Gazeta Si – Në traditën e krishterë, Krishtlindjet janë festa që feston lindjen e Jezusit. Megjithatë, data 25 dhjetor është simbolike, pasi nuk ka burime historike mbi jetën e Jezusit që e vendosin lindjen e tij në atë ditë specifike.

Ne as nuk e dimë me siguri se kur të krishterët filluan të festonin këtë festë: sigurisht të paktën në vitin 336 pas Krishtit, siç tregohet në Kronografin e vitit 354, një lloj kalendari që është gjithashtu dokumenti i parë që përmban një referencë për Krishtlindjet.

25 dhjetori u zgjodh si një datë simbolike për të përkujtuar lindjen e Jezusit dhe për të kristianizuar festat pagane të festuara në Perandorinë Romake: Saturnalia dhe festa e të ashtuquajturit “Sole Invincito”.

Çfarë ishte Saturnalia, pra Krishtlindjet para Krishtlindjeve?

Saturnalët, ose Saturnalia në latinisht, ishte një festival fetar romak që festohej nga 17 deri më 23 dhjetor për nder të perëndisë Saturn, ekuivalenti grek i Kronit.

Ashtu si festat e lashta që me kalimin e kohës evoluan në Karnavale, gjatë Saturnalive, rregullat e zakonshme shoqërore u përmbysën: për shembull, zotërinjtë ndonjëherë u shërbenin skllevërve të tyre në tryezë.

Ashtu si shumë njerëz sot besojnë se Krishtlindjet janë dita më e bukur e vitit, po ashtu poeti Catullus besonte 17 dhjetorin.

Shumë tradita të Saturnalive janë përcjellë me kalimin e kohës në Krishtlindjet e krishtera: midis tyre është shkëmbimi i dhuratave, i cili është për këtë arsye më i vjetër se traditat e krishtera.

Ai zhvillohej në ditët e fundit të Saturnalive, gjatë Sigillarias. Meqenëse shkëmbimi i objekteve me vlerë do të kishte qenë në kundërshtim me frymën e festës, jepeshin dhe merreshin dhurata të thjeshta, simbolike. Fëmijëve u jepeshin figurina prej brumi të ëmbël – sigilla – në formën e kukullave dhe kafshëve.

Në fund të shekullit të tretë, kalendari civil romak shënonte 25 dhjetorin si solsticin e dimrit. Në të gjitha kulturat e lashta të Hemisferës Veriore, solstici i dimrit festohet sepse është dita pas së cilës orët e ditës rriten, dhe kështu shoqërohet me hyjnitë diellore.

Gjithashtu në shekullin e tretë, Perandoria Romake festonte më 25 dhjetor perëndinë e Diellit të Pamposhtur (që do të thotë “kurrë i mposhtur”), i cili kombinonte disa perëndi diellore nga fe të ndryshme: Heliosin grek, El-Gabalin sirian dhe Mithran persian.

Në shekujt e fundit të Perandorisë Romake, përpara se Krishterimi të bëhej fe zyrtare, këto kulte, të cilat mbivendoseshin me hyjni të ndryshme për të krijuar fe të reja, shumë të hapura, nuk ishin të rralla.

Feja e Sol Invictus, në veçanti, ishte një nga ato që, edhe para themelimit të Krishtërimit, po i afrohej monoteizmit.

25 dhjetori u zgjodh si ditëlindja e Jezusit – pasi u morën në konsideratë data të tilla si 18 nëntori, 28 marsi dhe 20 maji – për të “mbuluar” festën e Sol Invictus dhe për të ofruar një argument shtesë për të bindur paganët të konvertoheshin: ata nuk do ta humbnin festën e tyre pasi të bëheshin të krishterë. Figura e Jezusit u paraqitej këtyre besimtarëve si ajo e Diellit “të vërtetë”.

Tradita të tjera të Krishtlindjeve

Me kalimin e kohës dhe me përhapjen e Krishtërimit, Krishtlindjet janë pasuruar me shumë tradita që rrjedhin nga festimet e tjera të solsticit dimëror.

Pema e Krishtlindjeve, për shembull, vjen nga tradita gjermanike e festivalit të solsticit dimëror, i quajtur Yule.

Në gjuhët skandinave, sezoni i Krishtlindjeve ende përmendet me shprehje që rrjedhin qartë nga ky term: Jul në suedisht, danisht dhe norvegjisht, Jól në islandisht.

Elemente të tjera tradicionale pagane janë transferuar në festimin e Vitit të Ri në vend të Krishtlindjeve, duke përfshirë zjarret e mëdha që ndizeshin për solsticin.

Historia pas Babagjyshit të Vitit të Ri, megjithatë, është më komplekse. Enciklopedia Britanike shpjegon se kjo figurë e ka origjinën te Shën Nikolla i Barit, i njohur edhe si Shën Nikolla i Myrës, një qytet në Turqinë e sotme ku ai ishte peshkop.

Ai vdiq më 6 dhjetor 343 dhe eshtrat e tij u sollën në Bari në shekullin e njëmbëdhjetë. Kulti i këtij shenjtori ka qenë gjithmonë i lidhur me idenë e dhënies së dhuratave fëmijëve dhe me kalimin e kohës figura e tij evoluoi në atë të Babagjyshit të Vitit të Ri, duke kaluar nëpër Sinterklaas holandez, i cili u soll në koloninë amerikane të Amsterdamit të Ri, më vonë e riemëruar Nju Jork, dhe atje u transformua në Babagjysh të Vitit të Ri.

Pas Luftës së Dytë Botërore, me përhapjen e kulturës amerikane në të gjithë botën, Babagjyshi i Vitit të Ri u bë popullor edhe në Itali, ku në shumicën e rajoneve ai zëvendësoi Foshnjën Jezus, Shën Luçin ose Shën Nikollën në sjelljen e dhuratave për fëmijët.

Përshtati: Gazeta “Si”

The post Pse Krishtlindjet janë sot? appeared first on Gazeta Si.

Në dhjetor të vitit 1941, në ditët e para të përfshirjes së plotë të Paqësorit në Luftën e Dytë Botërore, Hong Kongu u bë një nga skenat e para të përplasjes së drejtpërdrejtë mes Perandorisë Japoneze dhe forcave aleate në Azi. Beteja e Hong Kongut, e cila zgjati pak më shumë se dy javë, përfundoi me fitoren e trupave japoneze dhe shënoi fillimin e pushtimit të ishullit.

Forcat japoneze sulmuan më 8 dhjetor 1941, vetëm pak orë pas sulmit ndaj Pearl Harbor-it, duke treguar qartë se ofensiva ishte pjesë e një strategjie të gjerë për zgjerimin e ndikimit japonez në rajon. Mbrojtja e Hong Kongut u mbështet nga trupa britanike, kanadeze, indiane dhe nga forca lokale kineze, të cilat, pavarësisht rezistencës së ashpër, u përballën me një armik numerikisht dhe teknologjikisht superior.

Luftimet ishin të përgjakshme. Nga pala kineze dhe aleate u regjistruan mbi 2 mijë të vrarë, ndërsa humbjet japoneze kapën shifrën e mbi 500 ushtarëve. Megjithatë, disproporcioni i forcave dhe intensiteti i sulmeve ajrore dhe tokësore e bënë të pashmangshme kapitullimin. Më 25 dhjetor 1941, një ditë që në histori njihet si “Krishtlindja e Zezë”, autoritetet britanike nënshkruan dorëzimin.

Me rënien e Hong Kongut nisi një pushtim që zgjati tre vjet e tetë muaj. Gjatë kësaj periudhe, popullsia civile përjetoi mungesa ushqimore, represion, dhunë dhe shkelje të rënda të të drejtave njerëzore. Qyteti, dikur një qendër tregtare dinamike, u shndërrua në një territor të kontrolluar me dorë të hekurt nga administrata ushtarake japoneze.

Pushtimi përfundoi vetëm në vitin 1945, pas kapitullimit të Japonisë dhe mbylljes së Luftës së Dytë Botërore. Rënia dhe çlirimi i Hong Kongut mbeten një kapitull i rëndësishëm i historisë së luftës në Azi, simbol i rezistencës së pabarabartë dhe i kostos së rëndë njerëzore që solli konflikti global.

Ndërsa lufta në Ukrainë hyn në vitin e katërt, gjithnjë e më shumë burra po rrezikojnë jetën për t’u larguar nga vendi. Kriza e mungesës së ushtarëve po thellohet, ndërsa dhjetëra ukrainas çdo javë përpiqen të kalojnë ilegalisht kufirin drejt Rumanisë, përmes maleve të rrezikshme të Karpateve.

Viktor Pinkhasov nuk e fsheh buzëqeshjen. Pas pesë ditësh ecjeje i vetëm nëpër male, ai ia doli të largohej nga Ukraina dhe të hynte në Rumani. 34-vjeçari, ish-shofer taksie nga Kievi, thotë se nuk shihte më asnjë të ardhme në vendin e tij.

“Dua të jem i lirë, dua të jetoj,” – shprehet ai, duke shtuar se lufta nuk ka fund dhe se askush nuk duket realisht i interesuar për paqe.

Si Pinkhasovi, dhjetëra burra të tjerë po shmangin mobilizimin ushtarak, në një kohë kur Ukraina po përballet me mungesë të theksuar forcash në një vijë fronti mbi 1 mijë kilometra të gjatë. Sipas mediave ukrainase, autoritetet kanë hapur rreth 290 mijë çështje penale për dezertim apo largim pa leje nga ushtria.

Ligji ushtarak ndalon burrat nga 23 deri në 60 vjeç të largohen nga vendi, por kjo nuk i ka ndalur përpjekjet për arratisje. Vetëm në Rumani, më shumë se 30 mijë burra ukrainas kanë kaluar ilegalisht kufirin që nga viti 2022 dhe kanë përfituar status të përkohshëm mbrojtjeje.

Por rruga drejt lirisë shpesh është vdekjeprurëse. Të paktën 29 persona kanë humbur jetën në male ose janë mbytur në lumin Tisa. Dima, 42 vjeç, humbi gishtat e këmbëve nga ngrirja, pasi u bllokua për pesë ditë në temperatura nën zero.

“Ishte tronditje kur pashë këmbët e mia. Dhimbja nuk ndalet asnjë çast,” – tregon ai.

Shumë prej këtyre burrave shpëtohen nga ekipet rumune të kërkim-shpëtimit. Dan Benga, drejtues i shërbimit Salvamont Maramures, thotë se ka shpëtuar qindra ukrainas vitet e fundit.

“Ata preferojnë të vdesin në male duke u përpjekur të ikin, sesa në luftë,” – shprehet ai. “Detyra jonë është plot empati për njerëzimin.”

Vetë Benga rrezikoi jetën një natë Krishtlindjeje, kur mbeti i bllokuar për pesë ditë në një stuhi dëbore, ndërsa përpiqej të shpëtonte të tjerë./mxh

Në spektaklin e sotëm të “Big Brother VIP Albania 5”, një moment i papritur ka shokuar dhe prekur publikun, duke e bërë këtë edicion të formatit të njohur një nga më të veçantët në historinë e tij. Edhe pse të shtunën u njoftua se Miri nga West Side Family ishte banori i parë që hyri në shtëpi, një tjetër pjesëmarrës, shumë më i veçantë, ishte aty përpara tij.

Në një zbulim emocionues, Ledion Liço tregoi se Stenaldo, një djalë i verbër, kishte hyrë në shtëpi ditë përpara nisjes zyrtare të shfaqjes. Ai është banori i parë me aftësi të kufizuara që merr pjesë në këtë format VIP në Shqipëri, duke hapur një kapitull të ri për përfshirjen dhe diversitetin në media.
Hyrja e tij e hershme ishte e domosdoshme për të mësuar përmendësh ambientin dhe strukturën e shtëpisë, për të mundësuar lëvizjen e tij të pavarur. Ky detaj është një hap i rëndësishëm drejt krijimit të një shoqërie më të ndjeshme dhe më të hapur ndaj individëve me aftësi të kufizuara.

Sonte, Stenaldo u bashkua zyrtarisht me banorët e tjerë, duke sjellë një mesazh të fortë të gjithëpërfshirjes dhe forcës. Ky moment i jashtëzakonshëm i ka dhënë këtij edicioni një ngjyrim të veçantë dhe një hap të madh drejt normalizimit të diversitetit në ekranin shqiptar.

Ky është një hap përpara jo vetëm për “Big Brother VIP Albania”, por edhe për televizionin shqiptar, që po tregon se formati i njohur mund të jetë një platformë për t’u bërë më i hapur dhe më i pranueshëm për të gjithë.

The post Për herë të parë në historinë e “BBA” bëhet pjesë e kastit një banor i verbër! appeared first on Albeu.com.

Në dhjetorin e vitit 1974, Australia u përball me një nga katastrofat natyrore më tronditëse të historisë së saj moderne. Cikloni Tracy, një stuhi tropikale e pazakontë për nga përmasat, por shkatërrimtare për nga fuqia, goditi drejtpërdrejt qytetin e Darwin-it, në Territorin Verior, duke e kthyer pothuajse tërësisht në rrënoja.

Ironia tragjike e Tracy-t qëndronte te përmasa e tij. Ai konsiderohet cikloni i dytë tropikal më i vogël i regjistruar ndonjëherë, për sa i përket diametrit të zonës së erërave më të forta, i tejkaluar vetëm shumë vite më vonë nga stuhia tropikale Marco në vitin 2008. Por kjo “vogëlsi” nuk e zbuti aspak goditjen. Përkundrazi, e përqendroi forcën e tij mbi një territor të kufizuar, duke e bërë shkatërrimin total.

Me erëra ekstreme që shkatërruan ndërtesa, çanë çati, shembën mure dhe shkulën pemë, Tracy paralizoi Darwin-in brenda pak orësh. Rreth 70 për qind e ndërtesave të qytetit u dëmtuan rëndë ose u shkatërruan, infrastruktura u shemb dhe mijëra banorë mbetën të pastrehë.

Bilanci njerëzor ishte i rëndë: 71 persona humbën jetën, ndërsa dëmet ekonomike u vlerësuan në rreth 645 milionë dollarë, një shifër kolosale për kohën, që e renditi ciklonin ndër fatkeqësitë më të kushtueshme në historinë australiane.

Fatmirësisht, shkatërrimi i Tracy-t mbeti i kufizuar kryesisht në Darwin. Cikloni nuk u përhap në rajone të tjera të Australisë, duke shmangur një tragjedi kombëtare edhe më të madhe. Kjo e bëri ngjarjen një katastrofë lokale në përmasa, por kombëtare në ndikim.

Pas stuhisë, Darwin u rindërtua pothuajse nga e para. Cikloni Tracy ndryshoi përgjithmonë standardet e ndërtimit dhe politikat e menaxhimit të emergjencave në Australi, duke u kthyer në një pikë kthese në mënyrën se si vendi përballet me rreziqet klimatike.

Sot, Tracy kujtohet si një paralajmërim i fortë i natyrës: edhe stuhitë më të vogla në hartë mund të sjellin pasoja kolosale në jetë njerëzore dhe qytete të tëra.

Përgatiti për botim: L.Veizi

Në dhjetorin e vitit 1964, Lufta e Vietnamit mori një tjetër kthesë të errët, këtë herë jo në xhungël apo në vijat e frontit, por në zemër të Saigonit, kryeqytetit të Vietnamit të Jugut. Hotel Brinks, një godinë e përdorur nga personel ushtarak amerikan, u shkatërrua nga një sulm i mirëorganizuar me eksploziv, i kryer nga guerilasit e Viet-Cong.

Shpërthimi tronditi qytetin dhe solli një mesazh të qartë politik e ushtarak: asnjë vend nuk ishte i sigurt, madje as zonat urbane që konsideroheshin të kontrolluara dhe të mbrojtura nga autoritetet amerikane dhe aleatët e tyre vietnamezë. Sulmi synonte jo vetëm dëmin fizik, por edhe efektin psikologjik — demonstrimin e aftësisë së Viet-Cong për të goditur objektiva amerikane në qendër të pushtetit të kundërshtarit.

Bilanci ishte i rëndë: 2 persona humbën jetën, ndërsa 65 të tjerë u plagosën, shumica prej tyre ushtarakë amerikanë. Hoteli u shndërrua në rrënoja dhe imazhet e ndërtesës së shkatërruar u bënë simbol i përshkallëzimit të konfliktit.

Ky atentat shënoi një moment kyç në luftë, sepse tregoi se konflikti nuk ishte më një përplasje periferike apo guerile e largët. Ai kishte hyrë drejtpërdrejt në qytete, në hapësirat civile dhe në vetë arkitekturën e pranisë amerikane në Vietnam. Pas sulmit, tensionet u rritën ndjeshëm dhe Shtetet e Bashkuara intensifikuan angazhimin e tyre ushtarak, duke e çuar luftën drejt një faze edhe më të përgjakshme.

Sot, sulmi ndaj Hotelit Brinks kujtohet si një nga aktet më domethënëse të luftës urbane në Vietnam — një episod që tregoi se në konfliktet moderne, simbolet shpesh goditen po aq fort sa objektivat ushtarake, dhe se lufta nuk njeh më kufij mes frontit dhe qytetit.

Përgatiti: L.Veizi

Vetëm 20 minuta në jug të qytetit Kilkenny, në Irlandë, ndodhet një fshat mesjetar i braktisur që, sipas legjendës, fsheh një histori misterioze të lidhur me Krishtlindjet.

Mes kullotave të gjelbra dhe varreve që datojnë që nga shekulli XIII, rrënojat e Kishës së Shën Nikollës ngrihen mbi pronën e familjes Maeve dhe Joe O’Connell. Sipas gojëdhënave vendase, mes atyre që prehen aty ndodhet edhe Shën Nikolla i Mirës, shenjti që njihet si frymëzimi i Santa Claus-it.

Familja O’Connell është sot pronarja e vetme e Jerpoint Park, një qytet mesjetar i braktisur i shekullit XII, që shtrihet në rreth 120 hektarë tokë dhe ndodhet 20 kilometra në jug të Kilkenny-t. Vendbanimi, i njohur dikur si Newtown Jerpoint, mendohet të jetë themeluar nga normanët rreth vitit 1160. Dokumentet e trashëgimisë kulturore tregojnë se qyteti lulëzoi deri në shekullin XV, me shtëpi, treg, rrugë, ura, mullinj dhe një sistem të avancuar menaxhimi uji. Megjithatë, në shekullin XVII, banorët e tij u zhdukën, me shumë gjasë për shkak të sulmeve të dhunshme dhe murtajës.

Se si vendi i supozuar i prehjes së Shën Nikollës përfundoi në këtë qytet të braktisur mbetet ende një mister. Megjithatë, familja O’Connell dhe banorë të zonës besojnë se legjenda ka rrënjë të vërteta historike.

Sipas Maeve O’Connell, gojëdhënat thonë se relikja e Shën Nikollës ka qenë gjithmonë aty. Në varrezën e kishës ndodhet një figurë guri e gdhendur, ku paraqitet një burrë me duart e bashkuara në një gjest bamirësie, simbolikë që lidhet drejtpërdrejt me natyrën dhuruese të shenjtorit.

Edhe pse Santa Claus jeton sot si një figurë simbolike në imagjinatën e fëmijëve, personi që qëndron pas kësaj legjende ishte Shën Nikolla i Mirës, një figurë historike reale. I lindur në qytetin antik Patara, ai ia kushtoi jetën ndihmës për të varfrit dhe u bë peshkop i Mirës, në territorin e Turqisë së sotme. Ai mori pjesë në Këshillin e Nikesë në vitin 325, ndërroi jetë më 6 dhjetor të vitit 343 dhe u varros në Mirë. Megjithatë, vendndodhja e trupit të tij vazhdon të mbetet e paqartë.

Disa studiues besojnë se varri i tij ndodhet ende në Turqi, të tjerë pretendojnë se eshtrat u zhvendosën në Bari të Italisë, ndërsa ka edhe nga ata që mendojnë se relike të trupit të tij u shpërndanë në vende të ndryshme të botës.

Në relievin e varrezës së Jerpoint Park shfaqen edhe dy figura kalorësish, të cilët sipas legjendës transportuan trupin e shenjtorit nga Lindja drejt Evropës. Gjatë këtij udhëtimi, një relike thuhet se përfundoi në Irlandë dhe u varros në Newtown Jerpoint.

Sot, Jerpoint Park është një fermë funksionale dhe një zonë ende e paprekur nga gërmimet arkeologjike. Sipas historianit Nathan Mannion, vendndodhja e varrit është zhvendosur në vitin 1839, çka e bën edhe më të vështirë verifikimin e asaj që ndodhet realisht nën gurin e gdhendur.

Megjithatë, familja O’Connell nuk ka ndërmend të hapë varrin. Ata besojnë se relikja e shenjtorit ndodhet aty, duke argumentuar se një monument i tillë nuk do të ishte ndërtuar pa një arsye të fortë.

Sipas Mannion, pa prova shkencore, është e pamundur të thuhet me siguri se çfarë ndodhet në varr, por kjo nuk e zbeh vlerën e legjendës. Çdo vit, rreth 10 mijë turistë vizitojnë Jerpoint Park, të tërhequr nga historia e Shën Nikollës.

Edhe pse parku nuk është një destinacion tipik i Krishtlindjes, vizitat private janë të mundshme me rezervim. Për familjen O’Connell, Krishtlindjet janë një festë e qetë familjare, ndërsa 6 dhjetori, dita e Shën Nikollës, shënohet me një mbledhje të thjeshtë dhe biskota tradicionale.

“E dua Krishtlindjen,” thotë Maeve. “Ka diçka vërtet magjike në të.”/BBC

The post Ku është varrosur Babagjyshi? appeared first on Gazeta Si.

Sot, Polonia nuk po feston thjesht fitoren e një njeriu, por fundin e një epoke dhe lindjen e një demokracie të vërtetë në zemër të Europës Lindore. Les Valesës, elektricisti që dikur kërceu mbi muret e kantierit detar të Gdanskut për të sfiduar një regjim të tërë, është betuar si Presidenti i parë i zgjedhur lirisht nga populli polak.

Shkëndija që ndezi “Solidaritetin”

Historia e Valesës është ajo e një njeriu të thjeshtë që u bë zëri i miliona njerëzve të shtypur. Gjithçka nisi në gushtin e vitit 1980, kur pakënaqësia ndaj regjimit komunist arriti kulmin. Walesa, me mustaqet e tij karakteristike dhe karizmën e një udhëheqësi popullor, organizoi sindikatën e pavarur “Solidarnost” (Solidariteti).

Kjo lëvizje nuk ishte thjesht një organizatë punëtorësh; ajo ishte një valë masive shoqërore që kërkonte liri, dinjitet dhe të drejta njerëzore. Për herë të parë pas Luftës së Dytë Botërore, “Çeliku” i diktaturës komuniste po thyhej nga vullneti i punëtorëve të thjeshtë.

Mes prangave dhe çmimit Nobel

Rruga drejt 21 dhjetorit të sotëm nuk ishte e shtruar me lule. Walesa u përball me burgosje, persekutim dhe shpalljen e ligjit të luftës në vitin 1981, kur regjimi tentoi të shtypte “Solidaritetin”.

Megjithatë, bota nuk i mbylli sytë. Në vitin 1983, Lech Walesa u nderua me Çmimin Nobel për Paqe, një njohje ndërkombëtare që e shndërroi atë në një ikonë botërore të rezistencës paqësore. Edhe pse nën vëzhgim të rreptë, ai mbeti udhëheqësi shpirtëror i një Polonie që refuzonte të qëndronte në gjumë.

1990: Vullneti i popullit në kutitë e votimit

Zgjedhjet presidenciale të këtij viti shënuan kulmin e një procesi që nisi me “Tryezën e Rrumbullakët” në vitin 1989. Me mbi 74% të votave në raundin e dytë, Walesa mposhti rivalët e tij, duke marrë mandatin për të udhëhequr tranzicionin e vështirë të Polonisë drejt ekonomisë së tregut dhe integrimit perëndimor.

“Unë nuk jam një politikan i stërvitur, jam njëri nga ju,” – u shpreh ai gjatë fushatës, duke ruajtur lidhjen e fortë me rrënjët e tij si punëtor.

Një simbol për botën

Zgjedhja e Walesës nuk është vetëm një lajm për polakët. Ajo është një dëshmi se si një individ, i armatosur vetëm me guxim dhe besim, mund të rrëzojë muret e një prej sistemeve më të fuqishme të historisë.

Nga një elektricist që rregullonte qarqet elektrike në anijet e Gdanskut, sot ai mban në dorë “timonin” e shtetit polak. Mesazhi i tij për botën është i qartë: Liria nuk dhurohet, ajo fitohet.

Epilog

Gjatë ceremonisë së sotme, Valesa pranoi insigniet e presidencës polake nga duart e qeverisë polake në mërgim (me seli në Londër që nga viti 1939), duke krijuar kështu një urë legjitimiteti mes Polonisë së paraluftës dhe Republikës së re demokratike.

Përgatiti: L.Veizi

Në një sallë gjyqi të mbushur me tensione dhe paragjykime, pikërisht sot 131 vite më parë, nisi një nga kapitujt më të errët të Republikës së Tretë Franceze. Alfred Dreyfus, një kapiten i ri dhe i shkëlqyer i ushtrisë franceze, u dënua për tradhti të lartë. Por, pas mureve të gjykatës, fshihej një e vërtetë shumë më e zymtë: ai nuk ishte një tradhtar, por një kurban i antisemitizmit dhe korrupsionit institucional.

“Tradhtia” që nuk ekzistonte

Gjithçka nisi me një copë letre të gjetur në koshin e mbeturinave të ambasadës gjermane në Paris. Ky dokument, i njohur si “bordereau”, përmbante informacione sekrete ushtarake. Pa prova të qarta dhe me një analizë grafologjike të dyshimtë, gishti u drejtua menjëherë te Alfred Dreyfus.

Fakti që ai ishte i vetmi oficer hebre në Shtabin e Përgjithshëm e bëri atë “shënjestrën perfekte” për një ushtri që kërkonte një fajtor për dështimet e saj.

Një vendim që ndau një komb

Dënimi i 21 dhjetorit ishte vetëm fillimi i një kalvari 12-vjeçar. Dreyfus u dërgua në ishullin famëkeq të “Djallit” në Guajanën Franceze, i izoluar në kushte çnjerëzore. Ndërkohë, në Francë, shoqëria u ça më dysh:

-Dreyfusards: Intelektualët, humanistët dhe mbrojtësit e të drejtave të njeriut që kërkonin drejtësi (të udhëhequr nga shkrimtari i madh Émile Zola).

-Anti-Dreyfusards: Nacionalistët radikalë dhe ushtria, të cilët mbronin “nderin e institucionit” edhe mbi kufomën e të vërtetës.

“J’Accuse…!”

Në historinë e medias, Çështja Dreyfus mbetet momenti kur gazetaria u bë “Pushteti i Katërt”. Letra e hapur e Émile Zola-s, “J’Accuse…!” (Unë Akuzoj), botuar në gazetën L’Aurore, ekspozoi emrat e gjeneralëve që kishin manipuluar provat dhe kishin fshehur fajtorin e vërtetë, Majorin Esterhazy.

Një mësim i përhershëm

Alfred Dreyfus u shpall i pafajshëm vetëm në vitin 1906, pasi kishte humbur vitet më të bukura të jetës në burgun e tmerrshëm.

“Nuk ka asgjë më të tmerrshme sesa një padrejtësi e kryer në emër të ligjit,” – ky është mësimi që na vjen nga Parisi i vitit 1894.

Sot, Çështja Dreyfus nuk është thjesht një ngjarje historike; ajo është një thirrje për zgjim kundër intolerancës, antisemitizmit dhe rrezikut që vjen kur shteti përdor autoritetin e tij për të goditur individin e pambrojtur. Ajo mbetet simboli i luftës së përjetshme mes të vërtetës dhe propagandës.

Fakt interesant

Gjatë ceremonisë së degradimit të tij, përpara se të dërgohej në burg, Dreyfus thirri: “Betoj se jam i pafajshëm! Rroftë Franca! Rroftë Ushtria!”. Edhe pse institucioni e tradhtoi, ai nuk e tradhtoi kurrë besimin te drejtësia.

Përgatiti: L.Veizi

Në dhjetor të vitit 1986, Bashkimi Sovjetik dha një nga shenjat më domethënëse të ndryshimit politik që po përvijohej në Kremlin. Udhëheqësi sovjetik Mikhail Gorbaçov urdhëroi lirimin nga internimi të fizikanit dhe disidentit të njohur Andrei Saharov dhe bashkëshortes së tij, Yelena Bonner, duke i dhënë fund një izolimi gjashtëvjeçar që kishte tronditur opinionin ndërkombëtar.

Saharov, laureat i Çmimit Nobel për Paqen në vitin 1975, ishte arrestuar në vitin 1980, pasi kishte protestuar publikisht kundër ndërhyrjes ushtarake sovjetike në Afganistan më 1979. Si ndëshkim, ai u dërgua në internim të brendshëm në qytetin Gorki (sot Nizhny Novgorod), i mbyllur larg medias, kontakteve ndërkombëtare dhe debatit publik. Edhe bashkëshortja e tij, Yelena Bonner, një aktiviste e njohur për të drejtat e njeriut, u bë pjesë e kësaj ndëshkimi politik.

Lirimi i Saharovit u interpretua gjerësisht si një akt simbolik i reformave të perestrojkës dhe glasnostit, që Gorbaçovi po përpiqej të zbatonte në një sistem të ngrirë prej dekadash. Ishte një sinjal i qartë se epoka e ndëshkimeve të verbra ndaj mendimit kritik po vihej në pikëpyetje, edhe pse rruga drejt hapjes dhe lirisë do të ishte ende e gjatë dhe e vështirë.

Vetëm pak muaj më herët, në dhjetor të vitit 1985, Parlamenti Evropian kishte themeluar Çmimin Saharov për Lirinë e Mendimit, një nderim që mban emrin e disidentit sovjetik dhe që jepet çdo vit për individë ose organizata me kontribut të shquar në mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe lirive themelore. Ky çmim u shndërrua shpejt në një nga simbolet më të forta morale të Evropës demokratike.

Ndër fituesit e tij janë edhe figura të rëndësishme shqiptare: Adem Demaçi, i nderuar më 1991 për qëndresën e tij të gjatë dhe sakrificat në mbrojtje të të drejtave të shqiptarëve në Kosovë, si dhe Ibrahim Rugova, i vlerësuar më 1998 për angazhimin e tij paqësor dhe vizionin politik në një periudhë dramatike për rajonin.

Lirimi i Andrei Saharovit nuk ishte vetëm një akt humanitar; ai shënoi një kthesë historike, ku fjala, ndërgjegjja dhe mendimi kritik nisën të çliroheshin nga heshtja e frikës. Një moment që mbetet emblemë e fundit të ngadaltë të një perandorie dhe e fuqisë së qëndrueshme të mendimit të lirë.

Përgatiti: L.Veizi

Në mesin e viteve ’50, qyteti bregdetar i Eastbourne, i njohur si një vend i qetë për pensionistët e pasur, u kthye në epiqendrën e një prej skandaleve më të mëdha mjekësore në historinë e Britanisë së Madhe. John Bodkin Adams, një mjek i respektuar dhe anëtar i bashkësisë fetare “Vëllezërit e Plymouth-it”, u bë njeriu më i urryer dhe më i diskutuar në vend.

Anatomia e një dyshimi: Pasuria dhe Vdekja

Ajo që nisi si një thashethem lokal mbi vdekshmërinë e lartë në klinikën e tij, u shndërrua në një hetim masiv të Scotland Yard, të udhëhequr nga inspektori Herbert Hannam.

Përfitimet nga Testamentet: Hetimi zbuloi se Adams ishte bërë përfitues në testamentet e pacientëve të tij në një shkallë të paprecedentë. Ai trashëgoi gjithçka, nga makinat luksoze (si një Rolls-Royce) e deri te shumat e majme të parave dhe argjendaria.

“Kujdesi” me Narkotikë: Adams akuzohej se përdorte një përzierje vdekjeprurëse të heroinës dhe morfinës. Ai i mbante pacientët e tij në një gjendje gjysmë-vetëdije, duke i izoluar nga familjarët dhe duke krijuar një varësi totale prej tij deri në frymën e fundit.

Gjyqi i Shekullit: Edith Alice Morrell

Ndonëse dyshohej për mbi 160 vdekje, prokuroria vendosi ta bazonte akuzën kryesore në vdekjen e Edith Alice Morrell, një e moshuar e pasur që ndërroi jetë në vitin 1950.

Gjyqi, i zhvilluar në Old Bailey në vitin 1957, ishte një betejë epike midis Prokurorit të Përgjithshëm, Sir Reginald Manningham-Buller, dhe avokatit mbrojtës legjendar, Sir Frederick Lawrence.

Pika e kthesës: Libri i shënimeve të infermiereve

Mbrojtja e Adams bazohej në një zbulim dramatik: librat e shënimeve të infermiereve që kishin shërbyer te zonja Morrell. Këto shënime treguan se:

Dozat e dhëna ishin më të ulëta se ato që pretendonte prokuroria.

Pacientja kishte shfaqur shenja të qetësisë, gjë që mbështeste tezën e “kujdesit paliativ”.

Ky dokumentacion rrëzoi dëshmitë e dëshmitarëve të akuzës, duke krijuar një “dyshim të arsyeshëm” te juria.

Dilema etike: Parimi i “Efektit të Dyfishtë”

Rasti i Adams është historik sepse vendosi një precedent ligjor në mjekësi, i njohur si “Parimi i Efektit të Dyfishtë”. Gjykatësi Devlin deklaroi se një mjek nuk është fajtor për vrasje nëse:

“Ai administron ilaçe për të lehtësuar dhimbjen dhe vuajtjen e një pacienti që është i sëmurë rëndë, edhe nëse kjo masë ka si pasojë të tërthortë përshpejtimin e vdekjes.”

Ky parim mbetet edhe sot shtylla e kujdesit paliativ në mbarë botën, duke u dhënë mjekëve mbrojtje ligjore për të trajtuar dhimbjen e skajshme.

Pasojat dhe enigma e vazhdueshme

Pas pafajësisë për vrasje, Adams u dënua vetëm për falsifikim të recetave dhe dështim në mbajtjen e regjistrave të drogave. Atij iu hoq licenca mjekësore për disa vite, por në mënyrë të pabesueshme, iu rikthye në vitin 1961 dhe ai vazhdoi të praktikonte mjekësinë në Eastbourne deri në vdekjen e tij në vitin 1983.

Pse rasti mbetet i hapur në mendjet e historianëve?

Arkivat Sekrete: Dokumentet e policisë të publikuara dekada më vonë treguan se Adams kishte mashtruar dhe manipuluar prova që nuk u shfaqën kurrë në gjyq.

Krahasimi me Harold Shipman: Shumë kriminologë e shohin Adamsin si pararendësin e Harold Shipman, vrasësit serial më famëkeq në historinë mjekësore, i cili përdori metoda pothuajse identike.

Përgatiti: L.Veizi

Mbrëmja e 19 dhjetorit 2016 shënoi një nga momentet më dramatike të diplomacisë moderne. Në Qendrën e Arteve Bashkëkohore në Ankara, ekspozita fotografike me titull “Rusia përmes syve të turqve” u përgjak nga një vrasje që u transmetua pothuajse në kohë reale në të gjithë botën përmes lenteve të fotografëve të pranishëm.

Atentatori: Një “Ujk i Vetmuar” brenda sistemit

Autori i sulmit nuk ishte një person i jashtëm, gjë që e bëri ngjarjen edhe më tronditëse.

Identiteti: Mevlut Mert Altintas, një 22-vjeçar, ishte anëtar i forcave të policisë speciale të Ankarasë (Çevik Kuvvet).

Infiltrimi: Ai përdori distinktivin e tij të policisë për të kaluar sigurinë e galerisë, duke u pozicionuar pas ambasadorit Karlov me një kostum zyrtar, duke u dukur si pjesë e eskortës mbrojtëse.

Mesazhi: Pas të shtënave, Altintas bërtiti sllogane që lidheshin me situatën në Siri: “Mos harroni Aleppon! Mos harroni Sirinë!” dhe “Allahu Akbar”. Ky akt ishte një reagim i drejtpërdrejtë ndaj bombardimeve ruse në Aleppon Lindor, që po ndodhnin pikërisht në ato ditë.

Konteksti gjeopolitik: Tehu i briskut

Vrasja erdhi në një moment kritik për marrëdhëniet Rusi-Turqi, të cilat sapo kishin filluar të rikuperoheshin pas incidentit të vitit 2015, kur Turqia rrëzoi një avion luftarak rus Su-24.

Aleppo dhe Siria: Turqia mbështeste rebelët sirianë, ndërsa Rusia ishte aleati kryesor i Bashar al-Assadit. Rënia e Aleppos në duart e regjimit pak ditë para atentatit kishte shkaktuar zemërim të madh në Turqi.

Provokimi: Si Moska, ashtu edhe Ankara zyrtare e cilësuan vrasjen si një “operacion me flamur të rremë” (false flag) të organizuar nga palë të treta (shpesh duke akuzuar lëvizjen FETO) për të prishur aleancën e re midis Putinit dhe Erdoganit.

Reagimi i paprecedent: Bashkëpunimi në hetim

Për herë të parë në histori, Rusia dërgoi një ekip prej 18 hetuesish dhe agjentësh të shërbimit sekret (FSB) në Ankara për të punuar krah për krah me autoritetet turke. Ky veprim tregoi dy gjëra:

Mungesa e Besimit: Rusia kërkonte të siguronte vetë provat.

Vullneti Politik: Të dyja palët ishin të vendosura të mos lejonin që ky atentat të shndërrohej në një shkak për luftë (Casus Belli).

Pasojat dhe nderimi i Ambasadorit

Andrei Karlov u shpall pas vdekjes “Hero i Federatës Ruse”, titulli më i lartë i vendit. Ai u vlerësua për gjakftohtësinë dhe përpjekjet e tij për të mbajtur hapur kanalet diplomatike në një kohë lufte.

Ndikimet afatgjata:

Siguria: Ky rast ndryshoi rrënjësisht protokollet e sigurisë për diplomatët e huaj në Turqi dhe gjetkë.

S-400 dhe Bashkëpunimi: Paradoksalisht, vrasja e Karlovit e afroi Turqinë më shumë me Rusinë, duke çuar në marrëveshje të mëdha ushtarake dhe energjetike, si një mënyrë për të “shlyer” dëmin moral dhe diplomatik.

Fotografia që fitoi World Press Photo

Fotoja e vrasësit Altintas me pistoletë në dorë mbi trupin e Karlovit, e realizuar nga fotografi i Associated Press, Burhan Ozbilici, fitoi çmimin e parë në World Press Photo 2017. Ajo mbetet një nga imazhet më ikonike dhe më të tmerrshme të shekullit të 21-të, duke dokumentuar momentin e saktë kur diplomacia dorëzohet para dhunës.

Përfundim: Atentati ndaj Karlovit dështoi në qëllimin e tij kryesor (të shkaktonte një konflikt ruso-turk), por arriti të tregonte se sa të prekshëm janë përfaqësuesit e shteteve në një botë të polarizuar nga konfliktet e Lindjes së Mesme.

Përgatiti: L.Veizi

Në brigjet e mjegullta të San Franciscos, mbi një shkëmb të zhveshur që dukej i pakapërcyeshëm, ngrihej burgu federal i Alcatrazit. I quajtur “Shkëmbi”, ai ishte simboli absolut i ndëshkimit dhe i sigurisë së pathyeshme amerikane. Thuhej se prej andej nuk arratisej askush. Por vera e vitit 1937 do ta vinte këtë mit në dyshim.

Më 16 dhjetor të atij viti, dy të burgosur – Theodore Cole dhe Ralph Roe – morën një vendim që dukej i barabartë me vetëvrasjen. Ata u hodhën në ujërat e ftohta dhe të pabesë të Gjirit të San Franciscos, duke synuar lirinë përmes notit.

Cole ishte vetëm 19 vjeç, një nga të burgosurit më të rinj të Alcatrazit. Roe ishte më i rritur, por po aq i dëshpëruar. Të dy e dinin mirë se rrymat e forta, temperatura e ulët e ujit dhe distanca drejt bregut e kishin mposhtur çdo përpjekje të mëparshme. Megjithatë, ata zgjodhën të sfidonin detin në vend të mureve.

Sipas versionit zyrtar, trupat e tyre u përpinë nga ujërat e akullta. Administrata e burgut reagoi shpejt, duke deklaruar se dy të arratisurit ishin mbytur gjatë përpjekjes për t’u larguar. Dosja u mbyll dhe Alcatrazi ruajti, të paktën në letër, reputacionin e tij si burg i pakapërcyeshëm.

Por deti nuk i ktheu kurrë trupat.

Asnjë eshtër, asnjë provë përfundimtare e vdekjes së tyre nuk u gjet. Disa raporte flisnin për rryma që mund t’i kishin çuar drejt Oqeanit Paqësor; të tjera sugjeronin se, në kushte të caktuara, noti drejt bregut ishte i mundur. Heshtja e ujit la pas një pyetje që nuk u shua kurrë.

Arratisja e Theodore Cole dhe Ralph Roe u bë incidenti i parë që çau mitin e Alcatrazit si burg i sigurisë absolute. Për herë të parë, ideja se dikush mund të kishte mbijetuar dhe shpëtuar nga “Shkëmbi” nisi të përhapej si legjendë dhe dyshim njëkohësisht.

Që nga ajo ditë, Alcatrazi nuk ishte më vetëm një burg. Ai u kthye në një enigmë, ku kufiri mes vdekjes dhe lirisë mbeti i paqartë. Dhe diku, mes mjegullës së gjirit, emrat e Cole dhe Roe vazhdojnë të notojnë, të palidhur me asnjë varr, si sfidë e heshtur ndaj një sistemi që pretendonte se ishte i pamposhtur.

Përgatiti: L.Veizi

Bejrut, 1981 – Një shpërthim i fuqishëm tronditi kryeqytetin e Libanit, Bejrutin, kur një makinë vetëvrasëse goditi objektivin e saj pranë ambasadës së Irakut. Sulmi, i cili ndodhi në një periudhë tensionesh të mëdha politike dhe konflikti të armatosur në Liban, la pas 61 viktima dhe dhjetëra të plagosur, duke u shndërruar në një nga aktet më vdekjeprurëse të asaj kohe.

Makina e mbushur me eksploziv shpërtheu në afërsi të ambasadës, duke shkaktuar dëme të mëdha materiale dhe panik të menjëhershëm në zonë. Mes të plagosurve ndodhej edhe ambasadori i Irakut në Liban, i cili u transportua me urgjencë për ndihmë mjekësore, por më vonë ndërroi jetë si pasojë e plagëve të rënda të marra nga shpërthimi.

Autoritetet lokale dhe ekipet e emergjencës u përballën me një skenë shkatërrimi, ndërsa përpjekjet për të nxjerrë të mbijetuar nga rrënojat vazhduan për orë të tëra. Sulmi u dënua gjerësisht nga komuniteti ndërkombëtar dhe shtoi shqetësimet për përshkallëzimin e dhunës në një vend tashmë të goditur rëndë nga lufta civile.

Ky atentat konsiderohet nga shumë studiues dhe analistë të sigurisë si sulmi i parë modern me bombë vetëvrasëse, duke shënuar një moment të errët dhe të ri në historinë e terrorizmit. Metoda e përdorur do të shërbente më pas si precedent për sulme të ngjashme në rajon dhe më gjerë, duke ndryshuar mënyrën se si perceptohej dhe trajtohej kërcënimi terrorist në dekadat që pasuan.

Ngjarja e vitit 1981 në Bejrut mbetet një kujtesë e dhimbshme e pasojave shkatërruese të ekstremizmit dhe dhunës politike, si dhe një pikë referimi historike në zhvillimin e formave moderne të terrorizmit.

Përgatiti: L.Veizi

Varshavë, 13 dhjetor 1981 – Në orët e para të mëngjesit, Polonia u zgjua nën regjimin e Ligjit Ushtarak, i shpallur nga Gjenerali Wojciech Jaruzelski, një ndër momentet më dramatike të historisë së vendit gjatë epokës komuniste. Masa, e njohur gjithashtu si Ligji Marcial, u prezantua nga Jaruzelski dhe ministri i Brendshëm Czesław Kiszczak, me arsyetimin zyrtar për të “stabilizuar” vendin përballë tensioneve të brendshme.

Në të vërtetë, shpallja e ligjit ushtarak synonte frenimin e rritjes së ndikimit të lëvizjes sindikaliste Solidarnost (Solidariteti), e udhëhequr nga Lech Wałęsa, e cila brenda pak muajsh ishte shndërruar në një forcë të fuqishme sociale dhe politike. Me më shumë se 10 milionë anëtarë, Solidarnosti përfaqësonte sfidën më serioze ndaj qeverisjes komuniste të Polonisë që prej përfundimit të Luftës së Dytë Botërore.

Ligji ushtarak solli pasoja të menjëhershme: mijëra aktivistë u arrestuan, qindra organizata u shpërbënë dhe vendi hyri në një regjim të rreptë kontrolli. Kufizimet e lëvizjes, ndalimi i grevave dhe censura totale e mediave e zhytën Poloninë në një atmosferë shtypjeje të thellë, ndërsa tanket patrullonin rrugët e qyteteve kryesore.

Në planin afatgjatë, megjithëse Ligji Marcial dobësoi përkohësisht Solidarnostin, ai nuk arriti të shkatërronte aspiratat demokratike të shoqërisë polake. Përkundrazi, represioni i vitit 1981 u kthye në një pikë kthese: vetëm tetë vite më vonë, në 1989, Polonia do të bëhej vendi i parë të bllokut lindor që do të hynte në negociata të drejtpërdrejta me opozitën, duke çuar në rënien e komunizmit.

Shpallja e ligjit ushtarak mbetet sot një nga episodet më të errëta dhe më të debatuara të historisë polake, një përplasje mes autoritarizmit dhe vullnetit popullor për liri.

Përgatiti: L.Veizi

Gazeta Si – Dyzet vjet më parë, më 12 dhjetor 1985, familja Popa, e veshur mirë, u shfaq në derën e ambasadës italiane në Tiranë, Shqipëri.

Ata biseduan mes tyre në italisht përpara policit shqiptar disi të shpërqendruar në vendrojë dhe hynë me indiferencë.

Kur polici e kuptoi se çfarë po ndodhte, ai u përpoq t’i nxirrte jashtë, por ishte tepër vonë: dy vëllezërit dhe katër motrat Popa kërkuan menjëherë azil politik.

Një krizë e madhe diplomatike pasoi midis Italisë dhe Shqipërisë dhe një lloj rrethimi i ambasadës që zgjati pothuajse pesë vjet.

Familja Popa jetoi atje deri në vitin 1990, kur qeveria shqiptare më në fund u dorëzua dhe qeveria italiane i çoi në Romë.

Për katër vjet e gjysmë, familja Popa simbolizoi rezistencën dhe dëshirën e popullit shqiptar për t’i shpëtuar regjimit shtypës komunist që e izoloi vendin nga pjesa tjetër e botës.

Disa muaj pas mbërritjes së tyre në Itali, shpërthyen protesta në Shqipëri, duke çuar në një tranzicion drejt demokracisë dhe liberalizimin e udhëtimit jashtë vendit.

Megjithatë, historia e Popave në Itali nuk përfundoi mirë, për shkak të mungesës së integrimit dhe varfërisë së tyre.

Në dhjetor të vitit 1985, në Tiranë u mbajt një paradë ushtarake: disa muaj më parë, kishte vdekur Enver Hoxha, diktatori që kishte sunduar Shqipërinë për dyzet vjet, nga fundi i Luftës së Dytë Botërore deri në vdekjen e tij.

Ai ishte pasuar nga Ramiz Alia, Sekretari i ri i Partisë së Punës dhe kryeministër. Gjatë më shumë se dyzet viteve të diktaturës, Hoxha kishte shtypur me dhunë çdo mospajtim, përfshirë edhe përmes një force të policisë sekrete famëkeqe, të fuqishme dhe të përhapur gjerësisht, “Sigurimit”.

Ai ishte bashkuar me bllokun komunist sovjetik deri në vitet 1960, kur ai i ndërpreu marrëdhëniet dhe u afrua më shumë me Kinën, por këto lidhje shpejt u ndërprenë.

Shqipëria ishte e izoluar dhe vendi më i varfër në Evropë. Hoxha ishte paranojak (Tirana është plot me bunkerë; mbi 170,000 u ndërtuan në vend në pritje të një pushtimi të frikshëm të huaj që nuk u materializua kurrë) dhe kishte qenë i sëmurë që nga vitet 1970.

Qytetarët e saj ishin të mbyllur brenda kufijve të vendit; përpjekja për t’u larguar ishte e rrezikshme dhe të afërmit e atyre që ia dolën mbanë u persekutuan si hakmarrje.

Gjatë dyzet viteve, gati 100,000 shqiptarë u arrestuan, u internuan në kampe pune ose u vranë për arsye politike.

Popat ishin dy vëllezër dhe katër motra: Akili, Nikola, Ileana, Irena, Ermiona dhe Zhaneta. Kur u paraqitën në ambasadën italiane, më i madhi, Akili, ishte 62 vjeç dhe më e reja, Zhaneta, 45 vjeçe.

Babai i tyre kishte studiuar në Napoli, u bë farmacist dhe, me t’u kthyer në Shqipëri, bashkëpunoi me italianët gjatë pushtimit fashist (1939-1943).

Për këtë, ai u dënua me 25 vjet burg në vitin 1953 dhe vdiq në qeli, ndërsa fëmijët e tij u dërguan në një qëndrim të detyruar në fermën e Sukthit, një lloj kampi pune, ku qëndruan për 18 vjet.

Gjërat ua përkeqësoi edhe më shumë arratisja e dy vëllezërve të tjerë në Kanada midis viteve 1943 dhe 1945.

Kur e gjetën veten në kopshtin e ambasadës, përpjekjet e policit shqiptar për t’i larguar u bllokuan nga një karabinier.

Pastaj u thirr ambasadori italian në Shqipëri, Francesco Gentile. Pas konsultimeve me qeverinë, ambasada vendosi t’i rezistonte presionit nga qeveria shqiptare, e cila kërkoi dorëzimin e tyre.

Reagimi i regjimit shkoi shumë përtej pritjeve: qindra ushtarë rrethuan ambasadën, e cila zinte një sipërfaqe të konsiderueshme, në një lloj rrethimi që zgjati shumë.

Trashëgimia e Alisë te Hoxha u pa si një moment potencialisht i rrezikshëm për regjimin, i cili nuk mund ta pranonte që qytetarët e tij mund të iknin kaq lehtë, as të vendoste një precedent që mund të çonte në sulmet ndaj disa ambasadave të tjera perëndimore.

Sipas burimeve shqiptare, qeveria madje mori në konsideratë edhe një ndërhyrje të armatosur. Ushtarët jashtë ambasadës kufizuan hyrjen dhe daljen nga ndërtesa, duke vendosur se çfarë dhe kush mund të hynte. Agjentë të shumtë të inteligjencës përdorën çdo mjet në dispozicion për të përgjuar.

Në muzeun Bunk’Art 2 në Tiranë, i cili rindërton historinë e Ministrisë së Brendshme të Shqipërisë dhe policisë politike të Sigurimit, ndodhet një fshesë me përgjues me të cilën pastrues të rremë të ambasadës monitoronin çdo ditë se çfarë ndodhte brenda gjatë qëndrimit të familjes Popa.

Vëllezërit dhe motrat u strehuan në shtëpinë e kopshtarit: ata menduan se do t’u jepej leje brenda një jave, por qëndruan atje për më shumë se katër vjet, mes dekurajimit në rritje dhe protestave të shumta. Në vitin e fundit, një psikiatër nga Italia duhej të ndërhynte.

Jo të gjithë në Itali, veçanërisht midis partive të krahut të majtë, ishin të bindur për mençurinë e ndërprerjes së marrëdhënieve me një shtet fqinj për shkak të gjashtë qytetarëve shqiptarë që ishin praktikisht të panjohur për ta.

Qëndrimi për të drejtat e njeriut mbizotëroi, por për vite me radhë Shqipëria nuk negocioi për t’i garantuar familjes një rrugëdalje.

Situata u zgjidh vetëm në fillim të vitit 1990: disa muaj më parë, Muri i Berlinit kishte rënë, duke shënuar fillimin e fundit të regjimeve komuniste në Evropën Lindore dhe për disa vite, Sekretari i Partisë Komuniste të Bashkimit Sovjetik, Mikhail Gorbachev, kishte filluar politika të hapjes dhe ripërtëritjes që do të çonin në shpërbërjen përfundimtare të Bashkimit Sovjetik.

Në këtë kontekst ndërkombëtar të ndryshuar, parlamenti shqiptar miratoi disa reforma të turpshme dhe në muajt e parë të vitit, Alia ftoi Sekretarin e Përgjithshëm të Kombeve të Bashkuara, Javier Pérez de Cuéllar, në vend.

Ministri i Jashtëm italian i atëhershëm, Gianni De Michelis, besonte se vizita e Pérez de Cuéllar mund të ishte një mundësi për të zhbllokuar situatën e Popave.

Dhe kështu ndodhi: Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së vizitoi Shqipërinë më 12 dhe 13 maj, dhe më 16, gjashtë anëtarët e familjes Popa u transportuan me një furgon të Kryqit të Kuq italian në aeroportin e Tiranës.

Atje, ata nënshkruan një aplikim për pasaporta shqiptare (diçka që gjithmonë kishin refuzuar ta bënin) në këmbim të largimit të sigurt: më pas u hipën në një aeroplan ushtarak për në Romë.

Menjëherë pas kësaj, më 2 korrik, në Tiranë ndodhi i ashtuquajturi “sulm në ambasada”: qindra shqiptarë, kryesisht të rinj, hynë me forcë në ambasadat e Italisë, Francës, Gjermanisë, Hungarisë, Polonisë, Turqisë, Greqisë dhe Çekosllovakisë.

Një krizë e re lindi, këtë herë e zgjidhur brenda disa javësh me largimin e azilkërkuesve: ishte preludi i eksodit të madh të viteve 1991 dhe 1992.

Mbërritja e vëllezërve dhe motrave Popa në Itali ishte triumfuese. Nicola, më luftaraku, e përshkroi atë si “një grusht në fytyrën e marksizmit shqiptar”.

Megjithatë, vëmendja ndaj të dëbuarve u zbeh shpejt dhe në vitet që pasuan, shumë pak informacion ishte i disponueshëm për familjen Popa.  

Sipas informacionit të disa njerëzve që i kishin takuar gjatë qëndrimit të tyre në ambasadë, ata fillimisht përfunduan në një azil pleqsh në provincën e Romës dhe historia e tyre u bë një histori integrimi të dështuar dhe varfërie.

Dy nga motrat u kthyen në Durrës, në bregdetin shqiptar, ku jetuan në varfëri me ndihmën e shoqatave lokale.

Tashmë, një dekadë më parë, e vetmja e mbijetuar nga familja, ishte Ermiona: ajo u përmend për herë të fundit në vitin 2019, kur refuzoi të largohej nga shtëpia e saj në Durrës pas tërmetit tragjik të nëntorit.

Përshtati: Gazeta “Si”

The post Kur policia shqiptare rrethoi Ambasadën Italiane në Tiranë 40 vjet më parë! appeared first on Gazeta Si.

Jeruzalem, 1949 – Vetëm një vit pas shpalljes së shtetit të Izraelit, Knesset-i miratoi zyrtarisht vendimin historik për të transferuar kryeqytetin nga Tel Avivi në Jeruzalem. Ky akt politik e konsolidoi synimin e udhëheqjes izraelite për ta bërë qytetin e lashtë qendrën e saj shtetërore dhe simbolike.

Vendimi i vitit 1949 u pasua me hapa të shpejtë administrativë. Institucionet qeveritare filluan zhvendosjen drejt Jeruzalemit Perëndimor, i cili kishte mbetur nën kontrollin izraelit pas Luftës së vitit 1948. Qeveria e re e shpalli qytetin si kryeqytet “de facto” dhe më pas “de jure”, duke e vendosur atë në zemër të jetës politike të shtetit të sapokrijuar.

Ndërkohë, dinamika e pasluftës solli ndryshime të thella edhe në pjesën lindore të qytetit. Në vitin 1950, Jordania ndërmori hapin e aneksimit të Jeruzalemit Lindor, duke e vënë nën juridiksionin dhe administrimin e saj. Tre vjet më vonë, në 1953, Aman-i e shpalli këtë zonë “kryeqytetin e dytë” të mbretërisë, një veprim që synonte forcimin e pretendimeve territoriale dhe simbolike mbi qytetin.

Këto zhvillime ushqyen më tej kompleksitetin politik të Jeruzalemit, i cili edhe sot mbetet një prej çështjeve më të ndërlikuara të Lindjes së Mesme. Në dekadat që pasuan, statusi i qytetit u kthye në një prej pikave më të debatueshme të diplomacisë ndërkombëtare, me pretendime të mbivendosura dhe qëndrime të forta nga të dyja palët.

Megjithatë, vendimi i vitit 1949 shënoi një moment kyç në historinë moderne të Izraelit, duke vulosur rolin qendror të Jeruzalemit në identitetin e shtetit hebre.

Përgatiti: L.Veizi

-Pas fitores së PD ne zgjedhjet e ’92, një vit me vonë, lideri i opozitës, Fatos Nano u burgos dhe ekziston një narrativë që kjo u bë me lejen e SHBA-së?

Hill: Jo, aspak. Mund të them me siguri sepse isha këtu deri në verën e vitit 1993, dhe ju tregoj personalisht se kjo është 100% gënjeshtër. E kam fjalën, unë isha këtu. Dhe kurrë nuk kam dëgjuar për një rast në Europë, sigurisht jo, por askund, që ambasadori amerikan të thotë: ‘oh, vendoseni në burg.’ Nuk kam dëgjuar kurrë diçka të tillë. Dhe e di që është njëfarë legjende këtu, por thjesht nuk e pranoj që ka ndodhur ndonjëherë.

-Pra ju nuk autorizuat arrestimin e Nanos?

Hill: Jo, jo, nuk ka asgjë të bëjë me ne. Sigurisht që jo. Edhe pse pas largimit tim nga Shqipëria nuk mund të them nëse dikush ishte i përfshirë, por dyshoj. Me të vërtetë dyshoj. Mendoj se ishte e përshtatshme për disa njerëz të thonin: ‘oh, ai është në burg për shkak të amerikanëve,’ por kjo është më shumë një deklaratë anti-amerikane sesa diçka tjetër./kb

Historia e Shën Marinës, mbetet një nga rrëfimet më të pazakonta të krishtërimit të hershëm. Në shekullin V, në një manastir të Libanit verior, vdiq një murg i ri dhe vëllezërit e Manastirit po e përgatisin për varrim. Kur ia hoqën rrobën, mbetën të tronditur nga një e vërtetë që nuk e kishin imagjinuar kurrë: vëllai i tyre Marino ishte në të vërtetë një grua, Marina.

Nuk bëhet fjalë për një rast travestizmi apo identiteti gjinor fluid, por për një histori heroike durimi. Pikërisht për këtë Marina do të shpallej e shenjtë: sepse për shumë vite ishte shtirur se ishte burrë, një akt që u interpretua si një përpjekje dhe pendesë e çuar deri në ekstrem.

Rreth historisë së saj të mistershme janë krijuar dy legjenda, mjaft të ndryshme: më e vjetra është më pranë fakteve, ndërsa e dyta është ndryshuar pesë ose gjashtë shekuj më vonë. Unë preferoj versionin më të vjetër sepse më duket më i vërteti, por (e pranoj) është edhe ai që më pëlqen më shumë. I dyti duket se është shpikur për ta bërë më “të pranueshme” historinë e kësaj shenjtoreje, edhe pse asgjë nuk arrin ta normalizojë plotësisht këtë histori, e cila vazhdon të ruajë elementë të pazakontë.

Tunika me kapuç

Ngjarjet zhvillohen në një botë ende jo plotësisht të kristianizuar, ku sapo po eksperimentoheshin format e para të jetës monastike, vetëm për burra. Thirrja fetare e grave, që nënkuptonte virgjëri, nuk shihej me sy të mirë, sepse gratë konsideroheshin të domosdoshme për vazhdimësinë e grupit shoqëror, vazhdimësi gjithmonë e kërcënuar nga vdekjet gjatë lindjes dhe vdekjet e fëmijëve.

Marina, shumë e re dhe e tërhequr nga krishterimi megjithëse ishte rritur në një familje pagane, e shihte me tmerr afrimin e momentit kur do ta detyronin të martohej me një burrë që as nuk e njihte, ndoshta shumë më të moshuar, dhe që mbase nuk do ta linte të jetonte si e krishterë. Të arratisej as që e mendonte: si mund të mbijetonte një vajzë e vetme në një botë ku gruaja ishte thjesht shtojcë e familjes?

Me siguri ajo kishte dëgjuar për ekzistencën e atij manastiri mashkullor, një bashkësi burrash të përkushtuar ndaj Zotit në jetë pothuaj eremitike, dhe ndjente një tërheqje të fortë. Por e dinte se një zgjedhje e tillë ishte e pamundur për gratë. Kështu, Marina mori një vendim të guximshëm: fshehu trupin e saj adoleshent në një tunikë me kapuç si ato të murgjve dhe shkoi në manastir, duke u paraqitur si kandidat për jetën monastike. Murgjit e pranuan këtë të ri pa mjekër, që u prezantua me emrin Marino, dhe i cili mësoi shpejt rregullat e jetës monastike, këngët dhe lutjet, duke dëshmuar një thirrje të sinqertë.

Duke jetuar në një shpellë të errët dhe e dobësuar nga një dietë shumë e varfër, Marina nuk ngjalli kurrë dyshime. Me kalimin e viteve ajo u bë një murg i respektuar dhe i dashur. Pas disa vitesh provë, u konsiderua e gatshme të dilte jashtë manastirit herë pas here, së bashku me murgj të tjerë, për të lypur ushqimin e nevojshëm për mbijetesën e tyre.

Në një nga këto dalje, kur murgjit kaluan natën në një han, Marina/Marino u akuzua se kishte dhunuar vajzën e hanxhiut, e cila mbeti shtatzënë.

Akuza e rreme për përdhunim

Për murgjit, ishte e lehtë të besonin akuzën: pavarësisht pamjes së dobët të murgut të ri, ata e dinin nga përvoja se sa të forta mund të ishin tundimet e djallit. Marina/Marino u dëbua nga manastiri dhe më vonë u detyrua të rriste fëmijën.

Pa protestuar, pa u ankuar, ajo u detyrua të jetonte me lëmosha para portës së manastirit, duke rritur me dashuri një fëmijë që nuk ishte i saji. Pas disa vitesh, ndoshta kur djali vendosi të bëhej murg, Marina/Marino u pranua sërish në manastir, por me detyrën për të kryer punët më të rënda. Pa u ankuar kurrë, ajo jetoi kështu deri në vdekje. Atëherë u zbulua pafajësia e saj dhe falsiteti i akuzës. Durimi i saj i jashtëzakonshëm për një ndëshkim të pamerituar i dha Marinës statusin e shenjtores.

Rrëfimi ka aspekte shqetësuese. Një prej tyre, ai që dikur shkaktonte problemet më të mëdha, ishte rebelimi ndaj familjes, i ndjekur nga një nismë kaq e guximshme nga një grua. Disa shekuj më vonë, kur kishin kaluar kohërat heroike të krishterimit të hershëm, gratë, sidomos ato të krishtera, duhej t’i ktheheshin bindjes.

Versioni i dytë

Kështu, teksti origjinal u modifikua për t’i dhënë një ngjyrë idilike familjare, duke e rikthyer Marinën në figurën e vajzës së bindur. Në këtë version, prindërit ishin të krishterë dhe, pas vdekjes së nënës, babai dhe vajza kishin një lidhje të veçantë. Kur babai, i pikëlluar, vendosi të tërhiqej në manastir, nuk pati zemër ta linte vetëm vajzën dhe, për arsye të paqarta, as nuk mendoi t’i gjente një burrë. Kështu, e mori me vete, të veshur si burrë.

Sekreti u ruajt edhe pas vdekjes së babait dhe pjesa tjetër e historisë përsërit saktësisht versionin e parë: akuza e rreme, ndëshkimi, dhe zbulimi i identitetit të saj femëror në momentin e vdekjes. Në këtë version gjithçka duket më “e rregullt”: Marina është modeli i të bindurës ndaj familjes, jo si një vajzë e lirë që kërkonte zgjedhje të pavarura.

Rikthimi tek bindja

Kështu, Marina nuk është më vajza e fortë dhe e lirë që maskohet si burrë për të gëzuar lirinë e zgjedhjes që u njihej meshkujve, por një vajzë e nënshtruar. Megjithatë, në të dy versionet, mbetet një pikëpyetje: a ka heshtur Marina para akuzës së rreme vetëm për pendesë dhe për t’iu bindur Zotit, apo për të mos zbuluar mashtrimin e saj? A mos ka pasur frikë se, nëse tregonte se ishte grua, do të përballej me një ndëshkim edhe më të rëndë?

Pavarësisht kësaj historie të ndërlikuar, por magjepsëse, Marina u njoh si e shenjtë falë mrekullive të shumta. Një legjendë thotë se e para që u shërua ishte pikërisht vajza që e kishte akuzuar padrejtësisht. Në Mesjetë, venecianët morën reliket e saj, sot të ruajtura në kishën e Santa Maria Formosa. Marina është ende e nderuar në kishën kopte dhe nga druzët, si dhe në shumë rajone të ish-perandorisë bizantine, përfshirë Italinë jugore: veçanërisht në Pulja, Kalabri e Siçili. Imazhi i saj është gjithashtu shumë interesant: një murg me fytyrë femërore dhe me një fëmijë pranë.

Shën Marina njihet si mbrojtëse kundër dhimbjes së kokës. Ndoshta, pas gjithë këtyre ndodhive të ndërlikuara, as ajo vetë nuk e dinte më kush ishte dhe përpjekja për ta kuptuar i sillte asaj dhimbje koke./kb

Shkrim nga Lucetta Scaraffia për Corriere Della Sera

Gazeta Si – Data 8 dhjetor shënon njërën prej datave më të rëndësishme në kalendarin politik dhe shoqëror të Shqipërisë, Ditën e Rinisë.

Kjo ditë lidhet drejtpërdrejt me lëvizjen studentore të vitit 1990, një moment kyç që u shndërrua në pikënisjen formale të rënies së sistemit komunist dhe vendosjes së pluralizmit politik në vend.

Plot 35 vite më parë, në mbrëmjen e 8 dhjetorit 1990, qindra studentë të Universitetit të Tiranës u mblodhën në Qytetin “Studenti”, duke shprehur hapur pakënaqësitë ndaj regjimit dhe kërkuar reforma të thella demokratike.

Ajo që nisi si një protestë studimore për kushte më të mira jetese u shndërrua shpejt në një lëvizje të gjerë shoqërore, me thirrje për liri politike, të drejta themelore dhe hapje ndaj Perëndimit.

Në ditët që pasuan, protestat morën përmasa të mëdha. Më 12 dhjetor u shpall zyrtarisht krijimi i partisë së parë opozitare në vend, një akt që shënoi fundin e monopolit politik të Partisë së Punës dhe fillimin e një kapitulli të ri për Shqipërinë.

Kjo lëvizje, e drejtuar kryesisht nga të rinjtë, mbeti e gdhendur në historinë shqiptare si forca që ngriti zërin në një kohë kur heshtja ishte normë.

Sot, më shumë se tre dekada më vonë, 8 dhjetori kujtohet jo vetëm si ditë simbolike e rënies së një sistemi, por edhe si një homazh për energjinë, guximin dhe vendosmërinë e brezit të ri që ndërmori hapin e parë drejt demokracisë.

Institucionet shtetërore, organizatat e shoqërisë civile dhe vetë universitetet e vendit e shënojnë këtë datë përmes aktiviteteve përkujtimore, diskutimeve akademike dhe nismave që synojnë të forcojnë rolin e rinisë në jetën politike e sociale.

Në kujtesën kolektive shqiptare, 8 dhjetori nuk është thjesht një datë historike është një dëshmi se ndryshimi nis me kurajë, dhe se pikërisht të rinjtë janë shpesh motori kryesor i këtij ndryshimi.

The post Sot Dita e Rinisë, 35 vite kur Lëvizja Studentore solli demokracinë appeared first on Gazeta Si.