❌

Normal view

There are new articles available, click to refresh the page.
Today — 22 December 2025Main stream

12:00 Odhise Paskali, skalitësi i përjetësisë shqiptare me daltë dhe filozofi

✇Gazeta Fjala
By: Leonard
22 December 2025 at 12:00

Odhise Paskali u lind Përmet më 22 dhjetor të vitit 1903. Cilësohet si themeluesi i skulpturës shqiptare dhe një nga personalitetet më të rëndësishme të artit shqiptar.

Nga Leonard Veizi

Ai ishte artisti qĂ« bĂ«ri historinĂ« shqiptare tĂ« fliste pĂ«rmes gurit dhe bronzit. I lindur nĂ« PĂ«rmet nĂ« vitin 1903, e kapĂ«rceu kufirin e thjeshtĂ« tĂ« artit pĂ«r t’u bĂ«rĂ« gdhendĂ«si i identitetit kombĂ«tar. Me njĂ« aftĂ«si gjeniale pĂ«r tĂ« nxjerrĂ« ‘dritĂ«n’ nga minerali i heshtur, Paskali i ktheu Ă«ndrrat dhe gojĂ«dhĂ«nat e popullit tĂ« tij nĂ« monumente tĂ« pavdekshme. Ai vĂ«rtetoi se arti Ă«shtĂ« mjeti i vetĂ«m qĂ« mposht vdekjen, duke e shndĂ«rruar historinĂ« tonĂ« nĂ« njĂ« formĂ« plastike e tĂ« lavdishme



Odhise Paskali përfaqëson një prej personaliteteve më rrezatuese të kulturës sonë kombëtare, duke u gdhendur në kujtesën historike si pionieri i parë i skulpturës realiste dhe monumentale në Shqipëri. Me një gjenialitet që kapërcente kufijtë e thjeshtë të artit, ai u bë skalitësi i madh i memories sonë kolektive, duke i shndërruar ngjarjet epike dhe figurat më emblematike të vendit në dëshmi të paluajtshme prej guri, mermeri dhe bronzi. Vepra e tij nuk është thjesht një pasqyrim estetik i realitetit, por një simfoni formash që u jep jetë idealeve madhore, duke i kthyer ato në monumente që flasin me gjuhën e përjetësisë. Si i pari mjeshtër që solli frymën e monumentales në hapësirat tona publike, Paskali arriti të krijonte një pasqyrë ku shqiptarët gjetën dinjitetin e tyre, duke e bërë artin një urë lidhëse mes historisë së lavdishme dhe ndërgjegjes së gjallë të kombit.

Nga Shqipëria në Torino

Pasioni i tij për të bukurën nuk mbeti thjesht një instinkt djaloshar. Në vitin 1919, Odhiseja mori rrugën drejt Italisë, vendit ku mermeri kishte mësuar të fliste shekuj më parë. Por, ndryshe nga shumë artistë që mjaftoheshin me teknikën e daltës, Paskali kërkoi diçka më të thellë: mendimin.

NĂ« vitin 1923, pasi kreu Liceun, ai nuk zgjodhi thjesht njĂ« akademi arti, por u regjistrua nĂ« Fakultetin e LetĂ«rsisĂ« dhe FilozofisĂ« nĂ« Torino. Ky ishte momenti kur lindi “Skulptori-Filozof”. NĂ« vitin 1927, ai mbrojti diplomĂ«n nĂ« fushĂ«n e HistorisĂ« sĂ« Artit, duke u armatosur me njĂ« dije enciklopedike qĂ« do ta bĂ«nte atĂ« jo vetĂ«m njĂ« krijues formash, por njĂ« kritik arti dhe estetik tĂ« shquar.

Publicistika dhe filozofia

Përpara se daltë e tij të njihej botërisht, ishte penda e tij ajo që bëri emër. Hapat e parë të karrierës së tij ishin në fushën e publicistikës, ku ai u shqua për mendimin e thellë estetik. Ai besonte se arti nuk duhet të jetë vetëm i bukur, por duhet të ketë një mision social dhe kombëtar. Kjo qasje filozofike bëri që çdo vepër e tij e mëvonshme të mos ishte thjesht një objekt dekorativ, por një mesazh i gdhendur.

600 vepra në bronz dhe gur

Me mbi 600 vepra në karrierën e tij, Odhise Paskali krijoi një panteon të vërtetë të historisë shqiptare. Ai nuk gdhendi vetëm njerëz, ai gdhendi simbole:

-Monumenti i Skënderbeut (Tiranë, 1968): E realizuar me bashkautorë, kjo vepër mbetet pika e rëndimit të kryeqytetit, imazhi zyrtar i heroit që mbron lirinë mbi kalin e tij të hovshëm.

-“Partizani Fitimtar” (Mauthausen, Austri): NjĂ« kryevepĂ«r qĂ« dĂ«shmon forcĂ«n e shpirtit shqiptar nĂ« njĂ« nga vendet mĂ« tragjike tĂ« EuropĂ«s, duke treguar se dinjiteti mund tĂ« triumfojĂ« edhe mbi vdekjen.

-“Naum Veqilharxhi” (Korçë): NjĂ« homazh pĂ«r dijen dhe gjuhĂ«n, ku bronzi merr butĂ«sinĂ« e njĂ« shpirti iluminist.

-“I Urituri”: NjĂ« vepĂ«r tronditĂ«se qĂ« tregon dhimbjen njerĂ«zore nĂ« formĂ«n e saj mĂ« tĂ« zhveshur, duke dĂ«shmuar se Paskali nuk njihte vetĂ«m lavdinĂ«, por edhe vuajtjen e thellĂ« tĂ« njeriut.

TrashĂ«gimia e “Skulptorit tĂ« Popullit”

Odhise Paskali mbetet “Babai” qĂ« i dha skulpturĂ«s shqiptare pavarĂ«sinĂ« dhe identitetin e saj. Ai na mĂ«soi se si ta shohim historinĂ« tonĂ« jo si njĂ« libĂ«r tĂ« pluhurosur, por si njĂ« prani tĂ« gjallĂ« nĂ« sheshet tona.

Sot, ai nuk kujtohet vetëm si një mjeshtër i formës, por si njeriu që besoi se arti është rruga e vetme ku një popull mund të gjejë pavdekësinë. Ai nuk i dha Shqipërisë thjesht statuja; ai i dha asaj shikimin, atë shikim krenar që shkon përtej kohës, mu si sytë e veprave të tij që vështrojnë të ardhmen.

11:00 Ekstravagante, e tërbuar dhe plot shpresë: CMAT është zëri i vitit 2025

✇Gazeta Fjala
By: Leonard
22 December 2025 at 11:00

Kantautorja irlandeze bën atë që bëjnë muzikantët më të mirë: kristalizon në mënyrë perfekte kohën e saj, ndërsa në mënyrë frymëzuese mban një qëndrim kundër saj.

Nga John Harris

Si është ndjerë njeriu të jetë gjallë në vitin 2025? Përgjigjja bazë ndoshta prek disa aspekte të përvojës së shekullit të 21-të. Njëri është tmerri dhe konflikti që duket se përcaktojnë lajmet pothuajse çdo ditë. Një tjetër qendërzohet rreth presioneve materiale që mbërthejnë gjithnjë e më shumë vendet gjoja paqësore: kriza e pafundme e kostos së jetesës dhe pamundësia për miliona njerëz për të pasur një punë të sigurt, një shtëpi të besueshme dhe një ide disi të qëndrueshme për të ardhmen.

Diçka tjetĂ«r kĂ«rkon vĂ«mendje: pĂ«rzierja gjithĂ«pĂ«rfshirĂ«se e absurditetit, ligĂ«sisĂ« dhe zemĂ«rimit tĂ« ushqyer nga interneti. Bigotizmi lulĂ«zon kudo. Ajo qĂ« ne ende e quajmĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« qesharake “media sociale” tani duket se operon mbi bazĂ«n se historia ideale pĂ«rzien elemente jashtĂ«zakonisht tĂ« pabesueshme me nxitjen e indinjatĂ«s morale. Mund tĂ« kontrolloni profilin tuaj nĂ« njĂ« gjendje kureshtjeje tĂ« lehtĂ«, por e gjeni veten menjĂ«herĂ« tĂ« tĂ«rhequr nĂ« atĂ« qĂ« rezulton prej saj: stuhi tĂ« mĂ«dha talljeje, urrejtjeje dhe bĂ«rtitjeje tĂ« polarizuar.

Çmimet mĂ« tĂ« mĂ«dha duket se u shkojnĂ« figurave publike qĂ« arrijnĂ« ta kthejnĂ« gjithĂ« kĂ«tĂ« nĂ« avantazhin e tyre me cinizĂ«m – qĂ« Ă«shtĂ« historia thelbĂ«sore e kujtdo, nga yjet moderne tĂ« pornografisĂ«, te “influencuesit” ekstremistĂ«, e deri te presidenti aktual i SHBA-sĂ«. Zhurma qĂ« rezulton duket se vetĂ«m shton ndjenjĂ«n e anomisĂ« dhe çorientimit, veçanĂ«risht tek brezi qĂ« lindi nĂ« njĂ« botĂ« tĂ« rimodeluar nga interneti. Marr email tri ose katĂ«r herĂ« nĂ« javĂ« qĂ« pikturojnĂ« kĂ«tĂ« tablo, tĂ« pĂ«rmbledhur qartĂ« nĂ« njĂ« deklaratĂ« pĂ«r shtyp nga Shoqata Britanike pĂ«r KĂ«shillim dhe Psikoterapi: “TĂ« rinjtĂ« po mbijetojnĂ«, nuk po lulĂ«zojnĂ«; shumĂ« prej tyre ndihen tĂ« shkĂ«putur dhe pesimistĂ« pĂ«r tĂ« ardhmen e tyre.”

Gazetaria ndoshta mund të gërvishtë vetëm sipërfaqen. Evokimi dhe eksplorimi i vërtetë i gjithë këtij lëmshi surreal është detyrë e romaneve, dramave, filmave dhe muzikës. Dhe kur vjen puna te muzika, ky vit ka sjellë një perlë të vërtetë: Euro-Country, albumi i tretë i kantautores irlandeze Ciara Mary-Alice Thompson, e njohur më mirë si CMAT.

PĂ«r tĂ« cituar krijuesen e tij 29-vjeçare: “Çdo kĂ«ngĂ« prek njĂ« detaj emocional tĂ« asaj se si Ă«shtĂ« tĂ« rritesh nĂ« kĂ«tĂ« epokĂ« tĂ« kapitalizmit dhe çfarĂ« na ka bĂ«rĂ« ai tĂ« gjithĂ«ve.” ËshtĂ« njĂ« album plot me vizione njerĂ«zish qĂ« bĂ«hen gjithnjĂ« e mĂ« tĂ« vetmuar dhe tĂ« tjetĂ«rsuar, por qĂ« gjithashtu mban qĂ«ndrim pĂ«r humanizmin bazĂ«: ai dhĂ«mb, nĂ« thelb, dhe kombinon portretet e njĂ« bote gjithnjĂ« e mĂ« tĂ« zymtĂ« me njĂ« insistim tĂ« nĂ«nkuptuar se ne tĂ« gjithĂ« mund tĂ« luajmĂ« rolin tonĂ« pĂ«r diçka mĂ« tĂ« mirĂ«.

Nuk Ă«shtĂ« domosdoshmĂ«risht e nevojshme t’i dini tĂ« gjitha kĂ«to pĂ«r tĂ« vlerĂ«suar gjenialitetin e CMAT. ShumĂ« nga kĂ«ngĂ«t e saj mĂ« tĂ« mira janĂ« pĂ«r çështje tĂ« zemrĂ«s. Kushdo qĂ« e ka parĂ« atĂ« live do ta dijĂ« se ajo Ă«shtĂ« njĂ« prezencĂ« ekstravagante, qesharake dhe plot vetĂ«besim nĂ« skenĂ«. Por pika kryesore mbetet: muzikantĂ«t mĂ« tĂ« mirĂ« janĂ« gjithmonĂ« “rrufe-pritĂ«sit” e kohĂ«s sĂ« tyre, dhe ajo Ă«shtĂ« padyshim shembulli mĂ« i mirĂ« i vitit 2025.

Disa nga tekstet mĂ« depĂ«rtuese tĂ« albumit fokusohen nĂ« vendlindjen e saj. Kopertina e Euro-Country paraqet Thompson duke dalĂ« nga njĂ« shatĂ«rvan nĂ« njĂ« zonĂ« tregtare pranĂ« qytetit tĂ« saj tĂ« lindjes, Dunboyne. Vendi prej nga vjen ajo, ka thĂ«nĂ« ajo, po karakterizohet gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« nga “qendrat tregtare, çimentoja dhe rrugĂ«t”, ku “pĂ«r vite me radhĂ« nuk ka pasur pothuajse asnjĂ« shĂ«rbim social
 dhe tĂ« gjithĂ« kanĂ« qenĂ« vetĂ«m nĂ« Facebook, duke lundruar dhe duke u radikalizuar nga e djathta ekstreme.”

NĂ«se vĂ«rtet dĂ«shironi tĂ« kuptoni se si ekonomia e ashpĂ«r mund tĂ« jetĂ« njĂ« fyerje pĂ«r shpirtin njerĂ«zor, Irlanda mund tĂ« jetĂ« prizmi i pĂ«rsosur. ShtatĂ« vjet mĂ« parĂ«, pashĂ« njĂ« vend ku, siç thuhej rreth e rrotull qytetit: “Familjet e pastreha qĂ«ndrojnĂ« nĂ« hotele, dhe turistĂ«t qĂ«ndrojnĂ« nĂ« shtĂ«pi.”

Kjo Ă«shtĂ« ajo pĂ«r tĂ« cilĂ«n flet kĂ«nga titullare e Euro-Country. “Ishte normale,” kĂ«ndon Thompson, “tĂ« ndĂ«rtoje shtĂ«pi qĂ« qĂ«ndrojnĂ« bosh edhe tani.” Ajo i referohet edhe asaj qĂ« u ndodhi njerĂ«zve qĂ« besuan te Ă«ndrra dhe mbetĂ«n tĂ« rrĂ«nuar: “Isha 12 vjeç kur baballarĂ«t filluan tĂ« vrisnin veten rreth meje.” ËshtĂ« njĂ« varg i fuqishĂ«m pĂ«r t’u shkruar dhe kĂ«nduar.

Ka kĂ«ngĂ« tĂ« tjera qĂ« shkrijnĂ« personalen me politiken. Iceberg flet pĂ«r pasigurinĂ« – financiare dhe personale – qĂ« i thyen njerĂ«zit. Por momenti kyç i triumfit tĂ« albumit Ă«shtĂ« The Jamie Oliver Petrol Station, i cili kap nĂ« mĂ«nyrĂ« perfekte rrotullimin e pĂ«shtirĂ« dhe tĂ« pĂ«rshpejtuar tĂ« shekullit tĂ« 21-tĂ«. Ai portretizon Thompson duke ndaluar nĂ« autostradĂ« pĂ«r njĂ« sanduiç, duke gjetur njĂ« pikĂ« shitjeje me emrin e kuzhinierit tĂ« famshĂ«m dhe duke shpĂ«rthyer nĂ« njĂ« tĂ«rbim qĂ« as ajo vetĂ« nuk e kupton. “Po e çoj dĂ«m kohĂ«n duke vluar nga mĂ«rira,” kĂ«ndon ajo. Telefoni i saj Ă«shtĂ« njĂ« prezencĂ« e nĂ«nkuptuar: vargjet mĂ« thumbuese mund tĂ« ishin postuar lehtĂ«sisht nĂ« internet. Teksti lĂ« tĂ« kuptohet diçka e vĂ«rtetĂ«: ndĂ«rsa ne shfryjmĂ« kundĂ«r njerĂ«zve tĂ« tjerĂ«, shkaqet reale qĂ« na vendosin nĂ« atĂ« gjendje – strehimi, punĂ«t dhe tĂ« tjerat – vazhdojnĂ« tĂ« na bluajnĂ«.

Thompson bën atë që bëjnë këngëtarët dhe tekstshkruesit më të mirë: kristalizon kohën e tyre duke mbajtur qëndrim kundër saj. Në shumë vepra të mëdha arti, ka gjithmonë një ndjenjë sfide. Arti i saj është plot me të, prandaj është një përcjellës aq brilant i diçkaje që ky vit ndonjëherë kërcënoi ta shuante: një lloj shprese shumë njerëzore.

Përgatiti për botim: L.Veizi

08:20 Nga kantieri i Gdanskut në pallatin Presidencial, triumfi i Les Valesës

✇Gazeta Fjala
By: Leonard
22 December 2025 at 08:20

Sot, Polonia nuk po feston thjesht fitoren e një njeriu, por fundin e një epoke dhe lindjen e një demokracie të vërtetë në zemër të Europës Lindore. Les Valesës, elektricisti që dikur kërceu mbi muret e kantierit detar të Gdanskut për të sfiduar një regjim të tërë, është betuar si Presidenti i parë i zgjedhur lirisht nga populli polak.

ShkĂ«ndija qĂ« ndezi “Solidaritetin”

Historia e ValesĂ«s Ă«shtĂ« ajo e njĂ« njeriu tĂ« thjeshtĂ« qĂ« u bĂ« zĂ«ri i miliona njerĂ«zve tĂ« shtypur. Gjithçka nisi nĂ« gushtin e vitit 1980, kur pakĂ«naqĂ«sia ndaj regjimit komunist arriti kulmin. Walesa, me mustaqet e tij karakteristike dhe karizmĂ«n e njĂ« udhĂ«heqĂ«si popullor, organizoi sindikatĂ«n e pavarur “Solidarnost” (Solidariteti).

Kjo lĂ«vizje nuk ishte thjesht njĂ« organizatĂ« punĂ«torĂ«sh; ajo ishte njĂ« valĂ« masive shoqĂ«rore qĂ« kĂ«rkonte liri, dinjitet dhe tĂ« drejta njerĂ«zore. PĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« pas LuftĂ«s sĂ« DytĂ« BotĂ«rore, “Çeliku” i diktaturĂ«s komuniste po thyhej nga vullneti i punĂ«torĂ«ve tĂ« thjeshtĂ«.

Mes prangave dhe çmimit Nobel

Rruga drejt 21 dhjetorit tĂ« sotĂ«m nuk ishte e shtruar me lule. Walesa u pĂ«rball me burgosje, persekutim dhe shpalljen e ligjit tĂ« luftĂ«s nĂ« vitin 1981, kur regjimi tentoi tĂ« shtypte “Solidaritetin”.

MegjithatĂ«, bota nuk i mbylli sytĂ«. NĂ« vitin 1983, Lech Walesa u nderua me Çmimin Nobel pĂ«r Paqe, njĂ« njohje ndĂ«rkombĂ«tare qĂ« e shndĂ«rroi atĂ« nĂ« njĂ« ikonĂ« botĂ«rore tĂ« rezistencĂ«s paqĂ«sore. Edhe pse nĂ«n vĂ«zhgim tĂ« rreptĂ«, ai mbeti udhĂ«heqĂ«si shpirtĂ«ror i njĂ« Polonie qĂ« refuzonte tĂ« qĂ«ndronte nĂ« gjumĂ«.

1990: Vullneti i popullit në kutitë e votimit

Zgjedhjet presidenciale tĂ« kĂ«tij viti shĂ«nuan kulmin e njĂ« procesi qĂ« nisi me “TryezĂ«n e RrumbullakĂ«t” nĂ« vitin 1989. Me mbi 74% tĂ« votave nĂ« raundin e dytĂ«, Walesa mposhti rivalĂ«t e tij, duke marrĂ« mandatin pĂ«r tĂ« udhĂ«hequr tranzicionin e vĂ«shtirĂ« tĂ« PolonisĂ« drejt ekonomisĂ« sĂ« tregut dhe integrimit perĂ«ndimor.

“UnĂ« nuk jam njĂ« politikan i stĂ«rvitur, jam njĂ«ri nga ju,” – u shpreh ai gjatĂ« fushatĂ«s, duke ruajtur lidhjen e fortĂ« me rrĂ«njĂ«t e tij si punĂ«tor.

Një simbol për botën

Zgjedhja e Walesës nuk është vetëm një lajm për polakët. Ajo është një dëshmi se si një individ, i armatosur vetëm me guxim dhe besim, mund të rrëzojë muret e një prej sistemeve më të fuqishme të historisë.

Nga njĂ« elektricist qĂ« rregullonte qarqet elektrike nĂ« anijet e Gdanskut, sot ai mban nĂ« dorĂ« “timonin” e shtetit polak. Mesazhi i tij pĂ«r botĂ«n Ă«shtĂ« i qartĂ«: Liria nuk dhurohet, ajo fitohet.

Epilog

Gjatë ceremonisë së sotme, Valesa pranoi insigniet e presidencës polake nga duart e qeverisë polake në mërgim (me seli në Londër që nga viti 1939), duke krijuar kështu një urë legjitimiteti mes Polonisë së paraluftës dhe Republikës së re demokratike.

PĂ«rgatiti: L.Veizi

07:05 Histori/ Dhjetor 1894, dita kur drejtësia franceze u verbua nga urrejtja

✇Gazeta Fjala
By: Leonard
22 December 2025 at 07:05

Në një sallë gjyqi të mbushur me tensione dhe paragjykime, pikërisht sot 131 vite më parë, nisi një nga kapitujt më të errët të Republikës së Tretë Franceze. Alfred Dreyfus, një kapiten i ri dhe i shkëlqyer i ushtrisë franceze, u dënua për tradhti të lartë. Por, pas mureve të gjykatës, fshihej një e vërtetë shumë më e zymtë: ai nuk ishte një tradhtar, por një kurban i antisemitizmit dhe korrupsionit institucional.

“Tradhtia” qĂ« nuk ekzistonte

Gjithçka nisi me njĂ« copĂ« letre tĂ« gjetur nĂ« koshin e mbeturinave tĂ« ambasadĂ«s gjermane nĂ« Paris. Ky dokument, i njohur si “bordereau”, pĂ«rmbante informacione sekrete ushtarake. Pa prova tĂ« qarta dhe me njĂ« analizĂ« grafologjike tĂ« dyshimtĂ«, gishti u drejtua menjĂ«herĂ« te Alfred Dreyfus.

Fakti qĂ« ai ishte i vetmi oficer hebre nĂ« Shtabin e PĂ«rgjithshĂ«m e bĂ«ri atĂ« “shĂ«njestrĂ«n perfekte” pĂ«r njĂ« ushtri qĂ« kĂ«rkonte njĂ« fajtor pĂ«r dĂ«shtimet e saj.

Një vendim që ndau një komb

DĂ«nimi i 21 dhjetorit ishte vetĂ«m fillimi i njĂ« kalvari 12-vjeçar. Dreyfus u dĂ«rgua nĂ« ishullin famĂ«keq tĂ« “Djallit” nĂ« GuajanĂ«n Franceze, i izoluar nĂ« kushte çnjerĂ«zore. NdĂ«rkohĂ«, nĂ« FrancĂ«, shoqĂ«ria u ça mĂ« dysh:

-Dreyfusards: IntelektualĂ«t, humanistĂ«t dhe mbrojtĂ«sit e tĂ« drejtave tĂ« njeriut qĂ« kĂ«rkonin drejtĂ«si (tĂ« udhĂ«hequr nga shkrimtari i madh Émile Zola).

-Anti-Dreyfusards: NacionalistĂ«t radikalĂ« dhe ushtria, tĂ« cilĂ«t mbronin “nderin e institucionit” edhe mbi kufomĂ«n e tĂ« vĂ«rtetĂ«s.

“J’Accuse
!”

NĂ« historinĂ« e medias, Çështja Dreyfus mbetet momenti kur gazetaria u bĂ« “Pushteti i KatĂ«rt”. Letra e hapur e Émile Zola-s, “J’Accuse
!” (UnĂ« Akuzoj), botuar nĂ« gazetĂ«n L’Aurore, ekspozoi emrat e gjeneralĂ«ve qĂ« kishin manipuluar provat dhe kishin fshehur fajtorin e vĂ«rtetĂ«, Majorin Esterhazy.

Një mësim i përhershëm

Alfred Dreyfus u shpall i pafajshëm vetëm në vitin 1906, pasi kishte humbur vitet më të bukura të jetës në burgun e tmerrshëm.

“Nuk ka asgjĂ« mĂ« tĂ« tmerrshme sesa njĂ« padrejtĂ«si e kryer nĂ« emĂ«r tĂ« ligjit,” – ky Ă«shtĂ« mĂ«simi qĂ« na vjen nga Parisi i vitit 1894.

Sot, Çështja Dreyfus nuk Ă«shtĂ« thjesht njĂ« ngjarje historike; ajo Ă«shtĂ« njĂ« thirrje pĂ«r zgjim kundĂ«r intolerancĂ«s, antisemitizmit dhe rrezikut qĂ« vjen kur shteti pĂ«rdor autoritetin e tij pĂ«r tĂ« goditur individin e pambrojtur. Ajo mbetet simboli i luftĂ«s sĂ« pĂ«rjetshme mes tĂ« vĂ«rtetĂ«s dhe propagandĂ«s.

Fakt interesant

GjatĂ« ceremonisĂ« sĂ« degradimit tĂ« tij, pĂ«rpara se tĂ« dĂ«rgohej nĂ« burg, Dreyfus thirri: “Betoj se jam i pafajshĂ«m! RroftĂ« Franca! RroftĂ« Ushtria!”. Edhe pse institucioni e tradhtoi, ai nuk e tradhtoi kurrĂ« besimin te drejtĂ«sia.

PĂ«rgatiti: L.Veizi

Yesterday — 21 December 2025Main stream

13:35 Zbulime të reja nën teatrin romak të Sibarit

✇Gazeta Fjala
By: Leonard
21 December 2025 at 13:35

Dy tempuj arkaikë dhe një domus me mbetjet e një peshku të madh pa kokë, të prerë qëllimisht, janë zbuluar nën teatrin romak të Sibarit.

Zbulimet e fundit në Kalabri, në të ashtuquajturin Parco del Cavallo, hedhin dritë të re mbi historinë e rajonit të Sibaritidës dhe të gjithë Magna Graecia-s.

Fushata e fundit e gĂ«rmimeve nĂ« Sibari, nĂ« zemĂ«r tĂ« Magna Graecia, pĂ«rfundoi vetĂ«m dy javĂ« mĂ« parĂ« dhe solli nĂ« dritĂ« njĂ« sekuencĂ« stratigrafike komplekse dhe tĂ« papritur nĂ« zonĂ«n e teatrit gjysmĂ«rrethor tĂ« Copia Thurii-t tĂ« lashtĂ«. Kur flasim pĂ«r Sibarin, vĂ«shtrimi shtrihet mbi tĂ« gjithĂ« zonĂ«n e gjerĂ« arkeologjike Sybaris–Thurii–Copiae: qytete qĂ« mbivendosen nĂ« kohĂ«, kufijtĂ« e tĂ« cilave ndĂ«rthuren dhe bashkohen, duke lĂ«nĂ« gjurmĂ« tĂ« dukshme tĂ« ndikimit tĂ« ndĂ«rsjellĂ«.

Hetimet e reja u kryen në thellësi në Parco del Cavallo, ose më saktë në zonën qendrore të hapur për publikun, e cila ia detyron emrin zbulimit të këmbëve dhe bishtit të një kali prej bronzi. Përdorimi i metodave moderne të kërkimit në terren ka lejuar të gjurmohen mbi pesë shekuj histori: nga mbetjet e një kompleksi të madh arkitekturor që i atribuohet fazës arkaike të Sybaris, deri te teatri romak, duke kaluar përmes fazës urbane të Thuriit.

Zbulimet pĂ«rbĂ«jnĂ« gjithashtu njĂ« kontribut tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m nĂ« debatin mbi vendndodhjen dhe evolucionin e qyteteve tĂ« lashta tĂ« Magna Graecia-s, duke ofruar, mbi bazĂ«n e metodologjisĂ« rigoroze arkeologjike, njĂ« pĂ«rgjigje pĂ«r pyetjen ironike qĂ« ka qarkulluar nĂ« debatet lokale: “MĂ« falni, ku shkon Sybaris dhe ku Thurii?”.

Por arkeologjia nuk është vetëm gërmim. Puna në Parkun Arkeologjik të Sibarit shoqërohet me një proces të gjerë sistemimi të depozitave arkeologjike. Falë financimit të PNRR-së, po realizohet dixhitalizimi sistematik i rreth 22 mijë kutive me materiale, të grumbulluara gjatë më shumë se pesëdhjetë viteve kërkime. Këto objekte janë kryesisht të pabotuara, shpesh as të pastruara, dhe deri më tani kanë qenë pothuajse të panjohura jo vetëm për publikun, por edhe për komunitetin shkencor.

Aktualisht, njëmbëdhjetë arkeologë po punojnë në sit, si në fushën e gërmimeve ashtu edhe në atë të konservimit. Ata koordinohen nga profesorët Michele Silani dhe Giuseppina Renda të Universitetit Luigi Vanvitelli të Kampanias, dhe drejtohen nga profesor Carlo Rescigno i Shkollës Jugore të Studimeve të Avancuara dhe Filippo Demma, drejtor i Parqeve Arkeologjike të Sibarit dhe Krotonës. Projekti përfshin gjithashtu bashkëpunime me Fondazione Scuola del Patrimonio, Shkollën e Arkeologjisë IMT në Lucca, universitetet e Bochumit dhe Bernës, Akademinë Daneze në Romë, Universitetin Princeton dhe Universitetin Mount Allison në Kanada.

Rezultatet paraprake të këtij misioni të fundit arkeologjik do të prezantohen nga arkeologët Raffaele Palma dhe Marco Pallonetti, të cilët drejtuan punën e gërmimit dhe dokumentimit. Drejtori Demma foli ekskluzivisht për këto zbulime, duke shpjeguar se gërmimi, i përfunduar dy javë më parë, ka zbuluar një stratigrafi befasuese: blloqe të mëdha guri, të paprekura dhe të palatuara, në themelin e murit të jashtëm të teatrit, që i përkasin të paktën katër frizave të ndryshme dorike dhe jonike, të atribuueshme ndaj dy, ndoshta katër, ndërtesave monumentale të shkatërruara nga zjarri në mesin e shekullit VI p.e.s.

NĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n zonĂ«, pĂ«rgjatĂ« njĂ« stenopĂČs-i (rrugĂ« e ngushtĂ« anĂ«sore e periudhĂ«s klasike), u identifikua njĂ« ambient qĂ« i pĂ«rkiste njĂ« domus-i tĂ« fazĂ«s republikane tĂ« Copia-s. NĂ« kĂ«tĂ« dhomĂ« u gjetĂ«n guaska dhe shtylla kurrizore e njĂ« peshku tĂ« madh – ndoshta ton apo amberjack – ende e lidhur, por pa kokĂ«, e cila nuk u gjet kurrĂ«. As peshku, as guaskat nuk tregojnĂ« gjurmĂ« gatimi apo pĂ«rpunimi ushqimor, çka sugjeron njĂ« braktisje tĂ« menjĂ«hershme dhe tĂ« dhunshme tĂ« ambientit.

Fillimi i Epokës Perandorake solli shkatërrimin e të gjitha strukturave të mëparshme dhe ndërtimin e teatrit romak, për të cilin u ripërdorën blloqe arkitektonike të ndërtesave arkaike. Fragmentet dekorative të prera u shfrytëzuan madje për krijimin e dyshemesë së kantierit të ndërtimit, mbi të cilën janë gjetur objekte që lejojnë rindërtimin e jetës së përditshme të punëtorëve: nga furra të vogla terrakote deri te monedha të humbura.

Në përmbledhje, këto zbulime ofrojnë për herë të parë një sekuencë të plotë stratigrafike që lejon interpretimin konkret të mbivendosjes urbane të Sybaris-it, Thurii-t dhe Copia-s. Ato hedhin dritë të re mbi organizimin monumental të qytetit arkaik, jetën e kolonëve latinë dhe transformimet urbane që shoqëruan historinë e këtij territori.

Siç thekson Demma, ky është thelbi i arkeologjisë: nga një detaj i vogël të rindërtosh një histori të madhe, për sa kohë që kërkimi mbështetet nga metodologjia shkencore dhe investimi afatgjatë.

Përgatiti për botim: L.Veizi

11:15 Kylie Minogue merr – dhe Amazon gjithashtu – vendin e parĂ« tĂ« Krishtlindjes pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ«, me “Xmas”

✇Gazeta Fjala
By: Leonard
21 December 2025 at 11:15

KĂ«nga ekskluzive pĂ«r shitĂ«sin online pengon njĂ« “hat-trick” tĂ« vendit tĂ« parĂ« tĂ« Krishtlindjes pĂ«r Wham!; ndĂ«rsa Kylie bĂ«het gruaja e parĂ« qĂ« siguron single No 1 nĂ« MbretĂ«rinĂ« e Bashkuar nĂ« katĂ«r dekada tĂ« ndryshme

Ben Beaumont-Thomas

Kylie Minogue ka fituar vendin e saj të parë No 1 të Krishtlindjes në Mbretërinë e Bashkuar, dhe të tetin No 1 në total, me këngën Xmas.

Ajo mposhti konkurrencën nga Last Christmas e Wham!, super-hiti i transmetimeve, i cili ka qenë No 1 i Krishtlindjes për dy vitet e fundit: ishte kryesuesi i javës së kaluar, por këtë herë zbret në vendin e dytë. Në garë ishte edhe Lullaby nga fushata bamirëse Together for Palestine, që arriti në vendin e pestë.

“ËshtĂ« e vĂ«shtirĂ« ta shpreh me fjalĂ« sa e veçantĂ« ndihet kjo,” i tha Kylie Official Charts. “TĂ« jesh No 1 i Krishtlindjes Ă«shtĂ« vĂ«rtet dhurata mĂ« e mrekullueshme.”

Ky Ă«shtĂ« No 1 i parĂ« i Kylie-t pas 22 vitesh, qĂ« nga Slow nĂ« 2003, dhe vetĂ«m hiti i saj i dytĂ« solo nĂ« Top 10 qĂ« nga All the Lovers nĂ« 2010. Xmas e bĂ«n atĂ« gruan e parĂ« qĂ« siguron single No 1 nĂ« MB nĂ« katĂ«r dekada tĂ« ndryshme, dhe ajo Ă«shtĂ« njĂ« nga tĂ« paktat australiane qĂ« kryesojnĂ« listĂ«n e Krishtlindjes – e mĂ«parshmja ishte Nicole Kidman, me duetin me Robbie Williams Somethin’ Stupid nĂ« 2001.

NĂ« njĂ«farĂ« mĂ«nyre, Kylie ka qenĂ« edhe mĂ« parĂ« pjesĂ« e njĂ« No 1 tĂ« Krishtlindjes, por vetĂ«m si njĂ« pjesĂ« e vogĂ«l e versionit tĂ« vitit 1989 tĂ« Do They Know It’s Christmas? nga Band Aid, duke performuar pĂ«rkrah Cliff Richard, Bananarama dhe shumĂ« tĂ« tjerĂ« – kĂ«nga nuk llogaritet si njĂ« hit zyrtar i Kylie-t nĂ« tabela. NjĂ« vit mĂ« parĂ« ajo kishte qenĂ« pranĂ« majĂ«s me duetin tepĂ«r sentimental me Jason Donovan, Especially for You, por Cliff Richard i mbajti larg No 1 me Mistletoe and Wine, qĂ« sipas disa ishte edhe mĂ« sentimental.

Suksesi i Xmas u ndihmua nga shitjet e versioneve CD dhe vinil, por është edhe më i veçantë sepse nuk është i disponueshëm në shumicën e shërbimeve të transmetimit: Kylie e regjistroi atë si një këngë ekskluzive për Amazon Music.

ShitĂ«si online e ka identifikuar muzikĂ«n e Krishtlindjes si njĂ« tĂ«rheqje tĂ« madhe pĂ«r klientĂ«t vitet e fundit, duke pĂ«rdorur kĂ«ngĂ« ekskluzive pĂ«r t’i joshur ata tĂ« regjistrohen nĂ« shĂ«rbimin e tij tĂ« transmetimit muzikor (kĂ«ngĂ«t mund tĂ« dĂ«gjohen edhe nĂ« YouTube). KĂ«to ekskluzive shpesh luhen edhe kur muzika e Krishtlindjes kĂ«rkohet nĂ« pajisjet Alexa tĂ« Amazon-it, duke ndihmuar nĂ« rritjen e suksesit tĂ« tyre nĂ« tabela.

ËshtĂ« hera e parĂ« qĂ« njĂ« kĂ«ngĂ« e porositur nga Amazon arrin No 1 tĂ« Krishtlindjes, megjithĂ«se pĂ«rpjekje tĂ« mĂ«parshme kanĂ« qenĂ« shumĂ« pranĂ«. Vitin e kaluar It Can’t Be Christmas e Tom Grennan arriti nĂ« vendin e tretĂ«, dhe nĂ« 2023 It’s Christmas to Me e Sam Ryder arriti nĂ« vendin e dytĂ«. Koveri ekskluziv pĂ«r Amazon i Ellie Goulding i kĂ«ngĂ«s River tĂ« Joni Mitchell, i publikuar nĂ« 2019, arriti No 1 menjĂ«herĂ« pas Krishtlindjes atĂ« vit. Katy Perry, Olivia Dean, Laufey, Jorja Smith dhe George Ezra janĂ« ndĂ«r artistĂ«t e tjerĂ« qĂ« kanĂ« regjistruar kĂ«ngĂ« Krishtlindjeje pĂ«r Amazon.

Duke folur pĂ«r Music Week ndĂ«rsa fushata e Kylie-t po niste, Alex Nutton nga Amazon Music theksoi “investime tĂ« konsiderueshme dhe mbĂ«shtetje promovuese nĂ« porositjen e kĂ«ngĂ«ve tĂ« reja tĂ« Krishtlindjes kĂ«to vitet e fundit
 NjĂ« kĂ«ngĂ« e shkĂ«lqyer Krishtlindjeje ka fuqinĂ« t’i rezistojĂ« kohĂ«s. Kur i porosisim kĂ«to kĂ«ngĂ«, synimi ynĂ« Ă«shtĂ« gjithmonĂ« tĂ« krijojmĂ« njĂ« tĂ« preferuar tĂ« re festive, tek e cila klientĂ«t do tĂ« kthehen vit pas viti.”

Sa i përket shitjeve të pastra, Together for Palestine doli në krye, por Lullaby u transmetua relativisht pak. Kënga është një përshtatje e ninullës palestineze Yamma Mwel El Hawa, me një përzierje të tekstit origjinal në arabisht dhe vargjeve të reja të shkruara nga Peter Gabriel. Ajo interpretohet nga artistë palestinezë si Nai Barghouti, së bashku me artistë britanikë përfshirë Neneh Cherry, Celeste, Leigh-Anne Pinnock dhe bashkë-krijuesin e Together for Palestine, Brian Eno.

MĂ« herĂ«t kĂ«tĂ« muaj, Eno i tha Guardian-it se “nuk do tĂ« zhgĂ«njehej plotĂ«sisht” nĂ«se kĂ«nga nuk do tĂ« arrinte No 1, sepse “singlet e Krishtlindjes janĂ« njĂ« gjĂ« mĂ« vete.” TĂ« ardhurat nga kĂ«nga do t’u shpĂ«rndahen kauzave palestineze pĂ«rmes bamirĂ«sisĂ« Choose Love.

Pjesa tjetĂ«r e tabelĂ«s Ă«shtĂ«, siç pritej, e mbushur me kĂ«ngĂ« Krishtlindjeje: gjithsej 27. All I Want for Christmas Is You e Mariah Carey dhe Rockin’ Around the Christmas Tree e Brenda Lee janĂ« nĂ« vendet 3 dhe 4; ndĂ«rsa kĂ«ngĂ« festive nga Pogues, Kelly Clarkson, Elton John dhe Bobby Helms shfaqen tĂ« gjitha nĂ« Top 10 (me Raindance tĂ« Dave dhe Tems si pĂ«rjashtim jo-festiv nĂ« vendin 7).

Në tabelën e albumeve, ribotimi i 50-vjetorit i Wish You Were Here të Pink Floyd është No 1, duke u siguruar atyre thyerjen e një rekordi të rrallë: koha më e gjatë mes paraqitjes së parë të një albumi në No 1 dhe rikthimit të tij më të fundit në majë. Më parë këtë rekord e mbante Abbey Road i Beatles, që kryesoi në 1969 dhe sërish në 2019, me një diferencë pak më të shkurtër prej 49 vitesh e 252 ditësh.

Wish You Were Here Ă«shtĂ« albumi i dytĂ« No 1 i Pink Floyd nĂ« MB kĂ«tĂ« vit, pas albumit live Pink Floyd at Pompeii – MCMLXXII. Ata kanĂ« pasur edhe mĂ« parĂ« njĂ« single No 1 tĂ« Krishtlindjes, me Another Brick in the Wall nĂ« 1979.

Përgatiti për botim: L.Veizi

10:00 21 dhjetori, lindja dhe rënia e një idhulli prej bronzi

✇Gazeta Fjala
By: Leonard
21 December 2025 at 10:00

Nga Leonard Veizi

Historia ka shpesh një mënyrë ironike, gati groteske, për të mbyllur ciklet e saj. Për Shqipërinë, data 21 dhjetor nuk është thjesht një ditë kalendari, por një udhëkryq simbolik ku përplasen dy epoka: lindja e njeriut që mishëroi diktaturën më të egër të shekullit XX dhe dita kur shoqëria shqiptare nisi më në fund të shkëputej nga hija e tij e rëndë ideologjike.

Njeriu prej “çeliku”

Më 21 dhjetor 1879 lindi Josif Visarionoviç Stalin. Nga viti 1922 deri në vdekjen e tij në vitin 1953, ai drejtoi Bashkimin Sovjetik me një dorë të hekurt, duke e shndërruar atë nga një shoqëri kryesisht agrare në një superfuqi industriale dhe bërthamore. Por ky transformim u pagua me një çmim njerëzor të pallogaritshëm.

Për dekada me radhë, emri i Stalinit u bë sinonim i gulagëve, spastrimeve masive, terrorit shtetëror dhe kultit absolut të individit. Miliona jetë u shtypën në emër të një ideologjie që kërkonte bindje totale dhe heshtje absolute.

Aplikimi në Shqipëri

NĂ« ShqipĂ«ri, Stalini nuk ishte thjesht njĂ« figurĂ« e largĂ«t historike apo njĂ« aleat politik. Ai u shndĂ«rrua nĂ« “shkĂ«mbin” mbi tĂ« cilin Enver Hoxha ndĂ«rtoi dhe justifikoi diktaturĂ«n e tij. Edhe pasi pjesa mĂ« e madhe e botĂ«s komuniste u distancua nga krimet staliniste pas vitit 1956, ShqipĂ«ria mbeti ishulli i fundit qĂ« e ruajti me fanatizĂ«m figurĂ«n e tij, duke mbushur sheshet, institucionet dhe tekstet shkollore me statuja dhe portrete tĂ« njĂ« tirani tĂ« huaj.

1990: çlirimi nga simbolet e dhunës

SaktĂ«sisht 111 vite pas lindjes sĂ« tij, mĂ« 21 dhjetor 1990, historia shqiptare shĂ«noi njĂ« kthesĂ« tĂ« vonuar, por vendimtare. NĂ« njĂ« klimĂ« tensioni politik dhe shoqĂ«ror, ku thirrjet pĂ«r “Liri” dhe “Demokraci” po çanin themelet e regjimit, qeveria e asaj kohe, nĂ«n presionin e pandalshĂ«m tĂ« lĂ«vizjes studentore dhe qytetare, urdhĂ«roi heqjen e tĂ« gjitha simboleve, busteve dhe pĂ«rmendoreve tĂ« Stalinit. Ky nuk ishte njĂ« akt i thjeshtĂ« administrativ. Ishte njĂ« akt politik dhe moral. Ishte fillimi i njĂ« eksorcizmi kombĂ«tar, njĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r tĂ« larguar nga hapĂ«sira publike ikonat e frikĂ«s qĂ« kishin sunduar pĂ«r dekada.

Heqja e statujave të Stalinit shënoi njëkohësisht: fundin e izolimit ideologjik, duke pranuar se rruga staliniste shqiptare kishte dështuar; rrëzimin e miteve, sepse kur bronzi ra, bashkë me të u shemb edhe iluzioni i pathyeshmërisë së diktaturës; hapjen e rrugës drejt pluralizmit, një proces që pak muaj më vonë do të kulmonte me rrëzimin e monumentit të Enver Hoxhës.

Një mësim për historinë

Kontrasti mes këtyre dy datave është tronditës. Nëse 21 dhjetori i vitit 1879 shënoi lindjen e një epoke terrori dhe shtypjeje për miliona njerëz, 21 dhjetori i vitit 1990 shënoi guximin e një shoqërie që vendosi të mos jetonte më nën hijen e një idhulli të rremë. Kjo datë na kujton se monumentet mund të jenë prej bronzi, por nuk i mbijetojnë dot vullnetit të një populli që zgjedh lirinë. Shqipëria e vitit 1990 nuk hoqi thjesht disa statuja nga sheshet; ajo filloi të heqë prangat mendore të një ideologjie që e kishte mbajtur peng për gati gjysmë shekulli.

Refleksion

NĂ« retrospektivĂ«, 21 dhjetori mbetet dita e pĂ«rballjes me tĂ« shkuarĂ«n. ËshtĂ« dita qĂ« na kujton sa shumĂ« vonuam pĂ«r tĂ« parĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«n dhe sa jetike Ă«shtĂ« qĂ« simbolet e diktaturĂ«s tĂ« mbeten vetĂ«m nĂ« arkivat e historisĂ«. Jo pĂ«r t’u harruar, por pĂ«r tĂ« mos u pĂ«rsĂ«ritur kurrĂ« mĂ«.

09:25 Histori/ 1963 – “Krishtlindja e pĂ«rgjakur”, fillimi i pĂ«rçarjes sĂ« dhunshme nĂ« Qipro

✇Gazeta Fjala
By: Leonard
21 December 2025 at 09:25

NatĂ«n midis 20 dhe 21 dhjetorit 1963, Qiproja u fut nĂ« njĂ« nga kapitujt mĂ« tĂ« errĂ«t tĂ« historisĂ« sĂ« saj moderne, njĂ« periudhĂ« qĂ« nĂ« historiografinĂ« turko-qipriote dhe atĂ« turke njihet si “Krishtlindja e pĂ«rgjakur”. Ky moment shĂ«noi shpĂ«rthimin e dhunĂ«s sĂ« hapur ndĂ«r-etnike midis qipriotĂ«ve grekĂ« dhe qipriotĂ«ve turq, duke çuar nĂ« njĂ« krizĂ« tĂ« thellĂ« politike, shoqĂ«rore dhe humanitare, pasojat e sĂ« cilĂ«s ndihen edhe sot.

Rrënjët e konfliktit

Pas shpalljes sĂ« pavarĂ«sisĂ« sĂ« Qipros nĂ« vitin 1960, ishulli u ndĂ«rtua mbi njĂ« sistem tĂ« ndĂ«rlikuar kushtetues, i cili synonte tĂ« balanconte interesat e dy komuniteteve kryesore etnike. Kushtetuta garantonte ndarje pushteti mes qipriotĂ«ve grekĂ« dhe turq, por qĂ« nĂ« vitet e para ajo u shfaq e vĂ«shtirĂ« pĂ«r t’u zbatuar. Mosbesimi, tensionet historike dhe aspiratat e kundĂ«rta politike – Enosis (bashkimi me GreqinĂ«) nga njĂ«ra anĂ« dhe Taksim (ndarja e ishullit) nga ana tjetĂ«r – e minuan bashkĂ«jetesĂ«n.

Në nëntor të vitit 1963, presidenti i atëhershëm Makarios III propozoi 13 amendamente kushtetuese, të cilat sipas palës greko-qipriote synonin funksionalizimin e shtetit, por që u panë nga komuniteti turko-qipriot si përpjekje për të dobësuar pozicionin e tyre politik dhe të drejtat e garantuara ndërkombëtarisht.

Shpërthimi i dhunës

Tensionet arritën kulmin natën e 20 dhjetorit 1963, kur një incident i armatosur në Nikozia, gjatë një kontrolli policor, shërbeu si shkëndija që ndezi përplasjet e armatosura. Brenda pak orësh, dhuna u përhap në zona të ndryshme të kryeqytetit dhe më pas në qytete e fshatra të tjera të ishullit.

Përplasjet ndër-etnike u shoqëruan me dëbime, shkatërrime pronash dhe pasiguri të përgjithshme. Zona të tëra u ndanë sipas vijave etnike, ndërsa komuniteti turko-qipriot u tërhoq nga shumë institucione shtetërore dhe vendbanime të përziera.

Pasojat humanitare

Si pasojë e dhunës, afro 30 mijë turko-qipriotë u detyruan të zhvendosen nga shtëpitë e tyre, duke u strehuar në enklava të shpërndara nëpër ishull. Më shumë se 100 fshatra u shkatërruan ose u braktisën, duke ndryshuar përgjithmonë hartën demografike të Qipros.

Kriza krijoi njĂ« situatĂ« tĂ« rĂ«ndĂ« humanitare, me mungesĂ« ushqimi, strehimi dhe sigurisĂ« pĂ«r popullsinĂ« e zhvendosur. PĂ«r herĂ« tĂ« parĂ«, u vendosĂ«n linja ndarĂ«se tĂ« armatosura, pĂ«rfshirĂ« edhe atĂ« qĂ« mĂ« vonĂ« do tĂ« njihej si “Vija e GjelbĂ«r” nĂ« Nikozia.

Ndërhyrja ndërkombëtare dhe pasojat afatgjata

Në vitin 1964, Kombet e Bashkuara vendosën në Qipro forcën paqeruajtëse UNFICYP, e cila vazhdon të jetë e pranishme edhe sot. Megjithatë, dhuna e vitit 1963 shënoi fillimin e ndarjes faktike të ishullit dhe prishjen përfundimtare të rendit kushtetues të vitit 1960.

“Krishtlindja e pĂ«rgjakur” mbetet njĂ« pikĂ« kthese nĂ« historinĂ« e Qipros, duke hapur rrugĂ«n pĂ«r krizĂ«n e vitit 1974 dhe ndarjen e qĂ«ndrueshme tĂ« ishullit. Ngjarja vazhdon tĂ« interpretohet ndryshe nga komunitetet dhe historiografitĂ« pĂ«rkatĂ«se, duke reflektuar thellĂ«sinĂ« e plagĂ«ve tĂ« pambyllura.

Sot, më shumë se gjysmë shekulli më pas, kjo periudhë shërben si kujtesë se dështimi i dialogut politik dhe mungesa e besimit ndër-etnik mund të shndërrojnë një krizë kushtetuese në një tragjedi kombëtare me pasoja të gjata historike.

PĂ«rgatiti: L.Veizi

07:05 Histori/ 1988 – Tragjedia e Lockerbie, atentati ndaj Pan Am Flight 103 ku humbĂ«n jetĂ«n 270 persona

✇Gazeta Fjala
By: Leonard
21 December 2025 at 07:05

MĂ« 21 dhjetor 1988, njĂ« nga aktet mĂ« tĂ« rĂ«nda terroriste tĂ« shekullit XX goditi aviacionin civil ndĂ«rkombĂ«tar. Avioni Pan Am Flight 103, qĂ« udhĂ«tonte nga LondĂ«r–Heathrow drejt Nju Jorkut, shpĂ«rtheu nĂ« ajĂ«r mbi qytetin Lockerbie, nĂ« rajonin Dumfries and Galloway tĂ« SkocisĂ«. Si pasojĂ« e shpĂ«rthimit humbĂ«n jetĂ«n 270 persona: 259 pasagjerĂ« dhe anĂ«tarĂ« tĂ« ekuipazhit, si dhe 11 banorĂ« nĂ« tokĂ«.

Kjo ngjarje mbetet deri sot fatkeqësia ajrore më vdekjeprurëse e ndodhur ndonjëherë në territorin britanik, si dhe një nga aktet terroriste më të rënda kundër aviacionit civil.

Fluturimi dhe shpërthimi

Pan Am Flight 103, një avion Boeing 747, u ngrit nga Londra në mbrëmjen e 21 dhjetorit. Rreth 38 minuta pas nisjes, ndërsa ndodhej në lartësi fluturimi mbi Skoci, një bombë e fshehur në bagazh shpërtheu, duke shkatërruar avionin në ajër. Mbetjet ranë mbi Lockerbie dhe zonat përreth, duke shkaktuar dëme të mëdha materiale dhe viktima në tokë.

Ngjarja ndodhi vetëm pak ditë para Krishtlindjeve, çka e rriti tronditjen publike dhe ndikimin emocional në mbarë botën.

Hetimet ndërkombëtare

Hetimi që pasoi ishte një nga më të mëdhenjtë dhe më kompleksët në historinë e kriminalistikës ndërkombëtare. Autoritetet britanike dhe amerikane, së bashku me agjenci të tjera ndërkombëtare, analizuan mijëra prova dhe dëshmi për të rindërtuar mënyrën se si bomba u fut në avion.

Pas disa vitesh hetimesh, përgjegjësia për atentatin iu atribua agjentëve të shërbimeve sekrete libiane. Në vitin 1991, u akuzuan zyrtarisht dy shtetas libianë, ndërsa pas negociatave të gjata diplomatike dhe sanksioneve ndërkombëtare ndaj Libisë, çështja u çua në gjyq.

Gjyqi dhe përgjegjësia e Libisë

Në vitin 2001, një gjykatë speciale skoceze e mbajtur në Holandë shpalli fajtor Abdelbaset al-Megrahi, një ish-zyrtar i inteligjencës libiane, ndërsa i akuzuari tjetër u shpall i pafajshëm. Megrahi u dënua me burgim të përjetshëm, por në vitin 2009 u lirua për arsye shëndetësore, duke shkaktuar polemika të mëdha ndërkombëtare.

Në vitin 2003, shteti libian pranoi përgjegjësinë për veprimet e zyrtarëve të tij, pranoi të dëmshpërblejë familjet e viktimave dhe deklaroi se atentati ishte kryer nga agjentë libianë. Edhe pse Muammar Gaddafi nuk u akuzua kurrë personalisht në gjykatë, në planin politik dhe diplomatik atentati u konsiderua i kryer me dijeninë dhe urdhrin e regjimit të tij.

Pasojat politike dhe të sigurisë

Atentati i Lockerbie pati pasoja të thella ndërkombëtare. Ai çoi në forcimin e masave të sigurisë ajrore, kontroll më të rreptë të bagazheve dhe bashkëpunim më të ngushtë ndërkombëtar kundër terrorizmit. Po ashtu, ngjarja shkaktoi sanksione të ashpra ndërkombëtare ndaj Libisë, të cilat zgjatën për më shumë se një dekadë.

Tragjedia u bë gjithashtu simbol i cenueshmërisë së aviacionit civil dhe i rrezikut që terrorizmi global paraqet për qytetarët e zakonshëm.

Kujtesa historike

Sot, Lockerbie mbetet një vend kujtese. Monumente dhe ceremoni përkujtimore nderojnë viktimat, ndërsa rasti vazhdon të studiohet dhe debatohet nga historianë, juristë dhe ekspertë të sigurisë.

Ngjarja e 21 dhjetorit 1988 nuk ishte vetëm një katastrofë ajrore, por një moment që ndryshoi përgjithmonë mënyrën se si bota e sheh sigurinë, drejtësinë dhe përgjegjësinë shtetërore në epokën e terrorizmit ndërkombëtar.

PĂ«rgatiti: L.Veizi

Before yesterdayMain stream

13:00 Histori/ 1973 – “Sydney Opera House”, lindja e njĂ« ikone moderne

✇Gazeta Fjala
By: Leonard
20 December 2025 at 13:00

Më 20 tetor 1973, Australia i dhuroi botës një nga veprat më të guximshme të arkitekturës moderne: Sydney Opera House.

PĂ«rgatiti: Leonard Veizi

Mbi ujĂ«rat e kaltra tĂ« Port Xheksonit, aty ku horizonti puthet me Oqeanin PaqĂ«sor, nĂ« fillim tĂ« viteve ’70 lindi njĂ« krijesĂ« prej guri dhe drite. Nuk ishte thjesht njĂ« ndĂ«rtesĂ«, por njĂ« klithmĂ« e guximshme arkitekturore qĂ« sfidonte gravitetin dhe logjikĂ«n e kohĂ«s. Dukej si njĂ« flotĂ« anijesh tĂ« bardha, me vela tĂ« ngrira nĂ« njĂ« puhizĂ« tĂ« pĂ«rjetshme, gati pĂ«r t’u nisur drejt njĂ« bote ku muzika dhe arti janĂ« ligji i vetĂ«m



Opera e Sidneit nuk lindi nga llogaritĂ« e ftohta tĂ« inxhinierisĂ«, por nga vegimi i njĂ« arkitekti danez, Jern Ucon, i cili pa te guaskat e detit simfoninĂ« e ardhshme tĂ« njĂ« kombi. Ishte njĂ« Ă«ndĂ«rr qĂ« pĂ«r pak u mbyt nĂ« dallgĂ«t e politikĂ«s dhe burokracisĂ«, por qĂ« doli nĂ« breg pĂ«r t’u shndĂ«rruar nĂ« fytyrĂ«n e pavdekshme tĂ« AustralisĂ«.

Gjenialiteti i “gjeometrisĂ« sferike”

Sfida më e madhe e projektit ishte ndërtimi i velave monumentale që sot duken të lehta dhe natyrale. Për vite me radhë, inxhinierët u përpoqën më kot të gjenin një zgjidhje teknike. Projekti rrezikonte të mbetej një vizatim i bukur në letër.

Zgjidhja erdhi nĂ« mĂ«nyrĂ« pothuajse poetike. Thuhet se Jern Ucon, teksa qĂ«ronte njĂ« portokall, kuptoi se tĂ« gjitha pjesĂ«t e velave mund tĂ« priteshin nga e njĂ«jta sferĂ« imagjinare. Ky zbulim – i njohur si “gjeometria sferike” – e bĂ«ri projektin tĂ« realizueshĂ«m dhe i hapi rrugĂ«n ndĂ«rtimit tĂ« njĂ« prej veprave mĂ« tĂ« pazakonta tĂ« shekullit XX.

Tragjedia personale e Jern Uconit

Pas madhështisë së formës fshihet një histori e hidhur njerëzore. Përplasjet me autoritetet politike të Uellsit të Ri Jugor, tejkalimi i buxhetit dhe presioni publik e detyruan Uconin të largohej nga Australia në vitin 1966. Ai u largua me lot në sy, duke u zotuar se nuk do të kthehej më kurrë.

Kur Opera e Sidneit u hap zyrtarisht në vitin 1973, emri i arkitektit të saj nuk u përmend as në fjalimet zyrtare. Ishte një padrejtësi që u korrigjua vetëm dekada më vonë, kur Uconi u ftua të hartonte projektin e rikonstruksionit të brendshëm. Por atëherë ai ishte tashmë shumë i moshuar për të udhëtuar. Nderimi erdhi vonë, por vizioni i tij kishte fituar përjetësinë.

Mozaiku i një milion pllakave

Velat ikonike të Operës së Sidneit nuk janë thjesht beton i bardhë. Sipërfaqja e tyre është e mbuluar me saktësisht 1.056.006 pllaka qeramike suedeze, të projektuara me një funksion estetik dhe praktik njëkohësisht.

Këto pllaka janë ndërtuar që të vetëpastrohen nga shiu dhe të reflektojnë dritën në mënyra të ndryshme. Në mesditë, godina shndrit në një të bardhë verbuese; në perëndim, ajo merr nuanca ari të ngrohtë, duke u shkrirë me qiellin dhe detin përreth.

Një instrument gjigand muzikor

Brenda Operës së Sidneit nuk fshihet vetëm bukuria e jashtme, por edhe një univers i tërë funksional. Ndërtesa përmban mbi 1.000 dhoma, salla koncertesh, teatro dhe hapësira provash.

Organoja monumentale në Sallën e Koncerteve është më e madhja në botë e këtij lloji, me rreth 10.154 tuba, duke e kthyer ndërtesën nga një skulpturë arkitekturore në një instrument gjigand muzikor, të aftë të përçojë tingullin në përmasa epike.

Epilogu

Sot, kur dritat e qytetit pasqyrohen mbi velat prej qeramike tĂ« OperĂ«s sĂ« Sidneit, kjo ndĂ«rtesĂ« na kujton se arti Ă«shtĂ« i vetmi mjet qĂ« e shndĂ«rron tĂ« pamundurĂ«n nĂ« tĂ« prekshme. Ajo mbetet njĂ« monument pĂ«r tĂ« gjithĂ« ata qĂ« guxojnĂ« tĂ« shohin pĂ«rtej horizontit, duke dĂ«shmuar se edhe kur arkitekti largohet, vizioni i tij mbetet – pĂ«r tĂ« pritur duartrokitjet e historisĂ«.

11:15 Dosier / 1973 – Atentati qĂ« tronditi SpanjĂ«n frankiste, ETA vret kryeministrin

✇Gazeta Fjala
By: Leonard
20 December 2025 at 11:15

PĂ«rgatiti: Leonard Veizi

Më 20 dhjetor 1973, Madridi u shndërrua në skenën e një prej atentateve më tronditëse në historinë moderne të Spanjës. Kryeministri i vendit, admirali Luis Karero Blanko, u vra në një sulm spektakolar me makinë-bombë, të organizuar nga grupi separatist bask ETA



Karero Blanko ishte një nga figurat më të fuqishme dhe më besnike të regjimit të gjeneralit Fransisko Franko. I konsideruar si pasardhësi politik i diktatorit, ai mishëronte vazhdimësinë e sistemit autoritar frankist edhe pas vdekjes së pritshme të Frankos. Pikërisht për këtë arsye, atentati ndaj tij kishte një domethënie të thellë politike dhe simbolike: nuk ishte thjesht eliminimi i një kryeministri, por goditja e drejtpërdrejtë e zemrës së regjimit.

Operacioni “Ogro”, njĂ« inxhinieri vdekjeprurĂ«se

Për të kuptuar peshën e kësaj ngjarjeje, duhet vlerësuar përgatitja dhe guximi operacional i grupit ETA. Anëtarët e komandos morën me qira një bodrum në rrugën Klaudio Koeljo, duke u paraqitur si skulptorë për të justifikuar zhurmën e vazhdueshme të gërmimeve.

PĂ«r muaj tĂ« tĂ«rĂ«, ata gĂ«rmuan njĂ« tunel nĂ« formĂ« “T-je” nĂ«n mes tĂ« rrugĂ«s, pikĂ«risht nĂ« itinerarin qĂ« ndiqte çdo mĂ«ngjes automjeti i kryeministrit. NĂ« fund tĂ« tunelit u vendosĂ«n rreth 80–100 kilogramĂ« dinamit, i vjedhur nga njĂ« depo ushtarake.

ShpĂ«rthimi ishte i jashtĂ«zakonshĂ«m. Makina e blinduar e Karero Blankos, njĂ« Dodge Dart, u hodh mbi pesĂ« kate nĂ« ajĂ«r dhe pĂ«rfundoi nĂ« tarracĂ«n e brendshme tĂ« njĂ« manastiri jezuit aty pranĂ«. Ky detaj grotesk i dha atentatit nofkĂ«n ironike qĂ« qarkulloi nĂ« opinionin publik: “astronauti i parĂ« spanjoll”.

Pse Karero Blanko? “Delfini” i Frankos

Luis Karero Blanko nuk ishte thjesht një kryeministër. Ai ishte njeriu i vetëm që gëzonte besimin absolut të Frankos dhe figura që mbante të bashkuara fraksionet kryesore të regjimit: ushtrinë, Kishën dhe falangistët.

Franko e shihte atĂ« si garantin e “frankizmit pa Frankon”, njeriun qĂ« do tĂ« siguronte vazhdimĂ«sinĂ« e diktaturĂ«s edhe pas largimit tĂ« tij biologjik. Me vdekjen e Karero Blankos, kjo vijĂ« trashĂ«gimie u kĂ«put papritur.

Pas atentatit, Franko u godit rĂ«ndĂ« edhe nĂ« planin personal. Sipas dĂ«shmive tĂ« kohĂ«s, ai u thye shpirtĂ«risht, qau gjatĂ« funeralit dhe thuhet se pĂ«shpĂ«riti: “Ata kanĂ« kĂ«putur fijet e fundit qĂ« mĂ« lidhnin me botĂ«n.”

Implikimet gjeopolitike, teoria e CIA-s

Ngjarja u shoqërua menjëherë me teori konspirative që përfshinin edhe Shtetet e Bashkuara. Vetëm një ditë para atentatit, Karero Blanko ishte takuar në Madrid me Sekretarin amerikan të Shtetit, Henri Kisinger.

Sipas këtyre teorive, CIA nuk e shihte me sy të mirë Karero Blankon, pasi ai kundërshtonte hyrjen e Spanjës në NATO dhe kishte shprehur ambicie për zhvillimin e armëve bërthamore. Edhe pse këto mbeten hipoteza të pakonfirmuara, ato i shtojnë ngjarjes një shtresë të errët gjeopolitike dhe një dozë të fortë suspense historike.

Efekti domino i tranzicionit

Atentati ndaj Karero Blankos krijoi një vakuum pushteti që regjimi nuk arriti ta mbushte më me figura po aq të forta. Kjo çoi në emërime më të dobëta politikisht dhe, pas vdekjes së Frankos, hapi rrugën për ngjitjen në fron të Mbretit Huan Karlos i Parë.

Pa Karero Blankon nĂ« skenĂ«, procesi i reformave demokratike u bĂ« shumĂ« mĂ« i realizueshĂ«m. Nuk kishte mĂ« njĂ« “dorĂ« tĂ« fortĂ«â€ tĂ« aftĂ« tĂ« shtypte ndryshimin dhe tĂ« ruante me forcĂ« trashĂ«giminĂ« frankiste.

Një detaj domethënës mbeti në kronikat e kohës: fuqia e shpërthimit ishte aq e saktë dhe e dhunshme, sa policia mendoi fillimisht se bëhej fjalë për një shpërthim gazi. Vetëm kur panë makinën e kryeministrit në tarracën e katit të pestë, u bë e qartë se regjimi frankist sapo kishte marrë goditjen më vdekjeprurëse që nga fundi i Luftës Civile.

10:00 Naim FrashĂ«ri, qiriri qĂ« u shkri pĂ«r t’i dhĂ«nĂ« dritĂ« ShqipĂ«risĂ«

✇Gazeta Fjala
By: Leonard
20 December 2025 at 10:00

-Më 20 dhjetori të vitit 1900 u nda nga jeta Naim Frashëri, patriot, poet dhe shkrimtar shqiptar-

Nga Leonard Veizi

Kur muzgu i shekullit XIX përshkonte Ballkanin e trazuar si një hije e rëndë, një zë i ëmbël e i fuqishëm shpërthente si dritë mes errësirës së gjatë. Nuk ishte bubullima e armëve që tërhiqte vëmendjen, por fëshfërima magjike e penës së Naim Frashërit, që me vargjet e saj po çante heshtjen shekullore dhe po ndizte flakën e ndërgjegjes së fjetur të një populli të lashtë. Ai nuk thërriste luftë në fushën e betejave; ai luftonte me fjalën, dhe secili varg i tij ishte një shqelm mbi murin e gjumit të gjatë të kombit.

Në mes tuaj kam qëndruar/ E jam duke përvëluar,

QĂ« t’u ap pakĂ«zĂ« dritĂ«,/ NatĂ«nĂ« t’ua bĂ«nj ditĂ«.

Ai nuk shkroi me bojĂ«, por me dritĂ«n e shpirtit tĂ« tij qĂ« digjej si kandil, duke u tretur ngadalĂ« pĂ«r t’i dhĂ«nĂ« dritĂ« udhĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ«. Naimi ishte profeti qĂ« nuk kĂ«rkoi tempuj, por e ndĂ«rtoi altarin e lirisĂ« nĂ« çdo fjalĂ« shqipe, nĂ« çdo mal e nĂ« çdo rrjedhĂ« lumi tĂ« atdheut qĂ« e donte deri nĂ« vetĂ«mohim.

Misioni i “FjalĂ«ve tĂ« Qiririt”

Në vitin 1900, kur Naimi mbylli sytë, ai la pas një pasuri që nuk matet me ar, por me identitet. Ai e kuptoi se pa gjuhë nuk ka komb, prandaj e ktheu shqipen në një gjuhë hyjnore.

Do të tretem, të kullohem,/Të digjem, të përvëlohem,

QĂ« t’u ndrinj mir’ e tĂ« shihni,/ NjĂ«ri-tjatĂ«rin tĂ« njihni.

Panteizmi Naimian

Naimi pa zotin te natyra dhe te njeriu shqiptar. Duke kĂ«nduar pĂ«r “BagĂ«ti e BujqĂ«si”, ai nuk po pĂ«rshkruante thjesht fshatin, por po i jepte dinjitet tokĂ«s arbĂ«rore, duke i thĂ«nĂ« çdo shqiptari se parajsa e tij fillonte te pragu i shtĂ«pisĂ«.

O malet’ e ShqipĂ«risĂ« e ju o lisat’ e gjatĂ«!
Fushat e gjĂ«ra me lule, q’u kam ndĂ«r mĂ«nt dit’ e natĂ«!

Frashëllinjtë, truri i Rilindjes

Naimi nuk ishte vetĂ«m. BashkĂ« me vĂ«llezĂ«rit e tij, Abdylin (diplomatin e hekurt) dhe Samiun (dijetarin enciklopedist), ai formoi njĂ« “trinitet” qĂ« udhĂ«hoqi kombin. NdĂ«rsa Abdyli mbronte kufijtĂ« me diplomaci, Naimi i mbrujti shqiptarĂ«t me dashurinĂ« pĂ«r letrat. PunĂ«simi i tij nĂ« komisionin e censurĂ«s nĂ« Stamboll ishte njĂ« “mburojĂ«â€ strategjike qĂ« i lejoi tĂ« kalonte libra dhe ide qĂ« ndezĂ«n flakĂ«n e kryengritjeve tĂ« mĂ«vonshme.

“Lulet e VerĂ«s” dhe etika kombĂ«tare

Vepra e Naimit ishte një kod moral. Ai predikoi tolerancën fetare, vëllazërinë dhe arsimimin e gruas.

Për Shqipërinë/ Ditët e mira/ Paskëtaj vijnë,
shkoi errësira;/ lum kush do të rronjë,/ ta shohë zonjë! 

Testamenti politik

PĂ«rmes poemĂ«s epike “Histori e SkĂ«nderbeut”, ai riktheu nĂ« kujtesĂ« heroin kombĂ«tar, duke krijuar njĂ« simbol uniteti rreth tĂ« cilit shqiptarĂ«t mund tĂ« bashkoheshin pavarĂ«sisht besimit.

Gjuha jonë sa e mirë!/ Sa e ëmbël! Sa e gjerë!
Sa e lehtë! Sa e lirë!/ Sa e bukur! Sa e vlerë!

Teqeja në histori

Naim FrashĂ«ri mbetet i vetmi shkrimtar qĂ« gĂ«zon titullin “Naimi ynĂ«â€. Ai nuk i pĂ«rket njĂ« rryme letrare, por Ă«shtĂ« vetĂ« institucioni i parĂ« i kulturĂ«s shqiptare. Edhe pse vdiq nĂ« mĂ«rgim – nĂ« Stamboll, – amaneti i tij ishte gjithmonĂ« ShqipĂ«ria, ku eshtrat e tij u kthyen si triumfator nĂ« vitin 1937.

Shqipëri, o jetëgjatë,/ ty të kemi mëmë e atë
dhe për ty do të luftojmë/ gjersa të të trashëgojmë.

Zëri që nuk heshti

Sot, kur lexojmĂ« vargjet e tij, nuk dĂ«gjojmĂ« thjesht poezi, por rrahjet e zemrĂ«s sĂ« njĂ« kombi. Naim FrashĂ«ri na la trashĂ«gim mesazhin se: “Ti ShqipĂ«ri mĂ« jep nder, mĂ« jep emrin shqiptar”. Ai mbetet portreti i pĂ«rjetshĂ«m i shqiptarit qĂ« e di se pa dije dhe pa dashuri, nuk mund tĂ« ketĂ« liri.

O Atdhe! MĂ« je i dashur sa mĂ« s’ka/ MĂ« je nĂ«nĂ«, mĂ« je motĂ«r, mĂ« je vlla.
Nga ç’ka rrotull mĂ« i shtrenjti ti mĂ« je,/ Je mĂ« i miri nga çdo gjĂ« qĂ« ka ky dhĂ©. 

09:00 Intervista/ Çejs Infiniti: “PrindĂ«rit e mi u çmendĂ«n mĂ« shumĂ« se unĂ« kur i thashĂ« se do tĂ« luaja pĂ«rballĂ« Leonardo DiKaprios”

✇Gazeta Fjala
By: Leonard
20 December 2025 at 09:00

nga Steve Rose

Ylli nĂ« ngjitje i filmit NjĂ« LuftĂ« Pas Tjetrit tĂ« Pol Tomas Andersonit (i renditur si filmi nr. 1 i The Guardian pĂ«r 2025) flet pĂ«r mĂ«simin e karatesĂ«, dashurinĂ« pĂ«r ndjekjet me makina – dhe si mori emrin e saj.

Debutimi i madh në ekran

Pak mund tĂ« imagjinoni njĂ« debutim mĂ« tĂ« fortĂ« se ai i Çejs Infinitis nĂ« NjĂ« LuftĂ« Pas Tjetrit, edhe pse aktorja 24-vjeçare u hodh menjĂ«herĂ« nĂ« det tĂ« thellĂ«. Si Uila, vajza adoleshente e ish-revolucionarĂ«ve, ajo duhej tĂ« bĂ«nte pĂ«rplasje me armĂ«, ndjekje makinash, karate dhe tĂ« qĂ«ndronte pĂ«rballĂ« emrave tĂ« mĂ«dhenj si Leonardo DiKaprio, Shon Pen, Benisio del Toro dhe Regina King.

“E gjithĂ« jeta ime ka ndryshuar komplet nĂ« gjashtĂ« muajt e fundit,” thotĂ« ajo.

Si e morët këtë rol? A ishte një turne gjigand karatesh ku duhej të mposhtnit të gjithë rivalët tuaj?

Jo, falë Zotit jo. Bëra gjashtë muaj audicionesh për filmin ndërkohë që punoja në projektin tim të parë, I Paevidentuar I Pafajshëm. Pra, isha në Kaliforni kur dërgova regjistrimin tim të parë. Rreth një muaj më vonë, drejtori i kastit më telefonoi dhe më tha:

“Pol Tomas Anderson do tĂ« donte njĂ« audicion personal, dhe do tĂ« jetĂ« njĂ« test kimi me Leonardo DiKaprio dhe Regina Hall.”

Pas kësaj, bëra audicione personale, thirrje të tjera, testime kime dhe teste me kamerë, dhe më pas katër ditë trajnimi intensiv karatesh, mësime private dhe klasa grupi. Pol erdhi për të parë seancën përfundimtare dhe më tha se kisha marrë rolin.

A u trembët për të luajtur përballë emrave kaq të njohur?

Sigurisht që u tremba herën e parë kur më thanë. Thirra menjëherë prindërit dhe u thashë:

“Mami, nesĂ«r do tĂ« takoj Leonardo DiKaprio dhe Regina Hall.”

Prindërit u çmendën gjithashtu, madje më shumë se unë. Kur arrita aty, thashë:

“Ok, erdha kĂ«tu pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« punĂ«n time, dhe do tĂ« sigurohem qĂ« po e bĂ«j siç duhet pĂ«r veten dhe partnerĂ«t e mi nĂ« skenĂ«.”

Para DiKaprios, fasada filloi tĂ« largohej sapo thanĂ« “Aksion!”. Ai gjithashtu Ă«shtĂ« shumĂ« i sjellshĂ«m dhe i qeshur. Edhe takimi i parĂ« ishte shumĂ« i lehtĂ« pĂ«r t’u pĂ«rshtatur.

Një grup i fuqishëm mbështetës

Shumë prej burrave në këtë histori janë mjaft problematikë, ndërsa gratë janë jashtëzakonisht të fuqishme. A u kujdesën për ju?

Edhe para se të fillonim xhirimet, Regina më tha:

“NĂ«se ndonjĂ«herĂ« ke nevojĂ« pĂ«r dikĂ« kĂ«tu, mĂ« thuaj.”

I prita fjalët e saj me mirënjohje. Ajo është një person kaq i veçantë dhe një njeri i vërtetë, dhe e dua shumë.

ÇfarĂ« ju pĂ«lqeu mĂ« shumĂ« nga aksionet?

Të bëja të gjitha ato skena ka qenë një ëndërr prej kohësh, sepse dashuroj filmat e aksionit. Ishte shumë emocionuese të garoja me makinë, të bëja një skenë përplasje dhe të përdorja armë në ekran. Por një nga skenat që më emocionoi më shumë kur lexova skenarin për herë të parë ishte takimi i parë i Lokdjau (Shon Pen) dhe Uilës në kishën e Bashkësisë së Bravës Beaver. Kur e pashë atë skenë në ekranin e madh, ndjeva vetëm krenari.

Tema të rënda racore

Filmi trajton tema racizmi dhe urrejtjes racore. Ishte e vështirë për ju si person me ngjyrë të përzier?

FatkeqĂ«sisht, kĂ«to nuk janĂ« tema kaq tĂ« huaja pĂ«r mua, duke parĂ« gjendjen e botĂ«s, kush jam dhe si dukem. Por falĂ« Pol, Shon dhe gjithĂ« ekipit, pata hapĂ«sirĂ« pĂ«r t’u ndjerĂ« rehat dhe pĂ«r t’i pĂ«rballuar ato drejtpĂ«rdrejt. Mora nga pĂ«rvoja ime personale dhe shumĂ« herĂ« Anderson mĂ« tha:

“Thjesht sill atĂ« qĂ« mendon pĂ«r UilĂ«n, sepse ti je Uila.”

Ai më besoi plotësisht rolin, dhe jam shumë mirënjohëse.

Ju dukeni mjaft të guximshme për një 16-vjeçare. Si ishit ju në atë moshë?

Unë, në 16, isha e frikësuar. Kisha vështirësi të kuptoja ku përkisha. Vetëm në teatër dhe performancë ndihesha e sigurt dhe e rehatshme. Shkova në një shkollë teatrore në Indianapolis dhe aty mësova rëndësinë e punës në grup, sepse asnjë performancë nuk është individuale.

Emri juaj gjithmonë pyetet

E dua ta shpjegoj gjithmonĂ«! E dua shumĂ« familjen time, dhe ata shpenzuan shumĂ« kohĂ« pĂ«r emrin tim. Emri im i parĂ« vjen nga Batman Forever – emĂ«rohem pas personazhit tĂ« Nikoll Kidman, Çejs Meridian. Emri i mesĂ«m, Infiniti, vjen nga Toy Story, kur Baz Lightyear thotĂ«: “PĂ«rtej pafundĂ«sisĂ« dhe mĂ« tej”. PrindĂ«rit e mi e duan shumĂ« kinemanĂ«.

ÇfarĂ« pason?

Sapo përfundova xhirimet e vazhdimit të Tregimi i Duhanit të quajtur Dëshmitë [luan Agnës, vajzën e personazhit të Elizabet Mos]. U zhyt në Gilead, një përvojë shumë interesante, dhe shihni një anë të re të botës së filmit.

Filmi juaj i preferuar i vitit – pĂ«rveç NjĂ« LuftĂ« Pas Tjetrit?

Më pëlqeu shumë Mëkatarët. Do ta rishikoj përsëri rreth Krishtlindjeve. Ky film është kaq i veçantë; të shohësh njerëz që duken si ty në ekran, me një histori të jashtëzakonshme, dhe ndjen gjithë dashurinë dhe përkushtimin që Rajën Kugler ka vënë në të.

Burimi: theguardian.com/ Përgatiti për botim: L.Veizi

07:05 Dossier/ Nga terrori sovjetik i ÇekĂ«s te doktrina e frikĂ«s me Sigurimin e Shtetit Shqiptar

✇Gazeta Fjala
By: Leonard
20 December 2025 at 07:05

NĂ« vitin 1917, nĂ« kaosin e pasrevolucionit bolshevik, u themelua Cheka – Komisioni i JashtĂ«zakonshĂ«m pĂ«r LuftĂ«n kundĂ«r KundĂ«rrevolucionit dhe Sabotazhit – policia e parĂ« sekrete e shtetit tĂ« ri sovjetik

PĂ«rgatiti: Leonard Veizi

Historia e shĂ«rbimeve sekrete tĂ« Bashkimit Sovjetik nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m njĂ« kronikĂ« e dhunĂ«s dhe frikĂ«s revolucionare. Ajo Ă«shtĂ« edhe rrĂ«fimi i njĂ« transformimi tĂ« thellĂ« institucional: nga terrori i hapur i viteve tĂ« para, drejt ndĂ«rtimit tĂ« njĂ« aparati profesional, tĂ« arsimuar dhe ideologjikisht tĂ« disiplinuar pĂ«r mbrojtjen e shtetit. NĂ« qendĂ«r tĂ« kĂ«saj historie qĂ«ndron figura e Feliks Xherzhinski, jo vetĂ«m si xhelati i ÇekĂ«s, por si ideologu i njĂ« doktrine qĂ« do tĂ« ndikonte breza tĂ« tĂ«rĂ« shĂ«rbimesh sekrete, pĂ«rfshirĂ« edhe ato shqiptare.

Nga Çeka te KGB

Faza e parĂ« e shĂ«rbimit sekret sovjetik, e pĂ«rfaqĂ«suar nga Çeka – nĂ« vitet 1917–1922, – u karakterizua nga ajo qĂ« historia njeh si “Terrori i Kuq”: ekzekutime pa gjyq, arrestime arbitrare dhe eliminim fizik i kundĂ«rshtarĂ«ve politikĂ«. Por shteti sovjetik e kuptoi shpejt se frika e zhveshur nuk mjaftonte pĂ«r tĂ« garantuar kontroll afatgjatĂ«.

PasardhĂ«sit e Çeka – GPU, OGPU, NKVD dhe mĂ« pas KGB – u ndĂ«rtuan mbi njĂ« filozofi tjetĂ«r: profesionalizimin e dhunĂ«s dhe institucionalizimin e vigjilencĂ«s. Armiku nuk duhej vetĂ«m goditur, por duhej zbuluar, studiuar, infiltruar dhe neutralizuar me metoda “shkencore”.

Feliks Xherzhinski

Akademia “Feliks Xherzhinski”

NĂ« kĂ«tĂ« kuadĂ«r lindi Akademia e famshme e KGB-sĂ« qĂ« mbante emrin e Feliks Xherzhinskit. Ky institucion ishte maja e piramidĂ«s sĂ« formimit tĂ« inteligjencĂ«s sovjetike. Aty pĂ«rgatiteshin jo thjesht agjentĂ« operativĂ«, por “roje tĂ« shtetit”, tĂ« pajisur me njohuri ushtarake, psikologjike dhe ideologjike.

GjatĂ« periudhĂ«s sĂ« miqĂ«sisĂ« shqiptaro-sovjetike, deri nĂ« vitin 1961, njĂ« numĂ«r i konsiderueshĂ«m oficerĂ«sh tĂ« Sigurimit tĂ« Shtetit dhe ushtarakĂ«sh shqiptarĂ« u dĂ«rguan pĂ«r trajnim nĂ« Bashkimin Sovjetik. Akademia “Xherzhinski” ishte destinacioni mĂ« prestigjioz i kĂ«tij formimi.

Shqipëria dhe trashëgimia sovjetike

NĂ« auditorĂ«t e kĂ«saj akademie, oficerĂ«t shqiptarĂ« nuk mĂ«sonin vetĂ«m taktika operative apo pĂ«rdorimin e armĂ«ve. Thelbi i mĂ«simit ishte “vigjilenca revolucionare”: mbikĂ«qyrja e vazhdueshme e shoqĂ«risĂ«, infiltrimi i rrjeteve armiqĂ«sore, ndĂ«rtimi i informatorĂ«ve dhe teknikat e marrjes nĂ« pyetje.

Pas kthimit nĂ« ShqipĂ«ri, shumĂ« nga kĂ«to metoda u aplikuan pothuajse mekanikisht nga Sigurimi i Shtetit. Manualet sovjetike u bĂ«nĂ« udhĂ«rrĂ«fyes praktikĂ«, ndĂ«rsa emri i “Feliksit tĂ« Hekurt” pĂ«rmendej me respekt nĂ« ambientet e MinistrisĂ« sĂ« Brendshme si simbol i pastĂ«rtisĂ« morale dhe i besnikĂ«risĂ« absolute ndaj PartisĂ«.

Evolucioni i institucionit

Historia e shërbimeve sekrete sovjetike mund të lexohet edhe si një proces i vazhdueshëm përshtatjeje:

1917–1922 – Çeka: terror i hapur dhe ekzekutime pa gjyq.

1922–1934 – GPU / OGPU: konsolidim i kontrollit mbi popullsinĂ«.

1934–1946 – NKVD: spastrime masive dhe paranojĂ« staliniste.

1954–1991 – KGB: inteligjencĂ« moderne, spiunazh global dhe luftĂ« ideologjike.

Ky evolucion tregon kalimin nga dhuna brutale drejt një aparati të sofistikuar kontrolli.

Lubianka, zemra e errët e pushtetit

NĂ« qendĂ«r tĂ« kĂ«tij sistemi qĂ«ndronte ndĂ«rtesa famĂ«keqe e LubjankĂ«s nĂ« MoskĂ«. Ajo nuk ishte thjesht njĂ« seli administrative, por njĂ« univers i mbyllur: zyra tĂ« drejtuesve, burgje izolimi, dhoma marrjeje nĂ« pyetje dhe hapĂ«sira torture. Simboli dhe mekanizmi qendror i policisĂ« sekrete tĂ« Bashkimit Sovjetik. Fillimisht seli e ÇekĂ«s, mĂ« pas e GPU-sĂ«, OGPU-sĂ«, NKVD-sĂ« dhe KGB-sĂ«, Lubjanka pĂ«rfaqĂ«sonte vendin ku pushteti hetues, represiv dhe politik bashkoheshin nĂ« njĂ« pikĂ« tĂ« vetme. PĂ«r oficerĂ«t dhe studentĂ«t ushtarakĂ« nga vendet satelite, pĂ«rfshirĂ« ShqipĂ«rinĂ«, Lubjanka ishte njĂ«kohĂ«sisht njĂ« vend adhurimi profesional dhe njĂ« simbol tmerri. Ajo mishĂ«ronte thelbin e shĂ«rbimit sekret sovjetik.

Kulti i “Feliksit tĂ« Hekurt”

Zgjedhja e emrit tĂ« Xherzhinskit pĂ«r akademinĂ« nuk ishte rastĂ«si. Ai u shndĂ«rrua nĂ« modelin ideal tĂ« oficerit tĂ« inteligjencĂ«s: asket, i pakorruptueshĂ«m, i gatshĂ«m tĂ« sakrifikonte gjithçka pĂ«r shtetin. Ai flinte nĂ« zyrĂ« mbi njĂ« krevat fushate dhe predikonte vetĂ«pĂ«rmbajtje absolute. Mesazhi pĂ«r brezat e oficerĂ«ve ishte i qartĂ« dhe i pandryshueshĂ«m: “kokĂ« e ftohtĂ«, zemĂ«r e nxehtĂ« dhe duar tĂ« pastra”.

Trashëgimia që i mbijetoi prishjes

PĂ«r ushtarakĂ«t shqiptarĂ« tĂ« mesit tĂ« shekullit XX, Akademia “Feliks Xherzhinski” pĂ«rfaqĂ«sonte kulmin e karrierĂ«s profesionale. Trajnimi aty nuk ishte thjesht ushtarak, por njĂ« indoktrinim i thellĂ« mbi mbijetesĂ«n e shtetit pĂ«rmes identifikimit dhe eliminimit tĂ« “armikut tĂ« brendshĂ«m”.

Edhe pas prishjes sĂ« marrĂ«dhĂ«nieve me MoskĂ«n, doktrina e Xherzhinski mbeti busulla morale dhe operacionale e shĂ«rbimeve tĂ« inteligjencĂ«s nĂ« ShqipĂ«rinĂ« komuniste – njĂ« hije e gjatĂ« ideologjike qĂ« vazhdoi tĂ« ndikojĂ« pĂ«rtej vetĂ« epokĂ«s sovjetike.

15:25 DhjetĂ« vjet “EvropĂ« fortesĂ«â€ i kanĂ« shĂ«rbyer vetĂ«m mizorisĂ«, pĂ«rfituesve dhe racistĂ«ve

✇Gazeta Fjala
By: Leonard
19 December 2025 at 15:25

E djathta e fortĂ« dhe ajo ekstreme janĂ« fituesit politikĂ« tĂ« “krizĂ«s” sĂ« migracionit, por vetĂ«m sepse partitĂ« centriste vazhdojnĂ« t’i legjitimojnĂ« ato.

Maurice Stierl

Për një dekadë, Evropa ka mbetur e pezulluar në një gjendje të përhershme krize migracioni. Ndërsa fjala greke krisis i referohet një momenti të jashtëzakonshëm që prish rendin normal të gjërave, që nga viti 2015 ajo është shndërruar në një gjendje të qëndrueshme të Evropës bashkëkohore. Atë vit, 1 milion njerëz kërkuan strehim në Evropë, duke ikur nga luftërat dhe persekutimi. Në dekadën që pasoi, çështja e migracionit u armatos politikisht aq thellë, sa sot është e vështirë të kujtohet një kohë kur ajo nuk konsiderohej krizë.

Ideja e një gjendjeje të përhershme emergjence nuk pasqyron një realitet ku Evropa realisht nuk është në gjendje të përballojë ardhjet e reja. Përkundrazi, ajo pasqyron faktin se ka thjesht shumë njerëz që përfitojnë nga prodhimi artificial i ndjenjës së krizës.

Narrativat e krizĂ«s ushqejnĂ« njĂ« ekonomi politike tĂ« frikĂ«s dhe kanĂ« nxitur transformime tĂ« thella nĂ« arkitekturĂ«n kufitare dhe politikat e migracionit tĂ« EvropĂ«s. Kompleksi kufitar-industrial evropian po lulĂ«zon, me pĂ«rfitues si agjencia kufitare e BE-sĂ«, Frontex, buxheti i sĂ« cilĂ«s Ă«shtĂ« rritur nga 90 milionĂ« euro nĂ« vitin 2014 nĂ« mbi 1 miliard euro kĂ«tĂ« vit – pavarĂ«sisht akuzave tĂ« shpeshta pĂ«r pĂ«rfshirje nĂ« shkelje tĂ« tĂ« drejtave tĂ« njeriut. (Frontex i ka mohuar kĂ«to akuza.) NĂ« mbarĂ« EvropĂ«n, kompani private tĂ« mbrojtjes dhe sigurisĂ« kanĂ« pĂ«rfituar nga kontrata fitimprurĂ«se qĂ« kanĂ« militarizuar mĂ« tej kufijtĂ« evropianĂ«.

Me premtimin se viti 2015 “nuk do tĂ« pĂ«rsĂ«ritet”, forcat politike konservatore dhe tĂ« djathta ekstreme janĂ« nĂ« rritje nĂ« tĂ« gjithĂ« EvropĂ«n, tĂ« vendosura dukshĂ«m tĂ« nxisin ndjenja anti-migrante dhe ta bĂ«jnĂ« gjithnjĂ« e mĂ« tĂ« zakonshme teorinĂ« raciste tĂ« “zĂ«vendĂ«simit tĂ« madh”. E djathta raciste ka shfrytĂ«zuar momentin e saj. Por fakti qĂ« Evropa po bĂ«het njĂ« mjedis gjithnjĂ« e mĂ« armiqĂ«sor pĂ«r migrantĂ«t dhe pakicat e racizuara Ă«shtĂ«, nĂ« masĂ« tĂ« madhe, pasojĂ« e cinizmit tĂ« rrezikshĂ«m tĂ« partive centriste, tĂ« cilat pĂ«rpiqen ta mundin tĂ« djathtĂ«n e fortĂ« dhe atĂ« ekstreme duke luajtur sipas rregullave tĂ« tyre.

Gjermania shĂ«rben si njĂ« rast paradigmatik. Duke shfrytĂ«zuar “krizĂ«n e refugjatĂ«ve” tĂ« vitit 2015, partia e djathtĂ« ekstreme Alternativa pĂ«r GjermaninĂ« (AfD) hyri pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« parlamentin gjerman nĂ« vitin 2017, duke shpallur se do tĂ« “gjuante” partitĂ« e koalicionit qeverisĂ«s dhe do tĂ« “rimerrte tokĂ«n dhe popullin tonĂ«â€.

Si lider i opozitĂ«s dhe, qĂ« nga maji, si kancelar, Friedrich Merz i CDU-sĂ« Ă«shtĂ« zhvendosur ashpĂ«r djathtas. Duke ndjekur njĂ« axhendĂ« agresive anti-migracion dhe duke luajtur pa skrupuj me ndjenja qĂ« mund tĂ« konsiderohen raciste, ai sugjeroi nĂ« tetor se “problemi i peizazhit urban” tĂ« GjermanisĂ« mund tĂ« zgjidhej vetĂ«m pĂ«rmes “dĂ«bimeve nĂ« shkallĂ« tĂ« gjerĂ«â€. Qysh nĂ« vitin 2018, Merz kishte premtuar se do ta pĂ«rgjysmonte rezultatin elektoral tĂ« AfD-sĂ«. Disa vite politikash imituese kanĂ« prodhuar efektin e kundĂ«rt: AfD Ă«shtĂ« rritur nga rreth 5% nĂ« 26%, duke u barazuar tashmĂ« nĂ« sondazhe me CDU-nĂ« e Merzit.

NĂ« MbretĂ«rinĂ« e Bashkuar, qeveria laburiste po pĂ«rjeton njĂ« fat tĂ« ngjashĂ«m. E pĂ«rballur me nivele tejet tĂ« ulĂ«ta popullariteti dhe presion tĂ« madh nga e djathta e fortĂ« e Reform UK, qeveria shpalli nĂ« nĂ«ntor “reformat mĂ« gjithĂ«pĂ«rfshirĂ«se tĂ« azilit nĂ« kohĂ«t moderne”. Planet e saj drakoniane do ta bĂ«jnĂ« statusin e refugjatit tĂ« pĂ«rkohshĂ«m, do tĂ« shkurtojnĂ« pĂ«rfitimet, do tĂ« ndajnĂ« familje dhe do tĂ« lĂ«nĂ« shumĂ« njerĂ«z nĂ« njĂ« gjendje pezull pĂ«r dekada. Kjo qasje nuk i frenon forcat e sĂ« djathtĂ«s: pĂ«rkundrazi, i trimĂ«ron ato. NdĂ«rsa Reform UK i pĂ«rshĂ«ndeti reformat e shpallura, duke e “veshur” ministren e brendshme laburiste Shabana Mahmood me ngjyrat e veta nĂ« rrjetet sociale, aktivisti i njohur i ekstremit tĂ« djathtĂ« Tommy Robinson festoi atĂ« qĂ« e quajti shkatĂ«rrim tĂ« dritares Overton.

PĂ«r tĂ« djathtĂ«n e fortĂ« dhe atĂ« ekstreme nĂ« mbarĂ« EvropĂ«n, “dhurata” e krizave dhe panikĂ«ve migratore vazhdon tĂ« japĂ« fryte. Edhe pse kjo tashmĂ« duhet tĂ« jetĂ« e qartĂ« pĂ«r tĂ« gjithĂ«, ia vlen tĂ« pĂ«rsĂ«ritet: kur pĂ«rfshihesh nĂ« njĂ« politikĂ« mizorie pĂ«r tĂ« tejkaluar ata, e gjithĂ« axhenda politike e tĂ« cilĂ«ve Ă«shtĂ« e ndĂ«rtuar mbi mizorinĂ«, humbja Ă«shtĂ« e pashmangshme. Edhe nĂ«se qeveritĂ« arrijnĂ« tĂ« zbatojnĂ« politika “tĂ« ashpra” migracioni ose tĂ« ulin numrin e azilkĂ«rkuesve, e djathta ekstreme do tĂ« gjejĂ« pakica tĂ« tjera racore pĂ«r t’i shĂ«njestruar, pĂ«r t’i bĂ«rĂ« kokĂ« turku dhe pĂ«r t’i çnjerĂ«zuar.

AsgjĂ« nga kjo nuk e ka shuar etjen e sĂ« djathtĂ«s ekstreme pĂ«r mĂ« shumĂ« mizori dhe dhunĂ« anti-migrante. ShndĂ«rrimi i hapĂ«sirave tĂ« gjera si Sahara dhe Deti Mesdhe nĂ« zona vdekjeje nuk mjafton pĂ«r ata qĂ« e shohin luftĂ«n e tyre si njĂ« betejĂ« civilizuese, tĂ« zhytur nĂ« mitologji racore dhe fantazi “rimigrimi”, qĂ« nĂ« fund do tĂ« kthehen edhe kundĂ«r qytetarĂ«ve minoritarĂ« tĂ« vetĂ« EvropĂ«s.

IdetĂ« e sĂ« djathtĂ«s ekstreme po fitojnĂ« terren, duke krijuar aleanca nĂ« mbarĂ« botĂ«n dhe duke e shndĂ«rruar migracionin nĂ« njĂ« mjet pĂ«r transformim autoritar. NĂ« strategjinĂ« e fundit tĂ« sigurisĂ« kombĂ«tare, administrata e Donald Trump bĂ«ri thirrje pĂ«r fundin e “epokĂ«s sĂ« migracionit masiv” dhe parashtroi plane pĂ«r “kultivimin e rezistencĂ«s ndaj trajektores aktuale tĂ« EvropĂ«s”, me qĂ«llim parandalimin e “zhdukjes civilizuese” tĂ« saj. NĂ« Gjermani, AfD tashmĂ« po feston.

ÇfarĂ«, atĂ«herĂ«, na pret nĂ« dekadĂ«n e ardhshme tĂ« EvropĂ«s fortesĂ«? Rruga e zgjedhur nga BE-ja duket e qartĂ«. Me hyrjen nĂ« fuqi tĂ« plotĂ« tĂ« Paktit pĂ«r Migracionin dhe Azilin nĂ« vitin 2026, do tĂ« arrihet njĂ« tjetĂ«r gur themeli nĂ« fortifikimin e EvropĂ«s. NĂ« vend qĂ« tĂ« kundĂ«rshtojĂ« narrativat e krizĂ«s sĂ« pĂ«rhershme tĂ« migracionit, pakti e kthen krizĂ«n nĂ« politikĂ«. Ai do t’u mundĂ«sojĂ« shteteve anĂ«tare tĂ« BE-sĂ« tĂ« pĂ«rshpejtojnĂ« procedurat kufitare, tĂ« zgjasin ndalimin e detyruar dhe tĂ« kufizojnĂ« tĂ« drejtat e azilit kur pĂ«rballen me “njĂ« situatĂ« tĂ« jashtĂ«zakonshme tĂ« fluksit masiv tĂ« shtetasve tĂ« vendeve tĂ« treta”. MegjithatĂ«, sipas Amnesty International, “situatat” e mbuluara janĂ« “aq tĂ« gjera, tĂ« paqarta dhe tĂ« mbivendosura, sa ka gjasa tĂ« zbatohen rregullisht. Pasi tĂ« vendosen, mund tĂ« jetĂ« e vĂ«shtirĂ« tĂ« zhbĂ«hen kĂ«to pĂ«rjashtime, duke çuar nĂ« normalizimin e dispozitave emergjente nĂ« EvropĂ«â€.

NĂ« njĂ« botĂ« me shumĂ« arsye pĂ«r lĂ«vizje tĂ« detyruar njerĂ«zore – luftĂ«ra dhe gjenocide, shfrytĂ«zim kapitalist dhe kolaps klimatik – forcimi i sigurisĂ« kufitare, dĂ«bimet dhe njĂ« politikĂ« e pĂ«rgjithshme mizorie nuk do ta “zgjidhin” kurrĂ« çështjen e migracionit. Ajo qĂ« do tĂ« arrijnĂ« Ă«shtĂ« gĂ«rryerja e normave demokratike, thellimi i ndarjeve shoqĂ«rore dhe amplifikimi i armiqĂ«sisĂ« raciste.

MeqenĂ«se migracioni Ă«shtĂ« shndĂ«rruar nĂ« gurin e themelit tĂ« kthesĂ«s aktuale autoritare, pikĂ«risht rreth migracionit duhet tĂ« formohet rezistenca. Si do ta kujtojmĂ« dekadĂ«n 2026–2035 varet, nĂ« fund tĂ« fundit, nga ne. Kryerja e shpĂ«timeve nĂ« Mesdhe, pengimi i bastisjeve tĂ« emigracionit dhe fluturimeve tĂ« dĂ«bimit, rimarrja e qyteteve si hapĂ«sira pluralizmi dhe solidariteti – tĂ« gjitha kĂ«to janĂ« ndĂ«rhyrje urgjente qĂ« mbrojnĂ« bashkĂ«qytetarĂ«t tanĂ« njerĂ«zorĂ« dhe e pĂ«rballin drejtpĂ«rdrejt rritjen e forcave autoritare rreth nesh.

*Dr. Maurice Stierl Ă«shtĂ« studiues i migracionit dhe kufijve nĂ« Universitetin e OsnabrĂŒck-ut, Gjermani.

Përgatiti për botim: L.Veizi

13:05 Histori/ 1986 – Liria e Saharovit, njĂ« sinjal i epokĂ«s sĂ« re sovjetike

✇Gazeta Fjala
By: Leonard
19 December 2025 at 13:05

Në dhjetor të vitit 1986, Bashkimi Sovjetik dha një nga shenjat më domethënëse të ndryshimit politik që po përvijohej në Kremlin. Udhëheqësi sovjetik Mikhail Gorbaçov urdhëroi lirimin nga internimi të fizikanit dhe disidentit të njohur Andrei Saharov dhe bashkëshortes së tij, Yelena Bonner, duke i dhënë fund një izolimi gjashtëvjeçar që kishte tronditur opinionin ndërkombëtar.

Saharov, laureat i Çmimit Nobel pĂ«r Paqen nĂ« vitin 1975, ishte arrestuar nĂ« vitin 1980, pasi kishte protestuar publikisht kundĂ«r ndĂ«rhyrjes ushtarake sovjetike nĂ« Afganistan mĂ« 1979. Si ndĂ«shkim, ai u dĂ«rgua nĂ« internim tĂ« brendshĂ«m nĂ« qytetin Gorki (sot Nizhny Novgorod), i mbyllur larg medias, kontakteve ndĂ«rkombĂ«tare dhe debatit publik. Edhe bashkĂ«shortja e tij, Yelena Bonner, njĂ« aktiviste e njohur pĂ«r tĂ« drejtat e njeriut, u bĂ« pjesĂ« e kĂ«saj ndĂ«shkimi politik.

Lirimi i Saharovit u interpretua gjerësisht si një akt simbolik i reformave të perestrojkës dhe glasnostit, që Gorbaçovi po përpiqej të zbatonte në një sistem të ngrirë prej dekadash. Ishte një sinjal i qartë se epoka e ndëshkimeve të verbra ndaj mendimit kritik po vihej në pikëpyetje, edhe pse rruga drejt hapjes dhe lirisë do të ishte ende e gjatë dhe e vështirë.

VetĂ«m pak muaj mĂ« herĂ«t, nĂ« dhjetor tĂ« vitit 1985, Parlamenti Evropian kishte themeluar Çmimin Saharov pĂ«r LirinĂ« e Mendimit, njĂ« nderim qĂ« mban emrin e disidentit sovjetik dhe qĂ« jepet çdo vit pĂ«r individĂ« ose organizata me kontribut tĂ« shquar nĂ« mbrojtjen e tĂ« drejtave tĂ« njeriut dhe lirive themelore. Ky çmim u shndĂ«rrua shpejt nĂ« njĂ« nga simbolet mĂ« tĂ« forta morale tĂ« EvropĂ«s demokratike.

Ndër fituesit e tij janë edhe figura të rëndësishme shqiptare: Adem Demaçi, i nderuar më 1991 për qëndresën e tij të gjatë dhe sakrificat në mbrojtje të të drejtave të shqiptarëve në Kosovë, si dhe Ibrahim Rugova, i vlerësuar më 1998 për angazhimin e tij paqësor dhe vizionin politik në një periudhë dramatike për rajonin.

Lirimi i Andrei Saharovit nuk ishte vetëm një akt humanitar; ai shënoi një kthesë historike, ku fjala, ndërgjegjja dhe mendimi kritik nisën të çliroheshin nga heshtja e frikës. Një moment që mbetet emblemë e fundit të ngadaltë të një perandorie dhe e fuqisë së qëndrueshme të mendimit të lirë.

PĂ«rgatiti: L.Veizi

12:00 Portret/  Marçelo Mastrojani, eleganca melankolike e kinemasë italiane

✇Gazeta Fjala
By: Leonard
19 December 2025 at 12:00

Më 19 dhjetor të vitit 1996 u nda nga jeta një nga aktorët e jashtëzakonshëm të Evropës

Nga Leonard Veizi

Kur dritat e sallĂ«s sĂ« kinemasĂ« u fikĂ«n pĂ«r herĂ« tĂ« fundit nĂ« dhjetor tĂ« vitit 1996, bota nuk humbi thjesht njĂ« aktor, por “Latino Lover-in” qĂ« nuk do tĂ« donte kurrĂ« tĂ« ishte i tillĂ«. Marçelo Vinçenco Domeniko Mastrojani iku nĂ« majĂ« tĂ« gishtave, duke lĂ«nĂ« pas tymin e njĂ« cigareje tĂ« pambaruar dhe imazhin e njĂ« burri qĂ« e ktheu pĂ«rhumbjen nĂ« artin mĂ« tĂ« lartĂ« njerĂ«zor.

Shpirti pas maskës së akullt

Mastrojani ishte poeti i pasigurisĂ«. NĂ« njĂ« botĂ« qĂ« kĂ«rkonte heronj prej çeliku, ai ofroi mishin dhe gjakun e njĂ« burri qĂ« guxonte tĂ« ishte i brishtĂ«. SytĂ« e tij, gjithmonĂ« paksa tĂ« trishtuar edhe kur buzĂ«qeshte, ishin pasqyra e njĂ« Europe qĂ« po kĂ«rkonte veten mes rrĂ«nojave tĂ« luftĂ«s dhe shkĂ«lqimit tĂ« rremĂ« tĂ« modernitetit. Ai nuk luante, ai “ishte” – me njĂ« natyralitet qĂ« i bĂ«nte spektatorĂ«t tĂ« ndienin se po shihnin veten nĂ« pasqyrĂ«.

Epoka e “La Dolçe Vita” dhe lidhja me Felinin

Nëse kinemaja italiane do të kishte një fytyrë, ajo do të ishte fytyra e Marçelos nën shatërvanin e Fontana di Trevi. Bashkëpunimi i tij me gjeniun Federiko Felini ishte një simbiozë shpirtërore:

Tek “La Dolçe Vita” apo siç vjen nĂ« shqip “Jeta e Ă«mbĂ«l”, Mastrojani mishĂ«roi Marçelo Rubinon, gazetarin e humbur nĂ« hedonizmin e RomĂ«s, njĂ« personazh qĂ« u bĂ« simbol i krizĂ«s morale tĂ« viteve ’60.

Tek filmi “8œ” apo  “TetĂ« e GjysmĂ«â€, ai interpretoi alter-egon e Felinit, Guido Anselmin, regjisorin nĂ« bllokim krijues, duke na dhuruar portretin mĂ« tĂ« sinqertĂ« tĂ« artistit pĂ«rballĂ« dĂ«shtimit.

Dashuria dhe Kinemaja: Sofia Loren

Nuk mund tĂ« flitet pĂ«r Marçelon pa pĂ«rmendur “bashkĂ«shorten” e tij tĂ« pĂ«rjetshme tĂ« ekranit, Sofia Loren. Kimia e tyre ishte magji e pastĂ«r. SĂ« bashku nĂ« filma si “Ieri, oggi, domani” e cila nĂ« shqip njihet si: “Dje, sot, nesĂ«r” ose “Matrimonio all’italiana” apo “MartesĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« italiane”, ata portretizuan shpirtin e vĂ«rtetĂ« tĂ« ItalisĂ«: pasionin, zhurmĂ«n, xhelozinĂ« dhe besnikĂ«rinĂ« e pathyeshme.

“Gjenerali i UshtrisĂ« sĂ« Vdekur”

PĂ«r publikun shqiptar, Mastrojani mbetet i skalitur pĂ«rmes rolit tĂ« gjeneralit Ariosto nĂ« filmin e vitit 1983. “UnĂ« erdha tĂ« mbledh eshtra, por gjeta njĂ« popull qĂ« nuk vdes,” duket se thoshte heshtja e tij nĂ«pĂ«r kodrat shqiptare tĂ« improvizuara nĂ« Itali.

Me një uniformë ushtarake që i rëndonte mbi supe si vetë historia, Marçelo arriti të zbërthente në ekran filozofinë e Ismail Kadaresë. Ai e ktheu gjeneralin nga një figurë pushtuese në një njeri të thyer, që kupton absurditetin e lavdisë dhe peshën e tmerrshme të vdekjes. Ky interpretim mbetet një urë e artë mes letërsisë shqiptare dhe kinemasë botërore.

Trashëgimia

Karriera e tij, e kurorĂ«zuar me çmime BAFTA, dy herĂ« si “Aktori mĂ« i mirĂ«â€ nĂ« KanĂ« dhe dy Globa tĂ« ArtĂ«, nuk ishte njĂ« garĂ« pĂ«r lavdi, por njĂ« udhĂ«tim drejt tĂ« vĂ«rtetĂ«s. PĂ«r tĂ« kuptuar pse figura e tij mbetet kaq e gjallĂ« edhe sot, duhet tĂ« shohim pĂ«rtej ekranit, shtyllat qĂ« ndĂ«rtuan mitin e tij:

-Fytyra e “Anti-heroit” Modern ku Mastrojani ishte i pari qĂ« i dha dinjitet pasigurisĂ«. Personazhet e tij shpesh nuk dinin çfarĂ« donin, ishin tĂ« pĂ«rhumbur nĂ« dashuri ose nĂ« karrierĂ«. Ai na mĂ«soi se njeriu Ă«shtĂ« mĂ« interesant kur Ă«shtĂ« i thyeshĂ«m sesa kur Ă«shtĂ« i pathyeshĂ«m. Ai nuk “aktronte” konfuzionin, ai e jetonte atĂ« me njĂ« elegancĂ« qĂ« e bĂ«nte dĂ«shtimin tĂ« dukej si njĂ« formĂ« arti.

-Ironia si Mburojë, ku ai kishte një aftësi unike për të luajtur personazhe tragjikë, por me një shkëndijë ironie në sy. Kjo e bënte atë shumë njerëzor. Ai nuk e merrte veten kurrë shumë seriozisht. Kjo distancë ironike i lejonte të kalonte nga komedia te drama pa asnjë sforcim, duke na kujtuar se jeta është një përzierje e të dyjave.

Epilogu

Marçelo Mastrojani nuk ishte thjesht njĂ« aktor; ai ishte njĂ« gjendje shpirtĂ«rore. Arsyeja pse ai mbetet i paharrueshĂ«m lidhet me faktin se ai refuzoi tĂ« ishte “perfekt”. NĂ« njĂ« epokĂ« ku kinemaja kĂ«rkonte muskuj dhe heroizĂ«m, Marçelo ofroi njĂ« lloj tjetĂ«r burrĂ«rie: atĂ« qĂ« pranon dyshimin, lodhjen dhe melankolinĂ«.

Mastrojani shpesh thoshte: “UnĂ« nuk jam njĂ« aktor, unĂ« jam njĂ« njeri qĂ« bĂ«n aktorin.” Kjo thjeshtĂ«si e bĂ«ri atĂ« universal. Ai mund tĂ« fliste italisht, por gjuha e trupit tĂ« tij, mĂ«nyra si ndizte njĂ« cigare, apo si rregullonte syzet, tregonte diçka qĂ« çdo njeri nĂ« botĂ« e ndiente: dĂ«shirĂ«n pĂ«r tĂ« kuptuar botĂ«n dhe veten.

NĂ« vitin 1996, kur u shua nĂ« Paris, thuhet se “Fontana di Trevi” u fik dhe u mbulua me tĂ« zeza nĂ« shenjĂ« zie. Roma humbi djalin e saj, por historia e artit fitoi njĂ« yll qĂ« nuk perĂ«ndon.

Sot, ai nuk kujtohet si një relike e së shkuarës, por si një mik i vjetër që na fton të ulemi, të shohim një film dhe të pranojmë se jeta është një rrëmujë e bukur dhe melankolike.

11:35 Histori/ 1956: John Bodkin Adams, engjëlli i mëshirës apo vrasës serial?

✇Gazeta Fjala
By: Leonard
19 December 2025 at 11:35

NĂ« mesin e viteve ’50, qyteti bregdetar i Eastbourne, i njohur si njĂ« vend i qetĂ« pĂ«r pensionistĂ«t e pasur, u kthye nĂ« epiqendrĂ«n e njĂ« prej skandaleve mĂ« tĂ« mĂ«dha mjekĂ«sore nĂ« historinĂ« e BritanisĂ« sĂ« Madhe. John Bodkin Adams, njĂ« mjek i respektuar dhe anĂ«tar i bashkĂ«sisĂ« fetare “VĂ«llezĂ«rit e Plymouth-it”, u bĂ« njeriu mĂ« i urryer dhe mĂ« i diskutuar nĂ« vend.

Anatomia e një dyshimi: Pasuria dhe Vdekja

Ajo që nisi si një thashethem lokal mbi vdekshmërinë e lartë në klinikën e tij, u shndërrua në një hetim masiv të Scotland Yard, të udhëhequr nga inspektori Herbert Hannam.

Përfitimet nga Testamentet: Hetimi zbuloi se Adams ishte bërë përfitues në testamentet e pacientëve të tij në një shkallë të paprecedentë. Ai trashëgoi gjithçka, nga makinat luksoze (si një Rolls-Royce) e deri te shumat e majme të parave dhe argjendaria.

“Kujdesi” me NarkotikĂ«: Adams akuzohej se pĂ«rdorte njĂ« pĂ«rzierje vdekjeprurĂ«se tĂ« heroinĂ«s dhe morfinĂ«s. Ai i mbante pacientĂ«t e tij nĂ« njĂ« gjendje gjysmĂ«-vetĂ«dije, duke i izoluar nga familjarĂ«t dhe duke krijuar njĂ« varĂ«si totale prej tij deri nĂ« frymĂ«n e fundit.

Gjyqi i Shekullit: Edith Alice Morrell

Ndonëse dyshohej për mbi 160 vdekje, prokuroria vendosi ta bazonte akuzën kryesore në vdekjen e Edith Alice Morrell, një e moshuar e pasur që ndërroi jetë në vitin 1950.

Gjyqi, i zhvilluar në Old Bailey në vitin 1957, ishte një betejë epike midis Prokurorit të Përgjithshëm, Sir Reginald Manningham-Buller, dhe avokatit mbrojtës legjendar, Sir Frederick Lawrence.

Pika e kthesës: Libri i shënimeve të infermiereve

Mbrojtja e Adams bazohej në një zbulim dramatik: librat e shënimeve të infermiereve që kishin shërbyer te zonja Morrell. Këto shënime treguan se:

Dozat e dhëna ishin më të ulëta se ato që pretendonte prokuroria.

Pacientja kishte shfaqur shenja tĂ« qetĂ«sisĂ«, gjĂ« qĂ« mbĂ«shteste tezĂ«n e “kujdesit paliativ”.

Ky dokumentacion rrĂ«zoi dĂ«shmitĂ« e dĂ«shmitarĂ«ve tĂ« akuzĂ«s, duke krijuar njĂ« “dyshim tĂ« arsyeshĂ«m” te juria.

Dilema etike: Parimi i “Efektit tĂ« DyfishtĂ«â€

Rasti i Adams Ă«shtĂ« historik sepse vendosi njĂ« precedent ligjor nĂ« mjekĂ«si, i njohur si “Parimi i Efektit tĂ« DyfishtĂ«â€. GjykatĂ«si Devlin deklaroi se njĂ« mjek nuk Ă«shtĂ« fajtor pĂ«r vrasje nĂ«se:

“Ai administron ilaçe pĂ«r tĂ« lehtĂ«suar dhimbjen dhe vuajtjen e njĂ« pacienti qĂ« Ă«shtĂ« i sĂ«murĂ« rĂ«ndĂ«, edhe nĂ«se kjo masĂ« ka si pasojĂ« tĂ« tĂ«rthortĂ« pĂ«rshpejtimin e vdekjes.”

Ky parim mbetet edhe sot shtylla e kujdesit paliativ në mbarë botën, duke u dhënë mjekëve mbrojtje ligjore për të trajtuar dhimbjen e skajshme.

Pasojat dhe enigma e vazhdueshme

Pas pafajësisë për vrasje, Adams u dënua vetëm për falsifikim të recetave dhe dështim në mbajtjen e regjistrave të drogave. Atij iu hoq licenca mjekësore për disa vite, por në mënyrë të pabesueshme, iu rikthye në vitin 1961 dhe ai vazhdoi të praktikonte mjekësinë në Eastbourne deri në vdekjen e tij në vitin 1983.

Pse rasti mbetet i hapur në mendjet e historianëve?

Arkivat Sekrete: Dokumentet e policisë të publikuara dekada më vonë treguan se Adams kishte mashtruar dhe manipuluar prova që nuk u shfaqën kurrë në gjyq.

Krahasimi me Harold Shipman: Shumë kriminologë e shohin Adamsin si pararendësin e Harold Shipman, vrasësit serial më famëkeq në historinë mjekësore, i cili përdori metoda pothuajse identike.

PĂ«rgatiti: L.Veizi

10:00 Kur “Portokallia” shkrihet me Festivalin e KĂ«ngĂ«s nĂ« njĂ« binom pa identitet

✇Gazeta Fjala
By: Leonard
19 December 2025 at 10:00

Nga Leonard Veizi

TĂ« them tĂ« drejtĂ«n, u çudita mjaft, madje gati m’u fut “llapa mren”, kur çova kanalin tek RTSH pĂ«r tĂ« ndjekur Festivalin e KĂ«ngĂ«s. Se kĂ«ta tĂ« TVSH‑sĂ« bĂ«jnĂ« edhe tĂ« pamundurĂ«n pĂ«r tĂ« tĂ« çuditur.

-Vezë doni?

-Meqë është gjella më operative dhe me kalori


Fillimisht mendova se kisha ngatĂ«rruar frekuencĂ«n. Sepse m’u krijua ideja fikse se po shihja “PortokallinĂ«â€. MĂ«nyra e tĂ« folurit, lloji i humorit, lĂ«vizjet dhe ritmi, gjithçka mĂ« dukej e huaj pĂ«r njĂ« mbrĂ«mje qĂ«, tĂ« paktĂ«n nĂ« kujtesĂ«n kolektive, kishte qenĂ« gjithmonĂ« diçka tjetĂ«r.

-Ç’ne “Portokallia nĂ« mesjavĂ«?”, mendova. Jo si shaka pa formĂ«, por si njĂ« pavĂ«mendje e hutueshme. ËshtĂ«,-  pak a shumĂ«, – si tĂ« hysh nĂ« njĂ« godinĂ« publike dhe tĂ« gjesh tĂ« varur njĂ« tabelĂ« private: KĂ«tu jepen rrogat e traktoristĂ«ve.

-Rrusht Mezini


-Këtu
 Unë jam Rrusht Mezini.

-Jeni lodhur shoku Jorgo.

-Epo nuk i thonë shaka. Paraja është punë me përgjegjësi


Këto janë batuta filmash. Por në realitet është ai çast kur kupton se problemi nuk është më forma, por identiteti.

– MirĂ« atĂ«herĂ«, konferencier i koncertit tĂ« jetĂ« Agimi i cirkut, – sugjeronte Andi kĂ«ngĂ«tari Sotirin, qĂ« ishte Drejtori i Pallatit tĂ« KulturĂ«s.

– Agimi
 ai karagjozi? – u pataks Sotiri. – KurrĂ«! UnĂ« nĂ« skenĂ« dua seriozitet.

Batutat janĂ« shkĂ«putur nga filmi i njohur i regjisorit Bujar Kapexhiu, “Edhe ashtu edhe kĂ«shtu”, por qĂ« nuk di pse m’u dukĂ«n shumĂ« tĂ« volitshme pĂ«r kĂ«tĂ« rast.

Sepse Festivali i KĂ«ngĂ«s nuk Ă«shtĂ« thjesht njĂ« spektakĂ«l argĂ«timi. ËshtĂ« njĂ« ritual televiziv, njĂ« ngjarje me gravitet kulturor, me kodet dhe solemnitetin e vet. Ose tĂ« paktĂ«n kĂ«shtu ka qenĂ«. Kur ky ritual fillon tĂ« flasĂ« me gjuhĂ«n e varietesĂ«, kur humori i shpejtĂ« zĂ« vendin e heshtjes solemne dhe improvizimi televiziv zĂ«vendĂ«son peshĂ«n artistike, atĂ«herĂ« nuk kemi mĂ« njĂ« risi, por njĂ« zhvendosje.

Dhe kjo zhvendosje nuk Ă«shtĂ« faji i atyre qĂ« vijnĂ« nga jashtĂ«. Ata bĂ«jnĂ« atĂ« qĂ« dinĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« mĂ« mirĂ«. Faji Ă«shtĂ« i njĂ« televizioni publik qĂ« nuk di mĂ« tĂ« dallojĂ« mes roleve, mes skenave, mes zhanreve. QĂ« ngatĂ«rron festivalin me show‑n, trashĂ«giminĂ« me audiencĂ«n, identitetin me klikimin.

Dhe kështu vazhdon të huazojë. Një herë Arbanën, një herë Salsanon. Nesër, pse jo, me siguri TVSH do të ofertojë edhe Ledionin.

– Ec e na jep njĂ« dorĂ« nĂ« malore.

Jo sepse ata nuk janë profesionistë, por sepse TVSH sillet si një institucion që ka hequr dorë nga vetja.

– PĂ«rpara ca kohĂ«sh shoku Lelo na solli njĂ« yll tĂ« ri nga DurrĂ«si. Pastaj njĂ« tjetĂ«r nga periferia e Fierit. Tani ylli i ri na erdhi nga fshati. Ca e çuditshme kjo, apo jo? – shprehte pakĂ«naqĂ«sinĂ« e tij njĂ« si punĂ« drejtor kuadri nĂ« Komitetin Ekzekutiv tĂ« rrethit, pikĂ«risht tek filmi “ShkĂ«lqim i pĂ«rkohshĂ«m” i regjisorit Albet Xholi, ku Dane mavriu mori rolin e portierit tĂ« ekipit, qĂ« qytetarĂ«t e provincĂ«s nisĂ«n ta quanin me shaka “Zenga i ekipit”.

– S’ka asgjĂ« pĂ«r t’u çuditur. Puna pĂ«r kompletimin e ekipit vazhdon, – u justifikua Leloja, qĂ« ishte kompetent, si trajneri i sportklubit tĂ« madh tĂ« futbollit me emrin “Fitorja” dhe qĂ« donte tĂ« sillte nĂ« qytet tĂ« fejuarin katundar tĂ« mbesĂ«s infermiere.

TVSH, si një institucion mediatik që ka me qindra punonjës, dekada histori, arkivë të pamasë, që është shkollë dhe përvojë, tanimë nuk arrin të prodhojë dot as folës lajmesh me profil të qëndrueshëm, as moderatorë spektaklesh me peshë publike.

Si konkluzion, mĂ« rezulton se TVSH Ă«shtĂ« njĂ« institucion i “thym n’mes”. NjĂ« trup gjigant qĂ« nuk mbytet nga stuhitĂ« e mĂ«dha, por nga njĂ« pikĂ« uji e vetme, e pĂ«rditshme, gĂ«rryese. Televizioni publik, ai qĂ« mbahet me taksat tona dhe qĂ«, teorikisht, duhet tĂ« jetĂ« streha e prodhimit kombĂ«tar, vazhdon prej vitesh tĂ« jetĂ« i paralizuar, i mbytur jo nga mungesa e fondeve, por nga mungesa e vizionit.

Spektakli mĂ« i madh i vitit nĂ« ekranin publik, qĂ« duhet tĂ« jetĂ« vitrina e kapaciteteve tĂ« vetĂ« institucionit, nĂ« edicionin e 64 tĂ« saj, bashkĂ«drejtohet nga Salsano i “PortokallisĂ«â€. NjĂ« zgjedhje qĂ« nuk Ă«shtĂ« thjesht njĂ« emĂ«r, por njĂ« simptomĂ«. Sepse pyetja nuk Ă«shtĂ«: pse Salsano? Por pse gjithmonĂ« dikush nga jashtĂ«.

Ky huazim i pĂ«rhershĂ«m Ă«shtĂ« nĂ« fakt pranim dĂ«shtimi. ËshtĂ« dĂ«shmi se televizioni publik nuk investon mĂ« nĂ« njerĂ«zit e tij, nuk ndĂ«rton figura, nuk krijon identitet. Ai funksionon si njĂ« sallĂ« pritjeje, ku vijnĂ« tĂ« ftuar nga televizione private pĂ«r tĂ« mbushur boshllĂ«kun qĂ« vetĂ« institucioni ka krijuar.

NdĂ«rkohĂ«, TVSH vazhdon tĂ« jetĂ« nĂ« fund tĂ« rreshtit edhe nĂ« programacion. NjĂ« film ose e sheh njĂ« herĂ« nĂ« tre ditĂ«, ose dy herĂ« nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n ditĂ«, sikur koha tĂ« ishte e palĂ«vizshme dhe publiku pa kujtesĂ«. Arkivi, pasuria mĂ« e madhe e kĂ«tij institucioni, qĂ«ndron ende i pluhurosur. Platforma “Teatri nĂ« ekran” vazhdon tĂ« jetflejĂ« nĂ« bobinat e viteve ’70, tĂ« pa‑digjitalizuara, tĂ« padukshme pĂ«r brezat e rinj, sikur kĂ«to regjistrime tĂ« ishin njĂ« relike muzeale dhe jo njĂ« detyrim publik.

TVSH nuk Ă«shtĂ« mĂ« nĂ« krizĂ«. Kriza presupozon njĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r tĂ« dalĂ« prej saj. TVSH Ă«shtĂ« nĂ« njĂ« gjendje inerte, ku çdo vit pĂ«rsĂ«rit tĂ« njĂ«jtĂ«n skemĂ« dhe çdo vit e quan “normalitet”.

Kjo Ă«shtĂ« TVSH‑ja sot. Dhe me sa duket, nĂ«se nuk ndryshon mĂ«nyra e tĂ« menduarit dhe jo thjesht emrat nĂ« ekran, kjo do tĂ« mbetet TVSH‑ja edhe nesĂ«r: njĂ« organizĂ«m i madh, i lodhur, qĂ« mbytet nga njĂ« pikĂ« uji, sepse ka harruar si tĂ« notojĂ« vetĂ«.

09:20 Histori/ 2016: Vrasja e Andrei Karlov, një krisje diplomatike në transmetim direkt

✇Gazeta Fjala
By: Leonard
19 December 2025 at 09:20

MbrĂ«mja e 19 dhjetorit 2016 shĂ«noi njĂ« nga momentet mĂ« dramatike tĂ« diplomacisĂ« moderne. NĂ« QendrĂ«n e Arteve BashkĂ«kohore nĂ« Ankara, ekspozita fotografike me titull “Rusia pĂ«rmes syve tĂ« turqve” u pĂ«rgjak nga njĂ« vrasje qĂ« u transmetua pothuajse nĂ« kohĂ« reale nĂ« tĂ« gjithĂ« botĂ«n pĂ«rmes lenteve tĂ« fotografĂ«ve tĂ« pranishĂ«m.

Atentatori: NjĂ« “Ujk i Vetmuar” brenda sistemit

Autori i sulmit nuk ishte një person i jashtëm, gjë që e bëri ngjarjen edhe më tronditëse.

Identiteti: Mevlut Mert Altintas, njĂ« 22-vjeçar, ishte anĂ«tar i forcave tĂ« policisĂ« speciale tĂ« AnkarasĂ« (Çevik Kuvvet).

Infiltrimi: Ai përdori distinktivin e tij të policisë për të kaluar sigurinë e galerisë, duke u pozicionuar pas ambasadorit Karlov me një kostum zyrtar, duke u dukur si pjesë e eskortës mbrojtëse.

Mesazhi: Pas tĂ« shtĂ«nave, Altintas bĂ«rtiti sllogane qĂ« lidheshin me situatĂ«n nĂ« Siri: “Mos harroni Aleppon! Mos harroni SirinĂ«!” dhe “Allahu Akbar”. Ky akt ishte njĂ« reagim i drejtpĂ«rdrejtĂ« ndaj bombardimeve ruse nĂ« Aleppon Lindor, qĂ« po ndodhnin pikĂ«risht nĂ« ato ditĂ«.

Konteksti gjeopolitik: Tehu i briskut

Vrasja erdhi në një moment kritik për marrëdhëniet Rusi-Turqi, të cilat sapo kishin filluar të rikuperoheshin pas incidentit të vitit 2015, kur Turqia rrëzoi një avion luftarak rus Su-24.

Aleppo dhe Siria: Turqia mbështeste rebelët sirianë, ndërsa Rusia ishte aleati kryesor i Bashar al-Assadit. Rënia e Aleppos në duart e regjimit pak ditë para atentatit kishte shkaktuar zemërim të madh në Turqi.

Provokimi: Si Moska, ashtu edhe Ankara zyrtare e cilĂ«suan vrasjen si njĂ« “operacion me flamur tĂ« rremĂ«â€ (false flag) tĂ« organizuar nga palĂ« tĂ« treta (shpesh duke akuzuar lĂ«vizjen FETO) pĂ«r tĂ« prishur aleancĂ«n e re midis Putinit dhe Erdoganit.

Reagimi i paprecedent: Bashkëpunimi në hetim

Për herë të parë në histori, Rusia dërgoi një ekip prej 18 hetuesish dhe agjentësh të shërbimit sekret (FSB) në Ankara për të punuar krah për krah me autoritetet turke. Ky veprim tregoi dy gjëra:

Mungesa e Besimit: Rusia kërkonte të siguronte vetë provat.

Vullneti Politik: Të dyja palët ishin të vendosura të mos lejonin që ky atentat të shndërrohej në një shkak për luftë (Casus Belli).

Pasojat dhe nderimi i Ambasadorit

Andrei Karlov u shpall pas vdekjes “Hero i FederatĂ«s Ruse”, titulli mĂ« i lartĂ« i vendit. Ai u vlerĂ«sua pĂ«r gjakftohtĂ«sinĂ« dhe pĂ«rpjekjet e tij pĂ«r tĂ« mbajtur hapur kanalet diplomatike nĂ« njĂ« kohĂ« lufte.

Ndikimet afatgjata:

Siguria: Ky rast ndryshoi rrënjësisht protokollet e sigurisë për diplomatët e huaj në Turqi dhe gjetkë.

S-400 dhe BashkĂ«punimi: Paradoksalisht, vrasja e Karlovit e afroi TurqinĂ« mĂ« shumĂ« me RusinĂ«, duke çuar nĂ« marrĂ«veshje tĂ« mĂ«dha ushtarake dhe energjetike, si njĂ« mĂ«nyrĂ« pĂ«r tĂ« “shlyer” dĂ«min moral dhe diplomatik.

Fotografia që fitoi World Press Photo

Fotoja e vrasësit Altintas me pistoletë në dorë mbi trupin e Karlovit, e realizuar nga fotografi i Associated Press, Burhan Ozbilici, fitoi çmimin e parë në World Press Photo 2017. Ajo mbetet një nga imazhet më ikonike dhe më të tmerrshme të shekullit të 21-të, duke dokumentuar momentin e saktë kur diplomacia dorëzohet para dhunës.

Përfundim: Atentati ndaj Karlovit dështoi në qëllimin e tij kryesor (të shkaktonte një konflikt ruso-turk), por arriti të tregonte se sa të prekshëm janë përfaqësuesit e shteteve në një botë të polarizuar nga konfliktet e Lindjes së Mesme.

PĂ«rgatiti: L.Veizi

❌
❌