❌

Reading view

There are new articles available, click to refresh the page.
↗

12:40 Një jetë mes dritës dhe hijes, film i ri për Nënë Terezën! Analiza: Ikonë me plasaritje

✇Gazeta Fjala
By: Klara

Tereza ishte 19 vjeç, kur shkoi si novice (fillestare) në Indi, ku u përball me mjerimin, urinë dhe sëmundjen. Ajo jetoi si murgeshë dhe mësuese në Kalkuta, në urdhërin katolik Loreto, i cili i kushtohej arsimit dhe punës misionare në Indi. Kalkuta ishte e mbipopulluar, shërbimet shtetërore ishin të mbingarkuara dhe sistemi shëndetësor pothuajse inekzistent. Menjëherë pas shpalljes së pavarësisë nga Britania e Madhe, pas rreth 200 vjetësh sundimi kolonial, India përballej me sfida të mëdha. Në vend kishte trazira, mijëra njerëz humbën jetën në incidente të dhunshme.

NĂ« kĂ«tĂ« kaos na çon filmi “Tereza – NjĂ« jetĂ« mes dritĂ«s dhe hijes”, pa zbukurime estetike, nĂ« njĂ« qytet me zhurma, ngushtĂ«si dhe dyndje njerĂ«zish. Tereza, e lindur nĂ« vitin 1910 si AnjezĂ« Gonxhe Bojaxhiu nĂ« Shkupin e sotĂ«m, shfaqet aty si njĂ« grua, qĂ« misionin e saj e kĂ«rkon mes rrĂ«nojave dhe vĂ«shtirĂ«sive. GjatĂ« njĂ« udhĂ«timi me tren ajo duhet tĂ« ketĂ« pĂ«rjetuar “vokacionin e saj”: jo pĂ«r tĂ« jetuar mĂ« vetĂ«m pĂ«r Zotin, por nĂ« mes tĂ« mĂ« varfĂ«rve ndĂ«r tĂ« varfĂ«rit.

Një grua që rebelohet kundër kishës së saj

Filmi tregon TerezĂ«n (tĂ« luajtur nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« jashtĂ«zakonshme nga Noomi Rapace) jo si njĂ« figurĂ« tĂ« mbinatyrshme tĂ« dritĂ«s, por si njĂ« grua qĂ« pĂ«rplaset me kishĂ«n e saj. Sepse projekti i saj ishte revolucionar: tĂ« linte manastirin, tĂ« themelonte urdhĂ«rin e saj, tĂ« zhvendosej nĂ« mes tĂ« lagjeve tĂ« varfĂ«ra, tĂ« ndihmonte njerĂ«zit e sĂ«murĂ« dhe ata qĂ« po vdisnin – si njĂ« murgeshĂ« urdhĂ«ri jashtĂ« urdhĂ«rit. Kisha e frenoi, sepse dĂ«shira e TerezĂ«s nĂ«nkuptonte largim nga traditat e vjetra dhe mosbindje. Por ajo mbeti kokĂ«fortĂ«. VetĂ«m nĂ« vitin 1948 Vatikani u dorĂ«zua dhe nĂ« vitin 1950 ajo themeloi mĂ« nĂ« fund urdhĂ«rin global tĂ« “Misionareve tĂ« BamirĂ«sisĂ«â€.

I pasur nga ana vizuale, por i kursyer nga ana gjuhësore, i shoqëruar nga kitarat elektrike, filmi tregon lagjet e varfëra të Kalkutës me njerëz të vrarë nga varfëria dhe sëmundjet, botën ideale të shkollës së vajzave, ku nxënëset veshin fustane rozë dhe dhomat spartane të murgeshave në muret e manastirit, ku Tereza drejtonte me autoritet si nënë superiore.

Vanitet apo bamirësi?

Filmi i qaset Terezës në mënyrë kritike, por me respekt, kështu që disa polemika lihen më tepër të nënkuptohen. Në një skenë të qetë ajo pyet veten, nëse angazhimi i saj vjen vërtet nga bamirësia e pastër apo vaniteti, një moment që e lë shkurtimisht mënjanë mitin dhe tregon një Terezë, që pyet veten. Më vonë ajo diskuton me priftin, që drejton manastirin, në lidhje me abortin. Ai i kujton asaj që të mos i gjykojë gratë, por të marrë parasysh arsyet, që i shtyjnë gratë të ndërmarrin këtë hap. Dhe befas lind pyetja: nëse të kuptuarit e tjetrit lejon edhe kundërshtimin ndaj institucionit të kishës, që dënon abortin.

Ana e errët e mitit

Megjithë adhurimin imazhi i Terezës së vërtetë, e shenjtëruar nga Papa Françesku në vitin 2016, ishte plasaritur shumë kohë më parë. Që në të gjallë të saj ajo qe një figurë e diskutueshme. Organizatat e të drejtave të njeriut e akuzonin për mungesën e qetësuesve dhe higjienës në strehimoret e saj dhe se ato ishin më shumë si bujtina sesa spitale. Se ajo merrte qindra miliona dollarë donacione nga burime ndonjëherë të dyshimta, por standardet mjekësore të objekteve të saj ishin të mjera.

Gazetari britanik Christopher Hitchens shprehej: “Ajo donte varfĂ«rinĂ«, jo tĂ« varfĂ«rit”. U pajtua me «vuajtjen si dhuratĂ« nga Zoti» dhe nuk bĂ«ri asgjĂ« pĂ«r t’i dhĂ«nĂ« fund vuajtjes. Ajo e barazoi mjerimin e tĂ« varfĂ«rve me vuajtjen e Krishtit; asaj i atribuohet tĂ« ketĂ« thĂ«nĂ«: “ËshtĂ« njĂ« gjĂ« e bukur tĂ« shohĂ«sh tĂ« varfĂ«rit, qĂ« pranojnĂ« fatin e tyre dhe ta vuajnĂ« atĂ« si Krishti”.

Tereza qe e ashpĂ«r nĂ« çështjen e abortit. NĂ« fjalimin e saj nĂ« marrjen e çmimit Nobel (1979) ajo e pĂ«rshkroi abortin si “vrasje” dhe “shkatĂ«rruesin mĂ« tĂ« madh tĂ« paqes”. Si rezultat ajo u bĂ« njĂ« udhĂ«heqĂ«se morale e lĂ«vizjeve konservatore dhe nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ« objektiv i kritikĂ«s feministe, qĂ« e akuzoi atĂ« se ia nĂ«nshtronte tĂ« drejtat e grave idealit tĂ« gatishmĂ«risĂ« pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« sakrifica.

MegjithatĂ« pĂ«r regjisoren e filmit, Teona Strugar Mitevska, Tereza kishte tipare feministe: “Ajo ia dha vetes lirinĂ«, pĂ«r tĂ« qenĂ« ajo qĂ« ishte, pĂ«r tĂ« arritur qĂ«llimin e saj. Kjo e bĂ«n atĂ« pĂ«r mendimin tim njĂ« figurĂ« jashtĂ«zakonisht feministe”, u shpreh Mitevska nĂ« njĂ« intervistĂ« pĂ«r revistĂ«n kinematografike filmdienst.

Sa feministe ishte Tereza?

Si njĂ« grua, qĂ« fitoi autoritet nĂ« njĂ« kishĂ« patriarkale, themeloi njĂ« vepĂ«r tĂ« saj dhe u dĂ«gjua nĂ« mbarĂ« botĂ«n, Tereza me siguri mund tĂ« lexohet si njĂ« figurĂ« e fortĂ« femĂ«rore. Ajo kundĂ«rshtoi direktivat, u largua nga manastiri, drejtoi mijĂ«ra murgesha – njĂ« formĂ« fuqie pĂ«r tĂ« vepruar, e cila nuk ishte e vetĂ«kuptueshme. NĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ« ajo pĂ«rfaqĂ«soi njĂ« imazh tĂ« gruas, qĂ« fokusohej te amĂ«sia, sakrifica dhe bindja. Puna e saj i dedikohej atyre qĂ« vuanin, jo ndryshimit tĂ« strukturave. Feministe nĂ« kuptimin emancipues vĂ«shtirĂ« se ishte, por nĂ« kuptimin e prezencĂ«s dhe lidershipit femĂ«ror absolutisht qĂ« po.

NĂ« vitet e saj tĂ« fundit vuajti nga dyshime tĂ« rĂ«nda. Letrat dhe shĂ«nimet nĂ« ditarin e saj, qĂ« u botuan nĂ« vitin 2007, pĂ«rmbajnĂ« shumĂ« vetmi dhe pyetjen e pĂ«rsĂ«ritur, nĂ«se Zoti ekziston. Gruaja, qĂ« personifikonte shpresĂ«n nĂ« mbarĂ« botĂ«n, shkruante se brenda saj ishte “ftohtĂ«si akulli” dhe se qielli nuk do tĂ« thoshte mĂ« asgjĂ« pĂ«r tĂ«: “MĂ« duket si njĂ« vend bosh”. Ndoshta  Ă«shtĂ« kjo ajo qĂ« e bĂ«n figurĂ«n e saj kaq njerĂ«zore.

Përse filmi vjen në kohën e duhur

Debatet për abortin, varfëria, konfliktet fetare, autoriteti femëror në kishë, shumë gjëra janë jashtëzakonisht aktuale. Filmi konfrontohet me pyetjen: A mund të jetë një grua e shenjtë, dhe në të njëjtën kohë politikisht problematike? Ajo tregon Terezën si një personazh me kufizime. Ndoshta këtu qëndron rëndësia e saj sot: jo si një figurë e shenjtë e ndriçuar, por si një figurë që ngre pikëpyetje. Pra ky film, i cili nuk shpjegon asgjë, por vetëm vëzhgon, është ndoshta një arsye e mirë për të folur për Terezën në një mënyrë të re./KM

↗

12:30 Studimi: Njerëzit që flenë pa rroba jetojnë jetë më të qetë dhe kanë më pak stres se të tjerët! (lifestyle)

✇Gazeta Fjala
By: Klara

Studime të ndryshme mbi gjumin dhe mirëqenien tregojnë se njerëzit që flenë pa rroba kanë tendencë të përjetojnë nivele më të ulëta stresi dhe një cilësi më të mirë jete. Ekspertët e shëndetit theksojnë se gjumi cilësor është një nga faktorët më të rëndësishëm për balancën mendore dhe fizike, veçanërisht pas ditëve të gjata dhe të ngarkuara.

Fjetja pa rroba ndihmon trupin të rregullojë më mirë temperaturën gjatë natës. Kur trupi nuk mbinxehët, ciklet e gjumit thellohen dhe zgjimi gjatë natës zvogëlohet. Si rezultat, individët ndihen më të pushuar dhe më të qetë në mëngjes, gjë që ndikon drejtpërdrejt në uljen e stresit të përditshëm.

Sipas njĂ« ankete tĂ« realizuar nga Cotton USA, çiftet qĂ« flenĂ« pa rroba raportojnĂ« njĂ« ndjenjĂ« mĂ« tĂ« lartĂ« rehatie dhe afĂ«rsie emocionale. Kontakti lĂ«kurĂ« me lĂ«kurĂ« nxit çlirimin e oksitocinĂ«s, e njohur si “hormoni i qetĂ«sisĂ«â€, i cili ndihmon nĂ« krijimin e ndjenjĂ«s sĂ« sigurisĂ« dhe relaksimit. NĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ«, oksitocina ndihmon nĂ« uljen e kortizolit, hormonit tĂ« stresit.

Specialistët theksojnë se fjetja pa rroba nuk është e domosdoshme për të gjithë, por për ata që ndihen rehat me këtë zakon, përfitimet mund të jenë të dukshme. Një ambient i pastër, çarçafë të rehatshëm dhe rutina e rregullt e gjumit mbeten faktorë po aq të rëndësishëm.

Në fund, sekreti i një jete më të qetë qëndron te gjumi i mirë dhe për disa njerëz, kjo fillon duke fjetur pa rroba./KM

↗

12:20 VetĂ«vritet aktori i “The Wire”, James Ransone

✇Gazeta Fjala
By: Klara

Aktori amerikan James Ransone, i njohur për rolin e tij ikonë si Ziggy Sobotka në serialin e HBO-s The Wire, ka vdekur në moshën 46-vjeçare. Lajmi është konfirmuar nga Zyra e Mjekut Ligjor të Qarkut të Los Angelesit, e cila regjistroi vdekjen e tij si vetëvrasje, duke ndodhur të premten e 19 dhjetorit në Los Angeles. Ransone u gjet i pajetë dhe autoritetet nuk kanë konstatuar ndonjë akt kriminal në lidhje me ngjarjen.

James Ransone u bĂ« i njohur pĂ«r audiencĂ«n e gjerĂ« me portretizimin e Chester “Ziggy” Sobotka, njĂ« punĂ«tor porti me probleme, nĂ« sezonin e dytĂ« të The Wire nĂ« vitin 2003,njĂ« nga serialet mĂ« tĂ« vlerĂ«suara dramatike nĂ« historinĂ« e televizionit. PĂ«rtej kĂ«tij roli, ai pati njĂ« karrierĂ« tĂ« pasur me paraqitje tĂ« shumta nĂ« televizion dhe film. NĂ« ekran ai shfaqej edhe nĂ« seritë Generation Kill, Treme, Bosch dhe Poker Face, si dhe nĂ« filma si Sinister, Tangerine, It: Chapter Two dhe The Black Phone sĂ« fundmi.

Gjatë viteve të fundit, Ransone ishte bërë zë i dukshëm në debatet mbi shëndetin mendor dhe shërimin nga trauma, duke folur hapur për përvojat e tij personale me abuzimin seksual në fëmijëri dhe varësitë e mëvonshme, për të cilat pati folur në mënyrë të sinqertë në media.

Lajmi i vdekjes së tij ka shkaktuar një valë reagimesh në mediat sociale dhe mes kolegëve, të cilët e kujtojnë si një aktor të jashtëzakonshëm dhe si një njeri që u përpoq të ndihmonte të tjerët përmes historive të tij personale. Ai la pas bashkëshorten Jamie McPhee dhe dy fëmijë. Pas humbjes tragjike, bashkëshortja ka nisur një fushatë mbledhjeje fondesh në mbështetje të Aleancës Kombëtare për Sëmundjet Mendore (NAMI), duke theksuar rëndësinë e ndërgjegjësimit dhe ndihmës për çështjet e shëndetit mendor./ KM

↗

12:10 Kukës/ Plagosja me armë zjarri në Kukës, dy vëllezërit vetëdorëzohen në polici

✇Gazeta Fjala
By: Klara

Dy vëllezërit Ndriçim e Fatri Iseberi, janë vetëdorëzuar në polici pas konfliktit të djeshëm në Kukës ku mbetën të plagosur Amarildo Cena e Sadik Kapica.

Njoftimi i policisë:

Policia e Kukësit ka vijuar veprimet hetimore dhe kontrollet për dokumentimin e rrethanave të ngjarjes së ndodhur ditën e djeshme dhe për kapjen e 2 autorëve të dyshuar të shpallur në kërkim.  

Si rezultat i kontrolleve tĂ« PolicisĂ« dhe nga pamundĂ«sia pĂ«r t’u larguar, 2 vĂ«llezĂ«rit e shpallur nĂ« kĂ«rkim pĂ«r kĂ«tĂ« ngjarje, janĂ« vetĂ«dorĂ«zuar.  

Në vijim të veprimeve procedurale, pas komunikimit me prokurorin e gatshëm, specialistët për Hetimin e Krimeve të Rënda arrestuan shtetasin N. I., 38 vjeç, dhe referuan materialet në Prokurori ku filloi procedimi në gjendje të lirë për vëllanë e tij, shtetasin F. I., 39 vjeç, banues në Kodër Lumë.  

KĂ«ta dy shtetas janĂ« konfliktuar fizikisht me shtetasin S. K., 65 vjeç, pĂ«r motive tĂ« dobĂ«ta, dje, nĂ« vendin e quajtur “DĂ«shmorĂ«t”. GjatĂ« konfliktit, shtetasi N. I. e ka goditur me qytĂ«n e pistoletĂ«s shtetasin S. K., si dhe ka plagosur rĂ«ndĂ« nga pakujdesia, shtetasin A. C., 36 vjeç, i cili nuk ishte i pĂ«rfshirĂ« nĂ« konflikt.  

Në cilësinë e provës materiale u sekuestrua arma e zjarrit e dyshuar përdorur në ngjarje.

Materialet procedurale shtesë iu referuan Prokurorisë pranë Gjykatës së Shkallës së Parë të Juridiksionit të Përgjithshëm Kukës./K.M

↗

12:00 Inteligjenca artificiale dhe ndikimi i saj në të ardhmen e punës

✇Gazeta Fjala
By: Klara

Zhvillimi i inteligjencës artificiale (IA) po ndryshon rrënjësisht mënyrën se si punojmë dhe jetojmë. Automatizimi i proceseve, analizimi i të dhënave dhe përdorimi i algoritmeve inteligjente po bëhen pjesë e përditshme e shumë industrive.

Ndërsa disa profesione rrezikojnë të zëvendësohen nga teknologjia, ekspertët theksojnë se IA krijon edhe mundësi të reja punësimi. Profesione të lidhura me programimin, analizën e të dhënave dhe menaxhimin e sistemeve inteligjente janë gjithnjë e më të kërkuara.

Sfida kryesore mbetet përshtatja e fuqisë punëtore me këto ndryshime. Investimi në arsim dhe trajnime teknologjike është thelbësor për të siguruar një tranzicion të suksesshëm drejt së ardhmes digjitale./KM

↗

10:53 “Me fermerĂ«t nĂ« ShqipĂ«rinĂ« 2030”, ministri Salla: SynojmĂ« tĂ« pĂ«rfitojnĂ« 150 mijĂ« fermerĂ«. Do tĂ« pĂ«rshtasim skemat kombĂ«tare dhe tĂ« BE-sĂ«

✇Gazeta Fjala
By: Klara

Last Updated on 22/12/2025 by Klara

Ministri i Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural, Andis Salla prezantoi sot vizionin dhe hapat konkretë të transformimit të sektorit bujqësor dhe rural në kuadër të procesit të integrimit europian, duke theksuar se anëtarësimi i Shqipërisë në Bashkimin Europian është një proces që kërkon përgatitje, angazhim dhe bashkëpunim të të gjithë aktorëve të zinxhirit bujqësor.

Ministri Salla u ndal te çelja zyrtare e Grupit të Kapitullit 5 në Konferencën e 7-të Ndërqeveritare më 17 nëntor, ku përfshihen Kapitujt 11, 12 dhe 13, që mbulohen nga Ministria e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural. Ai theksoi se këta kapituj janë ndër më dinamikët dhe kërkojnë jo vetëm përafrim të legjislacionit dhe zbatim të standardeve, por edhe transformim të thellë dhe modernizim të sektorit.

Sot jemi këtu për të nisur një dialog mbi rrugëtimin e sektorit bujqësor dhe rural drejt destinacionit tonë të përbashkët në familjen e madhe evropiane. Në Konferencën e 7-të Ndërqeveritare, më 17 Nëntor, u çel zyrtarisht Grupi i Kapitullit 5 ku përfshihen edhe tre kapitujt që mbulon MBZHR.  Kapitujt 11, 12, 13, janë dinamikë që kërkojnë angazhim si në përafrimin e legjislacionit dhe zbatimin e standarteve, por kërkojnë edhe një transformim dhe modernizim të sektorit.  Kjo arrihet me punën që do të bëjë Qeveria por kërkon pjesëmarrjen dhe angazhimin e gjithësecilit prej jush.  Anëtarësimi i vendit në Bashkimin Europian sjell përfitime për fermerët, operatorët e biznesit, konsumatorët dhe ekonominë e vendit.

Nga ana tjetër sjell, gjithashtu, detyrime


Pra, përfitimi nuk vjen automatikisht, vjen kur të gjithë aktorët janë të përgatitur me investim, dokumentim dhe cilësi në çdo hallkë të zinxhirit.

Në Kapitullin 11, përmes Politikës së Përbashkët Bujqësore, fermeri vendoset në qendër.

Qëllimi është i qartë: një bujqësi më konkurruese, më e qëndrueshme, me më shumë siguri ushqimore, më shumë kujdes për mjedisin dhe ndryshimet klimatike.

PĂ«r t’i arritur kĂ«to, BE parashikon mbĂ«shtetje financiare konkrete: pagesa direkte, grante pĂ«r investime dhe masa pĂ«r tĂ« forcuar tregun.

Por kjo mbështetje ka kushtëzime


Për të përfituar, duhet të zbatohen praktikat e mira bujqësore dhe mjedisore dhe të respektohen kërkesat për menaxhimin e fermës dhe të aktivitetit të saj.

Ne synojmë që nga fondet europiane të përfitojnë rreth 150 mijë fermerë.

Pikërisht për këtë, në dy vitet e ardhshme:

–          Do të pĂ«rditĂ«sojmĂ« regjistrin e fermĂ«s dhe regjistrin e blegtorisĂ«;

–          Dhe do të ngremĂ« sistemin e identifikimit tĂ« parcelave tĂ« tokĂ«s, pilotimi i tĂ« cilit ka nisur.

Gjithashtu, duke nisur që nga viti i ardhshëm, NE do të përshtasim në mënyrë graduale skemën kombëtare me skemat që aplikohen në vendet e BE-së.

Një sfidë tjetër e rëndësishme për prodhuesit tanë është edhe përmbushja e standardeve të cilësisë dhe të tregtimit të produkteve.

Për këtë arsye, MBZHR po përgatit paketën ligjore dhe do të nisë një proces komunikimi dhe trajnimi me prodhuesit dhe operatorët e tregut.

Dhe në fund, një element që bën diferencën: organizimi i fermerëve në grupe prodhuesish.

Kjo na ndihmon të kapërcejmë problemin e ekonomisë së shkallës dhe, njëkohësisht, është mënyra më efektive për të përthithur fondet europiane në masa të caktuara mbështetjeje.

Në Kapitullin 12, siguria ushqimore bëhet standard pune në të gjithë zinxhirin. Ne jemi të angazhuar për të arritur zbatim të plotë të legjislacionit të BE-së.

Përtej përafrimit ligjor, detyrimi është zbatimi real i këtyre akteve në terren për të arritur standardet nga fermerët tek stabilimentet dhe operatorët e biznesit ushqimor.

Të gjithë bizneset duhet të arrijnë të njëjtat standarde me ato të BE-së. Kjo shoqërohet me kosto por njëkohësisht dhe mundësinë për të tregtuar në tregun e përbashkët.

Ndërveprimi i ngushtë mes institucioneve publike dhe operatorëve është elementi kyç, për efekt të kontrollit zyrtar, por sidomos për ndërtimin e standardeve dhe zbatimin në praktikë.

Në Kapitullin 13, kërkesat janë shumë konkrete: digjitalizim, monitorim, raportim dhe kontroll.

Nga ana jonë, angazhimi është të forcojmë mbledhjen e të dhënave dhe raportimin elektronik me strukturat e BE-së.

Ne e dimë mirë që këto transformime nuk i përballon dot askush vetëm.

Kjo Ă«shtĂ« arsyeja pse sot Ne lancojmĂ«Â â€œEuroAgro Albania 2025-2030”, si njĂ« mekanizĂ«m praktik qĂ« t’ju ndihmojĂ« tĂ« pĂ«rgatiteni hap pas hapi.

Platforma konkretisht do të sjellë:

  • NjĂ« linjĂ« tĂ« dedikuar asistence e quajtur “Numri Blu”
  • PlatformĂ« digjitale informative dhe asistent virtual nĂ« Portalin e Fermerit
  • Pika informuese, materiale udhĂ«zuese dhe trajnime

Në të njëjtën kohë, platforma do të shtrihet përmes bashkive, shërbimeve të ekstensionit, dhomave të tregtisë dhe shoqatave profesionale, që informacioni të mbërrijë shpejt dhe i plotë tek të gjithë.

Në mbyllje, ju ftojmë të bëheni pjesë aktive e këtij procesi, të kërkoni orientim, të përdorni mjetet që po vendosim në dispozicion dhe të nisim përgatitjen që sot.

Nga ana jonë, ne do të sigurojmë kushtet dhe mbështetjen e nevojshme për pjesëmarrje.

Nëse bëhemi bashkë në këtë rrugëtim, Bujqësia 2030 do të kthehet në një standard pune dhe treg i ri mundësish.

Faleminderit!/K.M

↗

10:50 E pazakontë/ Përmbyset kamioni, mbush rrugën me portokalle

✇Gazeta Fjala
By: Klara

NjĂ« aksident rrugor Ă«shtĂ« shĂ«nuar mbrĂ«mjen e sotme 21 dhjetor nĂ« aksin Levan–TepelenĂ«, nĂ« fshatin Poçem, ku njĂ« kamion i ngarkuar me fruta agrume (portokalle dhe mandarina) Ă«shtĂ« pĂ«rfshirĂ« nĂ« njĂ« ngjarje aksidentale.

Sipas informacioneve paraprake, mjeti tip Volvo, me targa AA 859 SJ, ka dalë nga rruga për shkaqe ende të paqarta. Si pasojë e aksidentit, ka mbetur i lënduar drejtuesi i mjetit, shtetasi O. Rr., i cili është transportuar me ambulancë drejt spitalit për ndihmë mjekësore. Burime nga spitali bëjnë me dije se ai ndodhet jashtë rrezikut për jetën.

Ndërkohë, pasagjeri O. Sh. ndodhet në vendin e ngjarjes dhe, fatmirësisht, nuk ka pësuar dëmtime, raporton gazetarja Anila Sefa për Klan News.

Në vendngjarje kanë mbërritur shërbimet e Policisë, zjarrfikësja dhe grupi hetimor, të cilët po punojnë për zbardhjen e shkaqeve dhe rrethanave të aksidentit, si edhe për normalizimin e qarkullimit në këtë segment rrugor./K.M

↗

10:40 Vala e falimentimeve në Gjermani nuk ndalet

✇Gazeta Fjala
By: Klara

Numri i falimentimeve të korporatave në Gjermani në tre tremujorët e parë të këtij viti arriti nivelin më të lartë në 11 vite. Kush po goditet më rëndë dhe a mund të përmirësohet situata së shpejti?

“Vala e falimentimit vazhdon”, citoi Reuters Volker Treyer, analist kryesor nĂ« DhomĂ«n GjermanetĂ« IndustrisĂ« dhe TregtisĂ« (DIHK). “KompanitĂ« e vogla dhe tĂ« mesme nĂ« veçanti po futen nĂ« telashe”, tha ai tĂ« premten.

Një anketë e DIHK tregoi se pothuajse një në tre kompanime më pak se 20 punonjës kanë frikë nga një përkeqësim i situatës së biznesit. Këto kompani përbëjnë rreth 85 përqind të të gjitha kompanive në vend.

NĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n ditĂ« (12 dhjetor 2025), Zyra Federale e Statistikave njoftoi se deri nĂ« fund tĂ« shtatorit, gjykatat gjermane kishin regjistruar 18.125 kĂ«rkesa pĂ«r hapjen e procedurave tĂ« falimentimit kundĂ«r kompanive – pothuajse 12 pĂ«rqind mĂ« shumĂ« se nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n periudhĂ« tĂ« vitit tĂ« kaluar. Kjo e bĂ«ri numrin e falimentimeve tĂ« kompanive nĂ« Gjermani nĂ« tre tremujorĂ«t e parĂ« tĂ« vitit 2025 mĂ« tĂ« lartin nĂ« njĂ«mbĂ«dhjetĂ« vjet.

Sa më të vogla, aq më të prekshme

QĂ« kompanitĂ« e vogla janĂ« veçanĂ«risht tĂ« prekshme konfirmohet edhe nga profesori i ekonomisĂ«, Stefan MĂŒller. Falimentimet “po ndodhin kryesisht nĂ« sektorin e biznesit tĂ« vogĂ«l”, tha pĂ«r DW kreu i kĂ«rkimit tĂ« falimentimit nĂ« Institutin Leibniz pĂ«r KĂ«rkime Ekonomike nĂ« Halle. Kur bĂ«het fjalĂ« pĂ«r numrin e tĂ« punĂ«suarve, “madhĂ«sia mesatare Ă«shtĂ« dhjetĂ« punonjĂ«s, por shumica e kompanive janĂ« mĂ« tĂ« vogla”.

Edhe pse nuk luan njĂ« rol vendimtar nĂ« kĂ«tĂ« analizĂ«, vala aktuale e falimentimeve Ă«shtĂ« e dukshme edhe nĂ« sektorin privat: numri i falimentimeve personale u rrit gjithashtu nĂ« Gjermani vitin e kaluar. NĂ« nĂ«ntĂ« muajt e parĂ« tĂ« kĂ«tij viti, u regjistruan 57.824 raste tĂ« falimentimit tĂ« konsumatorĂ«ve – mĂ« shumĂ« pĂ«r tetĂ« pĂ«rqind krahasuar me tĂ« njĂ«jtĂ«n periudhĂ« tĂ« vitit tĂ« kaluar.

Ndikimi në tregun e punës

Edhe pse “shpata e falimentimit” kryesisht qĂ«ndron mbi bizneset e vogla me vetĂ«m pak punonjĂ«s, numri i vendeve tĂ« punĂ«s tĂ« humbura ose tĂ« rrezikuara seriozisht Ă«shtĂ« rritur gjithashtu ndjeshĂ«m pĂ«r shkak tĂ« rritjes sĂ« falimentimeve nĂ« shoqĂ«ritĂ« e partneritetit dhe kapitalit.

Kjo u llogarit nga Instituti Leibniz për Kërkime Ekonomike, i cili përcaktoi se rreth 170.000 vende pune u prekën këtë vit. Para pandemisë së koronavirusit, kishte më pak se 100.000.

Klaus-Heiner Rell, ekonomist nĂ« Institutin pĂ«r EkonominĂ« Gjermane nĂ« KĂ«ln, nuk do tĂ« donte tĂ« mbivlerĂ«sonte ndikimin e kĂ«tij trendi nĂ« tregun e punĂ«s. Edhe pse, siç na shkroi ai, “falimentimi kontribuon nĂ« njĂ« rritje tĂ« lehtĂ« tĂ« papunĂ«sisĂ«, zhvillimi i situatĂ«s nuk Ă«shtĂ« dramatik”.

Stefan MĂŒller e sheh situatĂ«n mĂ« ndryshe. Sipas llogaritjeve tĂ« tij, nĂ« vitin 2025 duhet tĂ« “llogaritemi nĂ« rreth 200.000 vende pune tĂ« prekura – qĂ« Ă«shtĂ« relativisht e lartĂ«. NĂ« vitet para pandemisĂ«, ishte rreth gjysma e kĂ«tij numri”. Disa nga kĂ«to vende pune “ndoshta do tĂ« humbasin nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«, sepse falimentimet çojnĂ« nĂ« mbylljen e kompanive”.

MegjithatĂ«, ai thekson gjithashtu se shumĂ« vende pune po krijohen nĂ« kompani tĂ« tjera. Efektet nĂ« tregun e punĂ«s janĂ« “nĂ« pĂ«rgjithĂ«si tĂ« tolerueshme. Nuk duhet harruar se nĂ« procesin e pastrimit tĂ« tregut, punĂ«torĂ«t shpesh kalojnĂ« nga kompani tĂ« dobĂ«ta nĂ« kompani tĂ« mira”.

Zhvillime të pritura?

PĂ«r Stefan MĂŒller, shifrat aktuale nuk janĂ« krejtĂ«sisht tĂ« papritura: “NĂ« pĂ«rgjithĂ«si, njĂ« rritje nĂ« numrin e falimentimeve mund tĂ« pritej. MegjithatĂ«, shkalla Ă«shtĂ« disi e habitshme”. Klaus-Heiner Rell nuk Ă«shtĂ« i befasuar: “NĂ« parim, ky zhvillim pritej, duke pasur parasysh kohĂ«zgjatjen e dobĂ«sisĂ« ekonomike, numri i falimentimeve mund tĂ« kishte qenĂ« edhe mĂ« i lartĂ«â€.

Rell nuk i sheh arsyet pĂ«r numrin e madh tĂ« falimentimevevetĂ«m nĂ« anĂ«n e sipĂ«rmarrĂ«sve: “Arsyeja kryesore Ă«shtĂ« ndoshta ekonomia e ngadaltĂ« pothuajse trevjeçare, me njĂ« ekonomi nĂ« stanjacion ose pak nĂ« rĂ«nie”.

Çmimet e energjisĂ«, lufta e RusisĂ« nĂ« UkrainĂ« dhe kalimi nĂ« neutralitetin klimatik po kontribuojnĂ« gjithashtu nĂ« kĂ«tĂ«, duke e bĂ«rĂ« edhe mĂ« tĂ« vĂ«shtirĂ« pĂ«r kompanitĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« biznes.

“NĂ« çfarĂ« mase politikat e vonuara tĂ« reformave dhe kompanitĂ« individuale me pĂ«rshtatje tĂ« vonuara kanĂ« kontribuar nĂ« probleme Ă«shtĂ« e vĂ«shtirĂ« tĂ« pĂ«rcaktohet,” thotĂ« Rel.

Steffen MĂŒller gjithashtu nuk dĂ«shiron t’ia hedhĂ« fajin vetĂ«m njĂ« pale: “Arsyet e falimentimit janĂ« gjithmonĂ« shumĂ« individuale.” Problemet shpesh lindin nga vendime tĂ« gabuara individuale, tĂ« tilla si pĂ«rzgjedhja e dobĂ«t e produktit, konfliktet midis menaxhmentit dhe punonjĂ«sve, mosmarrĂ«veshjet me pronarĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m ose palĂ« tĂ« tjera tĂ« interesuara.

“Kur i shtoni kĂ«saj kostot nĂ« rritje tĂ« shpejtĂ«, ndryshimet strukturore, pasiguritĂ« gjeopolitike dhe tarifat, dobĂ«sitĂ« dhe gabimet individuale çojnĂ« mĂ« shpejt nĂ« falimentim,” thotĂ« MĂŒller. PĂ«rfundimi i tij Ă«shtĂ«: “Se kompanitĂ« plotĂ«sisht tĂ« shĂ«ndetshme dhe tĂ« pozicionuara mirĂ« qĂ« janĂ« ndĂ«r mĂ« tĂ« mirat nĂ« industrinĂ« e tyre duhet tĂ« zhduken vetĂ«m pĂ«r shkak tĂ« kushteve mĂ« tĂ« dobĂ«ta tĂ« kornizĂ«s – kjo ndoshta nuk ndodh shpesh.”

Vetëm një shkëndijë e vogël shprese

Shoqata e AdministratorĂ«ve dhe MbikĂ«qyrĂ«sve tĂ« Falimentimit nĂ« Gjermani (VID) e sheh situatĂ«n aktuale relativisht me qetĂ«si. Presidenti i VID Christoph Niering i tha AgjencisĂ« Gjermane tĂ« Shtypit: “Pas efekteve tĂ« kompensimit tĂ« periudhĂ«s sĂ« koronavirusit dhe rritjes sĂ« lidhur me falimentimet, zhvillimi po kthehet nĂ« normalitet.” MegjithatĂ«, kjo nuk Ă«shtĂ« ende “njĂ« pĂ«rmbysje e trendit, por Ă«shtĂ« dritĂ« nĂ« fund tĂ« tunelit”.

Stephen MĂŒller shprehet nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« ngjashme: “NĂ« vitin 2026, ndoshta do tĂ« jemi rreth nivelit tĂ« lartĂ« tĂ« vitit 2025”. MegjithatĂ«, ky Ă«shtĂ« vetĂ«m “lajm i mirĂ« kushtimisht, sepse ngadalĂ« kemi arritur nĂ« zonĂ«n e kuqe”. Pra, nuk duhet tĂ« ketĂ« pĂ«rkeqĂ«sim. Sepse njĂ« vĂ«shtrim nĂ« grupin kryesor tĂ« shoqĂ«rive tĂ« partneritetit dhe kapitalit tregon: “Ne u pĂ«rballĂ«m pĂ«r herĂ« tĂ« fundit me pĂ«rmasa tĂ« ngjashme 20 vjet mĂ« parĂ«â€.

Ekonomisti Klaus-Heiner Rell gjithashtu sheh njĂ« shkĂ«ndijĂ« shprese: “NĂ«se ekonomia rritet me rreth njĂ« pĂ«rqind vitin e ardhshĂ«m, siç presin institute tĂ« ndryshme, edhe falimentimet duhet tĂ« qetĂ«sohen”. MegjithatĂ«, ulja e numrit tĂ« falimentimeve nuk do tĂ« vijĂ« vetvetiu: “Problemet strukturore si tarifat amerikane, konkurrenca nga Kina dhe kostot e energjisĂ« mbeten tĂ« pranishme”./KM

↗

10:30 15 vite pas katastrofës së Fukushimës, Japonia do të rifillojë punën për centralin bërthamor më të madh në botë

✇Gazeta Fjala
By: Klara

Prefektura Niigata e Japonisë pritet të miratojë të martën rifillimin e centralit bërthamor Kashiwazaki-Kariwa, më i madhi në botë, në një vendim që shënon një hap historik në rikthimin gradual të vendit drejt energjisë bërthamore pas katastrofës së Fukushimës në vitin 2011.

Centrali, i vendosur rreth 220 kilometra nĂ« veriperĂ«ndim tĂ« Tokios, ishte mbyllur sĂ« bashku me dhjetĂ«ra reaktorĂ« tĂ« tjerĂ« pas tĂ«rmetit dhe cunamit shkatĂ«rrues qĂ« shkaktuan aksidentin mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ« bĂ«rthamor qĂ« nga Çernobili. QĂ« nga ajo kohĂ«, Japonia ka rifilluar funksionimin e 14 nga 33 reaktorĂ«t qĂ« konsiderohen ende teknikisht tĂ« pĂ«rdorshĂ«m.

Rihapja e Kashiwazaki-Kariwa do të ishte e para nën menaxhimin e Tokyo Electric Power Company (TEPCO), kompania që operonte edhe centralin e Fukushimës, fakt që ka nxitur shqetësime të mëdha te komuniteti lokal. Edhe pse TEPCO ka deklaruar se ka forcuar masat e sigurisë dhe është angazhuar të investojë rreth 641 milionë dollarë në prefekturën Niigata gjatë dekadës së ardhshme, opinioni publik mbetet i ndarë.

Sipas një ankete të zhvilluar nga prefektura në muajin tetor, rreth 60% e banorëve mendojnë se kushtet për një rinisje të sigurt nuk janë ende përmbushur, ndërsa pothuajse 70% shprehin mungesë besimi ndaj TEPCO-s.

Megjithatë, qeveria e kryeministres Sanae Takaichi e mbështet hapur këtë hap, duke theksuar nevojën për siguri energjetike, kostot e larta të importeve të gazit natyror të lëngshëm (LNG) dhe qymyrit, si edhe rritjen e kërkesës për energji elektrike nga qendrat e të dhënave të inteligjencës artificiale. Në këtë kuadër, Japonia ka vendosur si objektiv të dyfishojë pjesën e energjisë bërthamore në përzierjen e saj energjetike, duke synuar që ajo të arrijë në 20% deri në vitin 2040, pavarësisht kundërshtive dhe debatit të vazhdueshëm shoqëror./KM

↗

10:20 Ritmi i jetës moderne dhe rëndësia e kujdesit për shëndetin mendor (lifestyle)

✇Gazeta Fjala
By: Klara

Në një botë ku gjithçka lëviz me shpejtësi, gjithnjë e më shumë njerëz po përballen me stres, lodhje mendore dhe mungesë ekuilibri emocional. Presioni i punës, rrjetet sociale dhe angazhimet e përditshme kanë ndikuar ndjeshëm në stilin e jetesës, duke e bërë kujdesin për shëndetin mendor një domosdoshmëri dhe jo më luks.

Ekspertët theksojnë se krijimi i rutinave të shëndetshme, si aktiviteti fizik i rregullt, ushqimi i balancuar dhe pushimi i mjaftueshëm, ndihmojnë në përmirësimin e cilësisë së jetës. Po ashtu, gjithnjë e më shumë njerëz po i drejtohen praktikave si meditimi, joga dhe shkëputja periodike nga teknologjia.

Një rol të rëndësishëm luan edhe komunikimi i hapur me familjen dhe miqtë. Studimet tregojnë se personat që ndajnë ndjenjat dhe shqetësimet e tyre janë më pak të rrezikuar nga ankthi dhe depresioni. Kujdesi për veten është një investim afatgjatë që reflektohet në çdo aspekt të jetës./KM

↗

10:10 Britani e Madhe, mbi 41.000 emigrantĂ« kaluan kanalin “La Mansh” nĂ« 2025

✇Gazeta Fjala
By: Klara

Më shumë se 41 000 emigrantë kanë kaluar kanalin e La Mansh me varka të vogla këtë vit. Rreth 803 emigrantë ndërmorën udhëtimin e rrezikshëm në 13 gomone nga Francën veriore, gjatë natës së të premtes dhe deri të shtunën.

Numri i përgjithshëm i kalimeve në La Mansh për vitin 2025 ka arritur në 41 455 persona.

Kalimet e së shtunës përbëjnë numrin më të madh të emigrantëve që nga 8 tetori, ku vetëm në një ditë kaluan 1 075 refugjatë.

Gjithashtu, ky ishte një numër rekord kalimesh për një ditë në dhjetor, krahasuar me të dhënat që shtrihen deri në vitin 2018.

Dhjetori është, tradicionalisht një nga muajt më të qetë për kalimet në La Mansh, për shkak të temperaturave të ulëta, dukshmërisë së dobët dhe motit me stuhi që e bën udhëtimin veçanërisht të vështirë.

Numri më i madh i mbërritjeve të regjistruara në muajin dhjetor ka arritur në 3 254, në vitin 2024.

Rreth 2 163 persona kanë mbërritur deri më tani, në dhjetor.

Këtë javë, Gjermania miratoi një ligj të ri që ndëshkon trafikantët e qenieve njerëzore me deri në 10 vjet burg për përpjekjen për të sjellë emigrantë në Britaninë e Madhe.

Ndryshimi i ligjit, i cili do tĂ« hyjĂ« nĂ« fuqi para fundit tĂ« vitit, synon t’u japĂ« mĂ« shumĂ« kompetenca zbatuesve tĂ« ligjit dhe prokurorĂ«ve, dhe tĂ« rrisĂ« shkĂ«mbimin e informacionit midis BritanisĂ« sĂ« Madhe dhe GjermanisĂ«.

Ndërkohë, Franca planifikon të ndalojë anijet e vogla në det përpara se ato të marrin emigrantë që shkojnë në Britaninë e Madhe./K.M

↗

10:05 Rishikohet buxheti/ Shpërblim 15 mijë lekë për familjet me ndihmë ekonomike dhe personat me aftësi ndryshe, Malaj: 150 mln euro shtesë për skemën e pensioneve

✇Gazeta Fjala
By: Klara

Qeveria ka rishikuar buxhetin e shtetit për herë të 4-t teksa ka vendosur të japë shpërblime për fundvitin për personat me aftësi ndryshe në vlerën 15.000 lekë, kategori e cila nuk ishte e përfshirë në aktin të tetorit ku dhanë shpërblime për pensionistët.

Ministri i Financave Petrit Malaj njofton se prej këtij akti normativ përfitojnë 148 mijë persona.

“MbĂ«shtetje financiare pĂ«r familjet me ndihmĂ« ekonomike me 15 mijĂ« lekĂ«, janĂ« 148 mijĂ« pĂ«rfitues me fond 2.2 miliardĂ« lekĂ« si pĂ«r shpĂ«rblimin e familjeve nĂ« nevojĂ« dhe per personat me aftesi ndryshe”, tha Malaj.

Malaj njoftoi se në llogarinë për pensionet në Bankën e Shqipërisë do të kalojnë fondet e pashpenzuara nga institucionet këtë vit.

“JanĂ« 150 mln euro do tĂ« kalojĂ« nĂ« llogarinĂ« qĂ« kemi nĂ« bankĂ«n e shqipĂ«risĂ« pĂ«r skemĂ«n e pensioneve qĂ« tĂ« mbĂ«shtesim reformĂ«n e re”, tha Malaj./K.M

↗

09:00 U zgjodh drejtues i SPAK-ut për 3 vite, Klodian Braho merr sot detyrën nga Dumani

✇Gazeta Fjala
By: Klara

Në prokurorinë e Posaçme sot në orën 10:00 mbahet ceremonia e kalimit të detyrës nga Altin Dumani, te kryetari i ri Klodian Braho i zgjedhur me 7 vota të anëtarëve të KLP-së.

Për SPAK, ky cilësohet si një moment i rëndësishëm për sigurimin e vazhdimësisë dhe forcimin e mëtejshëm të punës së Strukturës së Posaçme kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar.

Kreu i SPAK e ka mandatin 3 vjeçar, pa tĂ« drejtĂ« rizgjedhjeje. Altin Dumani, i cili pasoi Arben KrajĂ«n, tĂ« parin drejtues tĂ« StrukturĂ«s sĂ« Posaçme Anti-Korrupsion, tashmĂ« do tĂ« jetĂ« prokuror nĂ« SPAK, deri nĂ« vitin 2028, kur i pĂ«rfundon mandati 9-vjeçar. Dumani e mbyll ciklin e drejtuesit mes kĂ«rkesave tĂ« vazhdueshme pĂ«r t’i dhĂ«nĂ« mundĂ«sinĂ« e rikandidimit tĂ« prokurorĂ«ve tĂ« SPAK

Kush është Klodian Braho?

Klodian Braho u emërua prokuror më 14 nëntor 2007, duke filluar kështu një rrugëtim të gjatë profesional që e ka çuar në një nga pozicionet më të rëndësishme të sistemit të drejtësisë shqiptare.

Deri nĂ« vitin 2012, Braho shĂ«rbeu si prokuror pranĂ« ProkurorisĂ« sĂ« Rrethit GjyqĂ«sor Berat, ndĂ«rsa pĂ«r tre vite tĂ« tjera mĂ« pas, ushtroi funksionin e prokurorit pranĂ« ProkurorisĂ« sĂ« VlorĂ«s, ku njĂ«kohĂ«sisht mbajti edhe detyrĂ«n e zĂ«vendĂ«s drejtuesit (2014–2015). NĂ« ProkurorinĂ« e VlorĂ«s spikati me njĂ« dosje tĂ« bujshme, ajo ndaj ish kryebashkiakut ShpĂ«tim Gjika. Braho e hetoi dhe e çoi nĂ« gjyq kryebashkiakun e VlorĂ«s pĂ«r pĂ«r shpĂ«rdorim detyre dhe falsifikimin e dokumenteve nĂ« dhĂ«nien e lejeve tĂ« ndĂ«rtimit.

Karriera e Klodian Brahos tij do të marrë një kthesë të rëndësishme në vitin 2015, me emërimin e tij në Prokurorinë e Krimeve të Rënda. Gjatë katër viteve në Prokurorinë e Krimeve të Rënda, një prej dosjeve më të bujshme të Klodian Brahos ishte ajo për hetimin e ish- Prokurorit të Përgjithshëm, Adriatik Llalla, një ndër çështjet e para që u bënë simbol për llogaridhënien në nivelet e larta të sistemit të drejtësisë.

Në punën e tij si prokuror i SPAK, Braho ka pasur në duar çështje me një ndikim të gjerë publik. Ai është prokurori që hetoi rastin e inceneratorit të Elbasanit, duke lëshuar urdhër-arrest për persona kyç si Mirel Mërtiri, Stela Gugallja dhe Klodian Zoto, si dhe duke veçuar hetimin për ish-zv/kryeministrin Arben Ahmetaj. Dosja e inceneratorit të Elbasanit është e vetmja që tashmë ka një vendim të formës së prerë, me 9 të dënuar, mes të cilëve ish ministri i Mjedisit Lefter Koka që u dënua me 6 vite e 8 muaj me gjykim të shkurtuar për korrupsion, pastrim parash dhe shpërdorim detyre, dënim të cilin Braho e kërkoi dhe e mori në Apelin e GJKKO.

Po ashtu, prokurori Braho ka udhĂ«hequr hetimin e dosjes “5D”, ku nĂ« gjyq pĂ«rfunduan ish-drejtorĂ« tĂ« BashkisĂ« sĂ« TiranĂ«s. NjĂ« tjetĂ«r çështje e rĂ«ndĂ«sishme e ndjekur prej tij Ă«shtĂ« dosja “Toyota Auris”, e cila pĂ«rfshin disa fraksione hetimore dhe persona tĂ« drejtĂ«sisĂ«.

Braho Ă«shtĂ« gjithashtu pjesĂ« e grupit tĂ« prokurorĂ«ve qĂ« kanĂ« firmosur dosjen ndaj ish-ministrit tĂ« mbrojtjes Fatmir Mediu, i cili ndodhet nĂ«n proces gjyqĂ«sor pĂ«r “shpĂ«rdorim detyre” nĂ« lidhje me masakrĂ«n e GĂ«rdecit./K.M

↗

08:50 Si zbuloi Jakob Fugger tregtinë globale 500 vjet më parë

✇Gazeta Fjala
By: Klara

Emri i tij Ă«shtĂ« ende sot legjendar: Jakobi quhej si ‘i pasuri’ qĂ« nĂ« tĂ« gjallĂ« tĂ« tij. Por rĂ«ndĂ«sia e tij shkon pĂ«rtej pasurisĂ«. Tregtari dhe bankieri nga Augsburgu nĂ« GjermaninĂ« jugore vendosi shinat pĂ«r ekonominĂ« e kohĂ«s moderne. “PĂ«r Fugge-n mund tĂ« thuash se ishte njeriu i parĂ«, qĂ« bĂ«ri tregti nĂ« shkallĂ« globale”, thotĂ« Greg Steinmetz nĂ« njĂ« intervistĂ« pĂ«r DW.

NĂ« 2015 ish-korrespondenti gjerman i Wall Street Journal e pĂ«rkujtoi Fugger-in me biografinĂ« “The Richest Man Who Ever Lived” (Njeriu mĂ« i pasur qĂ« ka jetuar ndonjĂ«herĂ«). PĂ«rpara se Karli V, qĂ« ishte edhe perandor i PerandorisĂ« sĂ« shenjtĂ« romake tĂ« kombit gjerman dhe mbret i SpanjĂ«s, tĂ« vendoste nĂ«n kontrollin e tij AmerikĂ«n e Jugut, nuk bĂ«hej shumĂ« tregti me pjesĂ«t e tjera tĂ« botĂ«s. “Nga Evropa tregtia behej me IndinĂ«, me IndonezinĂ« e sotme dhe KinĂ«n. Por udhĂ«timet pĂ«r nĂ« perĂ«ndim u bĂ«nĂ« tĂ« mundura vetĂ«m pas Kolombit. Pra kur flasim pĂ«r tregtinĂ« ndĂ«rkombĂ«tare, ajo ishte me shumicĂ«. A kishte tregti globale? Jo, sepse vetĂ«m gjysma e botĂ«s ishte zbuluar nga evropianĂ«t. Dhe Fugger u gjend nĂ« fillim tĂ« kĂ«tij fenomeni”, thotĂ« biografi i tij.

Arsimimi në Itali

Jakob Fugger lindi në një familje të pasur në Augsburg, themelet e së cilës i kishte hedhur gjyshi i tij Hans Fugger si endës mjeshtër. Në Venecia ai mësoi tregtinë dhe zhvilloi preferencën e tij për Rilindjen. Venecia e njohu me një inovacion, i cili përshpejtoi ngritjen e tij: mbajtjen e kontabilitetit me dy hyrje.

“NĂ« atĂ« kohĂ« nuk kishte shkolla biznesi. Familjet i dĂ«rgonin djemtĂ« e tyre nĂ« praktikĂ« dhe gjermanĂ«t bĂ«nin shumĂ« tregti nĂ« Venecia. Fugger u dĂ«rgua nga familja e tij nĂ« Venecia pĂ«r tĂ« punuar dhe pĂ«r tĂ« mĂ«suar gjithçka qĂ« mundej. Ai mori me vete nĂ« Gjermani tĂ« gjitha sekretet veneciane, pĂ«rfshirĂ« kontabilitetin me dy hyrje dhe ishte i pari nĂ« Gjermani, qĂ« zbatoi kĂ«to metoda moderne”, shpjegon Greg Steinmetz.

KĂ«shtu Fugger e dinte gjithmonĂ«, se sa para kishte, ndryshe nga shumĂ« konkurrentĂ« qĂ« vepronin pa regjistrime tĂ« sakta. Fugger kuptoi gjithashtu vlerĂ«n e informacioneve. “Ai kishte agjentĂ« nĂ« çdo qytet tĂ« madh evropian dhe madje edhe nĂ« çdo qytet tĂ« GjermanisĂ«. Dhe njerĂ«zit e furnizonin me informacione, me korrier dhe kalĂ« dhe çdo mĂ«nyrĂ« tjetĂ«r qĂ« mund t’i çoheshin kĂ«to mesazhe Fugger-it. Informacioni Ă«shtĂ« gjithçka sot dhe kĂ«shtu ishte edhe atĂ«herĂ«â€, thotĂ« Steinmetz. ” Ai qĂ« ishte nĂ« dijeni mĂ« herĂ«t pĂ«r zhvillimet dhe i pĂ«rdorte ato pĂ«r biznes, ishte nĂ« avantazh. Dhe Fugger e kishte kuptuar kĂ«tĂ«â€.

Financuesi i Perandorëve

Pas vdekjes së vëllezërve të tij Jakob Fugger mori kontrollin e plotë të biznesit familjar në vitin 1510 dhe vazhdoi politikën e sigurimit të kredive për familjen e Habsburgëve nën perandorët Maksimilian I dhe Karli V. Ai fitoi akses në minierat e argjendit dhe të bakrit, kryesisht në Tirol dhe në Hungarinë e atëhershme. Ai nuk i zotëronte vetë minierat, por mbante të drejta për kërkimin, aksione dhe të drejta parablerjeje për xehet, një garanci që do të rezultonte shumë fitimprurëse.

Evropa ofronte pak nga ajo qĂ« kĂ«rkohej nĂ« atĂ« kohĂ« nĂ« Azi. “Evropa nuk eksportonte teknologji si sot. Nuk eksportonte mallra luksi. Nuk eksportonte makina. Por ajo kishte metale si argjendi, ari dhe bakri. Dhe kĂ«tu hyri nĂ« lojĂ« Jakob Fugger”, shpjegon biografi i Fugger-it.

Bakër për botën

“NjĂ« rastĂ«si shumĂ« fatlume pĂ«r koncernin minierar Fugger ishte fakti qĂ« nĂ« IndinĂ« e asaj kohe, shumĂ« mĂ« superiore se Evropa nĂ« teknologji dhe ekonomi, mungonte bakri dhe kĂ«rkesa pĂ«r tĂ« ishte shumĂ« e lartĂ«â€, thotĂ« Martin Kluger pĂ«r DW. Ai drejton shtĂ«pinĂ« botuese Context nĂ« Augsburg dhe Nuremberg dhe Ă«shtĂ« autor i disa librave mbi historinĂ« e familjes Fugger. “NjĂ« rastĂ«si tjetĂ«r ishte se Vasco da Gama nĂ« vitin 1498 zbuloi rrugĂ«n detare pĂ«r nĂ« Indi, pak pasi familja Fugger hyri nĂ« biznesin e minierave tĂ« bakrit nĂ« Neusohl – sot BanskĂĄ Bystrica – nĂ« vitin 1495. Pra nĂ« njĂ« kohĂ« kur kĂ«rkesa pĂ«r bakĂ«r ishte mĂ« e lartĂ« se kurrĂ«, familja Fugger kishte rezerva, qĂ« morĂ«n papritmas vlerĂ« shumĂ« tĂ« madhe”, thotĂ« Kluger.

Edhe nĂ« EvropĂ« u rrit kĂ«rkesa pĂ«r bakĂ«r nĂ« ndĂ«rtimin e anijeve, topave, pĂ«r enĂ«t e kuzhinĂ«s, çatitĂ« e pallateve tĂ« qyteteve dhe ndĂ«rtesave fetare. Sipas Kluger familja Fugger u “detyrua” si tĂ« thuash tĂ« hynte nĂ« biznesin e minierave: HabsburgĂ«t dhe mbreti i HungarisĂ« mezi i shlyenin borxhet, kĂ«shtu qĂ« ata i dhanĂ« asaj tĂ« drejta mbi minierat. “Fakti qĂ« aristokracia e lartĂ« nuk ishte aq e aftĂ« nĂ« biznes, shkonte nĂ« avantazh tĂ« familjes Fugger”, thotĂ« Kluger.

Sipas Greg Steinmetz arsyeja pse Fugger nuk u shfuqizua nga huamarrĂ«sit e tij tĂ« fuqishĂ«m, ose pĂ«rse ata nuk refuzuan t`ia shlyenin atij kreditĂ«, ishte “talenti i madh i Fugger: Ai e dinte se duhej tĂ« bĂ«hej i domosdoshĂ«m pĂ«r tĂ« mbijetuar. Ai duhej tĂ« ishte personi i vetĂ«m, tek i cili mund tĂ« drejtoheshin perandorĂ«t dhe princat, kur kishin nevojĂ« urgjente pĂ«r para. Perandori Maksimilian bĂ«nte vazhdimisht luftĂ«ra. Atij i duhej tĂ« paguante mercenarĂ«t, tĂ« cilĂ«t pĂ«rndryshe do tĂ« ktheheshin nĂ« fshatrat e tyre dhe nuk do tĂ« luftonin pĂ«r tĂ«â€, thotĂ« Steinmetz. “Dhe i vetmi, qĂ« mund t’i siguronte Maksimilianit shpejt paratĂ« kur i nevojiteshin, ishte Fugger”.

Trashëgimia e Fugger-it

Si bankier Fugger revolucionarizoi kredinĂ«, duke e bindur PapĂ«n tĂ« lehtĂ«sonte ndalimin nga kisha tĂ« fajdesĂ«. Marrja e interesit nga tĂ« krishterĂ«t nuk u sanksionua mĂ« automatikisht. Arsyeja ishte e thjeshtĂ«: “NĂ«se lexoni burimet pĂ«rfshirĂ« ato nga Vatikani, nuk Ă«shtĂ« sekret qĂ« edhe Papa preferonte tĂ« nxirrte fitimet mĂ« tĂ« larta tĂ« mundshme”, u shpreh historiani i ekonomisĂ« Lars BĂ«rner nĂ« radion Deutschlandfunk.

NĂ« kĂ«mbim Fugger mori njĂ« pjesĂ« tĂ« tĂ« ardhurave tĂ« klerit, pĂ«rfshirĂ« shitjen kontroverse tĂ« indulgjencave, tĂ« cilat financuan kishĂ«n e shĂ«n Pjetrit nĂ« RomĂ« dhe e shtynĂ« Martin Luterin tĂ« ndĂ«rmerrte veprime. “Mund tĂ« debatojmĂ« rreth asaj se si i modernizoi financat, si u mundĂ«soi njerĂ«zve tĂ« merrnin para hua me kamatĂ«, si i ndihmoi HabsburgĂ«t tĂ« pushtonin gjysmĂ«n e botĂ«s, si e shkaktoi pa qĂ«llim Reformacionin, duke zemĂ«ruar Martin Luterin. Por ajo qĂ« mbahet mend natyrisht, Ă«shtĂ« projekti i tij i strehimit nĂ« Augsburg: Pa Fuggerei ( njĂ« lagje me ndĂ«rtesa sociale nĂ« Augsburg) askush pĂ«rveç historianĂ«ve nuk do tĂ« fliste pĂ«r Fugger, sepse ky ishte projekti i parĂ« i strehimit social nĂ« botĂ«â€, thekson Steinmetz.

Fuggerei ekziston edhe sot. Banorët paguajnë nominalisht të njëjtën qira si para 500 vjetësh dhe apartamentet konsiderohen si model i strehimit social. Njerëz nga e gjithë bota vizitojnë kompleksin, ndoshta simboli më i dukshëm i trashëgimisë së Fugger.

PasurinĂ« e Fugger historianĂ«t e vlerĂ«sojnĂ« tĂ« ketĂ« qenĂ« ndĂ«rmjet 300 deri nĂ« 400 miliardĂ« dollarĂ« amerikanĂ«. NĂ« varĂ«si tĂ« llogaritjes ajo pĂ«rbĂ«nte ndĂ«rmjet dy dhe dhjetĂ« pĂ«rqind tĂ« prodhimit ekonomik tĂ« EvropĂ«s tĂ« asaj kohe duke qenĂ« kĂ«shtu mĂ« shumĂ« se pasuria e super tĂ« pasurve tĂ« sotĂ«m si Elon Musk apo Jeff Bezos nĂ« raport me prodhimin ekonomik tĂ« SHBA. PĂ«r mĂ« tepĂ«r pasuria e tyre luhatet ndjeshĂ«m nĂ« varĂ«si tĂ« çmimit tĂ« aksioneve tĂ« kompanive tĂ« tyre nĂ« bursa. NgjashĂ«m me Jakob Fugger, Bill Gates, qĂ« dikur ishte vetĂ« personi mĂ« i pasur nĂ« botĂ«, po punon pĂ«r trashĂ«giminĂ« e tij me njĂ« fondacion. MegjithatĂ«, thotĂ« historiani i biznesit Boris Gehlen nĂ« intervistĂ« me DW, miliarderĂ«t e sotĂ«m kanĂ« mĂ« pak rĂ«ndĂ«si historike afatgjatĂ«: “TrashĂ«gimia e tyre nuk do tĂ« jetĂ« aq e madhe sa ajo e Fugger”./K.M

↗

08:40 Trump emëron guvernatorin e Luizianës si të dërguar special të Groenlandës

✇Gazeta Fjala
By: Klara

Presidenti i SHBA-së, Donald Trump, njoftoi se ka emëruar guvernatorin e Luizianës, Jeff Landry, si të dërguar special në Groenlandë.

“Jeff e kupton sa thelbĂ«sore Ă«shtĂ« Groenlanda pĂ«r SigurinĂ« tonĂ« KombĂ«tare dhe do tĂ« pĂ«rparojĂ« fuqishĂ«m interesat e vendit tonĂ« pĂ«r sigurinĂ«, mbrojtjen dhe mbijetesĂ«n e aleatĂ«ve tanĂ«, dhe nĂ« fakt, tĂ« botĂ«s”, shkroi Trump nĂ« njĂ« postim nĂ« Truth Social.

Shtëpia e Bardhë, Zyra e Kryeministrit të Groenlandës dhe përfaqësuesit e Landry nuk iu përgjigjën menjëherë kërkesave për koment.

Trump ka thënë disa herë gjatë viteve se Groenlanda, një territor danez që kryesisht qeveris veten, duhet të bëhet pjesë e Shteteve të Bashkuara, duke përmendur arsye sigurie dhe një interes në burimet minerale të ishullit./K.M

↗

08:30 Kursi i këmbimit, 22 dhjetor 2025

✇Gazeta Fjala
By: Klara

Këtë të hënë, një dollar amerikan do të blihet me 81.8 lekë dhe shitet me 82.7 lekë.

Euro blihet me 96 lekë dhe do të shitet me 96.8 lekë.

Franga zvicerane blihet me 102.7 lekë dhe shitet me 103.8 lekë.

Paundi britanik blihet me 109.2 lekë dhe shitet me 110.4 lekë.

Dollari kanadez këmbehet me 59.2 lekë në blerje dhe me 60.4 lekë në shitje.

Për kursin e monedhave të tjera shihni tabelën e mëposhtme. /K.M

Kursi i këmbimit, e hënë 22 dhjetor 2025

↗

08:20 Analiza/ Si mund ta shfrytĂ«zojĂ« Kosova momentin gjeopolitik pĂ«r t’u afruar me NATO-n?

✇Gazeta Fjala
By: Klara

AnĂ«tarĂ«simi nĂ« NATO Ă«shtĂ« mĂ« shumĂ« se njĂ« dĂ«shirĂ« politike pĂ«r KosovĂ«n – Ă«shtĂ« nevojĂ« urgjente. Ky Ă«shtĂ« pozicioni qĂ« mbajnĂ« jo vetĂ«m autoritetet e vendit, por edhe disa aleatĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m, nĂ« kohĂ«n kur paralajmĂ«rimet pĂ«r rrezikun nĂ« rritje nga Rusia nuk ndalen.

NATO-ja premton se angazhimi i saj për stabilitetin e rajonit do të mbetet i palëkundur, por a mjafton kjo për një vend që ndodhet në vijën e parë të sfidave strategjike?

Qeveria nĂ« detyrĂ« e KosovĂ«s konfirmon se anĂ«tarĂ«simi nĂ« aleancĂ«n ushtarake tĂ« PerĂ«ndimit mbetet synim i RepublikĂ«s, por thekson se rruga drejt kĂ«tij objektivi “varet edhe nga rrethanat dhe zhvillimet gjeopolitike”.

Zyrtarët nuk i dhanë një përgjigje të drejtpërdrejtë Radios Evropa e Lirë nëse ka plane për një aplikim formal për anëtarësim, por vunë në pah angazhimin e vazhdueshëm të vendit në këtë drejtim.

“GjatĂ« viteve tĂ« fundit i kemi rritur ndjeshĂ«m investimet e dedikuara pĂ«r mbrojtje. NĂ« vitin 2024, Republika e KosovĂ«s, pĂ«rkatĂ«sisht Kuvendi i KosovĂ«s, e ka avancuar statusin e tij nĂ« AsamblenĂ« Parlamentare tĂ« NATO-s nga anĂ«tar vĂ«zhgues nĂ« anĂ«tar tĂ« asociuar. NdĂ«rkaq, tri herĂ«, mĂ« 2021, 2023 dhe 2025, kemi qenĂ« vend pjesĂ«marrĂ«s dhe mikpritĂ«s i ushtrimeve ushtarake Defender Europe”, tha zĂ«dhĂ«nĂ«si PĂ«rparim Kryeziu pĂ«r Radion Evropa e LirĂ«.
Nga gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor, Shqipëria, Mali i Zi dhe Maqedonia e Veriut janë tashmë anëtare të NATO-s. Bosnje dhe Hercegovina dhe Serbia janë pjesë e Partneritetit për Paqe, ndërsa Kosova mbetet jashtë edhe këtij kuadri bashkëpunimi, për arsye politike.

NĂ« NATO-n 32-anĂ«tarĂ«she janĂ« katĂ«r vende – Greqia, Rumania, Sllovakia dhe Spanja – qĂ« nuk e njohin pavarĂ«sinĂ« e KosovĂ«s, ndĂ«rsa pĂ«r shumicĂ«n e aleatĂ«ve, normalizimi i marrĂ«dhĂ«nieve tĂ« saj me SerbinĂ« mbetet kusht kyç pĂ«r çdo hap pĂ«rpara drejt anĂ«tarĂ«simit.

Serbia, nga perspektiva e Kosovës, përbën rrezikun kryesor të sigurisë, ndërsa Rusia shihet si aktori që e ushqen dhe e shfrytëzon këtë tension për të zgjeruar ndikimin e saj destabilizues në Ballkan.

Ndaj, zgjerimi i NATO-s me Kosovën do të kontribuonte në forcimin e stabilitetit rajonal, sipas presidentes Vjosa Osmani.

“PĂ«r ne, tĂ« jemi nĂ« NATO nĂ«nkupton tĂ« jemi tĂ« sigurt. Mendoj se Rusia ka interes afatgjatĂ« pĂ«r ta destabilizuar Ballkanin PerĂ«ndimor, e pĂ«rmes tij gjithĂ« kontinentin evropian. Dhe nuk do tĂ« heqĂ« dorĂ« nga ky synim”, tha Osmani nĂ« njĂ« intervistĂ« pĂ«r Politico-n.

Shefi i NATO-s, Mark Rutte, ngriti alarmin më 11 dhjetor, duke paralajmëruar se aleatët e Aleancës janë shënjestra e radhës e Rusisë.

“Rusia e ka rikthyer luftĂ«n nĂ« EvropĂ«, dhe Evropa duhet tĂ« jetĂ« e pĂ«rgatitur”, sipas tij.

Qysh prej nisjes së pushtimit të plotë rus të Ukrainës, para gati katër vjetësh, Kosova ka kërkuar disa herë anëtarësim të përshpejtuar në NATO.

Radio Evropa e LirĂ« pyeti nĂ« kĂ«tĂ« aleancĂ« nĂ«se ka plane pĂ«r tĂ« thelluar angazhimin me KosovĂ«n, pĂ«rtej misionit paqeruajtĂ«s KFOR, apo nĂ«se po shqyrtohen mekanizma qĂ« do t’i ofronin KosovĂ«s garanci mĂ« tĂ« fuqishme sigurie.

NĂ« pĂ«rgjigjen e marrĂ« nga njĂ« zĂ«dhĂ«nĂ«s thuhet vetĂ«m se “Ballkani PerĂ«ndimor, nĂ« pĂ«rgjithĂ«si, mbetet lart nĂ« agjendĂ«n e NATO-s. ËshtĂ« njĂ« rajon me rĂ«ndĂ«si strategjike pĂ«r AleancĂ«n. Angazhimi ynĂ« pĂ«r stabilitetin e tij Ă«shtĂ« i palĂ«kundur dhe ne nuk do tĂ« lejojmĂ« qĂ« tĂ« ketĂ« vakum tĂ« sigurisĂ«â€.

Ndërsa pranoi se shtetet autoritare, si Rusia, përpiqen të ndërhyjnë dhe të minojnë demokracitë, zëdhënësi i NATO-s nënvizoi gjithashtu situatën e brishtë të sigurisë në Kosovë, duke e cilësuar dialogun me Serbinë si thelbësor për zgjidhjen e çështjeve të hapura.
NATO-ja u zgjerua pĂ«r herĂ« tĂ« fundit vitin e kaluar me SuedinĂ«. Pushtimi rus i UkrainĂ«s e nxiti atĂ« dhe FinlandĂ«n njĂ« vit mĂ« herĂ«t t’u jepnin fund dekadave tĂ« neutralitetit ushtarak dhe tĂ« kĂ«rkonin siguri kolektive.

KĂ«tĂ« javĂ«, presidenti i UkrainĂ«s, Volodymyr Zelensky, njoftoi se vendi Ă«shtĂ« i gatshĂ«m tĂ« heqĂ« dorĂ« nga aspiratat pĂ«r anĂ«tarĂ«sim nĂ« NATO, nĂ« kĂ«mbim tĂ« garancive tĂ« sigurisĂ«. PavarĂ«sisht kĂ«saj, anĂ«tarĂ«simi i UkrainĂ«s nĂ« aleancĂ« – anĂ«taret e sĂ« cilĂ«s janĂ« tĂ« detyruara ta mbrojnĂ« njĂ«ra-tjetrĂ«n – ka qenĂ« gjithmonĂ« thuajse i pamundur, pĂ«r shkak tĂ« kundĂ«rshtimit tĂ« RusisĂ«.

Ish-zyrtari i lartë i NATO-s, Jamie Shea, thotë se Kosova ndoshta mund të përfitojë nga kjo situatë, sepse NATO-ja nuk dëshiron të krijojë përshtypjen se Rusia ka të drejtë vetoje mbi vendimmarrjen e saj.

“NATO-ja Ă«shtĂ« krenuar gjithmonĂ« me autonominĂ« e vendimeve tĂ« saj. Dhe, nĂ«se pĂ«r momentin i duhet tĂ« heqĂ« dorĂ« nga anĂ«tarĂ«simi i UkrainĂ«s, ajo mund tĂ« dĂ«shirojĂ« ta kompensojĂ« kĂ«tĂ« duke u zgjeruar drejt dy vendeve kandidate nĂ« Ballkanin PerĂ«ndimor – Bosnje dhe HercegovinĂ«s dhe KosovĂ«s – pĂ«r tĂ« treguar se dyert e AleancĂ«s mbeten tĂ« hapura”, thotĂ« Shea pĂ«r programin Expose tĂ« Radios Evropa e LirĂ«.

Neni 10 i Traktatit të NATO-s përcakton kushtet e zgjerimit, duke theksuar se anëtarësimi u ofrohet të gjitha shteteve evropiane që ndajnë vlerat e Aleancës dhe kanë kapacitetin të kontribuojnë në sigurinë e Atlantikut të Veriut.
Ish-ministri i Mbrojtjes i Shqipërisë, Fatmir Mediu, i cili ka marrë pjesë në negociatat për anëtarësimin e vendit të tij në NATO, argumenton se Kosova ka përparuar në aspektin ushtarak, por vë në pah pengesat në funksionimin e brendshëm të shtetit. Për pjesën më të madhe të këtij viti, Kosova ka qenë me qeveri në detyrë dhe pa kuvend funksional.

Mediu nënvizon rëndësinë e unitetit politik, duke përmendur edhe përvojën e Shqipërisë, ku pushteti dhe opozita kanë pasur qëndrim të përbashkët gjatë procesit të anëtarësimit.

“Pa kĂ«tĂ«, Ă«shtĂ« e pamundur tĂ« avancohet nĂ« NATO. NATO-ja nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m njĂ« dĂ«shirĂ«. ËshtĂ« njĂ« proces i angazhimeve politike, institucionale, juridike, i luftĂ«s kundĂ«r krimit, kundĂ«r korrupsionit
 Kjo Ă«shtĂ« paketa politike. E, pastaj, vjen reforma nĂ« forca tĂ« armatosura, ku Kosova nuk ka ecur me hapa tĂ« ngadaltĂ«, por me hapa pozitivĂ«â€, thotĂ« Mediu pĂ«r ExposenĂ«.
Sipas Mediut, integrimi i KosovĂ«s nĂ« NATO nuk vjen vetĂ«m duke u pozicionuar kundĂ«r SerbisĂ« apo RusisĂ« – ai kĂ«rkon ofertĂ« konkrete strategjike ndaj aleatĂ«ve, veçanĂ«risht SHBA-sĂ«.

Marrëdhëniet me SHBA-në, thotë ai, nuk mund të merren si të mirëqena; duhet të jetë e qartë se çfarë ofron Kosova dhe faktori shqiptar në rajon në këmbim.

Ai sheh zgjidhje në integrim gradual de facto: bashkëpunim ushtarak rajonal dhe kapacitete të përbashkëta operative.

“Kjo do tĂ« ishte njĂ« platformĂ« shumĂ« pozitive pĂ«r ta pĂ«rshpejtuar procesin. NĂ«se Kosova do tĂ« pĂ«rfshihej me vendet tjera tĂ« NATO-s nĂ« rajonin e Ballkanit, nĂ« krijimin e niveleve tĂ« pĂ«rbashkĂ«ta operacionale, qĂ« kanĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« me forca tĂ« gatshme pĂ«r tĂ« vepruar, me vĂ«zhgimin e hapĂ«sirĂ«s ajrore, detare, tokĂ«sore etj., Kosova, de facto, do tĂ« ishte e kyçur nĂ« njĂ« marrĂ«dhĂ«nie me NATO-n”, thotĂ« Mediu.

Në të njëjtën linjë, Shea thotë se Kosova duhet ta thellojë bashkëpunimin me Shqipërinë dhe Kroacinë, me të cilat tashmë ka partneritet në fushën e mbrojtjes, për të demonstruar kontributin e saj në stabilitetin rajonal.

Paralelisht, sipas tij, vendi duhet t’i avancojĂ« reformat e brendshme dhe angazhimin diplomatik.

“Mendoj se, sĂ« pari, duhet tĂ« kemi njĂ« marrĂ«dhĂ«nie mĂ« tĂ« mirĂ« pune mes QeverisĂ« sĂ« Albin Kurtit dhe Shteteve tĂ« Bashkuara dhe fuqive kryesore evropiane. TĂ« flasim hapur, kĂ«to marrĂ«dhĂ«nie nuk kanĂ« qenĂ« tĂ« lehta gjatĂ« viteve tĂ« fundit, dhe Kurti Ă«shtĂ« pĂ«rballuar me kritika tĂ« drejtpĂ«rdrejta nga SHBA-ja dhe disa aleatĂ« evropianĂ«. Gjendja e brendshme nĂ« KosovĂ«, me bllokadat nĂ« Parlament, dĂ«shtimin pĂ«r tĂ« zgjedhur kryetar, dhe fakti qĂ« tani kemi sĂ«rish zgjedhje mĂ« 28 dhjetor, ka ndikuar gjithashtu qĂ« jostabiliteti politik tĂ« mos shkojĂ« nĂ« favor tĂ« KosovĂ«s”, thotĂ« Shea.

Ai shton se anĂ«tarĂ«simi i KosovĂ«s nĂ« NATO do tĂ« sillte kryesisht pĂ«rfitime politike, pasi KFOR-i e mbron vendin me vite tashmĂ«. AnĂ«tarĂ«simi do t’i siguronte njohje tĂ« plotĂ«, vend nĂ« tryezĂ«n e NATO-s, kredibilitet ndĂ«rkombĂ«tar dhe rol mĂ« tĂ« fuqishĂ«m nĂ« sigurinĂ« rajonale dhe evropiane.

Megjithatë, Shea paralajmëron se çdo reduktim apo ripozicionim i forcave amerikane në Evropë do ta detyronte kontinentin të merrte më shumë përgjegjësi për mbrojtjen konvencionale, përfshirë edhe Kosovën.

Këtë vjeshtë, SHBA-ja ka njoftuar për një reduktim të forcave rotative amerikane në Rumani. Radio Evropa e Lirë ka pyetur Departamentin amerikan të Mbrojtjes më 31 tetor dhe më 16 dhjetor nëse këto ndryshime do të kenë ndonjë ndikim në pozicionimin ushtarak të SHBA-së në Ballkanin Perëndimor, por nuk ka marrë përgjigje.

NĂ« fillim tĂ« kĂ«tij muaji, nĂ« Komitetin pĂ«r PolitikĂ« tĂ« Jashtme tĂ« DhomĂ«s sĂ« PĂ«rfaqĂ«suesve tĂ« SHBA-sĂ« u diskutua pĂ«r situatĂ«n nĂ« Ballkanin PerĂ«ndimor, ku pĂ«rfaqĂ«suesi republikan, Keith Self, e pĂ«rshkroi rajonin si njĂ« “shkrepĂ«se” dhe theksoi se udhĂ«heqja e SHBA-sĂ« duhet tĂ« ketĂ« njĂ« ndikim tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m nĂ« ruajtjen e stabilitetit atje.

“Vendet e NATO-s nĂ« Ballkan duhet tĂ« punojnĂ« sĂ« bashku pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar mbrojtje ushtarake dhe politike. Kosova Ă«shtĂ« veçanĂ«risht e ekspozuar pa anĂ«tarĂ«sim nĂ« NATO – proces qĂ« mbetet i bllokuar pĂ«r shkak tĂ« refuzimit tĂ« SpanjĂ«s, GreqisĂ«, RumanisĂ« dhe SllovakisĂ« pĂ«r ta njohur pavarĂ«sinĂ« e saj”, tha Self.

Edhe pse konteksti gjeopolitik ka ndryshuar ndjeshëm, vendet mosnjohëse nuk kanë lëvizur, por ngjashëm as Kosova nuk ka bërë ndonjë hap të madh, përveçse nga një cikël i rregullt zgjedhor në fillim të vitit në një tjetër të parakohshëm tani në fund.

E, nga këndvështrimi i sigurisë, ky ritëm mund të shihet si një shembull i kuptimit të vonuar të urgjencës strategjike./K.M

↗

07:00 “Kur padrejtĂ«sia bĂ«het normĂ«, protesta bĂ«het domosdoshmĂ«ri”, Albana Vokshi: TĂ« gjithĂ« nĂ« kĂ«mbĂ« mĂ« 22 dhjetor

✇Gazeta Fjala
By: Klara

Deputetja e PD, Albana Vokshi, përmes një mesazhi në rrjetin social facebook, i bën thirrje qytetarëve të marrin pjesë në protestën e së hënës, më 22 dhjetor, para Kryeministrisë.

Vokshi shkruan se kur padrejtësia bëhet normë, protesta bëhet domosdoshmëri.

“Kjo nuk Ă«shtĂ« thirrje. ËshtĂ« alarm. 22 dhjetor | Ora 18:00 | Tek Kryeministria. TĂ« gjithĂ« nĂ« kĂ«mbĂ«. Pa pĂ«rjashtim”, shkruan deputetja demokrate, Albana Vokshi./K.M

↗

06:45 Fundoset jahti në Turqi, pronari dhe anëtarët e ekuipazhit hidhen në det

✇Gazeta Fjala
By: Klara

NjĂ« jaht i sapo ndĂ«rtuar u pĂ«rmbys dhe u fundos brenda pak minutash nĂ« Turqi. Pamjet e publikuara nĂ« mediat sociale tregojnĂ« jahtin luksoz 24-metĂ«rsh “Dolce Vento” teksa fundohet nĂ« brigjet e Ereglit, Turqi.

Nga incidenti nuk u lëndua askush pasi pronari, kapiteni dhe dy anëtarë të ekuipazhit arritën të hidheshin në det dhe të notonin të sigurt drejt tokës./K.M

 

↗

06:30 Të rinjtë kanë ikur; 70% e emigrantëve shqiptare në Europë nën 45 vjeç

✇Gazeta Fjala
By: Klara

Mosha e 2,2 milionë shqiptarëve që jetojnë jashtë vendit është mjaft e re sipas të dhënave nga Ces Hub i Bashkimit Europian.

Shumica e vendeve të BE zhvilloi censet e popullsisë më 2021, nga të cilat u evidentua popullata e emigrantëve sipas vendeve të origjinës dhe mosha e saj.

NĂ« total 70% e shqiptarĂ«ve qĂ« jetojnĂ« nĂ« BE janĂ« deri nĂ« 45 vjeç. Mbi 60% e emigrantĂ«ve shqiptarĂ« janĂ« nĂ« moshĂ« pune aktive (15–49 vjeç), me grup-moshĂ«n 30–49 vjeç qĂ« dominon fort, me 40.7% tĂ« totalit. Kjo peshĂ« Ă«shtĂ« pothuajse identike si pĂ«r meshkujt, ashtu edhe pĂ«r femrat, duke treguar se emigracioni nuk Ă«shtĂ« mĂ« njĂ« fenomen i kufizuar kryesisht te meshkujt, por ka marrĂ« njĂ« karakter familjar dhe mĂ« tĂ« balancuar gjinor.

Sakaq, struktura e popullsisë rezidente në Shqipëri është dukshëm më e plakur. Brenda vendit, pesha e grup-moshave mbi 50 vjeç është rritur ndjeshëm vitet e fundit, ndërsa grup-moshat e reja dhe ato në kulmin e produktivitetit ekonomik janë tkurrur.

Përkundrazi në emigracion, grup-moshat mbi 65 vjeç përbëjnë vetëm rreth 5%, ndërsa moshat mbi 85 vjeç janë pothuajse të papërfillshme (0.3%), çka tregon se emigracioni shqiptar është kryesisht një emigracion i moshave të reja dhe të mesme, jo i pensionistëve.

Edhe grup-mosha nën 15 vjeç ka një peshë të konsiderueshme në diasporë me 19%, çka tregon praninë e familjeve emigrante dhe një proces më të qëndrueshëm vendosjeje jashtë vendit. Ndërsa në Shqipëri rënia e lindshmërisë ka ulur ndjeshëm peshën e fëmijëve në strukturën e popullsisë.

NĂ« terma ekonomikĂ« dhe demografikĂ«, grafiku konfirmon se ShqipĂ«ria ka “eksportuar” nĂ« mĂ«nyrĂ« disproporcionale kapitalin njerĂ«zor nĂ« moshĂ« pune, duke lĂ«nĂ« pas njĂ« popullsi gjithnjĂ« e mĂ« tĂ« vjetĂ«r.

Ndërsa jashtë vendit shqiptarët janë kryesisht në moshat që kontribuojnë në rritje ekonomike, brenda vendit barra mbi sistemin e pensioneve, shëndetësisë dhe financave publike është në rritje.

Sipas të dhënave të fundit nga Cens Hub emigrimi në dekadën e fundit shënonte 56 % meshkuj në Gjermani, 53 % në Greqi dhe 51 % meshkuj në Itali. Shtetas shqiptarë që jetojnë në Evropë figurojnë të jenë të një moshe të re, edhe në raport me strukturën e popullssisë së vendeve pritëse.

Migrimi i shqiptarëve jashtë vendit nuk është një dukuri e re. Ai është i dokumentuar të paktën që në shekujt e pesëmbëdhjetë dhe të gjashtëmbëdhjetë, me largimin e një mase të madhe banorësh nga trevat shqiptare. Akoma vazhdon të mbetet veprues dhe të japë impaktet e tij domethënëse, si në aspektet demografike, po ashtu edhe në ato sociale dhe ekonomike të vendit./K.M

❌