhmen e sektorit, duke rrezikuar uljen e prodhimit dhe mungesĂ«n e lĂ«ndĂ«s sĂ« parĂ« pĂ«r pĂ«rpunim.”

Në vitin 2024, sipas të dhënave të INSTAT, pati rënie të sasisë së grumbulluar për qumështin e lopës, deles dhe dhisë, duke ndjekur tendencën e pakësimit të numrit të krerëve të bagëtive.

Në vend, vitin e kaluar, u grumbulluan në total 95 mijë tonë qumësht, nga 101 mijë tonë të grumbulluara në vitin 2023. Krahasuar me vitin paraardhës, sasia e qumështit të grumbulluar ra me 6,6%.

Qumështi i lopës përbën pjesën më të madhe të sasisë së grumbulluar prej industrisë së përpunimit. Në vitin 2024 u grumbulluan 75 mijë tonë qumësht lope apo 6,5% më pak sesa në 2023. Sasia e grumbulluar e qumështit të deles arriti në 12 mijë tonë, apo 9,7% më pak krahasuar me 2023.

Sasia e grumbulluar e qumështi të dhisë ishte rreth 8 mijë tonë. Në raport me 2023 u grumbullua 3.1% qumësht dhie më pak.

Për vitin 2024, numri i krerëve të kafshëve prodhuese për qumësht shënoi rënie në pjesën dërrmuese të qarqeve me tradita në zhvillimin e blegtorisë.

Numri i lopëve në vend, në vitin 2024, arriti në 224 mijë krerë nga 232 mijë krerë që ishte numri i tyre në 2023, me rënie 3,5%. Rënia e numrit të lopëve është shënuar në qarqet si Berat, Korçë, Gjirokastër, Shkodër dhe Elbasan. Ndërsa për qarqet Fier, Vlorë dhe Lezhë pati rritje të krerëve.

Rënie nëpër qarqe është shënuar edhe te numri i deleve. Qarku me rënie më të lartë është Berati, me ulje 17,2%. Në Qarkun e Korçës, rënia është 10% dhe në Qarkun e Vlorës, 4.7%. Në qarqet Dibër dhe Durrës rënia është 2,3% dhe 5,2%.

Në Qarkun e Elbasanit ka pasur rënie prej 4,6%. Kukësi ka rënë me rreth 2%. Qarqet me rritje të krerëve të deleve në vitin 2024 janë Fieri me 1,1%, Lezha, Shkodra dhe Tirana me rritje nga 2-5%, krahasuar me vitin paraardhës.

Luis Ndreka thotë se rritja e krerëve të lopëve dhe deleve për Qarkun e Fierit është ndikuar nga modeli i qëndrueshmërisë së kontratave që përpunuesit zbatojnë me fermerët.

“NĂ« industrinĂ« e grumbullimit dhe pĂ«rpunimit tĂ« qumĂ«shtit, veçanĂ«risht nĂ« Qarkun e Fierit, po konsolidohet modeli i kontratave 1-vjeçare, me rishikim tĂ« çmimit çdo 4 muaj, pĂ«r tĂ« reflektuar ndryshimet sezonale dhe lĂ«vizjet nĂ« tregjet ndĂ«rkombĂ«tare”, nĂ«nvizon ai.

 

Burimi: Doganat

 

Burimi: Doganat

 

Bien edhe importet e qumështit

Sektori i pĂ«rpunimit tĂ« qumĂ«shtit po pĂ«rballet edhe me njĂ« dinamikĂ« tĂ« re. PĂ«r periudhĂ«n janar–shtator 2025, importet e qumĂ«shtit ranĂ« me 12% krahasuar me tĂ« njĂ«jtĂ«n periudhĂ« tĂ« vitit tĂ« mĂ«parshĂ«m. PĂ«r 2024, sasia e qumĂ«shtit tĂ« importuar shĂ«noi rritje me 22% krahasuar me 2023.

Rënie ka shënuar edhe qumështi pluhur, importet e të cilit u ulën me 10%, për muajt janar-shtator 2025, krahasuar me vitin e mëparshëm.

Përpunuesit vendas shpjegojnë se rënia e importeve lidhet kryesisht me rritjen e prodhimit në fermat shqiptare. Në muajt e verës, kur tradicionalisht rriten importet për shkak të kërkesës më të lartë për lëndë të parë, sivjet pjesa më e madhe e kërkesës së tregut u mbulua nga fermat vendase.

“Importi ka rĂ«nĂ« sepse prodhimi nĂ« vend Ă«shtĂ« rritur. Rrjedhimisht edhe çmimi i qumĂ«shtit nĂ« fermĂ« ka rĂ«nĂ« pak, duke e bĂ«rĂ« mĂ« tĂ«rheqĂ«se furnizimin vendas”, pohon Luis Ndreka nga kompania “ADG sh.p.k.”.

Edhe në Europë, ashtu si në Shqipëri, çmimi i qumështit ka rënë, i ndikuar nga presioni i tepricës së prodhimit dhe rënies së kërkesës për bulmet.

QumĂ«shti i importuar nga vendet e BE-sĂ« dhe rajonit po tregtohet me çmim 45–54 lekĂ« pĂ«r litĂ«r (pa TVSH), duke shtuar presionin konkurrues ndaj furnizuesve vendas.

Në Europë, ulja e çmimeve ka ardhur edhe si pasojë e politikave tregtare të SHBA-së ndaj djathërave europianë, të cilat kanë kufizuar eksportet dhe kanë krijuar tepricë qumështi.

Kjo ofertë e lartë po ndikon zinxhirin e furnizimit në të gjithë rajonin, duke ulur çmimin e qumështit të importuar drejt Ballkanit.

Pavarësisht se sektori i përpunimit të qumështit po hyn në një fazë të re, ku rritja e prodhimit vendas, rënia e kërkesës dhe ndryshimet në tregtinë ndërkombëtare pritet të vazhdojnë të ndikojnë te çmimet e lëndëve të para dhe struktura e furnizimit gjatë muajve në vijim, përpunuesit theksojnë se kostot e prodhimit për ta vijojnë të mbeten të larta.

Faktori kryesor mbetet çmimi i lartë i qumështit vendas për lëndë të parë, krahasuar me çmimet e shitjes në fermat e Europës. Hendeku në çmime, sipas tyre, vijon të ndikohet tërësisht nga mungesa e ekonomisë së shkallës së fermave shqiptare dhe subvencionet më të ulëta.

QumĂ«shti nga fermerĂ«t blihet me rreth 105 lekĂ« pĂ«r litĂ«r (me TVSH), ndĂ«rsa pĂ«r prodhimin e njĂ« kilogrami djathĂ« dele duhen 7–8 litra qumĂ«sht. PĂ«r rrjedhojĂ«, kostoja totale pĂ«r kilogram djathĂ« arrin nĂ« 900–1000 lekĂ«.

Sipas industrisĂ«, çmimi i lartĂ« i lĂ«ndĂ«s sĂ« parĂ«, pagat nĂ« rritje, taksat dhe mungesa e subvencioneve shtojnĂ« presionin mbi çmimin final tĂ« produkteve. PĂ«r rrjedhojĂ«, pĂ«rpunuesit nuk parashikojnĂ« t’i ndryshojnĂ« çmimet e shitjes pĂ«r produktet e bulmetit.

 

Burimi: Doganat

 

Sfidë edhe cilësia


Ilir Pilku, drejtori ekzekutiv i ShoqatĂ«s sĂ« IndustrisĂ« sĂ« PĂ«rpunimit tĂ« QumĂ«shtit, tha gjithashtu se pĂ«r sektorin, sfidĂ« kryesore mbetet cilĂ«sia e qumĂ«shtit, ngarkesat mikrobike, mungesa e sistemeve tĂ« ftohjes nĂ« fermĂ«, prania e mundshme e mbetjeve tĂ« antibiotikĂ«ve dhe parametrave fiziko-kimikĂ« – faktorĂ« qĂ« ndikojnĂ« drejtpĂ«rdrejt nĂ« qĂ«ndrueshmĂ«rinĂ« e produkteve dhe sektorit gjithashtu.

“Aktualisht, vetĂ«m fabrikat qĂ« pĂ«rpunojnĂ« sasi tĂ« konsiderueshme qumĂ«shti dhe respektojnĂ« standardet e larta tĂ« sigurisĂ« ushqimore kanĂ« investuar nĂ« laboratorĂ« analizash dhe nĂ« pika grumbullimi, tanke ftohje dhe transport frigoriferik, investime thelbĂ«sore pĂ«r standardizimin e cilĂ«sisĂ« sĂ« qumĂ«shtit tĂ« freskĂ«t.

Në lidhje me standardet e sigurisë ushqimore dhe teknologjisë së aplikuar, mund të themi që vetëm 10-15% të operatorëve përpunues të qumështit plotësojnë standardet ose kanë të njehsuar standardet dhe teknologjinë me ato të BE-së.

Certifikimet HAÇP, ISO 22000 apo IFS dhe BRC janĂ« aplikuar me sukses nĂ« fabrikat elitare shqiptare, gjĂ« qĂ« do t’u mundĂ«sojnĂ« atyre tĂ« hynĂ« nĂ« tregjet e BE-sĂ« nĂ« momentin e integrimit europian. GjurmueshmĂ«ria, respektimi i rregullave tĂ« higjienĂ«s, laboratorĂ«t modernĂ« dhe automatizimi i linjave i sigurojnĂ« kĂ«ta sipĂ«rmarrĂ«s njĂ« rritje tĂ« efikasitetit dhe sigurisĂ« ushqimore pĂ«r konsumatorĂ«t.

Ndërkohë, situata e baxhove të qumështit në Shqipëri (fabrikat e vogla dhe të mesme të përpunimit) është komplekse, me sfida strukturore por edhe me mundësi të mira zhvillimi, vetëm nëse do të arrihet të investohet për të plotësuar standardet e BE-së.

MegjithĂ«se ekziston njĂ« traditĂ« e fortĂ« nĂ« prodhimin e djathĂ«rave dhe kosit, ndĂ«rkohĂ« qĂ« cilĂ«sia e qumĂ«shtit mbetet e paqĂ«ndrueshme dhe shumica e baxhove operojnĂ« nĂ«n njĂ« teknologji tĂ« vjetruar, pa laboratorĂ«, dhe kryesisht pa standarde tĂ« sigurisĂ« ushqimore”.

 

Ndërhyrjet e qeverisë për ulje kostosh dhe formalizim

Me qëllim formalizimin e zinxhirit të tregtimit të produkteve bujqësore dhe uljen e kostove të prodhimit, me paketën e re fiskale, qeveria synon të rikthejë skemën e kompensimit të TVSH-së në bujqësi, por jo përmes faturave të blerësve, si veprohej në skemën e mëparshme, që u shfuqizua në janar të 2022.

Me skemën e re synohet që fermerët të kompensohen me 10% të TVSH-së së paguar për blerjen e inputeve bujqësore. Pra fermerët do të përfitojnë kompensim 10% të TVSH së paguar për inputet bujqësore (për farat, pesticidet dhe fidanët).

Prej vitit 2019 deri në dhjetor 2021, TVSH-ja për inputet bujqësore ka qenë zero. Nga 1 janari 2022, pas miratimit të ndryshimeve fiskale, hyri në fuqi vendosja e TVSH-së 10% te çmimet e inputeve bujqësore.

NĂ« relacionin e draftit “PĂ«r disa ndryshime nĂ« ligjin nr. 92/2014, ‘PĂ«r Tatimin mbi VlerĂ«n e Shtuar nĂ« RepublikĂ«n e ShqipĂ«risë’, i ndryshuar” theksohet se me normĂ«n 10% synohet tĂ« kompensohen prodhuesit bujqĂ«sorĂ« pĂ«r njĂ« pjesĂ« tĂ« TVSH-sĂ« qĂ« paguajnĂ« pĂ«r inputet, nĂ« funksion tĂ« realizimit tĂ« prodhimeve tĂ« tyre bujqĂ«sore.

Masa e re fiskale vlerësohet pozitivisht edhe nga Shoqata e Industrisë së Përpunimit të Qumështit. Drejtori ekzekutiv i shoqatës, zoti Ilir Pilku, thekson se ndryshimi pritet të ndikojë pozitivisht për formalizimin e tregtimit të mallrave bujqësore dhe uljes së kostos për prodhimin e tyre.

“Kompensimi i fermerĂ«ve pĂ«r TVSH-nĂ« e paguar Ă«shtĂ« njĂ« instrument financiar i njehsuar me vendet e BE-sĂ«. PĂ«r tĂ« kompensuar fermerĂ«t pĂ«r TVSH-nĂ« e pakompensuar mbi inputet, ShqipĂ«ria ka hartuar njĂ« skemĂ« me normĂ« tĂ« sheshtĂ« qĂ« u lejon atyre tĂ« ngarkojnĂ« njĂ« normĂ« tĂ« supozuar (pĂ«rafĂ«rsisht tĂ« barabartĂ« me normĂ«n efektive tĂ« TVSH-sĂ« mbi inputet nĂ« tĂ« gjithĂ« sektorin) nĂ« shitjet e tyre ndaj kompanive tĂ« tatueshme tĂ« pĂ«rpunimit bujqĂ«sor apo grumbulluesve.

Kjo Ă«shtĂ« e harmonizuar me grup-nenet 295–305 tĂ« DirektivĂ«s 2006/112 tĂ« BE-sĂ« pĂ«r rimbursimin e TVSH-sĂ« pĂ«r fermerĂ«t e vegjĂ«l dhe tĂ« mesĂ«m, shtetet anĂ«tare tĂ« BE-sĂ« aplikojnĂ« njĂ« kompensim me normĂ« tĂ« sheshtĂ« pĂ«r tĂ« rimbursuar fermerĂ«t qĂ« nuk janĂ« tatimpagues tĂ« rregullt tĂ« TVSH-sĂ«, e cila varion mesatarisht me 10%.

Kjo nismĂ« jo vetĂ«m do tĂ« ulĂ« kostot e prodhimit, por do tĂ« mundĂ«sojĂ« edhe formalizimin e kĂ«tij sektori, i cili operon nĂ« njĂ« sistem fiskal tĂ« pakontrolluar”.

 

Kërkesa e industrisë

Përballë shtimit të kostove, kryesisht për shkak të çmimit të lartë të qumështit si lëndë e parë, që në Shqipëri blihet më shtrenjtë sesa në vendet e BE-së, kompanitë përpunuese po kërkojnë ndërhyrje nga qeveria.

Përfaqësues të industrisë kërkojnë barazimin e TVSH-së në 10% për blerjen dhe shitjen e qumështit, një masë që, sipas tyre, jo vetëm do të ulte presionin financiar mbi fabrikat e përpunimit, por edhe do të parandalonte rritjen e çmimeve të produkteve të bulmetit për konsumatorët.

Kërkesa e Shoqatës së Industrisë së Përpunimit të Qumështit për përgjysmimin e TVSH i është dorëzuar Ministrisë së Financave dhe Ministrisë së Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural.

“BE-ja aplikon norma tĂ« reduktuara tĂ« TVSH-sĂ« pĂ«r ushqimet bazĂ«, zakonisht nĂ« intervalin 5–10%, ndĂ«rsa disa shtete anĂ«tare qĂ« pĂ«rdorin edhe normĂ« 0% pĂ«r kategoritĂ« mĂ« tĂ« ndjeshme tĂ« produkteve ushqimore, si buka, qumĂ«shti, vezĂ«t dhe frutat e freskĂ«ta.

Objektivi i kësaj politike është të mbështesë konsumatorët, të ulë kostot e jetesës dhe të garantojë akses universal në ushqime të shportës.

Kjo do të mundësojë barazimin e TVSH-së në blerje të qumështit nga fermerët e paformalizuar nga njëra anë dhe TVSH-në në shitje nga ana tjetër.

Ajo qĂ« dua tĂ« theksoj Ă«shtĂ« qĂ« integrimi europian, plotĂ«simi i kritereve tĂ« kapitullit 12 tĂ« BE-sĂ«, do ta transformojĂ« tĂ« gjithĂ« zinxhirin blegtoral nga ‘ferma nĂ« tavolinë’ me unifikim standardesh, gjĂ« qĂ« do tĂ« rrisĂ« ndjeshĂ«m konkurrencĂ«n, por edhe mundĂ«sinĂ« pĂ«r tĂ« penetruar nĂ« tregje elitare europiane”, argumentoi Ilir Pilku pĂ«r kĂ«rkesĂ«n e industrisĂ«.

 

TĂ« ardhurat e kompanive

PĂ«r vitin 2024, tĂ« ardhurat e kompanisĂ« “ADG sh.p.k.” u rritĂ«n me 12% krahasuar me 2023. NdĂ«rsa fitimet e kompanisĂ« u shtuan me 13% nĂ« raport me vitin paraardhĂ«s, sipas tĂ« dhĂ«nave tĂ« QKB-sĂ«.

PĂ«r operatorin “ERZENI sh.p.k.” tĂ« ardhurat nĂ« 2024 u rritĂ«n me 14% krahasuar me 2023. Fitimet e kompanisĂ« u zgjeruan me 13% nĂ« raport me vitin paraardhĂ«s.

TĂ« ardhurat e kompanisĂ« “Gjirofarma” pĂ«r vitin 2024 ranĂ« me 11% krahasuar me 2023, ndĂ«rsa fitimet u rritĂ«n 56%.

TĂ« ardhurat e kompanisĂ« “Mireli” pĂ«r vitin 2024 ranĂ« me 7% krahasuar me 2023. Fitimet e kompanisĂ« ranĂ« me 6%.

 

The post Përpunuesit e qumështit, në rreth vicioz   appeared first on Revista Monitor.

Ti thua patate, unë them kërtolla

✇Revista Monitor
By: Mira Leka
20 December 2025 at 22:04

Kompensimi i TVSH së inputeve të përdorura për prodhim për fermerët e vegjël zgjidh një problem, por kërkon masa të tjera nxitëse që të rriten shitjet e prodhimeve shqiptare në tregun vendas ku TVSH e pakompensuar e inputeve të prodhuesve të vegjël ishte frenuese duke sjellë rritje çmimi e për pasojë ulje të konkurrencës.

 

Fatos Fico, Ekspert ekonomie

Përgjatë 110 viteve të pavarësisë, shteti shqiptar nuk ka mundur të krijojë një pavarësi ekonomike e as një profil kombëtar ekonomik se çfarë prodhon vetë, e çfarë duhet të sigurojë nga të tjerët. Shumë do të thoshin kemi nxjerrë naftë, krom, kemi pasur uzina e fabrika. Po, sherbela e malit është eksportuar dhe vazhdon të eksportohet.

Klasa politike shqiptare duke filluar nga vitet ’20 tĂ« shekullit tĂ« kaluar nuk ka qenĂ« nĂ« gjendje tĂ« krijonte bazat pĂ«r njĂ« ekonomi vendase dhe si rrugĂ«n mĂ« tĂ« lehtĂ« ka gjetur ndihmat e ndĂ«rhyrjet nga jashtĂ« pĂ«r tĂ« krijuar sadopak njĂ« treg vendas dhe njĂ« ekonomi lokale. Italia, Bashkimi Sovjetik, Kina, Amerika me “çekun e bardhĂ«â€, e tani BE, burimet kryesore tĂ« ndihmave.

Edhe gjatë socializmit tregu funksiononte, madje sistemi e përdorte si rregullator, duke vendosur çmime shumë të larta për produktet që nuk arrinte të prodhonte e të përmbushte kërkesën, duke filluar nga ushqimet deri tek ato elektrike e elektronike, e duke paguar paga e shpërblime të ndryshme.

Ndihmat qĂ« na krijuan atĂ« ndjesinĂ« qĂ« sot shpesh e dĂ«gjon kur takon dikĂ« dhe e pyet – “Si je?” dhe tĂ« pĂ«rgjigjet “E pĂ«rgjithshmja mirë  !”.

E vërtetë, ashtu ka qenë dhe është, e përgjithshmja është gjithmonë mirë, po në veçanti? Importet e mallrave janë 9 miliardë euro dhe eksportet 3,7 miliardë, me një deficit tregtar gati të dyfishuar nga 2020 në 2024.

 

 

ËshtĂ« e thjeshtĂ«, shumĂ« e thjeshtĂ«

Ky mentalitet i të priturit të shpëtimit nga lart, nga jashtë, ose me një zgjidhje tipike, reflektohet edhe në debatin për TVSH-në, ku kërkohet një zgjidhje alla shqiptare, as politike, as fiskale, as strukturore, për një problem që në fakt është i thjeshtë, i njohur dhe që ka zgjidhje prej kohësh në BE.

Tatimi mbi Vlerën e Shtuar është një taksë e vendosur mbi konsumin dhe një nga të ardhurat kryesore tatimore.

Në varësi të shkallës së TVSH, ajo e rrit çmimin final p.sh. me 20% nëse kjo është shkalla e saj, duke bërë që konsumatorët të paguajnë një çmim më të lartë. Duhet theksuar dhe përsëritur se mënyra si është ndërtuar kjo taksë është që paguhet vetëm një herë në fund nga konsumatori final dhe atë e mbledh shteti.

Bizneset prodhuese apo tregtare, subjekte të TVSH, nuk e paguajnë atë, përveç rastit kur janë konsumatorë finalë, por e kreditojnë ose e debitojnë tek organet tatimore dhe në fund kanë një bilanc zero për TVSH-në.

Nëse një biznes subjekt TVSH ka TVSH të mbledhur të paderdhur në shtet ose TVSH fiktive, kjo quhet vepër penale dhe është e dënueshme. Thjesht bizneset nuk e paguajnë këtë taksë, përveçse përkohësisht kur e blejnë një mall apo shërbim dhe e rimarrin vlerën që kanë paguar kur e shesin mallin apo shërbimin te një i tretë.

Kur mbyllet bilanci i një subjekti me TVSH, sa TVSH ka parapaguar te shitësit me TVSH, po aq do të marrë mbrapsht nga blerësit me TVSH apo tatimet, me përjashtim të atyre mallrave e shërbimeve kur është vetë konsumator final, dhe nëse ka tepricë e derdh në shtet.

NĂ«se njĂ« biznes ka paguar TVSH te shitĂ«si dhe nuk e shet produktin apo shĂ«rbimin te njĂ« blerĂ«s me TVSH si p.sh. nĂ« rastin e eksporteve, atĂ«herĂ« kĂ«rkon qĂ« ajo t’i rimbursohet pĂ«r vlerĂ«n e shtuar tĂ« krijuar.

Nëse një biznes bujqësor subjekt i TVSH i shet domate një pike grumbullimi me 100 lekë çmim, pika e blen me 100 lekë plus 20 lekë TVSH, dhe kur e shet p.sh. në një dyqan me 200 lekë plus 40 lekë TVSH, derdh në tatime 20 lekë, sepse 20 lekë i ka paguar më parë dhe kur dyqani e shet me 300 lekë, TVSH që paguan konsumatori final është 60 lekë, nga këto dyqani derdh 20 lekë në shtet, sepse 40 i ka paguar më parë dhe kështu gjatë zinxhirit nga prodhuesi te tregtari çdo hallkë dhe kalim ka gjeneruar vlerë të shtuar, e për pasojë dhe TVSH, po ajo është paguar vetëm nga konsumatori final, prodhuesi dhe biznesi nuk e kanë atë pjesë të çmimit.

Në fakt është përbërës i çmimit të produktit, por vetëm për kostot e llogaritjes dhe bashkëveprimit me organet tatimore, p.sh. ekonomisti, kompjuterët, ruajtja e dokumenteve, softuerët e dedikuar, lidhja online, koha e punës, të cilat janë të konsiderueshme.

Në rastin kur pika e grumbullimit eksporton, kemi të njëjtat hapa 100 lekë plus 20% blerja nga një subjekt me TVSH e domateve, dhe pastaj 200 lekë te blerësi jashtë, pika do të kërkojë nga tatimet rimbursimin e 20 lekë TVSH që ka paguar më parë, sepse blerësi final i huaj nuk është subjekt i TVSH dhe pika nuk ka mbledhur TVSH nga ai. Që TVSH e saj të jetë zero në bilanc, ajo do të marrë transfertë nga shteti për pagesën e TVSH-së të bërë në blerje.

Kur pika blen mall nga një fermer pa TVSH sipas ligjit aktual dhe atij që parashikohet të futet në fuqi, pika e grumbullimit apo çdo biznes blerës me TVSH nuk paguan TVSH te fermeri dhe as nuk mund të kërkojë transfertë apo kreditim nga tatimet për këtë blerje.

NdĂ«rsa kur ia shet po kĂ«tĂ« mall njĂ« dyqani me TVSH dhe i shton blerjes prej 100 lekĂ«, dhe 100 lekĂ« vlerĂ« tĂ« shtuar do ta shesĂ« 200 lekĂ« plus 40 lekĂ« TVSH, tĂ« cilat i paguan blerĂ«si subjekt i TVSH dhe pika duhet t’i derdhĂ« nĂ« shtet.

PĂ«r “cash flow” ose pĂ«r paranĂ« qĂ« qarkullon biznesi kjo Ă«shtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme, por ato para nuk janĂ« pjesĂ« e çmimit, ato janĂ« taksĂ« pĂ«r shtetin tĂ« paguara nga konsumatori final, biznesi e ka marrĂ« fitimin e tij me anĂ« tĂ« vlerĂ«s sĂ« shtuar te produkti. NĂ«se e eksporton, as nuk mbledh dhe as nuk derdh TVSH, as pĂ«r pjesĂ«n e tij dhe as tĂ« fermerit mĂ« parĂ«.

Ndryshimi më i parë midis një aktiviteti bujqësor me TVSH dhe një fermeri të vogël pa TVSH është se subjekti me TVSH, siç e pamë më sipër e ndan çmimin (kosto, plus fitim) nga TVSH-ja, prodhuesi pa TVSH duhet ta bëjë atë pjesë të çmimit dhe përgjatë zinxhirit të tregtimit çmimi do të vazhdojë të rritet dhe konsumatori final paguan TVSH-në dy herë për pjesën e çmimit të prodhuesit.

Se sa e rrit TVSH-ja çmimin e një produkti të fermës, jo subjekte të TVSH-së, është një diskutim teknik dhe i gjatë në varësi të TVSH që paguhet për inputet, mekanikën, energjinë, shërbimet, llojin e aktivitetit, investimeve që duhen, etj.

Duhet theksuar që të gjithë prodhuesit të cilët kanë një xhiro vjetore deri në 10 milionë lekë nuk janë subjekte të TVSH dhe ofrojnë shërbime e mallra kudo në ekonominë lokale, dhe nuk janë vetëm bujqësorë. Të gjithë ata e përfshijnë koston e TVSH së lëndëve të para që përdorin në çmim.

Natyrshëm që shumë prodhues të vegjël për këtë arsye shesin ose kërkojnë të shesin direkt te konsumatori mallra dhe shërbime, përndryshe çmimi i tyre do të ishte shumë më i lartë nëse do të shisnin në biznese ndërmjetëse me TVSH, të cilat pastaj shesin te konsumatori final. P.sh. një prodhues artizanal këpucësh shet direkt në punishten e tij dhe jo në një dyqan këpucësh subjekt TVSH, i cili i rishet ato.

A duhet dhe kĂ«tyre artizanĂ«ve, prodhuesve t’u rimbursohet TVSH e inputeve dhe tĂ« diskutojmĂ« tĂ« ketĂ« dhe pĂ«r ata 20% nĂ« shitje dhe 20% nĂ« blerje, sepse po vijnĂ« kĂ«pucĂ« tĂ« lira nga Kina, tĂ« cilat shiten nĂ« dyqane?

 

 

Situata në Shqipëri

Situata është e ndryshme për prodhimin bujqësor shqiptar, ku mbizotërojnë prodhuesit e vegjël. Tregjet dhe mënyrat e shitjes direkte nga ferma në qytet u luftuan egërsisht nga pushteti lokal, për arsye që ne nuk i dimë.

Ndërkohë BE ka direktiva dhe masa të cilat kërkojnë dhe nxisin pikërisht shitjet direkte nga fermerët e vegjël. Por, sidoqoftë shitja direkte dhe pse mjaft e mirë, nuk është e mjaftueshme për të tregtuar të gjithë prodhimin dhe për të bërë të mundur shtimin e vazhdueshëm të tij. Fermerët e vegjël duhet të shesin te bizneset agropërpunues, rrjetet tregtare dhe për eksport.

Ndërsa janë jo jetike shumë shërbime pa TVSH p.sh. të porosisësh te rrobaqepësi një kostum të dytë, apo një fustan tjetër për dasma, ushqimi është jetik, dhe kostot e tij janë mesatarisht sa 40% e të ardhurave të familjeve, për familjet e varfra dhe pensionistët edhe më shumë.

Prodhimi bujqësor është në vështirësi të mëdha prej problemeve strukturore, institucionale, si dhe për shkak të kostove në rritje të inputeve, të mekanizimit dhe të prodhimtarisë së ulët, të cilat rezultojnë në çmime më të larta që konkurrohen lehtë nga importi.

Për këto arsye, sepse ushqimi me çmime të arsyeshme dhe me standarde është një e drejtë njerëzore, ne duhet të mbrojmë dhe të përkrahim prodhuesit bujqësorë që ata jo vetëm të prodhojnë ushqim me kosto të përballueshme, por të mbrojnë dhe natyrën, si dhe pjellorinë e tokës e cila kur humbet është e pakthyeshme.

Veçanërisht ata që duhen ndihmuar e përkrahur janë prodhuesit e vegjël, për të cilët prodhimi bujqësor është e vetmja mënyrë jetese. Mbetet një objektiv madhor që prodhuesit bujqësorë të rriten, konsolidohen, sidomos të investojnë në kapital e njohuri. Për këtë, ata duhet të jenë subjekte me TVSH në prodhim dhe për tregtim në mënyrë që të jenë të ndara qartë: puna, investimet, kostot, çmimet dhe taksat.

Nga ana tjetër duhet të kujdesemi për prodhuesit e vegjël, si dhe konsumatorin, në mënyrë që të taksojmë sa më pak, madje aspak, këtë të drejtë njerëzore që është ushqimi, dhe jo ta taksojmë dy herë për pjesën e prodhimit, kur prodhimi vendas shitet për agropërpunim, në rrjetet apo dyqane me TVSH, si dhe për eksportin, që çmimet të jenë konkurruese me vendet që ndjekin politika kompensimi.

 

Historia na mëson

Ndihmat e mëdha nga ish-Bashkimi Sovjetik dhe më vonë Kina e bënë jo realiste dhe të matshme kundrejt tregut të lirë, ekonominë shqiptare. Përtej politikanëve dhe populli u brumos me idenë që çdo gjë është e mundur sepse dikush do të na ndihmojë.

Nëse askush nuk na ndihmon do të gjendet një rrugë jona, si të ndërtojmë socializmin me forcat tona, të ndërtojmë kapitalizmin duke privatizuar çdo gjë, të ndërtojmë ekonomi tregu me turistë dhe me radhë.

Nën këtë këndvështrim, të kërkosh që të barazohet TVSH në blerje me atë në shitje njëlloj si për subjektet me TVSH dhe për subjekte jo të TVSH-së dhe këtë ta kërkojnë biznesmenë, politikanë, gazetarë, ndoshta dhe ekonomistë, nuk ka asnjë problem, madje kjo ka ndodhur dhe më parë.

Ndërsa përpiqemi shumë të ndërtojmë tipicitetin dhe të ruajmë traditën për prodhimet tona dhe ushqimet tona, zgjidhjet e kërkuara të problemeve jashtë ligjeve ekonomike e praktikave të provuara e të njohura të BE-së, mbeten ushqimi tipik mediatik, e shpesh politik i përditshëm.

Prodhimi bujqësor shqiptar duhet bërë efektiv dhe i qëndrueshëm, ka sfidën e integrimit në një nga ekonomitë më të avancuara e të investuara të BE-së, ka sfidën e krizave të ndryshme që rrezikojnë dhe atë pak sovranitet ushqimor që kemi, si dhe ndryshimet klimatike.

Por, ndërkohë fermerët duhet të prodhojnë dhe të konkurrojnë dhe një faktor ekonomik që ul konkurrueshmërinë e prodhuesve të vegjël shqiptarë është mënyra e tyre e prodhimit si subjekte të vegjël jo me TVSH, përtej sipërfaqes së vogël të fermës apo faktorëve të tjerë. Siç e pamë më sipër, prodhuesit e vegjël, në ndryshim nga të mëdhenjtë, duhet të përfshijnë në çmim dhe taksën e TVSH që paguajnë për inputet, shërbimet, energjinë, etj.

Taksa për inputet bujqësore aktualisht është në nivelin e taksave europiane në 10%. Shitjet direkte nuk funksionojnë dhe rrjetet tregtare e gjejnë më të lirë, për shkak të fragmentimit, standardeve dhe infrastrukturës, të importojnë sesa të sigurojnë produkte lokale për tregun vendas. Importet e ushqimeve kanë arritur në 1,5 miliardë euro me një deficit tregtar në rritje nga viti në vit dhe pse eksportet janë rritur në 550 milionë euro.

Eksportet shqiptare janë eksporte oportuniste në varësi të çmimit dhe hapësirave të përkohshme që krijohen në tregjet e huaja dhe e vetmja forcë që kanë është çmimi.

Kompensimi apo rimbursimi i prodhuesve në masën 10% të çmimit, është një masë e mirë, madje ajo mund të shkojë drejt mbikompensimit. Kompensimi i vendos ata në pozita të barabarta për sa i takon neutralitetit të TVSH-së, si te prodhuesit me TVSH.

ËshtĂ« detyrĂ«, si dhe kĂ«rkesĂ« nga BE qĂ« institucionet pĂ«rgjegjĂ«se si Ministria e BujqĂ«sisĂ«, ajo e Financave apo kushdo tjetĂ«r qĂ« ka kompetenca profesionale, tĂ« bĂ«jĂ« llogaritjet e duhura sa Ă«shtĂ« vlera reale e TVSH sĂ« inputeve. Direktiva Ă«shtĂ« qĂ« kompensimi nuk duhet ta kalojĂ« atĂ« vlerĂ«.

Vende të ndryshme të BE-së kanë shkallë të ndryshme kompensimi, nga Spanja me rreth 12%, te Greqia me rreth 6%, dhe vlerësohen të jenë si një subvencion i fshehur. Në Spanjë, fermerët marrin më shumë para se sa kanë paguar taksë TVSH-je për inputet, në nënkompensim në Greqi, fermerët kanë paguar më shumë TVSH. Ka shumë vende që nuk e zbatojnë këtë skemë kompensimi për fermerët e vegjël jo me TVSH.

Spanja mbetet, sidoqoftë, një shembull i mirë për politikën dhe për fermerët, jo aq për shkallën e rimbursimit, por për faktin se fermerët e vegjël janë të organizuar në kooperativa, madje ka më shumë kooperativistë se fermerë sepse një fermer mund të bëjë pjesë në më shumë se një kooperativë.

Fermerët e vegjël përfitojnë kompensim të TVSH së inputeve nga kooperativa e tyre, e cila më tej funksionon si një biznes i madh me TVSH, duke i dhënë të gjitha avantazhet e biznesit.

Anëtarët fermerë prodhues e shesin së pari prodhimin me kërkesë pothuaj të garantuar, si dhe marrin dhe fitimin nga biznesi tregtar apo përpunues, po i tyre të cilat mund të jenë dhe më të mëdha se nga shitja e parë.

Duke u rikthyer te rasti i mësipërm kur një fermer do të shesë me faturë te një pikë për eksport apo për një rrjet tregtar me TVSH, do të marrë 100 lekë nga blerësi dhe 10 lekë nga shteti si kompensim.

Një kg domate e vitit 2025 e shitur p.sh. 100 lekë, teorikisht gjatë vitit 2026 do të bëhet 110 lekë për fermerin.

Si do tĂ« jetĂ« nĂ« praktikĂ«, mbetet pĂ«r t’u parĂ«, por duke ditur qĂ« forca negociuese Ă«shtĂ« mĂ« e fortĂ« e blerĂ«sit se sa prodhuesit, ky 10% ndoshta do tĂ« ndahet mes tyre, dhe mĂ« tej duke ditur se njĂ« pjesĂ« e prodhimit nuk gjen treg, prodhuesit sĂ« paku do tĂ« shpresojnĂ« se do tĂ« mund tĂ« arrijnĂ« tĂ« shesin me kosto apo fitim minimal duke e zbritur atĂ« kompensim nga çmimi. Kjo vlen mĂ« sĂ« shumti pĂ«r eksportin dhe duket se do tĂ« ndikojĂ« mĂ« pak nĂ« shtimin e shitjeve tĂ« prodhimit vendas nĂ« tregun shqiptar.

Rreziku më i madh duket një rritje e sforcuar e eksporteve duke sjellë përqendrim të prodhimit dhe investimeve për prodhime të caktuara që kanë kërkesë të kufizuar në tregun vendas, si për sasi dhe për çmim, por që kërkohen më shumë në tregun e jashtëm, duke sjellë një rritje të mëtejshme të importeve të ushqimeve.

E thĂ«nĂ« mĂ« thjesht, pikĂ«risht sepse asnjĂ« vend i zhvilluar nuk prodhon kryesisht tranguj apo luleshtrydhe pĂ«r eksport nĂ«se nuk garanton qĂ« kur t’i shesĂ« ato, nuk do tĂ« jetĂ« nĂ« gjendje tĂ« blejĂ« bukĂ«n.

Kompensimi duket se do të stimulojë edhe më shumë perimet, e disa fruta, si specat, trangujt, luleshtrydhet, rrushin e tavolinës së serrave, për eksport, ndërkohë do të rritet importi i ushqimeve të domosdoshme si drithërat, mishi, bulmeti.

Sovraniteti ushqimor nuk Ă«shtĂ« qĂ« tĂ« prodhojmĂ« çdo gjĂ« me forcat tona, por duhet tĂ« jemi tĂ« pĂ«rgatitur dhe tĂ« kemi bĂ«rĂ« disa llogari, qĂ« nĂ«se rrushi i serrave a luleshtrydhet kanĂ« vlerĂ« tĂ« shtuar, eksporti kundrejt grurit, disa pak para dhe toka duhen hequr mĂ«njanĂ« qĂ« tĂ« mund t’a blesh apo tĂ« prodhosh edhe bukĂ«n qĂ« do t’a shtrosh me reçelin e luleshtrydheve, kur ato tĂ« freskĂ«ta nuk gjejnĂ« treg jashtĂ«, dĂ«mtohen nga moti, sĂ«mundjet, apo kanĂ« çmim minimal.

 

 

Institucione dhe shtylla

Kompensimi i TVSH së inputeve të përdorura për prodhim për fermerët e vegjël zgjidh një problem, por kërkon masa të tjera nxitëse që të rriten shitjet e prodhimeve shqiptare në tregun vendas ku TVSH e pakompensuar e inputeve të prodhuesve të vegjël ishte frenuese duke sjellë rritje çmimi e për pasojë ulje të konkurrencës.

Sidoqoftë kompensimi i TVSH për fermerët e vegjël ndërsa mjaft i rëndësishëm nuk është shtylla kryesore e prodhimit bujqësor dhe zhvillimit rural, të cilat mbeten subvencionet direkte, si dhe masat e zhvillimit rural që parashikon Politika e Përbashkët Bujqësore e BE (CAP). Shqipëria duhet të shkojë drejt pagesave të thjeshta për fermerët e vegjël, si e zbaton CAP për miliona fermerë të vegjël të Europës.

Zhvillimi rural kërkon institucione të përgjegjshme, demokraci, bashkëpunim lokal dhe pastaj para e fonde. Bllokimi nga BE i IPARD si instrument i zhvillimit rural tregoi se mungonin të parat dhe jo paratë.

Mungesa e përgjigjeve të qarta institucionale nga Ministria e Bujqësisë, etj., si dhe përgatitjet e munguara lidhur me skemën e kompensimit të TVSH për fermerët e vegjël kundrejt një pjese të politikës, bizneseve dhe mediave tregon se nuk jemi gati për skema që bien ndesh me interesa të ndryshme, kur ato bien ndesh me praktikat tashmë dhjetëra vjeçare të rishpërndarjes apo transfertave të fondeve publike për interesa zgjedhore apo drejt individë të caktuar.

Përfituesit e skemës janë të gjithë prodhuesit e vegjël që duhet të përfshihen në zinxhirin e shitjeve dhe aktualisht kemi mundësi ta bëjmë këtë pa pritur të na ndihmojë një aleat i madh vetëm për fermerët që të zgjidhë problemet e tyre, dhe të shpikim një rrugë tonën me TVSH 20% njëlloj hyrëse e dalëse për subjekte jo TVSH-je për të tjerët.

PĂ«r sa kohĂ« do tĂ« vazhdojmĂ« tĂ« flasim dy gjuhĂ« tĂ« ndryshme pĂ«r tĂ« njĂ«jtĂ«n ekonomi, politika e cila thotĂ«, “eksportojmĂ« me sukses luleshtrydhe nĂ« 85 vende”, ndĂ«rsa qytetari thotĂ« me aq para sa kam, e çmimet qĂ« janĂ« “kĂ«rtollat janĂ« edhe bukĂ«, edhe gjellĂ«â€, patate tĂ« cilat fermerit po i kalben nĂ« arĂ«.

The post Ti thua patate, unë them kërtolla appeared first on Revista Monitor.

Duel në Silicon Valley

✇Revista Monitor
By: Mira Leka
20 December 2025 at 22:02

Google ka sfiduar perceptimin e pathyeshmĂ«risĂ« sĂ« Nvidia. Por çipat e personalizuar tĂ« gjigantit tĂ« kĂ«rkimit mund tĂ« jenĂ« tĂ« vĂ«shtirĂ« pĂ«r t’u pĂ«rdorur nga tĂ« tjerĂ«t, shkruan The Economist

 

Asnjë kompani nuk ka përfituar më shumë nga mania për Inteligjencën Artificiale (IA) sesa Nvidia, e cila sot është kompania me vlerën më të lartë në botë.

Gjatë tre viteve të fundit, investitorët e kanë çuar vlerën e aksioneve të saj në stratosferë, duke besuar se dominimi i saj në tregun e çipave të IA është i pakonkurrueshëm.

Prodhues rivalĂ« çipash dhe startup-e kanĂ« provuar t’i bĂ«jnĂ« vend vetes nĂ« biznesin e saj, me pak sukses.

Megjithatë, një nga klientët më të mëdhenj të Nvidia-s është shfaqur si konkurrenti i saj më i frikshëm deri më sot.

SĂ« fundmi Google, pionier nĂ« arkitekturĂ«n “transformer” qĂ« qĂ«ndron nĂ« bazĂ« tĂ« valĂ«s aktuale tĂ« IA, publikoi Gemini 3, njĂ« model tĂ« gjeneratĂ«s sĂ« fundit qĂ« tejkalon rivalĂ« mĂ« tĂ« mĂ«dhenj, pĂ«rfshirĂ« OpenAI, nĂ« shumicĂ«n e parametrave.

Vendimtare Ă«shtĂ« se Gemini 3 u trajnua tĂ«rĂ«sisht mbi çipat e vet Google, tĂ« quajtur njĂ«sitĂ« e pĂ«rpunimit me tensor (TPU), tĂ« cilat ajo ka filluar t’ua ofrojĂ« tĂ« tjerĂ«ve si njĂ« alternativĂ« mĂ« e lirĂ« ndaj njĂ«sive tĂ« pĂ«rpunimit grafik tĂ« Nvidia-s (GPU).

Në nëntor, Anthropic njoftoi planin për të përdorur deri në 1 milion TPU të Google në një marrëveshje që raportohet të jetë me vlerë dhjetëra miliarda dollarë.

Raportimet se Meta, një tjetër gjigant teknologjik me ambicie të mëdha në IA, është gjithashtu në bisedime për të përdorur çipat e Google në qendrat e saj të të dhënave deri në vitin 2027, i shkaktuan Nvidia-s një humbje prej më shumë se 100 miliardë dollarësh nga kapitalizimi i saj i tregut, rreth 3% e totalit, më 25 nëntor, edhe pse më pas kompania e rifitoi pjesërisht vlerën e humbur.

 

 

Klientët e Nvidia-s kanë një nxitje të fortë për të eksploruar alternativa më të lira. Bernstein, një firmë kërkimore në investime, vlerëson se GPU-të e Nvidia-s përbëjnë mbi dy të tretat e kostos së një rafti tipik serverësh IA. TPU-të e Google kushtojnë nga gjysma deri në një të dhjetën e një çipi të barasvlefshëm të Nvidia-s (shikoni grafikun).

Këto kursime kanë rëndësi, duke pasur parasysh shumat gjigante që po derdhen aktualisht për fuqinë llogaritëse të IA-së.

Bloomberg Intelligence pret që shpenzimet kapitale të Google të arrijnë në 95 miliardë dollarë vitin e ardhshëm, me pothuajse tre të katërtat e tyre të përdorura për të trajnuar dhe për të ekzekutuar modelet e IA.

Investitorët, kohët e fundit, kanë kuptuar përparësinë e jashtëzakonshme të kostos që Google ka fituar falë çipave të vet; gjatë tre muajve të fundit, aksionet e kompanisë mëmë Alphabet janë rritur me 50 për qind, duke e bërë atë kompaninë e tretë më të vlefshme në botë.

Gjigantë të tjerë teknologjikë, përfshirë Amazon, Meta dhe Microsoft, kanë zhvilluar gjithashtu procesorë të personalizuar, dhe muajin e kaluar OpenAI njoftoi një bashkëpunim me Broadcom, një projektues çipash, për të zhvilluar procesorët e vet.

Por asnjëri nuk ka përparuar aq sa Google. Ajo filloi të projektojë çipat e saj më shumë se një dekadë më parë.

Në atë kohë, inxhinierët e Google vlerësuan se nëse përdoruesit do të aktivizonin një funksion të ri kërkimi me zë në telefonat e tyre për vetëm disa minuta në ditë, kompania do të duhej të dyfishonte kapacitetin e qendrave të saj të të dhënave, një parashikim që nxiti zhvillimin e një procesori më efikas të përshtatur për nevojat e Google.

Kompania tani është në gjeneratën e saj të shtatë të TPU-ve. Banka e investimeve Jefferies vlerëson se Google do të prodhojë rreth 3 milionë prej çipave vitin e ardhshëm, gati gjysmën e sasisë së Nvidia-s.

Për klientët e tjerë të Nvidia-s, megjithatë, kalimi te çipat e Google nuk do të jetë i thjeshtë. Avantazhi i Nvidia-s qëndron pjesërisht te CUDA, platforma software që u ndihmon programuesve të përdorin GPU-të e saj. Zhvilluesit e IA-së janë mësuar me të.

Dhe ndërsa software që rrethon TPU-të është krijuar duke pasur në mendje produktet e vetë Google, përfshirë kërkimin, CUDA synon të mbulojë një gamë të gjerë zbatimesh.

PĂ«r mĂ« tepĂ«r, sipas Jay Goldberg tĂ« Seaport Research Partners, analist i industrisĂ«, mund tĂ« ketĂ« njĂ« kufi nĂ« dĂ«shirĂ«n e Google pĂ«r t’i shitur TPU-tĂ«; ajo mund tĂ« parapĂ«lqejĂ« nĂ« vend tĂ« kĂ«saj tĂ« drejtojĂ« klientĂ«t e mundshĂ«m drejt shĂ«rbimit tĂ« saj fitimprurĂ«s të cloud.

Për të penguar konkurrentët e saj në IA, Google mund të tundohet të mbajë të larta çmimet për çipat e saj.

E gjithë kjo mund të shpjegojë pse Jensen Huang, drejtuesi i Nvidia-s, nuk duket veçanërisht i shqetësuar.

Ai e ka pĂ«rshkruar Google si “njĂ« rast shumĂ« tĂ« veçantĂ«â€, duke pasur parasysh se kompania filloi zhvillimin e çipave shumĂ« kohĂ« para valĂ«s aktuale tĂ« IA, dhe ka hedhur poshtĂ« pĂ«rpjekjet e tjera si “super tĂ« kĂ«ndshme dhe tĂ« thjeshta”.

Ai gjithashtu po mbështetet te fleksibiliteti. Arkitektura transformer që qëndron pas modeleve të IA, sot është ende në evolucion.

GPU-të, të cilat fillimisht u zhvilluan për lojëra kompjuterike, janë shumë të adaptueshme, duke u lejuar studiuesve të IA të testojnë qasje të reja. Nvidia mund të mos duket më aq e paprekshme sa dikur. Por forca e saj nuk duhet nënvlerësuar.

The post Duel në Silicon Valley appeared first on Revista Monitor.

Porosisni këtu ju lutem

✇Revista Monitor
By: Mira Leka
20 December 2025 at 22:00

Rritja më e frikshme e eksporteve të Kinës. Vendet po mbajnë radhë për të blerë mjetet dhe teknikat e shtetit të sigurisë të Partisë Komuniste Kineze, shkruan The Economist

 

“U takova me njerĂ«zit mĂ« tĂ« dashur nĂ« rrugĂ«t e SerbisĂ«: oficerĂ« policie kinezĂ«â€, shkruan me entuziazĂ«m njĂ« turist kinez nĂ« njĂ« artikull tĂ« publikuar nga njĂ« prej universiteteve tĂ« policisĂ« nĂ« vendin e tij, pĂ«r patrullimet e pĂ«rbashkĂ«ta me policinĂ« serbe nĂ« Beograd. “U ndjeva kaq i lumtur, i sigurt dhe krenar”, thotĂ« ai.

Artikulli propagandistik pĂ«rputhej nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pĂ«rsosur me vizionin e KinĂ«s pĂ«r sigurinĂ« globale: njĂ« botĂ« ku ajo ndihmon nĂ« “ruajtjen e paqes dhe sigurisĂ« botĂ«rore”, duke respektuar “mosndĂ«rhyrjen nĂ« punĂ«t e brendshme”, nĂ« kontrast me mĂ«nyrat perĂ«ndimore tĂ« “unilateralizmit” dhe “pĂ«rballjes mes blloqeve”.

Të paktën kështu e përshkroi iniciativën, kur e nisi atë në vitin 2022, lideri suprem i Kinës, Xi Jinping, të ashtuquajturën Nismë Globale për Sigurinë (GSI).

Që prej atëherë, Kina ka zgjeruar me ritme të shpejta aktivitetin e saj të sigurisë jashtë vendit, duke u ofruar qeverive të huaja trajnim policor dhe teknologji survejimi, me fokus te stabiliteti i brendshëm.

Kina po i ndihmon qeveritë jo vetëm të luftojnë kriminalitetin, por edhe të kontrollojnë qytetarët dhe të qëndrojnë në pushtet, dhe kjo po rezulton jashtëzakonisht e pëlqyer.

GSI, ashtu si tre nismat e tjera globale të Xi (për zhvillimin, qeverisjen dhe diversitetin kulturor), është në radhë të parë një përpjekje për të ndërtuar rrjete të reja ndikimi ndërkombëtar të përqendruara rreth Kinës.

Për këtë arsye ajo ka riformatuar një forum të vogël rajonal policor në ngjarjen më të madhe ndërkombëtare të sigurisë që organizon: Forumin Global të Bashkëpunimit për Sigurinë Publike.

Delegatë nga më shumë se 120 vende mblidhen për të diskutuar bashkëpunimin në fushën e sigurisë dhe për të admiruar teknologjitë policore të Kinës, përfshirë qentë robotikë.

Vitin e kaluar, organizatorĂ«t nisĂ«n “Indeksin Global tĂ« SigurisĂ« Publike”, i cili rendit vendet sipas vlerĂ«simeve dukshĂ«m arbitrare mbi indikatorĂ« si kriminaliteti me armĂ«, aksidentet rrugore dhe terrorizmi.

Performuesi mĂ« i mirĂ« ishte Kina. SHBA-ja ishte nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« qĂ«llimshme nĂ«n mesataren. Ishte njĂ« “riformatim i standardeve se çfarĂ« do tĂ« thotĂ« siguri dhe si duket ajo”, si dhe njĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r tĂ« pĂ«rcaktuar “shembullin e duhur pĂ«r t’u ndjekur”, thotĂ« Sheena Greitens nga Universiteti i Teksasit.

Ndikimi i Kinës në fushën e sigurisë publike po përhapet edhe në forma praktike.

Eksportet e teknologjisĂ« sĂ« survejimit janĂ« duke u rritur me ritme tĂ« larta. Dy firma kineze, Hikvision dhe Dahua, janĂ« prodhuesit mĂ« tĂ« mĂ«dhenj tĂ« kamerave tĂ« survejimit nĂ« botĂ«, me njĂ« pjesĂ« tĂ« kombinuar tregu 40%. Huawei furnizon sistemet e survejimit “Safe City” nĂ« mĂ« shumĂ« se 100 vende.

NjĂ« hetim i fundit i InterSecLab, platformĂ« hetimore dixhitale, zbuloi se kompania private kineze Geedge Networks u ka shitur qeverive tĂ« EtiopisĂ«, Kazakistanit, Mianmarit dhe Pakistanit teknologji pĂ«r kontroll tĂ« internetit, duke i ndihmuar t’i censurojnĂ« dhe spiunojnĂ« qytetarĂ«t e tyre.

 

 

Kina ka ofruar gjithashtu gati 900 sesione trajnimi për policinë dhe forcat e sigurisë së brendshme të 138 vendeve që prej vitit 2000, sipas një studimi të ri të Greitens, Isaac Kardon dhe Cameron Waltz në Carnegie Endowment for International Peace, institut kërkimor amerikan.

Numri vjetor i sesioneve është rritur gati dhjetëfish në dekadën e parë të qeverisjes së Xi, nga 14 në vitin 2010 në 138 në vitin 2019 (shih grafikun).

Ato ranë gjatë pandemisë së Covid-it dhe ende nuk janë rikthyer plotësisht në nivelet e mëparshme.

Shumica e programeve të trajnimit zhvillohen në akademi policie brenda Kinës, të cilat zakonisht presin grupe prej disa dhjetëra personash për disa javë ose muaj.

Ata mësojnë rreth sistemit të zbatimit të ligjit në Kinë, bëjnë vizita në zyrat lokale të sigurisë publike dhe ndjekin kurse mbi tema të specializuara si kontrolli kufitar apo siguria hekurudhore.

Shpesh fotografitĂ« tregojnĂ« drejtuesit e kursit duke u dhĂ«nĂ« trajnerĂ«ve kopje tĂ« librit tĂ« Xi “Qeverisja e KinĂ«s”. NdonjĂ«herĂ« bĂ«jnĂ« edhe tai chi ose kaligrafi. Policia kineze gjithashtu vendoset nĂ« patrullime jashtĂ« vendit me policitĂ« e huaja.

KĂ«tĂ« vit njĂ« grup kĂ«shilltarĂ«sh kinezĂ« shkoi nĂ« Ishujt Solomon pĂ«r tĂ« promovuar “Modelin Fengqiao”, njĂ« sistem qĂ« daton qĂ« nga koha e Maos, ku fshatarĂ«t spiunonin njĂ«ri-tjetrin.

Vendet që marrin më shumë trajnim policor nga Kina janë fqinjët e saj, veçanërisht ato në Azinë Qendrore dhe Juglindore (shih hartën). Disa bashkëpunime datojnë me dekada, për shkak të shqetësimeve për sigurinë kufitare.

Azia Qendrore bën më shumë trajnim për antiterrorizmin, ndërsa Azia Juglindore bashkëpunon me Kinën për luftën kundër mashtrimeve dhe trafikimit.

Vendet e Afrikës janë gjithashtu pjesëmarrës të mëdhenj, ndoshta sepse Kina është e shqetësuar për mbrojtjen e investimeve të saj të mëdha të nismës Belt and Road në kontinent.

 

 

Më intriguese janë llojet e regjimeve me të cilat po punon Kina. Economist Intelligence Unit zbuloi se 82% e regjimeve autoritare kanë marrë trajnim policor nga Kina (shih grafikun).

Pothuajse njĂ« e treta e demokracive tĂ« plota kanĂ« pasur gjithashtu trajnim policor kinez, megjithĂ«se studiuesit e Carnegie thonĂ« se ky bashkĂ«punim priret tĂ« jetĂ« relativisht sipĂ«rfaqĂ«sor, si pĂ«r shembull mĂ«simi i gjuhĂ«s kineze pĂ«r oficerĂ«t europianĂ« pĂ«r t’i ndihmuar ata tĂ« komunikojnĂ« me homologĂ«t e tyre kinezĂ«.

Shumica e trajnimeve të policisë kineze mësojnë aftësi të përgjithshme, si lufta kundër krimit kibernetik ose kundër narkotikëve.

Kjo nuk është shumë e ndryshme nga trajnimi që ofron SHBA-ja për policitë e huaja përmes Akademive të saj Ndërkombëtare të Zbatimit të Ligjit në Botsvana, El Salvador, Ganë, Hungari dhe Tajlandë.

Këto kanë diplomuar më shumë se 70,000 pjesëmarrës nga 100 vende që nga viti 1995.

Dallimi është se ndihma amerikane synon gjithashtu promovimin e demokracisë dhe nuk u jepet abuzuesve të të drejtave të njeriut. (Megjithëse këto ligje nuk janë zbatuar gjithmonë, dhe programet për promovimin e demokracisë u shkurtuan nën administratën Trump.)

 

 

A ka kushte

Kina, megjithatë, thotë se ndihma e saj nuk ka kushte. Kjo e ka bërë atë popullore te regjimet autoritare, demokracitë e pjesshme dhe regjimet hibride, të cilat kanë institucione të dobëta politike dhe zgjedhje problematike.

Tre të katërtat e demokracive të pjesshme dhe 86% e regjimeve hibride kanë marrë trajnim policor nga Kina.

Kjo nuk do të thotë domosdoshmërisht që Kina u mëson atyre të bëhen autoritare, megjithëse disa kurse adresojnë drejtpërdrejt sigurinë e regjimit, si mbrojtja e VIP-ave dhe kontrolli i trazirave. Shumica e studentëve të regjistruar në këto kurse janë oficerë policie nga regjime autoritare si Republika e Afrikës Qendrore, Mianmari dhe Guinea.

Megjithëse Kina pretendon se ndihma nuk është kushtëzuese, në realitet pritet që përfituesit të mbështesin pretendimet e saj territoriale mbi Tajvanin dhe territore të tjera.

A e bën angazhimi i sigurisë së Kinës qeveritë të sillen në mënyrë më autoritare? Varet nga prirjet e tyre. Një studim i fundit nga Erin Carter dhe Brett Carter në Universitetin e Kalifornisë Jugore zbulon se importet e teknologjisë së Huawei rrisin represionin dixhital në vendet autokratike, por nuk kanë efekt në vendet demokratike.

Kina po “ofron njĂ« tĂ« mirĂ« publike duke krijuar njĂ«kohĂ«sisht kapacitete potenciale represive”, thotĂ« Greitens. Trajnimet dhe teknologjia e saj po plotĂ«sojnĂ« nevoja tĂ« vĂ«rteta tĂ« shumĂ« vendeve, dhe ato qĂ« kanĂ« sisteme tĂ« forta ligjore dhe shoqĂ«ri civile tĂ« zhvilluara mund t’i pĂ«rdorin kĂ«to mjete pa u zhvendosur drejt autoritarizmit.

Për qeveritë që priren drejt autoritarizmit, Kina është një lehtësim dhe një frymëzim. Kazakistani, për shembull, pas trazirave civile në vitin 2022, mbuloi rrugët e qytetit më të madh, Almaty, me mijëra kamera të prodhuara nga Kina, thotë Dana Malikova, eksperte kazake për të drejtat dixhitale.

Agjencitë e tij të sigurisë mund të jenë duke mësuar nga sistemet kineze të përdorura në Xinjiang, të cilat përdorin inteligjencën artificiale për të identifikuar dhe vendosur kufizime shtesë ndaj individëve të konsideruar potencialisht problematikë, edhe nëse nuk kanë kryer krime.

NĂ« qershor, njĂ« aktivist kundĂ«r korrupsionit, Sanzhar Bokayev, u ndalua nĂ« aeroportin e Almaty pasi fytyra e tij ndezi njĂ« alarm nĂ« njĂ« bazĂ« tĂ« dhĂ«nash policore pĂ«r “personat e kĂ«rkuar”.

Mbështetja e Kinës për sigurinë nuk e bën domosdoshmërisht vendin më të qëndrueshëm. Etiopia është bërë më e monitoruar dhe më represive me ndihmën e Kinës, e cila ka trajnuar forcat e saj të sigurisë dhe kompanitë e së cilës kanë ofruar sisteme survejimi dhe censurimi të internetit.

Megjithatë, ajo sot qëndron buzë kaosit, me kryengritje që shpërthejnë në dy rajonet e saj më të populluara, tensione etnike gjithnjë e më të rënda dhe kërcënimin e një lufte të re me Eritrenë. Kjo është larg vizionit të paqes dhe stabilitetit që përshkruan GSI e Xi.

 

 

Paketa “bĂ«je vetĂ«â€Â e shtypjes

Pjesa mĂ« “e zgjuar” e ndihmĂ«s sĂ« sigurisĂ« sĂ« KinĂ«s Ă«shtĂ« mĂ«nyra se si ajo ka arritur t’u japĂ« fuqi regjimeve autoritare pa promovuar haptazi autoritarizmin. Ajo paraqitet thjesht si ofruese mjetesh qĂ« qeveritĂ« kliente mund t’i pĂ«rdorin si tĂ« duan.

Në Serbi, shembja e një çatie stacioni hekurudhor të ndërtuar nga Kina, që vrau 16 persona në nëntor të vitit të kaluar, nxiti protesta masive që kanë tundur vendin për gati një vit.

StudentĂ«t protestues janĂ« tĂ« indinjuar me BE-nĂ« qĂ« nuk mbĂ«shteti kauzĂ«n e tyre. (“BE-ja nuk bĂ«n asnjĂ« kritikĂ« pĂ«r gjendjen e demokracisĂ« nĂ« Serbi”, tha njĂ«ri prej tyre.) MegjithatĂ«, 81% e serbĂ«ve e shohin KinĂ«n pozitivisht, edhe pse ajo trajnon policinĂ« e tyre dhe ka ofruar pajisjet e spiunazhit qĂ« aktivistĂ«t besojnĂ« se pĂ«rdoren pĂ«r tĂ« shĂ«njestruar protestuesit.

Në njëfarë mënyre kjo lidhet me faktin se Kina nuk pretendon të përfaqësojë një sistem të caktuar vlerash politike, siç bëjnë vendet perëndimore, dhe ajo është përmbajtur nga komentet për trazirat e brendshme të Serbisë.

Diplomacia e sigurisĂ« sĂ« KinĂ«s, pa vlera tĂ« deklaruara, Ă«shtĂ« e vĂ«shtirĂ« pĂ«r t’u sfiduar. Kjo shihet mĂ« qartĂ« nĂ« Ishujt e PaqĂ«sorit.

Që kur kanë pranuar trajnim nga Kina, forcat policore në vende si Ishujt Solomon janë zhvendosur drejt një kulture të mbrojtjes së shtetit, në vend të popullit, thotë Mihai Sora nga Lowy Institute, institut australian.

Australia mund tĂ« konkurrojĂ« vetĂ«m duke hyrĂ« nĂ« “garĂ« dhuratash”, sipas SorĂ«s: duke u ofruar policive lokale mĂ« shumĂ« pajisje dhe ndihmĂ« sesa Kina, me mĂ« pak kushte.

KohĂ«t e fundit, qeveria e Ishujve Solomon ka filluar tĂ« flasĂ« pĂ«r krijimin e forcave tĂ« saj tĂ« armatosura, gjĂ« qĂ« “askush nuk mendon se Ă«shtĂ« ide e mirĂ«â€, por Australia mund tĂ« ndjehet e detyruar ta mbĂ«shtesĂ«, qĂ« tĂ« mos kĂ«rkojnĂ« ndihmĂ« nga Kina, thotĂ« ai.

Kina u ofron fuqive të mesme mundësinë për të marrë njëkohësisht mbështetjen e Kinës për sigurinë e brendshme dhe asistencën e SHBA-së për mbrojtjen. Këtë e bëjnë vende si Vietnami dhe Emiratet e Bashkuara Arabe.

Bota mund tĂ« jetĂ« duke u zhvendosur drejt njĂ« “territori tĂ« pashkelur”, ku “dy lloje tĂ« ndryshme asistence sigurie mbivendosen, por drejtohen nga aktorĂ« tĂ« ndryshĂ«m”, thotĂ« Greitens. Do tĂ« ishte njĂ« botĂ« mĂ« transaksionale dhe mĂ« cinike, ku shtetet janĂ« mĂ« tĂ« forta, por qytetarĂ«t mĂ« tĂ« dobĂ«t.

The post Porosisni këtu ju lutem appeared first on Revista Monitor.

Before yesterdayMain stream

Agroturizmi, rritja pa zhurmë; modeli që po fiton betejën e qëndrueshmërisë

✇Revista Monitor
By: Mira Leka
19 December 2025 at 22:12

Agroturizmi tregoi kĂ«tĂ« vit qĂ«ndrueshmĂ«ri mĂ« tĂ« lartĂ« se turizmi klasik duke mos u lĂ«kundur nĂ« tĂ« njĂ«jtat pĂ«rmasa, nĂ« muajt e verĂ«s. Subjektet agroturistike pranojnĂ« se turisti qĂ« po i viziton Ă«shtĂ« njĂ« turist cilĂ«sor, qĂ« nuk e ka problem tĂ« paguajĂ« kur ajo qĂ« merr Ă«shtĂ« e kĂ«naqshme. Modeli i autentikes dhe identitetit kombĂ«tar po rezulton “receta” magjike pĂ«r mĂ« shumĂ« vizitorĂ« qĂ« pritet tĂ« jenĂ« nĂ« rritje edhe vitin tjetĂ«r. Sigurisht qĂ« tĂ« garantohet qĂ«ndrueshmĂ«ri afatgjatĂ«, pĂ«rfaqĂ«suesit e subjekteve agroturistike shprehen se duhet tĂ« ketĂ« unifikim tĂ« vizionit mes dy sektorĂ«ve – turizmit dhe agroturizmit qĂ« tĂ« ndĂ«rtohet njĂ« markĂ« e pĂ«rbashkĂ«t qĂ« forcon njĂ«ra-tjetrĂ«n. Sfidat mbeten nĂ« rritje, por subjektet kanĂ« tejkaluar tĂ« menduarit lokalisht duke e vĂ«nĂ« theksin te nevoja e pĂ«rshtatjes pĂ«r rrugĂ«n drejt integrimit nĂ« BE.

 

Nertila Maho

Agroturizmi është shndërruar në modelin më të qëndrueshëm të turizmit duke u rritur pa zhurmë vit pas viti, me shifra modeste por të sigurta.

Si i vetmi segment qĂ« nuk po luhatet nĂ« asnjĂ« stinĂ« duket se ka gjetur “recetĂ«n” magjike qĂ« klientĂ«t dhe vizitorĂ«t e duan me kĂ«mbĂ«ngulje. NĂ« njĂ« terren krejtĂ«sisht tĂ« parrahur, vetĂ«m disa subjekte do tĂ« rrezikonin pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar shumĂ« vite mĂ« parĂ« atĂ« rrugĂ«tim qĂ« po tregon qĂ«ndrueshmĂ«ri mĂ« tĂ« lartĂ« se turizmi klasik.

Viti 2025 është përkufizuar me një ecuri pozitive që i atribuohet konsolidimit të subjekteve që vazhdimisht zgjerohen, bëhen më krijuese dhe reflektojnë në bazë të kërkesave që vizitorët e tyre parashtrojnë.

Sigurisht operatorët e sektorit pranojnë se jo gjithçka është e përsosur, por në një vazhdë sfidash siç janë kostot në rritje, boshatisja e zonave rurale dhe mungesa e theksuar e fuqisë punëtore, ata po gjallërojnë atë ekonomi lokale që sot mban ende të lidhur ata banorë e fermerë që nuk duan të lënë fshatin.

ËshtĂ« njĂ« hapĂ«sirĂ« qĂ« u ofron atyre njĂ« treg pĂ«r produktet qĂ« prodhojnĂ« dhe njĂ« shembull qĂ« ndoshta mund tĂ« ndiqet nga tĂ« tjerĂ« pĂ«r tĂ« krijuar njĂ« efekt zinxhir.

 

Agroturizmi përballë turizmit klasik, cilët turistë paguajnë më shumë

Ecuria e përgjithshme e turizmit këtë vit ka qenë mes pikëpyetjesh dhe pavarësisht shifrave në rritje të vizitorëve, operatorët turistikë ankohen për më pak të ardhura.

Në fakt, sot në biseda me ata që ofrojnë turizmin klasik, pra një strukturë hoteliere në bregdet apo kryeqytet dhe me një operator të agroturizmit, ajo që dëgjon është një panoramë e ndryshme.

Të parët thonë se turistë ka por nuk paguajnë, të dytët se turistët po ndërgjegjësohen për atë që ofrojnë agroturizmet dhe janë të gatshëm të paguajnë për një produkt cilësor.

Sigurisht pesha e të dytit në raport me të parin është modeste, por aspekti social i tij është i ndjeshëm pasi zhvillohet kryesisht në zona rurale ku mundësitë janë të vogla dhe ekonomitë lokale të varfra.

“Nga viti nĂ« vit, tendenca Ă«shtĂ« pĂ«r mĂ« shumĂ« larmishmĂ«ri nĂ« kombĂ«si. NĂ« atĂ« rritje qĂ« ne flasim kanĂ« kontribut si tĂ« huajt, edhe vendasit. Ajo qĂ« vĂ« re tani Ă«shtĂ« pĂ«r njĂ« rritje tĂ« vizitorĂ«ve cilĂ«sorĂ«, nĂ« kuptimin e asaj qĂ« duan shĂ«rbim tĂ« mirĂ« dhe paguajnĂ« pĂ«r tĂ«.

Pra, janĂ« klientĂ« qĂ« pretendojnĂ« shumĂ« dhe janĂ« tĂ« gatshĂ«m tĂ« paguajnĂ« pĂ«r atĂ« qĂ« kĂ«rkojnĂ«â€, – pohon Fundim Gjepali, nga AgroturizĂ«m “Gjepali”. Sipas tij, kostot janĂ« rritur vazhdimisht dhe çmimet nuk kanĂ« ndryshuar me tĂ« njĂ«jtin ritĂ«m, por do tĂ« jetĂ« e pashmangshme qĂ« kjo tĂ« mbetet e njĂ«jtĂ« edhe pĂ«r shumĂ« gjatĂ«.

Nga ana tjetĂ«r, edhe Altin Prenga nga agroturizĂ«m “Mrizi i Zanave”, thotĂ« se viti 2025 tregon pĂ«r njĂ« trend nĂ« rritje, sepse ofron atĂ« qĂ« vizitorĂ«t realisht kĂ«rkojnĂ« dhe vazhdimisht investon pĂ«r t’u pĂ«rmirĂ«suar.

“Trendi dhe kĂ«rkesa qĂ« kanĂ« njerĂ«zit pĂ«r tĂ« vizituar agroturizmet Ă«shtĂ« shumĂ« mirĂ«. Ka qenĂ« njĂ« vit me rritje duke konfirmuar interesin e vizitorĂ«ve pĂ«r autentiken dhe tradicionalen”, shprehet ai.

 

 

 

Nevoja për të ecur me vizion të përbashkët me theks tek identiteti

Teksa turizmi klasik pësoi luhatje gjatë verës, agroturizmi nuk pësoi të njëjtën tronditje duke treguar qëndrueshmëri më të lartë.

Përfaqësues të subjekteve agroturistike shprehen se është me vlerë që turizmi dhe agroturizimi të ecin me vizion të përbashkët duke forcuar markën rreth asaj që po rezulton si pika e suksesit, që është në fakt oferta autentike dhe identiteti kombëtar. Nëse kjo nuk ndodh, si pjesë e një zinxhiri, ecuria jo e mirë e njërit mund të tërheqë pas dhe tjetrin.

“Duhet tĂ« punohet nga tĂ« gjithĂ« jo vetĂ«m nga agroturizmi, qĂ« kjo rritje tĂ« vazhdojĂ«, edhe pse na e kanĂ« ngarkuar ne kĂ«tĂ« pjesĂ«n e identitetit dhe turizmit. Identiteti Ă«shtĂ« nga qendra e TiranĂ«s deri nĂ« ÇamĂ«ri.

Kjo nuk është vetëm çështje marke. Duhet të unifikojmë mendimin dhe vizionin.

Promovimi dhe reklamat pĂ«r ShqipĂ«rinĂ« ftojnĂ« dhe rikthejnĂ« turistĂ«t por ne duhet t’i pĂ«rgjigjemi siç duhet dhe jo tĂ« punojmĂ« prej rrjedhĂ«s, pra sot pĂ«r sot, pa menduar pĂ«r tĂ« nesĂ«rmen.

KĂ«to raste qĂ« e shohin kĂ«shtu na dĂ«mtojnĂ« tĂ« gjithĂ«ve. Po nuk u punua me identitet, nuk Ă«shtĂ« turizĂ«m. NĂ«se kĂ«tĂ« punĂ« nuk e bĂ«n se e do, por sepse do tĂ« fitosh nga momenti, kjo do tĂ« lĂ«kundĂ« atĂ« qĂ«ndrueshmĂ«rinĂ« qĂ« flasim”, – shprehet z. Prenga.

Tregu i turizmit dhe agroturizmit është në një test të vazhdueshëm që përsëritet çdo vit, ku një pjesë e operatorëve konsolidohen e rriten e të tjerë luhaten e mbyllen. Kjo, sipas z. Gjepali, është një fazë tranzitore që do të qartësohet shumë shpejt.

“Ndryshe nga turizmi tradicional, agroturizmet janĂ« tĂ« menaxhuar nga familjarĂ« dhe kjo e ndihmon kĂ«tĂ« sektor qĂ« tĂ« ketĂ« tipare tĂ« veçanta, mĂ« shumĂ« pĂ«rkushtim dhe shĂ«rbim mĂ« cilĂ«sor.

Mendoj se kjo fazë që po vjen është ajo e selektimit për të gjithë sektorin si për turizmin dhe agroturizmin pra do të bëhet diferencimi i qartë mes atyre që po punojnë mirë dhe kanë standard dhe atyre që nuk e ofrojnë këtë, ose ofrojnë më pak sesa reklamojnë.

NĂ« dy-tre vitet e ardhshme, mendoj se do tĂ« konsolidohet ajo bĂ«rthama e vendeve qĂ« kanĂ« bĂ«rĂ« njĂ« punĂ« shumĂ« tĂ« mirĂ«. Do tĂ« kemi, mendoj, njĂ« panoramĂ« mĂ« tĂ« qartĂ« tĂ« agroturizmit dhe turizmit”, nĂ«nvizon z. Gjepali.

 

 

Sfidat e agroturizmit, nga kostot tek e ardhmja e integrimit në BE

Kostot në rritje të vazhdueshme dhe braktisja e tokës në zonat rurale janë dy aspektet që po ushtrojnë presion të vazhdueshëm mbi agroturizmet në tërësi. Por duket se një pjesë e mirë e tyre e shohin këtë si diçka të pashmangshme.

Një pjesë e mirë e tyre tashmë po mendojnë përtej sfidave lokale, në kushtet kur integrimi i vendit në Bashkimin Europian është pjesë e së përditshmes që diskutohet gjerësisht.

Pavarësisht sesa e largët duket ajo ditë, këto biznese po mendojnë për atë që do të duhet të përballen. Për z. Prenga, këto subjekte duhet të trajtohen me protokolle të diferencuara, ashtu siç ndodh kudo në Europë për biznese të ngjashme.

“SfidĂ« kemi çdo ditĂ« po ajo qĂ« shoh nĂ« horizont, nĂ« vazhdim, Ă«shtĂ« mĂ«nyra se si do tĂ« mund pĂ«rshtatemi pĂ«r procesin e integrimit nĂ« Bashkimin Europian.

Standardizimi qĂ« do tĂ« kĂ«rkojĂ« kjo, pasi ne jemi tĂ« vegjĂ«l. Duhet parĂ« me kujdes sepse edhe nĂ« BE, prodhimi artizan dhe elementet qĂ« lidhen me ne si agroturizme, ka normativa tĂ« ndryshme nga biznesi. Nuk mund tĂ« trajtohen me tĂ« njĂ«jtat protokolle. Duhet adoptuar me normativa mĂ« tĂ« zbutura, njĂ«lloj siç i ka Europa”, – tha z. Prenga.

Ndërkohë edhe pse një sfidë në tërësi për ekonominë, sektorë të ndryshëm dhe subjekte të ndryshëm do të duhet ta përballojnë me presione të ndryshme këtë ndryshim. Duket se mënyra më e përshtatshme është ajo e nisjes graduale të asaj rrugë qysh në fillesa.

TĂ« paktĂ«n kĂ«shtu shprehet z. Gjepali, i cili nĂ«nvizon se ka menduar “europiançe” qĂ« nĂ« fillim tĂ« projektit. “Kam zbatuar tĂ« njĂ«jtin model si nĂ« EuropĂ« dhe jo pĂ«r t’u sajuar”, – shprehet ai.

 

Viti 2026, agroturizmi mbetet optimist për ecurinë

Viti 2026 ka mĂ« shumĂ« optimizĂ«m pĂ«r subjektet e agroturizmit tĂ« cilĂ«t, tĂ« mĂ«suar me rritje tĂ« moderuar, por tĂ« sigurt, presin tĂ« njĂ«jtĂ«n tendencĂ«. Kjo sigurisht bazohet tek interesi qĂ« tĂ« huajt vazhdojnĂ« tĂ« kenĂ« pĂ«r ShqipĂ«rinĂ« nĂ« pĂ«rgjithĂ«si dhe pĂ«r kureshtjen e tyre pĂ«r pjesĂ«n rurale tĂ« saj ku agroturizmet kanĂ« “kultivuar” pjesĂ«n mĂ« tĂ« mirĂ« tĂ« traditĂ«s.

“Besoj do tĂ« jetĂ« njĂ« vit i mirĂ«. PĂ«r ne Ă«shtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme tĂ« mos kemi rĂ«nie pra, ruajmĂ« nivelin trendin me tĂ« cilin po mbyllim 2025.

Agroturizmi ka pjesĂ« tĂ« tij klientĂ«t e zakonshĂ«m qĂ« rikthehen shpesh dhe vizitorĂ«t kureshtarĂ« qĂ« vijnĂ« nĂ« ShqipĂ«ri. TĂ« dy kĂ«to grupe vazhdojnĂ« tĂ« kenĂ« interes. Nuk shoh problem nĂ« vitin 2026, por e rĂ«ndĂ«sishme Ă«shtĂ« ruajtja e kĂ«saj qĂ«ndrueshmĂ«rie nĂ« afatgjatĂ«â€, – shprehet z. Prenga.

Në të njëjtën linjë është edhe z.Gjepali, i cili nënvizon se klima që ofron Shqipëria dhe çmimi i ushqimit të mirë mbetet ende i lirë krahasuar me Perëndimin.

“Mendoj gjithmonĂ« pozitivisht sepse nga viti nĂ« vit kemi ardhur nĂ« rritje. Agroturizmet nĂ« vendin tonĂ« janĂ« ende tĂ« lirĂ« pĂ«r atĂ« qĂ« ofrojnĂ«. TuristĂ«t europianĂ« e dinĂ« qĂ« ushqimi i mirĂ«, jeta origjinale rurale paguhen shumĂ« mĂ« shtrenjta kudo.

ShqipĂ«ria ka njĂ« mikroklimĂ« tĂ« mrekullueshme dhe tĂ« gjithĂ« kĂ«ta faktorĂ« mendoj se do tĂ« vijojnĂ« tĂ« mbeten kyç nĂ« pĂ«rzgjedhjen e atyre qĂ« na vizitojnĂ«â€, – thekson ai.

 

Lexoni edhe:

Altin Prenga: Turizmi dhe agroturizmi të unifikojnë vizionin për të siguruar qëndrueshmëri

 

Fundim Gjepali: Interesi në rritje, po zgjerohemi për të dhënë ndikim më të lartë tek ekonomia lokale

 

The post Agroturizmi, rritja pa zhurmë; modeli që po fiton betejën e qëndrueshmërisë appeared first on Revista Monitor.

“Turizmi dhe agroturizmi tĂ« unifikojnĂ« vizionin pĂ«r tĂ« siguruar qĂ«ndrueshmĂ«ri”

✇Revista Monitor
By: Mira Leka
19 December 2025 at 22:10

Flet Altin Prenga, “Mrizi i Zanave”

 

Turizmi dhe agroturizmi duhet të unifikojnë vizionin për markën duke mbajtur së bashku barrën e identitetit dhe autentikes si një formë për të garantuar qëndrueshmëri në afatgjatë.

Altin Prenga, nga agroturizĂ«m “Mrizi i Zanave”, shprehet se teksa agroturizmi po pĂ«rpiqet mes sfidash pĂ«r tĂ« vĂ«nĂ« theksin dhe pĂ«r tĂ« pĂ«rmirĂ«suar pjesĂ«n mĂ« origjinale tĂ« asaj qĂ« turistĂ«t kĂ«rkojnĂ«, turizmi klasik po shfaq dobĂ«si nĂ« disa raste, diçka qĂ« mund tĂ« ndikojĂ« nĂ« njĂ« efekt zinxhir edhe pjesĂ«n tjetĂ«r.

Ai shprehet se ecuria e përgjithshme e sektorit është e mirë dhe se sfida reale e së ardhmes është standardizimi dhe protokollet që do të kërkojë integrimi në Bashkimin Europian, të cilat sipas tij, duhet të jenë më të zbutura njësoj siç trajtohen në Europë këto subjekte.

 

Si ka qenë ecuria e agroturizmit gjatë këtij viti duke qenë se jemi thuajse në fund të 2025-s?

Trendi dhe kërkesa që kanë njerëzit për të vizituar agroturizmet është shumë mirë. Ka qenë një vit me rritje duke konfirmuar interesin e vizitorëve për autentiken dhe tradicionalen.

 

Cilat janë disa aspektet që ushtrojnë më shumë presion në këtë sektor nëse flasim për zhvillimet e brendshme?

Përveçse është një sektor që kërkon shumë punë dhe lodhje, po bëhet gjithmonë e më e vështirë përditshmëria e aktivitetit, sepse ka presione të vazhdueshme që vijnë nga mungesa e lëndës së parë. Njerëzit, nga ana tjetër, kanë braktisur tokat dhe kjo ndikon drejtpërdrejt në këtë sektor.

 

Së fundmi janë ndërmarrë dy nisma që lidhen me ekonominë rurale. Njëra prej tyre është Paketa e Maleve dhe tjetra ajo e rijetëzimit të kullave në disa zona. Si mendoni se do të ndikojnë këto nisma në këtë sektor?

Paketa e Maleve dhe nisma pĂ«r tĂ« rijetĂ«zuar dhe pĂ«r t’i pĂ«rfshirĂ« nĂ« zinxhirin turistik kullat nĂ« Qarkun e LezhĂ«s, ShkodrĂ«s, DibrĂ«s dhe KukĂ«sit padyshim qĂ« krijojnĂ« njĂ« nxitje pĂ«r ekonomitĂ« lokale. Por çështja nuk shtrohet tek ajo qĂ« parashikohet sot nĂ« letĂ«r, por te mĂ«nyra sesi do tĂ« zbatohen.

Këto janë nisma pozitive që duhet të kenë një qasje të kujdesshme për të mbajtur pranë vetes atë popullsi që ka tendencën gjithmonë e më shumë të migrojë brenda vendit. Pra gjysma e popullsisë tenton të shkojnë drejt kryeqytetit.

Nismat vendosin një fokus të ri në zonat rurale e për rrjedhojë, e bëjnë më të qëndrueshme ekonominë në tërësi.

 

 

 

Si ka ndikuar agroturizmi në ekonominë lokale dhe gjallërimin e fshatrave dhe a është në fakt kjo zgjidhja për të mbajtur njerëzit në vendin e tyre?

Në zonat me potencial, siç janë rrethinat e Tiranës apo ato zona që shquhen për bukuritë natyrore, pra fshatra me lumë, me liqen ka pasur një rritje të vazhdueshme të agroturizmeve madje në disa raste edhe abuzohet me këtë emërtim.

Ndërkohë që në zonat e shkreta apo që nuk ofrojnë shumë, agroturizmi nuk mund të jetë ai që ndalon hemorragjinë. Ka zona që po shkojnë drejt braktisjes totale.

 

Bujqësia dhe blegtoria lidhen ngushtë me agroturizmin. Cila prej tyre mendoni se po bëhet më shumë problem për segmentin tuaj?

Mendoj se blegtoria po pëson rënie të vazhdueshme dhe po bëhet më sfiduese. Bujqësia është më mirë sepse ka mundësi automatizimi dhe e zbut disi efektin.

 

A mendoni se ka ende vend pĂ«r t’u trajtuar me njĂ« paketĂ« tjetĂ«r tĂ« diferencuar sektori juaj, pĂ«r tĂ« nxitur zhvillimin e aktiviteteve plotĂ«suese tĂ« tij?

Agroturizmi është trajtuar me një paketë më herët dhe merr përfitimet e saj. Problemi që unë shoh është që një pjesë e mirë e atyre që paraqiten si agroturizme nuk po arrijnë të certifikohen për shkak të kushteve.

Aktualisht, janë rreth 50-60 agroturizme të certifikuar. Do të duhej të ishin më shumë.

 

Falë promovimit, Shqipëria ka tërhequr pranë vetes vizitorë nga anekënd globit. A ka ndryshuar harta e vizitorëve edhe tek agroturizmet?

Ka një rritje të kombësive të atyre që vizitojnë agroturizmet, por tek ne sa i takon qëndrimit në dhoma, pra me fjetje, vazhdojnë të kryesojnë gjermanët.

Ndoshta sepse ata e kanë kulturën e rezervimit paraprak dhe nuk ka shumë hapësira të lira nëse do të rezervosh në moment të fundit. Në restorant ka një prani më të gjerë të turistëve nga Europa Perëndimore, italianë, francezë, nordikë gjithashtu, por nuk mungojnë edhe ata nga Amerika e Jugut, Islanda, pra nga e gjithë bota.

 

 

Cila është sfida që ju shihni në horizont për agroturizmin?

Sfidë kemi çdo ditë po ajo që shoh në horizont, në vazhdim, është mënyra se si do të mund përshtatemi për procesin e integrimit në Bashkimin Europian. Standardizimi që do të kërkojë kjo, pasi ne jemi të vegjël.

Duhet parë me kujdes sepse edhe në BE, prodhimi artizan dhe elementet që lidhen me ne si agroturizme, ka normativa të ndryshme nga biznesi. Nuk mund të trajtohen me të njëjtat protokolle. Duhet adoptuar me normativa më të zbutura, njëlloj siç i ka Europa.

 

Si e parashikoni vitin 2026 për ecurinë e agroturizmit, duke pasur parasysh si po mbyllet ky vit?

Besoj do të jetë një vit i mirë. Për ne është e rëndësishme të mos kemi rënie pra, ruajmë nivelin trendin me të cilin po mbyllim 2025. Agroturizmi ka pjesë të tij klientët e zakonshëm që rikthehen shpesh dhe vizitorët kureshtarë që vijnë në Shqipëri.

Të dy këto grupe vazhdojnë të kenë interes. Nuk shoh problem në vitin 2026, por e rëndësishme është ruajtja e kësaj qëndrueshmërie në afatgjatë.

Duhet tĂ« punohet nga tĂ« gjithĂ« jo vetĂ«m nga agroturizmi, qĂ« kjo rritje tĂ« vazhdojĂ«, edhe pse na e kanĂ« ngarkuar ne kĂ«tĂ« pjesĂ«n e identitetit dhe turizmit. Identiteti Ă«shtĂ« nga qendra e TiranĂ«s deri nĂ« ÇamĂ«ri.

Kjo nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m çështje marke. Duhet tĂ« unifikojmĂ« mendimin dhe vizionin. Promovimi dhe reklamat pĂ«r ShqipĂ«rinĂ« ftojnĂ« dhe rikthejnĂ« turistĂ«t por ne duhet t’i pĂ«rgjigjemi siç duhet dhe jo tĂ« punojmĂ« prej rrjedhĂ«s, pra sot pĂ«r sot, pa menduar pĂ«r tĂ« nesĂ«rmen.

Këto raste që e shohin kështu na dëmtojnë të gjithëve. Po nuk u punua me identitet, nuk është turizëm. Nëse këtë punë nuk e bën se e do, por sepse do të fitosh nga momenti, kjo do të lëkundë atë qëndrueshmërinë që flasim.

 

Lexoni edhe:

Agroturizmi, rritja pa zhurmë; modeli që po fiton betejën e qëndrueshmërisë

The post “Turizmi dhe agroturizmi tĂ« unifikojnĂ« vizionin pĂ«r tĂ« siguruar qĂ«ndrueshmĂ«ri” appeared first on Revista Monitor.

“Interesi nĂ« rritje, po zgjerohemi pĂ«r tĂ« dhĂ«nĂ« ndikim mĂ« tĂ« lartĂ« tek ekonomia lokale”  

✇Revista Monitor
By: Mira Leka
19 December 2025 at 22:08

Flet Fundim Gjepali, AgroturizĂ«m “Gjepali”

 

Rikthimi në një agroturizëm të përball gjithmonë me diçka të re.

Fundim Gjepali nga AgroturizĂ«m “Gjepali” sĂ« fundmi po shton njĂ« laborator pĂ«r paketimin e produkteve tĂ« zonĂ«s nĂ« bashkĂ«punim me 10 fermerĂ«, ndĂ«rkohĂ« qĂ« para verĂ«s shton se do tĂ« investojĂ« nĂ« njĂ« pishinĂ«.

Sipas tij, të gjitha këto janë reflektim i kërkesave që bëjnë vizitorët.

Reflektimi për të ofruar atë që kërkohet, sipas tij, garanton që klienti të ndihet i dëgjuar dhe shërbimi të përmirësohet duke garantuar kështu një rritje të qëndrueshme edhe në vijim.

 

Si ka qenë viti 2025 për agroturizmin tuaj këtë vit dhe për sektorin në përgjithësi?

Ka qenë një vit shumë i mirë. Stabël në përgjithësi me një rritje të vogël në raport me vitin paraardhës, por për ne ky është një tregues shumë i mirë për tendencën dhe ne këtë synojmë që të kemi qëndrueshmëri.

U duk sikur në maj- qershor pati një rënie, por pastaj gradualisht u rikthye në ritmin normal. Gusht-shtatori kanë pasur ecuri shumë të mirë, tetori pak i vakët prej motit me shi, ndërsa nëntori të qëndrueshme.

 

Cilat janë grupet që bien më shumë në sy nga ata që vijnë ju vizitojnë?

Nga viti në vit, tendenca është për më shumë larmishmëri në kombësi. Në atë rritje që ne flasim kanë kontribut si të huajt, edhe vendasit. Ajo që vë re tani është për një rritje të vizitorëve cilësorë, në kuptimin e asaj që duan shërbim të mirë dhe paguajnë për të.

Pra, janë klientë që pretendojnë shumë dhe janë të gatshëm të paguajnë për atë që kërkojnë. Kostot e ushqimit kanë pasur rritje të vazhdueshme dhe mendoj se po shkojmë drejt një ekuilibri të ri.

Ne nuk kemi ndryshuar çmimet prej tre vitesh, por kjo po bëhet gjithmonë e më e vështirë. Parashikoj që do të vijojë të ketë rritje të kostove dhe mendoj se kjo do të ndalet disi kur të shkojmë në standardet e Bashkimit Europian.

VetĂ«m ajo do tĂ« mund ta ndalĂ« hemorragjinĂ« e emigrimit pĂ«r tĂ« cilĂ«n flasim prej vitesh. Çmimet dhe kostot e menaxhimit janĂ« tĂ« pashmangshme qĂ« tĂ« vijojnĂ« tĂ« rriten dhe tĂ« shkojnĂ« drejt atij niveli.

 

 

Po bëhet gjithmonë e më e vështirë për agroturizmet që të sigurojnë zinxhirin e furnizimit nga produktet lokale në disa rajone sepse bujqësia dhe blegtoria po braktiset. Në rajonin ku operoni, sa të vështirë e keni sigurimin e produkteve që ju duhen, përveç atyre që prodhoni vetë?

Zona ku ne jemi të vendosur, në Shijak, nuk shfaq të tilla probleme sepse bujqësia dhe blegtoria mbeten aktive. Ne, përveçse kemi prodhimet tona, kemi lidhur kontrata me fermerët dhe kjo u ka mundësuar atyre një treg të sigurt.

ËshtĂ« njĂ« marrĂ«dhĂ«nie qĂ« ne e kemi ndĂ«rtuar ndĂ«r vite e cila na ndihmon tĂ« dyja palĂ«ve. Flasim pĂ«r njĂ« zinxhir tĂ« konsoliduar pĂ«r tĂ« cilin jemi investuar qĂ« nĂ« fillimet tona.

 

Cilat janë kombësitë dominuese në agroturizmin tuaj?

Vazhdojë të mbeten perëndimorët pra gjermanë, italiaë por edhe numri i spanjollëve është rritur ndjeshëm. Kosova ka qenë viteve të fundit më e vakët si prani dhe është zëvendësuar nga të huajt.

 

Agroturizmi është një segment i turizmit. A mendoni se një zbehje e njërit për arsye nga më të ndryshimet, siç mund të jetë shërbimi për shembull, mund të reflektohet te tjetri?

Ndryshe nga turizmi tradicional agroturizmet janë të menaxhuar nga familjarë dhe kjo e ndihmon këtë sektor që të ketë tipare të veçanta, më shumë përkushtim dhe shërbim më cilësor.

Mendoj se kjo fazë që po vjen është ajo e selektimit për të gjithë sektorin si për turizmin dhe agroturizmin pra do të bëhet diferencimi i qartë mes atyre që po punojnë mirë dhe kanë standard dhe atyre që nuk e ofrojnë këtë, ose ofrojnë më pak sesa reklamojnë.

Në dy-tre vitet e ardhshme, mendoj se do të konsolidohet ajo bërthama e vendeve që kanë bërë një punë shumë të mirë. Do të kemi, mendoj, një panoramë më të qartë të agroturizmit dhe turizmit.

Mendoj se orientimi drejt agroturizmit është diçka e mirë për ekonominë rurale por hapja e shumë prej tyre duke u identifikuar si agroturizme por që në fakt nuk janë të tillë, ka krijuar një lloj nevoje për selektim dhe mendoj që këtë do ta bëjë konkurrenca, pra vetë tregu.

 

Cilat janë sfidat që ju mendoni se mbeten më të vështirat për sektorin tuaj?

Besoj se mungesa e punëtorisë vazhdon të mbetet problem kryesor. Këtë verë nuk kemi pasur probleme dhe ka pasur qëndrueshmëri, por nëse do që të zgjerohesh apo të shtosh diçka të re, nuk është e lehtë.

Për shembull, unë bashkë me fermerët e zonës, kemi marrë nismën për të shtuar pranë agroturizmit një laborator, që do të bëjë paketimin e produkteve të zonës. Më janë dashur ditë të tëra të siguroj punëtorët për të zbatuar këtë plan.

 

ÇfarĂ« produktesh do tĂ« paketoni dhe sa fermerĂ« janĂ« pjesĂ« e kĂ«saj nisme?

Janë prodhime të sezonit dhe e kemi menduar si një formë për të ofruar diçka plus për ata që duan të marrin me vete një produkt që e kanë shijuar apo që duan ta porosisin nga shtëpia e tyre.

Nuk do të jetë diçka industriale por më shumë tradicionale, pra si një suvenir lokal. Deri më tani janë bërë bashkë 10 fermerë.

 

 

Si lindi ideja për këtë?

Ne kemi vazhdimisht kĂ«rkesĂ« pĂ«r produkte tĂ« mira dhe tĂ« freskĂ«ta dhe unĂ« mendoj qĂ« duhet tĂ« zgjerojmĂ« gamĂ«n e produkteve lokale qĂ« ofrojmĂ« pĂ«r tĂ« mos mbetur vetĂ«m tek glikoja qĂ« nuk po e paragjykoj, por Ă«shtĂ« si tĂ« thuash njĂ« “pĂ«rgatitje dembelĂ«sh”.

Pra, të zgjerojmë gamën, sepse kjo shton edhe bazën e qarkullimit dhe e zgjeron rrezen e ndikimit në zonat rurale.

 

A keni menduar të bëni investime të tjera në agroturizmin tuaj në vijim?

Vitin që vjen ne do të kemi të shtuar edhe pishinën për klientët e hotelit, sepse kemi kërkesa për këtë. Nuk do të jetë një pishinë e madhe por një hapësirë plotësuese për atë paketë relaksi që ne kemi si agroturizëm.

Më shumë e kërkojnë të huajt, ku disa janë nomadë digjitalë dhe qëndrojnë për më gjatë se zakonisht, pra katër ditë apo një javë.

 

A mendoni se integrimi në BE, pra kur do të duhet që tregjet në vend të përputhen me ata europianë, do të jetë i vështirë për ju?

Nuk e shoh kĂ«shtu sepse qĂ«kur e kam hapur nĂ« fillim kam menduar “europiançe”. Pra kam zbatuar tĂ« njĂ«jtin model dhe jo pĂ«r t’u sajuar. Nuk mund ta mohoj qĂ« edhe subvencionet qĂ« janĂ« dhĂ«nĂ« nga shteti vazhdimisht na kanĂ« ndihmuar qĂ« tĂ« rritemi.

Kemi aplikuar për kredi të zbutur falë ndihmës së Ministrisë së Bujqësisë. Pra këto na kanë ndihmuar të rritemi dhe të shkojmë drejt subjekteve të konsoliduar.

 

Si e parashikoni vitin 2026, cilat janë pritshmëritë tuaja?

Mendoj gjithmonë pozitivisht sepse nga viti në vit kemi ardhur në rritje. Agroturizmet në vendin tonë janë ende të lirë për atë që ofrojnë. Turistët europianë e dinë që ushqimi i mirë, jeta origjinale rurale paguhen shumë më shtrenjta kudo.

Shqipëria ka një mikroklimë të mrekullueshme dhe të gjithë këta faktorë mendoj se do të vijojnë të mbeten kyç në përzgjedhjen e atyre që na vizitojnë. Aktualisht jemi në rritje të ngadaltë, por të qëndrueshme dhe kjo është diçka shumë e mirë.

Ajo që duhet të bëjmë është të punojmë për qëndrueshmërinë afatgjatë dhe ndoshta këtu do të duhet të merren masa për përmirësimin e transportit dhe aksesit të turistëve në këto zona rurale ku ndodhen agroturizmet.

 

Lexoni edhe:

Agroturizmi, rritja pa zhurmë; modeli që po fiton betejën e qëndrueshmërisë

 

The post “Interesi nĂ« rritje, po zgjerohemi pĂ«r tĂ« dhĂ«nĂ« ndikim mĂ« tĂ« lartĂ« tek ekonomia lokale”   appeared first on Revista Monitor.

Si të mbyllim hendekun mes arsimit e tregut të punës

✇Revista Monitor
By: Mira Leka
19 December 2025 at 22:06

Në Shqipëri ekziston një hendek i madh midis arsimit dhe nevojave të tregut të punës, duke lënë shumë të rinj pa mundësi punësimi, edhe pse me diploma. Kurrikulat e bazuara kryesisht në teori nuk ofrojnë aftësi praktike, ndërsa sipërmarrjet kanë si shqetësim kryesor mungesën e punonjësve të kualifikuar. Ekspertët e arsimit shikojnë si zgjidhje zhvillimin e arsimit dual, me një bashkëpunim më të ngushtë të industrisë me universitetet.

 

Blerina Hoxha

Hendeku ndërmjet arsimit dhe nevojave të tregut të punës në Shqipëri është një problem që nuk ka mundur të zgjidhet në të gjithë periudhën e tranzicionit. Në vitin 2024, rreth 19,000 persona me arsim të lartë ishin të papunë të regjistruar në zyrat e punës, ndërsa mijëra të tjerë janë të dekurajuar.

Vetëm një pjesë e vogël e të diplomuarve gjen punë që përputhet me profilin e tyre, ndërsa pjesa tjetër ose mbetet e papunë, ose punon në pozicione që nuk kërkojnë kualifikime universitare.

Arsyeja kryesore e këtij hendeku qëndron në metodologjinë e mësimdhënies dhe përmbajtjen e kurrikulave akademike, të cilat janë shpesh të bazuara në teori dhe nuk sigurojnë aftësi praktike dhe teknike që kërkohen nga punëdhënësit.

Shumë të rinj ende zgjedhin fusha studimi që nuk korrespondojnë me nevojat e zhvillimit ekonomik, ndërsa sektorë që kërkojnë aftësi teknike ose digjitale mbeten me mungesë fuqie punëtore.

Ekspertët e arsimit propozojnë se kjo situatë mund të përmirësohet duke aplikuar sistemin dual të arsimit në arsimin e mesëm profesional dhe në atë të lartë, që do të thotë që nxënësit të ndajnë njohuritë ndërmjet shkollës dhe punës në të njëjtën kohë.

Ish-ministri i Arsimit, Prof. Myqerem Tafaj, nĂ« njĂ« analizĂ« tĂ« posaçme pĂ«r “Monitor”, vuri nĂ« dukje se oferta e tanishme e sistemit tonĂ« arsimor me programe tĂ« arsimit tĂ« mesĂ«m dhe tĂ« lartĂ« profesional Ă«shtĂ« e pamjaftueshme nĂ« raport me kĂ«rkesat e sipĂ«rmarrjes, si pĂ«r punĂ«torĂ« tĂ« kualifikuar dhe teknikĂ« tĂ« mesĂ«m, ashtu edhe pĂ«r specialistĂ« tĂ« nivelit Bachelor dhe Master profesional.

Por sot, sipas zotit Tafaj, disa industri dhe sektorë të vendit tonë janë të zhvilluara e të fuqizuara mirë, si sektorët e ndërtimit, ushqimit, turizmit, IT, bankave dhe energjisë. Këto industri janë edhe të mirorganizuara në Shoqata/Unione/Dhoma relativisht të konsoliduara.

Kanë potencial për investime, çka u jep atyre mundësinë të bëhen aktorët kyç në zhvillimin e arsimit të mesëm dhe të lartë profesional në vendin tonë, për përgatitjen e forcave të kualifikuara të punës të të gjithë niveleve (punëtorë të kualifikuar, teknikë të mesëm dhe specialistë të lartë).

Investimet e pamjaftueshme në zhvillimin e aftësive të punonjësve dhe pjesëmarrja e ulët në trajnim të mëtejshëm kanë bërë që një e pesta e të rinjve në vendin tonë të mos jenë as në punë, as në shkollë.

Historia ka treguar se kombet që investojnë në arsimin, shëndetin dhe punësimin e të rinjve kanë zhvillim të qëndrueshëm në afat të gjatë dhe më shumë shanse për të rritur mirëqenien se vendet e tjera që zgjedhin, p.sh., të investojnë në infrastrukturë fizike. Gjermania është shembulli më i prekshëm.

Përmes një strategjie në sistemin e arsimit profesional, ajo nxiti dhe krijoi një ekonomi të fuqishme dhe të specializuar në industri. Sistemi gjerman përgatiti të rinjtë për pozicione pune të mirëpaguara, bazuar në shkollimin teorik dhe praktik, çka e bëri vendin konkurrues në botë për prodhime industriale me vlerë të lartë.

Vende tĂ« tjera si Koreja e Jugut, Finlanda, Singapori dhe Kanadaja kanĂ« pĂ«rjetuar zhvillim tĂ« shpejtĂ« ekonomik falĂ« fokusit te tĂ« rinjtĂ«. Por ShqipĂ«ria, e cila trashĂ«goi nga komunizmi ndoshta kapitalin mĂ« tĂ« çmuar – “dividentin demografik”, njĂ« popullsi tĂ« re nĂ« moshĂ« – nuk e shfrytĂ«zoi me maturi kĂ«tĂ« potencial.

Gjatë 34 viteve të tranzicionit, të dëshpëruar nga mungesa e mundësive për punësim, arsimi i papërshtatshëm, korrupsioni i lartë, mungesa e meritokracisë dhe kostot e larta të strehimit, të rinjtë shqiptarë kanë humbur shpresën, duke zgjedhur në mënyrë masive emigrimin si zgjidhje për të ardhmen e tyre.

Të dhënat e Censit 2023 tregojnë se grupet e reja në moshë kanë shënuar rënie drastike në raport me popullsinë e përgjithshme. Në periudhën ndërmjet dy censeve, nga 2011 deri më 2023, popullsia e vendit shënoi rënie me rreth 14%, ndërsa të rinjtë (15-29 vjeç) u pakësuan me 39%.

 

Burimi: INSTAT

 

Zgjidhje, programet duale

Programet duale në arsimin e lartë në Europë funksionojnë si një model që kombinon mësimin akademik në universitet me punën praktike në një kompani.

Bashkë me teorinë në universitet, studentët përfshihen paralelisht edhe në punë reale në ndërmarrje. Gjatë vitit, ata kalojnë periudha të caktuara në universitet dhe periudha të tjera në kompani, duke alternuar mësimin me praktikën sipas një kalendari të paracaktuar.

Në Europë, sidomos në Gjermani, ky model është shumë i zhvilluar dhe i institucionalizuar. Universitete si HSBA apo DHBW e kanë strukturën e studimit të ndërtuar posaçërisht mbi këtë alternim.

Semestrat janë të ndarë në blloqe ku një pjesë është e fokusuar në teori dhe pjesa tjetër në punë praktike.

Për kompanitë, ky model është një mundësi për të marrë të rinj që trajnohen sipas nevojave të tyre dhe që zakonisht punësohen më pas me një kosto më të ulët trajnimi.

Për studentët, modeli dual u jep përvojë pune të vërtetë, aftësi profesionale që kërkohen në treg dhe krijon një lidhje të drejtpërdrejtë me punësimin, shpesh që para se të diplomohen.

Programet duale ndihmojnë edhe universitetet të qëndrojnë të lidhura me realitetin ekonomik, sepse kurrikulat e tyre ndërtohen në bashkëpunim me industrinë.

Kjo i bën studimet më të aktualizuara dhe më të përshtatshme me kërkesat e tregut. Ky model gjithashtu po zgjerohet në vende të tjera europiane, ku ka nisma për të forcuar bashkëpunimin mes universiteteve dhe bizneseve dhe për të reduktuar hendekun midis arsimit dhe tregut të punës.

Zoti Tafaj thotĂ« se duhet njĂ« aleancĂ« reale ndĂ«rmjet shtetit, biznesit dhe universiteteve pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« aktive programet duale. “Deri tani pranohet nga tĂ« gjithĂ« aktorĂ«t se kjo AleancĂ« Ă«shtĂ« e domosdoshme.

Por qeverisë i takon lidershipi për krijimin dhe funksionimin e kësaj Aleance.

Ajo duhet tĂ« krijojĂ« disa parakushte tĂ« tjera qĂ« e mundĂ«sojnĂ« kĂ«tĂ« rol tĂ« ri tĂ« sipĂ«rmarrjes, duke filluar me pĂ«rmirĂ«simet e duhura nĂ« kuadrin ligjor tĂ« arsimit profesional dhe sidomos tĂ« arsimit tĂ« lartĂ«, deri te rregullimet nxitĂ«se financiare”, tha ai.

Sipas tij, modelet ekzistojnë dhe janë përshtatur edhe në vende të tjera të Ballkanit (p.sh., Serbia ka përshtatur plotësisht modelin e Zvicrës për arsimin dual).

Këto rregullime duhet të prekin edhe organizimin dhe funksionimin e shkollave dhe arsimit të lartë, që ofrojnë programe të arsimit profesional dual.

Sipas tij, do të ishte një zgjidhje më e mirë hartimi i një ligji të veçantë për arsimin e mesëm dhe të lartë profesional. Qeveria ka deklaruar disa herë se do të bëjë ndryshime në kuadrin ligjor të arsimit të lartë.

“NĂ«se nuk do tĂ« konsiderohet opsioni i njĂ« ligji tĂ« veçantĂ« pĂ«r arsimin e mesĂ«m dhe tĂ« lartĂ« profesional dual, ndryshimet e ligjit tĂ« arsimit tĂ« lartĂ« duhet tĂ« rregullojnĂ« plotĂ«sisht edhe arsimin e lartĂ« profesional, pĂ«rfshirĂ« format duale tĂ« tij”, tha ai.

 

Burimi: INSTAT

 

Aftësitë e punonjësve shqiptarë: vetëm 37% e BE-së

Një raport i Organizatës Ndërkombëtare për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik (OECD) tregoi se aftësitë mesatare të punëtorëve shqiptarë arrijnë vetëm 37% të nivelit mesatar në Bashkimin Europian.

Kjo tregon se, edhe nëse një person ka diplomë, ai shpesh nuk ka aftësitë e duhura për kërkesat që ofrohen në shumë sektorë.

Nga ana tjetër, struktura e tregut të punës në Shqipëri po ndryshon drejt vendeve që kërkojnë dhe përdorin kualifikime të larta.

NjĂ« studim i fundit nga Banka BotĂ«rore tregoi se rritja e vendeve tĂ« punĂ«s pĂ«r profesionistĂ« me kualifikime tĂ« larta (high‑skill jobs) ka qenĂ« shumĂ« mĂ« e ngadaltĂ« nĂ« dekadat e fundit krahasuar me punĂ«t me kĂ«rkesa mĂ« tĂ« ulĂ«ta pĂ«r aftĂ«si.

Modelet e vendeve të zhvilluara tregojnë shumë mënyra se si sipërmarrjet mund të ndikojnë në rritjen e aftësive. Bizneset mund të përfshihen direkt në procesin mësimor.

Kjo mund të përfshijë zhvillimin e moduleve praktike, punë praktike në kompani, ose projekte bashkëpunimi që simulojnë situata reale të punës.

Kur të rinjtë trajnohen në këtë mënyrë, ata dalin nga shkolla me aftësi të përdorshme, gjë që ul hendekun midis arsimit dhe tregut të punës.

Sipërmarrjet gjithashtu mund të ofrojnë burime materiale dhe teknologjike për shkollat dhe universitetet, p.sh., pajisje moderne, laboratorë praktikë dhe programe software, duke sjellë standarde më të larta mësimdhënieje.

NjĂ« tjetĂ«r mĂ«nyrĂ« Ă«shtĂ« krijimi i programeve tĂ« mentorimit dhe praktikave profesionale. SipĂ«rmarrjet mund t’u ofrojnĂ« tĂ« rinjve mundĂ«si pĂ«r tĂ« kaluar periudha tĂ« shkurtra pune ose praktike, ku ata pĂ«rballen me sfida reale dhe mĂ«sojnĂ« tĂ« punojnĂ« nĂ« njĂ« ambient profesional.

Përveç kësaj, sipërmarrjet mund të angazhohen në trajnime të vazhdueshme për mësuesit dhe pedagogët, duke i njohur ata me teknologjitë dhe metodat më të fundit që përdoren në industri.

Kur mësuesit janë të përgatitur dhe të përditësuar me praktikat e tregut, ata mund të përforcojnë mësimin me shembuj praktikë dhe teknika të reja që lidhen me punën reale.

 

Burimi: INSTAT

 

Burimi: INSTAT

The post Si të mbyllim hendekun mes arsimit e tregut të punës appeared first on Revista Monitor.

Nga klasa te karriera, aleanca që lidh shkollën me tregun e punës

✇Revista Monitor
By: Mira Leka
19 December 2025 at 22:04

Oferta e tanishme e sistemit tonë arsimor me programe të arsimit të mesëm dhe të lartë profesional është e pamjaftueshme në raport me kërkesat e sipërmarrjes, si për punëtorë të kualifikuar dhe teknikë të mesëm, ashtu edhe për specialistë të nivelit Bachelor dhe Master profesional.

 

Nga Prof. Myqerem Tafaj

Burimet njerëzore të kualifikuara po bëhen faktor gjithnjë dhe më kufizues për sipërmarrjen e vendit tonë, si në sektorët prodhues, ashtu edhe në sektorët e shërbimeve.

Kjo situatë po merr formën e krizës për burime njerëzore të mirëkualifikuara, sidomos në disa profesione të lidhura me disa sektorë kyç të ekonomisë sonë, si bujqësia, blegtoria, peshkimi dhe akuakultura, agropërpunimi si sektorë kyç të prodhimit të ushqimeve shtazore e bimore për popullatën, përpunimit dhe sigurisë së tyre. Situatë e ngjashme ekziston edhe për fusha e sektorë të tjerë, si pyjet, mjedisi, burimet minerare dhe burimet e tjera natyrore të vendit.

Pa harruar, nĂ« kĂ«tĂ« kontekst, edhe thellimin e prirjes negative tĂ« largimit tĂ« tĂ« rinjve nĂ« profesionet e tjera qĂ« nuk lidhen me sektorĂ« prodhues, por me sektorĂ« bazĂ« tĂ« shĂ«rbimeve siç Ă«shtĂ« arsimi, konkretisht mĂ«suesia nĂ« shkencat natyrore dhe ato ekzakte, aq sa numri i studentĂ«ve nĂ« programet e mĂ«suesisĂ« nĂ« matematikĂ«, fizikĂ« dhe kimi Ă«shtĂ« aq i ulĂ«t, sa me vĂ«shtirĂ«si krijohet ndonjĂ« njĂ« grup i vogĂ«l mĂ«simor pĂ«r t’i mbajtur hapur kĂ«to programe studimi.

Nga ana tjetĂ«r, po thellohet, nga viti nĂ« vit, prirja horizontale, pra qĂ« prek thuajse tĂ« gjithĂ« fushat dhe profesionet, ajo e uljes sĂ« cilĂ«sisĂ« sĂ« studentĂ«ve tĂ« rinj qĂ« regjistrohen, krahasuar me grupin e programeve tĂ« preferuara si mjekĂ«sia, shkencat teknike mjekĂ«sore, tĂ« kĂ«rkuara tani si lloj “green card” pĂ«r tregun europian tĂ« punĂ«s nĂ« sektorin e shĂ«rbimit shĂ«ndetĂ«sor dhe tĂ« kujdesit social, sidomos tĂ« GjermanisĂ«, por edhe tĂ« vendeve tĂ« tjera.

Deri tani, këtë natyrë po merrnin edhe profesionet e IT, të cilët, me zhvillimet e vrullshme të AI, nuk mund të prognozohet se me çfarë sfidash do të përballen, madje edhe në të ardhmen e afërt.

Ky është karakterizim më shumë sasior i situatës së burimeve njerëzore të kualifikuara, çka është evidentuar në disa studime të tregut të punës në vendin tonë. Por, më kritike është ana tjetër e medaljes: cilësia e të shkolluarve. Në çdo studim apo anketim që bëhet edhe në vendin tonë, sipërmarrja e vlerëson të pakënaqshëm nivelin e përgatitjes së të porsadiplomuarve, sidomos atë të formimit praktik të tyre.

SipĂ«rmarrjet pĂ«rpiqen tĂ« pĂ«rmirĂ«sojnĂ« nivelin e kualifikimit pĂ«r specialistĂ«t/ekspertĂ«t qĂ« rekrutojnĂ« pĂ«rmes afrimit tĂ« stazheve disamujore nĂ« kompani/biznes, pĂ«rpara se atyre t’u besohen poste dhe detyra tĂ« caktuara. E njĂ«jta situatĂ« Ă«shtĂ« edhe me nxĂ«nĂ«sit qĂ« pĂ«rfundojnĂ« shkollat e mesme profesionale qĂ« punĂ«sohen si punĂ«torĂ« tĂ« kualifikuar ose teknikĂ« tĂ« mesĂ«m nĂ« kompani dhe biznese.

Edhe atyre u duhen 1-2 vite praktikë me mjeshtrit në profesione, në mënyrë që të fillojnë të punojnë disi të pavarur.

Kjo situatĂ« e pĂ«rshkruar mĂ« sipĂ«r Ă«shtĂ« e mirĂ«njohur pĂ«r tĂ« gjithĂ«. Çështja Ă«shtĂ« se cilat janĂ« rrugĂ«t e pĂ«rmirĂ«simit tĂ« kĂ«saj situate, dhe, mĂ« konkretisht, çfarĂ« roli mund tĂ« ketĂ« vetĂ« sipĂ«rmarrja nĂ« kĂ«tĂ« sfidĂ«.

Sipas përcaktimit në Kushtetutën tonë, arsimimi dhe kualifikimi sipas aftësive të fëmijëve dhe të rinjve është një nga objektivat themelorë socialë që synon shteti, brenda kompetencave kushtetuese dhe mjeteve që ai disponon.

Shkalla e përmbushjes së këtij objektivi social të shtetit reflektohet, më së pari, në kuadrin ligjor që mishëron këtë objektiv në ligje, si dhe me investimin që bën/planifikon qeveria, në burime njerëzore dhe mjete financiare, për arsimimin dhe kualifikimin e fëmijëve dhe të rinjve.

Pavarësisht nga premtimet qeveritare, i gjithë opinioni është i bindur se investimi që ofron qeveria për arsimin është akoma shumë larg nevojave të mëdha të këtij sektori. Edhe në buxhetin e vitit 2026, investimi për një nxënës dhe student në arsimin publik është disa herë më i ulët se mesatarja e vendeve të OECD.

Kjo do të thotë se, me një investim kaq të ulët, rruga e arritjes së standardeve europiane të cilësisë në të gjitha nivelet e arsimit, nga ai parashkollor deri tek ai universitar, do të jetë shumë e gjatë.

Ndërkohë, sipërmarrja e vendit tonë kërkon cilësi më të lartë shkollimi dhe kualifikimi për të rinjtë që punëson. Pyetja që lind është: si mund të ndikojë vetë sipërmarrja për të rritur cilësinë e të shkolluarve?

Përvoja e vendeve të tjera ofron një sërë modelesh të mirënjohura të kontributit të sipërmarrjes në arsimin profesional të mesëm dhe të lartë, si dhe në kërkimin shkencor.

Por, unë dëshiroj të qëndroj në këtë shkrim, tek një prej modeleve më të suksesshme të kontributit të sipërmarrjes në arsim.

ËshtĂ« fjala pĂ«r arsimin profesional dual, i cili origjinon nga shekulli i kaluar, i institucionalizuar me ligj federal nĂ« vitin 1969 nĂ« Gjermani, dhe pastaj u pĂ«rhap, nĂ« forma tĂ« ndryshme, nĂ« shumĂ« vende tĂ« tjera tĂ« EuropĂ«s dhe mĂ« gjerĂ«.

Zhvillimi i vrullshëm i industrisë gjermane pas Luftës së Dytë Botërore çoi në rritjen e nevojës jo vetëm për punëtorë, por edhe për teknikë të mesëm, si dhe specialistë të mirëshkolluar, jo vetëm teorikisht, por edhe nga ana praktike.

Prandaj, nĂ« fillim tĂ« viteve ‘70-tĂ«, kompania Daimler-Benz nĂ« Stuttgart, u bĂ« nismĂ«tare pĂ«r hapjen e Akademive tĂ« arsimit profesional dual. Kjo kompani, sĂ« bashku me disa tĂ« tjera tĂ« mirĂ«njohura tĂ« organizuara nĂ« Dhoma/Unione/Shoqata tĂ« industrisĂ« tĂ« kĂ«tij Landi, themeluan edhe AkademitĂ« (Berufsakademie) e para tĂ« arsimit tĂ« lartĂ« profesional dual (“Duale berufliche Bildung”) pĂ«r shkollimin e teknikĂ«ve dhe specialistĂ«ve tĂ« lartĂ«.

Në dekadën e fundit, Akademitë profesionale janë transformuar në Shkolla të larta Duale (Duale Hochschulen).

Në arsimin e mesëm dhe të lartë profesional dual thuajse gjysma e kohës së studimeve zhvillohet direkt në kompani/biznese, sipas parimit të të mësuarit përmes punës praktike profesionale të nxënësit/studentit në kompani.

Shqipëria e ka në kuadrin ligjor në fuqi, kolonën e arsimit të mesëm dhe të lartë profesional. Arsimi i mesëm profesional në të gjitha format e tij, përfshirë edhe ai dual, është i institucionalizuar në ligjin e arsimit dhe formimit profesional.

Ndërsa ligji i arsimit të lartë dhe kërkimit shkencor, rregullon arsimin e lartë profesional në formën e programeve të arsimit të lartë post-sekondar 2-vjeçar profesional, bachelor (që nuk përjashton formën profesionale), si dhe masterit profesional (1 dhe 2-vjeçar).

Të tre këto forma të arsimit të lartë mund të ofrohen nga të gjithë llojet e Institucioneve të Arsimit të Lartë (IAL), përkatësisht universitetet, kolegjet universitare, akademitë dhe kolegjet profesionale të larta.

Por ky ligj nuk e pĂ«rfshin nĂ« asnjĂ« nen tĂ« tij arsimin e lartĂ« profesional me emĂ«rtimin “dual”, edhe pse e njeh AkademinĂ« profesionale si institucion i arsimit tĂ« lartĂ« i profilizuar, i cili, nĂ« pĂ«rputhje me fushĂ«n pĂ«rkatĂ«se tĂ« kompetencĂ«s, mund tĂ« ofrojĂ« programe tĂ« studimeve nĂ« tĂ« gjitha ciklet e studimit (post-sekondar, Bachelor, Master), si dhe programe studimi me karakter profesional.

Pra, legjislacioni ynë i arsimit ka hapësirë jo të vogël për zhvillimin edhe të arsimit të mesëm dhe të lartë profesional të formës duale. Aktualisht, disa shkolla të mesme profesionale kanë filluar të ofrojnë programe duale, me mbështetjen e projekteve të vendeve partnere, të koordinuar kryesisht nga Zvicra.

Edhe pse ligji i arsimit të lartë nuk e citon literalisht arsimin e lartë dual, aktet nënligjore rregullatore mundësojnë aplikimin e programeve Bachelor dhe Master të integruar me praktikën (formalisht të ngjashëm me arsimin dual), madje edhe me një raport të formimit praktik deri në 1/3 e totalit të krediteve (d.m.th. raporti teori afro 60-65% dhe praktikë afro 30-35%) në ciklin post-sekondar, Bachelor dhe Master profesional.

Disa nisma tĂ« arsimit tĂ« lartĂ« tĂ« integruar me praktikĂ«n janĂ« zhvilluar qĂ« nga viti 2007 dhe funksionojnĂ« aktualisht nĂ« vendin tonĂ«, nĂ« forma tĂ« ngjashme me atĂ« dual, nĂ« ciklin Bachelor (nĂ« fushĂ«n e menaxhimit tĂ« bankave, turizmit dhe sipĂ«rmarrjes, zooteknisĂ« dhe sigurisĂ« sĂ« produkteve shtazore, si dhe disa programe profesionale nĂ« shĂ«rbimet e makinave, etj.). ShumĂ« nga kurrikulat e programeve 2-vjeçare post-sekondare, qĂ« ofrojnĂ« aktualisht IAL publike dhe private, janĂ« tĂ« “prekur” nga sindromi i ngarkesĂ«s sĂ« madhe teorike, me njĂ« formim tĂ« dobĂ«t praktik.

Oferta e tanishme e sistemit tonë arsimor me programe të arsimit të mesëm dhe të lartë profesional është e pamjaftueshme në raport me kërkesat e sipërmarrjes, si për punëtorë të kualifikuar dhe teknikë të mesëm, ashtu edhe për specialistë të nivelit Bachelor dhe Master profesional.

Prej vitesh janë bërë përpjekje me mbështetjen e madhe të projekteve të disa vendeve (Zvicra, Gjermania, Austria, Italia, etj.), për përfshirjen e biznesit dhe rritjen e rolit të tij në zhvillimin e arsimit të mesëm profesional, jo vetëm për formimin praktik të nxënësve, por edhe për hartimin e kurrikulave të programeve. Përfaqësues të biznesit janë prej gati 15 vitesh pjesë të bordeve të shkollave të mesme profesionale, si dhe të Këshillit Kombëtar të Arsimit Profesional.

Megjithatë, në çdo raport për arsimin tonë profesional, ende lexon se përfshirja e biznesit në zhvillimin e arsimit profesional është e mangët dhe roli i tij është ende i dobët. Këtë e dëgjuam edhe tani, në diskutimet për buxhetin e arsimit profesional, të shprehur nga ministria që e mbulon këtë sektor.

Në tërësi, deri tani, pas mbi tri dekadash, përparimi në arsimin e mesëm profesional është modest, edhe pse arsimi i mesëm profesional është nënsektori që ka pasur mbështetjen e madhe dhe të vazhdueshme të huaj, sidomos Zvicrës, Gjermanisë, Austrisë dhe disa vendeve të tjera. Ndërsa në arsimin e lartë profesional në vendin tonë kemi vetëm elemente embrionale, më shumë në formë ose strukturën e kurrikulës.

Nga përvoja e vendeve që kanë traditën më të mirë në arsimin e mesëm dhe të lartë profesional, dihet se roli i sipërmarrjes është përcaktues për zhvillimin e kësaj forme të arsimit.

Edhe pse projektet e para të reformimit të arsimit të mesëm profesional kanë filluar në vitet e para gati 30 vitesh, nuk mund të pritej ndonjë progres domethënës, sepse sipërmarrja private ishte inekzistente.

Sigurisht, ato zhvillime ruajtĂ«n tĂ« paktĂ«n personelin pedagogjik, kontribuuan nĂ« reformimin e kurrikulave, dhe, gradualisht, pĂ«rmirĂ«suan infrastrukturĂ«n e shkollave tĂ« mesme profesionale. SipĂ«rmarrja filloi tĂ« zhvillohet realisht nĂ« dekadĂ«n e dytĂ« tĂ« tranzicionit, pĂ«r t’u fuqizuar nĂ« dekadĂ«n e tretĂ« tĂ« tij.

Sot, disa industri dhe sektorë të vendit tonë janë të zhvilluara e të fuqizuara mirë, siç janë sektorët e ndërtimit, ushqimit, turizmit, IT, bankave, dhe energjisë. Këto industri janë edhe të mirorganizuara në Shoqata/Unione/Dhoma relativisht të konsoliduara.

Këto organizime kanë arritur tani një stad të përparuar të organizimit dhe kanë, në anëtarësinë e tyre, biznese me potenciale investimi të konsiderueshme, çka u jep atyre mundësinë të bëhen vërtet aktorët kyç në zhvillimin e arsimit të mesëm dhe të lartë profesional në vendin tonë, për përgatitjen forcave të kualifikuara të punës të të gjithë niveleve (punëtorë të kualifikuar, teknikë të mesëm dhe specialistëve të lartë).

Këtë rol të aktorit kryesor sipërmarrja mund ta përmbushë në shumë forma. Njëra mund të ishte përmes një partneriteti institucional me shkollat dhe universitetet private ekzistuese, që kanë interes për një partneritet të tillë. Në disa vende ekziston edhe partneriteti me shkollat dhe universitetet publike, ku Shoqatat/Dhomat e sipërmarrjes private kontribuojnë për infrastrukturën mësimore praktike dhe mbështetjen financiare për formimin praktik të nxënësve dhe studentëve, dhe, në këmbim, marrin pjesë në bordet këshilluese për ofertën akademike (llojet e programeve dhe degëve) si dhe në bordet e mbikëqyrjes së shkollave dhe universiteteve që afrojnë këto programe.

Kjo formë është ndoshta akoma jo aq realiste, kryesisht për mentalitetin e të gjithë aktorëve (sipërmarrje, shkolla të mesme e të larta, shteti). Forma tjetër, ndoshta më realiste, do të ishte themelimi i shkollave të mesme dhe akademive profesionale duale nga vetë Dhomat/Unionet/Shoqatat e sipërmarrjeve. Hapësira ligjore ekziston pjesërisht në kuadrin aktual ligjor të arsimit profesional dhe arsimit të lartë për këto forma bashkëpunimi.

Por kuadri ligjor ekzistues duhet zgjeruar dhe përmirësuar, për të rregulluar njohjen e kontributit të biznesit në shkollim, mbështetjen e praktikave dhe stazheve praktike të paguara të nxënësve dhe studentëve, format e zhvillimit të studimeve, si dhe ndarja e qartë, strikte, e përgjegjësive midis partnerëve të biznesit (që lidhet me mbështetjen financiare dhe infrastrukturën, si dhe drejtimin menaxherial), nga përgjegjësitë e kolonës akademike që është e ndarë strikt nga ajo menaxheriale dhe drejtohet nga personeli drejtues akademik i shkollave dhe akademive profesionale. Modele shumë të mira orientuese për këto forma të shkollave dhe akademive profesionale ekzistojnë në shumë vende, sidomos në Gjermani dhe Zvicër.

NĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ«, sipĂ«rmarrja mund tĂ« ndĂ«rmerrte njĂ« hap shumĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m pĂ«r t’u bĂ«rĂ« realisht aktor dhe kontributor kryesor nĂ« zhvillimin e arsimit tĂ« mesĂ«m dhe tĂ« lartĂ« profesional pĂ«r pĂ«rgatitjen e forcave tĂ« kualifikuara tĂ« punĂ«s qĂ« i duhen asaj (sipĂ«rmarrjes).

Ekzistojnë shumë forma të tjera të rritjes së kontributit të sipërmarrjes në arsimin e mesëm dhe të lartë profesional që aplikohen thuajse në të gjitha vendet e Europës dhe më gjerë, të cilat mund të përshtaten edhe për vendin tonë. Ky shkrim nuk mund të jetë ezaurues në karakterizimin e tyre.

Por, unĂ« mendoj se njĂ« AleancĂ« reale midis sipĂ«rmarrjes, shtetit dhe shkollave/universiteteve, Ă«shtĂ« faktor kyç pĂ«rcaktues pĂ«r zhvillimin e modernizimin e shpejtĂ« tĂ« arsimit tonĂ« tĂ« mesĂ«m dhe tĂ« lartĂ« profesional, i cili mund tĂ« pĂ«rgatitĂ« punĂ«torĂ« tĂ« kualifikuar, teknikĂ« tĂ« mesĂ«m dhe specialistĂ« dhe ekspertĂ« tĂ« lartĂ«, me aftĂ«si teorike e praktike pĂ«r tĂ« pĂ«rballuar me sukses zhvillimin e dijes dhe teknologjisĂ« nĂ« vendin tonĂ«, si dhe pĂ«r t’iu pĂ«rgjigjur nevojave tĂ« tregut tonĂ« tĂ« punĂ«s, privat dhe publik.

Kjo Aleancë është e mundur të realizohet, sepse sot

(i) sipërmarrja është fuqizuar dhe e mirorganizuar, kërkesa e saj për profesionistë të mirëshkolluar është rritur, dhe ajo është ndërgjegjësuar shumë më mirë për rolin që duhet të luajë në arsimin profesional;

(ii) shteti ka mundësi financiare shumë më të mëdha për të investuar në arsimin profesional dhe për të promovuar më shumë rolin e biznesit;

(iii) kuadri ligjor e ka institucionalizuar disi mirë kolonën e arsimit të mesëm dhe të lartë profesional,

(iv) shkollat profesionale dhe universitetet janë më të fuqizuara dhe kanë interes më të madh për bashkëpunim me sipërmarrjen për zhvillimin e ofertës së arsimit të mesëm dhe të lartë profesional, dhe

(v) mbështetja e huaj për zhvillimin e këtij lloji të arsimit është shumë më e madhe, dhe ajo do të rritet më tej, sa më shumë Shqipëria i afrohet BE, i cili ka programe shumë të mëdha mbështetëse për arsimin e mesëm dhe të lartë profesional.

Atëherë çfarë duhet të ndodhë që kjo Aleancë të institucionalizohet dhe të veprojë realisht?

Deri tani pranohet nga të gjithë aktorët se kjo Aleancë është e domosdoshme. Por qeverisë i takon lidershipi për krijimin dhe funksionimin e kësaj Aleance.

Ajo duhet të krijojë disa parakushte të tjera që e mundësojnë këtë rol të ri të sipërmarrjes, duke filluar me përmirësimet e duhura në kuadrin ligjor të arsimit profesional dhe sidomos të arsimit të lartë, deri te rregullimet nxitëse financiare. Modelet ekzistojnë dhe janë përshtatur edhe në vende të tjera të Ballkanit (p.sh. Serbia ka përshtatur plotësisht modelin e Zvicrës për arsimin dual).

Këto rregullime duhet të prekin edhe organizimin dhe funksionimin e shkollave dhe IAL publike apo private, që ofrojnë programe të arsimit profesional dual. Ndoshta do të ishte një zgjidhje më e mirë hartimi i një ligji të veçantë për arsimin e mesëm dhe të lartë profesional. Qeveria ka deklaruar disa herë që do të bëjë ndryshime në kuadrin ligjor të arsimit të lartë.

Nëse nuk do të konsiderohet opsioni i një ligji të veçantë për arsimin e mesëm dhe të lartë profesional dual, ndryshime e ligjit të arsimit të lartë duhet të rregullonin plotësisht edhe arsimin e lartë profesional, përfshirë formën duale të tij.

 

 

The post Nga klasa te karriera, aleanca që lidh shkollën me tregun e punës appeared first on Revista Monitor.

Udhëheqësit autoritarë përballë dështimit

✇Revista Monitor
By: Mira Leka
19 December 2025 at 22:02

Udhëheqësit autoritarë që adhurojnë rritjen ekonomike po dështojnë në objektivat e tyre. Në Azi, Afrikën Lindore dhe Gjirin Persik, liderët përballen me një zgjedhje të vështirë, shkruan The Economist

 

Muhammad bin Salman (MBS) është një nga autokratët më të fuqishëm dhe me pushtet më të konsoliduar në botë. Ai nuk ka nevojë të blejë zgjedhje apo të paguajë rivalë.

Megjithatë, deri në vitin 2030, qeveria e tij pritet të ketë shpenzuar gati 3 trilionë dollarë për Vision 2030, planin gjigant për transformimin e ekonomisë së Arabisë Saudite.

ZyrtarĂ«t po mbĂ«shtesin ndĂ«rtimin e ishujve artificialĂ«, hotele luksoze dhe fabrika makinash elektrike. “Ata do tĂ« financojnĂ« çdo projekt qĂ« ka edhe mundĂ«sinĂ« mĂ« tĂ« vogĂ«l pĂ«r tĂ« gjeneruar rritje ekonomike, edhe nĂ«se rezultatet vijnĂ« pas dekadash”, thotĂ« njĂ« drejtues megaprojektesh, “edhe nĂ«se janĂ« fantazi apo dĂ«shtime”.

MBS është vetëm një nga disa udhëheqës autoritarë të përqendruar pas rritjes ekonomike. Monarkët e Gjirit Persik, liderët e Afrikës Lindore dhe burrat e shtetit në vende gjysmëdemokratike janë frymëzuar nga Kina dhe Singapori, që arritën të ndërthurin sundimin autoritar me zhvillimin e shpejtë ekonomik. Shumë prej tyre janë të gatshëm të ndjekin politika të rregullta makroekonomike.

Ata e shohin rritjen si burim legjitimiteti, duke synuar të rrisin mirëqenien e popullatës në tërësi, jo vetëm të elitave.

Për këtë punësojnë teknokratë të aftë, premtojnë stabilitet për tërheqjen e investitorëve dhe zbatojnë politika industriale të kushtueshme. Megjithatë, pavarësisht këtij angazhimi, ata po hasin vështirësi në përmbushjen e objektivave të shpallura.

Kina dhe Singapori janë përjashtime. Shumica e autokratëve, në të shkuarën, e kanë ndjekur zhvillimin ekonomik në mënyrë të çorganizuar.

Sipas Kevin Grier nga Texas Tech University dhe Michael Munger nga Duke University, nga 1950 deri në 2006, sundimtarët që qëndruan mbi një dekadë në pushtet siguruan mesatarisht vetëm 1% rritje në vit. Shumë e përdornin politikën për pasurim personal.

Të tjerë, si Suharto në Indonezi apo junta ushtarake e Mianmarit, qetësonin elitat duke shpërndarë fitime mes aleatëve dhe duke shtypur popullsinë.

 

Brezi i ri

NjĂ« brez i ri u identifikua nĂ« vitin 2015 nga Hilary Matfess e Council on Foreign Relations, e cila i quajti “autoritarĂ« zhvillimorĂ«â€. Paul Kagame nĂ« RuandĂ« ka tĂ«rhequr investitorĂ« duke liberalizuar tregun financiar, duke ofruar subvencione dhe duke promovuar vendin nĂ« panaire ndĂ«rkombĂ«tare.

Në Etiopi, Abiy Ahmed hoqi kontrollin e kapitaleve dhe lejoi luhatjen e monedhës kombëtare. Në Gjirin Persik, familjet mbretërore po përpiqen të ulin varësinë nga nafta. Vietnami, tashmë ekonomia më dinamike e Azisë Juglindore, nën drejtimin e To Lam kërkon të përshpejtojë edhe më tej rritjen.

Modeli historik i frymĂ«zimit Ă«shtĂ« i qartĂ«: nĂ«n sundimin e Park Chung-hee (1963–1979), tĂ« ardhurat e KoresĂ« sĂ« Jugut u rritĂ«n nga niveli i vendeve subsahariane nĂ« atĂ« tĂ« EuropĂ«s Lindore.

Në Kinë, Deng Xiaoping arriti rritje të shpejtë ekonomike pa kaluar drejt demokracisë, duke forcuar sundimin e Partisë Komuniste. Sot, që nga Kagame deri te Indermit Gill, kryeekonomisti i Bankës Botërore, shumë e pranojnë hapur se admirojnë arritjet e Kinës dhe Singaporit.

NĂ« vitet 2000 flitej pĂ«r “marrĂ«veshje autoritare”: despotĂ«t ofronin ndihma ekonomike nĂ« kĂ«mbim tĂ« mungesĂ«s sĂ« tĂ« drejtave politike. Por sot popullatat janĂ« shumĂ« tĂ« mĂ«dha dhe tĂ« reja pĂ«r marrĂ«veshje tĂ« tilla. Gjiri Persik po pĂ«rballet me shterimin e fondeve tĂ« naftĂ«s; popullsia e EtiopisĂ« pritet tĂ« rritet me 90 milionĂ« banorĂ« deri nĂ« vitin 2050.

 

Nga Kennedy School në Kuvajt

Shkrirja e politikave që mbështesin rritjen me një ekonomi politike autoritare kërkon dorëzim të një pjese të kontrollit. Qeveria e Ruandës ka financuar gjithçka, nga prodhimi i qumështit te nxjerrja dhe shfrytëzimi i torfës (lëndë djegëse bimore), përmes kapitalit sipërmarrës, për të shitur më pas aksionet e sipërmarrjeve të suksesshme tek investitorë privatë (një pjesë iu shit së fundmi T-Mobile).

Në Vietnam, To Lam i përjashtoi bizneset e vogla nga tatimi mbi fitimin. Bahrejni hoqi thuajse gjithë burokracinë për investitorët e huaj që sillnin mbi 50 milionë dollarë. Reformat e fundit të MBS, prezantuar në shkurt, synojnë të përafrojnë praktikat e punësimit me ato amerikane.

Konglomeratet shtetërore të menaxhuara mirë e tërheqin kapitalin e huaj. Investitorët parapëlqejnë stabilitetin dhe një lider i ri e popullor shihet si më i qëndrueshëm se politikanët e zgjedhur në vendet demokratike. Siç theksojnë përfaqësuesit shtetërorë që promovojnë vendin nëpër konferenca investimesh:

“Pse tĂ« rrezikoni?” Abiy Ă«shtĂ« 48 vjeç dhe MBS 39; ata planifikojnĂ« me dekada. Arabia Saudite ka Vision 2030 (2016), Bahrejni, Vision 2030 (2008), Etiopia Planin e Rritjes dhe Transformimit deri nĂ« vitin 2030.

Megjithëse oferta duket tërheqëse, problemet janë bërë të dukshme. Biznesmenët e huaj ankohen për mikro-menaxhim.

Firmat shtetërore shpesh shtypin nismën private: në Arabinë Saudite planet qeveritare kanë shkaktuar mungesa materialesh ndërtimi; në Etiopi, sipas FMN-së, bankat janë aq të përqendruara në financimin e shtetit, sa nuk mbështesin bizneset vendase.

Kur objektivat nuk arrihen, zyrtarët shpesh manipulojnë statistikat për të shmangur ndëshkimin. Një zyrtar i FMN-së ka sugjeruar se rritja reale e PBB-së së Ruandës është disa pikë më e ulët se ajo zyrtare. Edhe Etiopia ka gjasa të ketë fryrë shifrat për prodhimin e grurit.

Edhe pse shumĂ« plane janĂ« afatgjata, ato tashmĂ« kanĂ« qenĂ« nĂ« fuqi mjaft kohĂ« pĂ«r t’u gjykuar. Ka katĂ«r tregues kyç: investimet e huaja dhe rritja ekonomike si ambicie kryesore; PBB pĂ«r frymĂ« dhe shpenzimet shĂ«ndetĂ«sore si tregues tĂ« shpĂ«rndarjes sĂ« pĂ«rfitimeve. Shumica e regjimeve nuk po arrijnĂ« synimet e shpallura.

Në vitin 2000, Kagame shpalli se deri në vitin 2020, Ruanda do të bëhej vend me të ardhura mesatare, një objektiv ende i parealizuar.

Sektorët e ekonomisë që nuk lidhen me naftën të vendeve të Gjirit po rriten më ngadalë se mesatarja e vendeve me të ardhura të mesme të larta. Që nga 2015, të ardhurat mesatare në vendet e sunduara nga autoritarë të fiksuar pas rritjes janë rritur vetëm 14%, kundrejt 23% në vende të krahasueshme.

Megjithatë, ka edhe përjashtime. Ekonomia e Etiopisë u rrit me mbi 7% vitin e kaluar, katër pikë më shumë se mesatarja afrikane. Ruanda raportoi shifra të ngjashme. Arabia Saudite shihej si më e ngadalta, por më 4 gusht, FMN rishikoi llogaritjet e saj dhe ngriti vlerësimin e rritjes së sektorëve që nuk lidhen me naftën të vitit 2023 nga 3,8% në 5,8%.

Në shumicën e rasteve, rritja mbështetet mbi financat publike. Fondi i Investimeve Publike i Arabisë Saudite gjeneron një të dhjetën e PBB-së së sektorit jo-naftë. Në Ruandë, më shumë se gjysma e investimeve të vitit të kaluar erdhën nga kompani shtetërore.

Investimet e huaja private do të tregonin një bum kapitalist të vërtetë, por vitin e kaluar, Arabia Saudite tërhoqi më pak kapital, si përqindje e PBB-së, se mesatarja rajonale, ndërsa Bahrejni më pak se Nikaragua. Bilancet tregtare mezi janë përmirësuar; Arabia Saudite importon trefishin e mallrave dhe shërbimeve që nuk lidhen me naftën, krahasuar me sasinë që eksporton.

Rritja nuk ka qenë e mjaftueshme për të përballuar popullata në zgjerim të shpejtë, as për të rritur të ardhurat fiskale. Në vitin 2023, Arabia Saudite mblodhi më pak taksa, si përqindje e PBB-së, se një vend mesatar me të ardhura të ulëta.

Presioni fiskal po rritet dhe FMN parashikon se rritja e sektorit jo-naftë e Arabisë Saudite do të mbetet nën 3,5% për dy vitet e ardhshme. Ndërsa borxhet e Ruandës do ta detyrojnë Kagame të shkurtojë shpenzimet.

Megjithëse politikat teknokratike kanë dhënë rezultate më të mira dhe kanë sjellë njëfarë popullariteti, këta udhëheqës së shpejti do të përballen me një zgjedhje të vështirë: të hapin me të vërtetë ekonominë, të përdorin metoda më të ashpra për të ruajtur bindjen e qytetarëve ose të përpiqen të blejnë popullaritet me shpërblime, në kushte më të vështira fiskale.

Mbetet pĂ«r t’u parĂ« nĂ«se angazhimi i tyre pĂ«r ndryshim ekonomik Ă«shtĂ« real apo thjesht njĂ« retorikĂ« pĂ«r tĂ« ruajtur pushtetin.

 

The post Udhëheqësit autoritarë përballë dështimit appeared first on Revista Monitor.

Verë dhe peizazh

✇Revista Monitor
By: Mira Leka
19 December 2025 at 22:00

Vreshtat po zhduken në Francë. Ndërsa konsumi i verës bie, fermerët po shkulnin hardhitë

 

Të vendosura mbi sfondin madhështor të Pirenejve me dëborë, lugina dhe fushat përreth fshatit Baixas, pranë Perpignan, dikur mbuloheshin me rreshta të rregullt vreshtash.

Sot, peizazhi në këtë cep të jugut të Francës është një mozaik bujqësor i çrregullt. Grumbuj trungjesh hardhish të shkulura, të përdredhura dhe të nxira, qëndrojnë të braktisura nëpër ara të zbrazëta.

Në disa vende, barishte të egra dhe shkurre mbulojnë tokën ku dikur rritej rrushi Grenache noir ose Syrah. Ndërkohë, kaktuset gjembore ose fidanë argani me gjemba kanë zëvendësuar hardhitë. Kultivimi i rrushit vazhdon.

Por rajoni më i madh prodhues i verës në Francë po humbet sipërfaqe të tëra vreshtash.

Rajoni i verës Languedoc-Roussillon, përgjatë bregdetit mesdhetar jugperëndimor, nuk prodhon verërat e famshme të Bordeaux apo Burgundy që zbukurojnë tryezat luksoze të Parisit ose Nju Jorkut.

Por ky rajon përbën 28% të prodhimit të Francës në volum, me gati 10 milionë hektolitra verë në vitin 2024, gati trefishi i prodhimit të vreshtave të Bordeaux.

Kjo nuk është një tokë me kështjella madhështore dhe rrugica të rrethuara me selvi. Shumica e verës përreth Perpignan prodhohet nga rrushi i kultivuar në parcela të vogla nga fermerë që u përkasin kooperativave lokale. Dhe ata po përballen me vështirësi.

NĂ« 2025-n, fermerĂ«t kanĂ« shkulur 14% tĂ« hardhive nĂ« departamentin PyrĂ©nĂ©es-Orientales, qĂ« rrethon Perpignan. ËshtĂ« njĂ« trend afatgjatĂ«. Midis viteve 2000 dhe 2020, departamenti humbi gati gjysmĂ«n e vreshtave tĂ« tij.

Në të gjithë Languedoc-Roussillon, gati 15,000 hektarë vreshta, ekuivalente me katër të pestat e sipërfaqes së Uashington, DC, po shkulen këtë vit.

Fermerët fajësojnë thatësirën, mungesën e aksesit në ujërat e rezervuarëve dhe rritjen e kostove të energjisë dhe kosto të tjera, që prej pushtimit rus të Ukrainës.

Madje, një skemë qeveritare, e krijuar për të ndihmuar kultivuesit e rrushit në vështirësi, paguan ata që shkatërrojnë vreshtat: fermerët mund të aplikojnë për një grant 4,000 euro për çdo hektar vresht të shkulur.

Ky trend dhe kjo skemë shtrihen në të gjithë Francën. Vitin e kaluar, qeveria mori kërkesa për shkatërrimin e gati 30,000 hektarëve në shkallë kombëtare.

Organizata NdĂ«rkombĂ«tare e VerĂ«s dhe VerarisĂ«, vĂ«ren njĂ« “braktisje tĂ« vreshtave” nĂ« Languedoc-Roussillon, por edhe rreth Bordeaux dhe luginĂ«s sĂ« RhĂŽne. “Peizazhet, ashtu siç i kemi njohur, po transformohen”, thotĂ« njĂ« drejtues i industrisĂ« sĂ« verĂ«s.

Në afatshkurtër, thotë André Serret, i cili drejton kooperativën e verës Dom Brial në Baixas, kultivuesit lokalë mund të jenë ende në gjendje të mbijetojnë nëse arrijnë të sigurojnë ujë për vaditje.

Por grupet mjedisore e vështirësojnë këtë gjë, dhe thatësirat e përsëritura po lënë gjurmë. Edhe në këtë periudhë të vitit, niveli i ujërave nëntokësore është i ulët, dhe fermerët përballen me kufizime të përdorimit të ujit.

Në zonën përreth Perpignan që përfshin Baixas, statusi zyrtar aktual i ujit është kritik.

Megjithatë, ata që vazhdojnë të punojnë tokën po përballen gjithashtu me një ndryshim po aq të pandalshëm sa ndryshimet klimatike: rënien globale të konsumit të verës.

Kjo nuk e ka kursyer FrancĂ«n. Brezi Z, sipas njĂ« studimi francez, mendon se vera Ă«shtĂ« “e ndĂ«rlikuar” dhe kryesisht pĂ«r “njerĂ«z tĂ« moshuar”. PĂ«rveç verĂ«s sĂ« ftohtĂ« rosĂ© gjatĂ« verĂ«s, tĂ« rinjtĂ« preferojnĂ« pijet e forta, birrĂ«n ose pije pa alkool.

Gati një e katërta e të rriturve francezë nën moshën 25 vjeç nuk konsumojnë alkool fare. Pjesa e francezëve të të gjitha moshave që pinë një gotë verë çdo ditë ka rënë nga 51% në vitin 1980 në 11% sot.

NĂ« mĂ«nyrĂ« paradoksale, verĂ«rat e lira kanĂ« vuajtur mĂ« shumĂ«. “NjerĂ«zit parapĂ«lqejnĂ« tĂ« blejnĂ« njĂ« shishe tĂ« mirĂ« vere sesa tĂ« pinĂ« sasi”, thotĂ« njĂ« prodhues vere pranĂ« Baixas.

Industria po pĂ«rpiqet tĂ« pĂ«rshtatet. Prodhuesit e verĂ«s po lĂ«vizin drejt segmentit mĂ« tĂ« shtrenjtĂ«, ose drejt verĂ«rave tĂ« modĂ«s sĂ« re “natyrale”, tĂ« prodhuara nĂ« mĂ«nyrĂ« organike dhe natyrale.

Disa ish-kultivues të rrushit po orientohen drejt ullinjve, shegëve, fistikëve, piperit dhe kulturave të tjera që i rezistojnë thatësirës. Për vizitorët, ndryshimi i peizazhit është një humbje.

NdĂ«r ata qĂ« punojnĂ« tokĂ«n, duket se mbizotĂ«ron mĂ« shumĂ« dorĂ«heqja sesa pendesa. “Pak nga pak, vreshtat do tĂ« shkulen, nĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« apo nĂ« njĂ« tjetĂ«r” thotĂ« Serret. “Me kalimin e kohĂ«s do tĂ« mbeten vetĂ«m disa kultivues vere”.

The post Verë dhe peizazh appeared first on Revista Monitor.

Statistika / Të rinjtë, demografia

✇Revista Monitor
By: Mira Leka
15 December 2025 at 12:15

TĂ« dhĂ«nat e INSTAT tregojnĂ« se nĂ« vitin 2024 nĂ« tĂ« gjithĂ« vendin kishte vetĂ«m 405 mijĂ« tĂ« rinj tĂ« moshĂ«s 15–29 vjeç, ose 45% mĂ« pak se nĂ« censin e vitit 2011.
RĂ«nia e popullsisĂ« sĂ« re nĂ« moshĂ« mĂ« shumĂ« sesa me lindjet mĂ« pak lidhet me emigracionin e lartĂ«, qĂ« ka marrĂ« pĂ«rmasat e pandemisĂ« nĂ« kĂ«tĂ« grup-moshĂ«. Numri i tĂ« rinjve ndĂ«rmjet dy censeve 2011–2023 ka rĂ«nĂ« tre herĂ« mĂ« shumĂ« se popullsia e p...

Nevojitet abonim për të lexuar artikull të revistës

Plani juaj aktual nuk ofron qasje në artikujt më të fundit të revistës. Për të pasur qasje të plotë, ju lutemi përmirësoni abonimin tuaj në premium.

The post Statistika / Të rinjtë, demografia appeared first on Revista Monitor.

❌
❌