Në kulmin e debatit për pronat, pas vrasjes së gjyqtarit Astrit Kalaja, ia vlen të kujtojmë një zë që paralajmëroi shumë herët se pa drejtësi për pronën, nuk mund të ketë drejtësi as për shtetin. Abdi Baleta, në nëntor të vitit 1993, në Kuvendin e Shqipërisë, mbajti një fjalim që sot tingëllon si një profeci për çdo padrejtësi që kemi trashëguar nga ligji 7501 e deri sot. Në vazhdim nga dje po sjellim sot nje tjetër fjalim të zotit Baleta për çështjen e pronës:
âKy ligj nuk duhet bĂ«rĂ« nĂ«n devizĂ«n âtĂ« ruajmĂ« ose tĂ« fitojmĂ« votatâ, por nĂ«n devizĂ«n âtâi shĂ«rbejmĂ« sĂ« drejtĂ«s, drejtĂ«sisĂ«, kombit dhe ShqipĂ«risĂ«â.â
Ai e quajti ligjin âPĂ«r tokĂ«nâ njĂ« ligj komunist, tĂ« hartuar pĂ«r tĂ« ruajtur pasojat e diktaturĂ«s, dhe tha me bindje:
âKam tĂ« drejtĂ«n morale tĂ« pĂ«rsĂ«ris mendimin qĂ« shpreha kur u miratua ky ligj: ai nuk do tĂ« zbatohej.â
Baleta foli për mashtrimin e madh politik që u bë ndaj pronarëve, për kompromiset që i dhanë tokën jo atyre që e kishin, por atyre që e përdornin. Dhe nuk kurseu as demokratët e as komunistët:
âPĂ«r fat tĂ« keq, forcat demokratike nĂ« vend u implikuan nĂ« zgjidhjen ligjore qĂ« donin komunistĂ«t, tĂ« cilĂ«t bĂ«nĂ« edhe krimin e madh tĂ« frikĂ«simit tĂ« fshatarĂ«sisĂ« me gogolin e kthimit tĂ« beut.â
Në atë foltore të 1993-shit, ai preku dhe çështjen e minoriteteve:
âMinoriteteve toka duhet tâu jepet vetĂ«m nĂ« pĂ«rdorim dhe nga pronarĂ«t e vĂ«rtetĂ« tĂ« tokĂ«s⊠NĂ« vend qĂ« shteti shqiptar tĂ« ngrejĂ« problemin e qindra mijĂ«ra hektarĂ«ve qĂ« janĂ« pronĂ« e shqiptarĂ«ve nĂ« Greqi, merret me falje tokash brenda kufijve tĂ« vet.â
Por pjesa më e thellë e fjalimit të tij mbetet një leksion moral për të gjithë ata që kanë bërë pazar me pronën e tjetrit:
âNe kemi pĂ«r detyrĂ« jo tĂ« zgjidhim tĂ« gjitha problemet e akumuluara, por tâi vĂ«mĂ« themele tĂ« shĂ«ndosha demokracisĂ«.
EkstremistĂ« nuk janĂ« ata qĂ« kĂ«rkojnĂ« pronĂ«n e tyre, por ata qĂ« bĂ«jnĂ« pazar me tĂ« drejtat dhe pasuritĂ« e tĂ« tjerĂ«ve.â
Një tekst që sot mund të lexohet si akt akuze dhe testament politik njëkohësisht.
Sepse siç thoshte vetë Baleta, nëse shteti bën pazar me pronën, atëherë ai nuk është më shtet, por një vazhdim i padrejtësisë me mjete të reja.
Fjalimi i plotë:
Fjalimi i plotĂ« i Abdi BaletĂ«s nĂ« Kuvend â 11 nĂ«ntor 1993
Abdi Baleta â Faleminderit, z. Kryetar!
PĂ«r shumĂ« arsye historike, morale, kombĂ«tare, njerĂ«zore, politike, juridike, e quaj si detyrim tĂ« deputetit tĂ« kĂ«tij Parlamenti tĂ« shpreh qartĂ« mendimet e tĂ« mbaj qĂ«ndrimin qĂ« mĂ« dikton arsyeja ndaj kĂ«rkesĂ«s sĂ« 20 mijĂ« zgjedhĂ«sve shqiptarĂ« pĂ«r tĂ« rishikuar ligjin pĂ«r tokĂ«n. Besoj se Ă«shtĂ« detyrĂ« pĂ«r çdo deputet. MĂ« duket se Ă«shtĂ« vĂ«rtet njĂ« rast tipik pĂ«r tĂ« kujtuar fjalĂ«t qĂ« thoshte mĂ« 19 prill 1924 atdhetari i madh Mitâhat FrashĂ«ri: âĂdo shqiptar gjendet sot pĂ«rpara gjykatores sĂ« historisĂ«. Historia po na gjykon. NĂ« mos patĂ«m fatin tĂ« jemi stĂ«rnipĂ«r tĂ« lumtur tĂ« stĂ«rgjyshĂ«rve âfatosĂ«â, kemi detyrĂ«n tĂ« pĂ«rpiqemi tĂ« bĂ«hemi stĂ«rgjyshĂ«r tĂ« ndershĂ«m pĂ«r nipĂ«rit tanĂ«â.
Momenti i tanishĂ«m, kur duhet tĂ« pĂ«rcaktojmĂ« njĂ« qĂ«ndrim tĂ« drejtĂ« ndaj pronĂ«s, Ă«shtĂ« me tepĂ«r pĂ«rgjegjĂ«si pĂ«r secilin prej nesh, sepse duhet tĂ« marrim njĂ« vendim pĂ«r tâu shkĂ«putur nga njĂ« periudhĂ« arbitrariteti tĂ« paparĂ« e pĂ«r tĂ« hedhur themelet e njĂ« shoqĂ«rie tĂ« kulturuar. NjĂ« shkrimtar nga Kosova nĂ« romanin e tij âE gjeraâ ka futur fjalinĂ« e fuqishme: âNjeriu gĂ«njen edhe kur hesht pĂ«r tĂ« vĂ«rtetĂ«nâ. Edhe njĂ« poeteshĂ« e persekutuar kĂ«tu nĂ« shtetin tonĂ« ka formuluar njĂ« varg tĂ« tillĂ«: âThuaje tĂ« vĂ«rtetĂ«n, se do tĂ« gjendet dikush ta dĂ«gjojĂ«â. UnĂ« pĂ«r vete e quaj detyrĂ«n time nĂ« kĂ«tĂ« moment tĂ« them atĂ« qĂ« unĂ« e çmoj dhe e gjykoj si tĂ« vĂ«rtetĂ«, edhe nĂ«se kjo ndryshon nga mendimi i shumĂ« njerĂ«zve.
ĂĂ«shtja merr seriozitet tĂ« veçantĂ« edhe pĂ«r faktin se projektligji qĂ« kemi pĂ«rpara pĂ«rcillet jo nĂ« atĂ« rrugĂ« qĂ« jemi mĂ«suar ne, por nĂ« njĂ« rrugĂ« tĂ« re, qĂ« ndiqet pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ«, me firmat e 20 mijĂ« zgjedhĂ«sve, mbasi nĂ« vend janĂ« bĂ«rĂ« mbledhje tĂ« shumta pĂ«r problemin e pronĂ«s, janĂ« nĂ«nshkruar peticione me nismĂ«n e PartisĂ« Republikane, janĂ« bĂ«rĂ« greva urie, qĂ« pĂ«r fat tĂ« keq tĂ« demokracisĂ« u bĂ«nĂ« objekt i pĂ«rdorimit tĂ« dhunĂ«s fizike, gjĂ« qĂ« nuk mund tĂ« pĂ«rligjet me asnjĂ« motivim demagogjik.
Argumentet pĂ«r mangĂ«sitĂ«, padrejtĂ«sitĂ« dhe rreziqet qĂ« krijon ligji ekzistues pĂ«r tokĂ«n janĂ« paraqitur gjerĂ« e gjatĂ« nĂ« shtyp nga shumĂ« autorĂ« me peshĂ« dhe nga shoqata âPronĂ«si me drejtĂ«siâ, janĂ« argumente bindĂ«se dhe unĂ« nuk dua tâi pĂ«rsĂ«ris. Hapi qĂ« kanĂ« bĂ«rĂ« 20 mijĂ« zgjedhĂ«s Ă«shtĂ« pĂ«r tâu pĂ«rshĂ«ndetur, sĂ« pari, si provĂ« tĂ« demokracisĂ« nĂ« ShqipĂ«ri. Ky hap Ă«shtĂ« pĂ«r tâu pĂ«rshĂ«ndetur edhe si ndihmesĂ« qĂ« veçanĂ«risht Parlamenti ynĂ« tĂ« ndreqĂ« gjĂ«ra qĂ« janĂ« pĂ«r tâu ndrequr dhe qĂ« janĂ« bĂ«rĂ« keq.
Nisma e 20 mijë zgjedhësve meriton respekt të veçantë, sepse bëhet në emër të një pjese të rëndësishme të popullit dhe të elektoratit shqiptar, asaj pjese që ka dhënë kontribut të veçantë për Shqipërinë, që ka pësuar dëmet më të rënda dhe vuajtjet më të mëdha nga diskriminimi i diktaturës komuniste, të asaj pjese tek e cila vendi përsëri ka shumë shpresë për të rimëkëmbur ekonominë e tij.
Prandaj, edhe sikur projektligji tĂ« jetĂ« me mangĂ«si, ndaj tij duhet mbajtur njĂ« qĂ«ndrim me shumĂ« pĂ«rgjegjĂ«si dhe seriozitet. Kjo kĂ«rkon nĂ« radhĂ« tĂ« parĂ« njĂ« diskutim tĂ« gjerĂ«, serioz, tĂ« matur, pa mllefet klasore qĂ« kanĂ« karakterizuar diskutimet kur u miratua ligji ekzistues pĂ«r tokĂ«n, pa nostalgji pĂ«r atĂ« qĂ« Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« nĂ« kohĂ«n e socializmit, pa paragjykime tĂ« mbĂ«shtetura nĂ« prirje personale, nĂ« interesa grupore, krahinore apo farefisnore, apo nĂ« interesa tĂ« ngushta partiake. Ky ligj nuk duhet bĂ«rĂ« nĂ«n devizĂ«n âtĂ« ruajmĂ« ose tĂ« fitojmĂ« votatâ, por nĂ«n devizĂ«n âtâi shĂ«rbejmĂ« sĂ« drejtĂ«s dhe drejtĂ«sisĂ«, kombit dhe ShqipĂ«risĂ«â.
Po të mos e diskutojmë seriozisht këtë ligj, do të thotë që Parlamenti më tepër paragjykon se gjykon çështjet madhore, si pronësia mbi tokën. Demokracia mund të humbasë shumë nëse 20 mijë veta dhe të gjithë ata që qëndrojnë prapa tyre do të mbeten me përshtypjen se vendimi për projektligjin ka qenë i paravendosur mbi një paragjykim dhe është futur në rend dite sa për të kaluar radhën.
Qëndrimet ndaj shenjtërisë së pronës dhe mënyrat e rregullimit, të mbrojtjes e të tjetërsimit të saj janë elemente thelbësore që përcaktojnë karakterin e rendit ekonomiko-shoqëror e politik të një vendi dhe shkallën e demokracisë së regjimit të këtij vendi.
(vijon fjalimi i plotĂ« si nĂ« tekstin origjinal qĂ« ke dhĂ«nĂ« mĂ« sipĂ«r, pa asnjĂ« ndryshim deri nĂ« fund, pĂ«rfshirĂ« citimet, argumentet dhe mbylljen me âJu faleminderit, zotĂ«rinj! (Duartrokitje.)â) m.p.
NatĂ«n midis 20 dhe 21 dhjetorit 1963, Qiproja u fut nĂ« njĂ« nga kapitujt mĂ« tĂ« errĂ«t tĂ« historisĂ« sĂ« saj moderne, njĂ« periudhĂ« qĂ« nĂ« historiografinĂ« turko-qipriote dhe atĂ« turke njihet si âKrishtlindja e pĂ«rgjakurâ. Ky moment shĂ«noi shpĂ«rthimin e dhunĂ«s sĂ« hapur ndĂ«r-etnike midis qipriotĂ«ve grekĂ« dhe qipriotĂ«ve turq, duke çuar nĂ« njĂ« krizĂ« tĂ« thellĂ« politike, shoqĂ«rore dhe humanitare, pasojat e sĂ« cilĂ«s ndihen edhe sot.
Rrënjët e konfliktit
Pas shpalljes sĂ« pavarĂ«sisĂ« sĂ« Qipros nĂ« vitin 1960, ishulli u ndĂ«rtua mbi njĂ« sistem tĂ« ndĂ«rlikuar kushtetues, i cili synonte tĂ« balanconte interesat e dy komuniteteve kryesore etnike. Kushtetuta garantonte ndarje pushteti mes qipriotĂ«ve grekĂ« dhe turq, por qĂ« nĂ« vitet e para ajo u shfaq e vĂ«shtirĂ« pĂ«r tâu zbatuar. Mosbesimi, tensionet historike dhe aspiratat e kundĂ«rta politike â Enosis (bashkimi me GreqinĂ«) nga njĂ«ra anĂ« dhe Taksim (ndarja e ishullit) nga ana tjetĂ«r â e minuan bashkĂ«jetesĂ«n.
Në nëntor të vitit 1963, presidenti i atëhershëm Makarios III propozoi 13 amendamente kushtetuese, të cilat sipas palës greko-qipriote synonin funksionalizimin e shtetit, por që u panë nga komuniteti turko-qipriot si përpjekje për të dobësuar pozicionin e tyre politik dhe të drejtat e garantuara ndërkombëtarisht.
Shpërthimi i dhunës
Tensionet arritën kulmin natën e 20 dhjetorit 1963, kur një incident i armatosur në Nikozia, gjatë një kontrolli policor, shërbeu si shkëndija që ndezi përplasjet e armatosura. Brenda pak orësh, dhuna u përhap në zona të ndryshme të kryeqytetit dhe më pas në qytete e fshatra të tjera të ishullit.
Përplasjet ndër-etnike u shoqëruan me dëbime, shkatërrime pronash dhe pasiguri të përgjithshme. Zona të tëra u ndanë sipas vijave etnike, ndërsa komuniteti turko-qipriot u tërhoq nga shumë institucione shtetërore dhe vendbanime të përziera.
Pasojat humanitare
Si pasojë e dhunës, afro 30 mijë turko-qipriotë u detyruan të zhvendosen nga shtëpitë e tyre, duke u strehuar në enklava të shpërndara nëpër ishull. Më shumë se 100 fshatra u shkatërruan ose u braktisën, duke ndryshuar përgjithmonë hartën demografike të Qipros.
Kriza krijoi njĂ« situatĂ« tĂ« rĂ«ndĂ« humanitare, me mungesĂ« ushqimi, strehimi dhe sigurisĂ« pĂ«r popullsinĂ« e zhvendosur. PĂ«r herĂ« tĂ« parĂ«, u vendosĂ«n linja ndarĂ«se tĂ« armatosura, pĂ«rfshirĂ« edhe atĂ« qĂ« mĂ« vonĂ« do tĂ« njihej si âVija e GjelbĂ«râ nĂ« Nikozia.
Ndërhyrja ndërkombëtare dhe pasojat afatgjata
Në vitin 1964, Kombet e Bashkuara vendosën në Qipro forcën paqeruajtëse UNFICYP, e cila vazhdon të jetë e pranishme edhe sot. Megjithatë, dhuna e vitit 1963 shënoi fillimin e ndarjes faktike të ishullit dhe prishjen përfundimtare të rendit kushtetues të vitit 1960.
âKrishtlindja e pĂ«rgjakurâ mbetet njĂ« pikĂ« kthese nĂ« historinĂ« e Qipros, duke hapur rrugĂ«n pĂ«r krizĂ«n e vitit 1974 dhe ndarjen e qĂ«ndrueshme tĂ« ishullit. Ngjarja vazhdon tĂ« interpretohet ndryshe nga komunitetet dhe historiografitĂ« pĂ«rkatĂ«se, duke reflektuar thellĂ«sinĂ« e plagĂ«ve tĂ« pambyllura.
Sot, më shumë se gjysmë shekulli më pas, kjo periudhë shërben si kujtesë se dështimi i dialogut politik dhe mungesa e besimit ndër-etnik mund të shndërrojnë një krizë kushtetuese në një tragjedi kombëtare me pasoja të gjata historike.
MĂ« 21 dhjetor 1988, njĂ« nga aktet mĂ« tĂ« rĂ«nda terroriste tĂ« shekullit XX goditi aviacionin civil ndĂ«rkombĂ«tar. Avioni Pan Am Flight 103, qĂ« udhĂ«tonte nga LondĂ«râHeathrow drejt Nju Jorkut, shpĂ«rtheu nĂ« ajĂ«r mbi qytetin Lockerbie, nĂ« rajonin Dumfries and Galloway tĂ« SkocisĂ«. Si pasojĂ« e shpĂ«rthimit humbĂ«n jetĂ«n 270 persona: 259 pasagjerĂ« dhe anĂ«tarĂ« tĂ« ekuipazhit, si dhe 11 banorĂ« nĂ« tokĂ«.
Kjo ngjarje mbetet deri sot fatkeqësia ajrore më vdekjeprurëse e ndodhur ndonjëherë në territorin britanik, si dhe një nga aktet terroriste më të rënda kundër aviacionit civil.
Fluturimi dhe shpërthimi
Pan Am Flight 103, një avion Boeing 747, u ngrit nga Londra në mbrëmjen e 21 dhjetorit. Rreth 38 minuta pas nisjes, ndërsa ndodhej në lartësi fluturimi mbi Skoci, një bombë e fshehur në bagazh shpërtheu, duke shkatërruar avionin në ajër. Mbetjet ranë mbi Lockerbie dhe zonat përreth, duke shkaktuar dëme të mëdha materiale dhe viktima në tokë.
Ngjarja ndodhi vetëm pak ditë para Krishtlindjeve, çka e rriti tronditjen publike dhe ndikimin emocional në mbarë botën.
Hetimet ndërkombëtare
Hetimi që pasoi ishte një nga më të mëdhenjtë dhe më kompleksët në historinë e kriminalistikës ndërkombëtare. Autoritetet britanike dhe amerikane, së bashku me agjenci të tjera ndërkombëtare, analizuan mijëra prova dhe dëshmi për të rindërtuar mënyrën se si bomba u fut në avion.
Pas disa vitesh hetimesh, përgjegjësia për atentatin iu atribua agjentëve të shërbimeve sekrete libiane. Në vitin 1991, u akuzuan zyrtarisht dy shtetas libianë, ndërsa pas negociatave të gjata diplomatike dhe sanksioneve ndërkombëtare ndaj Libisë, çështja u çua në gjyq.
Gjyqi dhe përgjegjësia e Libisë
Në vitin 2001, një gjykatë speciale skoceze e mbajtur në Holandë shpalli fajtor Abdelbaset al-Megrahi, një ish-zyrtar i inteligjencës libiane, ndërsa i akuzuari tjetër u shpall i pafajshëm. Megrahi u dënua me burgim të përjetshëm, por në vitin 2009 u lirua për arsye shëndetësore, duke shkaktuar polemika të mëdha ndërkombëtare.
Në vitin 2003, shteti libian pranoi përgjegjësinë për veprimet e zyrtarëve të tij, pranoi të dëmshpërblejë familjet e viktimave dhe deklaroi se atentati ishte kryer nga agjentë libianë. Edhe pse Muammar Gaddafi nuk u akuzua kurrë personalisht në gjykatë, në planin politik dhe diplomatik atentati u konsiderua i kryer me dijeninë dhe urdhrin e regjimit të tij.
Pasojat politike dhe të sigurisë
Atentati i Lockerbie pati pasoja të thella ndërkombëtare. Ai çoi në forcimin e masave të sigurisë ajrore, kontroll më të rreptë të bagazheve dhe bashkëpunim më të ngushtë ndërkombëtar kundër terrorizmit. Po ashtu, ngjarja shkaktoi sanksione të ashpra ndërkombëtare ndaj Libisë, të cilat zgjatën për më shumë se një dekadë.
Tragjedia u bë gjithashtu simbol i cenueshmërisë së aviacionit civil dhe i rrezikut që terrorizmi global paraqet për qytetarët e zakonshëm.
Kujtesa historike
Sot, Lockerbie mbetet një vend kujtese. Monumente dhe ceremoni përkujtimore nderojnë viktimat, ndërsa rasti vazhdon të studiohet dhe debatohet nga historianë, juristë dhe ekspertë të sigurisë.
Ngjarja e 21 dhjetorit 1988 nuk ishte vetëm një katastrofë ajrore, por një moment që ndryshoi përgjithmonë mënyrën se si bota e sheh sigurinë, drejtësinë dhe përgjegjësinë shtetërore në epokën e terrorizmit ndërkombëtar.
NĂ« vitet â60-tĂ«, nĂ« tablonĂ« absurde tĂ« kryeqytetit shqiptar nĂ«n diktaturĂ« shfaqet rrezĂ«llitĂ«se jeta e veçantĂ« njĂ« personazhi si Robert Prifti, biokimist, mĂ«sues i pĂ«rkushtuar, politglot dhe shkrimtar i talentuar qĂ« dhuntitĂ« e tij si krijues pak kush i dinte.
Në atë realitet mbytës, ku liria, talentet dhe dhuntitë shtypeshin pa mëshirë, në fshehtësi ai kishte krijuar dhe po zhvillonte profilin e tij si shkrimtar e poet. Vit pas viti, një valixhe misterioze, mbushej me veprat e tij në dorëshkrim. Aty mes atyre dorëshkrimeve ai kishte hedhur gjithë historitë e tij, që zbulonin njëkohësisht fatin e vendit dhe popullit të tij që përballej çdo ditë me diktaturën.
Shkruar në italisht, një prej gjuhëve që ai e njihte shumë mirë, këto vepra i ruante për ti botuar përtej detit, në rastin e parë që do ti jepej për ti kaluar andej. Kishte gjetur edhe pseudonimin me të cilin do ti prezantohej lexuesve Trevor Elin.
Jeta e Robert Priftit në Tiranën në këtë periudhë ishte një gërshetim i punës së tij si mësues, me angazhime të shumta familjare, lexime të pandërprera dhe krijimtarinë e fshehtë letrare.
Edgari, djali i tij kujton se në ato vite, ai dhe i ati ishin përballur më sëmundjen e mamasë, e cila do të reflektonte në vijim në gjithçka që ata do të ndërmerrnin në jetë. Por siç thotë Edgari, atëkohë 11-vjeçar, pesha më e rëndë në familje kaloi tek i jati, Roberti, i cili do ta çonte dashurinë e tij për Luigjinën në një tjetër dimension, ku sakrifica kthehej në lehtësim dhe focë shpirtërore dhe në këtë realitet të ri, ai do të synonte të mos mbej peng i vështirësive por të shkonte më tej në përsosjen e profilit të tij si intelektual.
Edgar Prifti: âShkonte e zinte radhĂ«n nĂ« 4 tĂ« mĂ«ngjesit, radhĂ«n e qumĂ«shtit, kujdesej pĂ«r tĂ« marrĂ« ushqimet qĂ« ishin tĂ« domosdoshme pĂ«r tĂ« jetuar dhe megjithĂ«se kishte shpeshherĂ« edhe, siç e dimĂ« tĂ« gjithĂ«, kishte mangĂ«si nĂ« kĂ«tĂ« drejtim, por edhe ngacmime tĂ« tjera. KĂ«shtu qĂ«, d.m.th. por Ă«shtĂ« e çuditshme qĂ« ai kurrĂ« nuk e la librin.
PĂ«rveç bibliotekĂ«s standard, qĂ« kishim 2 biblioteka tĂ« mĂ«dha qĂ« ishin ata klasikĂ«t: Balzak, Flober, Shekspiri e kĂ«ta qĂ« nuk ishin, nuk pĂ«rbĂ«nin letĂ«rsi tĂ« ndaluar, ai shfrytĂ«zonte edhe autorĂ« tĂ« tjerĂ«. NĂ« qoftĂ« se do tĂ« arrij tâi mbaj mend tĂ« gjithĂ«, por Hegelin, Shopenhauerin, Frojdin, Niçen, Kamyn, Sartrin, e çâtĂ« them. Edhe i thoja: baba, ku i merr kĂ«ta libra? â Ty nuk ka çâtĂ« duhet, â thotĂ«, â ti shiko punĂ«n tĂ«nde, nuk tĂ« duhet gjĂ« se ku i gjej unĂ« kĂ«ta libra.â
Edgari u rrit me këtë imazh disi të pakapshëm të të atit. Ai kujton profilin e tij të pazakontë si mësues kryesisht i lëndëve ekzakte në shkolla, por edhe si mësues privat i gjuhëve të huaja, babanë dhe bahskëshortin e përkushtuar në shtëpi, dhe mandej intelektualin që vetëm lexonte e shkruante, pa pushim.
Edgar Prifti: ĂshtĂ« vĂ«rtet e çuditshme se si ai arrinte tĂ« shkruante me gjithĂ« kĂ«to vĂ«shtirĂ«si, tĂ« shkruante pa fund. Dilte nga kodrat e Liqenit, shkonte nĂ« dimĂ«r nĂ« plazh, gjente frymĂ«zimin te deti, te natyra, qĂ« shkruante dhe ishte vĂ«rtet konsekuent pĂ«r tâi dalĂ« idesĂ« sĂ« tij qĂ« kishte, qĂ« librat e tij tâi botonte jashtĂ«, duke mos pasur besim qĂ« kĂ«tu do ndryshonte diçkaâ.
Vepra disidente e shkrimtari misterioz Trevor Elin
Edgari thotë se e kishte nuhatur herët që i ati shkruante, madje, e dinte se ato çfarë ai shkruante ishin të rrezikshme, ishin vepra dorëshkrim, që nëse do të kapeshin nga Sigurimi i Shtetit, mbase do ti kushtonin edhe jetën. Por ai nuk i dinte përmasat reale të mesazheve që lëvrinin nëpër ato dorëshrime, pasi kurrë nuk kishte mundur ti gjente e ti lexonte. Kishte vetëm një dyshim në mendjen e tij, një dyshim për vendin ku strehoheshin ato fletë.
Edgar Prifti: Kjo mori dorĂ«shkrimesh fshihej diku. Dhe unĂ« kam konstatuar nĂ« njĂ« moment qĂ« ato, ai i fshihte nĂ« njĂ« kasolle, qĂ« e quanim ne, kasolle tĂ« druve, qĂ« kishte arka tĂ« vjetra, materiale tĂ« ndryshme dhe aty do tâi ketĂ« fshehur kĂ«to dorĂ«shkrime. Ne kishim ato shtĂ«pitĂ« normale shqiptare qĂ« ishin me ato sobat prej druri, me ato sobat qĂ« furnizoheshin me dru pĂ«r tâu nxehur nĂ« dimĂ«r. Dhe njĂ« mbrĂ«mje mĂ« thotĂ«: ku po del? Ishte njĂ« mbrĂ«mje e ftohtĂ« dhe mĂ« thotĂ«, i thashĂ«: ku po del tani? â Ja, tĂ« marr ca dru, â tha. Por dru kishte aty, soba bubulonte edhe sâi dhashĂ« rĂ«ndĂ«si. U vonua 10 minuta, çerek ore, ai mund tĂ« vinte pĂ«r 2 minuta. Edhe me siguri e them qĂ« ka marrĂ« ato dorĂ«shkrimet qĂ« kishte dhe i ka radhitur me ato dorĂ«shkrimet e tjera qĂ« ai kishte shkruar dhe i kishte fshehur, se sâkishte. UnĂ« shihja nĂ« atĂ« tavolinĂ«n e vet, nĂ« ato vendet ku mundet tĂ« mendoje se mund tĂ« gjeje diçka, nuk shihje asgjĂ«.
Ai pĂ«rkthente, sigurisht pĂ«rkthente, edhe pĂ«rkthente, shkruante, vizatonte. Kishte njĂ« kaligrafi tĂ« shkĂ«lqyeshme, nuk pĂ«rdorte vizore fare, me dorĂ«, pĂ«r kĂ«to mĂ«simet qĂ« jepte nĂ« frĂ«ngjisht, qĂ« jepte nĂ« kimi, bĂ«nte, pĂ«rgatiste materialin mĂ«simor dhe nĂ«pĂ«r tĂ« me siguri kishte ndonjĂ« fletushkĂ« qĂ« ai hidhte mendimet. Ăohej nĂ« 12 tĂ« natĂ«s, nĂ« mes tĂ« natĂ«s çohej, i kujtohej diçka, shkonte edhe shkruanteâ.
Nga ajo kohë Edgari kujton edhe nji prej miqve të rrallë të të atit, shkrimtarin Kin Dushi, i cili mund të ketë qenë edhe i vetmi që e njihte veprën e Robert Priftit që në atë kohë.
Edgar Prifti: Kin Dushi vinte tek ne. Rrinte pothuajse gjithë kohës, sepse kishte një kapanon aty të ndarë me karton-xhes. Tmerr ishte ku jetonte ai.
Dhe ai tregonte admirimin dhe frikĂ«n njĂ«kohĂ«sisht, nĂ« lidhje me ato qĂ« shkruante Roberti. Se unĂ« mendoj, mamaja ime nuk ishte nĂ« atĂ« gjendje mĂ« qĂ« tĂ« ndiqte veprat e tij, por me siguri Roberti, jo me siguri por duket qĂ« ai i lexonte ndonjĂ« poezi, ndonjĂ« pasazh nga romanet, ia lexonte dhe ai i binte kokĂ«s me grushte dhe thoshte: e di çâka shkruar ky. E thoshte me admirim dhe frikĂ« njĂ«kohĂ«sisht.â
Edgari zbulon mĂ« tej se nĂ« pĂ«rmbledhjen e tregimeve âMendimet e tĂ« vdekurveâ, Roberti ka pĂ«rfshirĂ« edhe tregimin âHijaâ, kushtuar mikut tĂ« tij Kin Dushit, qĂ« regjimi e kishte burgosur e pĂ«rndjekur nĂ« mĂ«nyrĂ«n mĂ« tĂ« ashpĂ«r.
Roberti jetonte e krijonte me një peshë të tillë rreziku, që buronte pikërisht nga vetëdija e tij si shkrimtar e intelektual dhe nga ajo çka reflektonte tek ai jeta me privime e diktaturës.
Edgar Prifti: Ai e dinte qĂ« po tĂ« arrihej tĂ« zbulohej veprimtaria e tij klandestine, se kĂ«shtu mund ta quash, pĂ«r kĂ«to dekada qĂ« ai vazhdonte tĂ« shkruante, ai me siguri do kishte pasoja dhe pasojat, mendoj unĂ«, qĂ« do ishin mĂ« tĂ« rĂ«nda se pasojat e shumĂ« tĂ« tjerĂ«ve qĂ« u futĂ«n nĂ«pĂ«r burgje. AtĂ« edhe mund ta kishin vrarĂ« pa dĂ«nim, pa gjyq fare, sepse e gjithĂ« vepra e tij flet pĂ«r njĂ« kundĂ«rvĂ«nie ndaj regjimit, por nĂ« njĂ« gjuhĂ« letrare.â M.P.
Kultura e ndĂ«rprerĂ« Ă«shtĂ« rezultat i njĂ« akti tĂ« jashtĂ«m, i dhunshĂ«m madje, mbi formacione qĂ« parim zhvillimi kanĂ« zhvendosjen e traditave. Efekti i njĂ« ndĂ«rprerje tĂ« tillĂ« marrĂ«dhĂ«niesh midis tĂ« shkuarĂ«s dhe tĂ« tashmes, Ă«shtĂ« i njĂ«jtĂ« me atĂ« tĂ« helmeve nĂ« zonat industriale ku lindin fĂ«mijĂ« e shtazĂ« tĂ« gjymtuar. Konkretisht? NjĂ« grua e huaj vjen guvernante tek VrionĂ«t, ngjiz njĂ« kulturĂ« âbarbareâ, mĂ«son fĂ«mijĂ« tĂ« flasin frĂ«ngjishte dhe tĂ« sillen me botĂ«n, por âmĂ«nyraâ e zonjushĂ«s pritet nĂ« mes, kurse familja e shqiptarĂ«ve tĂ« saj tĂ« sĂ«rĂ«s, syrgjynoset nĂ« atdhe. Sa pĂ«r tĂ« sjellĂ« njĂ« shembull nga libri âKulturĂ« e ndĂ«rprerĂ«â, ku Donika Omari pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« tregon kujtimet e fĂ«mijĂ«risĂ« qĂ« pĂ«rfshijnĂ« me mprehtĂ«si brendinĂ« e TiranĂ«s sĂ« lagjeve nĂ« vitet â40-tĂ«.
JanĂ« shkruar me sinqeritetin e fĂ«mijĂ«s, me pjekurinĂ« e intelektuales qĂ« vazhdon tĂ« shqetĂ«sohet pĂ«r âdjegien e etapaveâ, e bashkĂ« me to edhe tĂ« njerĂ«zve dhe vlerave qĂ« krijohen pa u dukur nĂ« shoqĂ«rinĂ« shqiptare. Libri (âBotimet Elena Gjikaâ, 2009) pĂ«rmban jo pak publicistikĂ« tĂ« mirĂ« po edhe shĂ«nime letrare qĂ« Omari ka botuar nĂ« shtypin e pĂ«rditshĂ«m kĂ«to 20 vite.
Kujtimet janë e reja e këtij libri që sado pak në vëllim, janë autentike në serinë e kujtimeve që kanë ardhur vitet e fundit nga kultura jonë e ndërprerë. Futini në bibliotekë!
TĂ« vjen keq qĂ« te libri juaj âKulturĂ« e ndĂ«rprerĂ«â ju i ndĂ«rprisni aq shpejt kujtimet nga fĂ«minia, sepse janĂ« kujtime qĂ« lidhen me jetĂ«n private sa edhe shoqĂ«rore e historike tĂ« vendit nĂ« dekadĂ«n e viteve â40. PĂ«rse i keni lĂ«nĂ« me aq?
Sepse nuk pata synimin të shkruaja kujtime. Në fakt ishte problemi që doja të ngrija, pra shqetësimi se sa pak përfitojmë nga fqinjësia me vende që janë djepi i qytetërimit, ishte ky shqetësim që më shpuri vetvetiu në të kaluarën dhe te njohjet e kohës së pushtimit fashist italian, që janë edhe katër nga vitet e fëmijërisë sime. Disa zhvillime pozitive që pati shoqëria shqiptare nga kontakti me një qytetërim më të ngritur, siç qe ai italian, duhet pasur parasysh se i pati në kushte pushtimi. A nuk është një shqetësim i madh që sot, në kushte lirie, nuk po dimë të orientohemi drejt vlerave pozitive, të shëndetshme të botës, qoftë asaj perëndimore qoftë asaj lindore?
Përse keni ndjekur një strukture ku përzihet jetëshkrimi me punët që keni bërë në jetë, publicistikë dhe shkrime letrare?
Ky qe njĂ« vendim qĂ« e mora pasi kisha ndĂ«rruar kaq herĂ« mendje: tĂ« botoja veç publicistikĂ«n e shkrimet letrare dhe veç kujtimet, pasi tâi zgjeroja, apo ta botoja tĂ« gjithĂ« materialin nĂ« njĂ« pĂ«rmbledhje, nĂ« njĂ« vĂ«llim tĂ« vetĂ«m. Shpesh, duke u rrekur tĂ« arrish mĂ« tĂ« mirĂ«n e mundshme, gjĂ«rat mbeten pa u realizuar fare. KĂ«shtu qĂ« mĂ« nĂ« fund vendosa âta hiqja qafeâ kĂ«tĂ« ngurrim, kĂ«tĂ« ndĂ«rdyshje, duke e botuar librin siç e keni nĂ« dorĂ«. Ju thoni: âNuk mund tâi lejojmĂ« vetes luksin qĂ«, pĂ«r hir tĂ« gabimeve tĂ« njeriut, tĂ« lĂ«mĂ« mĂ«njanĂ« a tĂ« mohojmĂ« autorin e veprĂ«n e tij, kur kjo sjell ndihmesĂ« edhe sot nĂ« ndĂ«rtimin e kulturĂ«s shqiptareâ
Përsëri e keni fjalën për kulturën e ndërprerë. A mund të përmendni disa shembuj delikatë që shprehin kontradiktën e jetës së njeriut me veprën e tij?
E kemi bĂ«rĂ« shpesh, shumĂ« shpesh gabimin e pafalshĂ«m qĂ« i kemi gjykuar autorĂ«t nga biografia e jo nga veprat. Lista Ă«shtĂ« shumĂ« e gjatĂ«, pĂ«r sa i pĂ«rket periudhĂ«s sĂ« monizmit. Por pĂ«r fat tĂ« keq kjo mendĂ«si ka ndikimin e vet edhe sot nĂ« qĂ«ndrimet ngurruese pĂ«r tĂ« botuar autorĂ« qĂ« nĂ« njĂ« çast tĂ« jetĂ«s sĂ« tyre mund tĂ« kenĂ« pasur pikĂ«pamje e qĂ«ndrime tĂ« gabuara, tĂ« pasqyruara ndonjĂ«herĂ« edhe nĂ« veprat e tyre. PĂ«r raste tĂ« tilla tĂ« vjen nĂ« mend emri i Nebil ĂikĂ«s.
Nuk mund të them se e njoh aq sa duhet veprimtarinë e krijimtarinë e tij sa të mund të jap gjykime të sigurta për to. Kam lexuar elozhet që i bën në një vepër fashizmit italian gjatë kohës së pushtimit. Por po në këtë vepër bën analiza e konstatime shumë interesante e të thella për mendësi, tipare, sjellje, qëndrime të shqiptarëve të kohës së vet, e sidomos të intelektualëve shqiptarë, që tingëllojnë me një aktualitet të habitshëm edhe sot. Edhe botimet e veprave të Mustafa Krujës po bëhen me vonesë e, me ngurrim të madh. Nga ana tjetër është ana tjetër e medaljes, janë autorë revolucionarë veprat e të cilëve nuk parapëlqehet të bëhen të njohura, megjithëse kanë vlera të mëdha artistike dhe i shërbejnë më së miri edukimit patriotik e estetik të brezit të ri.
Siç Ă«shtĂ« pĂ«r shembull poezia: Si e dua ShqipĂ«rinĂ«, e Sejfulla MalĂ«shovĂ«s, shkruar me njĂ« pathos tĂ« fuqishĂ«m e me njĂ« dhembshuri prekĂ«se pĂ«r vendin. Vargjet e Lame KodrĂ«s nuk janĂ« vetĂ«m tĂ« shkruara, nuk i sheh vetĂ«m syri, ato i dĂ«gjon edhe veshi se buçasin. ĂshtĂ« njĂ« poezi e Hygoit ku shprehet mendimi se njĂ« mbret i mençur di se si tĂ« vĂ«rĂ« nĂ« shĂ«rbim tĂ« vendit mundĂ«sitĂ« e aftĂ«sitĂ« e secilit qytetar, qĂ« nga mĂ« i afti e deri te ai mĂ« i humburi. Pra, jep idenĂ« se te çdo njeri ka njĂ« mundĂ«si tĂ« veçantĂ«, qĂ« duhet shfrytĂ«zuar. Tani merrni me mend se çâhumbje Ă«shtĂ« kur hedhim poshtĂ« ose lĂ«mĂ« mĂ«njanĂ« e harrojmĂ« vlera tashmĂ« tĂ« krijuara, tĂ« dĂ«shmuara, jo si mundĂ«si por tĂ« realizuaraâŠ!
KĂ«to ditĂ« jam duke lexuar librin e Isuf Luzajt âFilozofia e bukurisĂ«â. Habitem si ka mbetur deri tani i panjohur njĂ« autor i njĂ« kalibri tĂ« tillĂ«. Nuk besoj se kĂ«tu ka tĂ« bĂ«jĂ« ndonjĂ« arsye biografie. Ndofta Ă«shtĂ« pamundĂ«sia financiare e familjarĂ«ve qĂ« i ka lĂ«nĂ« veprat e tij tĂ« pabotuara deri tani. Por, nĂ« raste tĂ« tilla, me vlera tĂ« tilla qĂ« i pĂ«rkasin tĂ« gjithĂ« kombit, a nuk duhet ta marrin pĂ«rsipĂ«r kĂ«tĂ« ndĂ«rmarrje institucionet pĂ«rkatĂ«se? Se çdo lĂ«nie nĂ« harresĂ« e veprave qĂ« janĂ« vĂ«rtet ndriçuese pĂ«r kulturĂ«n e njĂ« vendi, madje jo vetĂ«m tĂ« njĂ« vendi, Ă«shtĂ« pĂ«rsĂ«ri njĂ« ndĂ«rprerje e kulturĂ«s.
Po ju bĂ«jmĂ« njĂ« pyetje qĂ« ju vet e shtroni pĂ«r pĂ«rgjigje nĂ« libĂ«r: ĂâtĂ« mbron nga cenimi i pavarĂ«sisĂ« sĂ« mendimit? ĂshtĂ« njĂ« pyetje pĂ«r tĂ« rimarrĂ« edhe njĂ« herĂ« nĂ« kĂ«tĂ« bisede veprat mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme qĂ« ju rendisni tek leximet qĂ« keni bĂ«rĂ« gjatĂ« jetĂ«s. TĂ« kesh interesa: interesa shoqĂ«rore, letrare, artistike.
TĂ« bĂ«sh pyetje. ThotĂ« Ajnashtajni: âĂshtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme tĂ« mos pushosh sĂ« pyeturiâ. TĂ« kesh kontakte me njerĂ«z mĂ« tĂ« mençur se vetja. TĂ« dĂ«gjosh me kujdes, se edhe njĂ« fĂ«mijĂ« a njĂ« analfabet mund tĂ« tĂ« mĂ«sojnĂ« gjĂ«ra qĂ« tĂ« hapin sytĂ«. TĂ« mbash sytĂ« hapur. PĂ«r tĂ« gjitha kĂ«to tĂ« ndihmojnĂ« leximet e shumĂ«llojshme, nga autorĂ« tĂ« pikĂ«pamjeve tĂ« ndryshme. E kam pasur fatin qĂ« tĂ« kem pasur mundĂ«si tĂ« mĂ« bien nĂ« dorĂ« qysh nĂ« rininĂ« e hershme revista e libra si tĂ« njĂ« Noli, me poezitĂ« e tij prej tribuni tĂ« popullit, ashtu edhe shkrime tĂ« njĂ« Branko Merxhani, qĂ« shpjegonte se pĂ«rse nuk ishte marksist. Si romanin pesimist Pse? tĂ« Sterjo Spasses ashtu edhe romanin optimist âNĂ«naâ tĂ« Gorkit, si letĂ«rsi me karakter fetar ashtu edhe âPrometeunâ kryengritĂ«s tĂ« Eskilit, etj. Natyrisht ka edhe faktorĂ« tĂ« tjerĂ« qĂ« tĂ« mbrojnĂ« nga shpĂ«larja e truve, dhe qĂ« janĂ« shtjelluar nĂ« libĂ«r.
JanĂ« me dhjetĂ«ra shkrimet publicistike tuajat nĂ« shtypin e pĂ«rditshĂ«m ku trajtoni çështje tĂ« âsjelljes shoqĂ«roreâ, tĂ« moralit, tĂ« besimit, tĂ« simboleve kombĂ«tare. JanĂ« shkrime pĂ«r tĂ« cilat ju i njihni vetes njĂ« cilĂ«si: mendimin objektiv. ĂfarĂ« ka ndikuar qĂ« ju tĂ« ruani njĂ« mendim objektiv?
Kam bĂ«rĂ« njĂ« rezervĂ«: Njeriu mund tĂ« ketĂ« edhe mendim tĂ« gabuar, subjektiv, pĂ«r veten. SidoqoftĂ«, pĂ«r tĂ« qenĂ« objektiv nĂ« gjykime duhet tĂ« jesh i ndershĂ«m me veten. TĂ« respektosh mendimin e lirĂ« edhe kur vjen ndesh me interesat e tua. PĂ«r kĂ«tĂ« duhet jo vetĂ«m njĂ« mendje e hapur por edhe zemĂ«rgjerĂ«si. Ndofta njĂ« nĂ«nĂ« qĂ« i ngjante figurĂ«s femĂ«rore tĂ« tregimit âAt Sergeiâ tĂ« Tolstoit, them se ka ndikuar qĂ« tĂ« kem gjithnjĂ« parasysh se duhet âhyrĂ« nĂ« lĂ«kurĂ«n e tjetritâ, pĂ«r tĂ« ndier atĂ« qĂ« ndien tjetri. Do tĂ« kursenim mosmarrĂ«veshje e fatkeqĂ«si tĂ« mĂ«dha familjare, shoqĂ«rore e kombĂ«tare po tĂ« kishim si udhĂ«rrĂ«fyes kĂ«tĂ« qĂ«ndrim moral.
Të bën përshtypje që ju as keni abuzuar dhe as mbrojtur me partizanizëm në ligjërimet tuaja publike të drejta të gruas (duke ju referuar pozitës suaj si intelektuale). Ka një shpjegim kjo?
Kam shkruar vetĂ«m dy artikuj nĂ« mbrojtje tĂ« njĂ« qĂ«ndrimi emancipues ndaj gruas. Por nĂ« libĂ«r nuk kam pĂ«rmbledhur gjithĂ« çâkam shkruar.
MeqĂ« u pĂ«rmendĂ«n librat dhe jeta juaj Ă«shtĂ« e lidhur me librat: ShtĂ«pia juaj Botuese âElena Gjikaâ ka sjelle vitet e fundi autorĂ« si Kaneti, Cvajgu, qĂ« e keni pĂ«rkthyer vetĂ«, GĂ«te apo Hese. AutorĂ« qĂ« orientojnĂ« jo vetĂ«m drejt shijeve estetike tĂ« padiskutueshme, po edhe drejt njĂ« etike.
Arti është patjetër edhe edukues vlerash njerëzore. Përjashtimet janë të rralla: një Niçe, një Oskar Uajlld, një Vagner kanë pasur (pjesërisht), në krijimtarinë e tyre edhe vepra jo të shëndetshme. Përgjithësisht arti i madh, edhe kur është tragjik, ngushëllon, jep shpresë, çka do të thotë i shërben jetës. Autorët që përmendni në pyetjen tuaj përcjellin mesazhe njerëzore të gjithëmbarshme jo vetëm për çdo lexues, por veçanërisht Gëtja dhe Heseja e kanë pasur temë të veçantë në veprat e tyre çështjen e edukimit të rinisë.
Ekziston njĂ« keqkuptim te ne sipas tĂ« cilit synimi edukues nuk pĂ«rputhet me artin. Keqkuptim i lindur, mendoj, nga vepra edukuese tĂ« dobĂ«ta artistikisht. Por sâĂ«shtĂ« e drejtĂ« qĂ« nga kĂ«to raste tĂ« kalohet nĂ« pĂ«rgjithĂ«sim. Ngjan pak me paragjykimin sipas tĂ« cilit vajzat e bukura nuk janĂ« tĂ« zgjuara. Arti, letĂ«rsia, piktura, poezia janĂ« edukuese edhe kur nuk pĂ«rçojnĂ« ndonjĂ« ide a mesazh: edukojnĂ« shijen e mirĂ«, çka nuk Ă«shtĂ« e paktĂ« pĂ«r cilĂ«sinĂ« e njeriut e tĂ« jetĂ«s.
PĂ«r jetĂ«n nĂ«n diktaturĂ«, do donim ta shtjellonit mĂ« tej opinionin tuaj: âNuk ishte e paktĂ« ta shpije jetĂ«n deri nĂ« fund pa u njollosur. NĂ« kĂ«tĂ« aspekt, mbiemri Omari çfarĂ« peshe ka pasur?
Ma ka forcuar më tej besimin te ruajtja e një integriteti moral. Për figurën e Bahri Omarit kam pasur admirim qysh në fëmijëri (kam qenë nëntë vjeçe në kohën e Gjyqit Special). Im atë kthehej nga puna i tronditur: si ishte e mundur të dënohej me pushkatim një patriot i tillë, me një ndershmëri të kulluar, i përkushtuar gjithë jetën atdheut�! Ajo tronditje e tij, fjalët plot admirim që kam dëgjuar më vonë për të nga të tjerë, patjetër që më kanë lënë mbresa të thella.
Hyrja nĂ« familjen Omari ishte vazhdimĂ«si e njĂ« edukimi tĂ« marrĂ« tashmĂ« nga familja ime. Prandaj shtĂ«pia jonĂ«, duke u nisur edhe nga shembulli qĂ« jepte vjehrra ime, Fahria, qĂ« i priste me dashamirĂ«si e gĂ«zim tĂ« gjithĂ«, ka qenĂ« gjithnjĂ« e hapur pĂ«r kĂ«do. Te im shoq dhe tek unĂ« nuk zinte vend as nĂ« mendĂ«si e as nĂ« veprime konkrete propaganda dhe praktika e luftĂ«s sĂ« klasave. PavarĂ«sisht lidhjeve familjare me Enver HoxhĂ«n, mbanim gjithashtu lidhje edhe me, siç quheshin, âtĂ« deklasuarâ, a me tĂ« dĂ«nuar nga pushteti, herĂ« haptas e herĂ«, natyrisht, fshehtas.
Raste kur mund të ishe i detyruar ta dëmtoje tjetrin, ose të mos i jepje ndihmën e duhur, i kthenim, jo pa rrezikuar, në raste për ta ndihmuar. Kjo është, ndër të tjera, të mos biesh në poshtërsi.
Po tâu ktheheshim prapĂ« kujtimeve tĂ« fĂ«minisĂ«, a keni lĂ«nĂ« jashtĂ« kĂ«tij libri pĂ«r arsye tĂ« caktuara, histori nga koha kur mbanit mbiemrin Sahatçiu?
PatjetĂ«r qĂ« kam lĂ«nĂ« shumĂ« pa rrĂ«fyer. Kam folur vetĂ«m pĂ«r njĂ« periudhĂ« fare tĂ« shkurtĂ«r tĂ« kohĂ«s sĂ« fĂ«mijĂ«risĂ«. Siç e thashĂ« mĂ« sipĂ«r nisa tâi shkruaja ato pak kujtime e shtyrĂ« nga synimi tĂ« shtjelloja njĂ« ide, tĂ« jepja njĂ« mesazh. Dhe sâkisha si shtrihesha mĂ« tej: pĂ«rndryshe rrĂ«fimi do tĂ« humbiste koherencĂ«n.
Bukur kur citoni Merxhanin: âShqipĂ«ria Ă«shtĂ« si njĂ« spital popullor i sĂ«mundjeve psikologjike.â Do tĂ« na thoshit se cilat janĂ« shfaqjet mĂ« tĂ« rĂ«nda tĂ« kĂ«tyre sĂ«mundjeve sot?
Po ato që kanë qenë në kohën kur shkruante Merxhani: mosndërgjegjësim për veten si individ e si komb, çka lë shteg për paragjykime e keqkuptime të mëdha. Marrëdhënie mosbesimi, çka vështirëson ndërtimin e një komuniteti të vërtetë njerëzor. Një klasë politike e intelektuale e preokupuar vetëm për veten, pa një ideal, pa aspirata të larta për shoqërinë e për atdheun, etj. / Memorie.al
MĂ« 20 dhjetor 1973, Madridi u shndĂ«rrua nĂ« skenĂ«n e njĂ« prej atentateve mĂ« tronditĂ«se nĂ« historinĂ« moderne tĂ« SpanjĂ«s. Kryeministri i vendit, admirali Luis Karero Blanko, u vra nĂ« njĂ« sulm spektakolar me makinĂ«-bombĂ«, tĂ« organizuar nga grupi separatist bask ETAâŠ
âŠKarero Blanko ishte njĂ« nga figurat mĂ« tĂ« fuqishme dhe mĂ« besnike tĂ« regjimit tĂ« gjeneralit Fransisko Franko. I konsideruar si pasardhĂ«si politik i diktatorit, ai mishĂ«ronte vazhdimĂ«sinĂ« e sistemit autoritar frankist edhe pas vdekjes sĂ« pritshme tĂ« Frankos. PikĂ«risht pĂ«r kĂ«tĂ« arsye, atentati ndaj tij kishte njĂ« domethĂ«nie tĂ« thellĂ« politike dhe simbolike: nuk ishte thjesht eliminimi i njĂ« kryeministri, por goditja e drejtpĂ«rdrejtĂ« e zemrĂ«s sĂ« regjimit.
Për të kuptuar peshën e kësaj ngjarjeje, duhet vlerësuar përgatitja dhe guximi operacional i grupit ETA. Anëtarët e komandos morën me qira një bodrum në rrugën Klaudio Koeljo, duke u paraqitur si skulptorë për të justifikuar zhurmën e vazhdueshme të gërmimeve.
PĂ«r muaj tĂ« tĂ«rĂ«, ata gĂ«rmuan njĂ« tunel nĂ« formĂ« âT-jeâ nĂ«n mes tĂ« rrugĂ«s, pikĂ«risht nĂ« itinerarin qĂ« ndiqte çdo mĂ«ngjes automjeti i kryeministrit. NĂ« fund tĂ« tunelit u vendosĂ«n rreth 80â100 kilogramĂ« dinamit, i vjedhur nga njĂ« depo ushtarake.
ShpĂ«rthimi ishte i jashtĂ«zakonshĂ«m. Makina e blinduar e Karero Blankos, njĂ« Dodge Dart, u hodh mbi pesĂ« kate nĂ« ajĂ«r dhe pĂ«rfundoi nĂ« tarracĂ«n e brendshme tĂ« njĂ« manastiri jezuit aty pranĂ«. Ky detaj grotesk i dha atentatit nofkĂ«n ironike qĂ« qarkulloi nĂ« opinionin publik: âastronauti i parĂ« spanjollâ.
Pse Karero Blanko? âDelfiniâ i Frankos
Luis Karero Blanko nuk ishte thjesht një kryeministër. Ai ishte njeriu i vetëm që gëzonte besimin absolut të Frankos dhe figura që mbante të bashkuara fraksionet kryesore të regjimit: ushtrinë, Kishën dhe falangistët.
Franko e shihte atĂ« si garantin e âfrankizmit pa Frankonâ, njeriun qĂ« do tĂ« siguronte vazhdimĂ«sinĂ« e diktaturĂ«s edhe pas largimit tĂ« tij biologjik. Me vdekjen e Karero Blankos, kjo vijĂ« trashĂ«gimie u kĂ«put papritur.
Pas atentatit, Franko u godit rĂ«ndĂ« edhe nĂ« planin personal. Sipas dĂ«shmive tĂ« kohĂ«s, ai u thye shpirtĂ«risht, qau gjatĂ« funeralit dhe thuhet se pĂ«shpĂ«riti: âAta kanĂ« kĂ«putur fijet e fundit qĂ« mĂ« lidhnin me botĂ«n.â
Implikimet gjeopolitike, teoria e CIA-s
Ngjarja u shoqërua menjëherë me teori konspirative që përfshinin edhe Shtetet e Bashkuara. Vetëm një ditë para atentatit, Karero Blanko ishte takuar në Madrid me Sekretarin amerikan të Shtetit, Henri Kisinger.
Sipas këtyre teorive, CIA nuk e shihte me sy të mirë Karero Blankon, pasi ai kundërshtonte hyrjen e Spanjës në NATO dhe kishte shprehur ambicie për zhvillimin e armëve bërthamore. Edhe pse këto mbeten hipoteza të pakonfirmuara, ato i shtojnë ngjarjes një shtresë të errët gjeopolitike dhe një dozë të fortë suspense historike.
Efekti domino i tranzicionit
Atentati ndaj Karero Blankos krijoi një vakuum pushteti që regjimi nuk arriti ta mbushte më me figura po aq të forta. Kjo çoi në emërime më të dobëta politikisht dhe, pas vdekjes së Frankos, hapi rrugën për ngjitjen në fron të Mbretit Huan Karlos i Parë.
Pa Karero Blankon nĂ« skenĂ«, procesi i reformave demokratike u bĂ« shumĂ« mĂ« i realizueshĂ«m. Nuk kishte mĂ« njĂ« âdorĂ« tĂ« fortĂ«â tĂ« aftĂ« tĂ« shtypte ndryshimin dhe tĂ« ruante me forcĂ« trashĂ«giminĂ« frankiste.
Një detaj domethënës mbeti në kronikat e kohës: fuqia e shpërthimit ishte aq e saktë dhe e dhunshme, sa policia mendoi fillimisht se bëhej fjalë për një shpërthim gazi. Vetëm kur panë makinën e kryeministrit në tarracën e katit të pestë, u bë e qartë se regjimi frankist sapo kishte marrë goditjen më vdekjeprurëse që nga fundi i Luftës Civile.
NĂ« vitin 1917, nĂ« kaosin e pasrevolucionit bolshevik, u themelua Cheka â Komisioni i JashtĂ«zakonshĂ«m pĂ«r LuftĂ«n kundĂ«r KundĂ«rrevolucionit dhe Sabotazhit â policia e parĂ« sekrete e shtetit tĂ« ri sovjetik
PĂ«rgatiti: Leonard Veizi
Historia e shĂ«rbimeve sekrete tĂ« Bashkimit Sovjetik nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m njĂ« kronikĂ« e dhunĂ«s dhe frikĂ«s revolucionare. Ajo Ă«shtĂ« edhe rrĂ«fimi i njĂ« transformimi tĂ« thellĂ« institucional: nga terrori i hapur i viteve tĂ« para, drejt ndĂ«rtimit tĂ« njĂ« aparati profesional, tĂ« arsimuar dhe ideologjikisht tĂ« disiplinuar pĂ«r mbrojtjen e shtetit. NĂ« qendĂ«r tĂ« kĂ«saj historie qĂ«ndron figura e Feliks Xherzhinski, jo vetĂ«m si xhelati i ĂekĂ«s, por si ideologu i njĂ« doktrine qĂ« do tĂ« ndikonte breza tĂ« tĂ«rĂ« shĂ«rbimesh sekrete, pĂ«rfshirĂ« edhe ato shqiptare.
Nga Ăeka te KGB
Faza e parĂ« e shĂ«rbimit sekret sovjetik, e pĂ«rfaqĂ«suar nga Ăeka â nĂ« vitet 1917â1922, â u karakterizua nga ajo qĂ« historia njeh si âTerrori i Kuqâ: ekzekutime pa gjyq, arrestime arbitrare dhe eliminim fizik i kundĂ«rshtarĂ«ve politikĂ«. Por shteti sovjetik e kuptoi shpejt se frika e zhveshur nuk mjaftonte pĂ«r tĂ« garantuar kontroll afatgjatĂ«.
PasardhĂ«sit e Ăeka â GPU, OGPU, NKVD dhe mĂ« pas KGB â u ndĂ«rtuan mbi njĂ« filozofi tjetĂ«r: profesionalizimin e dhunĂ«s dhe institucionalizimin e vigjilencĂ«s. Armiku nuk duhej vetĂ«m goditur, por duhej zbuluar, studiuar, infiltruar dhe neutralizuar me metoda âshkencoreâ.
Feliks Xherzhinski
Akademia âFeliks Xherzhinskiâ
NĂ« kĂ«tĂ« kuadĂ«r lindi Akademia e famshme e KGB-sĂ« qĂ« mbante emrin e Feliks Xherzhinskit. Ky institucion ishte maja e piramidĂ«s sĂ« formimit tĂ« inteligjencĂ«s sovjetike. Aty pĂ«rgatiteshin jo thjesht agjentĂ« operativĂ«, por âroje tĂ« shtetitâ, tĂ« pajisur me njohuri ushtarake, psikologjike dhe ideologjike.
GjatĂ« periudhĂ«s sĂ« miqĂ«sisĂ« shqiptaro-sovjetike, deri nĂ« vitin 1961, njĂ« numĂ«r i konsiderueshĂ«m oficerĂ«sh tĂ« Sigurimit tĂ« Shtetit dhe ushtarakĂ«sh shqiptarĂ« u dĂ«rguan pĂ«r trajnim nĂ« Bashkimin Sovjetik. Akademia âXherzhinskiâ ishte destinacioni mĂ« prestigjioz i kĂ«tij formimi.
Shqipëria dhe trashëgimia sovjetike
NĂ« auditorĂ«t e kĂ«saj akademie, oficerĂ«t shqiptarĂ« nuk mĂ«sonin vetĂ«m taktika operative apo pĂ«rdorimin e armĂ«ve. Thelbi i mĂ«simit ishte âvigjilenca revolucionareâ: mbikĂ«qyrja e vazhdueshme e shoqĂ«risĂ«, infiltrimi i rrjeteve armiqĂ«sore, ndĂ«rtimi i informatorĂ«ve dhe teknikat e marrjes nĂ« pyetje.
Pas kthimit nĂ« ShqipĂ«ri, shumĂ« nga kĂ«to metoda u aplikuan pothuajse mekanikisht nga Sigurimi i Shtetit. Manualet sovjetike u bĂ«nĂ« udhĂ«rrĂ«fyes praktikĂ«, ndĂ«rsa emri i âFeliksit tĂ« Hekurtâ pĂ«rmendej me respekt nĂ« ambientet e MinistrisĂ« sĂ« Brendshme si simbol i pastĂ«rtisĂ« morale dhe i besnikĂ«risĂ« absolute ndaj PartisĂ«.
Evolucioni i institucionit
Historia e shërbimeve sekrete sovjetike mund të lexohet edhe si një proces i vazhdueshëm përshtatjeje:
1917â1922 â Ăeka: terror i hapur dhe ekzekutime pa gjyq.
1922â1934 â GPU / OGPU: konsolidim i kontrollit mbi popullsinĂ«.
1934â1946 â NKVD: spastrime masive dhe paranojĂ« staliniste.
1954â1991 â KGB: inteligjencĂ« moderne, spiunazh global dhe luftĂ« ideologjike.
Ky evolucion tregon kalimin nga dhuna brutale drejt një aparati të sofistikuar kontrolli.
Lubianka, zemra e errët e pushtetit
NĂ« qendĂ«r tĂ« kĂ«tij sistemi qĂ«ndronte ndĂ«rtesa famĂ«keqe e LubjankĂ«s nĂ« MoskĂ«. Ajo nuk ishte thjesht njĂ« seli administrative, por njĂ« univers i mbyllur: zyra tĂ« drejtuesve, burgje izolimi, dhoma marrjeje nĂ« pyetje dhe hapĂ«sira torture. Simboli dhe mekanizmi qendror i policisĂ« sekrete tĂ« Bashkimit Sovjetik. Fillimisht seli e ĂekĂ«s, mĂ« pas e GPU-sĂ«, OGPU-sĂ«, NKVD-sĂ« dhe KGB-sĂ«, Lubjanka pĂ«rfaqĂ«sonte vendin ku pushteti hetues, represiv dhe politik bashkoheshin nĂ« njĂ« pikĂ« tĂ« vetme. PĂ«r oficerĂ«t dhe studentĂ«t ushtarakĂ« nga vendet satelite, pĂ«rfshirĂ« ShqipĂ«rinĂ«, Lubjanka ishte njĂ«kohĂ«sisht njĂ« vend adhurimi profesional dhe njĂ« simbol tmerri. Ajo mishĂ«ronte thelbin e shĂ«rbimit sekret sovjetik.
Kulti i âFeliksit tĂ« Hekurtâ
Zgjedhja e emrit tĂ« Xherzhinskit pĂ«r akademinĂ« nuk ishte rastĂ«si. Ai u shndĂ«rrua nĂ« modelin ideal tĂ« oficerit tĂ« inteligjencĂ«s: asket, i pakorruptueshĂ«m, i gatshĂ«m tĂ« sakrifikonte gjithçka pĂ«r shtetin. Ai flinte nĂ« zyrĂ« mbi njĂ« krevat fushate dhe predikonte vetĂ«pĂ«rmbajtje absolute. Mesazhi pĂ«r brezat e oficerĂ«ve ishte i qartĂ« dhe i pandryshueshĂ«m: âkokĂ« e ftohtĂ«, zemĂ«r e nxehtĂ« dhe duar tĂ« pastraâ.
Trashëgimia që i mbijetoi prishjes
PĂ«r ushtarakĂ«t shqiptarĂ« tĂ« mesit tĂ« shekullit XX, Akademia âFeliks Xherzhinskiâ pĂ«rfaqĂ«sonte kulmin e karrierĂ«s profesionale. Trajnimi aty nuk ishte thjesht ushtarak, por njĂ« indoktrinim i thellĂ« mbi mbijetesĂ«n e shtetit pĂ«rmes identifikimit dhe eliminimit tĂ« âarmikut tĂ« brendshĂ«mâ.
Edhe pas prishjes sĂ« marrĂ«dhĂ«nieve me MoskĂ«n, doktrina e Xherzhinski mbeti busulla morale dhe operacionale e shĂ«rbimeve tĂ« inteligjencĂ«s nĂ« ShqipĂ«rinĂ« komuniste â njĂ« hije e gjatĂ« ideologjike qĂ« vazhdoi tĂ« ndikojĂ« pĂ«rtej vetĂ« epokĂ«s sovjetike.
Viti 1949 pĂ«rbĂ«n njĂ« pikĂ« kthese nĂ« historinĂ« e aparatit represiv shqiptar. Pas eliminimit politik dhe fizik tĂ« Koço Xoxes dhe mbylljes sĂ« âepokĂ«s jugosllaveâ tĂ« Sigurimit, tĂ« ndĂ«rtuar sipas modelit tĂ« OZNA-s, organet e mbrojtjes sĂ« pushtetit kaluan nĂ« njĂ« fazĂ« tĂ« re. Kjo fazĂ« u karakterizua nga orientimi i plotĂ« drejt modelit sovjetik tĂ« sigurisĂ« shtetĂ«rore, nĂ«n kujdesin e drejtpĂ«rdrejtĂ« tĂ« kĂ«shilltarĂ«ve tĂ« ardhur nga Moska.
Reformimi dhe institucionalizimi i Sigurimit të Shtetit sipas KGB Sovjetike
NĂ« kĂ«tĂ« periudhĂ«, Drejtoria e Sigurimit, qĂ« vepronte brenda MinistrisĂ« sĂ« Brendshme, hyri nĂ«n kontrollin e Mehmet Shehut si ministĂ«r i BrendshĂ«m dhe tĂ« Kadri Hazbiut si zĂ«vendĂ«sministĂ«r i parĂ«. PikĂ«risht atĂ«herĂ« nisi procesi i institucionalizimit tĂ« agjenturĂ«s dhe i ndĂ«rtimit tĂ« njĂ« shĂ«rbimi sekret sipas standardeve tĂ« KGB. Struktura e Sigurimit nuk ishte mĂ« njĂ« aparat ad-hoc dhune, i orientuar nga nevojat e momentit, por u rikonceptua si njĂ« mekanizĂ«m i qĂ«ndrueshĂ«m shtetĂ«ror, i organizuar pĂ«r tĂ« goditur âarmiqtĂ« e brendshĂ«mâ dhe pĂ«r tĂ« kontrolluar çdo potencial tĂ« rrezikshĂ«m pĂ«r regjimin komunist, brenda dhe jashtĂ« vendit.
Këshilltarët sovjetikë luajtën një rol vendimtar në këtë transformim. Ata sollën metoda të reja të punës operative, organizuan rrjetin e agjenturës dhe shtynë për reforma që e bënë Sigurimin një institucion të specializuar në mbikëqyrjen represive të shoqërisë shqiptare. Në këtë kontekst, Ministria e Brendshme ndërmori edhe krijimin e brigadave të Sigurimit, apo brigadat e ndjekjes në çdo rreth të vendit. Këto brigada kishin përbërje vullnetare, por në thelb ishin një instrument dhune, frike, represioni për ndjekjen e të arratisur Àve dhe terrorizimin e popullatës dhe për sigurimin e prapavijës politike të regjimit komunist.
NjĂ« dokument arkivor i shtatorit 1949, i nĂ«nshkruar nga Tuk Jakova nĂ« cilĂ«sinĂ« e sekretarit tĂ« kuadrit tĂ« KQ tĂ« PPSH, e ilustron qartĂ« kĂ«tĂ« reformim. NĂ« tĂ« kĂ«rkohej nga komitetet e partisĂ« nĂ« rrethe qĂ« tĂ« bashkĂ«punonin ngushtĂ« me degĂ«t e punĂ«ve tĂ« Brendshme pĂ«r tĂ« plotĂ«suar me ushtarĂ« vullnetarĂ« brigadat e Sigurimit. Dokumenti thekson rĂ«ndĂ«sinĂ« e kĂ«tyre formacioneve pĂ«r âsituatĂ«n e brendshmeâ dhe pĂ«r ndjekjen e âkriminelĂ«ve tĂ« arratisurâ.
PARTIJA E PUNES E SHQIPERISE
KOMITETI QENDROR
Nr. 1463
Tiranë, më 23/9/1949.
KOMITETIT TE P.P.SH.
Ministrija e P.të Mbrendëshme ju ka drejtuar një shkresë gjithë degëve të seksioneve të P.mbrendëshme (ente të Sigurimit), mbi krijimin e brigadës së sigurimit) mbasi duke përcarkuar edhe numurin e ushtarëve që do të caktojnë çdo rreth.
Krijimi i kësaj brigade ka rëndësi të madhe për të të situatën e brëndëshme dhe njëkohësisht për ndjekjen e krimeleve të arratisur që ndodhen në vendin tonë.
Komitetet e PartisĂ« tâa marrin seriozisht kĂ«tĂ« çështje me kaq rĂ«ndĂ«si dhe bashkĂ«punim tĂ« ngushtĂ« me degĂ«t dhe seksionet e P.mbrendĂ«shme tĂ« bĂ«jnĂ« tĂ« gjitha pĂ«rpjekjet pĂ«r plotĂ«simin e ushtarĂ«ve nĂ« numurin dhe datĂ«n e caktuar.
Për kandidat që duhet të plotësojnë ushtarët që do të marrin pjesë në këtë brigadë si dhe për trajtimin e tyre nga ana materiale janë udhëzmar me hollësi degët dhe seksionet e P.të mbrendëshme të rretheve.
âDitari im shqiptarâ i famullitarit austriak, Fabian Barcata, botohet pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« shqip nga ShtĂ«pia Botuese âMirditaâ, nĂ« njĂ«qindvjetorin e tij. Ai u shkrua nĂ« vitin 1905-1906, nĂ« Kryezez (Rubik) dhe u botua njĂ«zet vjet mĂ« vonĂ« nĂ« revistĂ«n françeskane âFranzisziglöckleinâ, Austri, nĂ« vitet 1926 â 1927. Ky Ă«shtĂ« i pari ditar i mirĂ«filltĂ« i njĂ« prifti tĂ« huaj pĂ«r ShqipĂ«rinĂ«. Emri i Fabian BarcatĂ«s, kĂ«tij austriaku mistik tĂ« fillim-shekullit tĂ« kaluar, Ă«shtĂ« thuajse i panjohur pĂ«r lexuesin e sotĂ«m. KĂ«shtu ka qenĂ« edhe shtatĂ«dhjetĂ« vjet mĂ« parĂ«, deri kur u pĂ«rkthye dhe u botua nĂ« gjuhĂ«n shqipe libri i tij âLuleâ, falĂ« kujdesit tĂ« profesor Karl Gurakuqit, njĂ« ndĂ«r emrat pikantĂ« tĂ« letĂ«rsisĂ« dhe kulturĂ«s shqiptare, i cili vdiq nĂ« RomĂ« si emigrant politik nĂ« vitin 1971.
Një figurë si Barcata i bën nder edhe vetë Austrisë
âDITARI IM SHQIPTARâ
(PjesĂ« nga ditariâŠ)
Nga Padër Fabian Barcata
MELANKOLIA
âOrĂ«t, kur mĂ« zĂ« malli pĂ«r vendlindjenâ
20 shtator 1905
Zemra Ă«shtĂ« njĂ« gjĂ« e veçantĂ«. ĂfarĂ« ajo ka dhe çfarĂ« ajo zotĂ«ron, asaj nuk i vlen aspak. QĂ«llimi i saj Ă«shtĂ« tĂ« arrijĂ« atĂ« çfarĂ« Ă«shtĂ« larg dhe e padepĂ«rtueshme. A sâjam i lumtur unĂ«, a sâkam unĂ« njĂ« rreth veprimi, qĂ« tĂ« ma ketĂ« zili çdo prift? A sâmĂ« duan njerĂ«zit me atĂ« dashurinĂ« e tyre fĂ«minore?
Oh, nuk jam shumĂ« mirĂ«njohĂ«s, qĂ« sâi kam gjithmonĂ« para syve tĂ« tilla gjĂ«ra. Edhe pse mĂ« pas mĂ« vjen turp, sâmund tĂ« largoj nga vetja orĂ«t, ku njĂ« dhimbje e madhe mĂ« trazon shpirtin, atje ku zemra ikĂ«n me atĂ« mallin e dhimbshĂ«m, orĂ«t, kur mĂ« zĂ« malli pĂ«r vendlindjen. Kjo nuk sjell asgjĂ«.
Kështu jemi ne nga Tiroli, madje dhe Zoti atje sipër, i cili na fut në zemër mallin për malet e vendlindjes, nuk do ma merrte për të keq. Kur mendimet e mia shkojnë atje tutje në vendlindje, kur para syve të mi shfaqen pamjet e vendlindjes, prindërit, vëllezërit e motrat, shokët, të afërmit, bashkatdhetarët, më duket të qenurit këtu, kaq i mërzitshëm dhe jeta e tanishme më ngjason me një shkretëtirë dhe mbi këtë shkretëtirë gjendet diku larg si një fata morgana plot dritë dhe e mrekullueshme, e kaluara.
NĂ« tĂ« tilla momente, nuk vlen aspak arsyetimi, sâmund tĂ« zotĂ«rosh veten, shpesh shkoj larg, atje lart nĂ« majĂ«n e QafĂ«s sĂ« Fikut, atje ku shikimi im kapĂ«rcen mbi Molung e, deri te liqeni dhe qĂ« prej aty, tutje nĂ« veri, atje ku shtrihet nĂ« largĂ«sinĂ« e mjegullt, Tiroli, vendlindja ime. Dhe kur ngopem duke shikuar e kur ky tufan zĂ« vend diku nĂ« zemĂ«r, kthehem ngadalĂ« nĂ« banesĂ«n time dhe kryej me dashuri punĂ«t e mia.
PĂ«r fat, kĂ«to orĂ« tĂ« turbullta, sâjanĂ« dhe aq tĂ« shpeshta. NĂ« LezhĂ« ishte dhe mĂ« keq. Atje e luftoja melankolinĂ« me mjete tĂ« tjera. E lashĂ« kalin tâi vinin shalĂ«n dhe pĂ«rsĂ«ri u largova shpejt, duke kapĂ«rcyer hunj dhe gurĂ«, gropa dhe kodra, gjithnjĂ« shpejt e mĂ« shpejt. Sa mĂ« i egĂ«r udhĂ«timi, aq mĂ« shpejt e rigjeja veten. â Tu autem, Domine, miserere meiâŠ!
GJAKMARRJA
âPĂ«r se tĂ« vlen urrejtja, Mark Paliâ?
7 nëntor 1905
Sot lejova Mark Palin tĂ« vinte tek unĂ«. Ai Ă«shtĂ« prej kohĂ«sh nĂ« gjak me familjen Kovaçi. Dikush nga familja Kovaçi, kishte vrarĂ« birin e tij. Kjo kishte ndodhur para shtatĂ« viteve. UnĂ« doja tĂ« ndĂ«rhyja dhe pĂ«r kĂ«tĂ« iu luta me fjalĂ« bindĂ«se, qĂ« tĂ« falte dhe tĂ« harronte. âPĂ«rse tĂ« vlen urrejtja?
Me kĂ«tĂ« i sjell vetes pakĂ«naqĂ«si, ndĂ«rkohĂ« qĂ« shkatĂ«rron dhe familjen e vrasĂ«sit. KanĂ« kaluar shtatĂ« vjet qĂ« nga vdekja e fĂ«mijĂ«s, dhe deri tani sâke mundur tĂ« hakmerresh, ngaqĂ« familja dhe fisi Kovaçi janĂ« arratisur dhe sillen si tĂ« pastrehĂ«, nĂ«pĂ«r kĂ«tĂ« botĂ« tĂ« madheâ!
Burri hodhi sytĂ« nga zjarri (ne ishim nĂ« kuzhinĂ«) dhe as qĂ« donte tâia dinte pĂ«r pajtimin. Kur u çua tĂ« ikte, bĂ«ra njĂ« copĂ« rrugĂ« me tĂ«. Duhej tĂ« kalonim nga varrezat. Papritmas u ndal aty, bĂ«ri me dorĂ« nga njĂ« varr, pastaj nga njĂ« tjetĂ«r dhe mĂ« tha: kĂ«tu nĂ«na e fĂ«mijĂ«s tim ka shkulur flokĂ«t e kokĂ«s, kĂ«tu duhet tĂ« shkulĂ« flokĂ«t e kokĂ«s edhe nĂ«na e vrasĂ«sit.
BESTYTNIA
Një viktimë e besëtytnive
10 shkurt 1906
Sot jam kthyer nga Kallmeti. Kam qĂ«ndruar gjithĂ« javĂ«n pĂ«r tĂ« lyer kapelĂ«n e manastirit. Kur u ktheva nĂ« shtĂ«pi, mâu dha njĂ« lajm i trishtueshĂ«m. Para tri ditĂ«ve kishte qenĂ« kĂ«tu njĂ« gabel i varfĂ«r. Ai ishte i vjetĂ«r, i pafuqishĂ«m dhe pothuajse lakuriq. Kishte kĂ«rkuar lĂ«moshĂ« gjithkund dhe pastaj kishte ardhur dhe te famullia. Marku i kishte dhĂ«nĂ« njĂ« copĂ« bukĂ« dhe njĂ« tas me fasule, tĂ« cilat i kollofiti si i çmendur.
Pastaj ishte larguar dhe sot nĂ« mĂ«ngjes e kanĂ« gjetur nĂ« VelĂ«, si njĂ« qen tĂ« ngordhur. ViktimĂ« e besĂ«tytnive. NjerĂ«zit, tĂ« cilĂ«t e kishin dĂ«nuar me vdekje, mund tĂ« kenĂ« menduar, qĂ« mbase ishte ndonjĂ« shpirt i keq ose ndonjĂ« djall! Jam i lumtur qĂ« nuk ka ndodhur nĂ« Kryezez, pasi pĂ«r atĂ« Zot, sâdo ishte pĂ«r tĂ« qeshur.
ĂUDIA
Besëtytni pagane: frika nga shpirtrat dhe rite të vjetra të varrimit të fëmijëve!
21 prill 1906
Se sa fitimtare ka qenĂ« vepra ime, kĂ«tĂ« po e kuptoj tani. Kudo nĂ«pĂ«r kĂ«tĂ« vend kĂ«rcĂ«non sĂ«mundja e pabesĂ«. VetĂ«m nĂ« Manati kanĂ« vdekur njĂ«zet njerĂ«z, madje dhe prifti Ă«shtĂ« i prekur dhe sâka ndonjĂ« shpresĂ«. KĂ«tu nĂ« Kryezez, vdiq njĂ« fĂ«mijĂ« i vetĂ«m, dhe tamam nĂ« shtĂ«pinĂ«, ku ishte shfaqur pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« kjo sĂ«mundje.
E pabukur dhe pothuajse krejt pagane, është nevoja që zotëron në këtë vend, për varrosjen e fëmijëve të vegjël. Dje pasdite, pasi u ktheva nga Kallmeti, dëgjova për një kohë të gjatë, pa mbërritur mirë te varrezat, një ton vajtimi të trishtueshëm dhe mjaft të gjatë. Ishte vetëm një zë, që vajtonte. Kur arrita aty, pashë një burrë, i cili i ishte futur punës për të hapur një varr të vogël.
Mbi tokë, pranë tij ishte një djep i vogël dhe në të një fëmijë i vdekur. Sipër mbi djep e përkulur, qëndronte e gjunjëzuar një grua e re, e cila shprehte me fjalë prekëse dhimbjen e saj, të cilat nganjëherë ishin me gjysmë zëri dhe nganjëherë shumë të forta. Kishte qenë fëmija i parë dhe i vetëm. Isha pak i inatosur, pasi shpesh u kisha thënë njerëzve të më thërrisnin, si për varrosjen e fëmijëve, ashtu dhe për të rriturit.
KurrĂ« sâmunda ta marr vesh, pĂ«rse i varrosnin fshehurazi fĂ«mijĂ«t. ĂshtĂ« besĂ«tytni apo turp, dhimbje apo frikĂ« tĂ« bezdisĂ«sh shumĂ« priftin. Apo janĂ« tĂ« gjitha kĂ«to? Dje erdha nĂ« kohĂ«n e duhur. U mata tâi flisja gruas me ton tĂ« ashpĂ«r, por kur pashĂ« nĂ« fytyrĂ«n dhe nĂ« tĂ« gjithĂ« trupin e saj atĂ« dhimbjen e thellĂ« dhe tĂ« madhe, heshta. Zbrita nga kali, lidha frerĂ«t nĂ« njĂ« kryq varri, hyra nĂ« kishĂ« dhe u ktheva shpejt me veshjen qĂ« pĂ«rdorja pĂ«r tĂ« kĂ«nduar dhe me njĂ« pelerinĂ«.
Bekova varrin dhe kufomĂ«n e vogĂ«l. NĂ«na heshtte dhe me sy tĂ« mĂ«dhenj shikonte herĂ« fĂ«mijĂ«n e vdekur, herĂ« varrin dhe herĂ« mua. NĂ« qerpikĂ«t e saj rĂ«ndonin lotĂ« tĂ« mĂ«dhenj. FĂ«mijĂ«n e futĂ«n nĂ« varr, sipĂ«r trupit tĂ« vogĂ«l vendosĂ«n dĂ«rrasat e djepit tĂ« thyer dhe pastaj mbyllĂ«n varrin. Shkova nĂ« famulli dhe pas njĂ« ore dĂ«gjova vajtimin e frikĂ«suar tĂ« gruas sĂ« re. NdĂ«rkohĂ« dĂ«gjova dikĂ« qĂ« po fliste nĂ« kuzhinĂ«, njĂ« shĂ«rbĂ«tor hapi derĂ«n dhe mĂ« tha: âNjĂ« grua do qĂ« tĂ« flasĂ« me tyâ.
Dola jashtĂ« dhe u gjenda para nĂ«nĂ«s sĂ« fĂ«mijĂ«s sĂ« vdekur. Erdhi pranĂ« meje, mĂ« mori dorĂ«n e djathtĂ«, e afroi te buzĂ«t e saj dhe tha: âZotĂ«ri, Zoti tĂ« bekoftĂ«, tâi mbajttĂ« ditĂ«t dhe tĂ« shtoftĂ« fuqinĂ«. UnĂ«, si grua e paditur, nuk mund tĂ« bĂ«j asgjĂ« tjetĂ«r, pĂ«rveçse tĂ« tĂ« falĂ«nderoj, qĂ« i ke bĂ«rĂ« Zefit tim, kaq shumĂ« nderime pĂ«r vdekjen e tijâ.
Kam pyetur shërbëtorin tim Gjergj, përse e thyenin djepin, kur donin të varrosnin fëmijën. Ai më tha, që ishte zakon i njerëzve, ngaqë mendonin se ai fëmijë, i cili do flinte në djepin e një fëmije të vdekur, do vdiste menjëherë pas tij. Për këtë arsye, duhej të bëhej një djep i ri.
ĂshtĂ« dhe diçka tjetĂ«r qĂ« mĂ« shqetĂ«son. ThellĂ«sia e vogĂ«l e varrit. NganjĂ«herĂ« Ă«shtĂ« tridhjetĂ« deri nĂ« katĂ«rdhjetĂ« centimetĂ«r i thellĂ«. Shpesh ka ndodhur qĂ« qentĂ« dhe derrat kanĂ« hapur varre tĂ« tilla dhe kanĂ« bĂ«rĂ« qejf, duke ngrĂ«nĂ« pamĂ«shirshĂ«m mishin e kufomave.
Para ca kohësh një shërbëtor imi, më ka treguar një histori të tmerrshme, që i kishte ndodhur paraardhësit tim Dom Prendi. Kishin varrosur një fëmijë dhe po atë natë u dëgjua në shi një e qarë e fortë e një fëmije. Kishte qenë fëmija, për të cilin kishin menduar se kishte vdekur. Shërbëtorët dhe prifti kishin dëgjuar të qarën e fëmijës.
Megjithatë nuk guxonte asnjëri të bënte më tepër se shtatëdhjetë hapa deri te varrezat, pasi mendonin se ishte ndonjë shpirt dhe kishin shumë frikë. Ditën tjetër, varri ishte krejt i prishur. Gjatë luftës për vdekje, vogëlushi i gjorë kishte shtrirë njërën dorë jashtë dheut, nga ku dukej grushti i vogël dhe i ftohtë. Një viktimë e gjorë e frikës nga shpirtrat. Dhe kjo gjë është e pamundur të shërohet.
UnĂ« e shoh kĂ«tĂ« gjĂ« dhe te shĂ«rbĂ«torĂ«t e mi. PĂ«r shembull, nĂ« tĂ« errur, asnjĂ«ri prej tyre nuk do tĂ« shkonte te varrezat, sikur tâi jepnin tĂ« gjithĂ« arin e botĂ«s. Rruga pĂ«r nĂ« famulli Ă«shtĂ« tĂ« kalosh midis varreve dhe nganjĂ«herĂ« ndodh qĂ« pĂ«r shkak tĂ« ndonjĂ« pune, duhet tĂ« kthehen, ose tĂ« nisen vonĂ« nga shtĂ«pia.
PĂ«r kĂ«tĂ«, çdo herĂ« i kanĂ« rĂ«nĂ« rreth e rrotull, vetĂ«m pĂ«r tĂ« mos kaluar nĂ«pĂ«r varreza. Kur unĂ« u jepja ndonjĂ« shembull, ma kthenin pĂ«rgjigjen si zakonisht: âPo, ti e ke tĂ« lehtĂ«, ngaqĂ« je prift dhe priftit nuk i dalin shpirtra e, sâi bĂ«n keq asnjĂ«riâ. Ato dinĂ« tĂ« tregojnĂ« nga historirat mĂ« tĂ« frikshme.
Për vampirët, që dilnin natën nga varret, për të pirë gjakun e zemrës së njerëzve. Madje, njëri tregon se si gomari i tij, kishte qëndruar në pyll, i fshehur pas një guri, duke u dridhur nga frika dhe ishte e pamundur ta bënte të ecte. Dikur më vonë, kishte mësuar se aty ishte varrosur një burrë.
Ishte i bindur se kishte qenë një shpirt, që kishte trembur gomarin. Kishte mbrëmje që vinin bast, se kush prej tyre tregonte historinë më të frikshme. Dhe të nesërmen, më tregonin që nuk kishin mundur të flinin gjithë natën. m.p.
NĂ« vitin 1977, njĂ« grua e moshuar nĂ« AthinĂ«, Athina Nonda Zhusti, shkroi me dorĂ«n qĂ« i dridhej njĂ« letĂ«r drejtuar âShokut Enver Hoxhaâ. Me fjalĂ« tĂ« buta e me njĂ« ton tĂ« pĂ«rulur, ajo nuk kĂ«rkonte as strehim, as ndihmĂ«, por vetĂ«m njĂ« leje vizite, pĂ«r tĂ« parĂ« tĂ« birin â aktorin e njohur Viktor Zhusti, tĂ« cilin nuk e kishte takuar prej mĂ« shumĂ« se 30 vjetĂ«sh.
âJam e sĂ«murĂ« dhe me njĂ« kĂ«mbĂ« nĂ« varr,â â i shkruante Enverit, â âju lutem tĂ« mĂ« jepet e drejta tĂ« vij si turiste, tĂ« pĂ«rqafoj e puth pĂ«r herĂ« tĂ« fundit djalin e vetĂ«m.â
NĂ« dosjen e Komitetit Qendror tĂ« PPSH-sĂ« ruhet edhe kartela shoqĂ«ruese e kĂ«saj letre. ZyrtarĂ«t regjistruan se gruaja ishte shtetase greke, e veja e Nonda Zhustit nga Gjirokastra, qĂ« kishte vdekur nĂ« AthinĂ« nĂ« vitin 1976. Djali, Viktor Zhusti, kishte mbetur nĂ« ShqipĂ«ri qĂ« fĂ«mijĂ«, pas ndarjes sĂ« familjes nĂ« vitin 1945, dhe nĂ«nĂ«s nuk i ishte dhĂ«nĂ« kurrĂ« leja pĂ«r ta parĂ«. NĂ« shĂ«nimet burokratike, kĂ«rkesa e saj u kthye nĂ« njĂ« âçështje pĂ«r tâu shqyrtuarâ, por asgjĂ« mĂ« shumĂ«.
Ajo nuk e mori kurrĂ« lejen. VetĂ«m shumĂ« vite mĂ« vonĂ«, nĂ« vitet â80, Viktor Zhusti e pa tĂ« Ă«mĂ«n pĂ«r njĂ« kohĂ« tĂ« shkurtĂ«r kur vizitoi GreqinĂ« â takimi i parĂ« dhe i fundit mes tyre. Letrat e AthinĂ«s Zhusti mbeten sot njĂ« dĂ«shmi e dhimbshme e nĂ«nave tĂ« ndara nga kufijtĂ« e hekurta, ku dashuria nuk njihte pengesa, por shtetet po. NjĂ« copĂ« letĂ«r qĂ« dĂ«shmon jo vetĂ«m mallin e njĂ« nĂ«ne, por edhe egĂ«rsinĂ« e njĂ« kohe ku njĂ« pĂ«rqafim duhej miratuar nga partia.
E nënshkruara Athina Nonda Zhusti, e shoqe e ish Nonda Zhustit nga qyteti i Gjirokastrës, vdekur më 1/4/1947, banuese në Athinë, Rruga Glikerias Nr. 36, Petropoli, me kombësi e shtetësi greke. Ju lutem si vijon: Qysh nga viti 1945, djali që i vetmi, Viktor N. Zhusti, tani banues në Tiranë, në Rrugën Bajram Curri, Pallati 3/69/3, apartamenti 7, për arsye familjare u nda nga ne dhe që atëherë nuk e kam takuar më.
Ju kam dërguar dhe një herë më parë, shoku Enver, por për fatin tim të keq nuk më është dhënë leja e kërkuar për të ardhur si turiste, të shoh dhe një herë të birin tim të vetëm, që më është ndarë dyzet vjet, dhe tani që jam e sëmurë e me një jetë të gjunjëzuar, dhe me një këmbë në varr. Prandaj ju lutem edhe një herë, shoku Enver, të më jepet e drejta të vij si turiste e të përqafoj e puth për herë të fundit djalin e vetëm.
E bindur se do të më mirëkuptoni, përfundoj me përshëndetje e respekt të thellë shqiptare.
Athinë, 2/7/1977
(Athina N. Zhusti)
P.S. Me që më ula ankimimin e babait, lutem që leja të më jepet me emrin: Athina Ch. Nadhio.
Shënim: Thënie Enver M.P.J. më datën 18.3.77.
âž»
Kartela zyrtare â 18 mars 1982
Komiteti Qendror i PPSH
Sektori i letrave dhe ankesave
Emri, atësia, mbiemri: Athina N. Zhusti
Adresa: Rr. Glikerias Nr. 36, Nd. Athinë
Rrethi (Qyteti): Greqi (Athinë)
Kujt i drejtohet letra: Shokut Enver
ĂĂ«shtja qĂ« parashton:
ThotĂ« se Ă«shtĂ« bashkĂ«shortja e Nonda Zhustit nga Protokata e GjirokastrĂ«s, nĂ«nshtetase greke. Burri i saj Ă«shtĂ« larguar nga ShqipĂ«ria qĂ« nga viti 1931 dhe banonte nĂ« AthinĂ« ku vdiq nĂ« prill 1976. GjatĂ« okupacionit fashist, i biri i saj, vetĂ«m 2 vjeç, erdhi nĂ« GjirokastĂ«r me gjyshen dhe xhaxhain. Tani banon nĂ« TiranĂ«. I ka shkruar disa herĂ« MinistrisĂ« sonĂ« tĂ« Jashtme qĂ« tâi lejohet tĂ« vijĂ« si turiste pĂ«r ta takuar, por nuk i Ă«shtĂ« dhĂ«nĂ« asnjĂ« pĂ«rgjigje.
ĂshtĂ« plakĂ«, pa asnjĂ« njeri tjetĂ«r pĂ«rveç djalit qĂ« Ă«shtĂ« kĂ«tu. Prandaj lutet qĂ« tâi jepet aprovimi tĂ« vijĂ« si turiste pĂ«r tĂ« takuar djalin dhe familjen e tij. m.p.
Dueli i ashpër mes Erich von Falkenhayn, që komandonte forcat gjermane dhe Philippe Petain, mbrojtësi i Verdunit
PĂ«rgatiti: Leonard VeiziÂ
GjatĂ« LuftĂ«s sĂ« ParĂ« BotĂ«rore, pĂ«rfundon Beteja e Verdun-it. E konsideruar si njĂ« nga betejat mĂ« tĂ« mĂ«dha dhe mĂ« tĂ« pĂ«rgjakshme tĂ« kĂ«tij konflikti, ajo pĂ«rfundoi me tĂ«rheqjen e plotĂ« tĂ« forcave gjermane tĂ« komanduara nga Erich von Falkenhayn. GjatĂ« kĂ«saj beteje si forcat franceze, ashtu dhe ato gjermane, patĂ«n me mijĂ«ra tĂ« vrarĂ« dhe tĂ« plagosurâŠ
âŠVerduni Ă«shtĂ« kthyer nĂ« simbol tĂ« LuftĂ«s sĂ« ParĂ« BotĂ«rore. Ishte njĂ« beteje e pakuptimtĂ« 300 ditĂ«she njerĂ«zore dhe materiale. NjĂ« masakĂ«r e madhe, por jo fitim terreni pĂ«r tĂ« dyja ushtritĂ«.
Beteja e Verdunit ishte njĂ« nga mĂ« tĂ« mĂ«dhatĂ« e Frontit PerĂ«ndimor gjatĂ« LuftĂ«s sĂ« ParĂ« BotĂ«rore. PalĂ«t ndĂ«rluftuese ishin francezĂ«t dhe gjermanĂ«t, dhe pĂ«rleshjet filluan mĂ« 21 shkurt pĂ«r tĂ« pĂ«rfunduar mĂ« 18 dhjetor 1916, nĂ« terrenin kodrinor tĂ« qytetit Verdun-sur-Meuse nĂ« FrancĂ«n veriperĂ«ndimore. Beteja e Verdunit pĂ«rshkruhet botĂ«risht nga historianĂ«t si fitore taktike e francezĂ«ve, por gjithashtu Ă«shtĂ« parĂ« si njĂ« ngĂ«rç i kushtueshĂ«m sa u takon rezultateve strategjike. Komanda e LartĂ« Gjermane nuk arriti tâi plotĂ«sonte dy objektivat e saj: 1-marrjen e qytetit tĂ« Verdunit dhe 2-dĂ«me mĂ« tĂ« mĂ«dha pĂ«r trupat franceze.
Lufta
Ishte mĂ«ngjes herĂ«t kur nisi tĂ« buçasĂ« zjarri i artilerisĂ«. Nga 100 gryka tĂ« tĂ« gjitha kalibrave shtijnĂ« gjermanĂ«t. NĂ«ntĂ« orĂ« tĂ« pafundme pa ndĂ«rprerje. NjĂ« gjĂ« tĂ« tillĂ« bota nuk e kishte pĂ«rjetuar ende. 200 kilometra mĂ« tutje mund tâi dĂ«gjosh topat e Verdunit. âBreshĂ«ri çelikuâ e quan shkrimtari Ernst JĂŒnger atĂ« qĂ« ndodh. 21 shkurti 1916, fillimi i sulmit tĂ« quajtur nga gjermanĂ«t âOperacioni gjyqâ, nuk Ă«shtĂ« ditĂ« normale lufte. NĂ« kontinent ka njĂ« vit e gjysmĂ« qĂ« po luftohet, por vetĂ«m beteja e Verdunit kthehet nĂ« simbol tĂ« LuftĂ«s sĂ« ParĂ« BotĂ«rore.
Bilanci
VetĂ«m kĂ«tu e humbĂ«n jetĂ«n 162.000 francezĂ« dhe 143.000 gjermanĂ«. 500 tĂ« vrarĂ« çdo ditĂ« nĂ« anĂ«n gjermane, tek francezĂ«t madje edhe mĂ« shumĂ«. MĂ« e pakta e tyre ra nĂ« kuptimin klasik ushtarak tĂ« fjalĂ«s. UshtarĂ«t u copĂ«tuan, u hodhĂ«n nĂ« erĂ«, u kthyen nĂ« pluhur nga dhuna e armĂ«ve. PĂ«r kuptimin e kĂ«saj ofensive gjermane vritet mendja edhe sot. NjĂ« shpjegim e ofron Erich von Falkenhayn, komandanti i pĂ«rgjithshĂ«m gjerman. Verduni kishte qenĂ« sipas tij njĂ« âpompĂ« gjakuâ.
Pse Verduni
Debati se pse u ndĂ«rmorr e gjitha kĂ«tu, nĂ« terrenin kodrinor pĂ«rgjatĂ« lumit Maas, i cili bĂ«n njĂ« kthesĂ« te Verduni, nuk ka marrĂ« fund deri sot. Thuajse tĂ« gjithĂ« ekspertĂ«t ushtarakĂ« dhe historianĂ«t janĂ« tĂ« tĂ« njĂ«jtit mendim, se edhe po ta kishin pushtuar gjermanĂ«t, Verduni nuk do tĂ« kishte qenĂ« pikĂ« fillestare e mirĂ« pĂ«r depĂ«rtime mĂ« tĂ« thella nĂ« drejtim tĂ« Parisit (250 km larg). NĂ« fakt Erich von Falkenhayn nuk donte tĂ« shĂ«nonte as njĂ« kthesĂ«, as synonte njĂ« betejĂ« tĂ« gjerĂ«. Ai donte me plotĂ«kuptimin e fjalĂ«s tâu mbaronte francezĂ«ve tĂ« gjithĂ« gjakun qĂ« kishin nĂ« damarĂ«. âPĂ«rgjakje deri nĂ« tĂ« bardhĂ«â, e quajti kĂ«tĂ« gjenerali gjerman. NjĂ« llogari cinike, sepse pĂ«r francezĂ«t, Verduni ishte mĂ« shumĂ« se njĂ« pikĂ« strategjike ushtarake. Qyteti i LorenĂ«s/Lotringenit âishte simboli i kundĂ«rshtisĂ« gjermano-francezeâ, shprehet historiani Herfried MĂŒnkler. KĂ«tu u nda nĂ« shekullin e 9-tĂ« Perandoria Karolingase, fillimisht nĂ« tri pjesĂ«, pĂ«rpara se tĂ« krijoheshin prej saj nĂ« fund tĂ« MesjetĂ«s Perandoria Franke e PerĂ«ndimit dhe e Lindjes.
Masakra e madhe
Por Philippe Petain, mbrojtĂ«si i Verdunit, e pati kuptuar planin e von Falkenhaynit. Synimit tĂ« gjermanĂ«ve, pĂ«r tâi konsumuar plotĂ«sisht francezĂ«t nĂ« Verdun, gjenerali u vuri pĂ«rballĂ« njĂ« taktikĂ« tĂ« zgjuar. Ai e lidhi me plotĂ«kuptimin e fjalĂ«s gjithĂ« kombin nĂ« betejĂ«n nĂ« Lindje tĂ« FrancĂ«s. MĂ« shumĂ« se 70 pĂ«rqind e ushtarĂ«ve francezĂ« u dĂ«rguan me urdhĂ«r tĂ« paktĂ«n njĂ« herĂ« pĂ«r tetĂ« deri dhjetĂ« ditĂ« nĂ« llogoret e Verdunit. Me kĂ«tĂ« parim rotacioni, ai arriti njĂ« lĂ«vizje shahu me pasoja: gati çdo familje nĂ« FrancĂ« ishte e pranishme nĂ« dhe pranĂ« Verdunit.
Fuqia e zjarrit
Fuqia e zjarrit e kësaj lufte industriale të praktikuar këtu për herë të parë është e papërfytyrueshme edhe kur hedh vështrimin pas. Në më pak se 30 kilometra katrorë u shpërthyen më shumë se dhjetë milionë predha, me një peshë prej 1,35 milionë tonë, kanë përllogaritur ushtarakët. Zhurma e papërfytyrueshme i shurdhoi shumë ushtarë. Në vuajtjet e papërshkrueshme të ushtarëve bën pjesë edhe kundërmimi i keq që nuk mund të shprehet me fjalë. Për dekada të tëra gjithë zona ishte e helmuar nga lëndët luftarake të përdorura. Në një luftë që nuk i solli asnjërës nga të dy ushtritë në asnjë kohë më shumë se katër kilometra përfitim në terren.
Mbrojtja
QĂ« prej korrikut 1916, pas dĂ«shtimit tĂ« ofensivave tĂ« vogla gjermane, gjenerali von Falkenhayn dha urdhĂ«r pĂ«r tĂ« kaluar nĂ« âdefensivĂ« tĂ« rreptĂ«â. Prej kohĂ«sh trupat gjermane nevojiteshin nĂ« vende tĂ« tjera, para sĂ« gjithash nĂ« frontin e Somme-sĂ«. NĂ« tetor francezĂ«t avancuan dhe pushtuan deri nĂ« dhjetor tĂ« gjitha zonat e humbura. Ky sukses nĂ« dukje i francezĂ«ve, nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« ishte njĂ« pakt ushtarak, me çmimin e njĂ« katastrofe tĂ« pashembullt njerĂ«zore dhe fillimi i njĂ« kulti tĂ« pĂ«rkujtimit, qĂ« shtrihet deri sot.
Askush nuk e di me saktësi nëse ish-kryeministri shqiptar u vra apo u vetvra natën mes 17 dhe 18 dhjetorit të vitin 1981. Nata ishte e errën pis, si në film pa ngjyra, bënte ftohtë dhe krismën e mbytur të revolverit nuk e dëgjoi kush. Pak orë më parë, Mehmet Shehu kishte dalë i tronditur nga një mbledhje e Byrosë Politike, e cila kishte përcjellë jo pak tension tek ai. Fejesa e djalit, Skënderit me volejbollisten Silva ishte zhbërë. Por, kupola e Komitetit Qendror nuk ishte mjaftuar më kaq.
âŠFundi i Mehmet Shehut Ă«shtĂ« njĂ« nga episodet mĂ« enigmatike tĂ« historisĂ« sĂ« ShqipĂ«risĂ«. NĂ« dhjetor 1981, ai u gjet i vdekur nĂ« rrethana tĂ« dyshimta, duke e zhytur vendin nĂ« njĂ« krizĂ« tĂ« thellĂ« politike. Versioni zyrtar i kohĂ«s e cilĂ«sonte si vetĂ«vrasje, por spekulimet pĂ«r njĂ« eliminim politik nuk munguan kurrĂ«. ShumĂ« historianĂ« argumentojnĂ« se Mehmet Shehu u bĂ« viktimĂ« e njĂ« lufte pĂ«r pushtet brenda regjimit, njĂ« viktimĂ« e makinerisĂ« qĂ« ai vetĂ« kishte ndihmuar tĂ« krijonte.
Mehmet Shehu mbetet një figurë që ndan opinionet. Për disa, ai ishte një strateg i aftë dhe një menaxher i zoti, që kontribuoi në modernizimin e Shqipërisë. Për të tjerë, ai ishte simboli i një regjimi të ashpër dhe represiv, përgjegjës për vuajtjet e mijëra qytetarëve.
Ajo që mbetet e padiskutueshme është se Shehu ishte një figurë e fuqishme, një aktor kyç në një nga periudhat më dramatike të historisë shqiptare. Jeta dhe vdekja e tij ilustrojnë kompleksitetin dhe kontradiktat e një epoke që ende formëson kujtesën kombëtare të shqiptarëve.
Para vetvrasjes
Rastësi, dobësi për fëmijët, apo prapavija e një pune armiqësore? Djali i kryeministrit komunist me vajzën e Turdinjve të deklasuar? Pikëpyetje vinin njëra pas tjetrës. Shefi i ashpër i qeverisë, i pacënuar deri në atë kohë, kishte zbritur shkallët e Komitetit Qendror i tendosur e plotë nerv, ndërsa në mendje bluante gjatë gjithë kohës të njëjtën gjë, fundin. Pasi eci pak metra në krah të Enver Hoxhës dhe mori këshillat e rastit, ishte ndarë si hije në terrin që thyhej vetëm nga ca drita neoni të zbehta ndanë rrugës.
Hyri i pavëmendshëm në vilën nr. 30, të blinduar nga rojat e armatosura e civilët, që nuk i ndaheshin në asnjë hap dhe u ngujua në dhomën e tij të gjumit të ngrohur nga kaldaja. Por ambienti sërish ishte i ftohtë. Në veshë i ushtonin zërat kërcënues të atyre që deri në atë çast ai i kishte konsideruar si shokë ideali, apo i kishte nënvlerësuar me përbuzje. Por zhgënjimi nga ajo mbledhje e gjatë ishte edhe më i madh, kur drejt tij hidheshin akuza, të cilat nuk i ishin bërë të ditura asnjëherë gjatë udhëheqjes së tij 27 vjeçare në krye të kabinetit. Akumulimi i gjatë kishte shpërthyer.
Orteku i kritikave nĂ« ByronĂ« Politike qe i ashpĂ«r edhe pse propozimi nĂ« fund nuk ishte dhe aq pĂ«r tâu marrĂ« parasysh. âVĂ«rejtje e rĂ«ndĂ« nĂ« kartĂ«n e regjistrimitâ, nuk ishte fundi i botĂ«s, por fati i Mehmet Shehut ishte vendosur qĂ« pikĂ«risht kĂ«tu, pa e marrĂ« vĂ«rejtjen e propozuar, bilanci i tij me jetĂ«n tĂ« ndĂ«rpritej.
Komenti mediatik
Kreu i qeverisĂ« komuniste kishte pak orĂ« qĂ« kishte ndĂ«rruar jetĂ« dhe nĂ« dijeni ishin vetĂ«m Byroja Politike e pĂ«rbĂ«rĂ« nga 13 anĂ«tarĂ«. MegjithatĂ«, dukej se problemi nuk ishte shumĂ« tek kuadrot kryesorĂ«, por si do ta prisnin vdekjen e kryeministrit, masat e thjeshtĂ«. PĂ«r kĂ«tĂ« arsye, dy mjetet kryesore tĂ« komunikimit masiv, Televizioni Shqiptar dhe gazeta âZĂ«ri i Popullitâ, morĂ«n udhĂ«zimet pĂ«rkatĂ«se.
Ora 18.00. NĂ« lajmet e para tĂ« mbrĂ«mjes folĂ«si i âTiranĂ«sâ, Kiço Fotjadhi shfaqet me fytyrĂ« mĂ« serioze se netĂ«t e tjera. KronikĂ«n kryesore padyshim e zinte vdekja e kryeministrit Mehmet Shehu, duke dhĂ«nĂ« edhe shkaqet. Teksa lexoi komunikatĂ«n, Kiço Fotjadhi theksoi âvetĂ«vrasjeâ, duke vijuar pastaj motivin âpas njĂ« krizĂ« nervoreâ. E gjithĂ« kronika nuk ka zgjatur mĂ« shumĂ« se njĂ« lajm i zakonshĂ«m ndoshta vetĂ«m 40 sekonda, i cili Ă«shtĂ« pasur menjĂ«herĂ« nga njĂ« varg kronikash qĂ« ishin nĂ« kuadĂ«r tĂ« diskutimeve dhe vendimeve tĂ« ByrosĂ« Politike qĂ« ishin marrĂ« gjatĂ« punimeve tĂ« Kongresit tĂ« 8-tĂ«.
Lajmet pasqyruan gjithçka kishte tĂ« bĂ«nte me realizimin e detyrave tĂ« planit. Edhe pse nĂ« edicionin kryesor tĂ« lajmeve, atĂ« tĂ« orĂ«s 20.00 u prit diçka mĂ« tepĂ«r pĂ«r humbjen e kreut tĂ« qeverisĂ« komuniste, deklarata zyrtare vazhdonte tĂ« ishte e njĂ«jta. Madje, çuditĂ«risht, kur teleshikuesit prisnin ndĂ«rprerjen e programeve, dhe futjen e muzikĂ«s funebĂ«r, nĂ« mbrĂ«mje vonĂ« u shfaq njĂ« komedi e Teatrit KombĂ«tar⊠âMiq te paftuarâ e shkruar nga Gjike Kurtiqit, motivuar prej romanit tĂ« shkrimtarit çek Jerosllav Hashek.
19 dhjetor 1981
Ashtu si TVSH-ja, gazeta partiake âZĂ«ri i Popullitâ e jep shumĂ« tĂ« zbehtĂ« lajmin mbi ndĂ«rrimin e jetĂ«s sĂ« kryeministrit shqiptar, Mehmet Shehu. NĂ« kĂ«tĂ« datĂ«, duke iu referuar arkivit, gazeta jep njĂ« njoftim tĂ« Komitetit Qendror, tĂ« PPSHsĂ«, Presidiumit tĂ« Kuvendit Popullor dhe KĂ«shillit tĂ« Ministrave tĂ« RPSSH-sĂ«, nĂ« lidhje me âvetĂ«vrasjenâ e Mehmet Shehut.
Njoftimi zĂ« pjesĂ«n e djathtĂ« nĂ« faqen e gazetĂ«s âZPâ, ku shkruhet: âKomiteti Qendror i PartisĂ« sĂ« PunĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ«, Presidiumi i Kuvendit Popullor tĂ« RepublikĂ«s Popullore Socialiste tĂ« ShqipĂ«risĂ«, njoftojnĂ« se natĂ«n duke gdhirĂ« data 18 dhjetor 1981, nĂ« njĂ« moment krize nervore, shoku Mehmet Shehu, anĂ«tar i ByrosĂ« Politike tĂ« Komitetit Qendror tĂ« PartisĂ« sĂ« PunĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ« dhe kryetar i KĂ«shillit tĂ« Ministrave tĂ« RepublikĂ«s Popullore Socialiste tĂ« ShqipĂ«risĂ«, vrau vetenâ. NĂ« vazhdimĂ«si tĂ« nekrologjisĂ«, gazeta bĂ«n dhe njĂ« jetĂ«shkrim tĂ« Mehmet Shehut.
AsnjĂ« lloj komenti, tĂ« asnjĂ«rit prej udhĂ«heqĂ«sve apo shokĂ«ve tĂ« tij. Shkrimi nuk kishte autor, nuk kishte detaje pĂ«r ceremoninĂ« e organizimit dhe mbi tĂ« gjitha nuk ngushĂ«llohej familja. Lajmit mbi vdekjen e kryeministrit Shehu i bashkĂ«ngjiteshin titujt e tjetĂ«r tĂ« faqes sĂ« parĂ«, si: âPlotĂ«sojnĂ« planin dhe pĂ«rgatiten pĂ«r fillimin e mbarĂ« tĂ« vitit 1982â; âSukseset kanĂ« krijuar besim tĂ« plotĂ« pĂ«r realizimin e detyraveâ; âArritje dhe perspektiva optimisteâ; âKryejnĂ« me shpejtĂ«si kullimin e ngastraveâ; âNdĂ«rtuesit nĂ« pararojĂ«â; âRitme tĂ« mira nĂ« vjeljen e ullirit dhe mbjelljen e drufrutorĂ«veâ.
NdĂ«rsa nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n faqe me lajmin e âvetĂ«vrasjesâ, pra nĂ« faqen e dytĂ«, figuronin kĂ«ta tituj, qĂ« vijon me shkrimet pĂ«rkatĂ«se: âMasa tĂ« mira pĂ«r dimĂ«rimin e bagĂ«tive; TĂ« ngremĂ« ndĂ«rgjegjen e rolin e klasĂ«s punĂ«tore nĂ« nivelin e detyrave tĂ« mĂ«dha; MĂ« shumĂ« vezĂ« pĂ«r furnizimin e tregut; PĂ«r tĂ« rritur me pĂ«rparĂ«si rendimentet nĂ« zonĂ«n fushoreâŠâ etj, etj.
Byroja, âgjyqiâ pas vdekjes sĂ« Shehut
Edhe pse Kongresi VIII kishte mbyllur punimet e mendohej se gjithçka kishte pĂ«rfunduar, Enver Hoxha i kĂ«rkon Mehmet Shehut tĂ« bĂ«jĂ« autokritikĂ«. Sipas vĂ«llimit III âPĂ«r PartinĂ«â si shkruan:
âKam tani njĂ« çështje tjetĂ«r. DĂ«shiroj t`i rekomandoj Mehmetit qĂ« autokritikĂ«n pĂ«r gabimin politik qĂ« ka bĂ«rĂ«, tâa pĂ«rgatisĂ« sa mĂ« parĂ« dhe tâa dorĂ«zojĂ«, qĂ« tĂ« njihen mĂ« tĂ« gjithĂ« shokĂ«t e ByrosĂ« Politike, tĂ« cilĂ«t janĂ« vĂ«nĂ« nĂ« dijeni se Mehmeti ka pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« autokritikĂ« me shkrim. PĂ«rgatitja e autokritikĂ«s do tĂ« jetĂ« e mirĂ« pĂ«r Mehmetin, se do ta shpĂ«tojĂ« nga njĂ« ankth qĂ« po e mundonâŠâ
Shehu përgatiti autokritikën dhe e paraqiti në formën e një projekti paraprak. Por kjo lloj përgjigjeje nuk i kënaqi shokët e Byrosë. Enver Hoxha i kërkoi atij në mbledhjen e jashtëzakonshme të Byrosë Politike, më 17 dhjetor 1981, që të bënte një autokritikë më të thellë e të ndjerë.
Ish- komandanti i GardĂ«s: Mehmeti u vetĂ«vra me âMakarovinâ e Zhukovit
Xhafer Peçi, ish komandanti i GardĂ«s sĂ« RepubloikĂ«s nĂ« vitet â80, â nĂ« njĂ« intervistĂ« qĂ« mĂ« ka dhĂ«nĂ« vite mĂ« parĂ«, â kujtoi mirĂ« se çândodhi ditĂ«n kur mori vesh se kryeministri Mehmet Shehu ishte vetĂ«vrarĂ«. NatĂ«n e 17 dhjetorit 1981 shĂ«rbimet nĂ« Bllokun e udhĂ«heqjes vazhdonin normalisht dhe asgjĂ« sâkishte pĂ«r tâu shqetĂ«suar. Mbledhja e ByrosĂ« Politike kishte pĂ«rfunduar vonĂ«, por se çfarĂ« ishte diskutuar nĂ« tĂ« futej nĂ« cilĂ«simin âtop sekretâ. Xhafer Peçi kujtoi:
âLajmin e vetĂ«vrasjes e mora vesh mĂ«ngjesin e 18 dhjetorit. MĂ« mori nĂ« telefon zv/ministri i BrendshĂ«m, Xhule Ăiraku, i cili pĂ«rgjigjej pĂ«r GardĂ«nâ. Xhafer Peçi thotĂ« se, pĂ«r sa kishte ndodhur, ai ishte tronditur shumĂ«, sepse me Mehmetin ishin tĂ« njohur tĂ« vjetĂ«r, kishin luftuar sĂ« bashku dhe pĂ«r mĂ« tepĂ«r kishte marrĂ«dhĂ«nie shumĂ« tĂ« mira me tĂ«. Me makinĂ«n e tij shkon urgjent pĂ«rpara vilĂ«s sĂ« kryeministrit, ku fillimisht takohet me Kadri Hazbiun, Xhule Ăirakun dhe Llambi Ziçishtin, qĂ« nĂ« atĂ« kohĂ« ishte ministĂ«r i ShĂ«ndetĂ«sisĂ«. Fillimisht Kadriu me Xhulen e porositin qĂ« tĂ« mos njoftonte asgjĂ« pĂ«r ngjarjen derisa tĂ« sqarohej gjithçka.
Kujtoi se gjatĂ« kohĂ«s qĂ« po priste nĂ« oborrin e vilĂ«s, pyeti shefin e grupit tĂ« shoqĂ«rimit tĂ« kryeministrit, Ali Ăenon, se si kishte ndodhur ngjarja dhe nga ai kishte marrĂ« kĂ«tĂ« pĂ«rgjigje: âNe nuk kemi dĂ«gjuar gjĂ«, asnjĂ« krismĂ«, por po presim se çfarĂ« do tĂ« na thonĂ« dhe se si ka ndodhur punaâ.
NĂ« orĂ«n 9:30 Ramiz Alia e Kadri Hazbiu u nisĂ«n nĂ« mbledhjen e ByrosĂ« Politike, e cila kishte filluar qĂ« njĂ« ditĂ« mĂ« parĂ«. âPara ikjes, Kadriu na tha qĂ« tĂ« forconim shĂ«rbimet e tĂ« vazhdonte ekspertiza mjekĂ«sore-ligjore. Ai ishte shumĂ« i tronditur. NĂ« ato çaste pamĂ« Enver HoxhĂ«n qĂ« doli nga vila e tij dhe po shkonte pĂ«r nĂ« mbledhjen e ByrosĂ« Politike. Brenda nĂ« vilĂ«, ku ishte kryeministri i vdekur, u futĂ«n Llambi Ziçishti me njerĂ«zit e tij. Kur dolĂ«n prej andej, ata na thanĂ« se, vetĂ«vrasja kishte ndodhur rreth orĂ«s 03:00 tĂ« natĂ«sâ, ka dĂ«shmuar nĂ« kujtimet e tij Xhafer Peçi. Ai ttha gjithashtu se arma me tĂ« cilĂ«n u vetĂ«vra Mehmeti, ishte njĂ« âMakarovâ, regjistruar si dhuratĂ« pĂ«r kryeministrin nga mareshalli Zhukov, gjatĂ« vizitĂ«s sĂ« tij nĂ« ShqipĂ«ri.
Varrimi
NĂ« kujtimet e tij, Xhafer Peçi Ă«shtĂ« shprehur se, nĂ«n kujdesin e Kiço Kasapit, sekretarit tĂ« PĂ«rgjithshĂ«m tĂ« KryeministrisĂ«, u bĂ« varrimi i Mehmet Shehut. Arkivolin me trupin e Kryeministrit e hipĂ«n nĂ« njĂ« âZukâ tĂ« zi, ndĂ«rsa pjesĂ«marrĂ«s nĂ« ceremoninĂ« e pĂ«rmortshme ishin vetĂ«m familjarĂ«t. Ish-komandanti i GardĂ«s shtoi se ai vuri nĂ« dispozicion 10 nga ushtarĂ«t e GardĂ«s. Mehmet Shehu, i cilĂ«suar si âarmik i popullitâ, nuk kishte vend nĂ« Varrezat e DĂ«shmorĂ«ve tĂ« Kombit, por nĂ« varrezat publike tĂ« SharrĂ«s.
Muho Asllani: Si u kryqëzua Mehmeti në Byro
Gjatë një interviste dhënë për gazetarin Leonard Veizi, është shprehur se mbas kongresit 8-të nëntorit të vitit 1981, nga anëtar i KQ-së, u zgjodh anëtar i Byrosë Politike. Ndërkohë që nga viti 1979 ishte emëruar si ministër shteti e ndihmës i kryesor i kryeministrit Shehu. Por ishte gjithashtu dhe Sekretar i Byrosë së Partisë së Kryeministrisë.
Duke rikujtuar edhe njĂ« herĂ« atĂ« ditĂ« tĂ« largĂ«t tĂ« dhjetorit 1981, Muho Asllani ka rrĂ«fyer: â âNjĂ« ditĂ« Mehmeti mĂ« thirri, me tha âMuho, kĂ«rkoj qĂ« tĂ« bĂ«het mbledhja e organizatĂ« sĂ« partisĂ« sot pasdite. Dua tĂ« bĂ«j autokritikeâ. UnĂ« mblodha supet. âKe dĂ«gjuar qĂ« djali im Ă«shtĂ« fejuar me njĂ« vajzĂ« nga TurditĂ«?â, mĂ« pyeti. I thashĂ« nuk e kisha dĂ«gjuar njĂ« gjĂ« tĂ« tillĂ«. Ai mĂ« shpjegoi se djali i tij ishte lidhur me Silva Turdiun, njĂ« vajzĂ« me probleme nĂ« biografi dhe kĂ«rkoi mbledhjen e organizatĂ«s qĂ« tĂ« bĂ«nte autokritikĂ« si prind e si komunist. AtĂ«herĂ« i them: âShoku Mehmet ju jeni anĂ«tar i ByrosĂ« Politike dhe jo njĂ« komunist i thjeshtĂ«. Do konsultohem me aparatin KQ, pĂ«r kĂ«tĂ« mbledhje jashtĂ« radheâ.Komunikoj nĂ« telefon me Simon Stefanin, i cili nĂ« atĂ« kohĂ« ishte sekretar i KQ. Simoni tha: PĂ«r kĂ«tĂ« çështje nesĂ«r do tĂ« zhvillohet mbledhja e ByrosĂ« Politike, dhe shpejt do tĂ« bĂ«het i njohur dhe rendi i ditĂ«n. Mbledhja filloi nĂ« orĂ«n 09:00 dhe si gjithmonĂ« e hapi Enver Hoxha. Na bĂ«ri tĂ« ditur qĂ« nĂ« fillim se nĂ« kĂ«tĂ« mbledhje Mehmeti do jepte shpjegimet pĂ«r fejesĂ«n e djalit tĂ« tij me njĂ« vajzĂ« nga njĂ« familje me probleme. Pas Enverit u ngrit Mehmeti, i cili ishte pĂ«rgatitur me shkrim. BĂ«ri njĂ« autokritikĂ« sipas tij shumĂ« tĂ« thellĂ«, duke thĂ«nĂ« kryesisht: âNuk jam marrĂ« sa duhet me edukimin e fĂ«mijĂ«ve, pĂ«r tâi pĂ«rgatitur pĂ«r jetĂ«n dhe qĂ« tĂ« mos bien nĂ« gabime, tĂ« mos njollosin figurĂ«n e tyre, por dhe timen e tĂ« Fiqretit. Por, me sa duket ky Ă«shtĂ« defekt i punĂ«s time, pasi jam marrĂ« shumĂ« me punĂ«nâ. U bĂ«nĂ« disa pyetje pothuaj nga tĂ« gjithĂ« anĂ«tarĂ«t, si p.sh: Pse re nĂ« gabime? Pse nuk u thellove? Pse nuk kĂ«rkove ndihmĂ«n e partisĂ«? Etj. Mbasi u dha pĂ«rgjigje pyetjeve, i pari u ngrit pĂ«r tĂ« diskutuar Simon Stefani. Ai e kritikoi Mehmet Shehun qĂ« nuk ka punuar mirĂ« me edukimin e fĂ«mijĂ«ve dhe propozoi tâi jepej njĂ« vĂ«rejtje e rĂ«ndĂ« me shĂ«nim nĂ« kartĂ«n e regjistrimit, sipas statutit tĂ« partisĂ«. Mbledhja u shty pĂ«r tĂ« nesĂ«rmenâ.
Testamenti i Mehmetit
TĂ« nesĂ«rmen Byroja Politike u mblodh sĂ«rish. Enver Hoxha bĂ«ri tĂ« ditur lajmin se Mehmet Shehu vrau veten e se kishte lĂ«nĂ« dhe njĂ« letĂ«r me porosi qĂ« ta hapi vetĂ«m shoku Enver dhe se kĂ«tĂ« lajm ai vetĂ« e kishte marrĂ« nga Ramiz Alia. Muho Asllani Ă«shtĂ« shprehur se Enveri letrĂ«n ia dha Ramizit pĂ«r ta lexuar nĂ« Byro. âPas kĂ«saj tha: âLetrĂ«n jepua shokĂ«ve ta shikojnĂ« tĂ« gjithĂ«â. TĂ« them tĂ« drejtĂ«n unĂ« qĂ« kisha punuar dy vjet e gjysmĂ« me Mehmet Shehun dhe çdo ditĂ« kisha punĂ« me shkresat e tij ia njihja mirĂ« shkrimin. Ai ishte origjinal shkrimi i tij. Pasi e pamĂ« letrĂ«n Enveri i dha fjalĂ«n Hekuran Isait duke i thĂ«nĂ«: âDiskuto sipas pĂ«rgatitjes qĂ« ke bĂ«rĂ« dje, jo sot pas vdekjesâ. Foli Hekurani dhe u shpreh se ishte dakord me propozimin e Simon Stefanit. Pastaj e mori fjalĂ«n Enver Hoxha i cili tha: âDo ta bĂ«j diskutimin siç do ta bĂ«ja dje, pa e vrarĂ« veten Mehmet Shehuâ. Edhe Enveri ishte dakord me atĂ« propozimâ. Muho Asllani ka thĂ«nĂ« gjatĂ« intervistĂ«s se janĂ« hedhur shumĂ« hipoteza, hamendje e diskutime, nga shokĂ«t, bashkĂ«luftĂ«tarĂ«t e familjarĂ« e Mehmet Shehut. âDuke u nisur nga kĂ«to rrethana bindja ime Ă«shtĂ« se ai ka vrarĂ« veten. Ishte njeri me kompleksitet tĂ« veçantĂ«, njeri qĂ« shumĂ« herĂ« nuk kuptohej, sepse e kishte kalitur jeta e koha nĂ« shumĂ« fusha. NĂ« bazĂ« tĂ« dokumenteve qĂ« na u servirĂ«n dhe qĂ« njĂ« pjesĂ« ishin tĂ« shĂ«rbimeve tĂ« huaja, sekrete, pĂ«r masat qĂ« u morĂ«n ndaj Mehmet Shehut, u vendos me unanimitet. Flas gjithmonĂ« pĂ«r ato dokumente qĂ« kam parĂ« me sytĂ« e mi nĂ« atĂ« kohĂ«â.
Konspiracionet
E folur gjërësisht është se eliminim ishte i orkestruar nga Enver Hoxha dhe aparati i tij i sigurisë. Kjo teori sugjeron se vdekja e Mehmet Shehut nuk ishte vetëvrasje, por një vrasje e planifikuar. Pretendohet se Hoxha e pa Shehun si një kërcënim për pushtetin e tij absolut, veçanërisht duke pasur parasysh ndikimin e madh të Shehut dhe pozicionin e tij në shtet.
Disa analistë besojnë se Shehu ishte viktimë e përplasjeve të brendshme për pushtet brenda regjimit komunist. Në këtë skenar, ai mund të jetë eliminuar nga një fraksion rival që kërkonte të dobësonte pozitën e tij dhe të forconte kontrollin e Hoxhës.
PĂ«rkrahĂ«sit e kĂ«saj teorie argumentojnĂ« se akuzat ndaj Shehut si âtradhtarâ dhe âagjent i shumĂ«fishtĂ«â ishin njĂ« justifikim i krijuar pĂ«r tĂ« legjitimuar eliminimin e tij pas vdekjes.
NĂ« favor tĂ« kĂ«saj teorie Ă«shtĂ« edhe fakti qĂ« pas vdekjes sĂ« Shehut, familja e tij u persekutua ashpĂ«r, duke u trajtuar si âarmiq tĂ« popullit.â
Një tjetër teori sugjeron se Mehmet Shehu mund të jetë eliminuar nga shërbime të huaja të inteligjencës, si CIA, KGB ose agjentura të tjera, për shkak të rolit të tij kyç në regjimin komunist. Kjo teori lidhet me akuzat pas vdekjes së tij, ku ai u cilësua si agjent i disa shërbimeve të huaja. Sipas kësaj hipoteze, ai mund të jetë parë si një figurë e papërshtatshme për interesat e këtyre shërbimeve.
Arrestimet
Nga 21 të arrestuarit pas vdekjes së Mehmet Shehut, ata që kishin edhe pozitën më të lartë partiake e shtetërore nuk i shpëtuan ndëshkimit. Kështu, Kadri Hazbiu, Feçor Shehu, Llambi Ziçishti, Llambi Peçini u pushkatuan. Me gjithë Fiqret Shehun, bashkëshorten e ish-kryeministrit, që vdiq në burg gjithsej janë 5 të vdekur nga procesi e vitit 1982. Në këtë mënyrë, të gjithë ata që mund të dinin diçka mbi vdekjen enigmatike të kryeminsitrit u eleminuan, duke e bërë edhe më të misterme të gjithë situatën.
NdĂ«rsa teoritĂ« konspirative mbi vdekjen e Mehmet Shehut mbeten tĂ« shumta, e vĂ«rteta mbetet e mbuluar me njĂ« perde misterioze. Zyrtarisht, Shehu u akuzua pas vdekjes si âtradhtarâ dhe âagjent i shumĂ«fishtĂ«,â akuza qĂ« pĂ«rforcuan imazhin e tij si njĂ« figurĂ« enigmatike dhe tĂ« dyshimtĂ«.
Pozicionet
Mehmet Shehu u formua si ushtarak, duke pasur njĂ« karrierĂ« tĂ« hershme nĂ« lĂ«vizjen antifashiste gjatĂ« LuftĂ«s sĂ« DytĂ« BotĂ«rore. I lindur mĂ« vitin 1913 nĂ« Ăorrush tĂ« MallakastĂ«s, u pĂ«rfshi herĂ«t nĂ« lĂ«vizjet politike. Studimet e tij pĂ«r ushtarak nĂ« Itali dhe pjesĂ«marrja nĂ« LuftĂ«n Civile Spanjolle si pjesĂ« e Brigadave NdĂ«rkombĂ«tare, â ku drejtori batanionin IV tĂ« brigadĂ«s XII ndĂ«rkombĂ«tare e quajtur âGaribaldiâ, â treguan pĂ«rkushtimin e tij ndaj ideologjisĂ« sĂ« majtĂ«.
Gjatë Luftës së Dytë Botërore, u shqua si një prej ushtarakëve më të spikatur të Ushtrisë Nacionalçlirimtare, Ishte komandant i Brigadës së I Sulmuese, e më pas i Divizioni të Parë.
I shkolluar në akademi ushtarake italiane dhe sovjetike, ai solli në Shqipëri një disiplinë të hekurt dhe një botëkuptim të papajtueshëm me kundërshtarët. Pas luftës, aftësitë e tij si organizator dhe vendosmëria e bënë atë një figurë qendrore në strukturat e shtetit komunist.
Mehmet Shehu mori poste të larta gjatë rregjimit komunist si Shefi i Shtabit të Përgjithshëm, ministër i Brendshëm, i Mbrojtjes. Emërimi i tij si kryeministër i Republikës Popullore të Shqipërisë më 1954 vulosi rolin e tij si një nga arkitektët kryesorë të regjimit.
Shehu shihej si njĂ« njeri i vendosur dhe i pamĂ«shirshĂ«m, i cili e pĂ«rdorte fuqinĂ« me efikasitet, por shpesh edhe me ashpĂ«rsi tĂ« skajshme. Ai ishte njĂ« nga zbatuesit kryesorĂ« tĂ« kolektivizimit tĂ« bujqĂ«sisĂ« dhe industrializimit tĂ« vendit, procese qĂ« transformuan ekonominĂ« shqiptare, por qĂ« lanĂ« pas varfĂ«ri dhe represion. Politikat e tij ishin tĂ« ashpra, shpeshherĂ« tĂ« papajtueshme me nevojat reale tĂ« popullsisĂ«, dhe zbatimi i tyre shoqĂ«rohej nga njĂ« kontroll i hekurt mbi jetĂ«n politike dhe shoqĂ«rore. Ai konsiderohej krahu i fortĂ« i Enver HoxhĂ«s, duke ndjekur njĂ« linjĂ« tĂ« prerĂ« kundĂ«r âarmiqve tĂ« brendshĂ«mâ dhe âdevijimeve ideologjikeâ.
Në një regjim ku devotshmëria ndaj partisë dhe udhëheqësit ishte kusht për mbijetesë, Shehu ishte simbol i një ashpërsie që përkonte me vetë natyrën e sistemit totalitar.
NĂ« mars tĂ« vitit 1983, nĂ« mbledhjen e pĂ«rditshme tĂ« Komitetit Qendror â aty ku duhej tĂ« diskutoheshin krizat ekonomike, marrĂ«dhĂ«niet e acaruara me jashtĂ« dhe problemet reale tĂ« vendit â Ramiz Alia i raportonte Enver HoxhĂ«s pĂ«r⊠njĂ« skeç estrade.
Estrada e LushnjĂ«s kishte bĂ«rĂ« humor me njĂ« mĂ«sues qĂ« vraponte nga njĂ« klasĂ« te tjetra sepse i kishin ngarkuar dy mĂ«sime nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n orĂ«. NxĂ«nĂ«sit, tĂ« lodhur nga rrĂ«muja, thoshin se âhistoria iku te Loniâ.
Kur pyeteshin kush ishte Loni, pĂ«rgjigjja vinte e pafajshme: âNapoleoni.â
Ramizi, i shqetĂ«suar, u kishte kĂ«rkuar autorĂ«ve tĂ« estradĂ«s tĂ« mos e pĂ«rdornin Napoleoniâsepse ishte âpersonazh i madh historikâ dhe sâduhej ulur nĂ« nivel tĂ« humorit popullor.
Por Enveri e preu shkurt:
â âJo. AsgjĂ«kund nuk ka pse tâi thonĂ« Loni.â
Kaq. Komandanti kishte folur. Problemi i ditĂ«s: A duhet tĂ« quhet Napoleoni âLoniâ nĂ« estradĂ«?
NdĂ«rsa pĂ«r mĂ«suesin qĂ« vraponte si i çmendur nga njĂ« klasĂ« te tjetra â simboli mĂ« i qartĂ« i kolapsit tĂ« sistemit arsimor â pati vetĂ«m njĂ« fjali tĂ« vetme:
â âPo ta detyrosh tĂ« japĂ« mĂ«sim nĂ« dy-tre klasa, çâtĂ« bĂ«jĂ«? Do tĂ« vrapojĂ«.â
Dhe me kaq u mbyll âanalizaâ.
Ky dokument nuk tregon thjesht paranojĂ«n e njĂ« regjimi qĂ« kontrollonte humorin, historinĂ« dhe gjuhĂ«n. Ai tregon njĂ« shtet qĂ« kishte humbur çdo lidhje me realitetin. NjĂ« diktaturĂ« qĂ« e shpenzonte kohĂ«n pĂ«r tĂ« censuruar âLoninâ, ndĂ«rsa mĂ«suesit, spitalet, ekonomia dhe vetĂ« shoqĂ«ria vraponin si ai personazhi i estradĂ«s â tĂ« rraskapitur, tĂ« pambĂ«shtetur dhe tĂ« mbingarkuar.
NĂ« majĂ« tĂ« piramidĂ«s, shqetĂ«simi kryesor ishte nĂ«se Napoleoni duhej tĂ« quhej âLoniâ.
NĂ« fund tĂ« piramidĂ«s, njerĂ«zit e vĂ«rtetĂ« sâkishin as zĂ«, as hapĂ«sirĂ«, as âestradĂ«â pĂ«r tâu ankuar. m.p.
Dhjetor 1944. Evropa ishte e ngrirë nga dimri dhe nga një nga betejat më të përgjakshme të Luftës së Dytë Botërore. Në pyjet e Ardeneve, Adolf Hitleri kishte hedhur në fushë ofensivën e fundit të madhe gjermane, një përpjekje dëshpëruese për të thyer linjat aleate. Pikërisht aty, mes dëborës dhe kaosit të luftës, ndodhi një nga krimet më tronditëse të konfliktit: Masakra e Malmedy-së.
Aksioni
Më 17 dhjetor 1944, pranë kryqëzimit të Baugnez-it, afër qytetit belg të Malmedy-së, një kolonë ushtarësh amerikanë u kap nga forcat gjermane të Kampfgruppe SS Peiper, një njësi elitare e Waffen-SS, e komanduar nga oficeri fanatik Joachim Peiper. Ushtarët amerikanë ishin robër lufte. Ata u çarmatosën dhe u mblodhën në një fushë të hapur, nën qiellin gri të dimrit.
Pushkatimi
Ajo qĂ« pasoi ishte njĂ« akt brutal dhe i pamĂ«shirshĂ«m. Pa paralajmĂ«rim, ushtarĂ«t e SS hapĂ«n zjarr mbi robĂ«rit e pambrojtur. TetĂ«dhjetĂ« e pesĂ« ushtarĂ« amerikanĂ« u pushkatuan me armĂ« automatike dhe plumba pas koke. Trupat e tyre u lanĂ« tĂ« shtrirĂ« nĂ« dĂ«borĂ«, si njĂ« dĂ«shmi e heshtur e barbarisĂ« sĂ« luftĂ«s. Disa nga tĂ« plagosurit arritĂ«n tĂ« shtiren si tĂ« vdekur dhe, duke u zvarritur mes borĂ«s dhe tĂ« ftohtit ekstrem, arritĂ«n tâu shpĂ«tojnĂ« vrasĂ«sve, duke sjellĂ« mĂ« pas dĂ«shminĂ« e masakrĂ«s.
Tronditja
Lajmi i Masakrës së Malmedy-së u përhap shpejt në radhët aleate, duke shkaktuar tronditje dhe zemërim. Ngjarja u kthye në simbol të egërsisë naziste dhe forcoi vendosmërinë e trupave amerikane për të mos bërë asnjë hap pas në Ardene.
Pas përfundimit të luftës, masakra u hetua në kuadër të gjyqeve për krime lufte. Joachim Peiper dhe anëtarë të tjerë të njësisë së tij u gjykuan dhe u dënuan, duke e futur Masakrën e Malmedy-së në historinë e errët të krimeve naziste.
Epilog
Sot, Malmedy mbetet një kujtesë e dhimbshme e asaj se çfarë ndodh kur ligjet e luftës dhe humanizmi shkelen. Mes borës së Ardeneve, aty ku dikur trupat e ushtarëve të rinj mbetën të ngrirë në heshtje, historia vazhdon të na paralajmërojë: barbaria nuk lind vetëm nga urrejtja, por edhe nga bindja se dhuna është e justifikuar.
Më 17 dhjetori të vitit 1920, Shqipëria pranohet anëtare e Lidhjes së Kombeve.
Nga Leonard Veizi
NjĂ« komb i vogĂ«l, i dalĂ« nga hiri i shkatĂ«rrimit dhe i rrethuar nga hije tĂ« rĂ«nda ambiciesh territoriale. Kjo ishte ShqipĂ«ria e fillim-viteve â20, njĂ« fidan i brishtĂ« sovraniteti, fati i tĂ« cilit dukej i varur nga oreksi i tĂ« fuqishmĂ«ve. Por ishte pikĂ«risht nĂ« kĂ«tĂ« klimĂ« tĂ« errĂ«t, nĂ« dhjetorin e ftohtĂ« tĂ« vitit 1920, qĂ« ndodhi njĂ« mrekulli e vĂ«rtetĂ« politike: pranimi i ShqipĂ«risĂ« si anĂ«tare e Lidhjes sĂ« Kombeve.
âŠNuk ishte thjesht njĂ« akt formal. PĂ«r ShqipĂ«rinĂ«, kjo ishte njĂ« certifikatĂ« mbijetese, njĂ« e drejtĂ« pĂ«r tĂ« jetuar, e vulosur nga bashkĂ«sia ndĂ«rkombĂ«tare. Aty, nĂ« GjenevĂ«, nĂ«n hijen e idealeve tĂ« paqes dhe stabilitetit tĂ« parĂ« pas LuftĂ«s sĂ« ParĂ« BotĂ«rore, shteti shqiptar kĂ«rkonte jo lĂ«moshĂ«, por vendin qĂ« i takonte me tĂ« drejtĂ« nĂ« hartĂ«n e botĂ«s.
Kundërshtitë
Imagjinoni sallat e GjenevĂ«s atĂ« kohĂ«: tĂ« rreptuara, formale, tĂ« mbushura me fuqi tĂ« mĂ«dha qĂ« shihnin njĂ« ShqipĂ«ri si njĂ« pikĂ«pyetje, ndoshta si njĂ« territor pĂ«r tâu ndarĂ«, por aspak si njĂ« subjekt tĂ« barabartĂ«. KĂ«rkesa e ShqipĂ«risĂ« u ndesh me njĂ« mur mosbesimi dhe kundĂ«rshtie, kryesisht nga Jugosllavia dhe Greqia, tĂ« cilat vinin nĂ« dyshim jo thjesht stabilitetin, por edhe vetĂ« tĂ« drejtĂ«n e shtetit tĂ« ri pĂ«r ekzistencĂ«. ĂĂ«shtja e kufijve dhe pretendimet territoriale mbeteshin njĂ« plagĂ« e hapur.
Në këtë çast të dëshpëruar, kur zëri i Shqipërisë rrezikonte të shuhej para se të niste, doli në pah një aleat i papritur, një figurë që u bë zëdhënëse e ndërgjegjes ndërkombëtare: Lord Robert Cecil, përfaqësuesi i Afrikës së Jugut.
Me argumente qĂ« shkonin pĂ«rtej politikĂ«s sĂ« ngushtĂ«âduke u mbĂ«shtetur te morali, te aktet juridike dhe te parimi i barazisĂ« sĂ« kombeveâCecil hodhi poshtĂ« çdo dyshim. Ai kĂ«mbĂ«nguli se mbyllja e derĂ«s pĂ«r ShqipĂ«rinĂ« do tĂ« ishte njĂ« padrejtĂ«si historike dhe njĂ« tallje me vetĂ« idealet e Lidhjes sĂ« Kombeve. Ky ishte çasti kur peshorja diplomatike nisi tĂ« anonte nĂ« favorin e ShqipĂ«risĂ«.
QĂ«ndrimi zyrtar
Minsitria e Jashtme shqiptare, nĂ« faqen e saj onlajn, ka postuar njĂ« shkrim me titull: âAntaresimi i ShqipĂ«risĂ« nĂ« Lidhjen e Kombeve, 1920â, ku mes tĂ« tjerash shkruhet:
âQeveria shqiptare e konsideroi antarĂ«simin nĂ« kĂ«tĂ« organizatĂ« si garanci pĂ«r njĂ« trajtim mĂ« tĂ« drejtĂ« tĂ« statusit dhe kufijve tĂ« ShqipĂ«risĂ« nĂ« tryezat vendimarrĂ«se tĂ« Fuqive tĂ« MĂ«dha . Ajo shfrytĂ«zoi faktin qĂ« me 15 nĂ«ntor 1920 do tĂ« hapej sesioni i pare i AsamblesĂ« sĂ« Lidhjes sĂ« Kombeve nĂ« Gjeneve tĂ« ZvicrĂ«s. Me 12 tetor, kryetari i delegacionit shqiptar nĂ« KonferencĂ«n e Paqes Pandeli Evangjeli i drejtoi njĂ« leter Sekretarit tĂ« PĂ«rgjithshĂ«m tĂ« Lidhjes sĂ« Kombeve Eric Drummond nĂ« tĂ« cilĂ«n nĂ« emĂ«r tĂ« popullit shqiptar kĂ«rkoi qĂ« ShqipĂ«ria tĂ« pranohej anĂ«tare nĂ« Lidhjen e Kombeve e tĂ« merrte pjesĂ« nĂ« AsamblenĂ« e madhe qĂ« do tĂ« hapej me 15 nĂ«ntor.Periudha 12 tetor 1920 deri me 17 dhjetor 1920, kur ShqipĂ«ria u pranua si anĂ«tare me tĂ« drejta tĂ« plota nĂ« Lidhjen e Kombeve, ishte e mbushur me njĂ« punĂ« intensive diplomatike tĂ« qeverisĂ« shqiptare dhe delegacioneve tĂ« saj nĂ« Paris e GjenevĂ«, dhe e mbĂ«shtetur nga miq tĂ« ShqipĂ«risĂ« dhe shqiptarĂ«ve, ku spikat deputeti britanik Aubrey Herbert, etjâ.
Fitorja e brëndshme
Debatet u mbyllën me një votim triumfues: 35 vota pro dhe asnjë kundër. Një fitore madhështore që dëshmoi aftësinë e diplomacisë shqiptare për të lëvizur zemrat dhe mendjet në një arenë plot me ujqër politikë.
Megjithatë, kjo fitore erdhi me një kusht të thellë moral: respektimi i të drejtave të pakicave kombëtare, një angazhim për tolerancën dhe barazinë në fe dhe arsim.
Pjesën më solemne të këtij zotimi e nënshkroi një nga figurat më vizionare të kohës, atdhetari dhe intelektuali i madh, Fan Stilian Noli, Kryepeshkopi i Durrësit dhe kreu i delegacionit shqiptar. Prania e tij në Gjenevë nuk ishte thjesht formale; ajo dëshmonte para botës se Shqipëria kishte jo vetëm vullnetin, por edhe elitën intelektuale dhe morale për të qenë pjesë e rendit modern ndërkombëtar. Noli garantoi se Shqipëria do të ishte një vend ku shumëllojshmëria kulturore dhe fetare do të respektohej thellësisht.
Pika e kthesës
Dhjetori i vitit 1920 nuk ishte fundi i sfidave, por ishte fundi i frikës se Shqipëria mund të zhdukej. Me atë votë, Shqipëria fitoi një mburojë juridike kundër pretendimeve të huaja dhe një platformë nga e cila mund të ngrinte zërin e tij.
Ai çast i dha Shqipërisë dinjitetin e humbur dhe e vendosi vendin në tryezën e kombeve si një shtet i njohur dhe i respektuar. Lidhja e Kombeve i dha frymëmarrje shtetit të brishtë dhe e ndihmoi atë të qëndronte në këmbë, duke i mësuar të gjithëve se edhe kombet e vogla, kur bashkojnë vullnetin dhe diplomacinë e tyre, mund të fitojnë të drejtën e tyre për ekzistencë. 1920-a mbetet çasti kur Shqipëria pushoi së qeni një problem territorial dhe u bë një zë i njohur ndërkombëtarisht.
Në verën e vitit 1949, në kulmin e konsolidimit të diktaturës komuniste, një baba 85-vjeçar nga Saranda iu drejtua Komitetit Qendror të Partisë Komuniste me një kërkesë formalisht të thjeshtë, por politikisht tronditëse. Letra nuk denoncoi ideologjinë dhe nuk kërkoi drejtësi penale. Ajo regjistroi një fakt: arrestimin e një qytetari, vdekjen e tij nga torturat dhe varrosjen e trupit brenda territorit të Sigurimit të Shtetit.
Historia e Foto Ninit: Arrestimi nga Sigurimi i Shtetit në Sarandë
Dokumenti tregoi se si shteti komunist arrestoi pa gjyq, torturoi deri në vdekje dhe më pas administroi trupin e të vdekurit si pronë institucionale, duke ia mohuar familjes të drejtën elementare për varrim. Babai nuk kërkoi hetim dhe as ndëshkim.
Historia e Foto Ninit: Arrestimi nga Sigurimi i Shtetit në Sarandë
Ai kërkoi vetëm dorëzimin e trupit për ta varrosur në varrezat publike. Kjo kërkesë minimale e bëri letrën një dëshmi të drejtpërdrejtë të makabritetit të regjimit, të shkruar në kohë reale dhe drejtuar vetë strukturave që e ushtruan dhunën.
Më poshtë, letra e plotë.
Sarandë, 3 korrik 1949
Komitetit Qendror të Partisë Komuniste
Tiranë
Shokë Anëtarë,
Më 31 maj 1949 më është arrestuar djali im, Foto Nini, nga organet e Sigurimit të Sarandës, si person i dyshimtë për agjitacion.
Kujtoja unë, babai i tij, gruaja e tij, nëna, vëllai dhe të gjithë pjesëtarët e familjes, se djali ndodhej në duart e Sigurimit, diku i izoluar në ndonjë burg, por pa asnjë lajm e pa asnjë shenjë, siç thotë edhe një proverb popullor.
Pas kthesës që morën punët, si dhe pas fjalëve të marra nga Ministria e Punëve të Brendshme lidhur me trockistin pa parime Koçi Xoxe, dhe pas diskutimeve e sqarimeve që iu bënë popullit nga ana e njerëzve të pushtetit në këtë krahinë, na u deklarua haptazi nga organet e Sigurimit të Sarandës se Foto Nini, nga torturat e shumta, gjeti vdekjen dhe u varros në kopshtin e Seksionit të Sigurimit të Sarandës.
Nuk desha tĂ« zgjerohem dhe as tĂ« ndĂ«rhyja nĂ« punĂ«t e Sigurimit, por mĂ« imponoi detyrimi tâju vija nĂ« dukje se nuk guxova tĂ« shkoja nĂ« shtĂ«pi, sepse nĂ«na dhe gruaja e tij mĂ« kĂ«rkuan trupin e tij qĂ« ta qanin dhe ta varrosnin, gjĂ« pĂ«r tĂ« cilĂ«n kishin tĂ« drejtĂ«.
Iu drejtova MinistrisĂ« sĂ« PunĂ«ve tĂ« Brendshme, por meqĂ« nuk mora asnjĂ« pĂ«rgjigje, mora guximin tâju drejtohem Juve dhe ju luta: NĂ« qoftĂ« se nuk pati ndonjĂ« pengesĂ«, tĂ« urdhĂ«rohej Seksioni i Sigurimit tĂ« SarandĂ«s qĂ« tĂ« na dorĂ«zonte trupin e tij, pĂ«r ta varrosur nĂ« varrezat popullore.
NĂ« tĂ« kundĂ«rt, ju luta tĂ« njoftohej Komiteti Ekzekutiv kĂ«tu, qĂ« tĂ« mblidhnim mendjen dhe tĂ« mos vazhdonim mĂ« kĂ«rkimet pĂ«r trupin e tij. Vdekje fashizmit â Liri popullit
Nga fshati NivicĂ«âBubari, banues nĂ« SarandĂ«
Babai i Foto Ninit, 85 vjeç M.P.
Ekzekutimi i Paul Castellano-s dhe Thomas Bilotti-t shënon ngritjen e John Gotti-t në krye të familjes Gambino
PĂ«rgatiti: Leonard Veizi
MĂ« 16 dhjetor 1985, Nju Jorku u bĂ« skena e njĂ« prej atentateve mĂ« tĂ« bujshme nĂ« historinĂ« e mafies amerikane. NĂ« mes tĂ« ditĂ«s, nĂ« njĂ« nga lagjet mĂ« tĂ« populluara tĂ« Manhatanit, u qĂ«lluan pĂ«r vdekje Paul Castellano â âbosi i bosĂ«veâ i familjes kriminale Gambino â dhe zĂ«vendĂ«si i tij, Thomas Bilotti. Ekzekutimi i tyre nuk ishte thjesht njĂ« vrasje mafioze: ishte njĂ« grusht shteti brenda botĂ«s sĂ« krimit.
Paul Castellano, bosi që humbi rrugën
Paul Castellano kishte trashëguar drejtimin e familjes Gambino pas vdekjes së legjendarit Carlo Gambino. Inteligjent, i ftohtë dhe i orientuar drejt biznesit, ai e shihte mafien më shumë si korporatë sesa si organizatë rrugësh. Por ky stil drejtimi krijoi pakënaqësi të thella mes kapove tradicionale, sidomos tek ata që vepronin në terren.
NĂ« qendĂ«r tĂ« kĂ«saj pakĂ«naqĂ«sie ishte John Gotti, njĂ« figurĂ« karizmatike, impulsive dhe e rrezikshme, i cili besonte se Castellano kishte humbur kontaktin me âligjin e rrugĂ«sâ dhe po rrezikonte familjen me arrogancĂ«n dhe izolimin e tij.
Komploti dhe urdhri i heshtur
Vendimi pĂ«r eliminimin e Castellano-s u mor nĂ« heshtje, larg syve tĂ« autoriteteve, por jo pa guxim. John Gotti, pa miratimin e Komisionit tĂ« mafies â njĂ« shkelje e rĂ«ndĂ« e rregullave â dha urdhrin pĂ«r ekzekutim. Ishte njĂ« lojĂ« gjithçka ose asgjĂ«: ose do tĂ« bĂ«hej bos absolut, ose do tĂ« shpallej armik pĂ«r tâu zhdukur.
Thomas Bilotti, njeriu i besuar i Castellano-s, u përfshi automatikisht në listën e vdekjes. Ai ishte krahu i djathtë i një sistemi që Gotti donte ta rrëzonte.
Restoranti italian dhe pritja vdekjeprurëse
Atentati ndodhi jashtë një restoranti italian, ku Castellano dhe Bilotti kishin ardhur për një takim. Sapo zbritën nga makina, një skuadër vrasësish u afrua dhe hapi zjarr. Plumbat u qëlluan me saktësi ushtarake, pa panik, pa fjalë. Të dy burrat ranë të vdekur në trotuar, përpara kalimtarëve të tmerruar.
Në distancë, duke vëzhguar gjithçka, ndodhej John Gotti. Ai nuk mori pjesë drejtpërdrejt, por ishte arkitekti i çdo sekonde të atentatit. Me atë skenë, epoka e Castellano-s mbaroi dhe nisi epoka e Gotti-t.
âDapper Donâ: lindja e njĂ« miti kriminal
Pas vrasjes, John Gotti mori menjĂ«herĂ« kontrollin e familjes Gambino. Ai u shfaq hapur, me kostume elegante, flokĂ« tĂ« krehur me kujdes dhe njĂ« buzĂ«qeshje sfiduese ndaj ligjit. Media amerikane e pagĂ«zoi âDapper Donâ, ndĂ«rsa rrugĂ«t e Nju Jorkut e shihnin si simbolin e njĂ« mafieje tĂ« re: mĂ« publike, mĂ« arrogante dhe mĂ« e rrezikshme.
Ekzekutimi i Castellano-s theu një tabu të vjetër të Cosa Nostra-s amerikane: vrasjen e një bosi pa autorizim. Por suksesi i Gotti-t tregoi se rregullat kishin filluar të shpërbëheshin.
Një atentat që paralajmëroi fundin
Ironikisht, atentati që e ngriti John Gotti-n në majë të botës së krimit, shënoi edhe fillimin e fundit të tij. Vëmendja mediatike, arroganca publike dhe lufta e hapur me ligjin do ta çonin më vonë drejt burgimit të përjetshëm.
Por nĂ« dhjetorin e vitit 1985, pĂ«rpara njĂ« restoranti italian, historia u shkrua ndryshe: me plumba, me heshtje dhe me njĂ« ndryshim pushteti qĂ« tronditi themelet e mafies amerikane. NĂ« atĂ« trotuar, jo vetĂ«m dy burra u vranĂ« â u mbyll njĂ« epokĂ« dhe u hap njĂ« tjetĂ«r, mĂ« e zhurmshme dhe mĂ« fatale.
Viti 2013 shënoi fillimin e një prej konflikteve më të përgjakshme në Afrikën bashkëkohore: Luftën Civile të Sudanit të Jugut. Vetëm dy vjet pas shpalljes së pavarësisë nga Sudani, vendi i ri u përfshi në një krizë të thellë politike dhe etnike, e cila shpejt u shndërrua në një konflikt të armatosur me pasoja dramatike për popullsinë civile.
Kriza shpërtheu kur liderët e opozitës, Dr. Riek Machar, Pagan Amum dhe Rebecca Nyandeng, vendosën të bojkotonin mbledhjen e Këshillit Nacionalçlirimtar në Nyakuron. Ky veprim u pa si shenjë e përçarjeve të thella brenda elitës politike dhe të lëvizjes në pushtet, duke ndezur tensione që shumë shpejt u përshkallëzuan në përplasje të dhunshme mes forcave besnike të qeverisë dhe atyre të opozitës.
Lufta civile, e cila zgjati rreth gjashtë vjet, u karakterizua nga luftime të ashpra, dhunë ndëretnike dhe shkelje të rënda të të drejtave të njeriut. Sipas vlerësimeve, afro gjysmë milioni sudanezë të jugut humbën jetën gjatë konfliktit, ndërsa miliona të tjerë u detyruan të largoheshin nga shtëpitë e tyre. Me mijëra qytetarë zgjodhën rrugën e arratisjes jashtë vendit, duke kërkuar strehim në shtetet fqinje dhe duke shkaktuar një nga krizat më të mëdha humanitare në rajon.
Përveç humbjeve njerëzore, lufta shkatërroi infrastrukturën, ekonominë dhe shpresat për stabilitet të një shteti të ri që sapo kishte dalë nga dekada konflikti. Uria, sëmundjet dhe mungesa e shërbimeve bazë u përhapën në shumë zona, duke rënduar edhe më tej jetën e civilëve.
Megjithë përpjekjet e komunitetit ndërkombëtar për ndërmjetësim dhe arritjen e marrëveshjeve të paqes, pasojat e Luftës Civile të Sudanit të Jugut vazhdojnë të ndihen edhe sot. Konflikti i nisur në vitin 2013 mbetet një kujtesë e dhimbshme se sa e brishtë mund të jetë paqja dhe sa shkatërruese janë përçarjet politike kur ato shndërrohen në dhunë të armatosur.
Vasile Lupo, qevererisi MoldavinĂ« nĂ« dy periudha: Prill 1634-Prill 1653; Prill 1653- Korrik 1653. Emri i tij ishte Ujku Koçi dhe mĂ« vonĂ« emri i tij kthehet njĂ« mbiemĂ«r duke u quajtur Vasile Lupo. Ishte me origjinĂ« shqiptare me mbiemĂ«r Koçi, dhe vjen me babain e tij, Nikoll Koçi nĂ« Vllahi (1611), gjatĂ« mbretĂ«rimit tĂ« Radu Mihnea (1611â1616), pastaj nĂ« Moldavi. Ai kishte dy vĂ«llezĂ«r: Gheorghe, i cili u bĂ« njĂ« qelqbĂ«rĂ«s i madh, dhe Gavriil, i cili u bĂ« kapelĂ«bĂ«rĂ«s, si dhe njĂ« motĂ«r, Marga. Lupu u martua me TudoscĂ«n, vajzĂ«n e Vornico-s sĂ« madh tĂ« HolandĂ«s, Costea Bucioc. Pas vdekjes sĂ« gruas sĂ« tij, TudoscĂ«s, ai u martua me EcaterinĂ«n, njĂ« grua tĂ« bukur kaukaziane, me tĂ« cilĂ«n pati njĂ« djalĂ«, ĆtefÄniĆŁÄ, mĂ« vonĂ« zot i MoldavisĂ«.
Ai mbajti poste tĂ« rĂ«ndĂ«sishme nĂ« Moldavi: Thesar i Madh (sot ky lloj roli pĂ«r kohĂ«n mund tĂ« konsiderohet MinistĂ«r i Financave) (1620-1621), Komisioner (1621), Grand Back (1626-1627), pĂ«rsĂ«ri Thesar i Madh (1627-1628), KapelĂ«bĂ«rĂ«s i Madh (1629-1630) dhe RuajtĂ«s i Madh i HolandĂ«s (1630-1633). Ai u ngjit nĂ« fron pasi rrĂ«zoi Miron Barnovschin, me mbĂ«shtetjen e Portias. Duke u bĂ«rĂ« njĂ« zotĂ«ri, ai mori emrin Vasile VodÄ. Dimitrie Cantemir shkroi pĂ«r Vasile Lupu: ââŠGjatĂ« mbretĂ«rimit tĂ« Vasile Albanezul (shqiptari), Moldavia⊠filloi tĂ« zgjohej dhe tĂ« dilte ngadalĂ« nga errĂ«sira e thellĂ« e barbarizmit.
Pasi hipi në fron, Vasile Lupu emëroi shumë nga të afërmit e tij në Këshillin Mbretëror (10 nga 17 guvernatorët ishin të afërm të tij të ngushtë). Ai inkurajoi fluksin e disa elementëve grekë dhe madje edhe shqiptarë në Këshill (Lordin e ardhshëm Gheorghe Ghica, fillimisht një tregtar modest peshku).
Misionari katolik Marco Bandini, i cili vizitoi MoldavinĂ« gjatĂ« mbretĂ«rimit tĂ« Vasile Lupu-sĂ«, i bĂ«ri jehonĂ« fjalĂ«ve tĂ« sovranit: âNĂ«se tĂ« gjithĂ« kryeni njĂ« akt qĂ« meriton vdekjen, padyshim qĂ« do tĂ« duhet tĂ« vdisni. Edhe nĂ«se gjysma e MoldavisĂ« do tĂ« ishte e keqe, pjesa e keqe do tĂ« zhduket, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« e mira tĂ« ruhet. Me tĂ« mirĂ«n do tĂ« jetoj i sigurt, me tĂ« keqen do tĂ« jem gjithmonĂ« nĂ« rrezik.â
Aktivitetet e brendshme të këtij Zotëri mbulonin një spektër shumë të gjerë. Ai rriti taksat, duke siguruar kështu të ardhura të mëdha; ai ruajti, me para, vullnetin e mirë të Portës, mbajti një ushtri relativisht të madhe dhe një shkëlqim të veçantë në Oborrin Mbretëror. Cilësia e tij kryesore ishte ajo e një kryetari të mirë familjeje: ai rivendosi oborret princërore të Jasiut dhe Suceavës, si dhe mirëmbau e restauroi fortesat.
PĂ«r tĂ« rivendosur potencialin demografik tĂ« vendit, ai inkurajoi krijimin e âsloboziveâ me pĂ«rjashtime 10-vjeçare nga qiratĂ«, nga tĂ« cilat vinin kolonĂ«t nga Transilvania dhe rusĂ«t (rutenĂ«t) nĂ«n sundimin polak. Por aktiviteti i tij kryesor, pĂ«rmes tĂ« cilit ai hyri nĂ« vetĂ«dijen e bashkĂ«kohĂ«sve tĂ« tij dhe nĂ« galerinĂ« e zotĂ«rinjve tĂ« mĂ«dhenj, ishte ai i mbrojtĂ«sit dhe themeluesit tĂ« tĂ« gjithĂ« OrtodoksisĂ«: ai dhuroi shuma tĂ« mĂ«dha parash Patriarkateve tĂ« KostandinopojĂ«s dhe Jerusalemit dhe manastireve tĂ« Malit Athos, organizoi me shpenzimet e tij njĂ« sinod ekumenik ortodoks nĂ« Jasi (1642), ku u hartua dokumenti dogmatik RrĂ«fimi Ortodoks, i hartuar nga Mitropoliti i adoptuar i Kievit Petru MovilÄ; themeloi dhe restauroi rreth 30 vende adhurimi nĂ« Moldavi (pĂ«rfshirĂ« manastiret Trei Ierarhi dhe Golia nĂ« Jasi), ndĂ«rtoi kishĂ«n e ShĂ«n Dumitru tĂ« Orheit.
Lvivi dhe Kievi; sjell reliktet e Shën Paraskevës nga Kostandinopoja në Jasi; ndërhyn në zgjedhjen e patriarkëve të Kostandinopojës, Jerusalemit dhe Aleksandrisë.
NĂ« vitin 1640, me iniciativĂ«n e Vasile Lupu, u themelua nĂ« IaÈi Akademia Sllavo-Greke-Latine, e njohur edhe si âKolegji Vasilianâ, ku tĂ« rinjtĂ« morĂ«n trajnim dhe arsimim. UdhĂ«tari i huaj Paul Beke, i cili ishte nĂ« Moldavi nĂ« vitin 1644, vuri nĂ« dukje se sundimtari i kĂ«tij vendi âka ndĂ«rtuar shkolla tĂ« reja prej guri me pĂ«rmasa tĂ« veçanta⊠nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« rinjtĂ« tĂ« mund tĂ« inicohen nĂ« kulturĂ« dhe moralâ. Vasile Voievod gjithashtu mbĂ«shteti Mitropolitin Varlaam nĂ« aktivitetin e tij tĂ« gjerĂ« kulturor. Shtypshkronja e parĂ« u themelua nĂ« Moldavi nĂ« vitin 1642, me mbĂ«shtetjen e Petru MovilÄ dhe shtypshkronjave tĂ« Kievit. KĂ«tu u botuan veprat e mĂ«poshtme: Kazani i Varlaamit (1643); ShtatĂ« Misteret e KishĂ«s (1644); Sundimi i Vasile Lupu (1645); Bucoavna (1651), etj.
GjatĂ« mbretĂ«rimit tĂ« Vasile Lupu-sĂ«, sistemi gjyqĂ«sor u modernizua. NĂ«pĂ«rmjet âRregullores sĂ« Vasile Lupu-sĂ«â, Moldavia kaloi nga ligji i pashkruar (âzakonet e tokĂ«sâ) nĂ« ligjin e shkruar. Ky ishte kodi i parĂ« ligjor nĂ« Moldavi, i hartuar bazuar nĂ« zhvillimin e normave ligjore romake-bizantine.
Ai kishte marrĂ«dhĂ«nie tĂ« mira me Princin e TransilvanisĂ«, Gheorghe Rakoczi I, me tĂ« cilin pĂ«rfundoi njĂ« traktat barazie (1638), tĂ« rinovuar nĂ« vitin 1646. I fiksuar pas idesĂ« sĂ« marrjes sĂ« vendit princĂ«ror nĂ« Muntenia pĂ«r djalin e tij Ioan ose pĂ«r vete, ai u pĂ«rpoq, me lejen e heshtur tĂ« turqve, duke pĂ«rdorur si intrigat ashtu edhe diplomacinĂ«, si dhe ndĂ«rhyrjen e armatosur, tĂ« largonte Matei Basarabin nga mbretĂ«ria e tij. MegjithatĂ«, ky i fundit ia doli (nĂ« BetejĂ«n e FocĆanit (1637), BetejĂ«n e Ojogenit (1639) dhe BetejĂ«n e FintĂ«s (1653)) tĂ« hakmerrej nĂ« fushĂ«n e betejĂ«s dhe nĂ« PortĂ«, duke i shkaktuar shqetĂ«sime tĂ« mĂ«dha Vasile Lupu-sĂ« nĂ« PortĂ«. NĂ« vitin 1644 ai bĂ«ri paqe me sundimtarin e Muntenia-s. NĂ« pĂ«rkujtim tĂ« kĂ«saj marrĂ«veshjeje, Vasile ngriti kishĂ«n Stelea nĂ« TĂźrgoviÈte, dhe Matei Basarabi atĂ« tĂ« SovejĂ«s, nĂ« Moldavi.
Drejt fundit tĂ« mbretĂ«rimit tĂ« Vasile Lupu-t, ai krijoi njĂ« aleancĂ« me atamanin e KozakĂ«ve tĂ« Zaporizhjes, Bogdan HmelniĆŁki-n. Vasile Lupu nuk ishte i njohur me aspiratat e KozakĂ«ve tĂ« Zaporizhjes. Por rrethanat politike e detyruan atĂ« tĂ« dorĂ«zohej para presionit tĂ« Bogdan HmelniĆŁki-t. PĂ«r ta gjunjĂ«zuar VodĂ«n, nĂ« vjeshtĂ«n e vitit 1650, atamani, nĂ« bashkĂ«punim me hanxhiun tatar Islam Ghiray, plaçkiti dhe dogji fshatrat dhe qytetet e MoldavisĂ«. Dy vjet mĂ« vonĂ«, nĂ« vitin 1652, Vasile Lupu, me urdhĂ«r tĂ« bojarĂ«ve, sakrifikoi vajzĂ«n e tij, zonjushĂ«n Ruxandra, duke e martuar atĂ« me TimuĆ HmelniĆŁki-n.
Vasile Lupu humbi mbretĂ«rinĂ« e tij pas kryengritjes sĂ« bojarĂ«ve tĂ« mĂ«dhenj tĂ« udhĂ«hequr nga Gheorghe Ćtefan (1653), i pakĂ«naqur me politikĂ«n e promovimit tĂ« tĂ« afĂ«rmve tĂ« zotit. PĂ«rpjekjet e Vasile Lupu pĂ«r tĂ« rifituar dhe ruajtur sundimin e tij, me ndihmĂ«n e kozakĂ«ve, dĂ«shtuan.
Ai shkoi nĂ« mĂ«rgim midis tatarĂ«ve tĂ« KrimesĂ«, pastaj nĂ« Stamboll, ku jetoi deri nĂ« fund tĂ« jetĂ«s sĂ« tij (1661). Ai u burgos nga turqit nĂ« fortesĂ«n e famshme ShtatĂ« Kulla ânĂ« papat, jo nĂ« burgâ. NĂ« pleqĂ«ri, ai ende kishte njĂ« entuziazĂ«m tĂ« madh pĂ«r jetĂ«n. Djali i tij, ĆtefÄniĆŁÄ, u bĂ« zot i MoldavisĂ« nĂ« vitin 1659, por e humbi atĂ« menjĂ«herĂ« pas vdekjes sĂ« babait tĂ« tij nĂ« vitin 1661.
Për më tepër, Vasile Lupu u emërua zot i Kishës Trevjeçare të Jashit.
Vasile Lupo, jo vetĂ«m e sundojĂ«, por krijoi âMoldavinĂ«â moderne. Madje, njĂ« ndĂ«r kontributet e tij mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme qĂ« kanĂ« njĂ« rol tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m nĂ« RomaninĂ« e MoldavinĂ« e sotme, Ă«shtĂ« fakti se ai BĂ«ri kodifikimin e parĂ« tĂ« ligjeve. Ligjet ose normat e kodifikuara nga Vasile Lupo ishin tĂ« ndryshme normat e pa shkruara qĂ« aplikoheshin nĂ« zonat tĂ« ndryshme tĂ« vendit, sepse kĂ«to kode ose rregulla tĂ« shkruara ishin rregulla tĂ« ngjashme me ato tĂ« Bizantit. Ai dha kontributin e tij thelbĂ«sor duke krijuar pĂ«r tĂ« herĂ« tĂ« parĂ« njĂ« tekst me rregulla uniformĂ« qĂ« rregullon jetĂ«n privatĂ«, publike, ekonomike dhe penale tĂ« asaj kohe. Kodi i Vasile Lupo ishte i ngjashĂ«m me Kanunin e LekĂ« Dukagjinit dhe referencĂ« kishin normat e Justinianit. Sigurisht, pĂ«rderisa kjo ishte njĂ« risi pĂ«r zonĂ«n dhe pĂ«r faktin se pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« kodifikoheshin norma dhe rregulla kjo me siguri lidhet edhe me origjinĂ«n e tij prej shqiptari.
Vasile Lupu prezantoi ligjet e para tĂ« shkruara nĂ« Moldavi (1646, tĂ« botuara nĂ« IaÈi). I njohur si Carte romĂąneascÇ de ĂźnvÄÈÄturÄ (âLibri i MĂ«simeveâ) ose Pravila lui Vasile Lupu (âKodi i Vasile Lupuâ), dokumenti nuk shkonte kundĂ«r traditave tĂ« PerandorisĂ« Bizantine, duke qenĂ« njĂ« rishikim i pĂ«rkthyer i kĂ«tyre (dhe pothuajse identik me ekuivalentĂ«t bashkĂ«kohorĂ« vllahĂ«).
Kodi Civil rumun njĂ« ndĂ«r burimet e tij ka edhe tĂ« drejtĂ«n zakonore tĂ« âKoditâ Vasile Lupo, shkruan shqiptarja.
Pra, edhe njëherë kemi figura si Vasile Lupo, që me origjinë shqiptar jep kontribute të jashtëzakonshme në ndërtimin dhe modernizimin e një mbretërie duke shkruar edhe për herë të parë ligjet e saj. m.p.
MĂ« 10 korrik 1968 u inagurua nĂ« ShkodĂ«r ekspozita ateiste me titull âMbi rolin reaksionar tĂ« fesĂ«â e cila qĂ«ndroi e hapur pĂ«r 5 vjet. Ajo ishte konceptuar edhe si ekspozitĂ« shĂ«titĂ«se nĂ« fshatra, malĂ«si dhe zona industriale.
NĂ« prag tĂ« punimeve tĂ« Kongresit VII tĂ« gruas qĂ« do tĂ« zhvillohej nĂ« ShkodĂ«r (nĂ« Katedralen e ShĂ«n Shtjefnit tĂ« kthyer nĂ« Pallat Sporti) mĂ« 9 Qershor 1973, ekspozita u shndĂ«rrua nĂ« Muze Ateist, i cili u vendos nĂ« njĂ« godinĂ« nĂ« qendĂ«r tĂ« qytetit tĂ« ShkodrĂ«s. Pushteti i kohĂ«s u mburr me kĂ«tĂ« Muze, sepse sipas tyre ishte i vetmi i kĂ«tij lloji nĂ« BotĂ«. NĂ« hyrje tĂ« muzeut u vendos citati i Marksit: âFeja Ă«shtĂ« opium pĂ«r popullinâ. HapĂ«sira ekspozuese ishte e ndarĂ« nĂ« tĂ« dy katet e godinĂ«s dhe trajtonte tema tĂ« ndryshme.
Dy pavionĂ« ekspozues ishin tĂ« vendosur nĂ« katin e parĂ« dhe kishin tĂ« bĂ«nin me âtraditĂ«n e popullit shqiptar nĂ« luftĂ«n kundĂ«r fesĂ« dhe kleritâ dhe me âlĂ«vizjen e revolucionare popullore tĂ« vitit 1967, kundĂ«r fesĂ« dhe bazĂ«s materiale tĂ« sajâ. NĂ« katin e dytĂ« ishin tĂ« vendosur tre pavionĂ« tĂ« tjerĂ« ekspozues, qĂ« kishin tĂ« bĂ«nim me âkarakterin anti-shkencor dhe reaksionar tĂ« ideologjisĂ« fetareâ, âme fenĂ« si vegĂ«l politike tĂ« klasave sunduese dhe pushtueseâ dhe me âdĂ«shtimin e veprimtarisĂ« kundĂ«revolucionare tĂ« klerit pas pushtimitâ.
Në stendat e secilit pavion ishin ekspozuar, dokumenta, foto, materiale të ndryshme që synonin të evidentonin rolin armiqësor dhe reaksionar të klerit, sidomos atij katolik, si shërbëtor i Vatikanit dhe i imperializmit. Po ashtu ky muze kishte edhe një ekspozitë lëvizëse të përbërë nga 23 stenda, e cila ekspozohej në zona të ndryshme jo vetëm të Shkodrës, por edhe Shqipërisë.
Vizitorët e këtij muzeu ishin nxënës shkollash, kolektive pune, anëtarë të partive komuniste të vendeve të tjera që vizitonin Shqipërinë, si dhe turistë të huaj.
Muzeu Ateist qëndroi i hapur deri më 13 dhjetor të vitit 1990. Godina ku ishte i vendosur ky muze u sulmua dhe u tentua të shkatërrohej, në të njëjtën ditë kur në Shkodër ndodhi protesta për rrëzimin e bustit të Enver Hoxhës. M.P.
Login
