The post Statistikat e BSH tregojnë ngadalësim të fortë të kredisë nga institucionet jobanka appeared first on Revista Monitor.

The post Frenimi i mikrofinancës appeared first on Revista Monitor.

The post “Prodhimi vendas paragjykohet, kantinat në luftë mbijetese me kostot në rritje” appeared first on Revista Monitor.

The post “Masa për formalizim dhe rritje të konkurrueshmërisë para BE-së”   appeared first on Revista Monitor.

The post Vera lokale, rritje mes paragjykimit appeared first on Revista Monitor.

Mosha e 2,2 milionë shqiptarëve që jetojnë jashtë vendit është mjaft e re sipas të dhënave nga Ces Hub i Bashkimit Europian.

Lexo edhe: Rritja e frikshme e emigracionit, 2,2 milionë shqiptarë jetojnë jashtë vendit

Shumica e vendeve të BE zhvilloi censet e popullsisë më 2021, nga të cilat u evidentua popullata e emigrantëve sipas vendeve të origjinës dhe mosha e saj.

Në total 70% e shqiptarëve që jetojnë në BE janë deri në 45 vjeç. Mbi 60% e emigrantëve shqiptarë janë në moshë pune aktive (15–49 vjeç), me grup-moshën 30–49 vjeç që dominon fort, me 40.7% të totalit.

Kjo peshë është pothuajse identike si për meshkujt, ashtu edhe për femrat, duke treguar se emigracioni nuk është më një fenomen i kufizuar kryesisht te meshkujt, por ka marrë një karakter familjar dhe më të balancuar gjinor.

Sakaq, struktura e popullsisë rezidente në Shqipëri është dukshëm më e plakur. Brenda vendit, pesha e grup-moshave mbi 50 vjeç është rritur ndjeshëm vitet e fundit, ndërsa grup-moshat e reja dhe ato në kulmin e produktivitetit ekonomik janë tkurrur.

Përkundrazi në emigracion, grup-moshat mbi 65 vjeç përbëjnë vetëm rreth 5%, ndërsa moshat mbi 85 vjeç janë pothuajse të papërfillshme (0.3%), çka tregon se emigracioni shqiptar është kryesisht një emigracion i moshave të reja dhe të mesme, jo i pensionistëve.

Edhe grup-mosha nën 15 vjeç ka një peshë të konsiderueshme në diasporë me 19%, çka tregon praninë e familjeve emigrante dhe një proces më të qëndrueshëm vendosjeje jashtë vendit. Ndërsa në Shqipëri rënia e lindshmërisë ka ulur ndjeshëm peshën e fëmijëve në strukturën e popullsisë.

Në terma ekonomikë dhe demografikë, grafiku konfirmon se Shqipëria ka “eksportuar” në mënyrë disproporcionale kapitalin njerëzor në moshë pune, duke lënë pas një popullsi gjithnjë e më të vjetër.

Ndërsa jashtë vendit shqiptarët janë kryesisht në moshat që kontribuojnë në rritje ekonomike, brenda vendit barra mbi sistemin e pensioneve, shëndetësisë dhe financave publike është në rritje.

Sipas të dhënave të fundit nga Cens Hub emigrimi në dekadën e fundit shënonte 56 % meshkuj në Gjermani, 53 % në Greqi dhe 51 % meshkuj në Itali. Shtetas shqiptarë që jetojnë në Evropë figurojnë të jenë të një moshe të re, edhe në raport me strukturën e popullssisë së vendeve pritëse.

Migrimi i shqiptarëve jashtë vendit nuk është një dukuri e re. Ai është i dokumentuar të paktën që në shekujt e pesëmbëdhjetë dhe të gjashtëmbëdhjetë, me largimin e një mase të madhe banorësh nga trevat shqiptare.

Akoma vazhdon të mbetet veprues dhe të japë impaktet e tij domethënëse, si në aspektet demografike, po ashtu edhe në ato sociale dhe ekonomike të vendit. / B.Hoxha

 

 

The post Të rinjtë kanë ikur; 70% e emigrantëve shqiptarë në Europë, nën 45 vjeç appeared first on Revista Monitor.

Fitimet e investitorëve të huaj në Shqipëri janë në rënie gjatë vitit 2025, pas katër vitesh radhazi në rritje. Të dhënat e Bankës së Shqipërisë tregojnë se për tremujorin e tretë të vitit 2025, të ardhurat e investitorëve të huaj kishin vlerën e 253 milionë eurove, në rënie me 9% krahasuar me të njëjtën periudhë të një viti më parë.

Shuma e të ardhurave nga investimi përfaqëson fitimet e shpërndara ose të riinvestuara të investitorëve të huaj në vendin tonë.

Për të gjithë 9-mujorin 2025, ato arritën vlerën e 802 milionë eurove, në rënie me 3.6% krahasuar me të njëjtën periudhë të një viti më parë.

Kjo është hera e parë që prej vitit 2020 që fitimet nga investimet e huaja në Shqipëri janë në rënie. Në vitet e fundit, rritja e fitimeve është mbështetur nga rimëkëmbja e shpejtë ekonomike pas pandemisë dhe nga rritja e vazhdueshme e investimeve të reja.

Megjithatë, pjesërisht ajo është ndikuar edhe nga ecuria e kursit të këmbimit. Forcimi i Lekut në kursin e këmbimit me Euron nga ndikuar pozitivisht të ardhurat e investitorëve të huaj, të shprehura në monedhën europiane. Gjatë 2025, ecuria e kursit të këmbimit Euro-Lek është më e stabilizuar, me një ndryshim vjetor pranë nivelit të 2%, gjithmonë në kahun rënës. Stabilizimi i kursit po e redukton efektin e tij statistikor në ecurinë e të ardhurave nga investimet për investitorët e huaj në Shqipëri.

Në kahun e kundërt, edhe flukset hyrëse të të ardhurave nga investimet (të ardhurat e ekonomisë shqiptare nga investimet jashtë vendit) për 9-mujorin 2025 ranë në 228 milionë euro, 2.6% më pak krahasuar me të njëjtën periudhë të një viti më parë.

Bilanci neto i të ardhurave nga investimet për ekonominë shqiptare ngelet gjerësisht negativ, në vlerën e 575 milionë eurove. Megjithatë, deficiti në këtë zë u tkurr lehtë me 3.8% krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit të kaluar.

Investimet e huaja në Shqipëri janë shumë më të mëdha se investimet shqiptare jashtë vendit dhe për këtë arsye bilanci neto i të ardhurave nga investimet ka qenë historikisht negativ.

Të dhënat progresive tregojnë se, edhe për vitin 2025, investimet e huaja direkte vazhdojnë të regjistrojnë nivelet më të larta historike. Për 9-mujorin, vlera e investimeve të huaja direkte arriti në 1.208 miliardë euro, shifër kjo 4.4% më e lartë krahasuar me të njëjtën periudhë të një viti më parë.

Fitimet e riinvestuara në vitet e fundit kanë marrë peshë gjithnjë e më të rëndësishme në strukturën e investimeve të huaja direkte. Për 9-mujorin 2025, vlera e fitimeve të riinvestuara nga ndërmarrjet e huaja arriti në 632 milionë euro, 0.6% më shumë krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit të kaluar. Fitimet e riinvestuara përbënin 52% të vlerës totale të investimeve të huaja direkte për 9-mujorin 2025./ E.Shehu

The post Fitimet e investitorëve të huaj po ulen për herë të parë në pesë vjet appeared first on Revista Monitor.

Tenderi për mirëmbajtjen e sistemit të fiskalizmit për llogari të Drejtorisë së Përgjithshe të Tatimeve, me autoritet kontraktor Agjencinë Kombëtare të Shoqërisë së Informacionit (AKSHI), me fond limit 7.7 milionë euro ka përfunduar sërish i ankimuar në Komisionin e Prokurimit Publik vetëm dhjetë ditë nga heqja e pezullimit.

Teksa më herët KPP mori këtë masë për të hapur rrugë vijimit të procesit pas konstatimit se ishin bërë korrigjimet e nevojshme në dokumentet eë tenderit, tashmë një tjetër operator vlerëson se këto ndryshime nuk janë të plota duke lënë hapësira për interpretim.

Në një ankimim të regjistruar në sistem kompania ankimuese rendit se konstatimet e këtyre paqartësive janë bërë nga kompania e huaj me të cilën ajo bashkëpunon.

Tashmë topi është sërish në dorën e KPP për të vendosur nëse do ti kërkojë Agjencisë Kombëtare të Shoqërisë së Informacionit (AKSHI) që të rishikojë sërish dokumentet bashkë me Tatimet për llogari të të cilave po zhvillon tenderin i cili është hapur që në prill të këtij viti.

Tenderi për sistemin e fiskalizimit

Tenderi me objekt kontrate Mirëmbajtje e Modulit te Menaxhimit te Kontrollit te Faturimit per Drejtorinë e Përgjithshme te Tatimeve u hap në prill të këtij viti. Sipas dokumenteve që shoqërojnë procedurën, qëllimi kryesor i këtij projekti është mirëmbajtja e sistemit të Menaxhimit të Kontrollit të Faturimit (sistemi i fiskalizimit) për Drejtorinë e Përgjithshme të Tatimeve për një periudhë prej 24 muajsh.

“Qëllimi është garantimi i funksionimit të plotë të sistemit elektronik, në të gjithë komponentët e tij: softuer dhe pajisje fizike (hardëare). Ky sistem është i hostuar në Qendrën e të Dhënave Qeveritare, pranë Agjencisë Kombëtare të Shoqërisë së Informacionit (AKSHI), dhe ofron shërbime për rreth 125 mijë tatimpagues, si dhe për vetë administratën tatimore”, thuhet në dokumente.

Në dokumentacion theksohet se disponueshmëria e sistemit të fiskalizimit është shumë e rëndësishme. Shërbimi i fiskalizimit dhe portali i tatimpaguesve (SelfCare) nuk mund të pësojnë ndërprerje për më shumë se disa minuta dhe nuk tolerohen ndërprerje të planifikuara për qëllime përditësimi (upgrade, update) apo modifikime të tjera.

“Shërbimet e ofruara për tatimpaguesit (fiskalizimi, verifikimi i faturave, pranimi/refuzimi i tyre, etj.), si dhe për administratën tatimore, duhet të jenë funksionale 24 orë në ditë, 7 ditë në javë,” theksohet më tej.

Aktualisht, ky sistem përdoret nga bizneset dhe qytetarët, ndërsa në përdorim të brendshëm është i aksesueshëm nga administrata tatimore dhe institucione të tjera publike të autorizuara. Dokumentet e tenderit përshkruajnë kërkesat dhe përgjegjësitë për mirëmbajtjen e sistemit të fiskalizimit./ N.Maho

 

The post Ngriva-shkriva me tenderin 7.7 mln euro të sistemit të Tatimeve, ankimohet sërish në KPP appeared first on Revista Monitor.

Nikole Bernard Dawes thotë se sipërmarrja është zgjedhje personale, jo detyrim për punonjësit

Nicole Bernard Dawes, themeluese e markës së ujit të gazuar Nixie dhe e markës së njohur të ushqimeve Late July (me vlerë 100 milionë dollarë), pranon se ekuilibri punë–jetë për të është një “situatë e vetëkrijuar”, por thekson se për punonjësit e saj kjo nuk duhet të jetë e pranueshme.

Sipërmarrësit shpesh e kanë të vështirë të largohen nga puna, kur mbi supet e tyre qëndron fati i kompanisë.

Debati mbi ekuilibrin punë–jetë është i fortë në botën e biznesit: a është e mundur të rritësh një kompani shumëmilionëshe dhe njëkohësisht të gjesh kohë për veten?

Dawes është mbështetëse e fortë e shkëputjes nga puna, por vetëm për ekipin e saj.

“Jam pak hipokrite, sepse unë nuk shkëputem kurrë. Asnjëherë,” thotë ajo për Fortune. “Por nga ana tjetër, nuk dua të jem personi që pengon një anëtar të ekipit.”

Dawes i inkurajon punonjësit të mbyllin gjithçka sapo mbaron orari, ndërsa vetë e ka pranuar prej dekadash se duhet të jetë gjithmonë “online”.

Ajo themeloi Late July në vitin 2003; kompania u ble fillimisht pjesërisht nga Campbell’s në 2014 dhe plotësisht në 2017.

Në vitin 2018, ajo hyri në një tjetër treg me Nixie, që sot shet ujëra dhe pije pa sheqer në mbi 11,000 dyqane dhe ka siguruar 27 milionë dollarë financim këtë vit.

“Unë e pranova këtë. Jam sipërmarrëse dhe e kam zgjedhur vetë këtë jetë. Punonjësit e mi nuk kanë firmosur për të qenë sipërmarrës,” thotë ajo.

E rritur në një familje biznesi, mes dyqanit bio të së ëmës dhe perandorisë së ushqimeve Cape Cod Chips të të atit, Dawes e ka parë nga afër çmimin e sipërmarrjes.

Kjo e ka bërë të ndërgjegjshme për sakrificat, por edhe për rëndësinë e pasionit.

Edhe pse pranon se nuk shkëputet kurrë plotësisht, ajo ruan disa prioritete: darka familjare pothuajse çdo mbrëmje, shëtitje ditore, aktivitet fizik.

I pëlqen plazhi, leximi, gatimi, dhe madje blerjet në supermarket, që i quan “hobi”, duke vëzhguar çfarë zgjedhin konsumatorët.

“Ka mëngjese kur zgjohem dhe them: ‘Nuk e besoj sa me fat jam që bëj këtë punë’,” thotë Dawes.

“Kur e ndjen kështu, nuk të duket si punë, por si diçka argëtuese gjatë gjithë kohës.” / Fortune, Shqip.al

The post Sipërmarrësja që nuk shkëputet kurrë nga puna, por kërkon ekuilibër për stafin appeared first on Revista Monitor.

Në epokën digjitale, mënyra si e perceptojmë pasurinë nuk është më e lidhur vetëm me fakte konkrete si të ardhurat, investimet apo pronat. Sot, rrjetet sociale kanë krijuar një ekonomi të re të dukjes, ku vlera e individit shpesh matet nga imazhi që promovon në Instagram, TikTok apo YouTube. Ky fenomen, i njohur ndryshe si “influencer economy”, ka ndryshuar rrënjësisht mënyrën se si brezi i ri e sheh suksesin ekonomik dhe mirëqenien personale…

 

Nga Deada Hyka

Ka një sërë këndvështrimesh mbi mënyrën se si rrjetet sociale ndikojnë shoqërinë tonë, si pozitivisht, ashtu edhe negativisht.

Në fund të fundit, disa njerëz kalojnë orë të tëra çdo ditë në këto platforma, ndaj duhet të jemi të vetëdijshëm për ndikimin e tyre. Tashmë, ndikimet kanë prekur edhe zakonet tona në shpenzime, kursime dhe investime.

Rrjetet sociale shpesh tregojnë një version të kuruar dhe të ekzagjeruar të realitetit. Njerëzit rrallë postojnë mbi problemet e sjelljes së fëmijëve në shkollë apo për stresin kur kujdesen për prindërit e moshuar.

Ata postojnë për pushime luksoze, vende të shkëlqyera në ndeshje sportive dhe mbrëmje të shtrenjta. Kjo krijon një ndjenjë të shtrembëruar të asaj që është “normale” dhe mund të çojë në një presion të pavetëdijshëm për të mbajtur hapin.

Le të marrim një shembull: ndiqni miq ose influencues që udhëtojnë nëpër botë, qëndrojnë në hotele më të mira dhe hanë në restorante luksoze. Ndoshta, pa e kuptuar, kjo ndikon në mënyrën se si ndiheni për pushimin “normal” që bëni në plazh, edhe pse e keni shijuar për vite me radhë.

Ose ndoshta gjatë festave shihni postime të miqve që kalojnë kohë në shtëpitë e tyre në bregdet. Mund të filloni të mendoni se të kesh një shtëpi të dytë është më e zakonshme dhe më e nevojshme sesa është në të vërtetë.

Sociologia Marsida Simo rikujton se, rrjetet sociale theksojnë momentet më të bukura të jetës së dikujt dhe jo realitetin e tyre të përditshëm.

“Duke qenë se jemi të ekspozuar vazhdimisht në rrjete të ndryshme sociale, kemi krijuar një realitet të përsosur, ku njerëzit tregojnë vetëm momentet më të bukura, shpenzimet luksoze dhe arritjet më mbresëlënëse.

Ky efekt nuk është thjesht një ndjesi momentale, por prek thellë psikologjinë njerëzore”, – thotë sociologia, duke theksuar se, ndikimi i rrjeteve sociale në mënyrën se si i shohim paratë, shpenzimet dhe investimet është i pamohueshëm.

“E gjitha kjo krijon një ndjesi krahasimi të vrazhdë duke e çuar individin në pakënaqësi, pamjaftueshmëri dhe çoroditje. Paraja dhe pasuria, përtej funksionit praktik, transformohen në një standard social.

Ajo që shohim te të tjerët në botën virtuale, duket gjithmonë më e madhe, më e bukur dhe më e arritshme se ajo që kemi ne”, – vijon znj. Simo.

Ajo ndalet te të rinjtë, duke nënvizuar se ky efekt është veçanërisht më i fuqishëm.

“Ata janë në fazën e formimit të identitetit dhe krahasimi social mund të ndikojë jo vetëm te vetëvlerësimi, por edhe te vendimet financiare, duke i rritur shanset për shpenzime impulsive. E gjitha kjo për të qëndruar në atë nivel që kanë formuar si imazh prej personave të famshëm që ndjekin”, – thekson znj. Simo.

Sociologia bën thirrje se edukimi financiar i hershëm duhet bërë domosdoshmëri – i ndihmon të rinjtë të kuptojnë diferencën mes dëshirave dhe nevojave, të menaxhojnë buxhetin dhe të planifikojnë investime të mençura.

“Njohuritë mbi kursimin, planifikimin dhe investimet janë po aq të rëndësishme sa njohuritë mbi teknologjinë dhe përdorimin e rrjeteve sociale.

Këto njohuri do t’u shërbejnë si një filtër, duke i bërë më të kujdesshëm në vendimet e tyre financiare, të veprojnë me etikë, të shmangin mashtrimet dhe të reduktojnë rreziqet e pakthyeshme”, – përfundon znj. Simo.

Një nga fenomenet që po vërehet gjithnjë e më shumë është “dismorfia e parasë”, ku individët ndihen financiarisht të pasigurt edhe në kushte kur janë realisht të qëndrueshëm.

“Kjo ndodh sepse krahasimi nuk bëhet më me mjedisin natyror ekonomik ku jeton individi, por me standardet globale të luksit, të cilat qarkullojnë me intensitet të madh në rrjetet sociale.

Si pasojë, krijohet një ndjenjë privimi relativ që nuk është produkt i realitetit, por i imazheve të kuruara që nxisin presionin për të konsumuar mbi mundësitë”, – thotë për “Monitor”, eksperti i ekonomisë, Selami Xhepa.

Rrjetet sociale po ndikojnë gjithnjë e më fort edhe në sjelljen financiare të familjeve.

Eksperti thotë se, shpenzimet impulsive, kreditë e marra për të mbuluar shpenzime joproduktive, apo investimet e nxituara në produktet që promovohen online, janë vetëm disa nga rreziqet që po shfaqen.

“Në një ekonomi të vogël si ajo shqiptare, kjo sjellje mund të krijojë tensione të panevojshme financiare tek individët dhe familjet dhe të deformojë prioritetet e tyre ekonomike.

Nga këndvështrimi i politikave publike dhe edukimit financiar, sfida kryesore është ndërtimi i një kulture ekonomike ku individët të kuptojnë se pasuria nuk matet me imazh, por me stabilitet, kursim dhe investim afatgjatë.

Është e rëndësishme që përdoruesit të kultivojnë një qasje kritike ndaj përmbajtjeve që konsumojnë dhe të ndërtojnë objektiva personale financiare të bazuara në realitetin e tyre, jo në modelet e krijuara në platforma digjitale”, – thotë z. Xhepa.

 

Fenomeni

Dismorfia e parasë është një fenomen relativisht i ri, ku individët ndihen të pasigurt financiarisht, e ndikuar fuqimisht nga rrjetet sociale

 

Krahasimi

Në epokën e rrjeteve sociale, çdo përdorues ka mundësi të krijojë dhe të shpërndajë përmbajtje, gjë që i bën krahasimet mes njerëzve më të shpeshta dhe më të pashmangshme.

Në platforma si Instagram, TikTok apo LinkedIn, shumica prezantojnë versionin më të mirë të vetes: foto të kuruara, pamje të bukura, trup ideal, luks dhe stil jete që shpesh nuk përputhen me realitetin e përditshëm.

Ky prezantim i zgjedhur dhe i filtruar bën që përdoruesit të krahasohen më shpesh “për lart”, me njerëz që duken më të suksesshëm, më të bukur apo më të pasur.

Një formë gjithnjë e më e zakonshme e këtij fenomeni është shpërndarja e simboleve të pasurisë: vila, makina luksoze, pushime ekzotike, marka të shtrenjta.

Kur dikush ekspozohet vazhdimisht ndaj këtyre imazheve, krijohet ndjesia se të tjerët janë më të pasur dhe më të privilegjuar. Ky lloj krahasimi shpesh çon në pakënaqësi, në ulje të vetëvlerësimit dhe në ndjesinë se jeta personale është më pak e vlefshme.

Ekspertja e marketingut digjital, Cansel Saygin, thotë se, sot krahasimi nuk bëhet më me shokët e klasës apo me kolegët e punës, por me njerëz nga çdo cep i botës.

“Kur kjo ndodh çdo ditë, krijohet një perceptim i shtrembëruar, njerëzit fillojnë të mendojnë se janë financiarisht të dobët, edhe kur nuk janë. Ndiejnë nevojën të kenë gjëra materiale që nuk janë domosdoshmërisht të nevojshme.

Shpesh ndihen të pasigurt ekonomikisht, jo për shkak të realitetit të tyre, por për shkak të realitetit që shohin online. Me kohë, ajo që shfaqet në rrjetet sociale fillon të perceptohet si ‘standardi’ i jetesës, edhe pse është vetëm një version i filtruar i realitetit”, – thotë znj. Saygin.

Ky proces mund të shkaktojë atë që quhet privim relativ, një ndjenjë padrejtësie dhe zhgënjimi që lind kur perceptojmë se të tjerët kanë më shumë sesa ne, edhe pse realisht nuk kemi humbur asgjë.

Ndjenja e privimit relativ mund të rritet edhe më tepër kur personat me të cilët krahasohemi duken të ngjashëm me ne për nga mosha, stili i jetës ose interesat.

Kjo e bën kontrastin ekonomik të duket edhe më i mprehtë.

Pasojat e këtij privimi nuk kufizohen vetëm te mirëqenia personale. Studimet tregojnë se njerëzit që ndihen të privuar bëhen më pak të kënaqur me jetën e tyre, më të stresuar dhe priren ndaj sjelljeve agresive.

Një tjetër efekt i rëndësishëm është rritja e armiqësisë ndaj të pasurve. Kur dikush sheh vazhdimisht imazhe që i kujtojnë diferencat ekonomike, krijohet ideja se “të pasurit” janë shkaku i padrejtësisë së përjetuar.

Kjo mund të çojë në qëndrime negative, stereotipa të ftohtw dhe në disa raste, në sjellje agresive ndaj tyre, sidomos në mjediset online.

 

Iluzioni

Platformat e rrjeteve sociale mund të krijojnë krahasime financiare joreale, duke bërë që shumë të rinj të ndihen nën presion për të përputhur mënyrën e jetesës që shohin te të tjerët

 

Lexoni edhe:

Cansel Saygin: Rrjetet sociale ndikojnë shumë në blerjet impulsive dhe krahasimin e pasurisë

The post Ekonomia e ndikimit, si të rinjtë shqiptarë duan të pasurohen brenda natës appeared first on Revista Monitor.

Flet Cansel Saygin, eksperte e marketingut digjital

 

Në një epokë kur rrjetet sociale po formësojnë perceptimet tona më shumë se realiteti vetë, pasuria, suksesi dhe stili i jetesës po shihen përmes një lenteje të filtruar.

Rritja e përmbajtjeve që tregojnë luks dhe “jetë të përsosur” ka krijuar standarde të reja, shpeshherë të paarritshme, që ndikojnë te vetëvlerësimi dhe sjelljet financiare të njerëzve, sidomos të rinjve.

Në këtë intervistë, Cansel Saygin, eksperte në marketing digjital dhe njëkohësisht, drejtuese e një agjencie marketingu, shpjegon se si algoritmet, influencerët dhe markat bashkëveprojnë për të normalizuar një konsum të ekzagjeruar, dhe si mund të ndërtojmë një marrëdhënie më të shëndetshme me botën online.

 

Si kanë ndikuar rrjetet sociale në mënyrën se si njerëzit e perceptojnë pasurinë, suksesin dhe stilin e jetesës?

Rrjetet sociale kanë ndryshuar mënyrën se si perceptohet dhe matet suksesi. Konsumimi i përditshëm dhe i vazhdueshëm i përmbajtjes ka krijuar disa iluzione të reja.

Së pari, është krijuar ideja se pasuria dhe suksesi arrihen shumë shpejt. Dikur suksesi matej me arritje të prekshme, zhvillim personal dhe vite pune, ndërsa sot shpesh lidhet me pamjen e jashtme të jetës.

Në rrjetet sociale shohim makina luksoze, udhëtime, veshje “firmato” dhe momente komoditeti, por rrallë shohim historinë e vërtetë pas këtyre arritjeve.

Kjo ka krijuar një realitet të ri ku “të dukesh i suksesshëm” shpesh vlerësohet më shumë sesa “të jesh realisht i suksesshëm”. Nga ana tjetër, për disa njerëz ajo që shohin online mund të kthehet në motivim për të punuar më fort dhe për të ndërtuar versionin e tyre të suksesit.

 

Pse përmbajtjet që tregojnë luks, udhëtime dhe jetë “të përsosur” shfaqen kaq mirë në algoritmet e rrjeteve sociale?

Performojnë mirë sepse ngjallin kureshtje. Njerëzit kanë dëshirë të shohin më shumë detaje nga ajo mënyrë jetese.

Përveç kësaj, kjo lloj përmbajtjeje është vizualisht tërheqëse dhe mban vëmendjen më gjatë në ekran, një sinjal i fortë për algoritmin që duhet ta shpërndajë edhe më shpesh.

Për një pjesë të audiencës, këto imazhe janë një dritare ëndrrash. Për të tjerët, frymëzim. Dhe algoritmet shpërblejnë çdo gjë që të mban të ngjitur pas telefonit.

 

A krijojnë rrjetet sociale një standard artificial të jetës së pasur dhe si ndikon kjo te vetëvlerësimi i përdoruesve?

Në rrjetet sociale shohim vetëm momentet më të mira të jetës së një individi, ose më saktë, atë pjesë të jetës që krijuesi i përmbajtjes zgjedh të ndajë.

Rrallë shfaqen sfidat, stresi apo sakrificat që fshihen pas skenës. Në njëfarë mënyre, kjo është e kuptueshme pasi krijuesit duan të ndërtojnë një hapësirë pozitive dhe frymëzuese për audiencën e tyre.

Problemi lind kur audienca e konsumon këtë lloj përmbajtjeje në mënyrë të vazhdueshme dhe nis të krahasojë veten me një standard jetese shumë më të lartë.

Shumë njerëz fillojnë të ndihen sikur nuk po bëjnë mjaftueshëm, edhe kur po punojnë fort. Krijohet ndjesia e të qenët “pas”, vetëm sepse krahasohen me një realitet që është i kuruar, i filtruar dhe shpesh i largët nga e vërteta.

 

A po vëreni rritje të fenomenit “dismorfia e parasë”, ku njerëzit ndihen të pasigurt financiarisht për shkak të krahasimit me përmbajtjet online?

Po, sidomos te të rinjtë, kjo ndikon edhe më fort. Sot krahasimi nuk bëhet më me shokët e klasës apo me kolegët e punës, por me njerëz nga çdo cep i botës.

Kur kjo ndodh çdo ditë, krijohet një perceptim i shtrembëruar, njerëzit fillojnë të mendojnë se janë financiarisht të dobët, edhe kur nuk janë.

Ndiejnë nevojën të kenë gjëra materiale që nuk janë domosdoshmërisht të nevojshme. Shpesh ndihen të pasigurt ekonomikisht, jo për shkak të realitetit të tyre, por për shkak të realitetit që shohin online.

Me kohë, ajo që shfaqet në rrjetet sociale fillon të perceptohet si “standardi” i jetesës, edhe pse është vetëm një version i filtruar i realitetit.

 

Si ndikojnë influencerët dhe markat në normalizimin e konsumit të luksit te të rinjtë?

Fenomeni i “influencers” ka bërë që markat t’i perceptojmë si pjesë të natyrshme të jetës së përditshme, shumë më afër nesh sesa para epokës së rrjeteve sociale.

Sot, markat ndërtojnë identitet rreth idesë “kështu duhet të jetosh”, ndërsa influencerët e përkthejnë këtë stil jetese në kohë reale, duke e bërë edhe më bindës.

Kur shohim dhjetëra njerëz që ndajnë çdo javë çanta apo produkte të një marke të caktuar, krijohet iluzioni se këto janë nevoja elementare, edhe pse në realitet nuk janë.

Frekuenca dhe natyra vizuale e kësaj përmbajtjeje e normalizon luksin, duke e bërë të duket si standard i zakonshëm i jetës.

 

Në ç’mënyrë i shtyjnë rrjetet sociale përdoruesit drejt shpenzimeve impulsive dhe vendimeve financiare të ndikuara nga imazhet online?

Rrjetet sociale e kanë bërë procesin e blerjes pothuajse të menjëhershëm. Sheh një produkt, emocionohesh, klikon dhe brenda pak sekondash e ke blerë.

Nuk ka më një fazë reflektimi apo arsyetimi. Imazhet e bukura dhe mënyra se si paraqiten produktet të shtyjnë të mendosh:

“Po e kanë të gjithë, pse të mos e kem edhe unë?”. Shpërblimi psikologjik që vjen sapo përfundon blerja është i menjëhershëm dhe pikërisht për këtë arsye, shpenzimi online është rritur në mënyrë të ndjeshme.

Një strategji e thjeshtë, por shumë efektive, është ta vendosësh produktin në “shportën” online dhe të mos e blesh menjëherë.

Nëse i rikthehesh të nesërmen, ka shumë gjasa të kuptosh se nuk është as urgjente, as e domosdoshme. Kjo distancë e vogël në kohë shpesh mjafton për të ulur ndikimin e impulsit.

 

Cilat janë strategjitë më efektive për t’u mbrojtur nga krahasimet joreale dhe për të ruajtur një marrëdhënie të shëndetshme me rrjetet sociale?

Së pari, duhet të kontrollosh atë që shikon. Nëse dikush nuk të bën të ndihesh mirë me përmbajtjen që ndan, nuk ke asnjë detyrim ta ndjekësh.

Më pas, është e rëndësishme të kujtosh se askush nuk e poston të gjithë realitetin, vetëm pjesën që zgjedh ta tregojë. Prandaj, fokusi duhet të qëndrojë te zhvillimi yt personal, jo te krahasimi me të tjerët.

Një marrëdhënie më e shëndetshme me rrjetet sociale vjen edhe nga kufizimi i kohës online dhe nga edukimi financiar.

Sa më shumë të kuptosh si funksionojnë reklamat, influencerët dhe psikologjia e konsumit, aq më pak gjasa ke të biesh pre e presioneve vizuale që shfaqen çdo ditë para teje.

 

Lexoni edhe:

Ekonomia e ndikimit, si të rinjtë shqiptarë duan të pasurohen brenda natës

The post “Rrjetet sociale ndikojnë shumë në blerjet impulsive dhe krahasimin e pasurisë” appeared first on Revista Monitor.

Një analizë mbi shpërndarjen e Vlerës së Shtuar në ekonominë tonë tregon se në vitin 2023, mbi 40% shkoi për pagat e punonjësve, 40.7% u nda në formën e fitimeve dhe 19.2% shkuan për taksa dhe amortizim. Industria dhe turizmi shpërndajnë për pagat, ndërsa ndërtimi, tregtia dhe energjia dominohen nga fitimet, pasi kostot e punës janë më të ulëta. Nga Vlera e Shtuar, bizneset shqiptare shpërndajnë më shumë si fitime, ndërsa në BE më shumë shkon për pagat e punonjësve dhe taksa

 

Blerina Hoxha

Ndarja e Vlerës së Shtuar në ekonomi është një nga treguesit më domethënës për të kuptuar se kush përfiton realisht nga rritja ekonomike – punonjësit, bizneset apo shteti.

Vlera e Shtuar mat kontributin që një biznes i jep një produkti gjatë procesit të prodhimit, përtej materialeve të blera nga jashtë.

Për shembull, në prodhimin e një shisheje me lëng, kostot e jashtme, frutat nga fermeri, shishet plastike dhe etiketa arrijnë në 55 lekë, ndërsa çmimi me shumicë i produktit final është 100 lekë. Diferenca prej 45 lekësh përfaqëson Vlerën e Shtuar, e cila më pas shpërndahet mes pagave të punonjësve, fitimeve të biznesit dhe detyrimeve tatimore ndaj shtetit.

Në Shqipëri, struktura e shpërndarjes së Vlerës së Shtuar ka qenë e ndryshme nga ajo e vendeve të Bashkimit Europian, pasi pjesa që shkon për pagat historikisht ka qenë më e ulët, ndërsa pesha e fitimeve ka rezultuar më e lartë.

Për të kuptuar dinamikat e kësaj ndarjeje dhe se si ka evoluar gjatë një dekade, “Monitor” analizoi shpërndarjen e Vlerës së Shtuar në ekonominë shqiptare ndërmjet tre komponentëve kryesorë: shpenzimeve të personelit, fitimit neto/humbjeve dhe taksave neto, gjatë periudhës 2010 – 2023.

Në vitin 2023, Vlera e Shtuar ishte 956 miliardë lekë, nga e cila 383 miliardë lekë ose 40.1% shkoi për pagat e punonjësve, 390 miliardë lekë ose 40.7% u nda në formën e fitimeve dhe 183 miliardë lekë ose 19.2% shkuan për taksa dhe amortizim.

Të dhënat tregojnë se pesha e shpenzimeve për personelin është rritur vazhdimisht në Shqipëri, nga rreth 29% e Vlerës së Shtuar në vitin 2010 në mbi 40% në vitin 2023, por megjithatë ky nivel mbetet më i ulët se mesatarja e BE-së, ku kompensimi i punës shpesh zë 47–55% të Vlerës së Shtuar.

Në të kundërt, pesha e fitimit neto është shumë më e lartë në Shqipëri se në vendet e BE-së dhe pëson luhatje të forta ndër vite. Në BE, marzhet e fitimit janë zakonisht më të qëndrueshme dhe më të ulëta, shpesh 20–25% e Vlerës së Shtuar. Në Shqipëri, ato variojnë nga 45% në vitin 2010 në 40.7% në vitin 2023.

Ndërkohë, pjesa e taksave neto ka rënë dukshëm, nga rreth 26% e Vlerës së Shtuar në vitin 2010 në rreth 19% në vitin 2023. Në BE, taksat neto ndaj Vlerës së Shtuar kanë peshë më të lartë, midis 25–30%, duke reflektuar sisteme fiskale më të konsoliduara dhe një bazë më të gjerë taksimi.

Në Shqipëri, rënia e kësaj peshe tregon se barra fiskale në ekonominë reale është ulur si për shkak të ndryshimeve të politikave, ashtu edhe për shkak të informalitetit dhe strukturës së taksave indirekte.

Të dhënat mbi shpërndarjen e Vlerës së Shtuar nga industria përpunuese te ndërtimi, tregtia, energjia, turizmi, transporti dhe shërbimet tregojnë se ekonomia jonë ka kaluar një proces të gjatë rritjeje, formalizimi dhe ristrukturimi, por që ende mbetet larg modelit të konsoliduar të Bashkimit Europian.

Pesha e shpenzimeve të personelit është rritur në pothuajse të gjithë sektorët, një shenjë e rritjes së pagave dhe mungesës së fuqisë punëtore.

Por në shumë prej tyre, kjo rritje vjen jo për shkak të produktivitetit të lartë, siç ndodh në BE, por për shkak të presioneve të tregut të brendshëm, emigracionit dhe modelit ekonomik të bazuar ende fort te puna manuale.

Selami Xhepa, ekspert i ekonomisë, tha se ekonomia shqiptare është bazuar te një model në themel të të cilit ishte krahu i lirë i punës dhe kjo reflektohet edhe në ndarjen e Vlerës së Shtuar.

Sipas tij, bizneset duhet të rimodelojnë politikat për burimet njerëzore, për të lënë pas mendësinë që pagat janë shpenzim, pasi duhen konsideruar si investim.

 

 

Industria përpunuese po zhvendoset drejt kostos së punës

Vlera e Shtuar në sektorin e industrisë arriti në 124 miliardë lekë në vitin 2023, ku më shumë se gjysma, rreth 55%, u shpërnda për pagat e punonjësve.

Shpërndarja e Vlerës së Shtuar në industrinë përpunuese gjatë viteve 2010 – 2023 tregon një trend rritës të shpenzimeve të personelit. Në vitin 2010 ato përbënin rreth 42% të Vlerës së Shtuar, ndërsa në vitin 2023 u rritën mbi 55%.

Industria shqiptare historikisht është mbështetur te puna manuale, ndërsa rritja graduale e pagave dhe mungesa e fuqisë punëtore kanë rritur ndjeshëm peshën e shpenzimeve të personelit.

Florian Zekja, nga Shoqata ProEksport, që përfaqëson industrinë e përpunimit të tekstileve dhe këpucëve, thotë se shpenzimet e personelit dominojnë Vlerën e Shtuar të fabrikave.

Në njësitë e vogla, sidomos te kontraktorët, pesha e pagave arrin deri në 80%.

“Produktiviteti i ulët dhe orientimi te krahu i lirë i punës e rrisin këtë peshë. Me rritjen e pagës minimale dhe mungesën e fuqisë punëtore, pesha e pagave do të rritet më tej. Shumë biznese po falimentojnë, edhe për shkak të rënies së kërkesës për mallrat shqiptare”, thekson ai.

Ndërkohë, fitimi neto mbetet komponenti më i paqëndrueshëm. Në vitet 2010 – 2012, fitimet përbënin 27–34% të Vlerës së Shtuar. Por në vitet 2013 – 2014 sektori përjetoi rënie të fortë, me norma negative të fitimit (-9.7% dhe -4.3%), të ndikuara nga pasojat e krizës së Eurozonës.

Pas vitit 2015, fitimet u rimëkëmbën, duke u stabilizuar në 21–33% deri në vitin 2022, falë rritjes së eksporteve dhe investimeve në teknologji. Në vitin 2023 shënohet një ulje në 28.7%, e ndikuar edhe nga rënia e kërkesës ndërkombëtare dhe humbjet për shkak të zhvlerësimit të Euros.

Pesha e taksave neto ka lëvizur në kah të kundërt. Në 2010 – 2014, taksat zinin një peshë shumë të lartë, madje mbi 60% në vitet 2013 – 2014, për shkak se shumë biznese ishin me humbje, duke rritur peshën relative të taksimit. Pas vitit 2015, taksat ranë në intervalin 18–28%, ndërsa në vitin 2023 zbritën në vetëm 16.1%.

Industria përpunuese po bëhet gjithnjë e më e orientuar drejt kostos së punës, fitimet e saj janë rritur dukshëm pas 2015-s, ndërsa barra tatimore për çdo njësi Vlerë të Shtuar është ulur ndjeshëm.

Në vendet e zhvilluara të Bashkimit Europian, raportet midis shpenzimeve të personelit, fitimeve dhe taksave në industrinë përpunuese janë të ndryshme nga vendi ynë, për shkak të strukturës më të avancuar teknologjike, produktivitetit shumë më të lartë dhe një sistemi fiskal më të konsoliduar.

Në ekonomitë më të zhvilluara industriale, si Gjermania, Austria, Holanda, Danimarka apo Italia veriore, shpenzimet e personelit përbëjnë 55% deri në 70% të Vlerës së Shtuar.

Në sipërmarrjet europiane kjo peshë është e lartë, jo sepse industria është e mbështetur te puna manuale, por sepse fuqia punëtore është e specializuar dhe produktiviteti për punonjës është shumë më i madh se në vendet e Ballkanit.

Pjesa që bizneset e këtij sektori ndajnë për fitime zakonisht lëviz në intervalin 8–15% të Vlerës së Shtuar. Në disa nënsektorë strategjikë, si ai automotiv ose makineritë industriale, marzhet janë madje edhe më të ulëta.

Në BE, ky raport zakonisht qëndron në intervalin 20–30%, me nivele më të larta në Francë dhe Itali dhe më të ulëta në vendet nordike, ku sistemi i taksave është i orientuar ndryshe.

 

 

Ndërtimi mbetet sektori me fitimet më të larta në ekonomi

Vlera e Shtuar në sektorin e ndërtimit ishte 111,9 miliardë lekë në vitin 2023, ku 40.6% e saj u nda për fitim, 33.6% për paga dhe pjesa tjetër 25.7% për tatime e taksa.

Pesha e shpenzimeve të personelit ishte relativisht e ulët, me rreth 26–30% e Vlerës së Shtuar në vitet 2010 – 2017.

Me kalimin e viteve, pjesa e pagave rritet gradualisht, duke u ngjitur në 34% në vitin 2023, duke reflektuar mungesën e fuqisë punëtore, rritjen e pagave dhe kërkesën e lartë për punonjës të specializuar.

Ndërkohë, fitimi neto ka qenë komponenti domethënës i Vlerës së Shtuar gjatë gjithë periudhës.

Në vitet 2010, ai zinte mbi 50% të Vlerës së Shtuar duke treguar një industri ekstremisht fitimprurëse në atë fazë, e ndikuar nga rritja e kërkesës për ndërtime të banesave dhe bumi i investimeve private.

Më pas, fitimi fillon të stabilizohet, duke rënë në intervalin 31–40% në vitet 2017 – 2023. Edhe pse më i ulët krahasuar me vitet e para, ai mbetet në një nivel shumë të lartë për sektorin e ndërtimit në krahasim me vendet europiane, ku fitimet zakonisht janë shumë më të ulëta për shkak të konkurrencës së fortë dhe kostove të larta të standardeve teknike.

Fitimet relativisht të larta në Shqipëri tregojnë se çmimet e larta të apartamenteve dhe kërkesa e qëndrueshme e kanë mbajtur sektorin në pozita të forta rentabiliteti, pavarësisht rritjes së kostove të ndërtimit dhe të punës.

Për sa u përket taksave neto, ato kanë shfaqur luhatshmëri shumë të madhe gjatë viteve. Në 2015 dhe 2016, pesha e tyre ishte e ulët me rreth 12–20%.

Në vitin 2017 dhe 2018, taksat zënë një peshë më të madhe, duke arritur edhe mbi 39% dhe 43%, pasi lidhet me projektet specifike, ndryshimet në strukturën fiskale të sektorit, si dhe aktivitetin e intensifikuar të kompanive me detyrime të larta tatimore.

Pas vitit 2019, pesha e taksave bie sërish në intervalin 25–33%, duke reflektuar një kombinim faktorësh dhe mënyrën sesi kompanitë e ndërtimit shpërndajnë dhe deklarojnë Vlerën e Shtuar në funksion të projekteve të tyre.

Në tërësi, të dhënat tregojnë një sektor ndërtimi që për gjithë periudhën ka ruajtur fitime të larta, ku kostoja e punës mbetet më e ulët se në shumë vende europiane, por gjithsesi e rritur vit pas viti, dhe ku taksat shfaqen të paqëndrueshme, duke reflektuar jo vetëm ndryshime fiskale, por edhe dinamikat e brendshme të industrisë dhe strukturën e projekteve që realizohen.

Ndërtimi në Shqipëri rezulton kështu një sektor me rentabilitet të jashtëzakonshëm krahasuar me ekonomitë e tjera të rajonit dhe BE-së.

Në shumicën e vendeve të BE-së, duke filluar nga ekonomitë e mëdha si Gjermania, Franca, Italia e deri tek ekonomitë më të vogla si Austria, Holanda apo Danimarka, ndërtimi është një industri me marzhe të ulëta fitimi, ku pjesa më e madhe e Vlerës së Shtuar konsumohet nga paga, sigurimet shoqërore, standardet teknike, kostot e lejeve, kërkesat e forta ligjore dhe raportimet e detyrueshme.

Në vendet europiane, pesha e shpenzimeve të personelit zakonisht shkon nga 45% deri në 55% të Vlerës së Shtuar në ndërtim, sidomos në ekonomitë me sektor ndërtimi të formalizuar dhe me teknologji ndërtimi më të sofistikuar.

Në Europë, fitimi i sektorit të ndërtimit ka një peshë tipike nga 8% deri në 15% të Vlerës së Shtuar. Në pjesën e taksave, vendet e BE-së zakonisht raportojnë një peshë që shkon midis 20% dhe 30% të Vlerës së Shtuar.

Në disa shtete, sidomos ato me sektor ndërtimi të madh si Franca apo Belgjika, taksat dhe kontributet arrijnë edhe më shumë, për shkak të rregullimeve më të forta dhe standardeve të larta të kontrollit.

Në Shqipëri, sektori dominohet nga fitime të larta, kosto pune më të ulëta dhe një peshë relative më të dobët të rregullimit fiskal. Kjo e vendos industrinë shqiptare të ndërtimit shumë larg modelit europian.

 

 

Tregtia, paga të ulëta, fitime të larta

Sektori i tregtisë gjithashtu çon gati gjysmën e Vlerës së Shtuar për fitime. Në vitin 2023, vlera e shtuar në këtë sektor ishte 210 miliardë lekë, ku 38% u nda për pagat, 48% për fitime dhe rreth 14% taksa.

Pjesa e shpenzimeve të personelit në Vlerën e Shtuar në tregti mbetet përgjithësisht e ulët gjatë 2010 – 2023. Në BE, veçanërisht në vendet e zhvilluara si Gjermania, Franca, shpenzimet e personelit në tregti zakonisht zënë 50% deri në 65% të Vlerës së Shtuar.

Tregtia në vendet europiane është një sektor me intensitet të lartë pune, të formalizuar, me kontrata të rregulluara, paga më të larta dhe një pjesë të madhe të shpenzimeve që lidhen me trajnimin dhe kualifikimin e stafit.

Në Shqipëri, pavarësisht rritjes së pagave, sektori vijon të karakterizohet nga paga të ulëta, punësim informal, rotacion i lartë i punonjësve dhe një strukturë që mbështetet ende shumë te puna sezonale dhe me kohë të pjesshme, gjë që shpjegon diferencën e madhe me BE-në.

Eleni Babameto, e cila administron kompaninë e tregtimit me shumicë të ushqimeve “Teuta”, tha se kostot e fuqisë punëtore po rrisin peshën e shpenzimeve në Vlerën e Shtuar, duke lajmëruar se vështirësitë për punonjës janë në rritje, edhe pse pagat janë më të larta.

Në vendin tonë, fitimi neto përbën pjesën më të madhe të Vlerës së Shtuar në bizneset e tregtisë. Në disa vite, ai arrin nivele mbresëlënëse si 54% në 2010, 60% në 2011 dhe 58% në 2016, ndërsa në vitet më të fundit, luhatet midis 49% dhe 53%.

Këto janë nivele jashtëzakonisht të larta për sektorin e tregtisë. Në Bashkimin Europian, fitimet janë në intervalet 10% deri në 20% të Vlerës së Shtuar.

Në vende si Gjermania apo Holanda, fitimi në tregti shpesh merr më pak se 15% të Vlerës së Shtuar.

Marzhet e fitimit në bizneset e tregtisë shqiptare tregojnë për një treg të brendshëm më pak konkurrues, çmime relativisht të larta të produkteve, informalitet në hallkat e zinxhirit të furnizimit dhe një strukturë që lejon fitime shumë më të mëdha sesa ato të zakonshme në BE.

Pjesa e taksave neto në Vlerën e Shtuar shfaqet e ulët dhe e paqëndrueshme në Shqipëri. Ajo varion nga nivele relativisht të larta si 43% në vitin 2012, një anomali e lidhur me deklarimin e ulët të fitimeve atë vit, deri në nivele minimaliste si 8–12% në shumicën e viteve sidomos pas pandemisë.

Në BE, taksat dhe kontributet në sektorin e tregtisë zakonisht zënë nga 20% deri në 30% të Vlerës së Shtuar, për shkak të rregullimit më të qëndrueshëm fiskal dhe deklarimit më të plotë të të ardhurave.

Tregtia shqiptare është një sektor me fitime shumë më të larta se mesatarja europiane, me kosto pune relativisht të ulëta dhe me barrë tatimore më të vogël në raport me Vlerën e Shtuar.

 

 

Energjia, ndër sektorët më të paqëndrueshëm

Sektori i energjisë elektrike, ujit dhe gazit në vendin tonë është i ndikuar nga ciklet klimatike dhe çmimet në tregjet ndërkombëtare, të cilat ndikojnë Vlerën e Shtuar dhe shpërndarjen e saj. Sipas të dhënave zyrtare në vitin 2023, Vlera e Shtuar në sektorin e energjisë ishte 101 miliardë lekë, gati dyfish me vitet e mëparshme.

Rreth 58 miliardë lekë ose 57% e Vlerës së Shtuar u shpërnda për fitim për bizneset, 21.9% për pagat e punonjësve dhe 20% për taksat.

Pesha e pagave në Vlerën e Shtuar në sektorin e energjisë gjatë 2010 – 2023 ka ulje-ngritje, në varësi të luhatjeve në Vlerën e Shtuar.

Zakonisht në BE, shpenzimet e personelit në sektorin e energjisë janë shumë më të qëndrueshme dhe zakonisht zënë 25% deri në 35% të Vlerës së Shtuar, pasi sektori është i stabilizuar, i integruar dhe me cikle të kufizuara humbjesh. Formalizimi i lartë dhe investimet e mëdha teknologjike e bëjnë strukturën e kostove të jetë shumë më pak e varur nga faktorët e jashtëm sesa në Shqipëri.

Sektori i energjisë në vendin tonë në vitet si 2011, 2012 dhe 2013 regjistroi humbje të mëdha, të cilat dalin edhe si përqindje negative të Vlerës së Shtuar.

Këto janë humbje të pazakonta për standardet europiane, pasqyrojnë krizën e thellë që sollën vitet me thatësirë, borxhet e grumbulluara të CEZ-it dhe çrregullimet financiare të sektorit publik të energjisë. Vetëm nga viti 2015 e në vazhdim, sektori fillon të rikuperohet i ndikuar nga investimet e reja dhe çmimet e rritura të energjisë dhe eksportet.

Në BE, bizneset ndajnë mesatarisht 5-15% të Vlerës së Shtuar për fitime dhe pjesën e tjetër e shpërndajnë për paga dhe taksa. Arsyeja është se sektori energjetik europian është më i rregulluar, më pak i ekspozuar ndaj përkeqësimeve klimatike ekstreme dhe nuk ka varësinë strukturore nga një burim i vetëm prodhimi, siç ndodh në Shqipëri me hidrocentralet.

Për sa u përket taksave neto, edhe këtu Shqipëria paraqet luhatshmëri të skajshme. Në disa vite, pesha e taksave është tepër e lartë, për shkak të humbjeve.

Në BE, pesha e taksave në Vlerën e Shtuar është shumë më e qëndrueshme dhe zakonisht lëviz midis 20% dhe 30%, edhe në sektorët e rregulluar si energjetika.

 

 

Turizmi rrit pagat dhe ul marzhet e fitimit

Pas industrisë përpunuese, hotelet dhe restorantet ndajnë më shumë nga Vlera e Shtuar për pagat e punonjësve, për shkak se aktiviteti i tyre është i bazuar kryesisht te personeli.

Në vitin 2023, Vlera e Shtuar në sektorin e turizmit ishte 58.6 miliardë ku 43.5% e saj shkoi për pagat e punonjësve, 39% për fitime dhe 17.3% për taksa.

Në vitet 2010 – 2016, pjesa më e madhe e Vlerës së Shtuar shkonte te fitimi neto, shpesh mbi 40% dhe në disa vite, mbi 50%, dukshëm më e lartë se mesatarja e Bashkimit Europian, ku fitimi neto në këtë sektor zakonisht luhatet midis 25–35% të Vlerës së Shtuar, pasi kostot e personelit dhe taksat zënë një peshë më të madhe.

Pas vitit 2016, panorama ndryshon dukshëm. Shqipëria gjatë kësaj periudhe përjetoi rritje të kostove të punës, formalizim më të lartë të pagave.

Kjo tregon se sektori është bërë më pak fitimprurës dhe më i ekspozuar ndaj rritjes së kostove, duke reflektuar mungesën e fuqisë punëtore dhe presion për përmirësim cilësie.

Në vitet e pandemisë, kjo tendencë u përmbys përkohësisht, ndërsa të ardhurat bien, struktura e kostove zhvendoset dhe fitimi neto rritet në mënyrë artificiale në 2020 – 2021 (deri në mbi 30%), një anomali e shkaktuar nga rënia e aktivitetit dhe jo nga përmirësimi real i performancës.

Në periudhën 2022 – 2023, sektori hyn në një fazë të re stabilizimi. Pesha e pagave në Vlerën e Shtuar zbret pak, por mbetet e lartë me rreth 42–43% në 2023, ndërsa fitimi konsolidohet rreth 39%.

Krahasuar me BE-në, Shqipëria vijon të ketë marzhe fitimi më të larta. Kjo diferencë lidhet edhe me strukturën specifike të tregut shqiptar, bizneset janë relativisht të vogla, kostoja e punës mbetet ende më e ulët se në BE, dhe informaliteti është më i lartë.

Për sa u përket taksave neto, pesha e tyre është dukshëm më e ulët se në BE gjatë gjithë periudhës në krahasim.

Teksa në vendet e BE-së, taksat mbi produktet dhe pagat në hoteleri-restorante zënë zakonisht 20–30% të Vlerës së Shtuar, në Shqipëri kjo peshë luhatet shpesh midis 13–18%, me disa vite ku rritet deri në 27% (2018) përpara se të stabilizohet sërish rreth 17%.

Sektori shqiptar i akomodimit dhe shërbimit ushqimor po afrohet gradualisht me strukturën e kostove të BE-së, sidomos në peshën e shpenzimeve, por vijon të ruajë fitime më të larta se mesatarja europiane.

 

 

Paga në rritje, fitime të larta, ja transformimi i TIK

Të dhënat e sektorit të Transportit, Informacionit dhe Komunikimit tregojnë një ndryshim të dukshëm në dinamikat e shpërndarjes së Vlerës së Shtuar gjatë periudhës 2010 – 2023, duke reflektuar zhvillimet teknologjike, rritjen e kostove të punës dhe formalizimin e lartë të sektorit.

Në fillim të dekadës, pesha e shpenzimeve të personelit ishte relativisht e ulët, rreth 26–27% të Vlerës së Shtuar, çka dallon ndjeshëm nga mesatarja e Bashkimit Europian, ku kostot e punës në këtë sektor zakonisht zënë 45–55% të Vlerës së Shtuar, sidomos në aktivitetet e telekomunikacionit dhe IT-së.

Ndërsa vendet e BE-së karakterizohen nga një forcë pune e kualifikuar ose shumë e kualifikuar dhe paga më të larta, Shqipëria ishte ende në fazën e parë të rritjes së industrisë digjitale, me paga të ulëta dhe me strukturë më të thjeshtë shpenzimesh.

Pesha e shpenzimeve të personelit në këtë sektor po rritet ndjeshëm, duke kaluar nga 35–36% në 2013 – 2014 deri në mbi 40–45% pas vitit 2018. Në vitin 2023, kjo kategori arrin rreth 42%, shumë pranë mesatares së BE-së.

Rritja e pagave në sektorët IT, Telekomunikacionit dhe Shërbimeve të Informacionit po udhëhiqet nga nevojat e larta për aftësi, por në anën tjetër ka pak profesionistë, duke bërë që pesha e pagave në Vlerën e Shtuar të vijë në rritje.

Pjesa e fitimeve në Vlerën e Shtuar ka pësuar luhatje gjatë 2010 – 2023, por sërish mbetet e lartë në mbi 39% në vitin 2023, më shumë se nivelet e BE-së, ku fitimi neto në këtë sektor rrallëherë i kalon 20–25% të Vlerës së Shtuar, për shkak të konkurrencës së fortë, rregullimit të tregut dhe investimeve kapitale të mëdha (sidomos në telekomunikacion).

Pjesa e fitimeve në Vlerën e Shtuar në këtë sektor pësoi luhatje nga 2013 në 2018 për shkak të ristrukturimeve të mëdha në operatorët celularë dhe rënies së të ardhurave nga telekomunikacioni tradicional.

Sa u përket taksave neto, peshat janë dukshëm më të larta se në sektorin e turizmit dhe shumë pranë strukturës fiskale të BE-së. Vitet 2013 – 2018 tregojnë nivele të larta të taksave (44–51%) të Vlerës së Shtuar, të cilat në disa raste tejkalojnë edhe mesataren europiane.

Rritja e tatimeve indirekte, si dhe rregullimet tarifore pas rënies së konkurrencës në treg duket se kanë rritur ngarkesën fiskale mbi sektorin.

Pas vitit 2019, pesha e taksave në Vlerën e Shtuar ra ndjeshëm, duke u stabilizuar rreth 23–35%, më pranë niveleve tipike europiane, ku kjo kategori zakonisht zë 20–30% të Vlerës së Shtuar.

 

 

Shërbimet, dominojnë pagat dhe fitimet, më pak taksat

Shpërndarja e Vlerës së Shtuar në sektorin e shërbimeve gradualisht po afrohet me Bashkimin Europian, por ende me dallime. Në vitin 2023, Vlera e Shtuar në këtë sektor arriti 115 miliardë lekë, ku 42% u shpërnda për pagat e personelit, 34.4% për fitime dhe 23.7% për taksa dhe tatime.

Rreth viteve 2010 – 2012, shpenzimet e personelit zënë një peshë rreth 40–41% të Vlerës së Shtuar, më të ulëta se mesatarja e Bashkimit Europian, për shkak të pagave të ulëta. Sektori shqiptar i shërbimeve në vitet 2010 mbështetej ende te struktura tradicionale me paga më të ulëta, produktivitet të ulët dhe nivel më të lartë informaliteti.

Ndryshimi fillon të bëhet më i theksuar pas vitit 2014, kur pesha e shpenzimeve të personelit rritet dukshëm dhe arrin kulmin mbi 58% në 2017 – 2018, pranë dhe madje mbi nivelin europian në disa segmente të shërbimeve, sidomos në aktivitetet që kërkojnë kapital njerëzor të kualifikuar.

Ky ritëm i kostove të punës në Shqipëri përputhet me zhvillimet në treg me rritjen e pagave, emigrimin e profesionistëve, konkurrencën e fortë për talente.

Ndërkohë pjesa e fitimeve në Vlerën e Shtuar ka pësuar luhatje. Në vitin 2010, bizneset e shërbimeve çonin mbi 40% të Vlerës së Shtuar për fitime. Rikuperimi pas vitit 2015 e çon sërish sektorin në nivele fitimi mbi mesataren europiane, nga rritja e produktivitetit dhe zgjerimi i bizneseve që ofrojnë shërbime të specializuara.

Pesha e taksave në sektorin e shërbimeve erdhi në ulje gjatë dekadës. Në vitin 2010, mbi 18% e Vlerës së Shtuar shkoi për taksa dhe tatime dhe vijoi me ulje sidomos pas pandemisë në vitin 2020, kur taksat në këtë sektor zinin 14-17% të Vlerës së Shtuar.

Në vendet e BE-së, ky tregues zakonisht varion 15–25%, me stabilitet shumë më të madh sesa ai i vërejtur në Shqipëri.

Të dhënat tregojnë se sektori shqiptar i shërbimeve po bëhet i ngjashëm me BE-në në aspektin e strukturës së kostove të punës, duke reflektuar rritjen e pagave dhe formalizimit.

Megjithatë, mbetet më i paqëndrueshëm në marzhe fitimi dhe në kontributin fiskal krahasuar me tregjet europiane, ku stabiliteti është tipar kyç i sektorit të shërbimeve. Shqipëria ka ruajtur fitime më të larta se BE në disa vite.

 

 

The post Për paga, fitime, apo taksa, si ndahet vlera e shtuar në ekonomi appeared first on Revista Monitor.

Sektori i përpunimit të qumështit po përballet me rënie të kërkesës, stoqe të mallrave të pashitura dhe kosto të lartë prodhimi. Qeveria ka propozuar kompensim 10% të TVSH-së për inputet bujqësore (farat, pesticidet, fidanët), duke synuar formalizimin dhe uljen e kostove të prodhimit. Industria kërkon gjithashtu barazimin e TVSH-së në 10% për blerjen dhe shitjen e qumështit, për të ulur presionin financiar dhe për të parandaluar rritjen e çmimeve për konsumatorët.

 

Dorina Azo

Pritshmëria për rritje konsumi në muajt e verës nga turistët e huaj, e cila nuk arriti të realizohej, krijoi stoqe të mallrave të pashitura edhe te prodhuesit e produkteve të bulmetit.

Drejtuesi teknik i fabrikës së qumështit “VITA 2001 sh.p.k”, Taulant Pupa, pohoi se në muajt e verës grumbulloi stok të pashitur për djathin e bardhë. Produktin e grumbulluar nga mbiprodhimi, nisur nga parashikimet për më shumë shitje në verë, zoti Pupa tha se arriti ta shesë me ulje çmimi.

“Gjatë muajve të verës u krijua një sasi e konsiderueshme e produktit të pashitur, veçanërisht për djathin e bardhë. Tradicionalisht, në muajt e verës prodhohen më tepër mallra bulmeti, pasi gjatë sezonit turistik kërkesa rritet.

Por këtë vit, kërkesa rezultoi e njëjtë me vitin e kaluar, nuk pati rritje. Për shkak të kostove të larta që ka magazinimi i mallrave të pashitura, përfshirë mbajtjen e tyre në frigorifer, si dhe nevoja për likuiditet, na detyroi të heqim stokun e krijuar, duke e shitur me çmim më të lirë për sektorin HoReCa (Hotele-Restorante dhe Katering)”, thekson z. Pupa.

Sipas tij, pas përfundimit të muajve të verës, kërkesa për mallra bulmeti vijon të mbetet e njëjtë me vitin e kaluar duke marrë në konsideratë edhe ndryshimet demografike të viteve të fundit në vend.

Situata me kërkesën paraqitet e ngjashme edhe për operatorë të tjerë të industrisë së bulmetit, të cilët tradicionalisht shtojnë prodhimin gjatë verës për të magazinuar mallrat.

Një drejtues tjetër i fabrikave të përpunimit të qumështit tha se “gjatë muajve të verës nuk arritëm të heqim stokun e grumbulluar, për shkak të rënies së konsumit nga sa pritej. Për rrjedhojë, pas përfundimit të sezonit, nuk e shtuam prodhimin, nuk blemë më tepër qumësht prej fermerëve, me qëllim shitjen e mallit të magazinuar”.

Luis Ndreka, përfaqësues i kompanisë ADG (ish-Lufra) shton se kërkesa është në rënie, e ndikuar nga pakësimi i numrit të turistëve të diasporës dhe Kosovës.

“Kërkesa nga konsumatorët është tkurrur pak, ndërsa konkurrenca në çmime është rritur. Në lidhje me turizmin, ardhja e turistëve të huaj nuk ka sjellë efektet e pritshme.

Numri total i turistëve ka qenë i njëjtë me vitin e kaluar, por ka pasur ulje të turistëve shqiptarë të diasporës dhe nga Kosova. Kjo rënie, pjesërisht u zëvendësua me turistët e huaj, të cilët zakonisht nuk i parapëlqejnë produktet shqiptare të bulmetit, duke kërkuar më shumë produktet e vendeve të tyre të origjinës”.

 

 

Ofertë – kërkesa ul çmimin e qumështit në grumbullim

Shtimi i prodhimit të qumështit, i shoqëruar me rënie të kërkesës, veçanërisht gjatë sezonit të verës, po krijon sfida në të gjitha hallkat e zinxhirit të sektorit.

Së pari, çmimi i qumështit të lopës për grumbullim është ulur 10% krahasuar me çmimet në fillim të vitit, në disa zona me zhvillim blegtorie të Shqipërisë së Mesme.

Sipas të dhënave të tregut, për grumbullim, qumështi i lopës aktualisht shitet me çmim 56 deri në 63 lekë për litër (pa TVSH), në varësi të madhësisë së fermës. Në fillim të 2025-s, çmimet e qumështit të lopës për grumbullim në vend luhateshin nga 62 deri në 63 lekë për litër (pa TVSH).

Luis Ndreka, nga kompania e përpunimit të qumështit “ADG sh.p.k”, shpjegon se edhe pse konsumatori ka ulur lehtë kërkesën për produktet e bulmetit, ndikimi kryesor në rënien e çmimit të qumështit për lëndë të parë vjen nga rritja e ofertës në treg.

Kjo ka shtyrë grumbulluesit të ulnin çmimin e blerjes së qumështit nga fermerët, në përpjekje për të balancuar sasinë e ofertës me kërkesën (shitjet aktuale).

Në zonën e Juglindjes, sipas Taulant Pupës, çmimi i qumështit si lëndë e parë ka mbetur i pandryshuar, duke qëndruar në nivele 57 deri në 60 lekë për litër (pa TVSH). Z. Pupa thekson se aktualisht, prodhimi i qumështit të lopës është në rritje, por parashikon pakësim për vitet e ardhshme, për shkak të emigrimit të të rinjve.

“Në zonat e Juglindjes vihet re një rritje e numrit të krerëve të lopëve, kryesisht në fermat e vogla. Fermerët që më parë kishin 5 ose 10 lopë, kanë shtuar edhe 5 deri në 10 krerë të tjerë. Kjo rritje lidhet me qëndrueshmërinë dhe leverdishmërinë e çmimeve të shitjes së qumështit për grumbullim.

Megjithatë, shumica e këtyre fermave të vogla menaxhohen nga fermerë të moshës 60–65-vjeçare, pasi të rinjtë vazhdojnë të jenë të painteresuar për blegtorinë. Ky faktor, i shoqëruar me emigracionin, mund të ndikojë negativisht në të ardhmen e sektorit, duke rrezikuar uljen e prodhimit dhe mungesën e lëndës së parë për përpunim.”

Në vitin 2024, sipas të dhënave të INSTAT, pati rënie të sasisë së grumbulluar për qumështin e lopës, deles dhe dhisë, duke ndjekur tendencën e pakësimit të numrit të krerëve të bagëtive.

Në vend, vitin e kaluar, u grumbulluan në total 95 mijë tonë qumësht, nga 101 mijë tonë të grumbulluara në vitin 2023. Krahasuar me vitin paraardhës, sasia e qumështit të grumbulluar ra me 6,6%.

Qumështi i lopës përbën pjesën më të madhe të sasisë së grumbulluar prej industrisë së përpunimit. Në vitin 2024 u grumbulluan 75 mijë tonë qumësht lope apo 6,5% më pak sesa në 2023. Sasia e grumbulluar e qumështit të deles arriti në 12 mijë tonë, apo 9,7% më pak krahasuar me 2023.

Sasia e grumbulluar e qumështi të dhisë ishte rreth 8 mijë tonë. Në raport me 2023 u grumbullua 3.1% qumësht dhie më pak.

Për vitin 2024, numri i krerëve të kafshëve prodhuese për qumësht shënoi rënie në pjesën dërrmuese të qarqeve me tradita në zhvillimin e blegtorisë.

Numri i lopëve në vend, në vitin 2024, arriti në 224 mijë krerë nga 232 mijë krerë që ishte numri i tyre në 2023, me rënie 3,5%. Rënia e numrit të lopëve është shënuar në qarqet si Berat, Korçë, Gjirokastër, Shkodër dhe Elbasan. Ndërsa për qarqet Fier, Vlorë dhe Lezhë pati rritje të krerëve.

Rënie nëpër qarqe është shënuar edhe te numri i deleve. Qarku me rënie më të lartë është Berati, me ulje 17,2%. Në Qarkun e Korçës, rënia është 10% dhe në Qarkun e Vlorës, 4.7%. Në qarqet Dibër dhe Durrës rënia është 2,3% dhe 5,2%.

Në Qarkun e Elbasanit ka pasur rënie prej 4,6%. Kukësi ka rënë me rreth 2%. Qarqet me rritje të krerëve të deleve në vitin 2024 janë Fieri me 1,1%, Lezha, Shkodra dhe Tirana me rritje nga 2-5%, krahasuar me vitin paraardhës.

Luis Ndreka thotë se rritja e krerëve të lopëve dhe deleve për Qarkun e Fierit është ndikuar nga modeli i qëndrueshmërisë së kontratave që përpunuesit zbatojnë me fermerët.

“Në industrinë e grumbullimit dhe përpunimit të qumështit, veçanërisht në Qarkun e Fierit, po konsolidohet modeli i kontratave 1-vjeçare, me rishikim të çmimit çdo 4 muaj, për të reflektuar ndryshimet sezonale dhe lëvizjet në tregjet ndërkombëtare”, nënvizon ai.

 

 

 

Bien edhe importet e qumështit

Sektori i përpunimit të qumështit po përballet edhe me një dinamikë të re. Për periudhën janar–shtator 2025, importet e qumështit ranë me 12% krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit të mëparshëm. Për 2024, sasia e qumështit të importuar shënoi rritje me 22% krahasuar me 2023.

Rënie ka shënuar edhe qumështi pluhur, importet e të cilit u ulën me 10%, për muajt janar-shtator 2025, krahasuar me vitin e mëparshëm.

Përpunuesit vendas shpjegojnë se rënia e importeve lidhet kryesisht me rritjen e prodhimit në fermat shqiptare. Në muajt e verës, kur tradicionalisht rriten importet për shkak të kërkesës më të lartë për lëndë të parë, sivjet pjesa më e madhe e kërkesës së tregut u mbulua nga fermat vendase.

“Importi ka rënë sepse prodhimi në vend është rritur. Rrjedhimisht edhe çmimi i qumështit në fermë ka rënë pak, duke e bërë më tërheqëse furnizimin vendas”, pohon Luis Ndreka nga kompania “ADG sh.p.k.”.

Edhe në Europë, ashtu si në Shqipëri, çmimi i qumështit ka rënë, i ndikuar nga presioni i tepricës së prodhimit dhe rënies së kërkesës për bulmet.

Qumështi i importuar nga vendet e BE-së dhe rajonit po tregtohet me çmim 45–54 lekë për litër (pa TVSH), duke shtuar presionin konkurrues ndaj furnizuesve vendas.

Në Europë, ulja e çmimeve ka ardhur edhe si pasojë e politikave tregtare të SHBA-së ndaj djathërave europianë, të cilat kanë kufizuar eksportet dhe kanë krijuar tepricë qumështi.

Kjo ofertë e lartë po ndikon zinxhirin e furnizimit në të gjithë rajonin, duke ulur çmimin e qumështit të importuar drejt Ballkanit.

Pavarësisht se sektori i përpunimit të qumështit po hyn në një fazë të re, ku rritja e prodhimit vendas, rënia e kërkesës dhe ndryshimet në tregtinë ndërkombëtare pritet të vazhdojnë të ndikojnë te çmimet e lëndëve të para dhe struktura e furnizimit gjatë muajve në vijim, përpunuesit theksojnë se kostot e prodhimit për ta vijojnë të mbeten të larta.

Faktori kryesor mbetet çmimi i lartë i qumështit vendas për lëndë të parë, krahasuar me çmimet e shitjes në fermat e Europës. Hendeku në çmime, sipas tyre, vijon të ndikohet tërësisht nga mungesa e ekonomisë së shkallës së fermave shqiptare dhe subvencionet më të ulëta.

Qumështi nga fermerët blihet me rreth 105 lekë për litër (me TVSH), ndërsa për prodhimin e një kilogrami djathë dele duhen 7–8 litra qumësht. Për rrjedhojë, kostoja totale për kilogram djathë arrin në 900–1000 lekë.

Sipas industrisë, çmimi i lartë i lëndës së parë, pagat në rritje, taksat dhe mungesa e subvencioneve shtojnë presionin mbi çmimin final të produkteve. Për rrjedhojë, përpunuesit nuk parashikojnë t’i ndryshojnë çmimet e shitjes për produktet e bulmetit.

 

 

Sfidë edhe cilësia…

Ilir Pilku, drejtori ekzekutiv i Shoqatës së Industrisë së Përpunimit të Qumështit, tha gjithashtu se për sektorin, sfidë kryesore mbetet cilësia e qumështit, ngarkesat mikrobike, mungesa e sistemeve të ftohjes në fermë, prania e mundshme e mbetjeve të antibiotikëve dhe parametrave fiziko-kimikë – faktorë që ndikojnë drejtpërdrejt në qëndrueshmërinë e produkteve dhe sektorit gjithashtu.

“Aktualisht, vetëm fabrikat që përpunojnë sasi të konsiderueshme qumështi dhe respektojnë standardet e larta të sigurisë ushqimore kanë investuar në laboratorë analizash dhe në pika grumbullimi, tanke ftohje dhe transport frigoriferik, investime thelbësore për standardizimin e cilësisë së qumështit të freskët.

Në lidhje me standardet e sigurisë ushqimore dhe teknologjisë së aplikuar, mund të themi që vetëm 10-15% të operatorëve përpunues të qumështit plotësojnë standardet ose kanë të njehsuar standardet dhe teknologjinë me ato të BE-së.

Certifikimet HAÇP, ISO 22000 apo IFS dhe BRC janë aplikuar me sukses në fabrikat elitare shqiptare, gjë që do t’u mundësojnë atyre të hynë në tregjet e BE-së në momentin e integrimit europian. Gjurmueshmëria, respektimi i rregullave të higjienës, laboratorët modernë dhe automatizimi i linjave i sigurojnë këta sipërmarrës një rritje të efikasitetit dhe sigurisë ushqimore për konsumatorët.

Ndërkohë, situata e baxhove të qumështit në Shqipëri (fabrikat e vogla dhe të mesme të përpunimit) është komplekse, me sfida strukturore por edhe me mundësi të mira zhvillimi, vetëm nëse do të arrihet të investohet për të plotësuar standardet e BE-së.

Megjithëse ekziston një traditë e fortë në prodhimin e djathërave dhe kosit, ndërkohë që cilësia e qumështit mbetet e paqëndrueshme dhe shumica e baxhove operojnë nën një teknologji të vjetruar, pa laboratorë, dhe kryesisht pa standarde të sigurisë ushqimore”.

 

Ndërhyrjet e qeverisë për ulje kostosh dhe formalizim

Me qëllim formalizimin e zinxhirit të tregtimit të produkteve bujqësore dhe uljen e kostove të prodhimit, me paketën e re fiskale, qeveria synon të rikthejë skemën e kompensimit të TVSH-së në bujqësi, por jo përmes faturave të blerësve, si veprohej në skemën e mëparshme, që u shfuqizua në janar të 2022.

Me skemën e re synohet që fermerët të kompensohen me 10% të TVSH-së së paguar për blerjen e inputeve bujqësore. Pra fermerët do të përfitojnë kompensim 10% të TVSH së paguar për inputet bujqësore (për farat, pesticidet dhe fidanët).

Prej vitit 2019 deri në dhjetor 2021, TVSH-ja për inputet bujqësore ka qenë zero. Nga 1 janari 2022, pas miratimit të ndryshimeve fiskale, hyri në fuqi vendosja e TVSH-së 10% te çmimet e inputeve bujqësore.

Në relacionin e draftit “Për disa ndryshime në ligjin nr. 92/2014, ‘Për Tatimin mbi Vlerën e Shtuar në Republikën e Shqipërisë’, i ndryshuar” theksohet se me normën 10% synohet të kompensohen prodhuesit bujqësorë për një pjesë të TVSH-së që paguajnë për inputet, në funksion të realizimit të prodhimeve të tyre bujqësore.

Masa e re fiskale vlerësohet pozitivisht edhe nga Shoqata e Industrisë së Përpunimit të Qumështit. Drejtori ekzekutiv i shoqatës, zoti Ilir Pilku, thekson se ndryshimi pritet të ndikojë pozitivisht për formalizimin e tregtimit të mallrave bujqësore dhe uljes së kostos për prodhimin e tyre.

“Kompensimi i fermerëve për TVSH-në e paguar është një instrument financiar i njehsuar me vendet e BE-së. Për të kompensuar fermerët për TVSH-në e pakompensuar mbi inputet, Shqipëria ka hartuar një skemë me normë të sheshtë që u lejon atyre të ngarkojnë një normë të supozuar (përafërsisht të barabartë me normën efektive të TVSH-së mbi inputet në të gjithë sektorin) në shitjet e tyre ndaj kompanive të tatueshme të përpunimit bujqësor apo grumbulluesve.

Kjo është e harmonizuar me grup-nenet 295–305 të Direktivës 2006/112 të BE-së për rimbursimin e TVSH-së për fermerët e vegjël dhe të mesëm, shtetet anëtare të BE-së aplikojnë një kompensim me normë të sheshtë për të rimbursuar fermerët që nuk janë tatimpagues të rregullt të TVSH-së, e cila varion mesatarisht me 10%.

Kjo nismë jo vetëm do të ulë kostot e prodhimit, por do të mundësojë edhe formalizimin e këtij sektori, i cili operon në një sistem fiskal të pakontrolluar”.

 

Kërkesa e industrisë

Përballë shtimit të kostove, kryesisht për shkak të çmimit të lartë të qumështit si lëndë e parë, që në Shqipëri blihet më shtrenjtë sesa në vendet e BE-së, kompanitë përpunuese po kërkojnë ndërhyrje nga qeveria.

Përfaqësues të industrisë kërkojnë barazimin e TVSH-së në 10% për blerjen dhe shitjen e qumështit, një masë që, sipas tyre, jo vetëm do të ulte presionin financiar mbi fabrikat e përpunimit, por edhe do të parandalonte rritjen e çmimeve të produkteve të bulmetit për konsumatorët.

Kërkesa e Shoqatës së Industrisë së Përpunimit të Qumështit për përgjysmimin e TVSH i është dorëzuar Ministrisë së Financave dhe Ministrisë së Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural.

“BE-ja aplikon norma të reduktuara të TVSH-së për ushqimet bazë, zakonisht në intervalin 5–10%, ndërsa disa shtete anëtare që përdorin edhe normë 0% për kategoritë më të ndjeshme të produkteve ushqimore, si buka, qumështi, vezët dhe frutat e freskëta.

Objektivi i kësaj politike është të mbështesë konsumatorët, të ulë kostot e jetesës dhe të garantojë akses universal në ushqime të shportës.

Kjo do të mundësojë barazimin e TVSH-së në blerje të qumështit nga fermerët e paformalizuar nga njëra anë dhe TVSH-në në shitje nga ana tjetër.

Ajo që dua të theksoj është që integrimi europian, plotësimi i kritereve të kapitullit 12 të BE-së, do ta transformojë të gjithë zinxhirin blegtoral nga ‘ferma në tavolinë’ me unifikim standardesh, gjë që do të rrisë ndjeshëm konkurrencën, por edhe mundësinë për të penetruar në tregje elitare europiane”, argumentoi Ilir Pilku për kërkesën e industrisë.

 

Të ardhurat e kompanive

Për vitin 2024, të ardhurat e kompanisë “ADG sh.p.k.” u rritën me 12% krahasuar me 2023. Ndërsa fitimet e kompanisë u shtuan me 13% në raport me vitin paraardhës, sipas të dhënave të QKB-së.

Për operatorin “ERZENI sh.p.k.” të ardhurat në 2024 u rritën me 14% krahasuar me 2023. Fitimet e kompanisë u zgjeruan me 13% në raport me vitin paraardhës.

Të ardhurat e kompanisë “Gjirofarma” për vitin 2024 ranë me 11% krahasuar me 2023, ndërsa fitimet u rritën 56%.

Të ardhurat e kompanisë “Mireli” për vitin 2024 ranë me 7% krahasuar me 2023. Fitimet e kompanisë ranë me 6%.

 

The post Përpunuesit e qumështit, në rreth vicioz   appeared first on Revista Monitor.

Kompensimi i TVSH së inputeve të përdorura për prodhim për fermerët e vegjël zgjidh një problem, por kërkon masa të tjera nxitëse që të rriten shitjet e prodhimeve shqiptare në tregun vendas ku TVSH e pakompensuar e inputeve të prodhuesve të vegjël ishte frenuese duke sjellë rritje çmimi e për pasojë ulje të konkurrencës.

 

Fatos Fico, Ekspert ekonomie

Përgjatë 110 viteve të pavarësisë, shteti shqiptar nuk ka mundur të krijojë një pavarësi ekonomike e as një profil kombëtar ekonomik se çfarë prodhon vetë, e çfarë duhet të sigurojë nga të tjerët. Shumë do të thoshin kemi nxjerrë naftë, krom, kemi pasur uzina e fabrika. Po, sherbela e malit është eksportuar dhe vazhdon të eksportohet.

Klasa politike shqiptare duke filluar nga vitet ’20 të shekullit të kaluar nuk ka qenë në gjendje të krijonte bazat për një ekonomi vendase dhe si rrugën më të lehtë ka gjetur ndihmat e ndërhyrjet nga jashtë për të krijuar sadopak një treg vendas dhe një ekonomi lokale. Italia, Bashkimi Sovjetik, Kina, Amerika me “çekun e bardhë”, e tani BE, burimet kryesore të ndihmave.

Edhe gjatë socializmit tregu funksiononte, madje sistemi e përdorte si rregullator, duke vendosur çmime shumë të larta për produktet që nuk arrinte të prodhonte e të përmbushte kërkesën, duke filluar nga ushqimet deri tek ato elektrike e elektronike, e duke paguar paga e shpërblime të ndryshme.

Ndihmat që na krijuan atë ndjesinë që sot shpesh e dëgjon kur takon dikë dhe e pyet – “Si je?” dhe të përgjigjet “E përgjithshmja mirë… !”.

E vërtetë, ashtu ka qenë dhe është, e përgjithshmja është gjithmonë mirë, po në veçanti? Importet e mallrave janë 9 miliardë euro dhe eksportet 3,7 miliardë, me një deficit tregtar gati të dyfishuar nga 2020 në 2024.

 

 

Është e thjeshtë, shumë e thjeshtë

Ky mentalitet i të priturit të shpëtimit nga lart, nga jashtë, ose me një zgjidhje tipike, reflektohet edhe në debatin për TVSH-në, ku kërkohet një zgjidhje alla shqiptare, as politike, as fiskale, as strukturore, për një problem që në fakt është i thjeshtë, i njohur dhe që ka zgjidhje prej kohësh në BE.

Tatimi mbi Vlerën e Shtuar është një taksë e vendosur mbi konsumin dhe një nga të ardhurat kryesore tatimore.

Në varësi të shkallës së TVSH, ajo e rrit çmimin final p.sh. me 20% nëse kjo është shkalla e saj, duke bërë që konsumatorët të paguajnë një çmim më të lartë. Duhet theksuar dhe përsëritur se mënyra si është ndërtuar kjo taksë është që paguhet vetëm një herë në fund nga konsumatori final dhe atë e mbledh shteti.

Bizneset prodhuese apo tregtare, subjekte të TVSH, nuk e paguajnë atë, përveç rastit kur janë konsumatorë finalë, por e kreditojnë ose e debitojnë tek organet tatimore dhe në fund kanë një bilanc zero për TVSH-në.

Nëse një biznes subjekt TVSH ka TVSH të mbledhur të paderdhur në shtet ose TVSH fiktive, kjo quhet vepër penale dhe është e dënueshme. Thjesht bizneset nuk e paguajnë këtë taksë, përveçse përkohësisht kur e blejnë një mall apo shërbim dhe e rimarrin vlerën që kanë paguar kur e shesin mallin apo shërbimin te një i tretë.

Kur mbyllet bilanci i një subjekti me TVSH, sa TVSH ka parapaguar te shitësit me TVSH, po aq do të marrë mbrapsht nga blerësit me TVSH apo tatimet, me përjashtim të atyre mallrave e shërbimeve kur është vetë konsumator final, dhe nëse ka tepricë e derdh në shtet.

Nëse një biznes ka paguar TVSH te shitësi dhe nuk e shet produktin apo shërbimin te një blerës me TVSH si p.sh. në rastin e eksporteve, atëherë kërkon që ajo t’i rimbursohet për vlerën e shtuar të krijuar.

Nëse një biznes bujqësor subjekt i TVSH i shet domate një pike grumbullimi me 100 lekë çmim, pika e blen me 100 lekë plus 20 lekë TVSH, dhe kur e shet p.sh. në një dyqan me 200 lekë plus 40 lekë TVSH, derdh në tatime 20 lekë, sepse 20 lekë i ka paguar më parë dhe kur dyqani e shet me 300 lekë, TVSH që paguan konsumatori final është 60 lekë, nga këto dyqani derdh 20 lekë në shtet, sepse 40 i ka paguar më parë dhe kështu gjatë zinxhirit nga prodhuesi te tregtari çdo hallkë dhe kalim ka gjeneruar vlerë të shtuar, e për pasojë dhe TVSH, po ajo është paguar vetëm nga konsumatori final, prodhuesi dhe biznesi nuk e kanë atë pjesë të çmimit.

Në fakt është përbërës i çmimit të produktit, por vetëm për kostot e llogaritjes dhe bashkëveprimit me organet tatimore, p.sh. ekonomisti, kompjuterët, ruajtja e dokumenteve, softuerët e dedikuar, lidhja online, koha e punës, të cilat janë të konsiderueshme.

Në rastin kur pika e grumbullimit eksporton, kemi të njëjtat hapa 100 lekë plus 20% blerja nga një subjekt me TVSH e domateve, dhe pastaj 200 lekë te blerësi jashtë, pika do të kërkojë nga tatimet rimbursimin e 20 lekë TVSH që ka paguar më parë, sepse blerësi final i huaj nuk është subjekt i TVSH dhe pika nuk ka mbledhur TVSH nga ai. Që TVSH e saj të jetë zero në bilanc, ajo do të marrë transfertë nga shteti për pagesën e TVSH-së të bërë në blerje.

Kur pika blen mall nga një fermer pa TVSH sipas ligjit aktual dhe atij që parashikohet të futet në fuqi, pika e grumbullimit apo çdo biznes blerës me TVSH nuk paguan TVSH te fermeri dhe as nuk mund të kërkojë transfertë apo kreditim nga tatimet për këtë blerje.

Ndërsa kur ia shet po këtë mall një dyqani me TVSH dhe i shton blerjes prej 100 lekë, dhe 100 lekë vlerë të shtuar do ta shesë 200 lekë plus 40 lekë TVSH, të cilat i paguan blerësi subjekt i TVSH dhe pika duhet t’i derdhë në shtet.

Për “cash flow” ose për paranë që qarkullon biznesi kjo është e rëndësishme, por ato para nuk janë pjesë e çmimit, ato janë taksë për shtetin të paguara nga konsumatori final, biznesi e ka marrë fitimin e tij me anë të vlerës së shtuar te produkti. Nëse e eksporton, as nuk mbledh dhe as nuk derdh TVSH, as për pjesën e tij dhe as të fermerit më parë.

Ndryshimi më i parë midis një aktiviteti bujqësor me TVSH dhe një fermeri të vogël pa TVSH është se subjekti me TVSH, siç e pamë më sipër e ndan çmimin (kosto, plus fitim) nga TVSH-ja, prodhuesi pa TVSH duhet ta bëjë atë pjesë të çmimit dhe përgjatë zinxhirit të tregtimit çmimi do të vazhdojë të rritet dhe konsumatori final paguan TVSH-në dy herë për pjesën e çmimit të prodhuesit.

Se sa e rrit TVSH-ja çmimin e një produkti të fermës, jo subjekte të TVSH-së, është një diskutim teknik dhe i gjatë në varësi të TVSH që paguhet për inputet, mekanikën, energjinë, shërbimet, llojin e aktivitetit, investimeve që duhen, etj.

Duhet theksuar që të gjithë prodhuesit të cilët kanë një xhiro vjetore deri në 10 milionë lekë nuk janë subjekte të TVSH dhe ofrojnë shërbime e mallra kudo në ekonominë lokale, dhe nuk janë vetëm bujqësorë. Të gjithë ata e përfshijnë koston e TVSH së lëndëve të para që përdorin në çmim.

Natyrshëm që shumë prodhues të vegjël për këtë arsye shesin ose kërkojnë të shesin direkt te konsumatori mallra dhe shërbime, përndryshe çmimi i tyre do të ishte shumë më i lartë nëse do të shisnin në biznese ndërmjetëse me TVSH, të cilat pastaj shesin te konsumatori final. P.sh. një prodhues artizanal këpucësh shet direkt në punishten e tij dhe jo në një dyqan këpucësh subjekt TVSH, i cili i rishet ato.

A duhet dhe këtyre artizanëve, prodhuesve t’u rimbursohet TVSH e inputeve dhe të diskutojmë të ketë dhe për ata 20% në shitje dhe 20% në blerje, sepse po vijnë këpucë të lira nga Kina, të cilat shiten në dyqane?

 

 

Situata në Shqipëri

Situata është e ndryshme për prodhimin bujqësor shqiptar, ku mbizotërojnë prodhuesit e vegjël. Tregjet dhe mënyrat e shitjes direkte nga ferma në qytet u luftuan egërsisht nga pushteti lokal, për arsye që ne nuk i dimë.

Ndërkohë BE ka direktiva dhe masa të cilat kërkojnë dhe nxisin pikërisht shitjet direkte nga fermerët e vegjël. Por, sidoqoftë shitja direkte dhe pse mjaft e mirë, nuk është e mjaftueshme për të tregtuar të gjithë prodhimin dhe për të bërë të mundur shtimin e vazhdueshëm të tij. Fermerët e vegjël duhet të shesin te bizneset agropërpunues, rrjetet tregtare dhe për eksport.

Ndërsa janë jo jetike shumë shërbime pa TVSH p.sh. të porosisësh te rrobaqepësi një kostum të dytë, apo një fustan tjetër për dasma, ushqimi është jetik, dhe kostot e tij janë mesatarisht sa 40% e të ardhurave të familjeve, për familjet e varfra dhe pensionistët edhe më shumë.

Prodhimi bujqësor është në vështirësi të mëdha prej problemeve strukturore, institucionale, si dhe për shkak të kostove në rritje të inputeve, të mekanizimit dhe të prodhimtarisë së ulët, të cilat rezultojnë në çmime më të larta që konkurrohen lehtë nga importi.

Për këto arsye, sepse ushqimi me çmime të arsyeshme dhe me standarde është një e drejtë njerëzore, ne duhet të mbrojmë dhe të përkrahim prodhuesit bujqësorë që ata jo vetëm të prodhojnë ushqim me kosto të përballueshme, por të mbrojnë dhe natyrën, si dhe pjellorinë e tokës e cila kur humbet është e pakthyeshme.

Veçanërisht ata që duhen ndihmuar e përkrahur janë prodhuesit e vegjël, për të cilët prodhimi bujqësor është e vetmja mënyrë jetese. Mbetet një objektiv madhor që prodhuesit bujqësorë të rriten, konsolidohen, sidomos të investojnë në kapital e njohuri. Për këtë, ata duhet të jenë subjekte me TVSH në prodhim dhe për tregtim në mënyrë që të jenë të ndara qartë: puna, investimet, kostot, çmimet dhe taksat.

Nga ana tjetër duhet të kujdesemi për prodhuesit e vegjël, si dhe konsumatorin, në mënyrë që të taksojmë sa më pak, madje aspak, këtë të drejtë njerëzore që është ushqimi, dhe jo ta taksojmë dy herë për pjesën e prodhimit, kur prodhimi vendas shitet për agropërpunim, në rrjetet apo dyqane me TVSH, si dhe për eksportin, që çmimet të jenë konkurruese me vendet që ndjekin politika kompensimi.

 

Historia na mëson

Ndihmat e mëdha nga ish-Bashkimi Sovjetik dhe më vonë Kina e bënë jo realiste dhe të matshme kundrejt tregut të lirë, ekonominë shqiptare. Përtej politikanëve dhe populli u brumos me idenë që çdo gjë është e mundur sepse dikush do të na ndihmojë.

Nëse askush nuk na ndihmon do të gjendet një rrugë jona, si të ndërtojmë socializmin me forcat tona, të ndërtojmë kapitalizmin duke privatizuar çdo gjë, të ndërtojmë ekonomi tregu me turistë dhe me radhë.

Nën këtë këndvështrim, të kërkosh që të barazohet TVSH në blerje me atë në shitje njëlloj si për subjektet me TVSH dhe për subjekte jo të TVSH-së dhe këtë ta kërkojnë biznesmenë, politikanë, gazetarë, ndoshta dhe ekonomistë, nuk ka asnjë problem, madje kjo ka ndodhur dhe më parë.

Ndërsa përpiqemi shumë të ndërtojmë tipicitetin dhe të ruajmë traditën për prodhimet tona dhe ushqimet tona, zgjidhjet e kërkuara të problemeve jashtë ligjeve ekonomike e praktikave të provuara e të njohura të BE-së, mbeten ushqimi tipik mediatik, e shpesh politik i përditshëm.

Prodhimi bujqësor shqiptar duhet bërë efektiv dhe i qëndrueshëm, ka sfidën e integrimit në një nga ekonomitë më të avancuara e të investuara të BE-së, ka sfidën e krizave të ndryshme që rrezikojnë dhe atë pak sovranitet ushqimor që kemi, si dhe ndryshimet klimatike.

Por, ndërkohë fermerët duhet të prodhojnë dhe të konkurrojnë dhe një faktor ekonomik që ul konkurrueshmërinë e prodhuesve të vegjël shqiptarë është mënyra e tyre e prodhimit si subjekte të vegjël jo me TVSH, përtej sipërfaqes së vogël të fermës apo faktorëve të tjerë. Siç e pamë më sipër, prodhuesit e vegjël, në ndryshim nga të mëdhenjtë, duhet të përfshijnë në çmim dhe taksën e TVSH që paguajnë për inputet, shërbimet, energjinë, etj.

Taksa për inputet bujqësore aktualisht është në nivelin e taksave europiane në 10%. Shitjet direkte nuk funksionojnë dhe rrjetet tregtare e gjejnë më të lirë, për shkak të fragmentimit, standardeve dhe infrastrukturës, të importojnë sesa të sigurojnë produkte lokale për tregun vendas. Importet e ushqimeve kanë arritur në 1,5 miliardë euro me një deficit tregtar në rritje nga viti në vit dhe pse eksportet janë rritur në 550 milionë euro.

Eksportet shqiptare janë eksporte oportuniste në varësi të çmimit dhe hapësirave të përkohshme që krijohen në tregjet e huaja dhe e vetmja forcë që kanë është çmimi.

Kompensimi apo rimbursimi i prodhuesve në masën 10% të çmimit, është një masë e mirë, madje ajo mund të shkojë drejt mbikompensimit. Kompensimi i vendos ata në pozita të barabarta për sa i takon neutralitetit të TVSH-së, si te prodhuesit me TVSH.

Është detyrë, si dhe kërkesë nga BE që institucionet përgjegjëse si Ministria e Bujqësisë, ajo e Financave apo kushdo tjetër që ka kompetenca profesionale, të bëjë llogaritjet e duhura sa është vlera reale e TVSH së inputeve. Direktiva është që kompensimi nuk duhet ta kalojë atë vlerë.

Vende të ndryshme të BE-së kanë shkallë të ndryshme kompensimi, nga Spanja me rreth 12%, te Greqia me rreth 6%, dhe vlerësohen të jenë si një subvencion i fshehur. Në Spanjë, fermerët marrin më shumë para se sa kanë paguar taksë TVSH-je për inputet, në nënkompensim në Greqi, fermerët kanë paguar më shumë TVSH. Ka shumë vende që nuk e zbatojnë këtë skemë kompensimi për fermerët e vegjël jo me TVSH.

Spanja mbetet, sidoqoftë, një shembull i mirë për politikën dhe për fermerët, jo aq për shkallën e rimbursimit, por për faktin se fermerët e vegjël janë të organizuar në kooperativa, madje ka më shumë kooperativistë se fermerë sepse një fermer mund të bëjë pjesë në më shumë se një kooperativë.

Fermerët e vegjël përfitojnë kompensim të TVSH së inputeve nga kooperativa e tyre, e cila më tej funksionon si një biznes i madh me TVSH, duke i dhënë të gjitha avantazhet e biznesit.

Anëtarët fermerë prodhues e shesin së pari prodhimin me kërkesë pothuaj të garantuar, si dhe marrin dhe fitimin nga biznesi tregtar apo përpunues, po i tyre të cilat mund të jenë dhe më të mëdha se nga shitja e parë.

Duke u rikthyer te rasti i mësipërm kur një fermer do të shesë me faturë te një pikë për eksport apo për një rrjet tregtar me TVSH, do të marrë 100 lekë nga blerësi dhe 10 lekë nga shteti si kompensim.

Një kg domate e vitit 2025 e shitur p.sh. 100 lekë, teorikisht gjatë vitit 2026 do të bëhet 110 lekë për fermerin.

Si do të jetë në praktikë, mbetet për t’u parë, por duke ditur që forca negociuese është më e fortë e blerësit se sa prodhuesit, ky 10% ndoshta do të ndahet mes tyre, dhe më tej duke ditur se një pjesë e prodhimit nuk gjen treg, prodhuesit së paku do të shpresojnë se do të mund të arrijnë të shesin me kosto apo fitim minimal duke e zbritur atë kompensim nga çmimi. Kjo vlen më së shumti për eksportin dhe duket se do të ndikojë më pak në shtimin e shitjeve të prodhimit vendas në tregun shqiptar.

Rreziku më i madh duket një rritje e sforcuar e eksporteve duke sjellë përqendrim të prodhimit dhe investimeve për prodhime të caktuara që kanë kërkesë të kufizuar në tregun vendas, si për sasi dhe për çmim, por që kërkohen më shumë në tregun e jashtëm, duke sjellë një rritje të mëtejshme të importeve të ushqimeve.

E thënë më thjesht, pikërisht sepse asnjë vend i zhvilluar nuk prodhon kryesisht tranguj apo luleshtrydhe për eksport nëse nuk garanton që kur t’i shesë ato, nuk do të jetë në gjendje të blejë bukën.

Kompensimi duket se do të stimulojë edhe më shumë perimet, e disa fruta, si specat, trangujt, luleshtrydhet, rrushin e tavolinës së serrave, për eksport, ndërkohë do të rritet importi i ushqimeve të domosdoshme si drithërat, mishi, bulmeti.

Sovraniteti ushqimor nuk është që të prodhojmë çdo gjë me forcat tona, por duhet të jemi të përgatitur dhe të kemi bërë disa llogari, që nëse rrushi i serrave a luleshtrydhet kanë vlerë të shtuar, eksporti kundrejt grurit, disa pak para dhe toka duhen hequr mënjanë që të mund t’a blesh apo të prodhosh edhe bukën që do t’a shtrosh me reçelin e luleshtrydheve, kur ato të freskëta nuk gjejnë treg jashtë, dëmtohen nga moti, sëmundjet, apo kanë çmim minimal.

 

 

Institucione dhe shtylla

Kompensimi i TVSH së inputeve të përdorura për prodhim për fermerët e vegjël zgjidh një problem, por kërkon masa të tjera nxitëse që të rriten shitjet e prodhimeve shqiptare në tregun vendas ku TVSH e pakompensuar e inputeve të prodhuesve të vegjël ishte frenuese duke sjellë rritje çmimi e për pasojë ulje të konkurrencës.

Sidoqoftë kompensimi i TVSH për fermerët e vegjël ndërsa mjaft i rëndësishëm nuk është shtylla kryesore e prodhimit bujqësor dhe zhvillimit rural, të cilat mbeten subvencionet direkte, si dhe masat e zhvillimit rural që parashikon Politika e Përbashkët Bujqësore e BE (CAP). Shqipëria duhet të shkojë drejt pagesave të thjeshta për fermerët e vegjël, si e zbaton CAP për miliona fermerë të vegjël të Europës.

Zhvillimi rural kërkon institucione të përgjegjshme, demokraci, bashkëpunim lokal dhe pastaj para e fonde. Bllokimi nga BE i IPARD si instrument i zhvillimit rural tregoi se mungonin të parat dhe jo paratë.

Mungesa e përgjigjeve të qarta institucionale nga Ministria e Bujqësisë, etj., si dhe përgatitjet e munguara lidhur me skemën e kompensimit të TVSH për fermerët e vegjël kundrejt një pjese të politikës, bizneseve dhe mediave tregon se nuk jemi gati për skema që bien ndesh me interesa të ndryshme, kur ato bien ndesh me praktikat tashmë dhjetëra vjeçare të rishpërndarjes apo transfertave të fondeve publike për interesa zgjedhore apo drejt individë të caktuar.

Përfituesit e skemës janë të gjithë prodhuesit e vegjël që duhet të përfshihen në zinxhirin e shitjeve dhe aktualisht kemi mundësi ta bëjmë këtë pa pritur të na ndihmojë një aleat i madh vetëm për fermerët që të zgjidhë problemet e tyre, dhe të shpikim një rrugë tonën me TVSH 20% njëlloj hyrëse e dalëse për subjekte jo TVSH-je për të tjerët.

Për sa kohë do të vazhdojmë të flasim dy gjuhë të ndryshme për të njëjtën ekonomi, politika e cila thotë, “eksportojmë me sukses luleshtrydhe në 85 vende”, ndërsa qytetari thotë me aq para sa kam, e çmimet që janë “kërtollat janë edhe bukë, edhe gjellë”, patate të cilat fermerit po i kalben në arë.

The post Ti thua patate, unë them kërtolla appeared first on Revista Monitor.

Google ka sfiduar perceptimin e pathyeshmërisë së Nvidia. Por çipat e personalizuar të gjigantit të kërkimit mund të jenë të vështirë për t’u përdorur nga të tjerët, shkruan The Economist

 

Asnjë kompani nuk ka përfituar më shumë nga mania për Inteligjencën Artificiale (IA) sesa Nvidia, e cila sot është kompania me vlerën më të lartë në botë.

Gjatë tre viteve të fundit, investitorët e kanë çuar vlerën e aksioneve të saj në stratosferë, duke besuar se dominimi i saj në tregun e çipave të IA është i pakonkurrueshëm.

Prodhues rivalë çipash dhe startup-e kanë provuar t’i bëjnë vend vetes në biznesin e saj, me pak sukses.

Megjithatë, një nga klientët më të mëdhenj të Nvidia-s është shfaqur si konkurrenti i saj më i frikshëm deri më sot.

Së fundmi Google, pionier në arkitekturën “transformer” që qëndron në bazë të valës aktuale të IA, publikoi Gemini 3, një model të gjeneratës së fundit që tejkalon rivalë më të mëdhenj, përfshirë OpenAI, në shumicën e parametrave.

Vendimtare është se Gemini 3 u trajnua tërësisht mbi çipat e vet Google, të quajtur njësitë e përpunimit me tensor (TPU), të cilat ajo ka filluar t’ua ofrojë të tjerëve si një alternativë më e lirë ndaj njësive të përpunimit grafik të Nvidia-s (GPU).

Në nëntor, Anthropic njoftoi planin për të përdorur deri në 1 milion TPU të Google në një marrëveshje që raportohet të jetë me vlerë dhjetëra miliarda dollarë.

Raportimet se Meta, një tjetër gjigant teknologjik me ambicie të mëdha në IA, është gjithashtu në bisedime për të përdorur çipat e Google në qendrat e saj të të dhënave deri në vitin 2027, i shkaktuan Nvidia-s një humbje prej më shumë se 100 miliardë dollarësh nga kapitalizimi i saj i tregut, rreth 3% e totalit, më 25 nëntor, edhe pse më pas kompania e rifitoi pjesërisht vlerën e humbur.

 

 

Klientët e Nvidia-s kanë një nxitje të fortë për të eksploruar alternativa më të lira. Bernstein, një firmë kërkimore në investime, vlerëson se GPU-të e Nvidia-s përbëjnë mbi dy të tretat e kostos së një rafti tipik serverësh IA. TPU-të e Google kushtojnë nga gjysma deri në një të dhjetën e një çipi të barasvlefshëm të Nvidia-s (shikoni grafikun).

Këto kursime kanë rëndësi, duke pasur parasysh shumat gjigante që po derdhen aktualisht për fuqinë llogaritëse të IA-së.

Bloomberg Intelligence pret që shpenzimet kapitale të Google të arrijnë në 95 miliardë dollarë vitin e ardhshëm, me pothuajse tre të katërtat e tyre të përdorura për të trajnuar dhe për të ekzekutuar modelet e IA.

Investitorët, kohët e fundit, kanë kuptuar përparësinë e jashtëzakonshme të kostos që Google ka fituar falë çipave të vet; gjatë tre muajve të fundit, aksionet e kompanisë mëmë Alphabet janë rritur me 50 për qind, duke e bërë atë kompaninë e tretë më të vlefshme në botë.

Gjigantë të tjerë teknologjikë, përfshirë Amazon, Meta dhe Microsoft, kanë zhvilluar gjithashtu procesorë të personalizuar, dhe muajin e kaluar OpenAI njoftoi një bashkëpunim me Broadcom, një projektues çipash, për të zhvilluar procesorët e vet.

Por asnjëri nuk ka përparuar aq sa Google. Ajo filloi të projektojë çipat e saj më shumë se një dekadë më parë.

Në atë kohë, inxhinierët e Google vlerësuan se nëse përdoruesit do të aktivizonin një funksion të ri kërkimi me zë në telefonat e tyre për vetëm disa minuta në ditë, kompania do të duhej të dyfishonte kapacitetin e qendrave të saj të të dhënave, një parashikim që nxiti zhvillimin e një procesori më efikas të përshtatur për nevojat e Google.

Kompania tani është në gjeneratën e saj të shtatë të TPU-ve. Banka e investimeve Jefferies vlerëson se Google do të prodhojë rreth 3 milionë prej çipave vitin e ardhshëm, gati gjysmën e sasisë së Nvidia-s.

Për klientët e tjerë të Nvidia-s, megjithatë, kalimi te çipat e Google nuk do të jetë i thjeshtë. Avantazhi i Nvidia-s qëndron pjesërisht te CUDA, platforma software që u ndihmon programuesve të përdorin GPU-të e saj. Zhvilluesit e IA-së janë mësuar me të.

Dhe ndërsa software që rrethon TPU-të është krijuar duke pasur në mendje produktet e vetë Google, përfshirë kërkimin, CUDA synon të mbulojë një gamë të gjerë zbatimesh.

Për më tepër, sipas Jay Goldberg të Seaport Research Partners, analist i industrisë, mund të ketë një kufi në dëshirën e Google për t’i shitur TPU-të; ajo mund të parapëlqejë në vend të kësaj të drejtojë klientët e mundshëm drejt shërbimit të saj fitimprurës të cloud.

Për të penguar konkurrentët e saj në IA, Google mund të tundohet të mbajë të larta çmimet për çipat e saj.

E gjithë kjo mund të shpjegojë pse Jensen Huang, drejtuesi i Nvidia-s, nuk duket veçanërisht i shqetësuar.

Ai e ka përshkruar Google si “një rast shumë të veçantë”, duke pasur parasysh se kompania filloi zhvillimin e çipave shumë kohë para valës aktuale të IA, dhe ka hedhur poshtë përpjekjet e tjera si “super të këndshme dhe të thjeshta”.

Ai gjithashtu po mbështetet te fleksibiliteti. Arkitektura transformer që qëndron pas modeleve të IA, sot është ende në evolucion.

GPU-të, të cilat fillimisht u zhvilluan për lojëra kompjuterike, janë shumë të adaptueshme, duke u lejuar studiuesve të IA të testojnë qasje të reja. Nvidia mund të mos duket më aq e paprekshme sa dikur. Por forca e saj nuk duhet nënvlerësuar.

The post Duel në Silicon Valley appeared first on Revista Monitor.

Rritja më e frikshme e eksporteve të Kinës. Vendet po mbajnë radhë për të blerë mjetet dhe teknikat e shtetit të sigurisë të Partisë Komuniste Kineze, shkruan The Economist

 

“U takova me njerëzit më të dashur në rrugët e Serbisë: oficerë policie kinezë”, shkruan me entuziazëm një turist kinez në një artikull të publikuar nga një prej universiteteve të policisë në vendin e tij, për patrullimet e përbashkëta me policinë serbe në Beograd. “U ndjeva kaq i lumtur, i sigurt dhe krenar”, thotë ai.

Artikulli propagandistik përputhej në mënyrë të përsosur me vizionin e Kinës për sigurinë globale: një botë ku ajo ndihmon në “ruajtjen e paqes dhe sigurisë botërore”, duke respektuar “mosndërhyrjen në punët e brendshme”, në kontrast me mënyrat perëndimore të “unilateralizmit” dhe “përballjes mes blloqeve”.

Të paktën kështu e përshkroi iniciativën, kur e nisi atë në vitin 2022, lideri suprem i Kinës, Xi Jinping, të ashtuquajturën Nismë Globale për Sigurinë (GSI).

Që prej atëherë, Kina ka zgjeruar me ritme të shpejta aktivitetin e saj të sigurisë jashtë vendit, duke u ofruar qeverive të huaja trajnim policor dhe teknologji survejimi, me fokus te stabiliteti i brendshëm.

Kina po i ndihmon qeveritë jo vetëm të luftojnë kriminalitetin, por edhe të kontrollojnë qytetarët dhe të qëndrojnë në pushtet, dhe kjo po rezulton jashtëzakonisht e pëlqyer.

GSI, ashtu si tre nismat e tjera globale të Xi (për zhvillimin, qeverisjen dhe diversitetin kulturor), është në radhë të parë një përpjekje për të ndërtuar rrjete të reja ndikimi ndërkombëtar të përqendruara rreth Kinës.

Për këtë arsye ajo ka riformatuar një forum të vogël rajonal policor në ngjarjen më të madhe ndërkombëtare të sigurisë që organizon: Forumin Global të Bashkëpunimit për Sigurinë Publike.

Delegatë nga më shumë se 120 vende mblidhen për të diskutuar bashkëpunimin në fushën e sigurisë dhe për të admiruar teknologjitë policore të Kinës, përfshirë qentë robotikë.

Vitin e kaluar, organizatorët nisën “Indeksin Global të Sigurisë Publike”, i cili rendit vendet sipas vlerësimeve dukshëm arbitrare mbi indikatorë si kriminaliteti me armë, aksidentet rrugore dhe terrorizmi.

Performuesi më i mirë ishte Kina. SHBA-ja ishte në mënyrë të qëllimshme nën mesataren. Ishte një “riformatim i standardeve se çfarë do të thotë siguri dhe si duket ajo”, si dhe një përpjekje për të përcaktuar “shembullin e duhur për t’u ndjekur”, thotë Sheena Greitens nga Universiteti i Teksasit.

Ndikimi i Kinës në fushën e sigurisë publike po përhapet edhe në forma praktike.

Eksportet e teknologjisë së survejimit janë duke u rritur me ritme të larta. Dy firma kineze, Hikvision dhe Dahua, janë prodhuesit më të mëdhenj të kamerave të survejimit në botë, me një pjesë të kombinuar tregu 40%. Huawei furnizon sistemet e survejimit “Safe City” në më shumë se 100 vende.

Një hetim i fundit i InterSecLab, platformë hetimore dixhitale, zbuloi se kompania private kineze Geedge Networks u ka shitur qeverive të Etiopisë, Kazakistanit, Mianmarit dhe Pakistanit teknologji për kontroll të internetit, duke i ndihmuar t’i censurojnë dhe spiunojnë qytetarët e tyre.

 

 

Kina ka ofruar gjithashtu gati 900 sesione trajnimi për policinë dhe forcat e sigurisë së brendshme të 138 vendeve që prej vitit 2000, sipas një studimi të ri të Greitens, Isaac Kardon dhe Cameron Waltz në Carnegie Endowment for International Peace, institut kërkimor amerikan.

Numri vjetor i sesioneve është rritur gati dhjetëfish në dekadën e parë të qeverisjes së Xi, nga 14 në vitin 2010 në 138 në vitin 2019 (shih grafikun).

Ato ranë gjatë pandemisë së Covid-it dhe ende nuk janë rikthyer plotësisht në nivelet e mëparshme.

Shumica e programeve të trajnimit zhvillohen në akademi policie brenda Kinës, të cilat zakonisht presin grupe prej disa dhjetëra personash për disa javë ose muaj.

Ata mësojnë rreth sistemit të zbatimit të ligjit në Kinë, bëjnë vizita në zyrat lokale të sigurisë publike dhe ndjekin kurse mbi tema të specializuara si kontrolli kufitar apo siguria hekurudhore.

Shpesh fotografitë tregojnë drejtuesit e kursit duke u dhënë trajnerëve kopje të librit të Xi “Qeverisja e Kinës”. Ndonjëherë bëjnë edhe tai chi ose kaligrafi. Policia kineze gjithashtu vendoset në patrullime jashtë vendit me policitë e huaja.

Këtë vit një grup këshilltarësh kinezë shkoi në Ishujt Solomon për të promovuar “Modelin Fengqiao”, një sistem që daton që nga koha e Maos, ku fshatarët spiunonin njëri-tjetrin.

Vendet që marrin më shumë trajnim policor nga Kina janë fqinjët e saj, veçanërisht ato në Azinë Qendrore dhe Juglindore (shih hartën). Disa bashkëpunime datojnë me dekada, për shkak të shqetësimeve për sigurinë kufitare.

Azia Qendrore bën më shumë trajnim për antiterrorizmin, ndërsa Azia Juglindore bashkëpunon me Kinën për luftën kundër mashtrimeve dhe trafikimit.

Vendet e Afrikës janë gjithashtu pjesëmarrës të mëdhenj, ndoshta sepse Kina është e shqetësuar për mbrojtjen e investimeve të saj të mëdha të nismës Belt and Road në kontinent.

 

 

Më intriguese janë llojet e regjimeve me të cilat po punon Kina. Economist Intelligence Unit zbuloi se 82% e regjimeve autoritare kanë marrë trajnim policor nga Kina (shih grafikun).

Pothuajse një e treta e demokracive të plota kanë pasur gjithashtu trajnim policor kinez, megjithëse studiuesit e Carnegie thonë se ky bashkëpunim priret të jetë relativisht sipërfaqësor, si për shembull mësimi i gjuhës kineze për oficerët europianë për t’i ndihmuar ata të komunikojnë me homologët e tyre kinezë.

Shumica e trajnimeve të policisë kineze mësojnë aftësi të përgjithshme, si lufta kundër krimit kibernetik ose kundër narkotikëve.

Kjo nuk është shumë e ndryshme nga trajnimi që ofron SHBA-ja për policitë e huaja përmes Akademive të saj Ndërkombëtare të Zbatimit të Ligjit në Botsvana, El Salvador, Ganë, Hungari dhe Tajlandë.

Këto kanë diplomuar më shumë se 70,000 pjesëmarrës nga 100 vende që nga viti 1995.

Dallimi është se ndihma amerikane synon gjithashtu promovimin e demokracisë dhe nuk u jepet abuzuesve të të drejtave të njeriut. (Megjithëse këto ligje nuk janë zbatuar gjithmonë, dhe programet për promovimin e demokracisë u shkurtuan nën administratën Trump.)

 

 

A ka kushte

Kina, megjithatë, thotë se ndihma e saj nuk ka kushte. Kjo e ka bërë atë popullore te regjimet autoritare, demokracitë e pjesshme dhe regjimet hibride, të cilat kanë institucione të dobëta politike dhe zgjedhje problematike.

Tre të katërtat e demokracive të pjesshme dhe 86% e regjimeve hibride kanë marrë trajnim policor nga Kina.

Kjo nuk do të thotë domosdoshmërisht që Kina u mëson atyre të bëhen autoritare, megjithëse disa kurse adresojnë drejtpërdrejt sigurinë e regjimit, si mbrojtja e VIP-ave dhe kontrolli i trazirave. Shumica e studentëve të regjistruar në këto kurse janë oficerë policie nga regjime autoritare si Republika e Afrikës Qendrore, Mianmari dhe Guinea.

Megjithëse Kina pretendon se ndihma nuk është kushtëzuese, në realitet pritet që përfituesit të mbështesin pretendimet e saj territoriale mbi Tajvanin dhe territore të tjera.

A e bën angazhimi i sigurisë së Kinës qeveritë të sillen në mënyrë më autoritare? Varet nga prirjet e tyre. Një studim i fundit nga Erin Carter dhe Brett Carter në Universitetin e Kalifornisë Jugore zbulon se importet e teknologjisë së Huawei rrisin represionin dixhital në vendet autokratike, por nuk kanë efekt në vendet demokratike.

Kina po “ofron një të mirë publike duke krijuar njëkohësisht kapacitete potenciale represive”, thotë Greitens. Trajnimet dhe teknologjia e saj po plotësojnë nevoja të vërteta të shumë vendeve, dhe ato që kanë sisteme të forta ligjore dhe shoqëri civile të zhvilluara mund t’i përdorin këto mjete pa u zhvendosur drejt autoritarizmit.

Për qeveritë që priren drejt autoritarizmit, Kina është një lehtësim dhe një frymëzim. Kazakistani, për shembull, pas trazirave civile në vitin 2022, mbuloi rrugët e qytetit më të madh, Almaty, me mijëra kamera të prodhuara nga Kina, thotë Dana Malikova, eksperte kazake për të drejtat dixhitale.

Agjencitë e tij të sigurisë mund të jenë duke mësuar nga sistemet kineze të përdorura në Xinjiang, të cilat përdorin inteligjencën artificiale për të identifikuar dhe vendosur kufizime shtesë ndaj individëve të konsideruar potencialisht problematikë, edhe nëse nuk kanë kryer krime.

Në qershor, një aktivist kundër korrupsionit, Sanzhar Bokayev, u ndalua në aeroportin e Almaty pasi fytyra e tij ndezi një alarm në një bazë të dhënash policore për “personat e kërkuar”.

Mbështetja e Kinës për sigurinë nuk e bën domosdoshmërisht vendin më të qëndrueshëm. Etiopia është bërë më e monitoruar dhe më represive me ndihmën e Kinës, e cila ka trajnuar forcat e saj të sigurisë dhe kompanitë e së cilës kanë ofruar sisteme survejimi dhe censurimi të internetit.

Megjithatë, ajo sot qëndron buzë kaosit, me kryengritje që shpërthejnë në dy rajonet e saj më të populluara, tensione etnike gjithnjë e më të rënda dhe kërcënimin e një lufte të re me Eritrenë. Kjo është larg vizionit të paqes dhe stabilitetit që përshkruan GSI e Xi.

 

 

Paketa “bëje vetë” e shtypjes

Pjesa më “e zgjuar” e ndihmës së sigurisë së Kinës është mënyra se si ajo ka arritur t’u japë fuqi regjimeve autoritare pa promovuar haptazi autoritarizmin. Ajo paraqitet thjesht si ofruese mjetesh që qeveritë kliente mund t’i përdorin si të duan.

Në Serbi, shembja e një çatie stacioni hekurudhor të ndërtuar nga Kina, që vrau 16 persona në nëntor të vitit të kaluar, nxiti protesta masive që kanë tundur vendin për gati një vit.

Studentët protestues janë të indinjuar me BE-në që nuk mbështeti kauzën e tyre. (“BE-ja nuk bën asnjë kritikë për gjendjen e demokracisë në Serbi”, tha njëri prej tyre.) Megjithatë, 81% e serbëve e shohin Kinën pozitivisht, edhe pse ajo trajnon policinë e tyre dhe ka ofruar pajisjet e spiunazhit që aktivistët besojnë se përdoren për të shënjestruar protestuesit.

Në njëfarë mënyre kjo lidhet me faktin se Kina nuk pretendon të përfaqësojë një sistem të caktuar vlerash politike, siç bëjnë vendet perëndimore, dhe ajo është përmbajtur nga komentet për trazirat e brendshme të Serbisë.

Diplomacia e sigurisë së Kinës, pa vlera të deklaruara, është e vështirë për t’u sfiduar. Kjo shihet më qartë në Ishujt e Paqësorit.

Që kur kanë pranuar trajnim nga Kina, forcat policore në vende si Ishujt Solomon janë zhvendosur drejt një kulture të mbrojtjes së shtetit, në vend të popullit, thotë Mihai Sora nga Lowy Institute, institut australian.

Australia mund të konkurrojë vetëm duke hyrë në “garë dhuratash”, sipas Sorës: duke u ofruar policive lokale më shumë pajisje dhe ndihmë sesa Kina, me më pak kushte.

Kohët e fundit, qeveria e Ishujve Solomon ka filluar të flasë për krijimin e forcave të saj të armatosura, gjë që “askush nuk mendon se është ide e mirë”, por Australia mund të ndjehet e detyruar ta mbështesë, që të mos kërkojnë ndihmë nga Kina, thotë ai.

Kina u ofron fuqive të mesme mundësinë për të marrë njëkohësisht mbështetjen e Kinës për sigurinë e brendshme dhe asistencën e SHBA-së për mbrojtjen. Këtë e bëjnë vende si Vietnami dhe Emiratet e Bashkuara Arabe.

Bota mund të jetë duke u zhvendosur drejt një “territori të pashkelur”, ku “dy lloje të ndryshme asistence sigurie mbivendosen, por drejtohen nga aktorë të ndryshëm”, thotë Greitens. Do të ishte një botë më transaksionale dhe më cinike, ku shtetet janë më të forta, por qytetarët më të dobët.

The post Porosisni këtu ju lutem appeared first on Revista Monitor.

Studiuesit thonë se zgjedhja e dritave të duhura dhe vendosja e tyre me kujdes mund të bëjë një ndryshim rrënjësor.

Ishte pak pas orës 19:00, më 6 dhjetor, kur errësira kishte mbuluar prej kohësh veriun e Seattle-it. Por në Candy Cane Lane gjithçka ishte e ndriçuar dhe festive.

Banda marshuese e Universitetit të Uashingtonit mbushte rrugën me “Feliz Navidad”, instrumentet e bakrit të mbështjella me fije të arta drite.

Qentë me qafore LED kalonin mes karrocave të fëmijëve, ndërsa një Grinch gjigant fryhej nga era pranë një shtëpie me vetëm një varg dritash shumëngjyrëshe.

Prej më shumë se 70 vitesh, banorët e kësaj rruge i ndriçojnë javët më të errëta të dimrit me kujdes, por pa ekzagjerime.

Ata zgjedhin drita të ngrohta, të mbrojtura dhe me kohëzgjatje të kufizuar, për të shmangur ndotjen për fqinjët, bimët, shpendët shtegtarë, dhe këdo që përpiqet të flejë.

Kjo përmbajtje po bëhet gjithnjë e më e rrallë.

Imazhet satelitore tregojnë se disa komunitete ndriçohen deri në 50% më shumë gjatë festave, duke iu shtuar një niveli global ndotjeje nga drita që rritet deri në 10% çdo vit.

Dritat e lira dhe eficiente LED e kanë bërë më të lehtë se kurrë ndriçimin e natës së dimrit, por kjo dritë përhapet në lagje dhe ekosisteme.

“Të shijosh dritat është kënaqësi dhe kjo mund të ketë edhe efekte pozitive,” thotë Phyllis Zee, mjeke e mjekësisë së gjumit. “Por duhet të jemi të vetëdijshëm dhe të ulim efektet potencialisht të dëmshme.”

Jeta është zhvilluar me ditë të ndritshme dhe netë të errëta. Trupi i njeriut është i përshtatur për dritë të zbehtë, ngjyrë qelibar, pas perëndimit.

LED-et moderne, më të forta dhe më blu, ndikojnë melatoninën dhe e mbajnë trurin në gjendje alarmi. Edhe ndriçimi i lehtë, si drita e rrugës që hyn nga dritarja, mund ta shkaktojë këtë reagim.

“Rritet kortizoli, rriten rrahjet e zemrës,” thotë Zee. “Trupi sillet sikur duhet të jetë gati të zgjohet në çdo moment.”

Ekspozimi ndaj dritës gjatë natës lidhet me rrezik më të lartë për depresion, diabet dhe obezitet. Një studim i fundit gjeti lidhje edhe me rrezik më të lartë për infarkt, goditje në tru dhe çrregullime të ritmit të zemrës.

Dimri e përkeqëson situatën: bora dhe retë e përforcojnë ndriçimin e natës, ndërsa ditët e shkurtra ulin sinjalet natyrore që rregullojnë orën biologjike.

Sipas shkencëtarëve, zgjidhja nuk është të heqim dorë nga festat. Zgjedhja e dritave më të ngrohta, përdorimi i kohëmatësve dhe ndriçimi vetëm i zonave që kanë vërtet rëndësi mund të ruajnë atmosferën festive pa dëmtuar shëndetin apo natyrën.

“Si muzika, edhe drita ka nevojë për pauza,” thotë Travis Longcore, profesor i mjedisit në UCLA.

Ekspertët këshillojnë gjithashtu të shmanget ndriçimi që drejtohet lart. “Asnjë dritë nuk duhet të shkojë drejt qiellit,” thotë Michael Siminovitch. Shumë prej saj thjesht humbet, duke ndikuar vetëm te nata vetë.

Kujdesi duhet të shtrihet edhe te fauna. Studime tregojnë se dritat e forta të festave ndryshojnë sjelljen e kafshëve, nga ketrat te insektet, duke rritur rrezikun për to.

“Të gjithë ne funksionojmë më mirë me cikle natyrore drite dhe errësire,” theksojnë studiuesit.

Mesazhi është i thjeshtë: festoni, por me përgjegjësi. Ndonjëherë, mjafton të fikni dritën e verandës para se të shkoni në shtrat. / NatGeo, Shqip.al

The post Dritat e festave po bëhen gjithnjë e më të forta dhe po na prishin gjumin appeared first on Revista Monitor.

Agroturizmi tregoi këtë vit qëndrueshmëri më të lartë se turizmi klasik duke mos u lëkundur në të njëjtat përmasa, në muajt e verës. Subjektet agroturistike pranojnë se turisti që po i viziton është një turist cilësor, që nuk e ka problem të paguajë kur ajo që merr është e kënaqshme. Modeli i autentikes dhe identitetit kombëtar po rezulton “receta” magjike për më shumë vizitorë që pritet të jenë në rritje edhe vitin tjetër. Sigurisht që të garantohet qëndrueshmëri afatgjatë, përfaqësuesit e subjekteve agroturistike shprehen se duhet të ketë unifikim të vizionit mes dy sektorëve – turizmit dhe agroturizmit që të ndërtohet një markë e përbashkët që forcon njëra-tjetrën. Sfidat mbeten në rritje, por subjektet kanë tejkaluar të menduarit lokalisht duke e vënë theksin te nevoja e përshtatjes për rrugën drejt integrimit në BE.

 

Nertila Maho

Agroturizmi është shndërruar në modelin më të qëndrueshëm të turizmit duke u rritur pa zhurmë vit pas viti, me shifra modeste por të sigurta.

Si i vetmi segment që nuk po luhatet në asnjë stinë duket se ka gjetur “recetën” magjike që klientët dhe vizitorët e duan me këmbëngulje. Në një terren krejtësisht të parrahur, vetëm disa subjekte do të rrezikonin për të ndërtuar shumë vite më parë atë rrugëtim që po tregon qëndrueshmëri më të lartë se turizmi klasik.

Viti 2025 është përkufizuar me një ecuri pozitive që i atribuohet konsolidimit të subjekteve që vazhdimisht zgjerohen, bëhen më krijuese dhe reflektojnë në bazë të kërkesave që vizitorët e tyre parashtrojnë.

Sigurisht operatorët e sektorit pranojnë se jo gjithçka është e përsosur, por në një vazhdë sfidash siç janë kostot në rritje, boshatisja e zonave rurale dhe mungesa e theksuar e fuqisë punëtore, ata po gjallërojnë atë ekonomi lokale që sot mban ende të lidhur ata banorë e fermerë që nuk duan të lënë fshatin.

Është një hapësirë që u ofron atyre një treg për produktet që prodhojnë dhe një shembull që ndoshta mund të ndiqet nga të tjerë për të krijuar një efekt zinxhir.

 

Agroturizmi përballë turizmit klasik, cilët turistë paguajnë më shumë

Ecuria e përgjithshme e turizmit këtë vit ka qenë mes pikëpyetjesh dhe pavarësisht shifrave në rritje të vizitorëve, operatorët turistikë ankohen për më pak të ardhura.

Në fakt, sot në biseda me ata që ofrojnë turizmin klasik, pra një strukturë hoteliere në bregdet apo kryeqytet dhe me një operator të agroturizmit, ajo që dëgjon është një panoramë e ndryshme.

Të parët thonë se turistë ka por nuk paguajnë, të dytët se turistët po ndërgjegjësohen për atë që ofrojnë agroturizmet dhe janë të gatshëm të paguajnë për një produkt cilësor.

Sigurisht pesha e të dytit në raport me të parin është modeste, por aspekti social i tij është i ndjeshëm pasi zhvillohet kryesisht në zona rurale ku mundësitë janë të vogla dhe ekonomitë lokale të varfra.

“Nga viti në vit, tendenca është për më shumë larmishmëri në kombësi. Në atë rritje që ne flasim kanë kontribut si të huajt, edhe vendasit. Ajo që vë re tani është për një rritje të vizitorëve cilësorë, në kuptimin e asaj që duan shërbim të mirë dhe paguajnë për të.

Pra, janë klientë që pretendojnë shumë dhe janë të gatshëm të paguajnë për atë që kërkojnë”, – pohon Fundim Gjepali, nga Agroturizëm “Gjepali”. Sipas tij, kostot janë rritur vazhdimisht dhe çmimet nuk kanë ndryshuar me të njëjtin ritëm, por do të jetë e pashmangshme që kjo të mbetet e njëjtë edhe për shumë gjatë.

Nga ana tjetër, edhe Altin Prenga nga agroturizëm “Mrizi i Zanave”, thotë se viti 2025 tregon për një trend në rritje, sepse ofron atë që vizitorët realisht kërkojnë dhe vazhdimisht investon për t’u përmirësuar.

“Trendi dhe kërkesa që kanë njerëzit për të vizituar agroturizmet është shumë mirë. Ka qenë një vit me rritje duke konfirmuar interesin e vizitorëve për autentiken dhe tradicionalen”, shprehet ai.

 

 

 

Nevoja për të ecur me vizion të përbashkët me theks tek identiteti

Teksa turizmi klasik pësoi luhatje gjatë verës, agroturizmi nuk pësoi të njëjtën tronditje duke treguar qëndrueshmëri më të lartë.

Përfaqësues të subjekteve agroturistike shprehen se është me vlerë që turizmi dhe agroturizimi të ecin me vizion të përbashkët duke forcuar markën rreth asaj që po rezulton si pika e suksesit, që është në fakt oferta autentike dhe identiteti kombëtar. Nëse kjo nuk ndodh, si pjesë e një zinxhiri, ecuria jo e mirë e njërit mund të tërheqë pas dhe tjetrin.

“Duhet të punohet nga të gjithë jo vetëm nga agroturizmi, që kjo rritje të vazhdojë, edhe pse na e kanë ngarkuar ne këtë pjesën e identitetit dhe turizmit. Identiteti është nga qendra e Tiranës deri në Çamëri.

Kjo nuk është vetëm çështje marke. Duhet të unifikojmë mendimin dhe vizionin.

Promovimi dhe reklamat për Shqipërinë ftojnë dhe rikthejnë turistët por ne duhet t’i përgjigjemi siç duhet dhe jo të punojmë prej rrjedhës, pra sot për sot, pa menduar për të nesërmen.

Këto raste që e shohin kështu na dëmtojnë të gjithëve. Po nuk u punua me identitet, nuk është turizëm. Nëse këtë punë nuk e bën se e do, por sepse do të fitosh nga momenti, kjo do të lëkundë atë qëndrueshmërinë që flasim”, – shprehet z. Prenga.

Tregu i turizmit dhe agroturizmit është në një test të vazhdueshëm që përsëritet çdo vit, ku një pjesë e operatorëve konsolidohen e rriten e të tjerë luhaten e mbyllen. Kjo, sipas z. Gjepali, është një fazë tranzitore që do të qartësohet shumë shpejt.

“Ndryshe nga turizmi tradicional, agroturizmet janë të menaxhuar nga familjarë dhe kjo e ndihmon këtë sektor që të ketë tipare të veçanta, më shumë përkushtim dhe shërbim më cilësor.

Mendoj se kjo fazë që po vjen është ajo e selektimit për të gjithë sektorin si për turizmin dhe agroturizmin pra do të bëhet diferencimi i qartë mes atyre që po punojnë mirë dhe kanë standard dhe atyre që nuk e ofrojnë këtë, ose ofrojnë më pak sesa reklamojnë.

Në dy-tre vitet e ardhshme, mendoj se do të konsolidohet ajo bërthama e vendeve që kanë bërë një punë shumë të mirë. Do të kemi, mendoj, një panoramë më të qartë të agroturizmit dhe turizmit”, nënvizon z. Gjepali.

 

 

Sfidat e agroturizmit, nga kostot tek e ardhmja e integrimit në BE

Kostot në rritje të vazhdueshme dhe braktisja e tokës në zonat rurale janë dy aspektet që po ushtrojnë presion të vazhdueshëm mbi agroturizmet në tërësi. Por duket se një pjesë e mirë e tyre e shohin këtë si diçka të pashmangshme.

Një pjesë e mirë e tyre tashmë po mendojnë përtej sfidave lokale, në kushtet kur integrimi i vendit në Bashkimin Europian është pjesë e së përditshmes që diskutohet gjerësisht.

Pavarësisht sesa e largët duket ajo ditë, këto biznese po mendojnë për atë që do të duhet të përballen. Për z. Prenga, këto subjekte duhet të trajtohen me protokolle të diferencuara, ashtu siç ndodh kudo në Europë për biznese të ngjashme.

“Sfidë kemi çdo ditë po ajo që shoh në horizont, në vazhdim, është mënyra se si do të mund përshtatemi për procesin e integrimit në Bashkimin Europian.

Standardizimi që do të kërkojë kjo, pasi ne jemi të vegjël. Duhet parë me kujdes sepse edhe në BE, prodhimi artizan dhe elementet që lidhen me ne si agroturizme, ka normativa të ndryshme nga biznesi. Nuk mund të trajtohen me të njëjtat protokolle. Duhet adoptuar me normativa më të zbutura, njëlloj siç i ka Europa”, – tha z. Prenga.

Ndërkohë edhe pse një sfidë në tërësi për ekonominë, sektorë të ndryshëm dhe subjekte të ndryshëm do të duhet ta përballojnë me presione të ndryshme këtë ndryshim. Duket se mënyra më e përshtatshme është ajo e nisjes graduale të asaj rrugë qysh në fillesa.

Të paktën kështu shprehet z. Gjepali, i cili nënvizon se ka menduar “europiançe” që në fillim të projektit. “Kam zbatuar të njëjtin model si në Europë dhe jo për t’u sajuar”, – shprehet ai.

 

Viti 2026, agroturizmi mbetet optimist për ecurinë

Viti 2026 ka më shumë optimizëm për subjektet e agroturizmit të cilët, të mësuar me rritje të moderuar, por të sigurt, presin të njëjtën tendencë. Kjo sigurisht bazohet tek interesi që të huajt vazhdojnë të kenë për Shqipërinë në përgjithësi dhe për kureshtjen e tyre për pjesën rurale të saj ku agroturizmet kanë “kultivuar” pjesën më të mirë të traditës.

“Besoj do të jetë një vit i mirë. Për ne është e rëndësishme të mos kemi rënie pra, ruajmë nivelin trendin me të cilin po mbyllim 2025.

Agroturizmi ka pjesë të tij klientët e zakonshëm që rikthehen shpesh dhe vizitorët kureshtarë që vijnë në Shqipëri. Të dy këto grupe vazhdojnë të kenë interes. Nuk shoh problem në vitin 2026, por e rëndësishme është ruajtja e kësaj qëndrueshmërie në afatgjatë”, – shprehet z. Prenga.

Në të njëjtën linjë është edhe z.Gjepali, i cili nënvizon se klima që ofron Shqipëria dhe çmimi i ushqimit të mirë mbetet ende i lirë krahasuar me Perëndimin.

“Mendoj gjithmonë pozitivisht sepse nga viti në vit kemi ardhur në rritje. Agroturizmet në vendin tonë janë ende të lirë për atë që ofrojnë. Turistët europianë e dinë që ushqimi i mirë, jeta origjinale rurale paguhen shumë më shtrenjta kudo.

Shqipëria ka një mikroklimë të mrekullueshme dhe të gjithë këta faktorë mendoj se do të vijojnë të mbeten kyç në përzgjedhjen e atyre që na vizitojnë”, – thekson ai.

 

Lexoni edhe:

Altin Prenga: Turizmi dhe agroturizmi të unifikojnë vizionin për të siguruar qëndrueshmëri

 

Fundim Gjepali: Interesi në rritje, po zgjerohemi për të dhënë ndikim më të lartë tek ekonomia lokale

 

The post Agroturizmi, rritja pa zhurmë; modeli që po fiton betejën e qëndrueshmërisë appeared first on Revista Monitor.

Flet Altin Prenga, “Mrizi i Zanave”

 

Turizmi dhe agroturizmi duhet të unifikojnë vizionin për markën duke mbajtur së bashku barrën e identitetit dhe autentikes si një formë për të garantuar qëndrueshmëri në afatgjatë.

Altin Prenga, nga agroturizëm “Mrizi i Zanave”, shprehet se teksa agroturizmi po përpiqet mes sfidash për të vënë theksin dhe për të përmirësuar pjesën më origjinale të asaj që turistët kërkojnë, turizmi klasik po shfaq dobësi në disa raste, diçka që mund të ndikojë në një efekt zinxhir edhe pjesën tjetër.

Ai shprehet se ecuria e përgjithshme e sektorit është e mirë dhe se sfida reale e së ardhmes është standardizimi dhe protokollet që do të kërkojë integrimi në Bashkimin Europian, të cilat sipas tij, duhet të jenë më të zbutura njësoj siç trajtohen në Europë këto subjekte.

 

Si ka qenë ecuria e agroturizmit gjatë këtij viti duke qenë se jemi thuajse në fund të 2025-s?

Trendi dhe kërkesa që kanë njerëzit për të vizituar agroturizmet është shumë mirë. Ka qenë një vit me rritje duke konfirmuar interesin e vizitorëve për autentiken dhe tradicionalen.

 

Cilat janë disa aspektet që ushtrojnë më shumë presion në këtë sektor nëse flasim për zhvillimet e brendshme?

Përveçse është një sektor që kërkon shumë punë dhe lodhje, po bëhet gjithmonë e më e vështirë përditshmëria e aktivitetit, sepse ka presione të vazhdueshme që vijnë nga mungesa e lëndës së parë. Njerëzit, nga ana tjetër, kanë braktisur tokat dhe kjo ndikon drejtpërdrejt në këtë sektor.

 

Së fundmi janë ndërmarrë dy nisma që lidhen me ekonominë rurale. Njëra prej tyre është Paketa e Maleve dhe tjetra ajo e rijetëzimit të kullave në disa zona. Si mendoni se do të ndikojnë këto nisma në këtë sektor?

Paketa e Maleve dhe nisma për të rijetëzuar dhe për t’i përfshirë në zinxhirin turistik kullat në Qarkun e Lezhës, Shkodrës, Dibrës dhe Kukësit padyshim që krijojnë një nxitje për ekonomitë lokale. Por çështja nuk shtrohet tek ajo që parashikohet sot në letër, por te mënyra sesi do të zbatohen.

Këto janë nisma pozitive që duhet të kenë një qasje të kujdesshme për të mbajtur pranë vetes atë popullsi që ka tendencën gjithmonë e më shumë të migrojë brenda vendit. Pra gjysma e popullsisë tenton të shkojnë drejt kryeqytetit.

Nismat vendosin një fokus të ri në zonat rurale e për rrjedhojë, e bëjnë më të qëndrueshme ekonominë në tërësi.

 

 

 

Si ka ndikuar agroturizmi në ekonominë lokale dhe gjallërimin e fshatrave dhe a është në fakt kjo zgjidhja për të mbajtur njerëzit në vendin e tyre?

Në zonat me potencial, siç janë rrethinat e Tiranës apo ato zona që shquhen për bukuritë natyrore, pra fshatra me lumë, me liqen ka pasur një rritje të vazhdueshme të agroturizmeve madje në disa raste edhe abuzohet me këtë emërtim.

Ndërkohë që në zonat e shkreta apo që nuk ofrojnë shumë, agroturizmi nuk mund të jetë ai që ndalon hemorragjinë. Ka zona që po shkojnë drejt braktisjes totale.

 

Bujqësia dhe blegtoria lidhen ngushtë me agroturizmin. Cila prej tyre mendoni se po bëhet më shumë problem për segmentin tuaj?

Mendoj se blegtoria po pëson rënie të vazhdueshme dhe po bëhet më sfiduese. Bujqësia është më mirë sepse ka mundësi automatizimi dhe e zbut disi efektin.

 

A mendoni se ka ende vend për t’u trajtuar me një paketë tjetër të diferencuar sektori juaj, për të nxitur zhvillimin e aktiviteteve plotësuese të tij?

Agroturizmi është trajtuar me një paketë më herët dhe merr përfitimet e saj. Problemi që unë shoh është që një pjesë e mirë e atyre që paraqiten si agroturizme nuk po arrijnë të certifikohen për shkak të kushteve.

Aktualisht, janë rreth 50-60 agroturizme të certifikuar. Do të duhej të ishin më shumë.

 

Falë promovimit, Shqipëria ka tërhequr pranë vetes vizitorë nga anekënd globit. A ka ndryshuar harta e vizitorëve edhe tek agroturizmet?

Ka një rritje të kombësive të atyre që vizitojnë agroturizmet, por tek ne sa i takon qëndrimit në dhoma, pra me fjetje, vazhdojnë të kryesojnë gjermanët.

Ndoshta sepse ata e kanë kulturën e rezervimit paraprak dhe nuk ka shumë hapësira të lira nëse do të rezervosh në moment të fundit. Në restorant ka një prani më të gjerë të turistëve nga Europa Perëndimore, italianë, francezë, nordikë gjithashtu, por nuk mungojnë edhe ata nga Amerika e Jugut, Islanda, pra nga e gjithë bota.

 

 

Cila është sfida që ju shihni në horizont për agroturizmin?

Sfidë kemi çdo ditë po ajo që shoh në horizont, në vazhdim, është mënyra se si do të mund përshtatemi për procesin e integrimit në Bashkimin Europian. Standardizimi që do të kërkojë kjo, pasi ne jemi të vegjël.

Duhet parë me kujdes sepse edhe në BE, prodhimi artizan dhe elementet që lidhen me ne si agroturizme, ka normativa të ndryshme nga biznesi. Nuk mund të trajtohen me të njëjtat protokolle. Duhet adoptuar me normativa më të zbutura, njëlloj siç i ka Europa.

 

Si e parashikoni vitin 2026 për ecurinë e agroturizmit, duke pasur parasysh si po mbyllet ky vit?

Besoj do të jetë një vit i mirë. Për ne është e rëndësishme të mos kemi rënie pra, ruajmë nivelin trendin me të cilin po mbyllim 2025. Agroturizmi ka pjesë të tij klientët e zakonshëm që rikthehen shpesh dhe vizitorët kureshtarë që vijnë në Shqipëri.

Të dy këto grupe vazhdojnë të kenë interes. Nuk shoh problem në vitin 2026, por e rëndësishme është ruajtja e kësaj qëndrueshmërie në afatgjatë.

Duhet të punohet nga të gjithë jo vetëm nga agroturizmi, që kjo rritje të vazhdojë, edhe pse na e kanë ngarkuar ne këtë pjesën e identitetit dhe turizmit. Identiteti është nga qendra e Tiranës deri në Çamëri.

Kjo nuk është vetëm çështje marke. Duhet të unifikojmë mendimin dhe vizionin. Promovimi dhe reklamat për Shqipërinë ftojnë dhe rikthejnë turistët por ne duhet t’i përgjigjemi siç duhet dhe jo të punojmë prej rrjedhës, pra sot për sot, pa menduar për të nesërmen.

Këto raste që e shohin kështu na dëmtojnë të gjithëve. Po nuk u punua me identitet, nuk është turizëm. Nëse këtë punë nuk e bën se e do, por sepse do të fitosh nga momenti, kjo do të lëkundë atë qëndrueshmërinë që flasim.

 

Lexoni edhe:

Agroturizmi, rritja pa zhurmë; modeli që po fiton betejën e qëndrueshmërisë

The post “Turizmi dhe agroturizmi të unifikojnë vizionin për të siguruar qëndrueshmëri” appeared first on Revista Monitor.

Flet Fundim Gjepali, Agroturizëm “Gjepali”

 

Rikthimi në një agroturizëm të përball gjithmonë me diçka të re.

Fundim Gjepali nga Agroturizëm “Gjepali” së fundmi po shton një laborator për paketimin e produkteve të zonës në bashkëpunim me 10 fermerë, ndërkohë që para verës shton se do të investojë në një pishinë.

Sipas tij, të gjitha këto janë reflektim i kërkesave që bëjnë vizitorët.

Reflektimi për të ofruar atë që kërkohet, sipas tij, garanton që klienti të ndihet i dëgjuar dhe shërbimi të përmirësohet duke garantuar kështu një rritje të qëndrueshme edhe në vijim.

 

Si ka qenë viti 2025 për agroturizmin tuaj këtë vit dhe për sektorin në përgjithësi?

Ka qenë një vit shumë i mirë. Stabël në përgjithësi me një rritje të vogël në raport me vitin paraardhës, por për ne ky është një tregues shumë i mirë për tendencën dhe ne këtë synojmë që të kemi qëndrueshmëri.

U duk sikur në maj- qershor pati një rënie, por pastaj gradualisht u rikthye në ritmin normal. Gusht-shtatori kanë pasur ecuri shumë të mirë, tetori pak i vakët prej motit me shi, ndërsa nëntori të qëndrueshme.

 

Cilat janë grupet që bien më shumë në sy nga ata që vijnë ju vizitojnë?

Nga viti në vit, tendenca është për më shumë larmishmëri në kombësi. Në atë rritje që ne flasim kanë kontribut si të huajt, edhe vendasit. Ajo që vë re tani është për një rritje të vizitorëve cilësorë, në kuptimin e asaj që duan shërbim të mirë dhe paguajnë për të.

Pra, janë klientë që pretendojnë shumë dhe janë të gatshëm të paguajnë për atë që kërkojnë. Kostot e ushqimit kanë pasur rritje të vazhdueshme dhe mendoj se po shkojmë drejt një ekuilibri të ri.

Ne nuk kemi ndryshuar çmimet prej tre vitesh, por kjo po bëhet gjithmonë e më e vështirë. Parashikoj që do të vijojë të ketë rritje të kostove dhe mendoj se kjo do të ndalet disi kur të shkojmë në standardet e Bashkimit Europian.

Vetëm ajo do të mund ta ndalë hemorragjinë e emigrimit për të cilën flasim prej vitesh. Çmimet dhe kostot e menaxhimit janë të pashmangshme që të vijojnë të rriten dhe të shkojnë drejt atij niveli.

 

 

Po bëhet gjithmonë e më e vështirë për agroturizmet që të sigurojnë zinxhirin e furnizimit nga produktet lokale në disa rajone sepse bujqësia dhe blegtoria po braktiset. Në rajonin ku operoni, sa të vështirë e keni sigurimin e produkteve që ju duhen, përveç atyre që prodhoni vetë?

Zona ku ne jemi të vendosur, në Shijak, nuk shfaq të tilla probleme sepse bujqësia dhe blegtoria mbeten aktive. Ne, përveçse kemi prodhimet tona, kemi lidhur kontrata me fermerët dhe kjo u ka mundësuar atyre një treg të sigurt.

Është një marrëdhënie që ne e kemi ndërtuar ndër vite e cila na ndihmon të dyja palëve. Flasim për një zinxhir të konsoliduar për të cilin jemi investuar që në fillimet tona.

 

Cilat janë kombësitë dominuese në agroturizmin tuaj?

Vazhdojë të mbeten perëndimorët pra gjermanë, italiaë por edhe numri i spanjollëve është rritur ndjeshëm. Kosova ka qenë viteve të fundit më e vakët si prani dhe është zëvendësuar nga të huajt.

 

Agroturizmi është një segment i turizmit. A mendoni se një zbehje e njërit për arsye nga më të ndryshimet, siç mund të jetë shërbimi për shembull, mund të reflektohet te tjetri?

Ndryshe nga turizmi tradicional agroturizmet janë të menaxhuar nga familjarë dhe kjo e ndihmon këtë sektor që të ketë tipare të veçanta, më shumë përkushtim dhe shërbim më cilësor.

Mendoj se kjo fazë që po vjen është ajo e selektimit për të gjithë sektorin si për turizmin dhe agroturizmin pra do të bëhet diferencimi i qartë mes atyre që po punojnë mirë dhe kanë standard dhe atyre që nuk e ofrojnë këtë, ose ofrojnë më pak sesa reklamojnë.

Në dy-tre vitet e ardhshme, mendoj se do të konsolidohet ajo bërthama e vendeve që kanë bërë një punë shumë të mirë. Do të kemi, mendoj, një panoramë më të qartë të agroturizmit dhe turizmit.

Mendoj se orientimi drejt agroturizmit është diçka e mirë për ekonominë rurale por hapja e shumë prej tyre duke u identifikuar si agroturizme por që në fakt nuk janë të tillë, ka krijuar një lloj nevoje për selektim dhe mendoj që këtë do ta bëjë konkurrenca, pra vetë tregu.

 

Cilat janë sfidat që ju mendoni se mbeten më të vështirat për sektorin tuaj?

Besoj se mungesa e punëtorisë vazhdon të mbetet problem kryesor. Këtë verë nuk kemi pasur probleme dhe ka pasur qëndrueshmëri, por nëse do që të zgjerohesh apo të shtosh diçka të re, nuk është e lehtë.

Për shembull, unë bashkë me fermerët e zonës, kemi marrë nismën për të shtuar pranë agroturizmit një laborator, që do të bëjë paketimin e produkteve të zonës. Më janë dashur ditë të tëra të siguroj punëtorët për të zbatuar këtë plan.

 

Çfarë produktesh do të paketoni dhe sa fermerë janë pjesë e kësaj nisme?

Janë prodhime të sezonit dhe e kemi menduar si një formë për të ofruar diçka plus për ata që duan të marrin me vete një produkt që e kanë shijuar apo që duan ta porosisin nga shtëpia e tyre.

Nuk do të jetë diçka industriale por më shumë tradicionale, pra si një suvenir lokal. Deri më tani janë bërë bashkë 10 fermerë.

 

 

Si lindi ideja për këtë?

Ne kemi vazhdimisht kërkesë për produkte të mira dhe të freskëta dhe unë mendoj që duhet të zgjerojmë gamën e produkteve lokale që ofrojmë për të mos mbetur vetëm tek glikoja që nuk po e paragjykoj, por është si të thuash një “përgatitje dembelësh”.

Pra, të zgjerojmë gamën, sepse kjo shton edhe bazën e qarkullimit dhe e zgjeron rrezen e ndikimit në zonat rurale.

 

A keni menduar të bëni investime të tjera në agroturizmin tuaj në vijim?

Vitin që vjen ne do të kemi të shtuar edhe pishinën për klientët e hotelit, sepse kemi kërkesa për këtë. Nuk do të jetë një pishinë e madhe por një hapësirë plotësuese për atë paketë relaksi që ne kemi si agroturizëm.

Më shumë e kërkojnë të huajt, ku disa janë nomadë digjitalë dhe qëndrojnë për më gjatë se zakonisht, pra katër ditë apo një javë.

 

A mendoni se integrimi në BE, pra kur do të duhet që tregjet në vend të përputhen me ata europianë, do të jetë i vështirë për ju?

Nuk e shoh kështu sepse qëkur e kam hapur në fillim kam menduar “europiançe”. Pra kam zbatuar të njëjtin model dhe jo për t’u sajuar. Nuk mund ta mohoj që edhe subvencionet që janë dhënë nga shteti vazhdimisht na kanë ndihmuar që të rritemi.

Kemi aplikuar për kredi të zbutur falë ndihmës së Ministrisë së Bujqësisë. Pra këto na kanë ndihmuar të rritemi dhe të shkojmë drejt subjekteve të konsoliduar.

 

Si e parashikoni vitin 2026, cilat janë pritshmëritë tuaja?

Mendoj gjithmonë pozitivisht sepse nga viti në vit kemi ardhur në rritje. Agroturizmet në vendin tonë janë ende të lirë për atë që ofrojnë. Turistët europianë e dinë që ushqimi i mirë, jeta origjinale rurale paguhen shumë më shtrenjta kudo.

Shqipëria ka një mikroklimë të mrekullueshme dhe të gjithë këta faktorë mendoj se do të vijojnë të mbeten kyç në përzgjedhjen e atyre që na vizitojnë. Aktualisht jemi në rritje të ngadaltë, por të qëndrueshme dhe kjo është diçka shumë e mirë.

Ajo që duhet të bëjmë është të punojmë për qëndrueshmërinë afatgjatë dhe ndoshta këtu do të duhet të merren masa për përmirësimin e transportit dhe aksesit të turistëve në këto zona rurale ku ndodhen agroturizmet.

 

Lexoni edhe:

Agroturizmi, rritja pa zhurmë; modeli që po fiton betejën e qëndrueshmërisë

 

The post “Interesi në rritje, po zgjerohemi për të dhënë ndikim më të lartë tek ekonomia lokale”   appeared first on Revista Monitor.