Flet Zëvendësministri i Ekonomisë dhe Inovacionit Enkelejd Musabelliu
Â
Qeveria synon të shkojë drejt përafrimit të plotë me standardet e Bashkimit Europian në fushën e Investimeve të Huaja Direkte.
Një projekt-akt i ri i nxjerrë për konsultim parashikon të vendosë një mekanizëm shqyrtimi për investimet në sektorët kritikë të ekonomisë, me fokus sigurinë kombëtare dhe rendin publik.
NĂ« njĂ« intervistĂ« pĂ«r âMonitorâ , ZĂ«vendĂ«sministri i EkonomisĂ« dhe Inovacionit Enkelejd Musabelliu shpjegon risitĂ« kryesore tĂ« rregullores dhe mĂ«nyrĂ«n si do tĂ« funksionojĂ« procesi i vlerĂ«simit. Ai sqaron mĂ«nyrĂ«n sesi Ă«shtĂ« konceptuar nĂ« draft balanca mes mbrojtjes sĂ« interesit publik dhe lirisĂ« sĂ« tregut.
A mund të sqarojmë shkurtimisht se çfarë është ky projekt-akt dhe çfarë ndryshimi apo risie sjell ai për kuadrin ligjor aktual lidhur me Investimet e Huaja Direkte?
Projektakti mbi shqyrtimin e investimeve tĂ« huaja synon tĂ« pĂ«rafrojĂ« plotĂ«sisht Rregulloren e BE Nr. 2019/452 âmbi pĂ«rcaktimin e njĂ« kuadri pĂ«r shqyrtimin e Investimeve tĂ« Huaja Direkte nĂ« Bashkimin Europianâ. Investimet e huaja direkte nĂ« sektorĂ«t e ekonomisĂ« qĂ« mund tĂ« cenojnĂ« rendin apo sigurinĂ« e vendit dhe qĂ« plotĂ«sojnĂ« disa kritere specifike, duhet tâi nĂ«nshtrohen njĂ« procedure shqyrtimi para se tĂ« procedojnĂ« me regjistrimet nĂ« QendrĂ«n KombĂ«tare tĂ« Biznesit (QKB).
Rregullorja parashikon ngritjen e një mekanzimi kombëtar shqyrtimi që do të koordinohet nga struktura përgjegjëse që do të ngrihet pranë Ministrisë së Ekonomisë dhe Inovacionit dhe do të përfshijë një sërë institucionesh të tjera, që nga Ministritë e linjës gjer tek agjencitë e tjera ekzekutive.
Vendimmarrja për autorizimin apo refuzimin e një investimi të huaj do të bëhet nga një Komitet Ndërministror i cili kryesohet nga Ministri i Ekonomisë dhe Inovacionit dhe përfshin ministritë e linjës e agjencitë e tjera të përfshira.
Gjithashtu, rregullorja parashikon edhe ngritjen e një mekanizmi bashkëpunimi në të cilin lidhen të gjitha njësitë përgjegjëse për shqyrtimin e investimeve të huaja në vendet anëtare, nën koordinimin e njësisë qendrore që është ngritur pranë Komisionit Europian.
Sa herë që një vend nis një procedurë shqyrtimi për një investim të caktuar, menjëherë njoftohen njësitë përgjegjëse në vendet e tjera anëtare dhe gjithashtu edhe Komisioni Europian.
Kësisoj, në shqyrtimin e investimeve të huaja që mund të cenojnë sigurinë publike Shqipëria do të bashkëpunojë me Komisionin Europian dhe gjithë vendet anëtare të BE.
Si lidhet ky draft me angazhimet e Shqipërisë në procesin e integrimit europian dhe kapitujt përkatës?
PĂ«rafrimi i kĂ«saj Rregulloreje dhe ngritja e mekanizmit kombĂ«tar pĂ«r shqyrtimin e investimeve tĂ« huaja direkte Ă«shtĂ« njĂ« ndĂ«r piketat pĂ«rmbyllĂ«se tĂ« Kapitullit 30 âMarrĂ«dhĂ«niet me JashtĂ«â, negociatat pĂ«r tĂ« cilin drejtohet nga Ministria e EkonomisĂ« dhe Inovacionit.
ĂshtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme tĂ« theksojmĂ« se negociatat pĂ«r kĂ«tĂ« kapitull parashikohet tĂ« pĂ«rmbyllen shumĂ« shpejt, brenda tremujorit tĂ« parĂ« tĂ« vitit tĂ« ardhshĂ«m, sepse i kemi realizuar tĂ« gjitha piketat pĂ«rmbyllĂ«se.
Mbeten vetëm miratimi i rregullores mbi shqyrtimin e investimeve të huaja dhe i ndryshimeve ligjore në Ligjin Nr. 46/2018 për kontrollin shtetëror të mallrave me përdorim të dyfishte, i cili është gjithashtu drejt finalizimit, dhe ky kapitull mund të mbyllet.
Për ta bërë më të kuptueshëm çfarë ndryshon për një investitor të huaj ky mekanizëm i ri vlerësimi?
Për shumicën e investitorëve të huaj në Shqipëri nuk do të ndryshojë asgjë pasi dispozitat e kësaj Rregulloreje nuk zbatohen as mbi gjithë sektorët e ekonomisë e as mbi investimet e huaja që e kanë origjinën nga vendet anëtare të BE-së apo vendet e tjera aleate si SHBA apo Mbretëria e Bashkuar.
Dispozitat e Rregullores shtrihen vetëm mbi sektorët kritikë të ekonomisë si infrastruktura kritike, armët, teknologjia kritike, etj.
InvestitorĂ«t e huaj nĂ« njĂ« nga kĂ«ta sektorĂ« kritikĂ« e qĂ« nuk e kanĂ« origjinĂ«n nga vendet e pĂ«rmendura mĂ« sipĂ«r duhet tâi nĂ«nshtrohen njĂ« procedure shqyrtimi, çka nĂ«nkupton se duhet tĂ« aplikojnĂ« pĂ«r njĂ« autorizim pranĂ« MinistrisĂ« pĂ«rgjegjĂ«se pĂ«r ekonominĂ«, para se tĂ« regjistrojnĂ« nĂ« QKB shoqĂ«rinĂ« e tyre apo blerjen e aksioneve tĂ« njĂ« shoqĂ«rie ekzistuese shqiptare. Investitori i huaj nuk mund tĂ« procedojĂ« me regjistrimin nĂ« QKB nĂ«se nuk paraqet autorizimin pĂ«r tĂ« vijuar me investimin. PĂ«r çdo aplikim, rregullorja parashikon se procedura pĂ«r autorizimin, autorizimin me kushte, apo refuzimin e njĂ« investimi tĂ« huaj, nuk mund tĂ« zgjasĂ« mĂ« shumĂ« se 60 ditĂ«.
A po flasim për një mekanizëm kontrolli, parandalimi apo thjesht transparence mbi investimet strategjike?
ĂâĂ«shtĂ« e vĂ«rteta, kemi tĂ« bĂ«jmĂ« me njĂ« mekanizĂ«m shqyrtimi, i cili synon tĂ« shqyrtojĂ« e kontrollojĂ« investimet e huaja nĂ« sektorĂ«t kritikĂ« tĂ« ekonomisĂ« pĂ«r tĂ« parandaluar cenimin e sigurisĂ« kombĂ«tare apo tĂ« rendit publik.
PĂ«r tâu thelluar pak mĂ« shumĂ«, pĂ«r tĂ« pĂ«rcaktuar nĂ«se njĂ« investim apo investitor i huaj mund tĂ« cenoje rendin publik apo sigurinĂ« kombĂ«tare mbahen parasysh tre faktorĂ« kryesorĂ«: nĂ«se investitori i huaj kontrollohet drejtpĂ«rdrejt apo tĂ«rthorazi nga njĂ« vend i tretĂ«, nĂ«se investitori i huaj ka cenuar rendin apo sigurinĂ« e njĂ« vendi tĂ« BE-sĂ« apo nĂ«se ka dyshime se investitori Ă«shtĂ« angazhuar nĂ« aktivitete tĂ« paligjshme apo kriminale.
Cilat janë sektorët që përfshihen për herë të parë në një filtër të tillë institucional?
Rregullorja e BE 2019/452 parashikon ngritjen e një mekanizmi për shqyrtimin e investimeve të huaja direkte në disa sektorë kyç të ekonomisë, ku përfshihen:
- Infrastruktura kritike (energjia, transporti, uji, shëndeti, telekomunikacioni, media, ruajtja apo përpunimi i të dhënave, mbrojtja, infrastruktura zgjedhore apo financiare, etj.);
- Teknologjitë kritike dhe mallrat me përdorim të dyfishtë, duke përfshirë inteligjencën financiare, robotikën, gjysmë-përçuesit, sigurinë kibernetike, teknologjitë kuantike apo nukleare, nanoteknologjitë dhe biteknologjitë;
- Furnizimin e inputeve kritike, si energjinë, materialet e papërpunuara dhe sigurinë ushqimore;
- Aksesin në informacionin sensitiv, duke përfshirë të dhënat personale apo aftësinë për kontrollin e këtij informacioni;
- Lirinë dhe pluralizmin e medias.
Qëllimi ynë fillestar ka qenë që zbatimin e Rregullores ta shtrijmë mbi gjithë sektorët e sipër-përmendur.
Megjithatë, gjatë konsultimeve me Komisionin Europian, na u rekomandua që të nisim vetëm me një apo dy sektorë dhe të fokusohemi kryesisht tek ngritja e mekanzimit dhe rritja e kapaciteteve dhe, në një hap të dytë, kur mekanzimi të jetë ngritur e burimet njerëzore të kenë kapacitetet e nevojshme, zbatimi i rregullores mund të shtrihet edhe në sektorët e tjerë.
Ministria e EkonomisĂ« dhe Inovacionit zhvilloi njĂ« analizĂ« tĂ« brendshme dhe propozoi sektorĂ«t e lidhur me âaksesin nĂ« informacionin sensitivâ dhe âlirinĂ« e mediasâ, duke u bazuar nĂ« numrin e kompanive tĂ« huaja qĂ« ushtrojnĂ« aktivitetin e tyre nĂ« ShqipĂ«ri nĂ« secilin prej sektorĂ«ve tĂ« sipĂ«r-pĂ«rmendur si edhe potencialin pĂ«r cenimin e sigurisĂ« publike tĂ« vendit, sidomos nĂ« konsideratĂ« tĂ« sulmeve kibernetike tĂ« vendit tonĂ« dhe kĂ«rcĂ«nimeve tĂ« luftĂ«s hibride pĂ«rmes fushatave tĂ« dezinformimit.
Megjithatë, projektVKM është ende në bashkërendim ndërinstitucional dhe në konsultim publik dhe në bashkërendim të plotë (ashtu si për çdo akt tjetër të lidhur me integrimin europian), me Komisionin Europian dhe aleatët tanë strategjikë, sektorët e përzgjedhur edhe mund të ndryshojnë.
Â
Si do të funksionojë konkretisht procesi i vlerësimit: kush vendos, në çfarë afatesh dhe mbi çfarë kriteresh?
Siç e pĂ«rmenda edhe mĂ« sipĂ«r, njĂ« investitor i huaj nĂ« sektorĂ«t kritikĂ« tĂ« ekonomisĂ«, qĂ« plotĂ«son kriteret pĂ«r tâiu nĂ«nshtruar procedurĂ«s sĂ« shqyrtimit, duhet tĂ« aplikojĂ« pĂ«r autorizim pranĂ« MinistrisĂ« sĂ« EkonomisĂ« dhe Inovacionit. Autorizimi duhet tĂ« merret para se investitori i huaj tĂ« regjistrojĂ« nĂ« QKB shoqĂ«rinĂ« e re apo blerjen e aksioneve tĂ« njĂ« shoqĂ«rie ekzistuese shqiptare.
Struktura përgjegjëse pranë Ministrisë së Ekonomisë dhe Inovacionit përgatit dokumentacionin dhe ia përcjell Komitetit Ndërministror për Shqyrtimin e Investimeve të Huaja Direkte jo më vonë se 10 ditë nga marrja e aplikimit.
Ky informacion duhet të përmbajë detaje mbi strukturën e pronësisë, origjinën e kapitalit, vendet e tjera ku investitori ushtron aktivitetin, operacionet e biznesit, etj..
Komiteti duhet të marrë një vendim për autorizimin, autorizimin me kushte ose refuzimin e investimit të huaj brenda 30 ditëve. Komiteti ka gjithashtu tagrin të kërkojë dokumentacion shtesë apo të angazhojë ekspertizë.
Si sigurohet që kjo rregullore të mos perceptohet si një pengesë për investimet e huaja?
Duhet të theksojmë që në krye të herës që kjo Rregullore zbatohet vetëm mbi një numër të kufizuar investimesh të huaja direkte.
Së pari, Rregullorja zbatohet vetëm mbi disa sektorë kritikë të ekonomisë dhe investimet e huaja në sektorët e tjerë nuk i nënshtrohen asnjë shqyrtimi.
Së dyti, investimet e huaja direkte që e kanë origjinën nga vendet anëtare të BE-së apo nga vendet aleate, nuk i nënshtrohen shqyrtimit.
Së treti, siç e theksova edhe më sipër, edhe në sektorët kritikë, investimet e huaja i nënshtrohen shqyrtimit vetëm kur ka dyshim se investitori i huaj kontrollohet nga një qeveri e huaj, është i lidhur me organizata terroriste apo kriminale apo ka rrezikuar sigurinë e ndonjë vendi tjetër në të shkuarën.
Gjatë vitit 2024, në gjithë vendet e Bashkimin Europian janë shqyrtuar gjithsej vetëm rreth 5,200 investime të huaja, dhe në 85% të rasteve investimeve të huaja u është dhënë drita jeshile për të vijuar pa pasur nevojë të plotësojnë ndonjë kusht. Vetë raportet e Komisionit Europian sigurojnë se zbatimi i kësaj Rregulloreje nuk e ka ndikuar fare klimën e investimeve të huaja brenda tregut të vetëm europian.
Si ruhet ekuilibri mes sigurisë kombëtare dhe lirisë së tregut?
Synimi kryesor i rregullores është mbrojtja e sektorëve kritikë të ekonomisë që mund të cenojnë sigurinë apo rendin publik, dhe jo cenimi i lirisë së tregut. Duhet të theksojmë se liria e tregut cenohet nga rregullat e funksionimit të tregut dhe jo nga rregullat që shqyrtojnë se cilët aktorë mund të hyjnë në një treg specifik. Pastaj, kjo rregullore ka disa vite që zbatohet në vendet e Bashkimit Europian pa e cenuar fare as lirinë e tregut e as klimën e investimeve.
ĂfarĂ« mĂ«simesh ka nxjerrĂ« BE nga zbatimi i Rregullores 2019/452, veçanĂ«risht pas pandemisĂ« dhe tensioneve gjeopolitike?
Zbatimi i kësaj Rregulloreje ka nisur vetëm katër vjet më parë dhe ajo zbatohet plotësisht nga 24 vende anëtare. Përjashtim bëjnë vetëm Kroacia, e cila po e miraton legjislacionin përkatës vetëm tani, Greqia dhe Qipro. Pavarësisht kohës së shkurtër të zbatimit, ekzistojnë një sërë raportesh që identifikojnë dobësi të Rregullores dhe propozojnë ndërhyrje përmirësuese.
ĂĂ«shtja mĂ« e rĂ«ndĂ«sishme lidhet me moszbatimin simetrik tĂ« Rregullores nĂ« tĂ« gjitha vendet anĂ«tare pasi sektorĂ«t qĂ« duhet tĂ« pĂ«rfshihen nuk janĂ« pĂ«rcaktuar qartĂ« çka ka bĂ«rĂ« qĂ« vende tĂ« ndryshme i kanĂ« interpretuar ndryshe sektorĂ«t nĂ« tĂ« cilĂ«t investimet e huaja duhet tâi nĂ«nshtrohen shqyrtimit, duke krijuar pabarazi mes vendeve tĂ« ndryshme brenda tregut tĂ« vetĂ«m europian.
Përfshirja e lirisë së medias në këtë rregullore është një element i ndjeshëm si do të garantohet që ajo të mos cenojë pavarësinë editoriale?
Qëllimi i Rregullores nuk ka të bëjë fare me shqyrtimin apo kontrollin e veprimtarisë së investimeve të huaja pasi janë vendosur në vendin tonë dhe mekanizmi i shqyrtimit që do të ngrihet nuk ka asnjë mjet në dispozicion për ndikimin e kësaj veprimtarie. Sa i përket lirisë së medias,
Rregullorja parashikon qĂ« investimet e huaja nĂ« media qĂ« plotĂ«sojnĂ« kriteret e mĂ«sipĂ«rme, duhet tâi nĂ«nshtrohen procedurĂ«s sĂ« shqyrtimit para se transaksionet tĂ« regjistrohen nĂ« QKB.
Pra, një investitor i huaj në media që dëshiron të regjistrojë një media në Shqipëri apo të blejë aksionet e një medie ekzistuese, nëse plotëson kriteret, i nënshtrohet procedurës së shqyrtimit para se media e re apo blerja e aksioneve të regjistrohen në QKB.
Nga momenti i regjistrimit e më pas, media nuk i nënshtrohet më asnjë procedure shqyrtimi, çka e bën të pamundur ndikimin mbi pavarësinë editoriale.
Si do të trajtohen investimet që lidhen me platformat digjitale, të dhënat personale dhe inteligjencën artificiale?
Investimet e huaja nĂ« sektorĂ«t qĂ« po pĂ«rmendni do tâi nĂ«nshtrohen procedurĂ«s sĂ« shqyrtimit njĂ«soj si sektorĂ«t e tjerĂ« tĂ« pĂ«rfshirĂ« nĂ« kĂ«tĂ« Rregullore, qĂ« do tĂ« thotĂ« para se tĂ« regjistrohen nĂ« QKB. Pas marrjes sĂ« autorizimit, veprimtaria e kĂ«tyre investitorĂ«ve do tâi nĂ«nshtrohet mbikĂ«qyrjes nga ana e institucioneve tĂ« specializuara sipas paracaktimeve tĂ« ligjeve tĂ« veçanta sektoriale.
Sa transparent do të jetë procesi i shqyrtimit për publikun dhe biznesin?
NjĂ«soj siç ndodh me çdo akt tjetĂ«r ligjor tĂ« BE, parimi i transparencĂ«s Ă«shtĂ« ndĂ«r mĂ« thelbĂ«sorĂ«t. Edhe nĂ« kĂ«tĂ« rast transparenca pĂ«r biznesin do tĂ« jetĂ« maksimale dhe nĂ« rastet e refuzimeve, Komiteti NdĂ«rministror do tâi vendosĂ« nĂ« dispozicion njĂ« vendim tĂ« detajuar biznesit, i cili, mund edhe tĂ« ankimohet nĂ« GjykatĂ«. Nga ana tjetĂ«r, tĂ« dhĂ«nat shtesĂ« qĂ« do tĂ« vendosen nĂ« dispozionin nga biznesi, do tĂ« konsiderohen konfidenciale dhe do tĂ« trajtohen si tĂ« tilla. Sa i pĂ«rket transparencĂ«s me publikun, Komitetit NdĂ«rministror do tĂ« publikojĂ« çdo vit njĂ« raport tĂ« detajuar mbi veprimtarinĂ« e tij gjatĂ« vitit paraardhĂ«s.
A parashikohen mekanizma ankimi apo rishikimi për investitorët që preken nga një vendim negativ ?
Siç e prekëm pak edhe më sipër, vendimet e Komitetit Ndërministror mund të ankimohen pranë Gjykatës së Tiranës brenda 30 ditëve nga marrja e vendimit.
Â
Â
The post âRregulla tĂ« reja pĂ«r sektorĂ« kritikĂ«, si do tĂ« âfiltrohenâ investimet e huajaâ appeared first on Revista Monitor.
Login
