❌

Reading view

There are new articles available, click to refresh the page.
↗

“A”-ja te IA do tĂ« thotĂ« ankth, dhe nuk ka asgjĂ« artificiale nĂ« tĂ«

✇Revista Monitor
By: Megi Dumi

Nga Ann Kirschner

Kur nisa të shkruaj një përmbledhje të vitit për arsimin e lartë, synimi ishte të reflektoja mbi një vit jashtëzakonisht të vështirë: sulme ndaj financimit të kërkimit, presion mbi studentët ndërkombëtarë, rënie regjistrimesh dhe boshllëqe buxhetore.

Por hija mĂ« e madhe mbi kampuset universitare sot Ă«shtĂ« inteligjenca artificiale (IA). Dhe “A”-ja nĂ« “IA”, pĂ«r shumĂ«kĂ«nd, do tĂ« thotĂ« ankth.

IA është bërë njëkohësisht simbol i gjithçkaje që nuk shkon në arsimin e lartë dhe i pothuajse çdo gjëje që mund ta shpëtojë atë. Bisedat me drejtues universitetesh sillen rreth të njëjtave pyetje: si të përmirësohet këshillimi i studentëve, si të ulen kostot, si të modernizohen proceset, si të përgatiten studentët për tregun e punës.

Këto nuk janë probleme të reja, por arsimi i lartë ka qenë historikisht shumë rezistent ndaj ndryshimit.

Premtimi i IA si mjeti përfundimtar i produktivitetit përballet me një realitet të ngadaltë institucional.

Shumë drejtues akademikë nuk janë të përgatitur për ta integruar teknologjinë në mënyrë strategjike, edhe pse e ardhmja i përket organizatave që dinë të kombinojnë njerëzit me IA.

Kjo është edhe më e vërtetë në universitete, ku përvoja e studentëve sot nuk ka më asnjë ngjashmëri me atë të brezave të mëparshëm.

A për Aktivizim

Ritrajnimi profesional është i pashmangshëm. Ashtu si kirurgët u detyruan të mësonin teknika të reja, edhe pedagogët duhet të përshtaten me mjete që nuk ekzistonin më parë.

Anketat tregojnë se përdorimi i IA nga stafi akademik po rritet, por ende mbetet i kufizuar dhe i shoqëruar me frikëra për etikën, mashtrimin dhe privatësinë e të dhënave.

Institucionet që e trajtojnë IA vetëm si shkelje të integritetit akademik rrezikojnë të shkëputen nga e ardhmja.

A për Akses

Në mënyrë ironike, për ata që shqetësohen për barazinë, IA është demokratizuesi më i madh.

Ajo mund të ofrojë mësim të personalizuar, 24/7, në çdo gjuhë dhe nivel, duke përmbushur nevojat për arsim dhe rikualifikim në një treg pune që po ndryshon me shpejtësi. Monopoli tradicional i universiteteve mbi transmetimin e dijes po merr fund.

A për Aftësi veprimi

Studentët e kanë kuptuar këtë më shpejt se institucionet. Ata jetojnë tashmë në të ardhmen, ndërsa universitetet ende peshojnë rreziqet.

Ndërkohë, IA po godet fort vendet e punës për të rinjtë, duke i lënë të ata të papërgatitur. Zgjidhja kërkon lidhje më të forta mes arsimit dhe punës, mësim të aplikuar dhe bashkëpunim real me punëdhënësit.

Viti ka qenë jashtëzakonisht i vështirë për arsimin e lartë, por ka edhe shembuj lidershipi që po përballen me realitetin.

Megjithatë, paraliza kulturore ka një kosto të lartë. IA nuk do të presë leje për të riformësuar të mësuarit dhe punën.

“A”-ja nĂ« IA mund tĂ« vazhdojĂ« tĂ« nĂ«nkuptojĂ« ankth. Por mĂ« mirĂ« do tĂ« ishte tĂ« nĂ«nkuptonte veprim. Zgjedhja, pĂ«r momentin, Ă«shtĂ« ende nĂ« dorĂ«n tonĂ«. / Forbes

The post “A”-ja te IA do tĂ« thotĂ« ankth, dhe nuk ka asgjĂ« artificiale nĂ« tĂ« appeared first on Revista Monitor.

↗

OECD parashikon 3% rritje ekonomike në Bullgari

✇Revista Monitor
By: Eralda Zito

Rritja ekonomike në Bullgari pritet të mbetet e fortë në 3% në vitin 2025, përpara se të ngadalësohet në 2.6% në vitin 2026 dhe 2.4% në vitin 2027, sipas parashikimit të Organizatës për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik (OECD) në raportin e saj më të fundit për perspektivën ekonomike globale për vitet 2025, 2026 dhe 2027.

Konsumi i familjeve dhe sektori publik pritet të mbeten nxitësit kryesorë të rritjes në ekonominë bullgare. Investimet do të mbështeten nga fondet e BE-së dhe nga përmirësimi i besimit të lidhur me përdorimin e euros më 1 janar 2026. OECD gjithashtu vëren se rritja e eksporteve bullgare po pengohet nga kërkesa e dobët në tregjet kryesore, veçanërisht në Gjermani.

Sipas raportit të OECD-së, ndryshimet e fundit në politikën globale tregtare, përfshirë tarifat më të larta të SHBA-së për mallrat e BE-së, do të kenë ndikim të moderuar indirekt në ekonominë bullgare, kryesisht përmes kërkesës më të dobët nga BE, duke pasur parasysh lidhjet e kufizuara direkte tregtare të Bullgarisë me SHBA-në.

Inflacioni në Bullgari pritet të rritet për shkak të rritjes së pagave, rikthimit të normës së TVSH-së dhe çmimeve më të larta të shërbimeve bazë. Megjithatë, inflacioni do të zbutet teksa rritja e pagave ngadalësohet. OECD parashikon se rritjet e vazhdueshme të konsiderueshme të pagave mund të ngadalësojnë procesin e uljes së inflacionit në vend.

Ndërsa rritja e pensioneve, pagave të sektorit publik, transfertave sociale dhe shpenzimeve të investimeve është e fortë, të ardhurat më të dobëta se parashikimet mund të kërkojnë rregullime në shpenzime për të mbajtur deficitin buxhetor brenda kufijve të BE-së. Konsolidimi i moderuar fiskal dhe një fokus më i madh te shpenzimet që nxisin rritjen do të ndihmonin në uljen e presioneve inflacioniste dhe në mbështetjen e rritjes ekonomike, sipas ekspertëve.

The post OECD parashikon 3% rritje ekonomike në Bullgari appeared first on Revista Monitor.

↗

Vit i zgjedhjeve: Qytetarët e Kosovës sot sërish drejt kutive të votimit

✇Revista Monitor
By: Ornela

Këto janë zgjedhjet e dyta parlamentare që mbahen brenda një viti në Kosovë, pas dështimit për të formuar Qeverinë e re nga zgjedhjet e shkurtit. Asnjëra nga partitë nuk arriti të siguronte shumicën e nevojshme për ekzekutivin e ri. Për shkak të ngërçit politik dhe pamundësisë për marrëveshje, Kuvendi u shpërnda dhe u shpallën zgjedhje të parakohshme.

 

Nga Prishtina. Fatos Shala

 

Rreth dy milionë shtetas të Kosovës do të kenë mundësi të votojnë të sot, në zgjedhjet e parakohshme parlamentare që u shpallën pasi legjislatura e dalë nga zgjedhjet e 9 shkurtit, nuk e miratoi asnjërin prej dy kabineteve qeveritare që u propozuan.

TĂ« shtunĂ«n nĂ« mĂ«ngjes, ekipe tĂ« Komisionit Qendror tĂ« Zgjedhjeve (KQZ), kanĂ« shpĂ«rndarĂ« materialin zgjedhor, pĂ«rfshirĂ« fletĂ«votimet pĂ«r nĂ« 38 komunat e KosovĂ«s. QĂ« nga ora 7:00, 1 milion e 999 mijĂ« e 24 shtetas kanĂ« tĂ« drejtĂ« t’u drejtohen vendvotimeve, pĂ«r ta zgjedhur legjislaturĂ«n e dhjetĂ«.

Zëdhënësi i KQZ-së, Valmir Elezi, ka treguar se të gjitha përgatitjet janë bërë në mënyrë që procesi i votimit të nisë me kohë.

“Numri i qendrave tĂ« votimit qĂ« do tĂ« hapen mĂ« 28 dhjetor Ă«shtĂ« 948, prej tĂ« cilave 910 pĂ«r votimin e rregullt me 2,557 vendvotime. Po ashtu, do tĂ« hapen edhe 38 qendra tĂ« votimit me gjithsej 57 vendvotime pĂ«r tĂ« mundĂ«suar votimin me kusht”.

Për zgjedhjet e së dielës, garojnë 24 subjekte politike me 1,180 kandidatë për deputetë. Nga to, 8 subjekte politike janë të shqiptarëve me 624 kandidatë që synojnë 100 vendet në Kuvend, ndërkaq pjesa tjetër janë subjekte nga radhët e komuniteteve që garojnë për 20 ulëset e garantuara.

Zgjedhjet e muajit shkurt e edhe këto të dhjetorit do të organizohen konform ndryshimeve ligjore, sipas të cilave deri në orën 7:00 kur të hapen vendvotimet, subjektet politike kanë të drejtë të bëjnë fushatë. Ndryshimet kërkojnë që pasi të mbyllen kutitë në orën 19:00, numërimi i votave në vendvotime të bëhet vetëm për partitë, ndërsa për kandidatët për deputetë procedura do të zhvillohet nga e hëna.

“KQZ-ja ka bĂ«rĂ« pĂ«rgatitjet qĂ« mĂ« 28 dhjetor tĂ« publikohen rezultatet preliminare tĂ« subjekteve politike nga zgjedhjet pĂ«r Kuvendin e KosovĂ«s. Rezultatet nga vendvotimet e para, do tĂ« fillojnĂ« tĂ« publikohen duke filluar para orĂ«s 20:00 dhe ato do tĂ« pĂ«rditĂ«sohen vendvotim pas vendvotimi”, ka thĂ«nĂ« ai. “Pra, brenda njĂ« kohe tĂ« shkurtĂ«r pasi numĂ«rohen fletĂ«votimet e njĂ« vendvotimi, do tĂ« publikohen tĂ« dhĂ«nat nĂ« platformĂ«n e rezultateve”.

Në zgjedhjet e 9 shkurtit, pati dështuar platforma për publikimin e rezultateve në kohë reale. Zyrtarë të KQZ-së patën thënë se ka pasur ndërhyrje të jashtme në sistem.

Por, në vjeshtë, në zgjedhjet lokale dhe në balotazhin që pasoi, platforma ka funksionuar dhe që në orën e parë pas mbylljes së votimit, ka nisur të publikohen rezultatet.

Përveç rezultateve, KQZ-ja do të publikojë në pesë orare të ndryshme edhe të dhëna për pjesëmarrjen e votuesve: 09:00, 11:00, 13:00, 15:00, 17:00 dhe 19:00.

Kryetari i KQZ-së, Kreshnik Radoniqi, u ka bërë apel të gjithë anëtarëve të komisioneve komunale zgjedhore dhe të këshillave të vendvotimeve që të jenë në nivel të detyrës, të respektojnë ligjin dhe rregullat zgjedhore të KQZ-së.

“Na pret njĂ« ditĂ« e gjatĂ« nesĂ«r, njĂ« ditĂ« ku duhet t’i ofrojmĂ« qytetarĂ«ve tĂ« drejtĂ«n e votĂ«s, andaj shpresojmĂ« qĂ« tĂ« gjithĂ« janĂ« nĂ« nivel tĂ« detyrĂ«s dhe tĂ« respektojnĂ« rregullat dhe ligjin”, ka thĂ«nĂ« Radoniqi, nĂ« konferencĂ«n e KQZ-sĂ«, tĂ« organizuar nĂ« orĂ«t e mbrĂ«mjes.

Edhe në institucione të tjera kanë thënë se janë ndërmarrë të gjitha veprimet, për ta garantuar një proces të drejtë votimi.

Policia ka hartuar dhe e ka në zbatim urdhrin operativ për ditën e zgjedhjeve dhe një ditë më parë në ambientet e Drejtorisë së Përgjithshme të Policisë janë mbajtur dy takime koordinuese lidhur me planifikimin, zbatimin dhe koordinimin e këtij urdhri.

Drejtori i Përgjithshëm i Policisë, Gazmend Hoxha, ka kërkuar nga të gjithë menaxherët rajonalë e ata qendrorë mbikëqyrje dhe ka dhënë porosinë që policia të kryejë këtë aktivitet me profesionalizëm e integritet sa më të lartë.

Apel të njëjtë ka bërë edhe Prokuroria.

Zyra e Prokurorit të Shtetit ka ftuar qytetarët, subjektet politike, institucionet dhe organizatat e ndryshme që të denoncojnë çdo rast për të cilin dyshohet se ka keqpërdorim apo manipulim të votës, në çfarëdo forme dhe nga kushdo qoftë.

Në njoftimin e këtij institucioni është thënë se kanë përfunduar të gjitha përgatitjet me qëllim të mbrojtjes së votës së lirë të qytetarëve dhe garantimi i integritetit të procesit zgjedhor.

Mbarëvajtja e këtij procesi zgjedhor do të monitorohet edhe nga vëzhgues vendorë e ndërkombëtarë. Të shtunën mbrëma, në zyrat e KQZ-së janë pritur edhe vëzhguesit nga Shqipëria. Në cilësinë e vëzhguesve të këtyre zgjedhjeve, pos organizatave joqeveritare e disa të tjerave ndërkombëtare, i akredituar është edhe Këshilli i Evropës me 23 vëzhgues.

Para zgjedhjeve pati fushatë 11-ditore. Grupi i organizatave joqeveritare, Demokracia në Veprim (DnV), ka vlerësuar se fushata ka qenë konkurruese, por e përqendruar te liderët, dhe ka pasur nivel të zbehtë të entuziazmit qytetar.

Komisioni Qendror i Zgjedhjeve certifikoi gjithsej 24 subjekte politike për zgjedhjet e parakohshme parlamentare.

Në mesin e tyre janë 18 parti politike, tri koalicione parazgjedhore, dy iniciativa qytetare dhe një kandidat i pavarur.

Në garë për ulëse në Kuvendin e Kosovës janë 1.146 kandidatë për deputetë, të certifikuar nga KQZ-ja nga të gjitha subjektet politike pjesëmarrëse.

Kuvendi i Kosovës ka 120 ulëse, ndërsa 61 mandate janë të nevojshme për të siguruar shumicën parlamentare dhe formimin e Qeverisë.

The post Vit i zgjedhjeve: Qytetarët e Kosovës sot sërish drejt kutive të votimit appeared first on Revista Monitor.

↗

Emigrantët kthehen, por Shqipëria nuk i mban

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Numri i emigrantĂ«ve tĂ« rikthyer pas pandemisĂ« Ă«shtĂ« rritur, por gjithashtu edhe kushtet pĂ«r riintegrimin janĂ« pĂ«rkeqĂ«suar. Anketa e Emigracionit qĂ« u zhvillua nga INSTAT vitin e kaluar zbuloi se gati 108 mijĂ« persona janĂ« rikthyer gjatĂ« 2012–2024, teksa 45% e tyre erdhĂ«n pas pandemisĂ«. Aksesi i tĂ« kthyerve nĂ« punĂ«sim dhe nĂ« shĂ«rbime Ă«shtĂ« pĂ«rkeqĂ«suar nĂ« krahasim me periudhat paraardhĂ«se, duke bĂ«rĂ« qĂ« synimet pĂ«r riemigrim tĂ« jenĂ« mĂ« tĂ« larta krahasuar me ata qĂ« nuk kanĂ« emigruar. 13% e emigrantĂ«ve tĂ« kthyer po bĂ«hen gati tĂ« ikin brenda vitit krahasuar me njĂ« nivel pothuajse tĂ« papĂ«rfillshĂ«m prej 1% tek jo-emigrantĂ«t. Profili i ri i emigracionit

 

Blerina Hoxha

Ka një tendencë në rritje të rikthimit të emigrantëve pas pandemisë, por nga ana tjetër, kushtet e integrimit të tyre janë vështirësuar edhe më shumë, sidomos pas pandemisë, sipas të dhënave të fundit nga Anketa e Emigracionit që u zhvillua nga INSTAT vitin e kaluar, të cilat u publikuan së fundmi.

Shqipëria në këtë mënyrë po vret, për së dyti, shpresën e të rikthyerve, teksa në vendet e tjera të Ballkanit si Rumania, Bullgaria dhe Serbia, kthimet po tejkalojnë largimet.

Anketa zbuloi se gati 108 mijĂ« persona janĂ« rikthyer gjatĂ« 2012–2024. Pjesa mĂ« e madhe, rreth 45%, u rikthyen gjatĂ« 2020–2024. NĂ« periudhat mĂ« tĂ« hershme, pesha e tĂ« kthyerve ka qenĂ« mĂ« e ulĂ«t, me vetĂ«m 10–19% tĂ« rikthyer nĂ« çdo interval pesĂ«vjeçar ndĂ«rmjet viteve 2000 dhe 2019.

Emigrantët që u kthyen para kohe dhe jo me dëshirë përbëjnë 67% të të gjithë të rikthyerve dhe karakterizohen nga dominimi i fortë i meshkujve.

Anketa zbuloi se kthimet e parakohshme lidhen më shpesh me humbjen e vendit të punës, mungesën e mundësive dhe probleme administrative në vendin pritës, ndërsa kthimet e planifikuara shoqërohen më tepër me përfundimin e kontratave të punës dhe arritjen e objektivave financiare.

Arsyet familjare mbeten një faktor i rëndësishëm për të dy grupet, megjithëse janë pak më të shpeshta tek ata që janë kthyer para kohe.

Në total, 28% e të gjithë emigrantëve të kthyer raportojnë arsyet familjare si motivin kryesor për rikthimin në Shqipëri. Kjo përqindje rritet në 31% tek ata që u kthyen para kohe dhe mbetet e lartë, në 23%, edhe tek ata që nuk u kthyen para kohe.

Arsyet e kthimit ndryshojnë ndjeshëm mes dy grupeve. Emigrantët që u kthyen para kohe kanë më shumë gjasa të përmendin faktorë të pavullnetshëm, si largimi nga puna nga punëdhënësi ose pamundësia për të gjetur punë (10%).

Ndërsa ata që qëndruan më gjatë jashtë vendit u kthyen më shumë për shkak të përfundimit të punës sezonale ose kontratës, apo sepse kishin arritur të fitonin dhe kursenin mjaftueshëm para (6%).

 

Burimi: Anketa e emigracionit në Shqipëri, 2024

 

Burimi: Anketa e emigracionit në Shqipëri, 2024

 

Përkeqësohet riintegrimi i të kthyerve pas pandemisë

Në afatmesëm, emigrantët e kthyer priren të integrohen relativisht mirë në tregun shqiptar të punës, duke shfaqur norma punësimi më të larta sesa personat që nuk kanë emigruar, megjithëse ata që janë kthyer më së fundmi përballen me vështirësi më të mëdha.

Anketa zbuloi se normat e punĂ«simit janĂ« dukshĂ«m mĂ« tĂ« ulĂ«ta pĂ«r emigrantĂ«t e kthyer rishtazi. Ata qĂ« u kthyen gjatĂ« periudhĂ«s 2000–2004 kanĂ« normĂ«n mĂ« tĂ« lartĂ« tĂ« punĂ«simit, nĂ« 93%. Kjo normĂ« bie gradualisht pĂ«r grupet e mĂ«vonshme, nĂ« 60% pĂ«r periudhĂ«n 2005–2009, 65% pĂ«r 2010–2014 dhe 53% pĂ«r 2015–2019.

Norma mĂ« e ulĂ«t e punĂ«simit, 46%, vĂ«rehet tek emigrantĂ«t e kthyer nĂ« periudhĂ«n 2020–2024, duke treguar sfida mĂ« tĂ« mĂ«dha pĂ«r riintegrimin afatshkurtĂ«r nĂ« tregun e punĂ«s.

Edhe pse emigrantët e kthyer kanë të drejtë të përfitojnë shërbime mbështetëse për riintegrim, kryesisht përmes Agjencisë Kombëtare të Punësimit dhe Aftësive, përdorimi i këtyre shërbimeve mbetet i kufizuar dhe shpesh nuk është i përshtatur me nevojat specifike të grupeve të ndryshme të emigrantëve të kthyer, veçanërisht të atyre që janë rikthyer me detyrim pas refuzimit të kërkesave për azil.

Meshkujt e kthyer shfaqin norma relativisht tĂ« larta punĂ«simi (67%), mĂ« tĂ« larta se meshkujt jo-emigrantĂ« (59%), duke sugjeruar se pĂ«rvoja migratore mund t’u japĂ« atyre njĂ« avantazh tĂ« lehtĂ« nĂ« tregun e punĂ«s pas kthimit.

Në të kundërt, gratë e kthyera kanë norma më të ulëta punësimi (34%), të ngjashme me ato të grave jo-emigrante (36%), çka tregon se migrimi nuk përkthehet domosdoshmërisht në përmirësim të rezultateve të punësimit për gratë.

Analizat tregojnë se në afatshkurtër emigrantët e kthyer kanë më pak gjasa të jenë të punësuar krahasuar me jo-emigrantët, por kjo situatë përmirësohet me kalimin e kohës.

Ata qĂ« janĂ« kthyer prej mĂ« pak se njĂ« viti kanĂ« 22 pikĂ« pĂ«rqindjeje mĂ« pak gjasa tĂ« jenĂ« tĂ« punĂ«suar, ndĂ«rsa pas 6–10 vitesh nga kthimi, probabiliteti i punĂ«simit bĂ«het 7 pikĂ« pĂ«rqindjeje mĂ« i lartĂ« se te jo-emigrantĂ«t, duke sugjeruar se pĂ«rfitimet nga pĂ«rvoja migratore materializohen gradualisht.

Ka një tendencë në rritje të rikthimit të emigrantëve pas pandemisë, por nga ana tjetër, kushtet e integrimit të tyre janë vështirësuar edhe më shumë, sidomos pas pandemisë, sipas të dhënave të fundit nga Anketa e Emigracionit që u zhvillua nga INSTAT vitin e kaluar, të cilat u publikuan së fundmi.

Shqipëria në këtë mënyrë po vret për së dyti shpresën e të rikthyerve, teksa në vendet e tjera të Ballkanit si Rumania, Bullgaria dhe Serbia kthimet po tejkalojnë largimet.

Anketa zbuloi se gati 108 mijĂ« persona janĂ« rikthyer gjatĂ« 2012–2024. Pjesa mĂ« e madhe, rreth 45%, u rikthyen gjatĂ« 2020–2024. NĂ« periudhat mĂ« tĂ« hershme, pesha e tĂ« kthyerve ka qenĂ« mĂ« e ulĂ«t, me vetĂ«m 10–19% tĂ« rikthyer nĂ« çdo interval pesĂ«vjeçar ndĂ«rmjet viteve 2000 dhe 2019.

Emigrantët që u kthyen para kohe dhe jo me dëshirë përbëjnë 67% të të gjithë rikthyerve dhe karakterizohen nga një dominim i fortë i meshkujve.

Anketa zbuloi se kthimet e parakohshme lidhen më shpesh me humbjen e vendit të punës, mungesën e mundësive dhe probleme administrative në vendin pritës, ndërsa kthimet e planifikuara shoqërohen më tepër me përfundimin e kontratave të punës dhe arritjen e objektivave financiare.

Arsyet familjare mbeten një faktor i rëndësishëm për të dy grupet, megjithëse janë pak më të shpeshta tek ata që janë kthyer para kohe. Në total, 28% e të gjithë emigrantëve të kthyer raportojnë arsyet familjare si motivin kryesor për rikthimin në Shqipëri.

Kjo përqindje rritet në 31% tek ata që u kthyen para kohe dhe mbetet e lartë, në 23%, edhe tek ata që nuk u kthyen para kohe.

Arsyet e kthimit ndryshojnë ndjeshëm mes dy grupeve. Emigrantët që u kthyen para kohe kanë më shumë gjasa të përmendin faktorë të pavullnetshëm, si largimi nga puna nga punëdhënësi ose pamundësia për të gjetur punë (10%).

Ndërsa ata që qëndruan më gjatë jashtë vendit u kthyen më shumë për shkak të përfundimit të punës sezonale ose kontratës apo sepse kishin arritur të fitonin dhe kursenin mjaftueshëm para (6%).

 

Burimi: Anketa e emigracionit në Shqipëri, 2024

Burimi: Anketa e emigracionit në Shqipëri, 2024

 

Burimi: Anketa e emigracionit në Shqipëri, 2024

 

Përkeqësohet riintegrimi i të kthyerve pas pandemisë

Në afatmesëm, emigrantët e kthyer priren të integrohen relativisht mirë në tregun shqiptar të punës, duke shfaqur norma punësimi më të larta sesa personat që nuk kanë emigruar, megjithëse ata që janë kthyer më së fundmi përballen me vështirësi më të mëdha.

Anketa zbuloi se normat e punësimit janë dukshëm më të ulëta për emigrantët e kthyer rishtazi.

Ata qĂ« u kthyen gjatĂ« periudhĂ«s 2000–2004 kanĂ« normĂ«n mĂ« tĂ« lartĂ« tĂ« punĂ«simit, nĂ« 93%. Kjo normĂ« bie gradualisht pĂ«r grupet e mĂ«vonshme, nĂ« 60% pĂ«r periudhĂ«n 2005–2009, 65% pĂ«r 2010–2014 dhe 53% pĂ«r 2015–2019.

Norma mĂ« e ulĂ«t e punĂ«simit, 46%, vĂ«rehet tek emigrantĂ«t e kthyer nĂ« periudhĂ«n 2020–2024, duke treguar sfida mĂ« tĂ« mĂ«dha pĂ«r riintegrimin afatshkurtĂ«r nĂ« tregun e punĂ«s.

Edhe pse emigrantët e kthyer kanë të drejtë të përfitojnë shërbime mbështetëse për riintegrim, kryesisht përmes Agjencisë Kombëtare të Punësimit dhe Aftësive, përdorimi i këtyre shërbimeve mbetet i kufizuar dhe shpesh nuk është i përshtatur me nevojat specifike të grupeve të ndryshme të emigrantëve të kthyer, veçanërisht të atyre që janë rikthyer me detyrim pas refuzimit të kërkesave për azil.

Meshkujt e kthyer shfaqin norma relativisht tĂ« larta punĂ«simi (67%), mĂ« tĂ« larta se meshkujt jo-emigrantĂ« (59%), duke sugjeruar se pĂ«rvoja migratore mund t’u japĂ« atyre njĂ« avantazh tĂ« lehtĂ« nĂ« tregun e punĂ«s pas kthimit.

Në të kundërt, gratë e kthyera kanë norma më të ulëta punësimi (34%), të ngjashme me ato të grave jo-emigrante (36%), çka tregon se migrimi nuk përkthehet domosdoshmërisht në përmirësim të rezultateve të punësimit për gratë.

Analizat tregojnë se në afatshkurtër, emigrantët e kthyer kanë më pak gjasa të jenë të punësuar krahasuar me jo-emigrantët, por kjo situatë përmirësohet me kalimin e kohës.

Ata qĂ« janĂ« kthyer prej mĂ« pak se njĂ« viti kanĂ« 22 pikĂ« pĂ«rqindjeje mĂ« pak gjasa tĂ« jenĂ« tĂ« punĂ«suar, ndĂ«rsa pas 6–10 vitesh nga kthimi, probabiliteti i punĂ«simit bĂ«het 7 pikĂ« pĂ«rqindjeje mĂ« i lartĂ« se te jo-emigrantĂ«t, duke sugjeruar se pĂ«rfitimet nga pĂ«rvoja migratore materializohen gradualisht.

 

Burimi: Anketa e emigracionit në Shqipëri, 2024

 

Të rikthyer, tranzicion i fortë profesional

Emigrantët e kthyer shpesh përjetojnë ndryshime në profesion dhe sektor pas rikthimit në Shqipëri.

Ata që janë kthyer para kohe shfaqin luhatje më të theksuara. Këta të fundit kanë më shumë gjasa të përjetojnë ndërprerje në trajektoren e tyre profesionale, me përputhje më të dobët midis punës që kanë pasur jashtë vendit dhe asaj që gjejnë pas kthimit.

Ndër emigrantët që nuk janë kthyer para kohe, rreth 42% janë rikthyer për të punuar në një sektor të ndryshëm nga ai ku ishin të punësuar jashtë, ndërsa 43% kanë kaluar në një profesion tjetër, duke treguar tranzicione ose ndërprerje relativisht të shpeshta.

Vetëm 9% e emigrantëve që nuk u kthyen para kohe raportojnë se kanë pasur punë me nivel më të lartë aftësish jashtë sesa pas kthimit, ndërsa kjo përqindje bie në vetëm 2% tek ata që u kthyen para kohe.

Rreth 83% e meshkujve të kthyer dhe 76% e grave të kthyera raportojnë se kanë kontratë të shkruar, krahasuar me 83% të meshkujve dhe 86% të grave jo-emigrante.

 

Burimi: Anketa e emigracionit në Shqipëri, 2024

 

Burimi: Anketa e emigracionit në Shqipëri, 2024

 

Vetëpunësimi, zgjidhja fillestare

Pesha e emigrantëve të kthyer që janë të vetëpunësuar është rritur ndjeshëm deri në vitin 2014, qoftë si rezultat i rritjes së kapaciteteve sipërmarrëse, qoftë për shkak të vështirësive në aksesin ndaj punësimit formal, por kjo prirje ka mbetur relativisht e qëndrueshme më pas.

Në përgjithësi, vetëpunësimi ka kaluar nga një strategji periferike riintegrimi në një element të rëndësishëm të përvojës së emigrantëve të kthyer, veçanërisht pas vitit 2010.

Pesha e tĂ« vetĂ«punĂ«suarve rritet nga vetĂ«m 7% e atyre qĂ« u kthyen nĂ« periudhĂ«n 2000–2004, nĂ« 22% pĂ«r 2005–2009, duke arritur kulmin nĂ« 34% pĂ«r grupin 2010–2014 dhe duke u stabilizuar rreth 29% pĂ«r kohortat mĂ« tĂ« fundit (2015–2024).

Kjo prirje sugjeron se emigrantët e kthyer më rishtazi po i drejtohen gjithnjë e më shumë vetëpunësimit si një rrugë për riintegrim ekonomik, si një mundësi, por edhe si domosdoshmëri.

Nga njĂ«ra anĂ«, emigrantĂ«t e rinj tĂ« kthyer mund tĂ« sjellin ide tĂ« reja, aftĂ«si tĂ« pĂ«rmirĂ«suara, kursime tĂ« akumuluara dhe rrjete mĂ« tĂ« gjera, duke forcuar potencialin sipĂ«rmarrĂ«s. ShumĂ« prej tyre pĂ«rballen me barriera pĂ«r t’u riintegruar nĂ« punĂ«sim tĂ« paguar formal dhe, pĂ«r rrjedhojĂ«, e shohin vetĂ«punĂ«simin si alternativĂ«n e vetme.

Të dhënat tregojnë se emigrantët e kthyer më së fundmi kanë më pak gjasa të jenë të punësuar në përgjithësi, por më shumë gjasa të jenë të vetëpunësuar krahasuar me ata që janë kthyer më herët.

Me kalimin e kohës, ky model përmbyset, pesha e vetëpunësimit bie dhe punësimi me pagë rritet, duke treguar një integrim gradual në tregun formal të punës.

Vetëpunësimi përbën një strategji të rëndësishme ekonomike, veçanërisht për emigrantët e kthyer para kohe dhe për gratë. Ndërsa normat e përgjithshme të punësimit shfaqin dallime të theksuara gjinore, diferencat midis burrave dhe grave në vetëpunësim janë shumë më të vogla.

Aktivitetet sipërmarrëse mund të ofrojnë një alternativë më të barabartë, duke reduktuar pabarazitë gjinore në tregun e punës për emigrantët e kthyer.

Ndër të gjithë emigrantët e kthyer të punësuar, 25% e meshkujve dhe 21% e grave janë të vetëpunësuar. Te emigrantët që u kthyen para kohe, hendeku gjinor përmbyset: 41% e grave janë të vetëpunësuara, krahasuar me 25% të meshkujve.

Evidenca e mëparshme ka treguar se gratë shqiptare të kthyera, veçanërisht ato me qëndrime më të shkurtra jashtë vendit, përballen me barriera të konsiderueshme në punësimin me pagë, çka i shtyn drejt vetëpunësimit si një zgjedhje e detyruar. Në të kundërt, te emigrantët që nuk u kthyen para kohe, vetëpunësimi është më i ulët (19% për meshkujt dhe 10% për gratë).

Jo-emigrantët shfaqin një normë pak më të lartë vetëpunësimi (28%) krahasuar me emigrantët e kthyer (24%).

Po ashtu, meshkujt jo-emigrantë kanë norma më të larta vetëpunësimi sesa meshkujt e kthyer, ndërsa për gratë, normat janë të ngjashme, duke treguar se vetëpunësimi është tashmë një strategji e përhapur edhe në popullsinë vendase.

Ndër emigrantët e kthyer të vetëpunësuar, shumica dërrmuese operojnë pa punonjës të paguar, duke kufizuar potencialin e krijimit të vendeve të reja të punës.

Vetëm një pjesë shumë e vogël e emigrantëve të kthyer raportojnë se janë punëdhënës me punonjës të paguar (7% dhe 9% përkatësisht), ndërsa puna familjare kontribuuese është pothuajse e papërfillshme.

Kjo tregon se vetëpunësimi i emigrantëve të kthyer ka shfaqur potencial të kufizuar për zgjerim të biznesit, ndoshta për shkak të mungesës së kapitalit, aksesit të kufizuar në kredi ose vështirësive në orientimin në mjedisin e biznesit pas kthimit.

 

Emigrantët e kthyer, të diskriminuar dhe shëndet të dobët mendor

Emigrantët e kthyer mund të përballen me barriera shtesë në procesin e riintegrimit në shoqërinë shqiptare, sipas rezultateve të anketës.

Disa prej tyre raportojnë ndjenja të përjashtimit dhe mospërputhje kulturore, të cilat prekin veçanërisht fëmijët.

Për disa grupe të emigrantëve të kthyer, sidomos ata që vijnë nga komunitete të margjinalizuara si pakicat rome dhe egjiptiane, stigma sociale dhe diskriminimi e vështirësojnë edhe më shumë përshtatjen me jetën në Shqipëri.

Diskutimet në grupe fokusi nxjerrin gjithashtu në pah shfaqjen e traumave psikologjike dhe problemeve të shëndetit mendor, veçanërisht tek emigrantët që janë detyruar të kthehen pas dëbimeve të papritura. Këto sfida mbeten kryesisht të paadresuara, duke krijuar boshllëk kritik në mirëqenien e tyre.

Aktualisht, mbledhja sistematike e të dhënave administrative mbi nevojat dhe rezultatet e riintegrimit të emigrantëve të kthyer mbetet e kufizuar.

Korniza ligjore ekzistuese nuk parashikon të drejta të qarta dhe mbështetje të standardizuar për riintegrimin e të gjithë emigrantëve të kthyer. Shërbimet që ofrohen janë shpesh të fragmentuara dhe janë evidentuar probleme të koordinimit ndërinstitucional.

Diskutimet në grupe fokusi theksojnë gjithashtu përdorimin e kufizuar të shërbimeve nga emigrantët e kthyer. Emigrantët më të cenueshëm kanë më shumë gjasa të përdorin shërbimet në dispozicion, si strehimi i përkohshëm, formimi profesional, mbështetja financiare ose ndihma emergjente nga qendrat komunitare.

MbĂ«shtetja psikologjike, kur Ă«shtĂ« e disponueshme, ofrohet kryesisht nga organizata joqeveritare. Aksesi nĂ« shĂ«rbime shĂ«ndetĂ«sore cilĂ«sore mbetet njĂ« sfidĂ« pĂ«r emigrantĂ«t e kthyer dhe pĂ«rmendet nga disa anĂ«tarĂ« tĂ« diasporĂ«s, si njĂ« faktor qĂ« ndikon nĂ« hezitimin pĂ«r t’u rikthyer nĂ« ShqipĂ«ri.

Barriera strukturore, si mungesa e njohjes së dokumentacionit mjekësor të lëshuar jashtë vendit dhe kostot e përkthimit të dokumenteve, raportohen gjithashtu si pengesa të rëndësishme.

Disa emigrantĂ« tĂ« intervistuar shprehin perceptime negative mbi kapacitetet e institucioneve pĂ«r t’i mbĂ«shtetur nĂ« procesin e riintegrimit.

 

Të rikthyerit planifikojnë të emigrojnë më shumë se të tjerët

Synimet për riemigrim janë më të larta krahasuar me bashkëmoshatarët e të rikthyerve që nuk kanë emigruar. Sipas anketës, rreth 13% e emigrantëve të kthyer shprehin plane për të jetuar sërish jashtë vendit gjatë 12 muajve të ardhshëm, krahasuar me një nivel pothuajse të papërfillshëm prej 1% tek jo-emigrantët.

Ndër ata që planifikojnë të emigrojnë, emigrantët e kthyer raportojnë një nivel më të lartë të përgatitjeve konkrete (42%) sesa jo-emigrantët (35%).

Për emigrantët e kthyer, format më të shpeshta të përgatitjes përfshijnë kërkimin e punës (16%), kontaktimin e miqve ose të njohurve në vendin e destinacionit (11%), si dhe përgatitjen e dokumentacionit ligjor (16%).

Ndërkohë, jo-emigrantët raportojnë nivele të ngjashme përgatitjeje në kërkimin e punës (17%), por priren dukshëm të mbajnë kontakte me persona jashtë vendit (46%), e cila përbën edhe formën më të përhapur të përgatitjes në këtë grup.

Për më tepër, jo-emigrantët shfaqin norma pak më të larta në plotësimin e dokumenteve ligjore (12%) dhe në blerjen e biletave (10%), krahasuar me emigrantët e kthyer.

 

Emigracioni thellohet, ikin të rinjtë

Me rreth 1.6 milionë shqiptarë që jetojnë jashtë vendit në 2024 dhe 108,503 persona që janë kthyer gjatë 12 viteve të fundit, migracioni formëson në mënyrë të thellë strukturën demografike, ekonomike dhe shoqërore të Shqipërisë.

Më shumë se një e treta e familjeve shqiptare kanë të paktën një anëtar që ka jetuar ose jeton aktualisht jashtë vendit, sipas rezultateve të anketës së emigracionit.

Migracioni shqiptar karakterizohet kryesisht nga punëtorë të rinj, meshkuj dhe me aftësi të mesme, që kërkojnë mundësi ekonomike jashtë vendit, me dallime të rëndësishme gjeografike brenda vendit.

EmigrantĂ«t aktualĂ« janĂ« tĂ« pĂ«rqendruar kryesisht nĂ« grupmoshĂ«n 25–44 vjeç, duke reflektuar motivimet ekonomike qĂ« nxisin vendimet pĂ«r migrim. Gati tre tĂ« katĂ«rtat e emigrantĂ«ve janĂ« meshkuj, me pabarazi gjinore veçanĂ«risht tĂ« theksuara nĂ« destinacionet europiane si MbretĂ«ria e Bashkuar, Greqia dhe Gjermania.

Me më shumë se dy të tretat e emigrantëve që kanë përfunduar arsimin e mesëm të lartë. Përbërja arsimore ndryshon ndjeshëm sipas vendit të destinacionit.

Shtetet e Bashkuara të Amerikës pranojnë emigrantët më të arsimuar (gati një e treta me arsim të lartë), të ndjekura nga Gjermania dhe Mbretëria e Bashkuar, ndërsa vetëm 5% e shqiptarëve në Greqi kanë përfunduar arsimin e lartë.

 

Përvojat dhe përgatitja para nisjes

Anketa e emigracionit ka evidentuar se para largimit, emigrantët zakonisht punojnë në profesione me aftësi më të ulëta krahasuar me jo-migrantët, duke fituar rreth 10% më pak.

Normat e punësimit të emigrantëve bien ndjeshëm ndërsa afrohet momenti i nisjes. Tre muaj para migrimit, tre nga katër emigrantë të ardhshëm në moshë pune janë të punësuar, por kjo shifër bie ndjeshëm në 9% në muajin e fundit në Shqipëri.

Krahasuar me jo-migrantët, emigrantët e ardhshëm kanë më shumë gjasa të jenë të punësuar në punë me aftësi të ulëta ose të mesme përpara migrimit.

Ata zakonisht janĂ« tĂ« angazhuar nĂ« “PunonjĂ«s ShĂ«rbimesh dhe Shitjesh” dhe “PunonjĂ«s tĂ« Zejeve dhe Profesioneve tĂ« Ngjashme”, ndĂ«rsa kanĂ« mĂ« pak gjasa tĂ« mbajnĂ« pozicione qĂ« kĂ«rkojnĂ« aftĂ«si si “MenaxherĂ«â€, “ProfesionistĂ«â€ dhe “TeknikĂ«â€.

 

Burimi: Anketa e emigracionit në Shqipëri, 2024

 

Të ikurit kursejnë më pak se sa prisnin, të kthyerve nuk u tepron asgjë

Emigrantët që jetojnë jashtë prisnin të fitonin mesatarisht rreth 3,900 USD në muaj, por në realitet, të ardhurat e tyre reale janë vetëm pak më shumë se gjysma e kësaj shume (2,200 USD). Si rezultat, ata kursejnë ndjeshëm më pak gjatë qëndrimit jashtë vendit sesa kishin parashikuar përpara migrimit (450 USD kundrejt 1,270 USD të pritshme).

Gjetje të ngjashme vërehen edhe tek emigrantët që janë kthyer në Shqipëri. Hendeku midis pritshmërive dhe realitetit vazhdon në të gjitha gjinitë, nivelet arsimore dhe vendet e destinacionit, me Greqinë që shfaq hendekun më të thellë (52% mungesë në të ardhura, 69% mungesë në kursime).

Ky hendek përfaqëson një sfidë kritike për politikat publike, pasi tregon se emigrantët marrin vendime të rëndësishme migrimi mbi bazën e informacionit të papërsosur, gjë që mund të çojë në zgjedhje jo optimale.

 

Largimi bëhet në informalitet

Përdorimi i shërbimeve ligjore nga emigrantët para ikjes mbetet i kufizuar, ku shumica mbështeten në rrjete informale në vend të sistemeve të strukturuara të mbështetjes.

Vetëm një pakicë e emigrantëve të ardhshëm përdor shërbime formale për të mbështetur udhëtimin e tyre migrator, me të kthyerit që tregojnë angazhim veçanërisht të ulët: vetëm 5% kanë përdorur agjenci private punësimi dhe 2% kanë përdorur shërbime publike punësimi.

Një pakicë e emigrantëve largohen nga Shqipëria me një punë formale të siguruar. Sipas të dhënave të anketës, afërsisht dy të tretat largohen nga vendi pa një punë të sigurt, ndërsa 37% largohen me një marrëveshje formale punësimi.

Emigrantet femra kanĂ« mĂ« shumĂ« gjasa sesa homologĂ«t e tyre meshkuj tĂ« kenĂ« siguruar marrĂ«veshje punĂ«simi, duke sugjeruar angazhim mĂ« tĂ« madh me kanale formale migrimi. EmigrantĂ«t e rinj tĂ« moshĂ«s 15–24 vjeç shfaqin normĂ«n mĂ« tĂ« lartĂ« tĂ« marrĂ«veshjeve para nisjes (51%), megjithĂ«se kĂ«to norma bien me rritjen e moshĂ«s.

EmigrantĂ«t drejt FrancĂ«s, GjermanisĂ« dhe MbretĂ«risĂ« sĂ« Bashkuar kanĂ« mĂ« shumĂ« gjasa tĂ« sigurojnĂ« punĂ«sim para nisjes (41–44%), ndĂ«rsa ata qĂ« drejtohen drejt ItalisĂ«, Shteteve tĂ« Bashkuara dhe GreqisĂ« shfaqin norma mĂ« tĂ« ulĂ«ta (21–27%).

 

PĂ«rvoja e migracionit

Emigrantët shqiptarë arrijnë përfitime të konsiderueshme të të ardhurave gjatë qëndrimit të tyre jashtë vendit. Sipas anketës, ata fitojnë mesatarisht 2.5 herë më shumë sesa fitonin përpara se të largoheshin dhe po kaq herë më shumë sesa bashkëmoshatarët e tyre që mbeten në Shqipëri.

Emigrantët meshkuj në moshë pune kanë gjithashtu gjasa dukshëm më të larta të jenë të punësuar sesa ata që jetojnë në Shqipëri. Në përgjithësi, emigracioni lidhet me të ardhura më të larta nga puna për shqiptarët jashtë vendit.

Megjithatë, emigrantët kanë një probabilitet më të lartë të punojnë në informalitet dhe kanë mbulim më të kufizuar nga mbrojtja sociale.

Për më tepër, 28% e emigrantëve të punësuar raportojnë se punëdhënësit e tyre nuk ofrojnë kontribute për sigurim pensioni ose leje vjetore të paguara. Informaliteti është më i pranishëm tek emigrantët më të rinj, me nivel më të ulët arsimor dhe ata që kanë mbërritur së fundmi.

Emigrantët shpesh punojnë në pozicione nën kualifikimet e tyre arsimore, pavarësisht se arrijnë të ardhura absolute më të larta. Një në tre emigrantë aktualë dhe pothuajse katër në pesë të kthyer me arsim të lartë punojnë në punë që kërkojnë kualifikime nën nivelin e arritjeve të tyre arsimore.

Emigrantët meshkuj punojnë kryesisht në sektorët e ndërtimit dhe punë manuale, me mbi 40% si marangozë ndërtimi dhe profesione të ngjashme, ndërsa emigrantet femra përqendrohen në pastrim shtëpiak (rreth 25%) dhe infermieri ose mami (17%).

 

Burimi: Anketa e emigracionit në Shqipëri, 2024

 

Kostot e emigracionit 1,100 euro për person, 15% marrin kredi

Duke emigruar, shqiptarët nxjerrin jashtë vendit edhe vlera monetare që u duhen për mbulimin e kostove të largimit. Sipas të dhënave të anketës, emigrantët shqiptarë që jetojnë aktualisht jashtë vendit raportojnë kosto totale rreth 1,100 USD, që është e barabartë me dy muaj të një page mesatare.

Ndërkohë, kostot e kthimit në Shqipëri janë më të ulëta, rreth 370 USD.

Transporti mbetet shpenzimi më i madh, së bashku me kosto të tjera të rëndësishme, përfshirë tarifat e vizave, kontrollet mjekësore, sigurimet dhe, në disa raste, kurse orientimi.

Kursimet personale shërbejnë si burimi kryesor i financimit të emigrantëve, megjithëse disa mbështeten gjithashtu në ndihmë nga të afërm dhe miq (42 dhe 41% e emigrantëve aktualë).

Huamarrja pĂ«r tĂ« financuar migracionin prek rreth 15% tĂ« emigrantĂ«ve nĂ« total, me norma mĂ« tĂ« larta ndĂ«r emigrantĂ«t mĂ« tĂ« rinj (25–29% pĂ«r individĂ«t e moshĂ«s 15–34 vjeç) dhe ata me arsim tĂ« lartĂ« (26%).

Shpenzimet mujore tĂ« larta jashtĂ« vendit (rreth 1,300–1,600 USD) e reduktojnĂ« mĂ« tej potencialin e kursimit, me mĂ« shumĂ« se 25% tĂ« emigrantĂ«ve tĂ« kthyer qĂ« nuk kanĂ« qenĂ« nĂ« gjendje tĂ« kursejnĂ« asnjĂ« para deri nĂ« momentin e kthimit nĂ« ShqipĂ«ri.

 

Lexoni edhe:

Banka Botërore: Si ta bëjmë më të lehtë kthimin dhe qëndrimin

The post Emigrantët kthehen, por Shqipëria nuk i mban appeared first on Revista Monitor.

↗

Banka Botërore: Si ta bëjmë më të lehtë kthimin dhe qëndrimin

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Raporti “LĂ«vizshmĂ«ria NdĂ«rkombĂ«tare si Strategji Zhvillimi” nga Banka BotĂ«rore, 2024, mbĂ«shtet ndĂ«rtimin e njĂ« sistemi gjithĂ«pĂ«rfshirĂ«s tĂ« migracionit, tĂ« quajtur “GlobAL”, i cili i sheh emigrantĂ«t si njĂ« forcĂ« pune shqiptare globale.

Kjo qasje synon forcimin e mbështetjes për emigrantët, shfrytëzimin e aftësive dhe burimeve të tyre, si dhe sigurimin e kontributit të tyre në ekonominë dhe shoqërinë vendase.

 

Vendimmarrje e informuar

Banka Botërore sugjeron ndërtimin e sistemeve të forta të të dhënave mbi emigrantët. Duhen zbatuar anketa familjare mbi migracionin që ndjekin të gjithë trajektoren migratore dhe jo vetëm momente të veçuara në kohë.

Banka rekomandon krijimin e një sistemi të integruar të të dhënave që lidhin të gjitha shërbimet dhe rezultatet për emigrantët ndërmjet institucioneve, duke mundësuar menaxhim të plotë të rasteve dhe duke shmangur mbledhjen e dyfishtë të të dhënave.

Banka rekomandon zbatimin e monitorimit dhe vlerĂ«simit tĂ« bazuar nĂ« prova, pĂ«r tĂ« pĂ«rmirĂ«suar vazhdimisht programet mbi bazĂ«n e rezultateve reale dhe pĂ«r t’i pĂ«rshtatur ato sipas nevojave.

 

Bashkëpunim i koordinuar

Banka sugjeron krijimin e një përgjigjeje të bashkërenduar mes të gjithë aktorëve të përfshirë në qeverisjen e migracionit dhe ofrimin e shërbimeve.

Sipas saj, duhen forcuar mekanizmat e koordinimit ndërinstitucional, me role, përgjegjësi dhe protokolle të qarta komunikimi ndërmjet ministrive dhe agjencive.

Duhet siguruar përputhshmëria ndërmjet qeverisjes qendrore dhe asaj vendore, për të shmangur mbivendosjet dhe boshllëqet në shërbime dhe për të garantuar ofrim të njëtrajtshëm në të gjithë vendin.

Vlen gjithashtu ndërtimi i partneriteteve shumëpalëshe që përfshijnë sektorin privat, organizatat joqeveritare, organizatat ndërkombëtare dhe diasporën në ekosistemin e shërbimeve.

Banka kërkon zgjerimin e bashkëpunimit ndërkufitar me vendet pritëse, për të ofruar shërbime përgjatë gjithë ciklit të migracionit.

 

Shërbime globale shumëdimensionale

Ofrimi i mbështetjes gjithëpërfshirëse për emigrantët, duke adresuar të gjitha aspektet e nevojave të tyre të shumëllojshme dhe në ndryshim të vazhdueshëm, të tilla si zgjerimi i shërbimeve për të mbuluar të gjithë ciklin e migracionit, nga përgatitja para nisjes deri tek riintegrimi pas kthimit, si dhe për ata që qëndrojnë jashtë vendit, këshilloi Banka Botërore.

Sipas saj, duhet të bëhet përshtatja e paketave të shërbimeve sipas karakteristikave të emigrantëve, si niveli i aftësive, përbërja familjare, rezultatet në tregun e punës dhe qëllimet për kthim.

 

Lehtësimi nga barrierat

Eliminimi i barrierave burokratike dhe thjeshtimi i ofrimit të shërbimeve për emigrantët duhet të përfshijë konsolidimin e të gjithë informacionit, shërbimeve dhe procedurave në një portal të vetëm dixhital, si e-Albania, i aksesueshëm para, gjatë dhe pas migrimit.

Nevojitet standardizimi i procedurave nĂ« tĂ« gjitha institucionet dhe bashkitĂ«, me procese tĂ« njĂ«jta aplikimi dhe kĂ«rkesa dokumentacioni dhe ndĂ«rtimi i njĂ« qasjeje “dixhitale sĂ« pari”, me autentifikim nĂ« distancĂ«, aplikime online dhe udhĂ«zim tĂ« mbĂ«shtetur nga Inteligjenca Artificiale, duke ruajtur njĂ«kohĂ«sisht alternativat fizike.

Duhet të thjeshtohen procedurat burokratike, reduktimi i dokumentacionit, kohës së pritjes dhe hapave të panevojshëm përmes koordinimit ndërinstitucional.

 

Ekspertizë dhe kapacitete më të forta

Banka Botërore kërkon garantimin e niveleve të mjaftueshme të stafit në të gjitha pikat e ofrimit të shërbimeve për emigrantët, nga zyrat vendore deri te rolet strategjike të vendimmarrjes.

Duhen rritur investimet në programe gjithëpërfshirëse trajnimi për të mbajtur stafin të përditësuar mbi shërbimet ekzistuese, praktikat më të mira dhe ndryshimet rregullatore.

Banka sugjeron se investimet në anketa që ndjekin emigrantët në kohë reduktojnë paragjykimet në vlerësimin e ndikimeve të migracionit dhe kontribuojnë në hartimin e politikave më të informuara.

Rezultatet tregojnë gjithashtu se zgjerimi i shërbimeve për emigrantët, përfshirë ato para nisjes, mund të përmirësojë ndjeshëm rezultatet e tyre, duke pasur parasysh lidhjen e fortë me mundësi më të mira punësimi jashtë vendit dhe pas kthimit në Shqipëri.

Po ashtu, përshtatja e paketave të shërbimeve sipas karakteristikave të emigrantëve rezulton thelbësore, për shkak të diversitetit të madh të nevojave dhe përvojave migratore.

 

Lexo lajmin

Emigrantët kthehen, por Shqipëria nuk i mban

The post Banka Botërore: Si ta bëjmë më të lehtë kthimin dhe qëndrimin appeared first on Revista Monitor.

↗

Vera lokale, rritje mes paragjykimit

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Vitet e fundit, turizmi u ka dhĂ«nĂ« njĂ« shtysĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme kantinave tĂ« verĂ«s, por ky impuls mbetet larg potencialit real pĂ«r shkak tĂ« njĂ« zinxhiri mbĂ«shtetĂ«s qĂ« ende nuk funksionon si duhet. Kantinat theksojnĂ« se vera vendase vijon tĂ« paragjykohet dhe shpesh mbetet jashtĂ« rafteve tĂ« bareve dhe restoranteve, tĂ« cilat favorizojnĂ« produktin e importuar. Nga ana tjetĂ«r, konsumatori po ndryshon sjellje, duke u orientuar drejt verĂ«rave mĂ« tĂ« lehta, njĂ« tendencĂ« globale qĂ« shoqĂ«rohet me rĂ«nie tĂ« pĂ«rgjithshme tĂ« konsumit. Industria pĂ«rballet njĂ«kohĂ«sisht me sfida tĂ« shumta: rritje tĂ« vazhdueshme tĂ« kostove, presion nga ndryshimet klimatike dhe konkurrencĂ« tĂ« pandershme nĂ« treg, ndĂ«rsa nĂ« horizont shfaqen gjithnjĂ« e mĂ« qartĂ« “ethet” e integrimit nĂ« Bashkimin Europian. Kantinat pohojnĂ« se nevojiten investime dhe masa pĂ«r tĂ« qenĂ« realisht gati pĂ«r kĂ«tĂ« hapje tĂ« tregut. NdĂ«rsa çdo ditĂ« Ă«shtĂ« njĂ« betejĂ« pĂ«r mbijetesĂ« dhe rritje, ato po iu drejtohen gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« modeleve tĂ« qĂ«ndrueshme, duke integruar agroturizmin nĂ« biznesin e tyre dhe shpesh edhe anasjelltas.

 

Nertila Maho

Verërat lokale kanë mbetur gjatë vitit 2025 në të njëjtën panoramë të një viti më parë, por sfidat që po u dalin përpara janë bërë edhe më të mëdha.

Turizmi, një lokomotivë e rëndësishme për to vitet e fundit, i ka tërhequr një shkallë më lart, por sërish shumë më pak se potenciali real që ka ky zinxhir nëse do të funksiononte siç duhet.

Të huajt kanë kureshtje për prodhimet lokale dhe vera nuk bën përjashtim në kërkesat e tyre, por ajo që duket se kufizon këtë është mosprania e produkteve shqiptare në raftet e bizneseve, kryesisht bar-restorantet. Shumica e tyre priren të kenë etiketa të huaja duke lënë pak ose aspak vend për kantinat vendase.

PĂ«r ta Ă«shtĂ« thjesht biznes, ku vendin do ta zĂ«nĂ« etiketat qĂ« u ofrojnĂ« fitim mĂ« tĂ« lartĂ« dhe shitjen e bĂ«n zhargoni â€œĂ«shtĂ« e jashtme e pĂ«r rrjedhojĂ« mĂ« e mirĂ«â€.

Me këtë, prodhuesit shqiptarë nuk janë dakord, të cilët thonë se cilësia e verës vendase për të njëjtën klasë që serviret nga importi është më e lartë.

NĂ« njĂ« betejĂ« pĂ«r t’u rritur nĂ« njĂ« treg me konkurrencĂ« tĂ« fortĂ« globale, vera shqiptare luhatet mes rritjes sĂ« vĂ«shtirĂ«, sfidave gjithmonĂ« e mĂ« tĂ« mĂ«dha dhe paragjykimit qĂ« mbetet pengesĂ« historike.

 

Prodhimi mes ulje-ngritjeve, rritet gjendja e stokut

Kantinat shqiptare kanë rritur vazhdimisht prodhimin nga viti në vit, në vazhdën e potencialit që panë te turizmi, i cili u kthye në një pjesë të rëndësishme të konsumit të tyre. Kjo është ndihmuar edhe nga prodhimi i lartë dhe cilësor i rrushit.

“NĂ« vendin tonĂ«, viti 2025 mund tĂ« konsiderohet i mbarĂ« pĂ«r prodhimin si nĂ« cilĂ«si ashtu edhe

nĂ« sasi. Faktori kryesor pĂ«r kĂ«tĂ« rendiment tĂ« lartĂ« prodhimi sigurisht mbeten kushtet e favorshme klimatike nĂ« muajin e vjeljes. ShumĂ« kantina, si dhe fermerĂ« qĂ« shesin lĂ«ndĂ«n e parĂ« rrush te prodhuesit, kanĂ« zgjeruar kultivimin e rrushit nĂ« toka tĂ« reja, madje disa fermerĂ« kanĂ« nisur mbjelljen e rrushit edhe nĂ« serra”, thotĂ« Rigers Kaçorri, nga Kantina ArbĂ«ri.

Teksa prodhimi ka qenë i lartë, duket se shitja apo tërheqja nga tregu nuk ka qenë në nivelet e pritshme, me një presion të fortë që vjen nga vera e importit. Si pasojë, disa kantina, pavarësisht mundësive për të prodhuar më shumë, kanë ulur ritmin për 2025-n për shkak të stokut. Kjo sigurisht që ka dhënë ndikim negativ te fermerët e vreshtave, të cilët kanë humbur një pjesë të atij tregu që e quanin të sigurt.

“Me prodhimin e verĂ«s kemi qenĂ« mirĂ«. Jemi tĂ« kĂ«naqur me cilĂ«sinĂ« e rrushit, por kĂ«tĂ« vit kemi prodhuar mĂ« pak. GjatĂ« 2018 deri nĂ« 2021, ne merrnim nga familjet qĂ« bashkĂ«punonim 100 tonĂ« rrush. KĂ«tĂ« vit kemi marrĂ« vetĂ«m 15 tonĂ« sepse kantina Ă«shtĂ« plot, ngaqĂ« verĂ«n e vendit e mbyt importi.

Ndiej keqardhje vetĂ«m qĂ« s’mund tĂ« ndihmojmĂ« mĂ« shumĂ« ato 200 familje me tĂ« cilat kemi bashkĂ«punuar ndĂ«r vite, sepse nuk po funksionon zinxhiri. KĂ«shtu po detyrohemi tĂ« braktisim familjet me vreshta”, thotĂ« Flori Uka, nga Uka Farm, qĂ« pĂ«rpos agroturizmit, kanĂ« tĂ« integruar edhe kantinĂ«n dhe prodhimin e verĂ«s si pjesĂ« tĂ« tyre prej vitesh.

Të dhënat nga Doganat bëjnë të ditur se për vitin 2024, në vend u prodhuan 1.39 milionë litra verë, me një rënie prej 3% në raport me 2023-n.

Situata duket pak më e përmirësuar në 2025-n. Për 11 mujorin prodhimi është 1.28 milionë litra, me rritje 3.4% në raport me janar-nëntor të vitit 2024.

 

Burimi: Doganat

 

Turizmi nuk po jep efektin e plotë, bar-restorantet zgjedh importin

Rritja e vizitorëve të huaj, vit pas viti, ka rritur interesin për verën shqiptare. Turistët janë kureshtarë të provojnë shijet e prodhuara me rrush autokton dhe ta kthejnë këtë në pjesë të përvojës. Jo të paktë janë ata që gjatë turit nëpër Shqipëri përfshijnë edhe degustimet në kantina.

Viti 2025, për disa prej tyre, ka qenë edhe më i mirë se viti 2024.

“Kantina jonĂ« ka pritur vizitorĂ« nga kombĂ«si tĂ« ndryshme, gjatĂ« gjithĂ« vitit 2025. NĂ« sezonin veror, ky numĂ«r ka qenĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« konsiderueshme i lartĂ«. Ajo çfarĂ« has çdo prodhues nĂ« sektorin e verĂ«s Ă«shtĂ« konkurrenca e pandershme dhe presioni i fortĂ« qĂ« i vjen tregut nga verĂ«rat e importuara, tĂ« cilat vijojnĂ« ta vĂ«shtirĂ«sojnĂ« shitjen dhe zhvillimin e produkteve vendase.

Nga ana tjetĂ«r vihet re njĂ« mungesĂ« e informacionit teknik, procedural dhe legjislativ, njĂ« boshllĂ«k ky qĂ« bashkĂ« me njĂ« treg tĂ« pakontrolluar dhe informal, krijon sfida nĂ« standardizimin e cilĂ«sisĂ« dhe konkurrencĂ«n e drejtĂ«â€, – pohon z. Kaçorri.

Pavarësisht kësaj tendence pozitive, potenciali që shfaq turizmi për të tërhequr dhe për të rritur industrinë e verës mbetet në nivele modeste, pasi produktet shqiptare parapëlqehen më pak se ato të importit nga ana e bar-restoranteve.

“NĂ« baret dhe restorantet e bregdetit thuajse gjithĂ« verĂ«s, turistĂ«ve u shĂ«rbehet verĂ« importi, qĂ« as nuk e ka cilĂ«sinĂ« e verĂ«s shqiptare.

Këto verëra kanë kimikate, aditivë (substancë shtesë në një produkt për të përmirësuar dhe për të ruajtur në afat të gjatë) dhe nuk përfaqësojnë asgjë nga autenticiteti dhe tradita shqiptare. Këtu është problem zinxhiri dhe dashamirësia për produktin vendas, që jo të gjithë e kanë.

VetĂ« pronarĂ«t shqiptarĂ« tĂ« restoranteve apo bareve nuk e kanĂ« parĂ«sore promovimin e produkteve vendase. Pra, kĂ«tu Ă«shtĂ« pĂ«rparĂ«si fitimi i parave duke mos e parĂ« aspak kĂ«tĂ« nĂ« njĂ« kĂ«ndvĂ«shtrim mĂ« tĂ« gjerĂ« dhe mĂ« patriotik, diçka qĂ« haset rrallĂ«. PĂ«r hir tĂ« sĂ« vĂ«rtetĂ«s do t’i bĂ«nin nder edhe imazhit tĂ« pĂ«rgjithshĂ«m tĂ« vendit, sepse vera qĂ« prodhohet nĂ« ShqipĂ«ri Ă«shtĂ« cilĂ«sorĂ«â€, – nĂ«nvizon z. Uka.

Sipas të dhënave të doganave, tendenca e importeve të verës ka ardhur në rritje të vazhdueshme, që pas vitit 2020.

Në 2024-n, u importuan gjithsej 6.2 milionë litra verë e kuqe e bardhë dhe spumante, me një rritje prej 10.4% në krahasim me vitin e mëparshëm. Në vlerë, importet arritën në 2.3 miliardë lekë, me një zgjerim prej 8.8% për të njëjtën periudhë.

 

Burimi: Doganat

 

Edhe për 11 mujorin 2025, tendenca e importeve ishte në rritje, ndonëseme ritme më të ngadalësuara se një vit më parë. për periudhën janar-nëntor 2025, sipas të dhënave nga Doganat, u importuan 5.5 miilionë litra verë e kuqe e bardhë dhe spumante, me një rritje prej 4.2%, në krahasim me të njëjtën periudhë të një viti më parë. në vlerë importet arritën në 5.3 miliardë lekë, me zgjerim 5.3%, që tregon një shtrenjtim të lehtë të çmimeve.

 

Burimi: Doganat

 

Kostot në rritje, presioni i ndryshimeve klimatike dhe e ardhmja në BE

E ardhmja për kantinat e verës duket më sfiduese sesa sot. Ndërsa në fillimet e tyre, lufta e parë ishte mbijetesa në një treg të vështirë, sot kostot në rritje po e bëjnë gjithmonë e më të vështirë rrugëtimin.

“Kostot janĂ« rritur shumĂ«. ËshtĂ« njĂ« tendencĂ« qĂ« ka nisur prej disa vitesh: kostot rriten, fitimi ulet, stresi rritet.

E kam fjalĂ«n pĂ«r koston e materialeve, pĂ«r fuqinĂ« punĂ«tore dhe pĂ«r shĂ«rbimet qĂ« duhet t’i marrim nga shteti dhe nuk i marrim”, thotĂ« Flori Uka. Ai pohon se situata paraqitet edhe mĂ« e vĂ«shtirĂ« pĂ«r rrugĂ«n qĂ« do tĂ« duhet tĂ« ndiqet si pjesĂ« e integrimit nĂ« BE.

“MĂ« pyete nĂ«se Ă«shtĂ« e leverdishme t’i hysh sot kĂ«tij biznesi? Jo, nuk Ă«shtĂ« e leverdishme dhe mendoj se jemi pĂ«rpara njĂ« faze seleksionimi shumĂ« tĂ« madh deri nĂ« vitin 2030, me integrimin nĂ« Bashkimin Europian.

Duket e sforcuar sepse nuk jemi gati. Integrimi duhet të vinte në mënyrë të natyrshme, ku të ishin hedhur themelet.

Bashkimi Europian Ă«shtĂ« angazhuar ndĂ«r vite me projekte pĂ«r forcimin e prodhuesve, rritjen e cilĂ«sisĂ«, standardizimin, por paratĂ« nuk kanĂ« shkuar realisht aty dhe kjo na ka lĂ«nĂ« pas. ShumĂ« pak do ta kalojnĂ« kĂ«tĂ« provĂ« dhe kjo do tĂ« jetĂ« shkatĂ«rruese”, nĂ«nvizon ai.

Në të njëjtën linjë është edhe z. Kaçorri, i cili vlerëson se sektori duhet të formalizohet dhe të koordinohet për të rritur cilësinë dhe konkurrueshmërinë përpara se të bëhet pjesë e BE.

“Sektori ka nevojĂ« pĂ«r formalizim, koordinim mĂ« tĂ« mirĂ« midis fermerĂ«ve dhe subjekteve prodhuese, investime nĂ« teknologji dhe infrastrukturĂ« pĂ«r tĂ« rritur cilĂ«sinĂ« dhe konkurrueshmĂ«rinĂ« nĂ« tregun rajonal dhe pĂ«r t’u bĂ«rĂ« gati pĂ«r hyrjen nĂ« tregun e Bashkimit Europian”, – nĂ«nvizon ai.

Një tjetër sfidë janë ndryshimet klimatike, të cilat në Shqipëri po ndihen gjithashtu në disa sektorë dhe industria e verës është një prej tyre.

Teksa një pjesë e prodhuesve botërorë po eksperimentojnë me varietete rezistente, prodhuesit shqiptarë e shohin këtë si diçka ndaj së cilës nuk duhet të dorëzohemi plotësisht, në mënyrë që të ruajmë pjesën autoktone që është identiteti ynë.

“Nuk jam kundĂ«r eksperimenteve apo kombinimeve tĂ« ndryshme mes varieteteve, por nĂ«se pĂ«rqendrohemi tĂ« gjithĂ« te varietetet rezistente, nĂ« botĂ« do tĂ« pihej e njĂ«jta verĂ« dhe ne nuk do tĂ« shquheshim pĂ«r ndonjĂ« shije identifikuese”, – shprehet z. Kaçorri.

 

 

Konsumi në ulje një tendencë globale, Shqipëria nuk është imune

Konsumi i pijeve alkoolike në botë po pëson rënie të ndjeshme dhe kjo ndikohet nga parimet që po ndjekin breza të ndryshëm mbi mënyrën e jetesës.

NĂ« korrik tĂ« kĂ«tij viti, revista “Wine Business” publikoi gjetjet e njĂ« ankete tĂ« saj qĂ« tregonin se konsumatorĂ«t e moshĂ«s mes 20-40 vjeç po pinin mĂ« pak verĂ« se mĂ« parĂ«.

Anketa tregoi se rënia e konsumit ndikohej sidomos nga ideja e kursimit të këtij grupi, që e konsideronin vlerën e asaj që merrnin më të ulët se çmimi që po paguanin.

NĂ« shtator tĂ« vitit tĂ« shkuar, edhe “The Guardian” publikoi njĂ« artikull ku shkruhej se ka ndryshuar qasja e brezave ndaj alkoolit, pĂ«rfshirĂ« verĂ«n, ku Gen Z dhe Millennials rendisnin si faktor koston dhe rreziqet e shĂ«ndetit dhe prirjen pĂ«r t’i zĂ«vendĂ«suar kĂ«to me kokteje dhe marijuanĂ«.

Revista “Fortune” shkruante pak ditĂ« mĂ« parĂ« se Gen Z po pi 20% mĂ« pak se Millennials. Teksa kĂ«to janĂ« tendencat globale, ShqipĂ«ria nuk bĂ«n pĂ«rjashtim nĂ« kĂ«tĂ« trend.

“NĂ« pĂ«rgjithĂ«si, konsumi i verĂ«s po ndryshon shijen, duke shkuar drejt preferencave pĂ«r verĂ« mĂ« tĂ« lehtĂ« pĂ«r sa i pĂ«rket gradĂ«s sĂ« alkoolit. Do tĂ« thosha qĂ« Ă«shtĂ« njĂ« trend botĂ«ror, qĂ« vihet re sidomos te tĂ« rinjtĂ«, tĂ« cilĂ«t konsumojnĂ« alkoolin nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« moderuar.

VerĂ«rat organike mund tĂ« jenĂ« potencial pĂ«r tĂ« ardhmen dhe mendoj qĂ« duhet tĂ« jetĂ« fokus jo vetĂ«m i prodhuesve, por edhe interes i institucioneve shtetĂ«rore”, – shprehet z. Kaçorri.

 

Kantinat shkojnë drejt agroturizmit dhe anasjelltas

Kantinat dhe agroturizmet e kanë zbehur totalisht ndarjen e tyre. Në Shqipëri, po shtohen gjithmonë e më shumë rastet kur kantina zgjerohet në agroturizëm dhe anasjellas, duke sjellë një model më të qëndrueshëm me një ofertë më të zgjeruar.

“Agroturizmi Ă«shtĂ« njĂ« nga ato pikat qĂ« parapĂ«lqehet mĂ« shumĂ« sepse sjell identitet dhe pĂ«r kĂ«tĂ« ka kureshtje, ama kjo duhet tĂ« nxitet.

TĂ« nxitet prodhimi vendas sepse agroturizmi nuk Ă«shtĂ« asgjĂ« mĂ« shumĂ« se ai fermeri qĂ« nĂ« mungesĂ« tĂ« tregut pĂ«r tĂ« shitur produktin u jep atyre vlerĂ« tĂ« shtuar pĂ«r tĂ« ofruar diçka tjetĂ«r”, – shprehet z. Uka. SĂ« fundmi ishte Kantina ArbĂ«ri qĂ« integroi si pjesĂ« tĂ« saj njĂ« agroturizĂ«m nĂ«n emĂ«rtimin “BukĂ« dhe VenĂ«â€.

“Agroturizmi Ă«shtĂ« njĂ« Ă«ndĂ«rr e kahershme e babait pĂ«r tĂ« plotĂ«suar atĂ« qĂ« prej vitesh ka munguar dhe identifikon zonĂ«n tonĂ«, gatimet tradicionale tĂ« MirditĂ«s.

Prej vitesh, Kantina jonë ka qenë destinacion turistik nga vizitorë të huaj dhe vendas, të cilët kërkonin vazhdimisht të provonin ushqimet tipike të zonës.

E lindur nga dĂ«shira dhe nga nevoja, ArbĂ«ri AgroturizĂ«m, ‘BukĂ« dhe Venë’, i bashkohet filozofisĂ« sonĂ« pĂ«r tĂ« sjellĂ« te konsumatori shijet karakteristike tĂ« MirditĂ«s”, – thotĂ« z. Kaçorri.

 

Lexoni edhe:

Rigers Kaçorri: Masa për formalizim dhe rritje të konkurrueshmërisë para BE-së

Flori Uka: Prodhimi vendas paragjykohet, kantinat në luftë mbijetese me kostot në rritje

The post Vera lokale, rritje mes paragjykimit appeared first on Revista Monitor.

↗

“Masa pĂ«r formalizim dhe rritje tĂ« konkurrueshmĂ«risĂ« para BE-sĂ«â€  

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Intervistë me Rigers Kaçorri, Kantina Arbëri

 

Integrimi në Bashkimin Europian është bërë pjesë e diskursit të përditshëm politik dhe ekonomik të vendit dhe kjo duket se po nxit gjithmonë e më shumë bizneset të shohin përtej panoramës lokale.

Rigers Kaçorri, nga Kantina Arbëri, shprehet se sektori i verës ka nevojë për një seri masash që duhet të merren përpara se të bëhemi pjesë e këtij tregu, në mënyrë që të jemi konkurrues.

 

Si ka qenë prodhimi i rrushit në vend në vitin 2025? Cilët kanë qenë faktorët kryesorë që kanë ndikuar në panoramën e përgjithshme të prodhimit?

Në vendin tonë, viti 2025 mund të konsiderohet i mbarë për prodhimin si në cilësi ashtu edhe në sasi.

Faktori kryesor për këtë rendiment të lartë prodhimi sigurisht mbeten kushtet e favorshme klimatike në muajin e vjeljes. Shumë kantina si dhe fermerë që shesin lëndën e parë rrush te prodhuesit kanë zgjeruar kultivimin e rrushit në toka të reja, madje disa fermerë kanë nisur mbjelljen e rrushit edhe në serra.

NĂ« lidhje me konsumin nĂ« botĂ«, dĂ«shiroj t’u referohem statistikave tĂ« pĂ«rpunuara nga Organizata NdĂ«rkombĂ«tare e Vreshtit dhe VerĂ«s (OIV) e cila e ka vlerĂ«suar nĂ« 232 milionĂ« hektolitĂ«r prodhimin botĂ«ror tĂ« verĂ«s nĂ« 2025.

Kjo shifër duket si një rimëkëmbje e lehtë pas niveleve jashtëzakonisht të ulëta të vitit 2024. Megjithatë, mbetet dukshëm nën mesataret e viteve të fundit, duke konfirmuar kështu një periudhë me furnizim global të reduktuar, të ndikuar nga sfidat klimatike dhe modelet e ndryshuara të konsumit.

Në Bashkimin Europian (140 milionë hektolitër), prodhimi është rritur lehtë krahasuar me 2024, por mbetet nën mesataren e pesë viteve të fundit. Franca dhe Spanja patën sasi të ulëta vjelje, Italia u rikuperua, ndërsa disa vende të Europës Qendrore e Juglindore regjistruan rezultate mbi mesatare.

Edhe pse 2025 ka prodhim të ulët, sektori ende nuk ndien presion nga mungesa, sepse disa tregje, për shkak të konsumit të ulët dhe prodhimit të lartë vitet e mëparshme, kanë ende stok të lartë.

 

Si parashikohet prodhimi i verës këtë vit në krahasim me vitin paraardhës? A ka ndonjë ndryshim të pritshëm, qoftë edhe në terma përqindjeje?

Në aspektin cilësor, këtë vit, prodhimi i verës duket se do të premtojë një standard të lartë cilësie,

identifikuar kjo jo vetëm nga rezultatet e analizës së rrushit para procesit të vjeljes, por edhe nga analizat që i bëhen vazhdimisht gjatë proceseve të trajtimit të saj si ai i fermentimit.

KĂ«tĂ« e lidh specifikisht me analizat e kloneve autoktone tĂ« rrushit, tĂ« cilat jo vetĂ«m qĂ« nuk prodhohen nĂ« sasi tĂ« larta, por rriten si tĂ« thuash ‘nĂ« shtĂ«pinĂ« tyre’, ndryshe nga kultivarĂ«t ndĂ«rkombĂ«tarĂ«, tĂ« cilĂ«t duhen trajtuar pĂ«r t’ju pĂ«rshtatur terrenit ku rriten.

NĂ« aspektin sasior, ky vit ka qenĂ« bujar pĂ«r prodhuesit vendas, duke sjellĂ« nĂ« treg mĂ« shumĂ« prodhim ‘Made in Albania’, por nĂ« termat e pĂ«rqindjes, jemi herĂ«t pĂ«r tĂ« zbuluar shifra dhe do tĂ« duhet tĂ« presim fillimin e vitit 2026 kur dorĂ«zohen edhe deklarimet e sasive tĂ« prodhimit nga çdo subjekt prodhues.

 

Turizmi ka shënuar rritje të numrit të vizitorëve, por ka rezerva për konsumin, për shkak të profilit të turistit me buxhet të kufizuar. A reflektohet kjo tendencë edhe në konsumin e verës, apo ndikimi i turizmit në vitin 2025 ka qenë më pozitiv se në 2024?

Kantina jonë ka pritur vizitorë nga kombësi të ndryshme gjatë gjithë vitit 2025 dhe në periudha të caktuara si p.sh. në sezonin veror, ky numër ka qenë i lartë. Pavarësisht se ka edhe grupe turistësh që futen te profili i turistit me shpenzime të reduktuara, do të thosha që çdo turist i huaj e provon gjithmonë një produkt të vendit, qoftë kjo pije e verës apo çdo gjë tjetër që mban origjinën e prodhimit në Shqipëri.

Mendoj se ‘Konsumatori Turist’, le ta quajmĂ« kĂ«shtu, luan rol tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m nĂ« rritjen e kĂ«rkesĂ«s nga ana e restoranteve apo dyqaneve tĂ« verĂ«s pĂ«r produktet e vendit dhe si rrjedhojĂ«, kjo sjell edhe rritjen e konsumit tĂ« produkteve shqiptare nga konsumatori fundor.

Pa e parë ende analizën tonë vjetore të 2025-s, mund të them që 2025 ka qenë edhe më i suksesshëm se viti i mëparshëm. Kjo lidhet me faktin se Shqipëria po promovohet jo vetëm në panaire apo forume turistike por edhe në evente të lidhura posaçërisht me prodhimin e verës.

Vlen të përmend këtu që, për të dytin vit radhazi, ekipi shqiptar si një ndër 40 ekipet pjesëmarrëse nga e gjithë bota, përfaqësoi vendin tonë në edicionin e 13-të, të kampionatit botëror të degustimit të verës që u mbajt në Francë, ku arriti rezultate edhe më të kënaqshme krahasuar me edicionin e kaluar.

 

 

Cilat janë, sipas jush, sfidat kryesore me të cilat po përballet sektori i verës dhe cilat masa do të mund të ndihmonin në përmirësimin apo lehtësimin e situatës?

Sektori i prodhimit të verës në Shqipëri përballet me një sërë sfidash të cilat duken sikur nga viti në vit, ende nuk është gjetur një zgjidhje.

Ajo çfarë has çdo prodhues në sektorin e verës është konkurrenca e pandershme dhe presioni i fortë që i vjen tregut nga verërat e importuara, të cilat vijojnë ta vështirësojnë shitjen dhe zhvillimin e produkteve vendase.

Nga ana tjetër vihet re mungesa e informacionit teknik, procedural dhe legjislativ, një boshllëk ky që bashkë me një treg të pakontrolluar dhe informal, krijon sfida në standardizimin e cilësisë dhe konkurrencën e drejtë.

Kostot janĂ« gjithashtu njĂ« tjetĂ«r sfidĂ« e drejtpĂ«rdrejtĂ« me tĂ« cilat pĂ«rballet prodhuesi shqiptar, pasi nĂ« mungesĂ« tĂ« subvencionimeve kanĂ« kosto mĂ« tĂ« lartĂ« prodhimi, ndĂ«rsa nga ana tjetĂ«r, konsumatori mbetet ende paragjykues dhe me pĂ«rvojĂ« tĂ« kufizuar pĂ«r t’i provuar produktet vendase.

Sektori ka nevojĂ« pĂ«r formalizim, koordinim mĂ« tĂ« mirĂ« midis fermerĂ«ve dhe subjekteve prodhuese, investime nĂ« teknologji dhe infrastrukturĂ« pĂ«r tĂ« rritur cilĂ«sinĂ« dhe konkurrueshmĂ«rinĂ« nĂ« tregun rajonal dhe pĂ«r t’u bĂ«rĂ« gati pĂ«r hyrjen nĂ« tregun e Bashkimit Europian.

 

A po vëreni ndryshime në preferencat e konsumatorëve shqiptarë (p.sh. më shumë orientim drejt verërave të lehta, organike apo varieteteve vendase)?

Në përgjithësi, konsumi i verës po ndryshon shijen, duke shkuar drejt preferencave për verë më të lehtë për sa i përket gradës së alkoolit. Do të thosha që është një trend botëror që vihet re sidomos te të rinjtë, të cilët konsumojnë alkoolin në mënyrë të moderuar.

Verërat organike mund të jenë potencial për të ardhmen dhe mendoj që duhet të jetë fokus jo vetëm i prodhuesve, por edhe interes i institucioneve shtetërore.

Përveç kësaj, verërat e prodhuara nga varietete autoktone besoj do të marrin edhe më shumë vëmendje, pasi në vetvete prezantojnë shijen e një produkti 100% shqiptar.

 

Ju keni folur vazhdimisht për ndikimet e klimës në sektor. A po testoni varietete të reja më rezistente?

Ndryshimet klimatike qe po ndodhin po sjellin dhe do të vazhdojnë të përbëjnë sfidën kryesore të prodhuesve dhe nëse kjo gjë nuk trajtohet me fanatizëm nga prodhuesit dhe institucionet shtetërore, do ta gjejë Shqipërinë jo vetëm të papërgatitur, por do të jetë një ngecje e gjatë për gjithë industrinë e prodhimit.

A mund t’i zgjidhim problemet e klimĂ«s duke kultivuar varietete rezistente?

Mendoj se kjo Ă«shtĂ« njĂ« zgjidhje afatshkurtĂ«r pĂ«r t’u pĂ«rshtatur me rrethanat, pasi unĂ« personalisht jam kundĂ«r varieteteve rezistente, sepse nĂ« njĂ«farĂ« mĂ«nyre nuk na diferencojnĂ« nĂ« treg pĂ«r autenticitetin dhe filozofinĂ« tonĂ« drejt kloneve autentike shqiptare.

Nuk jam kundër eksperimenteve apo kombinimeve të ndryshme mes varieteteve, por nëse përqendrohemi të gjithë te varietetet rezistente, në botë do të pihej e njëjta verë dhe ne nuk do të shquheshim për ndonjë shije identifikuese.

 

Pas shumë vitesh konsolidimi në tregun e verës, këtë vit ju jeni zgjeruar edhe në agroturizëm. Si lindi ky vendim dhe si ka qenë reagimi i parë duke pasur parasysh se agroturizmi po tregon rritje të qëndrueshme në vend?

Agroturizmi është një ëndërr e kahershme e babait për të plotësuar atë që prej vitesh ka munguar dhe identifikon zonën tonë, gatimet tradicionale të Mirditës. Prej vitesh, Kantina jonë ka qenë destinacion turistik nga vizitorë të huaj dhe vendas, të cilët kërkonin vazhdimisht të provonin ushqimet karakteristike të zonës.

E lindur nga dĂ«shira dhe nga nevoja, ArbĂ«ri AgroturizĂ«m, “BukĂ« dhe VenĂ«â€, i bashkohet filozofisĂ« sonĂ« pĂ«r tĂ« sjellĂ« te konsumatori shijet karakteristike tĂ« MirditĂ«s.

 

Si e parashikoni vitin e ardhshëm për sektorin e verës, në aspektin e konsumit dhe të ecurisë së përgjithshme, duke marrë në konsideratë zhvillimet e turizmit dhe tendencat e konsumit në vend?

Vazhdoj tĂ« mbetem optimist pĂ«r sektorin dhe dĂ«shiroj qĂ« vitin e ardhshĂ«m kĂ«rkesat e gjithĂ« prodhuesve tĂ« mos ngelen vetĂ«m te rritja e konsumit por tĂ« ndryshojmĂ« qasjen e tĂ« bĂ«rit biznes dhe tĂ« pĂ«rpiqemi qĂ« t’u paraprijmĂ« sfidave/kĂ«rkesave qĂ« do tĂ« na kĂ«rkojĂ« Bashkimi Europian pĂ«r tĂ« qenĂ« pjesĂ« e tregut tĂ« tyre si dhe tĂ« fokusohemi nĂ« ndĂ«rtimin e diplomacisĂ« tregtare me vende tĂ« tjera tĂ« botĂ«s ku tĂ« promovohet kultura, trashĂ«gimia jonĂ« edhe nĂ«pĂ«rmjet produkteve “Made in Albania”.

 

Lexoni edhe:

Vera lokale, rritje mes paragjykimit

The post “Masa pĂ«r formalizim dhe rritje tĂ« konkurrueshmĂ«risĂ« para BE-sĂ«â€   appeared first on Revista Monitor.

↗

“Prodhimi vendas paragjykohet, kantinat nĂ« luftĂ« mbijetese me kostot nĂ« rritje”

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

IntervistĂ« me Flori Uka, “Uka Farm”

 

Produktet shqiptare vijojnë të mbeten peng i paragjykimit duke e bërë përfitimin e prodhuesve minimal.

Të paktën kjo është ajo që ndodh me verën, sipas Flori Ukës, nga Uka Farm.

Ai nënvizon se ka një tendencë më të madhe për të shkuar drejt verës së importit, pavarësisht se cilësia e saj mund të jetë më e ulët se prodhimi shqiptar.

Interesi turistik ndaj Shqipërisë po jep fitim të moderuar për kantinat e verës, të cilave u jepet pak ose aspak vend në raftet e bar-restoranteve shqiptare.

 

Si ka qenë ecuria e aktivitetit tuaj gjatë këtij viti duke qenë se ju i keni të integruara agroturizmin dhe kantinën bashkë?

Ka qenë një vit me luhatje për sektorin në përgjithësi. Ne si agroturizëm e kemi krijuar emrin prej vitesh dhe ndoshta kemi një lloj qëndrueshmërie, por flasim për pjesën dominuese.

Kjo ka ardhur si rrjedhojë e rritjes së shpenzimeve dhe në anën tjetër, rënies së të ardhurave.

Nuk kanë munguar klientët e rregullt apo turistët që vijnë dhe e bëjnë vizitën e tyre pjesë të përvojës, por kanë qenë më të paktët në numër.

Ka pasur kategori të ndryshme klientele, për nga mundësia e shpenzimit, duke përfshirë këtu si ata që shpenzojnë shumë, edhe ata që shpenzojnë pak.

 

Le të ndalemi specifikisht te sektori i verës, pra kantinat, si paraqitet situata?

Vera në Shqipëri është në një krizë totale. Kemi një problem shumë të madh si vendës, sepse nuk po e menaxhojmë siç duhet këtë moment të Shqipërisë që është në vëmendjen e të huajve.

Nuk po arrijmĂ« t’ju japim turistĂ«ve njĂ« shishe verĂ« shqiptare, jo se nuk kemi, sepse kemi plot dhe Ă«shtĂ« cilĂ«sore, por sepse nuk Ă«shtĂ« e pranishme aty ku duhet.

Hallkat që duhet ta dërgojnë dhe nxisin prodhimin vendas te turisti nuk funksionojnë siç duhet. Në baret dhe restorantet e bregdetit thuajse gjithë verës, turistëve u shërbehet verë importi, që as nuk e ka cilësinë e verës shqiptare.

Këto verëra kanë kimikate, aditivë (substancë shtesë në një produkt për të përmirësuar dhe për të ruajtur në afat të gjatë) dhe nuk përfaqësojnë asgjë nga autenticiteti dhe tradita shqiptare.

Këtu është problem zinxhiri dhe dashamirësie për produktin vendas, që jo të gjithë e kanë. Vetë pronarët shqiptarë të restoranteve apo bareve nuk e kanë parësore promovimin e produkteve vendase.

Pra, kĂ«tu Ă«shtĂ« pĂ«rparĂ«si fitimi i parave duke mos e parĂ« aspak kĂ«tĂ« nĂ« njĂ« kĂ«ndvĂ«shtrim mĂ« tĂ« gjerĂ« dhe mĂ« patriotik, diçka qĂ« haset rrallĂ«. PĂ«r hir tĂ« sĂ« vĂ«rtetĂ«s do t’i bĂ«nin nder edhe imazhit tĂ« pĂ«rgjithshĂ«m tĂ« vendit, sepse vera qĂ« prodhohet nĂ« ShqipĂ«ri Ă«shtĂ« cilĂ«sore.

Ne jemi sot në fazën ku ishte Italia 80 vite më parë, ku ende nuk jemi industrializuar. Jemi kantina të vogla familjare dhe prodhojmë verë të vërtetë.

ËshtĂ« pĂ«r tĂ« ardhur keq qĂ« ne nuk e nxisim konsumin e prodhimit vendas, nuk e marketojmĂ« aspak qĂ« jemi pjesĂ« e hartĂ«s mĂ« tĂ« vjetĂ«r nĂ« botĂ« nĂ« prodhimin e verĂ«s me njĂ« histori 2000-vjeçare. Prodhimin vendas e denigrojmĂ« e pĂ«rbuzim dhe ky Ă«shtĂ« njĂ« realitet i hidhur.

 

 

Si kanë qenë kostot gjatë këtij viti dhe sa e leverdishme është të nisësh sot një sipërmarrje në këtë sektor?

Kostot janĂ« rritur shumĂ«. ËshtĂ« njĂ« tendencĂ« qĂ« ka nisur prej disa vitesh: kostot rriten, fitimi ulet, stresi rritet. E kam fjalĂ«n pĂ«r koston e materialeve, pĂ«r fuqinĂ« punĂ«tore dhe pĂ«r shĂ«rbimet qĂ« duhet t’i marrim nga shteti dhe nuk i marrim.

Pra, ne paguajmĂ« taksa dhe unĂ« jam absolutisht qĂ« tĂ« paguhet çdo detyrim, ama do tĂ« na lehtĂ«sonte shumĂ« sikur tĂ« merrnim shĂ«rbimet e nevojshme. MĂ« pyete nĂ«se Ă«shtĂ« e leverdishme t’i hysh sot kĂ«tij biznesi?

Jo nuk është e leverdishme dhe mendoj se jemi përpara një faze seleksionimi shumë të madh deri në vitin 2030, me integrimin në Bashkimin Europian. Duket e sforcuar sepse nuk jemi gati. Integrimi duhet të vinte në mënyrë të natyrshme ku të ishin hedhur themelet.

Bashkimi Europian është angazhuar ndër vite me projekte për forcimin e prodhuesve, rritjen e cilësisë, standardizimin, por paratë nuk kanë shkuar realisht aty dhe kjo na ka lënë pas.

Shumë pak do ta kalojnë këtë provë dhe kjo do të jetë shkatërruese.

Problemi është që nuk po shohim në afatgjatë dhe nuk po reflektojmë ashtu siç duhet. Momenti që kemi tani me turizmin nuk do të zgjasë shumë.

Kurioziteti për ne do të mbarojë për disa vite. Cili turist do të vijë dhe të ngecë në trafik me orë të tëra, në rrugë që janë ende të papërfunduara apo mes ndotjes dhe mbetjeve?

Nëse vlerësimet negative për problemet tona bëhen në masë, do të jetë e vështirë të mbajmë këtë tendencë që kemi sot.

 

Si ka qenë këtë vit prodhimi i verës në lidhje me cilësinë e rrushit?

Prodhimi i verës ka qenë mirë. Jemi të kënaqur me cilësinë e rrushit por këtë vit kemi prodhuar më pak. Gjatë 2018 deri në 2021 ne merrnim nga familjet që bashkëpunonim 100 tonë rrush.

KĂ«tĂ« vit kemi marrĂ« vetĂ«m 15 tonĂ«, sepse kantina Ă«shtĂ« plot ngaqĂ« verĂ«n e vendit e mbyt importi. Ndiej keqardhje vetĂ«m qĂ« s’mund tĂ« ndihmojmĂ« mĂ« shumĂ« ato 200 familje me tĂ« cilat kemi bashkĂ«punuar ndĂ«r vite sepse nuk po funksionon zinxhiri.

KĂ«shtu po detyrohemi tĂ« braktisim familjet me vreshta qĂ« nĂ« kushtet kur s’kanĂ« treg detyrohen ose tĂ« prodhojnĂ« raki ose ta shesin me çmim shumĂ« tĂ« ulĂ«t. KĂ«tĂ« vit, nga 70 lekĂ« qĂ« Ă«shtĂ« çmimi mesatar i rrushit pĂ«r kilogram, Ă«shtĂ« shitur me 30 lekĂ«.

 

Si e parashikoni ecurinë e kantinës suaj, sektorit të verës dhe agroturizmit në vitin 2026?

Ne si Uka Farm do të vazhdojmë të punojmë sido që të jetë puna. Problemi në këtë rast është që nëse pas 11 vitesh punë ne mendonim se do të kishim ngjitur 5 shkallë duke përparuar, duke investuar e duke u rritur, në fakt herë ecim e herë bëjmë pas, për shkak të situatës së përgjithshme të tregut.

Këtu nënkuptoj hapjen pafund të agroturizmeve që identifikohen si të tillë por nuk janë realisht dhe kjo mund të krijojë precedentë negativë që mund të ndikojë të gjithë sektorin. Konkurrenca duhet të jetë e drejtë dhe duhet të ketë një filtër shumë më të kujdesshëm se cili quhet agroturizëm e çfarë përfaqëson ai.

Nuk jam pesimist për turizmin, mendoj se Shqipërinë do të vijojnë ta vizitojnë të huajt, sepse kemi kompani që sjellin turistë me kantata dhe kjo është një lloj garancie.

Por duhet të reflektojmë që ata që vijnë të kenë një përvojë pozitive dhe të duan të kthehen apo të flasin mirë.

Agroturizmi është një nga ato pikat që pëlqehet më shumë sepse sjell identitet dhe për këtë ka kureshtje, ama kjo duhet të nxitet. Të nxitet prodhimi vendas sepse agroturizmi nuk është asgjë më shumë se ai fermeri që në mungesë të tregut për të shitur produktin u jep atyre vlerë të shtuar për të ofruar diçka tjetër.

 

Lexoni edhe:

Vera lokale, rritje mes paragjykimit

The post “Prodhimi vendas paragjykohet, kantinat nĂ« luftĂ« mbijetese me kostot nĂ« rritje” appeared first on Revista Monitor.

↗

Librat më të mirë të vitit 2025  

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Gladiatorë dhe diktatorë, ujq dhe Beatles shfaqen në listën e këtij viti të The Economist

 

BIOGRAFI DHE KUJTIME

Buckley: The Life and the Revolution That Changed America. Nga Sam Tanenhaus. Random House; 1,040 faqe; 40 dollarë

Një biografi e shkëlqyer për William F. Buckley, gazetarin më me ndikim amerikan të shekullit të 20-të. Për këtë libër, i cili ka qenë në punim për më shumë se një çerekshekulli, Sam Tanenhaus ka kuruar me kujdes dokumentacionin publik dhe privat.

Careless People. Nga Sarah Wynn-Williams. Flatiron Books; 400 faqe; 32.99 dollarë

NjĂ« rrĂ«fim tronditĂ«s i botĂ«s sĂ« korporatave, me sekrete e tensione. I cilĂ«suar si “libri qĂ« Meta nuk dĂ«shiron ta lexoni”, ky memuar e portretizon Mark Zuckerberg, themeluesin dhe drejtuesin e kompanisĂ«, si tĂ« ftohtĂ« dhe sipĂ«rfaqĂ«sor.

Dark Renaissance: The Dangerous Times and Fatal Genius of Shakespeare’s Greatest Rival. Nga Stephen Greenblatt. W.W. Norton; 352 faqe; 31.99 dollarĂ«

Djali i një këpucari, studiues, dramaturg, spiun: jeta e Christopher Marlowe është dramatike. Por detajet, sidomos arsyeja e vdekjes së tij nga një sulm me thikë në vitin 1593, në moshën 29 vjeç, janë të paqarta. Ky libër evokues sjell një portret të Anglisë në kohën e Mbretëreshës Elizabetë: një epokë paranoje, survejimi dhe dhune, por edhe krijimtarie të jashtëzakonshme.

Electric Spark. Nga Frances Wilson. Farrar, Straus and Giroux; 432 faqe; 35 dollarë

Ky libĂ«r brilant flet pĂ«r Muriel Spark, autoren e “The Prime of Miss Jean Brodie”, “The Ballad of Peckham Rye” dhe 20 romane tĂ« tjera. Jeta e saj karakterizohet nga e njĂ«jta ashpĂ«rsi e çuditshme dhe prerje e beftĂ« qĂ« e dallon edhe prozĂ«n e saj.

How to End a Story: Collected Diaries. Nga Helen Garner. Pantheon; 832 faqe; 40 dollarë

Një romanciere australiane përmbledh 20 vjet ditarësh, ku reflekton mbi mëmësinë, karrierën e shkrimit dhe një martesë të dështuar me një novelist tjetër. Proza e saj është vezulluese, prekëse dhe shpesh shumë gazmore.

Mother Mary Comes To Me. Nga Arundhati Roy. Scribner; 352 faqe; 30 dollarë

Nga e merr Arundhati Roy, shkrimtare dhe aktiviste fituese e “Booker Prize”, karakterin e saj tĂ« pavarur? PĂ«rgjigjja gjendet nĂ« titull. NĂ« kĂ«tĂ« memuar tĂ« shkĂ«lqyer, ajo eksploron marrĂ«dhĂ«nien e vĂ«shtirĂ« me nĂ«nĂ«n, njĂ« â€œĂ«ndĂ«rrimtare, luftĂ«tare, mĂ«suese” dhe gjithashtu njĂ« figurĂ« e frikshme.

Raising Hare. Nga Chloe Dalton. Pantheon; 304 faqe; 27 dollarë

Në këtë tregim, gëzimi dhe mrekullia vijnë të mishëruara në një krijesë të vogël me katër putra e veshë të gjatë. Kujdesi për një lepur të vogël i hap autores një dritare të re drejt botës natyrore; ajo shkruan me elegancë dhe me sy të mprehtë vëzhgues.

Storyteller: The Life of Robert Louis Stevenson. Nga Leo Damrosch. Yale University Press; 584 faqe; 35 dollarë

Me librat e tij të punuar me mjeshtëri dhe personalitetin magnetik, Robert Louis Stevenson ka frymëzuar gjithmonë adhurim. Kjo biografi e studiuar me imtësi shmang idhujtarinë: ajo i tregon lexuesit jo vetëm çfarë ndodh në librat e tij, por pse ata kanë rëndësi.

Zbig. Nga Edward Luce. Avid Reader Press; 560 faqe; 35 dollarë

A ishte Zbigniew Brzezinski njeriu më i rëndësishëm i politikës së jashtme amerikane? Kjo biografi e shkëlqyer argumenton fuqishëm se ai ishte një figurë e nënvlerësuar, me inteligjencë të mprehtë dhe aftësi parashikuese të jashtëzakonshme.

 

 

 

BIZNES DHE EKONOMI

1929, Nga Andrew Ross Sorkin. Viking; 592 faqe; 35 dollarë

Historia e krizës më të rëndësishme të bursës dhe bankave në historinë moderne. Autori e rrëfen këtë histori të gjerë me përqendrim të mençur, duke rindërtuar se si figurat kyçe përjetuan tronditjet pothuajse orë pas ore.

Chokepoints. Nga Edward Fishman. Portfolio; 560 faqe; 40 dollarë

NjĂ« udhĂ«tim mbĂ«rthyes nĂ« botĂ«n e sanksioneve amerikane. Ky libĂ«r tregon se si armĂ«t ekonomike evoluuan pĂ«rmes provash, gabimesh dhe presioni politik, pasi zyrtarĂ«t perĂ«ndimorĂ« shpesh hezitonin t’i pĂ«rdornin. NjĂ« rrĂ«fim dinamik dhe shumĂ« i pasur nĂ« detaje.

The Corporation in the 21st Century: Why (Almost) Everything We Are Told About Business Is Wrong. Nga John Kay. Yale University Press; 448 faqe; 35 dollarë

Korniza e mendimit për biznesin dhe kapitalizmin është thellësisht e vjetruar, argumenton autori. Ky libër ofron një diskutim të gjallë dhe të qartë për atë se çfarë janë kompanitë dhe cili është roli i tyre në shoqëri.

House of Huawei. Nga Eva Dou. Portfolio; 448 faqe; 34 dollarë

Huawei ka kaluar nga prodhimi i pajisjeve elementare tĂ« telekomunikacionit gati 40 vite mĂ« parĂ«, nĂ« projektimin e disa prej gjysmĂ«pĂ«rçuesve mĂ« tĂ« avancuar nĂ« botĂ«. NjĂ« reportere e “Washington Post” sjell historinĂ« e njĂ« prej kompanive mĂ« tĂ« diskutuara nĂ« nivel global.

The Thinking Machine: Jensen Huang, Nvidia and the World’s Most Coveted Microchip. Nga Stephen Witt. Viking; 272 faqe; 30 dollarĂ«

Një biografi e shkëlqyer e Jensen Huang, bashkëthemelues dhe CEO i Nvidia-s. Stephen Witt ndërthur historinë e njeriut, të kompanisë dhe të shkencës kompjuterike që çoi në zhvillimin e modeleve të mëdha gjuhësore si ChatGPT, të cilat sollën Inteligjencën Artificiale gjeneruese në përdorimin masiv në vitin 2022.

 

KULTURË DHE ARTE

Fatherhood: A History of Love and Power. Nga Augustine Sedgewick. Scribner; 320 faqe; 30 dollarë

Një studiues amerikan përshkruan se si mendimi mbi etërit ka ndryshuar me kalimin e kohës. Ajo që bie në sy është larmia e madhe e ideve të pabazuara që njerëzit kanë besuar ndër shekuj; një tjetër temë e përsëritur është mizoria. Koha më e mirë për të qenë baba, sugjeron libri, mund të jetë pikërisht tani.

The Genius Myth. Nga Helen Lewis. Thesis; 320 faqe; 30 dollarë

Librat pĂ«r gjenitĂ« zakonisht bien nĂ« kategori tĂ« parashikueshme, nga glorifikimet deri te rrĂ«zimet e figurave, apo udhĂ«zuesit “si tĂ« bĂ«hesh gjeni”. Ky libĂ«r Ă«shtĂ« mĂ« origjinal. Lexuesit mund tĂ« pĂ«rfundojnĂ« me mendimin se kjo Ă«shtĂ« epoka e gjenive, por jo nĂ« kuptimin e mirĂ«.

John & Paul: A Love Story in Songs. Nga Ian Leslie. Celadon Books; 448 faqe; 32 dollarë

The Beatles janë trajtuar gjerësisht, por ky libër, i cili fokusohet te marrëdhënia mes John Lennon dhe Sir Paul McCartney, ofron këndvështrime të reja. Ian Leslie dëgjon si muzikant, si fans dhe si kritik letrar.

Lone Wolf. Nga Adam Weymouth. Crown; 288 faqe; 30 dollarë

Në vitin 2011, Slavc, një ujk, u nis nga Sllovenia dhe udhëtoi 2,000 kilometra në kërkim të një partneri. Për këtë tregim origjinal dhe lirik, autori ndjek gjurmët e tij dhe reflekton mbi jetën rurale, emigracionin dhe folklorin. Ujku mishëron shumë prej ndarjeve europiane.

Why q needs u. Nga Danny Bate. Blink Publishing; 336 faqe; 14.99 dollarë

Ky libĂ«r ofron njĂ« histori tĂ« shkrimit, njĂ« biografi tĂ« gjuhĂ«s angleze dhe njĂ« hyrje nĂ« linguistikĂ«, tĂ« gjitha tĂ« pĂ«rmbledhura nĂ« 26 kapituj tĂ« shkurtĂ«r e argĂ«tues. ËshtĂ« ideal pĂ«r kĂ«do qĂ« magjepset, ose hutohet me çuditĂ« e gjuhĂ«s angleze.

 

 

LETËRSI ARTISTIKE

Archipelago of the Sun. Nga Tawada Yoko. Përkthyer nga Margaret Mitsutani. New Directions; 224 faqe; 16.95 dollarë

Vëllimi final i një trilogjie të shumëvlerësuar, që ndjek një grup miqsh të ndryshëm në udhëtimet e tyre. Stili i autores është njëkohësisht ëndërrimtar dhe i mprehtë.

The Eleventh Hour. Nga Salman Rushdie. Random House; 272 faqe; 29 dollarë

Një përmbledhje e bukur tregimesh të shkurtra, që tallin me mjeshtëri një gamë të gjerë figurash: fanatikë fetarë, mashtrues politikë dhe vetë vdekjen.

Flashlight. Nga Susan Choi. Farrar, Straus and Giroux; 464 faqe; 30 dollarë

Gjatë një vizite në Japoni, Louisa dhjetëvjeçare dhe babai i saj shkojnë për një shëtitje në plazh. Të nesërmen ajo gjendet gjysmë e vdekur dhe babai i zhdukur. Një roman mbi identitetin dhe historinë, plot me kthesa të papritura.

Flesh. Nga David Szalay. Scribner; 368 faqe; 28.99 dollarë

Fituesi i çmimit “Booker” tĂ« kĂ«tij viti Ă«shtĂ« njĂ« roman nĂ« dukje i thjeshtĂ«, por thellĂ«sisht kompleks, qĂ« gjen mĂ«nyra origjinale pĂ«r tĂ« eksploruar maskulinitetin, intimitetin, klasat shoqĂ«rore dhe pĂ«rplasjet e pushtetit. Proza e tij e zhveshur dhe elegante mbĂ«shtet njĂ« narrativĂ« tĂ« pasur nĂ« nuanca.

The Lack of Light: A Novel of Georgia. Nga Nino Haratischwili. Përkthyer nga Charlotte Collins dhe Ruth Martin. HarperVia; 736 faqe; 29.99 dollarë

Një sagë që ndjek jetën e katër mikeve, Nene, Dina, Ira dhe Keto, ndërsa kalojnë vitet e trazuara para dhe pas pavarësisë së Gjeorgjisë nga Bashkimi Sovjetik. Një histori që flet për qëndresë dhe shpengim.

The Loneliness of Sonia and Sunny. Nga Kiran Desai. Hogarth; 688 faqe; 32 dollarë

Sonia Ă«shtĂ« njĂ« shkrimtare qĂ« jeton nĂ« Vermont; Sunny Ă«shtĂ« gazetar nĂ« New York. Ata takohen dhe bien nĂ« dashuri, por pyetja Ă«shtĂ« nĂ«se do tĂ« arrijnĂ« tĂ« mbeten bashkĂ«, tĂ« gjejnĂ« lumturinĂ« dhe tĂ« ndiejnĂ« se “jeta po zgjerohet”. NjĂ« roman me shtrirje tĂ« madhe, por thellĂ«sisht intim.

Once the Deed Is Done. Nga Rachel Seiffert. Virago; 464 faqe; 22 dollarë

Një roman mbi besimin dhe traumën. Zhvillohet në Gjermani në vitin 1945, libri shqyrton fatin e miliona punëtorëve të detyruar që mbështetën regjimin nazist. Personazhet përfshijnë një punonjëse të Kryqit të Kuq, vetë një e mërguar, dhe një fëmijë vendas që thyhet nën peshën e sekreteve.

Perfection. Nga Vincenzo Latronico. Përkthyer nga Sophie Hughes. New York Review Books; 136 faqe; 15.95 dollarë

NjĂ« portret i kthjellĂ«t dhe i hidhur i Ă«ndrrave dhe zhgĂ«njimeve tĂ« gjeneratĂ«s sĂ« mijĂ«vjeçarĂ«ve. Ndjek jetĂ«t e AnĂ«s dhe Tomit, njĂ« çift qĂ« ka ndĂ«rtuar njĂ« ekzistencĂ« “tĂ« pĂ«rkryer” nĂ« Instagram, derisa ajo fillon tĂ« shembet.

Vulture. Nga Phoebe Greenwood. Europa Editions; 288 faqe; 27 dollarë

Një satirë therëse mbi raportimin e luftës, që ndjek Sarën, një reportere të re britanike që mbulon konfliktin në Gaza në vitin 2012. Një debutim me finesë, plot humor dhe ironi.

We Do Not Part. Nga Han Kang. Përkthyer nga e. yaewon dhe Paige Morris. Hogarth; 272 faqe; 28 dollarë

Fituesja e Çmimit “Nobel” rrĂ«fen episode tĂ« dhimbshme nga historia e KoresĂ« sĂ« Jugut. Fuqia e kĂ«tij rrĂ«fimi qĂ«ndron nĂ« mĂ«nyrĂ«n se si Han Kang ndĂ«rthur anĂ«n letraren dhe dokumentare.

What We Can Know. Nga Ian McEwan. Knopf; 320 faqe; 30 dollarë

Në vitin 2119, një akademik shfleton arkivat për të gjetur një poemë të humbur. Zbulimi i tij sjell një histori pasioni, vrasjeje dhe faji. Një roman i shkruar me mjeshtëri, që ndërthur distopinë, romancën dhe misterin.

Wild Dark Shore. Nga Charlotte McConaghy. Flatiron Books; 320 faqe; 28.99 dollarë

Dominic Salt jeton në Shearwater, një ishull imagjinar pranë Antarktidës, ku kujdeset për një bankë farërash që është thelbësore për sigurinë ushqimore. Ky thriller i ngjeshur me tension pasurohet nga përshkrimet e natyrës dhe trajtimi i temës së ndryshimeve klimatike.

 

USHQIM

Caribe: A Caribbean Cookbook with History. Nga Keshia Sakarah. Quadrille; 320 faqe; 45 dollarë

NjĂ« autore britanike me prejardhje nga Montserrat dhe Barbuda eksploron kulturĂ«n kulinare tĂ« Karaibeve. Libri trajton secilin ishull mĂ« vete, duke parĂ« historinĂ« koloniale dhe mĂ«nyrĂ«n se si ajo ka formĂ«suar gatimet, nga “pudding and souse” e Barbadosit te “saltfish fritters” e DomenikĂ«s.

Chesnok. Nga Polina Chesnakova. Hardie Grant Books; 240 faqe; 35 dollarë

NjĂ« udhĂ«tim personal nĂ« gastronominĂ« e diasporĂ«s sovjetike. Autorja ka lindur nĂ« UkrainĂ« nga njĂ« nĂ«nĂ« ruse dhe baba armen qĂ« ishin martuar nĂ« Gjeorgji; ajo eksploron kuzhinĂ«n e tĂ« katĂ«r vendeve dhe mĂ« shumĂ«. NjĂ« libĂ«r i rrallĂ« i gatimit qĂ« Ă«shtĂ« po aq argĂ«tues pĂ«r t’u lexuar sa edhe pĂ«r t’u gatuar.

The Complete Illustrated Guide to Japanese Cooking: Techniques, Ingredients & Recipes. Nga Harada Sachiyo. Hardie Grant Books; 288 faqe; 45 dollarë

NjĂ« hyrje nĂ« ndoshta kuzhinĂ«n mĂ« tĂ« sofistikuar tĂ« botĂ«s. Çdo teknikĂ« apo pĂ«rbĂ«rĂ«s shpjegohet pĂ«rmes infografikave; recetat pĂ«rfshijnĂ« fotografi hap pas hapi. Supat sezonale dhe stile tĂ« ndryshme sushi shpjegohen me detaje.

Fusão: Untraditional Recipes Inspired by Brazil. Nga Ixta Belfrage. Interlink Books; 288 faqe; 35 dollarë

Ky libĂ«r trajton ndikimet indigjene, portugeze dhe afrikano-perĂ«ndimore nĂ« peizazhin kulinar tĂ« Brazilit, mes tĂ« tjerash. (FusĂŁo do tĂ« thotĂ« “fusion” nĂ« portugalisht.) PĂ«r Ixta Belfrage, e cila ka punuar pesĂ« vjet me Yotam Ottolenghi, ky Ă«shtĂ« njĂ« eksplorim i vetĂ« trashĂ«gimisĂ« sĂ« saj. Provoni fasulet e zeza tĂ« gatuara nĂ«  çokollatĂ«.

Italopunk: 145 Recipes to Shock Your Nonna. Nga Vanja van der Leeden. Tra Publishing; 400 faqe; 55 dollarë

NĂ« njĂ« vit plot me libra tĂ« shkĂ«lqyer pĂ«r makaronat, “Italopunk” spikat. Nuk ka asgjĂ« tradicionale apo konservatore nĂ« kĂ«tĂ« manifest kundĂ«r dogmatizmit kulinar italian. Autorja, njĂ« shefe holandezo-indoneziane, interviston kuzhinierĂ« italianĂ« pĂ«r sfidat e tyre pĂ«r tĂ« shpikur receta nĂ« njĂ« vend tĂ« fiksuar pas traditĂ«s.

Something from Nothing. Nga Alison Roman. Clarkson Potter; 320 faqe; 37.99 dollarë

NjĂ« autore dhe kuzhiniere e njohur amerikane i kushton njĂ« himn pĂ«rbĂ«rĂ«sve bazĂ« tĂ« kuzhinĂ«s. “Casual” por “elegante” Ă«shtĂ« shpesh synimi i saj: rrepa tĂ« blera nĂ« supermarket me “gjalpĂ« shumĂ« tĂ« shtrenjtĂ«â€, ose patatina me kaviar, tĂ« cilat ajo i shĂ«rben pĂ«r tĂ« habitur miqtĂ« pa u lodhur shumĂ«.

 

 

HISTORI

38 Londres Street: On Impunity, Pinochet in England and a Nazi in Patagonia. Nga Philippe Sands. Knopf; 480 faqe; 35 dollarë

Ky është libri i tretë në një trilogji mbi nazistët, drejtësinë dhe pandëshkueshmërinë. Autori tregon se si miqësia e përfolur prej kohësh midis Augusto Pinochet, diktatorit kilian, dhe Walter Rauff, një oficeri nazist, rezultoi të ishte e vërtetë.

Allies at War. Nga Tim Bouverie. Crown; 672 faqe; 38 dollarë

NjĂ« histori diplomatike mjeshtĂ«rore e LuftĂ«s sĂ« DytĂ« BotĂ«rore. Historia e aleancĂ«s sĂ« pamundur midis “Tre tĂ« MĂ«dhenjve”, Roosevelt, Churchill dhe Stalin, Ă«shtĂ« e njohur, por kĂ«tu Ă«shtĂ« e pasuruar me detaje tĂ« reja dhe anekdota pikante.

The CIA Book Club. Nga Charlie English. Random House; 384 faqe; 35 dollarë

Libra kontrabandoheshin me anije, trena dhe kamionĂ«. CIA dĂ«rgoi 10 milionĂ« libra nĂ« bllokun lindor, pĂ«rfshirĂ« “1984” tĂ« George Orwell, thriller-at e spiunazhit tĂ« John le CarrĂ© dhe kĂ«shillat e Virginia Woolf pĂ«r shkrimin. Ky Ă«shtĂ« rrĂ«fimi mahnitĂ«s i “sekretit mĂ« tĂ« mirĂ« tĂ« LuftĂ«s sĂ« FtohtĂ«â€.

The Gods of New York. Nga Jonathan Mahler. Random House; 464 faqe; 32 dollarë

Midis viteve 1986 dhe 1989, “Nju Jorku i vjetĂ«r” vdiq dhe njĂ« i ri u lind. NjĂ« pjesĂ« e kĂ«naqĂ«sisĂ« sĂ« kĂ«tij libri, sidomos pĂ«r ata shumĂ« tĂ« rinj pĂ«r tĂ« kujtuar fundin e viteve ’80, Ă«shtĂ« se ai dokumenton njĂ« periudhĂ« kur disa prej figurave mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« politikĂ«s amerikane dolĂ«n pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« skenĂ«.

The Illegals. Nga Shaun Walker. Knopf; 448 faqe; 32 dollarë

Një nga librat më bindës dhe perceptues për inteligjencën në dekadën e fundit. Shaun Walker ndërthur metodat e gazetarit dhe historianit, duke përshkruar gjallërisht se si KGB prodhoi spiunë të profilit të thellë, të cilët shpesh thyheshin nën presion.

The Last Days of Budapest. Nga Adam LeBor. PublicAffairs; 512 faqe; 35 dollarë

Ky libër i jashtëzakonshëm flet për transformimin e një prej kryeqyteteve më kozmopolite të Europës gjatë Luftës së Dytë Botërore. Autori tregon se si Budapesti u bë qendër intrigash dhe spiunazhi, duke u mbështetur në një gamë mbresëlënëse burimesh.

Peak Human. Nga Johan Norberg. Atlantic Books; 400 faqe; 32.99 dollarë

Një historian shpjegon se si fillojnë dhe përfundojnë, epokat e arta. Disa prej periudhave që autori paraqet mund të jenë të njohura për lexuesit, por ai shkatërron me finesë mite të përhapura dhe sjell detaje të reja dhe argumente provokuese.

The Revolutionists. Nga Jason Burke. Knopf; 768 faqe; 40 dollarë

Një rrëfim i hulumtuar thellë mbi rrëmbimet, marrjet peng dhe aktet e tjera terroriste të viteve 1970, i shkruar me ritëm nga korrespondenti i Guardian për çështjet e sigurisë ndërkombëtare. Libri ofron portrete të militantëve të majtë si Ilich Ramírez Sånchez (Carlos the Jackal), si edhe dokumenton ngritjen e ekstremizmit islamik.

Strangers and Intimates: The Rise and Fall of Private Life. Nga Tiffany Jenkins. Picador; 464 faqe; 28.99 dollarë

Një vështrim magjepsës mbi mënyrën se si koncepti i privatësisë ka evoluar me kohën. Një nga ato vepra të rralla që ndryshon mënyrën se si e sheh botën, me nga një ide të mprehtë në çdo faqe.

The Third Reich of Dreams: The Nightmares of a Nation. Nga Charlotte Beradt. Përkthyer nga Damion Searls. Princeton University Press; 152 faqe; 24.95 dollarë

Kjo përmbledhje tregon se, edhe në gjumë, regjimi fashist gjerman pushtonte mendjet e qytetarëve të tij. Një punë e jashtëzakonshme gazetarie, e përkthyer së fundmi në anglisht, që shfaq se si autoritarizmi deformon subkoshiencën.

Those Who Are About To Die. Nga Harry Sidebottom. Knopf; 416 faqe; 35 dollarë

Një historian shpjegon se si ishin në të vërtetë spektaklet e gladiatorëve. Për ata që mendojnë se romakët, me prerjet e flokëve dhe ngrohjen në dysheme, na ngjanin shumë, ky libër shërben si korrigjim i fuqishëm.

The Traitors Circle. Nga Jonathan Freedland. Harper; 480 faqe; 32 dollarë

Historia e jashtëzakonshme e një grupi aktivistësh antinazistë në Berlinin e kohës së luftës, përfshirë një konteshë që fshehu të dashurin e saj hebre brenda një divani kur Gestapo bastisi banesën. Të tradhtuar nga një informator, disa prej tyre paguan çmim të tmerrshëm për guximin e tyre. Në thelb, libri është një studim se si, në rrethana ekstreme, disa njerëz gjejnë kurajën e jashtëzakonshme për të bërë atë që është e drejtë.

 

POLITIKË DHE AKTUALITET

 Arctic Passages: Ice, Exploration and the Battle for Power at the Top of the World. Nga Kieran Mulvaney. Island Press; 240 faqe; 30 dollarë

Së shpejti, Oqeani Arktik mund të mbetet pa akull gjatë verës. Kjo po hap korridore të reja për anije tregtare. Në këtë libër mbresëlënës, një gazetar eksploron secilën nga këto rrugë, duke ndërthurur reportazhin me detaje nga udhëtimet e tij personale.

Daughters of the Bamboo Grove. Nga Barbara Demick. Random House; 352 faqe; 32 dollarë

Bazuar në raportime të gjera në Kinë dhe SHBA, ky libër zbulon se si politika e fëmijës së vetëm në Kinë çoi edhe në marrjen masive të fëmijëve për adoptim ndërkombëtar. Autorja ndjek historinë e rrëmbimit të një vajze binjake në vitin 2002 dhe adoptimin e saj në Amerikë; ribashkimi emocional me motrën në vitin 2019 është përshkruar me ndjeshmëri.

The Highest Exam: How the Gaokao Shapes China. Nga Ruixue Jia dhe Hongbin Li me Claire Cousineau. Belknap Press; 256 faqe; 29.95 dollarë

Gaokao, provimi i hyrjes në universitet në Kinë, formëson një pjesë të madhe të shoqërisë, nga pagat deri te politika. Ky libër analizon se si ky test është i pari nga shumë gara të njëpasnjëshme në të cilat kinezët konkurrojnë gjatë jetës së tyre.

The Finest Hotel in Kabul: A People’s History of Afghanistan. Nga Lyse Doucet. Allen Lane; 448 faqe; 29 dollarĂ«

Një kronikë e historisë së Afganistanit që nga viti 1969, e treguar nga këndvështrimi i Hotel InterContinental Kabul. Lyse Doucet, korrespondente ndërkombëtare e BBC-së, shkruan me stil tregimtar dhe me empati të thellë, duke paraqitur vuajtjet dhe qëndrueshmërinë e stafit të hotelit.

The Hour of the Predator: Encounters with the Autocrats and Tech Billionaires Taking Over the World. Nga Giuliano da Empoli. Përkthyer nga Sam Taylor. Pushkin Press; 160 faqe; 16.95 dollarë

Një shkrimtar italo-zviceran kaloi vite në korridoret e pushtetit, duke vëzhguar shfaqjen e një brezi të ri autokratësh në politikë dhe teknologji, të cilët ushqehen nga njëri-tjetri dhe ndajnë një pasion për tronditjen e botës. Autori i portretizon me humor të mprehtë dhe cinik.

I Deliver Parcels in Beijing. Nga Hu Anyan. Përkthyer nga Jack Hargreaves. Astra House; 336 faqe; 27 dollarë

Një bestseller kinez, i përkthyer së fundmi në anglisht. Proza e drejtpërdrejtë e Hu Anyan dhe vëzhgimet e tij të hollësishme kapin monotoninë rraskapitëse të punës me pagesë të ulët dhe ndikimin personal që ajo ka mbi punëtorët.

In Covid’s Wake: How Our Politics Failed Us. Nga Stephen Macedo dhe Frances Lee. Princeton University Press; 392 faqe; 29.95 dollarĂ«

Ky libër depërtues analizon pasojat e gjera dhe shpesh të papritura të pandemisë së Covid-19. Pandemia shkaktoi rritje globale të inflacionit, erozion të besimit tek ekspertët dhe thellim të polarizimit politik.

The Party’s Interests Come First: The Life of Xi Zhongxun, Father of Xi Jinping. Nga Joseph Torigian. Stanford University Press; 718 faqe; 50 dollarĂ«

Një biografi e Xi Zhongxun, babait të Xi Jinping, bazuar në një dekadë hulumtimi me burime kineze, angleze dhe ruse. Libri vlen jo vetëm për portretin e subjektit, por edhe për dritën që hedh mbi formimin e birit të tij, sot lider suprem.

Righting Wrongs: Three Decades on the Front Lines Battling Abusive Governments. Nga Kenneth Roth. Knopf; 448 faqe; 30 dollarë

NjĂ« aktivist i njohur i tĂ« drejtave tĂ« njeriut shpjegon se si mund tĂ« frenohet mizoria e regjimeve abuzive. ÇelĂ«si, argumenton ai, Ă«shtĂ« tĂ« shmangĂ«sh fyerjet dhe tĂ« “stigmatizosh me fakte”.

Russia’s Man of War: The Extraordinary Viktor Bout. Nga Cathy Scott-Clark. Hurst; 424 faqe; 34.99 dollarĂ«

Në vitin 2022, Viktor Bout, një trafikant armësh nga Rusia, u shkëmbye me Brittney Griner, një basketbolliste amerikane, pas 15 vitesh në paraburgim në SHBA. Kjo biografi e pasur në detaje mbështetet në intervista të rralla me të, edhe pse një trafikant armësh nuk është gjithmonë tregimtari më i besueshëm.

We the People: A History of the US Constitution. Nga Jill Lepore. Liveright; 720 faqe; 39.99 dollarë

PĂ«rkundĂ«r dĂ«shirĂ«s sĂ« EtĂ«rve Themelues, Kushtetuta e AmerikĂ«s Ă«shtĂ« tepĂ«r e vĂ«shtirĂ« pĂ«r t’u ndryshuar, argumenton autorja. Libri ofron njĂ« histori mbresĂ«lĂ«nĂ«se tĂ« pĂ«rpjekjeve tĂ« amerikanĂ«ve pĂ«r tĂ« rindĂ«rtuar republikĂ«n e tyre, shpesh me sukses tĂ« pjesshĂ«m.

When Everyone Knows That Everyone Knows
 Nga Steven Pinker. Scribner; 384 faqe; 30 dollarĂ«

Njohuria e pĂ«rbashkĂ«t, tĂ« dish se tĂ« tjerĂ«t e dinĂ« diçka, dhe se ata e dinĂ« qĂ« edhe ti e di, Ă«shtĂ« jashtĂ«zakonisht e fuqishme. Mendimi mbi kĂ«tĂ« koncept “ndriçon shumĂ« enigma tĂ« çështjeve publike dhe jetĂ«s personale”, argumenton njĂ« polimat i Harvardit nĂ« kĂ«tĂ« libĂ«r erudit dhe energjik.

Why Nothing Works: Who Killed Progress — and How to Bring It Back. Nga Marc Dunkelman. PublicAffairs; 416 faqe; 32.50 dollarĂ«

Ky libër bindës argumenton se rregullimi i tepërt, pushteti i shpërndarë dhe vetot e shumta kanë dëmtuar Shtetet e Bashkuara duke bllokuar ndërtimin e banesave, infrastrukturën dhe qeverisjen efektive. Libri kristalizon ide që kanë qarkulluar në debate, think-tank dhe media sociale.

 

SHKENCË DHE TEKNOLOGJI

The Age of Diagnosis. Nga Suzanne O’Sullivan. Thesis; 320 faqe; 32 dollarĂ«

NjĂ« neurologe pyet nĂ«se ndjekja e pandĂ«rprerĂ« e diagnozave nga mjekĂ«t Ă«shtĂ« vĂ«rtet nĂ« tĂ« mirĂ« tĂ« pacientĂ«ve. ShumĂ« gjendje normale patologjizohen; me testimet e hershme, njerĂ«zit trajtohen pĂ«r sĂ«mundje qĂ« mund tĂ« zhdukeshin vetĂ«. “Ne nuk po sĂ«muremi mĂ« shumĂ« – shkruan autorja, – por po i atribuojmĂ« mĂ« shumĂ« gjĂ«ra sĂ«mundjes.”

Collisions: A Physicist’s Journey from Hiroshima to the Death of the Dinosaurs. Nga Alec Nevala-Lee. W.W. Norton; 352 faqe; 31.99 dollarĂ«

Luis Walter Alvarez fitoi “Nobel” nĂ« vitin 1968 pĂ«r punĂ«n e tij nĂ« fizikĂ«n e grimcave. Ai ishte gjithashtu “detektivi mĂ« i madh shkencor nĂ« botĂ«â€. Lista e mistereve ku ai u konsultua, nga vrasjet tek UFO-t, do tĂ« habiste edhe vetĂ« Sherlock Holmes.

Crick: A Mind in Motion. Nga Matthew Cobb. Basic Books; 608 faqe; 36 dollarë

NjĂ« biografi e njĂ« prej shkencĂ«tarĂ«ve mĂ« tĂ« mĂ«dhenj tĂ« shekullit tĂ« 20-tĂ«. Francis Crick, bashkĂ«zbulues i strukturĂ«s sĂ« ADN-sĂ«, ishte i etur pĂ«r dije, polemizues dhe i patrembur nga gabimi. MĂ« e rĂ«ndĂ«sishmja: ai ndiqte njĂ« filozofi “mos u shqetĂ«so” nĂ« kĂ«rkimet e tij.

Empire of AI. Nga Karen Hao. Penguin Press; 496 faqe; 32 dollarë

Ky libër zbulon anët shqetësuese të Sam Altman, bashkëthemelues dhe CEO i OpenAI, si dhe të kulturës së Silicon Valley-t, duke ofruar një kundërpeshë të dobishme ndaj entuziazmit për Inteligjencën Artificiale gjeneruese.

Ends of the Earth: Journeys to the Polar Regions in Search of Life, the Cosmos and our Future. Nga Neil Shubin. Dutton; 288 faqe; 32 dollarë

Një libër plot fakte të mrekullueshme. Një gjuetar fosilesh amerikan përdor shkencën më të fundit për të përshkruar rolin e veçantë të rajoneve polare dhe rëndësinë e tyre për planetin. Autori paraqet pasojat e mundshme të ngrohjes globale, përfshirë lirimin e qindra viruseve të lashta të ngrira.

Fair Doses: An Insider’s Story of the Pandemic and the Global Fight for Vaccine Equity. Nga Seth Berkley. University of California Press; 408 faqe; 29.95 dollarĂ«

Historia e vaksinave, e rrëfyer nga një epidemiolog i sëmundjeve infektive. Gjatë pandemisë së Covid-19, Berkley u përball me rezistencë politike dhe nacionalizëm, ndërsa ndihmoi në shpërndarjen e 2 miliardë dozave vaksinash në mbarë botën.

Food Intelligence: The Science of How Food Both Nourishes and Harms Us. Nga Julia Belluz dhe Kevin Hall. Avery; 352 faqe; 30 dollarë

NjĂ« gazetare dhe njĂ« shkencĂ«tar i respektuar ushqyerjeje shpjegojnĂ« pse “luftĂ«rat” ushqimore mbi karbohidratet, yndyrnat dhe proteinat nuk kanĂ« njĂ« fitues tĂ« qartĂ«. Ata analizojnĂ« biologjinĂ« e metabolizmit njerĂ«zor, si dhe mashtrimet e industrisĂ« sĂ« ushqimeve tĂ« pĂ«rpunuara dhe mitet e nutricionit modern.

Is a River Alive? Nga Robert Macfarlane. W.W. Norton; 384 faqe; 31.99 dollarë

Autori ka një qëllim praktik të fshehur në prozën e tij të fuqishme: të argumentojë se lumenjtë duhet të trajtohen si subjekte të gjalla që meritojnë të drejta. Kushdo do të gjejë një arsye për të dashur në këtë libër. Një kryevepër.

The Lost Orchid: A Story of Victorian Plunder and Obsession. Nga Sarah Bilston. Harvard University Press; 400 faqe; 29.95 dollarë

Kur “orchidomania” pushtoi EuropĂ«n nĂ« shekullin e 19-tĂ«, orkidetĂ« u kthyen nĂ« simbole statusi, sa njĂ« çantĂ« Birkin apo njĂ« supermakinĂ« sot. HortikulturistĂ«t dhe ekonomistĂ«t do ta shijojnĂ« kĂ«tĂ« tregim shumĂ«ngjyrĂ«sh mbi orkidenĂ« dhe kuptimet e saj tĂ« shumta.

The Web Beneath The Waves: The Fragile Cables that Connect our World. Nga Samantha Subramanian. Columbia Global Reports; 128 faqe; 18 dollarë

NjĂ« studim i shkurtĂ«r dhe lirik mbi infrastrukturĂ«n nĂ«nujore tĂ« internetit dhe njerĂ«zit qĂ« e mirĂ«mbajnĂ« atĂ«. Libri kujton nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« goditur sa shumĂ« varet bota moderne nga rrjeti i brishtĂ« i kabllove nĂ«n det dhe sa e cenueshme Ă«shtĂ« bota “virtuale” ndaj ndĂ«rhyrjeve fizike, tregtare dhe gjeopolitike.

 

The post Librat më të mirë të vitit 2025   appeared first on Revista Monitor.

↗

Revolucioni i taksive pa shoferë më në fund po fillon

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

ËshtĂ« mĂ« e ndĂ«rlikuar se sa duket, shkruan The Economist

 

NĂ« vitin 1995, studiuesit nga Universiteti Carnegie Mellon udhĂ«tuan rreth 5000 km nga Pittsburgh nĂ« San Diego pa e prekur timonin me dorĂ«. Turneu “No Hands Across America” shĂ«noi fillimin e njĂ« udhĂ«timi tĂ« gjatĂ« drejt udhĂ«timit autonom nĂ« SHBA.

Tridhjetë vjet më vonë, mund të shihni më në fund frytet e atij udhëtimi në shtimin e taksive pa shoferë në disa qytete të vendit. Shpejt, ata do të përballen me motin më të paparashikueshëm dhe me drejtimin e automjeteve në anën e majtë të rrugës, në Londër dhe Tokio.

Numri i qyteteve amerikane që ndodhen në hartën e taksive-robot po rritet shpejt. Waymo, e cila është në pronësi të Alphabet dhe ka flotën më të madhe në botë me 2,500 automjete autonome, ofron udhëtime me pagesë në pesë vende, Atlanta, Austin, Los Anxhelos, Phoenix dhe Zona e Gjirit të San Franciskos, dhe ka në plan ta dyfishojë këtë numër vitin e ardhshëm.

Tesla e Elon Musk ka zgjeruar shĂ«rbimin e saj bazĂ« tĂ« taksive-robot (i cili ende ka njĂ« “monitor sigurie” njerĂ«zor nĂ« makinĂ«) nga Austin nĂ« San Francisko.

Zoox, kompani e Amazon që ka ndërtuar një taksi me pamje të çuditshme pa timon dhe pedale, ofron shërbim autonom të thirrjes për udhëtime në Las Vegas dhe sapo ka nisur të operojë në disa pjesë të San Franciskos. Ajo mund të lëvizë në të dyja drejtimet.

 

 

Shumë njerëz ende kanë shqetësime rreth teknologjisë. Në një sondazh të fundit nga YouGov, tre të katërtat e amerikanëve thanë se kishin besim të ulët ose aspak në taksitë pa shoferë.

MegjithatĂ«, dyshimet e tyre mund tĂ« jenĂ« tĂ« paktĂ«n pjesĂ«risht rezultat i papajtueshmĂ«risĂ«. NjĂ« sondazh tjetĂ«r nga J.D. Power, firmĂ« kĂ«rkimore konsumatore, zbuloi se besimi ishte 56 pikĂ« mĂ« i lartĂ« mes atyre qĂ« kishin udhĂ«tuar nĂ« njĂ« taksi-robot sesa atyre qĂ« nuk kishin udhĂ«tuar. ÇfarĂ« Ă«shtĂ« mĂ« e rĂ«ndĂ«sishme, numri i njerĂ«zve qĂ« e kanĂ« provuar po rritet shpejt.

Në prill, Waymo kaloi 1 milion përdorues aktivë mujorë (MAU), sipas Sensor Tower, firmë ofruese të dhënash, një rritje më shumë se dhjetëfish në dy vitet e fundit (shihni diagramin).

Waymo dhe konkurrentët e saj nuk janë kompanitë e vetme që janë tërhequr nga premisa e kësaj teknologjie.

Të tjerë që po përpiqen të përfitojnë përfshijnë ofruesit tradicionalë të shërbimeve të thirrjes së taksive si Uber, prodhuesit e automjeteve si Mercedes-Benz dhe Volkswagen, dhe furnizuesit e teknologjisë si Nvidia, për të mos përmendur ekosistemin e taksive-robot që po lind në Kinë.

Ata po parashikojnë se tregu për këtë teknologji do të jetë i madh. Amerikanët aktualisht shpenzojnë rreth 50 miliardë dollarë në vit për shërbimet e thirrjes së taksive.

Pastaj është mundësia për të shitur softuer me vetë-monitorim për prodhuesit e automjeteve dhe prodhuesit e automjeteve të tjera, si kamionët e distancave të gjata dhe furgonët e shpërndarjes.

Dara Khosrowshahi, drejtori ekzekutiv i Uber, ka thënë se tregu për teknologjinë e drejtimit autonom mund të vlejë 1 trilion dollarë ose më shumë vetëm në SHBA. Kjo ngre dy pyetje: kur do të fillojë revolucioni dhe kush do të dalë fitues?

PĂ«r t’iu pĂ«rgjigjur kĂ«tyre pyetjeve, fillojmĂ« me teknologjinĂ«. ËshtĂ« e lehtĂ« tĂ« harroni mrekullinĂ« e njĂ« makine pa shofer kur jeni ulur nĂ« njĂ« Waymo ose njĂ« Zoox.

Ndryshe nga robotët e tjerë që funksionojnë në mjedise të pastra dhe të kontrolluara si fabrikat, taksitë-robot duhet të përballen me kaosin e jetës së përditshme, nervozizmin e drejtuesve të tjerë, kalimtarët e pakujdesshëm dhe kafshët, dhe kushte të motit si dëbora që mund të jetë e butë ose e fortë.

Janë ndërthurur disa risi për ta mundësuar këtë. Taksitë-robot mbështeten në sensorë si kamera, skanera me lazer, mikrofona dhe radarë për të vlerësuar kushtet e rrugës, për të gjykuar distancat dhe për të menaxhuar shpejtësinë.

Ata pastaj përdorin Inteligjencën Artificiale për të imituar mënyrën se si drejtuesit njerëzorë përpunojnë këtë informacion dhe reagojnë ndaj tij. Dhe ndërsa shërbimet e taksive-robot janë zgjeruar, ato kanë mbledhur gjithnjë e më shumë të dhëna, duke i lejuar ato të rafinojnë algoritmet e tyre.

Zhvillimi i modeleve të Inteligjencës Artificiale, të cilat ndërthurin tekst, imazhe dhe tinguj, ka përshpejtuar gjithashtu përparimin, duke e bërë më të lehtë trajnimin e sistemeve autonome duke përdorur simulime dhe duke i mësuar ato të reagojnë ndaj situatave të pazakonta.

Për industrinë, ndërtimi i besimit se mjetet me drejtim autonom janë të sigurta është thelbësor. Studimi i kryer vitin e kaluar nga Waymo me Swiss Re, një gjigant i sigurimeve, tregoi se taksitë-robot të saj gjeneruan 88% më pak kërkesa për dëme dhe 92% më pak kërkesa për lëndime trupore sesa mesatarja e njerëzve gjatë 40 milionë kilometrave udhëtim, një tregues që është përmirësuar edhe më tej që atëherë.

Por besimi publik Ă«shtĂ« i lehtĂ« pĂ«r t’u shkatĂ«rruar. NjĂ« aksident i tmerrshĂ«m nĂ« vitin 2023 qĂ« pĂ«rfshinte njĂ« taksi-robot tĂ« operuar nga Cruise, njĂ« konkurrues i Waymo, u bĂ« ekzistencial pasi kompania dĂ«shtoi tĂ« ofronte transparencĂ« tĂ« plotĂ« gjatĂ« njĂ« hetimi federal. Pas kĂ«saj, General Motors, pronari i Cruise, e mbylli shĂ«rbimin e taksive-robot.

Një ngjarje e tillë mund të vonojë përpjekjet e industrisë për të fituar besimin e ligjvënësve. Nën administratën e presidentit Donald Trump, Departamenti i Transportit ka thënë se do të zhvillojë rregullore federale për mjetet autonome, përfshirë taksitë-robot. Por ende ekzistojnë shumë rregulla shtetërore nga shteti në shtet (Kalifornia ka dy agjenci që rregullojnë taksitë-robot).

Disa qytete si Seattle gjithashtu kanĂ« vĂ«nĂ« bllokime. “Çdo gjĂ« qĂ« bĂ«jmĂ« sot Ă«shtĂ« pĂ«r tĂ« ndihmuar nĂ« ndĂ«rtimin e besimit dhe sigurisĂ«, dhe nuk mund tĂ« shkallĂ«zojmĂ« teknologjinĂ« pa atĂ«â€, thotĂ« Chris Mooney, ekzekutiv i Waymo.

Megjithatë, shpejtësia me të cilën Waymo po përshpejton rritjen e saj nga qyteti në qytet sugjeron se ajo po bëhet gjithnjë e më e sigurt për shërbimet e saj. Pavarësisht kësaj, kthimi në një biznes fitimprurës është një çështje tjetër.

Drejtuesit njerëzorë llogaritet se përbëjnë 50-70% të kostos së një shërbimi tradicional të thirrjes së taksive si Uber, kështu që heqja e tyre duket si një mënyrë e shpejtë për të ulur çmimin e konkurrentëve.

Megjithatë, të gjitha shërbimet e taksive-robot aktualisht humbasin para, përfshirë Waymo. (Përveçse merr para të majme nga Alphabet, kompania ngriti 5.6 miliardë dollarë në një ofertë aksionesh për investitorët jashtë vendit vitin e kaluar.)

Kjo është pjesërisht për shkak të faktit se automjetet e tyre janë të shtrenjta; ato janë të pajisura me veçori të shtrenjta sigurie dhe trajnohen në çipa të shtrenjtë IA.

Dhe ndryshe nga kompanitë e thirrjes së taksive si Uber, të cilat mbështeten te pronarët-drejtues, operatorët e robotaksive duhet të mbulojnë koston e blerjes dhe menaxhimit të flotës së tyre, duke përfshirë pastrimin, karburantin, mirëmbajtjen dhe parkimin. Ata gjithashtu kanë nevojë për mbikëqyrës njerëzorë për të monitoruar mjetet e tyre në rast se diçka shkon keq.

Si rezultat, Augustin Wegsheider i BCG, njĂ« kompani kĂ«shilluese, e vlerĂ«son se automjetet pa shofer kushtojnĂ« rreth 7-9 dollarĂ« pĂ«r 1.6 km pĂ«r t’u operuar, krahasuar me 2-3 dollarĂ« pĂ«r 1.6 km pĂ«r shĂ«rbimet tradicionale tĂ« thirrjes sĂ« taksive dhe 1 dollar pĂ«r 1.6 km pĂ«r automjetet personale. Ulja e kostove “nuk ka qenĂ« prioritet pĂ«r kompanitĂ« e robotaksive deri tani”, thotĂ« Philipp Kampshoff i McKinsey.

“Ata ende nuk kanĂ« prekur sipĂ«rfaqen, sepse misioni numĂ«r njĂ« ishte ta bĂ«nin operimin tĂ« sigurt”. McKinsey vlerĂ«son se do tĂ« duhet njĂ« dekadĂ« pĂ«r tĂ« sjellĂ« kostot nĂ«n 2 dollarĂ« pĂ«r 1.6 km.

Një ndihmë në këtë drejtim do të vijnë nga pajisjet më të lira. Vlerësimet për kostot e gjeneratës aktuale të taksive-robot të Waymo luhaten nga 130,000 deri në 200,000 dollarë për secilën.

Përdorimi i Jaguar I-Pace si bazë nuk i ka ndihmuar për të mbajtur kostot më të ulëta. Këtë muaj, kompania filloi të testojë Hyundai IONIQ 5 më të përballueshme, të pajisura me teknologjinë e re të drejtimit autonom të Waymo, që kërkon më pak sensorë.

Po ashtu, kostoja e atyre sensorëve po bie. Skanerat me lazer të prodhuar në SHBA që dikur kushtonin rreth 100,000 dollarë tani janë më pak se 1,000 dollarë.

Ekonomia e taksive-robot mund të përmirësohet në mënyra të tjera. Për të mbajtur përdorimin e automjeteve të saj të lartë, mënyra e zgjerimit të Waymo ka qenë të vendosë një numër relativisht të vogël taksish në disa tregje, në vend që të përpiqet ta ngopë një treg të veçantë, megjithëse kjo taktikë ka kufizimet e saj.

Në vend që të menaxhojë të gjithë automjetet e saj, ajo gjithashtu ka nisur të krijojë aleanca me operatorë flotash, si Avis, një firmë me qira automjetesh, për të ndihmuar në menaxhimin e operacioneve të përditshme.

 

 

Në garë për të ardhmen

Pasi robotaksitë të provohen se janë mjaft të sigurta dhe jo më të shtrenjta se një taksi me shofer, kërkesa mund të rritet shpejt. Pyetja, pastaj, është se kush do ta pushtojë tregun.

Për tani, Waymo është padyshim lideri kryesor, të paktën në SHBA. Teknologjia e saj e drejtimit autonom është e ndarë në Nivelin 4, që do të thotë se në zona të miratuara paraprakisht, automjetet e saj mund të funksionojnë pa mbikëqyrje të drejtpërdrejtë njerëzore, ndërsa robotaksitë e Tesla-s janë mes niveleve 2 dhe 3, që do të thotë se ato ende kanë nevojë për një mbikëqyrës në makinë.

Për shkak të fokusit të Waymo në siguri, ajo ka pajisur automjetet e saj me pajisje më të shtrenjta se Tesla. Për shembull, automjetet e saj të fundit kanë 13 kamera, 6 radarë dhe 4 skaner, ndërsa Tesla mbështetet vetëm në 8 kamera. Kjo ka ndihmuar Waymo të fitojë besimin e rregullatorëve.

Ali Kani nga Nvidia, i cili shet çipa IA pĂ«r tĂ« gjithĂ« ata qĂ« janĂ« nĂ« garĂ«n e robotaksive, sugjeron qĂ« pasi Waymo tĂ« ketĂ« provuar sigurinĂ« “pa pengesa”, ajo mund tĂ« ulĂ« kostot duke hequr disa nga pajisjet.

PĂ«r pjesĂ«n e tij, Musk po shpreson se qasja e Tesla-s duke u mbĂ«shtetur vetĂ«m nĂ« kamera dhe softuer tĂ« fuqizuar nga IA do t’i japĂ« asaj avantazhin kur teknologjia e saj tĂ« pĂ«rmirĂ«sohet, duke i bĂ«rĂ« taksitĂ«-robot tĂ« saj mĂ« tĂ« lira se Waymo.

Për tani, të dyja Waymo dhe Tesla po mbajnë teknologjinë e tyre të fshehtë. Me kalimin e kohës, kjo mund të ndryshojë. Waymo mund të frymëzohet nga një përpjekje tjetër e Alphabet, sistemi operativ Android, dhe të përpiqet të licencojë softuerin e saj për të tjerët. Musk ka thënë se mund të bëjë të njëjtën gjë me teknologjinë e drejtimit autonom të Tesla-s.

Aicha Evans, drejtoresha ekzekutive e Zoox, thotë se ajo ka ndër mend të mbetet një shërbim plotësisht i integruar robotaksi. Por disa mendojnë se teknologjia e saj e drejtimit autonom mund të përdoret gjithashtu në operacionet e logjistikës së Amazon.

Firma të tjera si Wayve, një start-up britanik mbështetur nga Nvidia dhe SoftBank, një investitor japonez, kanë vendosur të përqendrohen në softuerin me vetë-monitorim, në vend që të ofrojnë një shërbim të integruar të taksive-robot me të gjithë kompleksitetin dhe kostot që ai përfshin. Në fillim të këtij viti, ajo njoftoi se do të niste të shiste teknologjinë e saj te Nissan, prodhuesi japonez i automjeteve.

Ofruesit e taksive-robot gjithashtu do të duhet të vendosin se si të bashkëpunojnë me kompanitë e mëdha të thirrjes së taksive, veçanërisht Uber.

NĂ« vitin 2020, Uber braktisi njĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r tĂ« zhvilluar teknologjinĂ« e drejtimit autonom, por qĂ« atĂ«herĂ« ka vendosur synimet pĂ«r t’u bĂ«rĂ« platforma preferenciale pĂ«r rezervimet e taksive-robot. NĂ« disa qytete, si Phoenix, ajo tashmĂ« merr rezervime pĂ«r Waymo.

Në të tjera, ajo shpreson të konkurrojë. Ka arritur një marrëveshje me Lucid, një prodhues të automjeteve elektrike, dhe Nuro, një kompani që ndërton sisteme drejtimi autonom, për të prodhuar 20,000 robotaksi në gjashtë vitet e ardhshme.

Ajo gjithashtu planifikon të hyjë në Londër në partneritet me Wayve dhe një prodhues automjetesh të panjohur ende.

Parashikimi i Uber është se drejtuesit njerëzorë dhe taksitë-robot do të bashkëjetojnë për vite me radhë. Megjithatë, përfundimisht, taksitë-robot do të bëhen opsioni më i mirë, thotë Sarfraz Maredia, kreu i autonomisë në Uber, dhe kjo është arsyeja pse kompania po manovron për të qenë në pozita të forta tani.

Baza e saj e klientëve i jep një avantazh të madh; Sensor Tower llogarit se Uber ka 42 milionë përdorues aktivë mujorë, duke mposhtur Waymon.

Pastaj është Nvidia. Siç mund të parashikohet, përfituesi më i madh i revolucionit të IA po gjen një rol për veten si një furnizues thelbësor për mjetet me vetë-monitorim.

Përveç Uber, ajo po mbështet prodhuesit e automjeteve që janë duke zhvilluar sisteme autonome për vete, duke përfshirë Mercedes-Benz dhe Stellantis.

Në të njëjtën kohë, ajo po shet një numër të madh çipash grafikë (GPUs) për Waymo për të drejtuar simulimet e IA, dhe për të qëndruar brenda makinave të saj për të përpunuar të dhënat që vijnë nga sensorët e tyre dhe për të llogaritur se si të reagojnë.

Tesla gjithashtu ka shpenzuar miliarda dollarë duke trajnuar sistemet e saj të IA me 100,000 GPU të Nvidias. Nuk do të jetë një makinë Nvidia që do të ndalet para derës së njerëzve. Por kompania më e vlefshme në botë do të sigurohet që të marrë pjesën e saj të fitimit.

The post Revolucioni i taksive pa shoferë më në fund po fillon appeared first on Revista Monitor.

↗

EasyJet do të blejë kompaninë sllovene Adria Tehnika

✇Revista Monitor
By: Eralda Zito

Kompania britanike e fluturimeve me kosto të ulët, EasyJet, deklaroi se ka rënë dakord të blejë kompaninë sllovene të mirëmbajtjes së avionëve, Adria Tehnika, për një shumë që nuk është bërë publike.

Fabrika e mirëmbajtjes së avionëve Adria Tehnika me pesë hangarë në Brnik ka kryer prej vitesh mirëmbajtje për flotën e EasyJet, dhe linja ajrore synon të bëjë investime afatgjata në këtë objekt.

Marrëveshja me Adria Tehnika shënon hapin e radhës në shtyrjen e EasyJet drejt marrjes së më shumë baza mirëmbajtjeje nën kontroll të brendshëm, duke ndjekur blerjen e fundit të operacionit të SR Technics në Maltë, shtoi kompania ajrore.

Blerja u nënshtrohet aprovimeve rregullatore dhe pritet të përfundojë në fillim të vitit 2026. Adria Tehnika, e cila do të vazhdojë të drejtohet nga CEO Barbara Perko Brvar, do të mbetet e bazuar në Slloveni.

EasyJet operon një flotë prej mbi 350 avionësh Airbus A320, duke shërbyer më shumë se 1,000 linja drejt mbi 160 aeroporteve në 35 vende. Aktualisht, EasyJet operon fluturime drejt Lubjanës nga aeroportet London Gatwick dhe Manchester, dhe do të nisë fluturime nga Edinburgu më 4 prill për sezonin e ardhshëm veror.

 

The post EasyJet do të blejë kompaninë sllovene Adria Tehnika appeared first on Revista Monitor.

↗

Cili vend shpenzon më shumë për dhuratat e fundvitit në BE?

✇Revista Monitor
By: Megi Dumi

Shpenzimet për Krishtlindje dhe Vitin e Ri në Bashkimin Europian po rriten ndjeshëm në vitin 2025, të nxitura nga rritja e çmimeve për shkak të inflacionit dhe nga rregullat më të rrepta për sigurinë e lodrave.

Teksa festat afrohen dhe blerjet e dhuratave janë në kulm, Gjermania pritet të jetë shpenzuesja më e madhe në BE gjatë sezonit festiv, sipas të dhënave të platformës Statista.

Në vitin 2025, shpenzimet për blerjet me pakicë gjatë periudhës së Krishtlindjes në Gjermani parashikohen të arrijnë rreth 85.24 miliardë euro. Pas saj renditet Franca me rreth 71.65 miliardë euro, ndërsa Italia me mbi 43 miliardë euro.

Në shkallë më të gjerë europiane, Mbretëria e Bashkuar kryeson listën, me një rritje të pritshme 3.5% krahasuar me vitin 2024, sipas një sondazhi të PwC, edhe pse sezoni i blerjeve festive nisi më ngadalë këtë vit.

MegjithatĂ«, dhuratat kĂ«tĂ« vit pritet tĂ« jenĂ« mĂ« tĂ« shtrenjta. Sipas Eurostat, inflacioni vjetor nĂ« EurozonĂ« u vlerĂ«sua nĂ« 2.2% nĂ« nĂ«ntor 2025, nga 2.1% njĂ« muaj mĂ« parĂ«. “Shpenzimet e festave pritet tĂ« pasqyrojnĂ« njĂ« qasje mĂ« tĂ« kujdesshme, tĂ« karakterizuar nga ndjeshmĂ«ria ndaj çmimeve dhe preferenca pĂ«r kĂ«naqĂ«si tĂ« pĂ«rballueshme,” theksoi Mastercard Economics Institute nĂ« parashikimin e tij mĂ« tĂ« fundit.

Cilat janë dhuratat më të preferuara në BE?

Sipas institutit, bukuria, moda dhe elektronika janĂ« kategoritĂ« mĂ« tĂ« kĂ«rkuara tĂ« dhuratave kĂ«tĂ« sezon. NĂ« tremujorin e fundit tĂ« vitit 2024, çekĂ«t shpenzuan mĂ« shumĂ« pĂ«r kozmetikĂ«, ndĂ«rsa polakĂ«t preferuan bizhuteri dhe orĂ«. SpanjollĂ«t investuan mĂ« shumĂ« nĂ« produkte tĂ« pĂ«rdorura, ndĂ«rsa italianĂ«t nĂ« pajisje shtĂ«piake. ÇekĂ«t kryesojnĂ« gjithashtu shpenzimet pĂ«r lojĂ«ra dhe lodra.

Vitit e kaluar, kozmetika dhe lodrat ishin produktet më të raportuara për probleme sigurie në BE, me përbërës kimikë si shkakun kryesor të rrezikut në pothuajse gjysmën e rasteve. Shoqata Toy Industries of Europe gjeti se 96% e lodrave të analizuara në platformat online nuk përmbushnin standardet e sigurisë së BE-së, ndërsa 86% paraqisnin rreziqe serioze.

Në tetor, Këshilli Europian miratoi rregulla të reja për sigurinë e lodrave, duke futur pasaportën dixhitale për gjurmim më të mirë të produkteve dhe duke ndaluar substancat kimike të dëmshme për fëmijët. / Euronews, Shqip.al

The post Cili vend shpenzon më shumë për dhuratat e fundvitit në BE? appeared first on Revista Monitor.

↗

Shteti fizik dhe virtual ikin me pushime, por penalizon bizneset, Diella as punon, as përgjigjet

✇Revista Monitor
By: Eralda Zito

ËshtĂ« bĂ«rĂ« e zakonshme qĂ« sa herĂ« ka ndonjĂ« ditĂ« feste qĂ« bie afĂ«r fundit apo fillimit tĂ« javĂ«s edhe dita mĂ« e afĂ«rt bĂ«het me vendim qeverie pushim zyrtar. Por, vendimi Ă«shtĂ« i vlefshĂ«m vetĂ«m pĂ«r administratĂ«n publike.

Bizneset, shpesh nuk e kanë luksin që të pushojnë kaq gjatë, pasi në fund të fundit nuk i kanë të ardhurat e garantuara për pagat e punonjësve, si administrata publike që i merr nga taksapaguesit.

Me 25 dhjetorin e Krishtlindjeve, që ishte e enjte, edhe e premtja ishte pushim për administratën, duke i bërë katër ditë radhazi, përfshirë dhe fundavën.

Teorikisht kjo nuk duhet tĂ« pengonte aktivitetin e bizneseve, meqĂ« tashmĂ« pothuajse çdo veprim kryhet online dhe madje edhe Ministrja e Shtetit pĂ«r InteligjencĂ«n Artificiale, me emrin “Diella”, vepron nĂ« formĂ« virtuale.

Praktikisht bizneset janë bllokuar prej ditësh pasi sistemi online më shumë nuk punon sesa punon, ose funksionon me shumë vështirësi.

Bizneset raportuan pĂ«r “Monitor” se gjatĂ« ditĂ«s sĂ« premte nuk po funksionojnĂ« sistemet bazĂ« operative tĂ« punĂ«s dhe situata Ă«shtĂ« e njĂ«jtĂ« edhe pĂ«rgjatĂ« tĂ« shtunĂ«s. Me shtetin fizik qĂ« Ă«shtĂ« mbyllur, atĂ« online qĂ« ka rĂ«nĂ«, dhe ministren “Diella”, qĂ« nuk tĂ« jep pĂ«rgjigje, pasi nuk hyn dot nĂ« sistem, sipĂ«rmarrjet po penalizohen dhe po u pengohet aktiviteti, teksa nuk kanĂ« ku tĂ« ankohen.

Prej ditĂ«sh, nĂ« QendrĂ«n KombĂ«tare tĂ« Biznesit (QKB) nuk bĂ«hen dot aplikime pĂ«r regjistrim tĂ« shoqĂ«rive tĂ« reja, ose ndryshime (shitje kuotash, kapitali), nĂ« sistemin “self care” pĂ«rmes tĂ« cilat nxirren faturat, Ă«shtĂ« e pamundur tĂ« hysh. Po ashtu nuk aplikohet dot pĂ«r barrĂ« lindje, apo pĂ«r tĂ« shtuar punonjĂ«sit e rinj, pasi faqja rrotullohet bosh ose duhet tĂ« presĂ«sh njĂ« kohĂ« tĂ« gjatĂ«.

Edhe për individin, nëse do të shkarkojë një certifikatë, është e pamundur, pasi kodi që të mundëson të hysh në llogari, nuk vjen fare.

Ndërkohë sistemi i tatimeve (E-tax) punon normalisht, por sistemet e tjera, ku ndërlidhja bëhet përmes Agjencisë Kombëtare të Shoqërisë së Informacionit (AKSHI) shpesh nuk janë funksionale, ose punojnë me shumë vështirësi.

“Sistemi vazhdon tĂ« ketĂ« probleme. Edhe pse klikohet “Self Care” pĂ«r t’u hapur, sapo futen tĂ« dhĂ«nat e e-Albania, shĂ«rbimi nuk funksionon. E njĂ«jta situatĂ« paraqitet edhe kur tentohet hyrja nĂ« faqen e Tatimeve nĂ«pĂ«rmjet e-Albania, ku sistemi nuk hapet dhe shfaq tĂ« njĂ«jtin problem. Kjo situatĂ« po krijon vĂ«shtirĂ«si serioze pĂ«r ekonomistĂ«t nĂ« kryerjen e detyrave tĂ« tyre.”, thotĂ« Igli, kontabilist.

Sipas bizneseve, kjo situatë që po zgjat prej ditësh, përbën një shqetësim serioz për funksionimin normal të aktivitetit ekonomik dhe marrëdhënien e bizneseve me administratën publike apo e profesionistëve me klientët e tyre.

ShqipĂ«ria mund tĂ« jetĂ« njĂ« vend unik, ku bizneset i “luten” qeverisĂ« qĂ« ti lĂ«rĂ« tĂ« punojnĂ«!

“BIE SHTETI ONLINE”, nuk kryhet dot asnjĂ« veprim, bizneset: Kjo Ă«shtĂ« e patolerueshme

Në pritje për të shtuar punonjës!

The post Shteti fizik dhe virtual ikin me pushime, por penalizon bizneset, Diella as punon, as përgjigjet appeared first on Revista Monitor.

↗

TĂ« hedhĂ«sh “faturat” e EuropĂ«s; Potenciali i eksportit tĂ« shĂ«rbimeve tĂ« kontabilitetit

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Shumë shoqëri audituese kanë filluar të ofrojnë shërbime kontabiliteti për sipërmarrje të huaja, kryesisht italiane. Një program i specializuar zhvillimi profesional dhe promovimi ndërkombëtar po vendos themelet që Shqipëria të bëhet ofrues rajonal i shërbimeve kontabël për tregjet e BE-së. Rezultatet e para tregojnë kapacitete të qëndrueshme teknike, interes real nga firmat vendase dhe ndikim të prekshëm ekonomik për eksport. Avantazhet e kompanive shqiptare dhe potenciali i një tregu që mund të ofrojë më shumë të ardhura për kontabilistët

 

Dy nga 18 tĂ« punĂ«suarit e shoqĂ«risĂ« “Public Accounting Service Union and Trust”, nĂ« TiranĂ« janĂ« tĂ« angazhuar gjithĂ« kohĂ«s me ofrimin e shĂ«rbimeve tĂ« kontabilitetit pĂ«r disa shoqĂ«ri italiane. PunĂ«t qĂ« ata kryejnĂ« janĂ« regjistrimi i faturave blerje e shitje, lĂ«vizjeve bankare, si dhe shĂ«rbime tĂ« tjera nĂ« bazĂ« tĂ« kĂ«rkesĂ«s nĂ« bashkĂ«punim me klientĂ«t.

“NĂ«se ke kontaktet e dukura, kĂ«rkesa nga kompanitĂ« italiane Ă«shtĂ« e lartĂ«â€, thotĂ« Ilda Duhanxhiu, partnere audituese nĂ« shoqĂ«rinĂ« “Public Accounting Service Union and Trust”, qĂ« ofron shĂ«rbime auditimi, kontabiliteti, konsulencĂ« tatimore dhe financiare.

Kostot më të lira në Shqipëri janë arsyeja kryesore që tërheq shoqëritë italiane. Për të njëjtën punë si në Itali, fatura në Shqipëri është të paktën 50% më e ulët.

KĂ«saj i shtohet dhe fleksibiliteti i shoqĂ«rive nĂ« ShqipĂ«ri, qĂ« nĂ«se marrin njĂ« punĂ« pĂ«rsipĂ«r e bĂ«jnĂ« brenda afatit tĂ« pĂ«rcaktuar, ndĂ«rsa nĂ« Itali ka kosto shtesĂ« dhe burokraci si paga e 13-tĂ«, lejet pĂ«r sĂ«mundje etj., tĂ« cilat zgjasin kohĂ«n e ofrimit tĂ« punĂ«s. “Stafi punon online, direkt nĂ« sistem, teksa pĂ«rparĂ«si Ă«shtĂ« njohja e gjuhĂ«s dhe eficienca e punĂ«s nĂ« hedhjen e faturave, deri dhe nĂ« analizimin e tyre”, thotĂ« znj. Duhanxhiu.

Arsyeja tjetër e kërkesës nga shoqëritë e huaja lidhet me mungesën e kontabilistëve në Europë. Ky është një profesion që po preferohet gjithnjë e më pak nga të rinjtë, që duan punë pa shumë angari e me fitim të lartë e të shpejtë.

“Public Accounting Service Union and Trust” po synon qĂ« ta zgjerojĂ« mĂ« tej kĂ«tĂ« shĂ«rbim, qĂ« do tĂ« thotĂ« shtim i numrit tĂ« tĂ« punĂ«suarve, si dhe diversifikim i tĂ« ardhurave tĂ« kompanisĂ«.

Por, znj. Duhanxhiu shton se ky shërbim nuk është pa probleme, pasi shoqëritë duhet të jenë shumë të kujdesshme me mbrojtjen e të dhënave dhe si rrjedhojë, gjetja e klientëve kërkon kontakte të besuara.

Edhe rënia e vazhdueshme e euros rrit indirekt kostot, që ndryshe parashikohen në fillim të vitit e ndryshe rezultojnë, kur monedha e përbashkët zhvlerësohet gjatë vitit, siç ka ndodhur rëndom vitet e fundit.

Sotiraq Dhamo, kryetar i Institutit të Kontabilistëve të Miratuar, thotë se ofrimi i shërbimeve të kontabilitetit jashtë vendit, ose eksportimi i tyre, është një mundësi e mirë për zhvillimin e sektorit, kualifikimin e stafeve të punës dhe forcimin e njohurive.

Megjithatë, sipas tij, ky shërbim përballet me sfida të shumta, që lidhet pikë së pari me njohuri të kufizuara në legjislacionin tatimor të vendit të huaj, si dhe përvoja e mangët.

Përmes projekteve të ndryshme, sidomos në tre vitet e fundit, janë zhvilluar programe të reja specializimi për rritjen e kapaciteteve të kontabilistëve në eksportin e shërbimeve.

Një program i specializuar zhvillimi profesional dhe promovimi ndërkombëtar po vendos themelet që Shqipëria të bëhet ofrues rajonal i shërbimeve kontabël për tregjet e BE-së. Rezultatet e para tregojnë kapacitete të qëndrueshme teknike, interes real nga firmat vendase dhe potencial të prekshëm ekonomik për eksport.

Në kuadër të mbështetjes së Qeverisë së Zvicrës përmes SECO dhe asistencës teknike të Bankës Botërore, Shqipëria ka ndërmarrë një seri veprimesh për të pozicionuar profesionin kontabël si një sektor me vlerë të lartë të shtuar dhe të orientuar drejt tregjeve ndërkombëtare.

Sipas informacioneve nga Ministria e Financave, në muajt e fundit, projekti ka prodhuar rezultate të matshme që sinjalizojnë se vendi ka potencial real të konkurrojë në ofrimin e shërbimeve kontabël, financiare dhe të përputhshmërisë për firma në Europë.

 

Modeli operacional i eksportit tĂ« shĂ«rbimeve kontabĂ«l – si funksionon nĂ« praktikĂ«

Eksporti i shërbimeve kontabël zakonisht nis me një ndarje të qartë të shërbimeve që ofrohen. Në fazën e parë, firmat hyjnë në treg përmes shërbimeve më standarde dhe rutinore, të ashtuquajturat shërbime me intensitet transaksional.

KĂ«tu pĂ«rfshihen pĂ«rpunimi i faturave pĂ«r t’u paguar dhe pĂ«r t’u arkĂ«tuar, administrimi i listĂ«-pagesave, rakordimi i llogarive bankare, pĂ«rpunimi i shpenzimeve tĂ« udhĂ«timit, mbajtja e librave kontabĂ«l dhe procedurat mujore ose vjetore tĂ« mbylljes financiare. KĂ«to shĂ«rbime janĂ« zakonisht pika mĂ« e lehtĂ« e hyrjes, pasi kĂ«rkojnĂ« procese tĂ« standardizuara dhe mund tĂ« shkallĂ«zohen relativisht shpejt.

Në një fazë të dytë, firmat kalojnë drejt shërbimeve me vlerë më të lartë të shtuar, që kërkojnë ekspertizë më të avancuar. Këtu përfshihen raportimi menaxherial, buxhetimi dhe parashikimi financiar, mbështetja financiare për projekte, raportimi rregullator dhe i përputhshmërisë, menaxhimi i likuiditetit dhe analizat financiare.

Këto shërbime kërkojnë staf më të kualifikuar, përvojë ndërkombëtare dhe shpesh certifikime profesionale, por edhe gjenerojnë marzhe më të larta dhe marrëdhënie më afatgjata me klientët.

MarrĂ«dhĂ«nia kontraktuale me klientĂ«t e huaj ndĂ«rtohet zakonisht mbi dy dokumente bazĂ«: njĂ« pĂ«rshkrim tĂ« detajuar tĂ« punĂ«s qĂ« do tĂ« kryhet (Statement of Work – SOW) dhe njĂ« marrĂ«veshje pĂ«r nivelin e shĂ«rbimit (Service Level Agreement – SLA).

Dokumenti SOW përcakton qartë proceset që mbulohen, sa shpesh kryhen, çfarë rezultatesh dorëzohen dhe çfarë teknologjish apo sisteme përdoren, si p.sh. sistemet ERP ose harmonizimi i planeve të llogarive.

SLA-ja, nga ana tjetër, vendos tregues të matshëm performance, si koha e përpunimit të faturave, niveli i gabimeve ose koha e reagimit ndaj kërkesave, si dhe penalitete apo mekanizma korrigjimi në rast mosrespektimi. Përvoja ndërkombëtare tregon se kontratat me SLA të qarta rrisin ndjeshëm besueshmërinë e ofertës, pasi ulin rrezikun për blerësin dhe krijojnë transparencë në marrëdhënie.

Përpara lidhjes së kontratës, klientët ndërkombëtarë kryejnë zakonisht një proces verifikimi të thelluar, të njohur si due diligence.

Ky proces përfshin kontrollin e sistemeve të kontrollit të brendshëm, verifikimin e kualifikimeve të stafit, referencat profesionale, kapacitetet ligjore për ofrimin e shërbimit dhe politikat për mbrojtjen e të dhënave dhe sigurinë e informacionit.

Për firmat më të vogla, veçanërisht kur synojnë tregun e BE-së, është thelbësore të demonstrojnë në mënyrë konkrete aftësinë për të ofruar shërbimin.

Kjo bëhet përmes projekteve pilot, provave konceptuale (proof-of-concept), referencave nga kontrata ekzistuese, si dhe dokumentacionit të strukturuar, si manuale procesesh dhe ndarje të qarta të përgjegjësive. Këto elemente janë shpesh vendimtare për të fituar besimin e klientëve ndërkombëtarë dhe për të kaluar nga potenciali teorik në kontrata reale eksporti.

 

ÇfarĂ« modeli mund tĂ« ndjekĂ« ShqipĂ«ria?!

Përvoja e vendeve që kanë arritur të eksportojnë me sukses shërbime kontabël dhe financiare tregon se hyrja në tregjet ndërkombëtare nuk ndodh rastësisht, por përmes modeleve të provuara dhe të ndërtuara gradualisht.

Një nga modelet më të përhapura është ai i Qendrave të Shërbimeve të Përbashkëta ose Qendrave të Shërbimeve Kontabël dhe Financiare, të njohura si SSC ose AFSC. Këto janë struktura që ofrojnë shërbime për disa klientë ose për disa njësi të të njëjtit grup dhe krijojnë avantazhe të forta në shkallëzim, trajnim të përqendruar të stafit dhe eficiencë kostosh.

Në vende si Rumania, krijimi i këtyre qendrave në qytete si Cluj apo Bukuresht ka qenë një shtysë kryesore për zhvillimin e eksporteve të shërbimeve financiare dhe BPO, duke kontribuar në diversifikimin e ekonomisë dhe rritjen e eksporteve të shërbimeve me vlerë të shtuar.

Rumania përfaqëson një nga shembujt më domethënës në rajon. Qytete si Cluj dhe Bukuresht janë shndërruar në qendra rajonale për shërbime financiare dhe BPO falë një kombinimi faktorësh: disponueshmërisë së fuqisë punëtore të kualifikuar në financë dhe IT, kostove konkurruese dhe lidhjeve të forta mes universiteteve dhe industrisë.

Modeli rumun Ă«shtĂ« ndĂ«rtuar mbi qendra tĂ« mĂ«dha SSC, bashkĂ«punim tĂ« strukturuar akademi–biznes dhe partneritete ndĂ«rkombĂ«tare, duke e bĂ«rĂ« atĂ« njĂ« referencĂ« tĂ« vlefshme pĂ«r ShqipĂ«rinĂ«, sidomos nĂ« fazĂ«n fillestare tĂ« zhvillimit tĂ« kĂ«tij sektori.

 

Modeli

Rumania përfaqëson një nga shembujt më domethënës në rajon. Qytete si Cluj dhe Bukuresht janë shndërruar në qendra rajonale për shërbime financiare dhe BPO falë një kombinimi faktorësh: disponueshmërisë së fuqisë punëtore të kualifikuar në financë dhe IT, kostove konkurruese dhe lidhjeve të forta mes universiteteve dhe industrisë.

 

Edhe Polonia dhe vendet baltike kanë ndërtuar me sukses oferta konkurruese në shërbimet financiare, duke kombinuar aftësitë në teknologji informative me njohuritë rregullatore dhe certifikimet profesionale.

Një nga mësimet kryesore nga këto vende është se ndërthurja e kontabilitetit me IT-në, përfshirë afërsinë me zhvillimin e softuerëve dhe automatizimin e proceseve, rrit ndjeshëm konkurrueshmërinë në tregjet ndërkombëtare.

Sipas Ministrisë së Financave, që është e angazhuar në projektin e SECO dhe asistencës teknike të Bankës Botërore, një avantazh specifik për Shqipërinë lidhet me modelin e nearshoring-ut të kombinuar me oferta të specializuara.

Afërsia gjeografike, përputhja e orareve të punës, lidhjet kulturore dhe gjuhësore, si dhe kostot konkurruese e bëjnë Shqipërinë një partner potencialisht tërheqës për tregje si Italia apo Greqia. Tregu ndërkombëtar shpesh favorizon zgjidhje që janë afër, fleksibile dhe më ekonomike sesa alternativat vendase, veçanërisht për shërbime të standardizuara ose të përsëritshme.

Një model tjetër i rëndësishëm është partneriteti me organizatat profesionale të kontabilitetit, të njohura si PAO. Marrëveshjet e bashkëpunimit me organizata të njohura ndërkombëtare, si ACCA, struktura të lidhura me AICPA ose organizata kombëtare homologe në vendet pritëse, rrisin ndjeshëm besueshmërinë e firmave shqiptare dhe lehtësojnë aksesin në rrjete profesionale dhe klientësh.

Ky model, sipas financave, është veçanërisht i rëndësishëm për firmat e vogla dhe të mesme, të cilat nuk kanë kapacitet të hyjnë drejtpërdrejt në kontrata të mëdha ndërkombëtare, por mund të pozicionohen përmes rrjeteve profesionale të konsoliduara.

 

Avantazhi

Një avantazh specifik për Shqipërinë lidhet me modelin e nearshoring-ut të kombinuar me oferta të specializuara. Afërsia gjeografike, përputhja e orareve të punës, lidhjet kulturore dhe gjuhësore, si dhe kostot konkurruese e bëjnë Shqipërinë një partner potencialisht tërheqës për tregje si Italia apo Greqia. Tregu ndërkombëtar shpesh favorizon zgjidhje që janë afër, fleksibile dhe më ekonomike sesa alternativat vendase, veçanërisht për shërbime të standardizuara ose të përsëritshme.

 

Përpara se të hyjnë në tendera apo negociata me klientë të huaj, firmat shqiptare duhet të jenë të përgatitura me dokumentacion të qartë që dëshmon kapacitetin dhe përvojën e tyre.

Kjo përfshin profile profesionale të stafit kyç, raste konkrete pune dhe referenca të verifikueshme.

Po aq e rëndësishme është edhe adresimi i çështjeve të sigurisë së të dhënave, përmes certifikimeve si ISO 27001, ose të paktën planeve të dokumentuara për arritjen e tyre, si dhe përgatitja e marrëveshjeve për përpunimin e të dhënave në përputhje me kërkesat e BE-së.

Nga ana teknologjike, përdorimi i mjeteve për automatizimin e proceseve, përpunimin e faturave dhe bashkëpunimin e sigurt me klientët është tashmë standard. Standardizimi i konfigurimeve kontabël dhe i sistemeve ERP ndihmon në përshpejtimin e integrimit të klientëve të rinj dhe ul kostot e tranzicionit.

Edhe modelet e çmimit luajnë rol të rëndësishëm në konkurrueshmëri, sqarojnë Financat. Në praktikë përdoren modele të ndryshme, nga tarifimi për transaksion, i përshtatshëm për shërbime si përpunimi i faturave, te tarifimi për staf të dedikuar ose modele të kombinuara me bazë fikse dhe komponentë variabël.

Përvoja e tregut tregon se klientët preferojnë gjithnjë e më shumë modele çmimi që lidhen drejtpërdrejt me vëllimin e punës dhe cilësinë e shërbimit të ofruar, duke e bërë transparencën dhe matshmërinë elemente kyç për suksesin afatgjatë.

Në këtë mënyrë, ndërtimi i një modeli të qëndrueshëm eksporti për shërbimet kontabël nuk është vetëm çështje kostoje, por kombinim i strukturës organizative, besueshmërisë profesionale, teknologjisë dhe një pozicionimi të qartë në tregjet ndërkombëtare.

 

Lexoni edhe:

Nga Gjermania në Mbretërinë e Bashkuar, tregjet me të cilat mund të punojnë kontabilistët shqiptarë

 

Sean Sweeney: Si mund ta kthejë Shqipëria kontabilitetin në eksport

 

The post TĂ« hedhĂ«sh “faturat” e EuropĂ«s; Potenciali i eksportit tĂ« shĂ«rbimeve tĂ« kontabilitetit appeared first on Revista Monitor.

↗

Nga Gjermania në Mbretërinë e Bashkuar, tregjet me të cilat mund të punojnë kontabilistët shqiptarë

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Në shumë raste, firmat shqiptare kanë tashmë përvojë reale me klientë ndërkombëtarë, kryesisht në fusha si përputhshmëria ligjore, kontabiliteti bazë, raportimi financiar dhe mbështetja administrative, duke treguar se eksporti i shërbimeve nuk është një ide teorike, por një praktikë që ka nisur të marrë formë.

 

Një vlerësim i detajuar i 168 profesionistëve dhe subjekteve të sektorit, kontabilistë individualë, firma të vogla dhe të mesme kontabël dhe auditues, nxori në pah një tablo më pozitive sesa perceptimi i zakonshëm për kapacitetet e Shqipërisë në eksportin e shërbimeve të kontabilitetit.

Analiza tregoi se njohuritë teknike të profesionistëve shqiptarë janë solide dhe në përputhje me standardet ndërkombëtare, përfshirë IFRS, ISA dhe IPSAS, çka përbën një bazë të rëndësishme për ofrimin e shërbimeve jashtë vendit.

Analiza u bë në kuadër të një programi të specializuar zhvillimi profesional dhe promovimi ndërkombëtar, që synon që Shqipëria të bëhet ofrues rajonal i shërbimeve kontabël për tregjet e BE-së, një program i mbështetur nga Qeveria e Zvicrës përmes SECO dhe asistencës teknike të Bankës Botërore.

Një avantazh i dukshëm lidhet me njohjen e shumë gjuhëve. Anglishtja dhe italishtja rezultojnë gjuhët më të forta të përdorura nga profesionistët shqiptarë, duke e bërë sektorin veçanërisht të përshtatshëm për tregje si Italia, Mbretëria e Bashkuar dhe Gjermania.

Kjo aftësi gjuhësore, e kombinuar me kosto konkurruese dhe fleksibilitet organizativ, krijon kushte të favorshme për ofrimin e shërbimeve kontabël dhe financiare në distancë.

Nga vlerësimi rezultoi gjithashtu se interesi për ndërkombëtarizim është konkret. Një grup prej 36 subjektesh shprehu gatishmëri të menjëhershme për të eksportuar shërbime, ndërsa 74 të tjera u vlerësuan me potencial të lartë për të hyrë në tregjet e BE-së pas forcimit të kapaciteteve teknologjike dhe organizative.

Në shumë raste, firmat shqiptare kanë tashmë përvojë reale me klientë ndërkombëtarë, kryesisht në fusha si përputhshmëria ligjore, kontabiliteti bazë, raportimi financiar dhe mbështetja administrative, duke treguar se eksporti i shërbimeve nuk është një ide teorike, por një praktikë që ka nisur të marrë formë.

Këto gjetje, sipas financave, konfirmojnë se profesioni kontabël në Shqipëri, ndonëse i fragmentuar dhe i dominuar nga struktura të vogla, mbart disa avantazhe konkurruese thelbësore: cilësi teknike të qëndrueshme, kosto efektive, fleksibilitet operacional dhe stabilitet relativ të stafit.

“Nga pĂ«rvoja ime profesionale, Ă«shtĂ« thelbĂ«sore tĂ« jesh nĂ« gjendje tĂ« demonstrosh kapacitet dhe aftĂ«si konkrete, dhe kjo duhet tĂ« bĂ«het fillimisht nĂ« tregun vendas. Duhet tĂ« jesh nĂ« gjendje tĂ« provosh çfarĂ« bĂ«n.

Vetëm pasi kjo të jetë konsoliduar, duhet ndjekur një qasje e synuar, për shembull duke iu drejtuar institucioneve shumëpalëshe ose korporatave shumëkombëshe që kanë aktivitet në Shqipëri, aty ku ka kuptim që partnerët ndërkombëtarë të bashkëpunojnë me ty.

Prej andej ndërtohet më tej. Kjo ka qenë përvoja ime profesionale: është e mundur dhe, kur krijohen dy apo tre marrëdhënie dhe programe afatgjata, krijohet momentum.

Shpesh Ă«shtĂ« befasuese se sa shpejt pĂ«rshpejtohet rritja”, thotĂ« Sean Sweeney, ekspert irlandez, i angazhuar nĂ« zbatimin e projektit pĂ«r rritjen e kapacitetit tĂ« eksportit tĂ« shĂ«rbimeve tĂ« kontabilitetit nĂ« ShqipĂ«ri.

 

Boshllëqet kryesore: teknologjia, integrimi dhe siguria e të dhënave

Në të njëjtën kohë, vlerësimi evidentoi qartë edhe boshllëqet që duhet të adresohen për një hyrje të qëndrueshme në tregjet europiane.

Mungesat kryesore lidhen me nivelin e digjitalizimit, pĂ«rdorimin e platformave cloud dhe aftĂ«sinĂ« pĂ«r t’u integruar pa pengesa me sistemet e klientĂ«ve tĂ« huaj. Po ashtu, standardet e privatĂ«sisĂ« dhe sigurisĂ« sĂ« tĂ« dhĂ«nave, pĂ«rfshirĂ« pĂ«rputhjen me GDPR dhe certifikime si ISO 27001, mbeten njĂ« sfidĂ« pĂ«r njĂ« pjesĂ« tĂ« konsiderueshme tĂ« firmave.

Një tjetër element kritik është menaxhimi i kapaciteteve dhe i burimeve njerëzore, veçanërisht në kushtet kur kërkesat nga klientët ndërkombëtarë kërkojnë qëndrueshmëri, respektim të afateve dhe cilësi të njëtrajtshme shërbimi.

Marketingu ndërkombëtar dhe ndërtimi i besueshmërisë në tregje të reja janë gjithashtu fusha ku firmat shqiptare kanë nevojë për mbështetje dhe orientim strategjik.

Për të adresuar këto boshllëqe, projekti ndërmori një seri trajnimesh të specializuara, që përfshinë automatizimin e proceseve, analitikën financiare, përdorimin e mjeteve teknologjike, si dhe zhvillimin e aftësive të buta, të tilla si komunikimi me klientë ndërkombëtarë, menaxhimi i projekteve dhe negociatat profesionale.

Qëllimi ishte jo vetëm përmirësimi teknik, por edhe përgatitja e firmave për të operuar sipas standardeve dhe pritshmërive të tregjeve të BE-së.

 

Marketing dhe pozicionim ndërkombëtar: një qasje e strukturuar drejt tregjeve të BE-së

Bazuar në analizën e tregut dhe në kapacitetet ekzistuese, u identifikuan disa tregje prioritare për eksportin e shërbimeve kontabël shqiptare.

Italia shihet si tregu më natyror për shkak të afërsisë gjeografike, lidhjeve gjuhësore dhe kërkesës së lartë për shërbime mbështetëse.

Mbretëria e Bashkuar paraqet një treg të pjekur për outsourcing dhe shërbime të specializuara, ndërsa Gjermania ofron mundësi konkrete për shkak të mungesës së fuqisë punëtore dhe nevojës për shërbime back-office. Edhe Franca po shfaq rritje të kërkesës për shërbime të standardizuara dhe me kosto efektive.

Plani i marketingut parashikon një qasje graduale dhe realiste: forcim të kapaciteteve brenda vendit, ndërtim të rrjeteve të partneritetit në BE, pjesëmarrje të synuar në aktivitete dhe evente ndërkombëtare, si dhe krijimin e një identiteti profesional të unifikuar për shërbimet kontabël shqiptare.

Kjo qasje synon ta pozicionojë Shqipërinë jo si një ofrues të rastësishëm, por si një partner të besueshëm dhe konkurrues në tregjet europiane të shërbimeve profesionale.

 

Lexoni edhe:

TĂ« hedhĂ«sh “faturat” e EuropĂ«s; Potenciali i eksportit tĂ« shĂ«rbimeve tĂ« kontabilitetit

The post Nga Gjermania në Mbretërinë e Bashkuar, tregjet me të cilat mund të punojnë kontabilistët shqiptarë appeared first on Revista Monitor.

↗

Si mund ta kthejë Shqipëria kontabilitetin në eksport

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Intervistë me Sean Sweeney, ekspert irlandez, i angazhuar në rritjen e kapacitetit të eksportit të shërbimeve të kontabilitetit në Shqipëri

 

Eksporti i shërbimeve të kontabilitetit po shfaqet si një nga mundësitë më premtuese për të diversifikuar ekonominë shqiptare dhe për ta orientuar atë drejt aktiviteteve me vlerë të lartë të shtuar.

Me një fuqi punëtore relativisht të re, kosto konkurruese, njohuri të mira të gjuhëve të huaja dhe një profesion kontabël gjithnjë e më të përafruar me standardet ndërkombëtare, Shqipëria ka potencial real për të hyrë në zinxhirët europianë të shërbimeve financiare dhe të raportimit.

Por ky potencial nuk shndërrohet automatikisht në eksport: ai kërkon modele të qarta biznesi, besueshmëri institucionale, prova konkrete kapacitetesh dhe një strategji të mirëfilltë për hyrjen në tregjet e BE-së.

Në këtë intervistë për Monitor, Sean Sweeney, ekspert irlandez me përvojë në ndërtimin e qendrave ndërkombëtare të shërbimeve financiare dhe i angazhuar në projektin për rritjen e kapacitetit të eksportit të shërbimeve të kontabilitetit në Shqipëri, shpjegon se cilat modele funksionojnë më mirë, çfarë mësimesh mund të nxirren nga vendet e Europës Qendrore dhe Lindore dhe cilat janë hapat konkretë që Shqipëria duhet të ndërmarrë për ta kthyer kontabilitetin nga një profesion vendas në një sektor eksportues konkurrues.

 

Bazuar në vlerësimin tuaj, cili model ka më shumë potencial për Shqipërinë për ofrimin e shërbimeve të kontabilitetit jashtë vendit dhe pse?

Sa i përket modelit të biznesit, këto qasje nuk janë domosdoshmërisht përjashtuese.

PĂ«r shembull, teorikisht, mund tĂ« ndĂ«rtohet njĂ« partneritet me njĂ« organizatĂ« profesionale kontabiliteti (Professional Accountancy Organisation – PAO) kyçe nĂ« ShqipĂ«ri, e fokusuar nĂ« trajnime mbi IFRS ose nĂ« pĂ«rgatitjen e pasqyrave financiare sipas IFRS, tĂ« synuara pĂ«r kompani italiane apo praktika kontabiliteti dhe auditimi nĂ« Itali.

Mendoj se, pĂ«r tĂ« nisur, duhet ta riformulojmĂ« pak pyetjen dhe tĂ« pyesim fillimisht: cilat janĂ« kapacitetet tona nĂ« ShqipĂ«ri? ÇfarĂ« dimĂ« tĂ« bĂ«jmĂ«? Ku jemi tĂ« fortĂ« dhe ku jemi mĂ« pak tĂ« fortĂ«? NĂ« cilĂ«t sektorĂ« kemi avantazhe, si p.sh. miniera, bujqĂ«sia, turizmi etj.?

NĂ«se kemi “avantazhe konkurruese unike”, cilat janĂ« ato? Cilat janĂ« tregjet pĂ«r shĂ«rbimet qĂ« ofrojmĂ«? Si mund tĂ« hyjmĂ« nĂ« kĂ«to tregje dhe çfarĂ« na nevojitet pĂ«r t’i aksesuar? Cilat tregje janĂ« mĂ« tĂ« lehta pĂ«r ne?

Nga përvoja ime profesionale, është thelbësore të jesh në gjendje të demonstrosh kapacitet dhe aftësi konkrete, dhe kjo duhet të bëhet fillimisht në tregun vendas. Duhet të jesh në gjendje të provosh çfarë bën.

Vetëm pasi kjo të jetë konsoliduar, duhet ndjekur një qasje e synuar, për shembull duke iu drejtuar institucioneve shumëpalëshe ose korporatave shumëkombëshe që kanë aktivitet në Shqipëri, aty ku ka kuptim që partnerët ndërkombëtarë të bashkëpunojnë me ty.

Prej andej ndërtohet më tej. Kjo ka qenë përvoja ime profesionale: është e mundur dhe, kur krijohen dy apo tre marrëdhënie dhe programe afatgjata, krijohet momentum. Shpesh është befasuese se sa shpejt përshpejtohet rritja.

BesueshmĂ«ria Ă«shtĂ« thelbĂ«sore, dhe kĂ«tu hyn nĂ« lojĂ« roli i PAO-ve, pĂ«rmes njohjes sĂ« tyre nga Federata NdĂ«rkombĂ«tare e KontabilistĂ«ve (International Federation of Accountants – IFAC), pĂ«rputhshmĂ«risĂ« me SMO-tĂ« dhe njohjes ndĂ«rkombĂ«tare.

Kjo krijon besueshmëri dhe lehtëson aksesin në treg në kushte të barabarta. Marrëveshjet e njohjes reciproke midis PAO-ve shqiptare dhe atyre ndërkombëtare ndihmojnë gjithashtu në njohjen e ndërsjellë të kualifikimeve dhe standardeve, me kufizimet e zakonshme që lidhen me legjislacionin kombëtar dhe taksimin.

Qasja e Modelit të Qendrës së Shërbimeve të Përbashkëta për menaxhimin e operacioneve financiare të një kompanie (SSC/Hub) është e dobishme sepse demonstron kapacitet, por duhet të jetë reale, e mbështetur nga struktura, sisteme dhe procese që garantojnë funksionimin operativ.

E kuptoj ndjeshmĂ«rinĂ« qĂ« lidhet me pavarĂ«sinĂ« e PAO-ve, por organizata tĂ« tjera profesionale ndĂ«rkombĂ«tare, si Instituti i Certifikuar i Financave Publike dhe Kontabilitetit (CIPFA – Chartered Institute of Public Finance and Accountancy), kanĂ« arritur tĂ« menaxhojnĂ« çështjet e qeverisjes pĂ«rmes strukturave tĂ« mbajtura ose nĂ« distancĂ« (“arm’s length”), tĂ« cilat mbĂ«shtesin tĂ« ardhurat e nevojshme pĂ«r rritjen dhe ruajtjen e standardeve arsimore dhe tĂ« cilĂ«sisĂ«. Pra, kjo Ă«shtĂ« e mundur.

 

Si krahasohet mjedisi i tregut në Shqipëri me vendet e tjera të Europës Qendrore dhe Lindore që kanë pasur sukses në eksportin e shërbimeve kontabël (p.sh. Rumania, Polonia, vendet baltike)?

Nuk ka dyshim që disa vende të tjera të EQL-së janë më përpara në këtë drejtim. Nga përvoja ime personale, e di se si një kompani shumëkombëshe si Bombardier ka shkëputur disa procese të menaxhimit financiar dhe i ka shpërndarë ato në vende të ndryshme, përfshirë Cluj-in në veriperëndim të Rumanisë.

Duke e marrĂ« Cluj-in si pikĂ« reference, nĂ«nsektorĂ«t dominues tĂ« sektorit privat atje janĂ« ata tĂ« lidhur me flukset globale, si outsourcing dhe offshoring. NĂ« periudhĂ«n 2008–2018, numri i tĂ« punĂ«suarve nĂ« kĂ«ta sektorĂ« u rrit katĂ«rfish.

Një sfidë për Cluj-in në vijim, dhe domethënëse edhe për këtë diskutim, është ndikimi i teknologjive në zhvillim dhe i Inteligjencës Artificiale.

NĂ« njĂ«farĂ« mĂ«nyre, fakti qĂ« ShqipĂ«ria po e nis kĂ«tĂ« rrugĂ«tim tani mund t’i japĂ« asaj disa avantazhe, pasi krijohet mundĂ«sia pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar struktura tĂ« reja tĂ« bazuara nĂ« teknologjitĂ« emergjente, pa varĂ«sinĂ« nga sistemet e vjetra tĂ« integruara nĂ« korporata.

 

Cilët janë faktorët kritikë të suksesit që një model biznesi të funksionojë në Shqipëri?

Faktorët kritikë të suksesit, jo vetëm për Shqipërinë, janë një ofertë shërbimi e qartë, prova konkrete e kapacitetit dhe aftësive, si dhe konsistencë, besueshmëri dhe kontroll i cilësisë së ofrimit të shërbimit.

KĂ«to elemente ndĂ«rtojnĂ« besimin e vazhdueshĂ«m tĂ« klientĂ«ve. DomosdoshmĂ«risht, kjo mbĂ«shtetet nga teknologjia, siguria e tĂ« dhĂ«nave dhe komunikimi i fortĂ«. Biznesi duhet tĂ« ketĂ« edhe njĂ« identitet tĂ« qartĂ« (“personality”), qĂ« u lejon klientĂ«ve ta lidhin atĂ« me perceptime pozitive. Marketingu dhe rritja vijnĂ« vetĂ«m pasi kĂ«to baza tĂ« jenĂ« vendosur.

NĂ« kontekstin e outsourcing-ut ndĂ«rkombĂ«tar, Ă«shtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme tĂ« theksohen aspektet pozitive tĂ« ShqipĂ«risĂ« dhe ndikimi i tyre nĂ« modelin e biznesit: popullsi e re, rĂ«ndĂ«si shoqĂ«rore e arsimit, zhvillimi dhe pjekuria e PAO-ve, pĂ«rparimet nĂ« raportimin financiar tĂ« korporatave dhe reformat nĂ« financat publike, forcĂ« punĂ«tore fleksibile, inovative dhe e orientuar drejt karrierĂ«s, ekspertizĂ« sektoriale, ekonomi e hapur dhe lehtĂ«si lidhjesh. Gjithashtu, ShqipĂ«ria njihet pĂ«r mikpritjen, klimĂ«n e mirĂ« dhe peizazhin e bukur – elemente qĂ« ndihmojnĂ«.

 

Cilat lloje shërbimesh (intensive në transaksione apo intensive në njohuri) janë më të realizueshme për firmat shqiptare në afat të shkurtër?

NĂ« praktikĂ«, fillon me atĂ« qĂ« klientĂ«t tĂ« kĂ«rkojnĂ« tĂ« bĂ«sh – kjo nuk Ă«shtĂ« njĂ« pĂ«rgjigje cinike. Thjesht ndodh qĂ« ndonjĂ«herĂ« duhet tĂ« reagosh dhe tĂ« marrĂ«sh pĂ«rsipĂ«r punĂ« qĂ« nuk i kishe parashikuar, gjĂ« qĂ« kĂ«rkon guxim dhe marrje risku.

Mund tĂ« jetĂ« analizĂ« forensike financiare, due diligence apo punĂ« mbi IFRS 16. Mendoj se Ă«shtĂ« mirĂ« tĂ« mos thuhet “jo”.

Duke thënë këtë, shërbimet intensive në transaksione janë të përshtatshme për fillim, për sa kohë që janë relativisht afatgjata dhe i lejojnë biznesit të ndërtojë masë kritike dhe rrugë karriere organike për stafin.

 

Cilat tregje të BE-së paraqesin kërkesën më të fortë dhe barrierat më të ulëta të hyrjes për ofruesit shqiptarë të shërbimeve kontabël?

Faktorët natyrorë si gjuha dhe afërsia gjeografike janë të rëndësishëm. Afërsia fizike me Italinë dhe Greqinë ka peshë. Ka gjithashtu marrëdhënie historike të forta me Gjermaninë, për shkak të migrimit për punë apo studime.

Por kjo Ă«shtĂ« shumĂ«dimensionale: marrĂ«dhĂ«niet midis PAO-ve shqiptare dhe atyre tĂ« vendeve tĂ« BE-sĂ«, marrĂ«dhĂ«niet me kompani qĂ« kanĂ« seli nĂ« vende tĂ« caktuara, marrĂ«dhĂ«niet me Komisionin Europian nĂ« Bruksel – tĂ« gjitha janĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme.

Po aq e rëndësishme është oferta që zhvillohet në Shqipëri dhe mënyra se si ajo promovohet, në aspekt të kapacitetit, kostos dhe shërbimit ndaj klientit.

Një pjesë e këtij procesi do të jetë hartimi i një plani fleksibël dhe jo të kufizuar ndaj vendeve specifike të BE-së, Mbretërisë së Bashkuar apo Zvicrës. A do të ketë një qendër të posaçme të shërbimeve financiare ndërkombëtare, siç nisi Irlanda dikur?

 

Si ndikon afërsia (avantazhi i nearshoring) në konkurrueshmërinë e Shqipërisë, veçanërisht ndaj Italisë dhe Gjermanisë?

Psikologjikisht ndihmon, por klientët ndërkombëtarë do të jenë pragmatikë. Ata do të fokusohen te siguria e të dhënave, saktësia e lartë, siguria në dorëzim, prova konkrete të kapacitetit dhe, sigurisht, komunikimi i fortë dhe aftësitë gjuhësore në gjuhët e tyre.

 

Cilat kompetenca dhe certifikime (IFRS, ISA, ISO 27001, përputhshmëria me GDPR) janë më kritike për hyrjen në treg?

TĂ« gjitha janĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme, por do tĂ« theksoja veçanĂ«risht rĂ«ndĂ«sinĂ« ndĂ«rkombĂ«tare tĂ« sigurisĂ« sĂ« tĂ« dhĂ«nave, GDPR dhe ISO 27001. KlientĂ«t e ardhshĂ«m do t’i testojnĂ« seriozisht kĂ«to aspekte dhe do tĂ« presin kryerjen e DPIA-ve tĂ« forta (Data Protection Impact Assessments).

 

ÇfarĂ« boshllĂ«qesh ekzistojnĂ« nĂ« fuqinĂ« punĂ«tore kontabĂ«l nĂ« ShqipĂ«ri dhe si mund tĂ« adresohen ato nĂ« mĂ«nyrĂ« efikase?

Mendoj se çështja kryesore lidhet me kapacitetin fillestar dhe numrin e madh të organizatave shumë të vogla në sektor.

Kur fillova ta shqyrtoja këtë çështje në Shqipëri, mendova se mund të nevojitej një qasje inovative, duke kombinuar kapacitetin dhe aftësitë në një model Hub nën kujdesin e një PAO-je, por sigurisht mund të ketë edhe modele të tjera.

 

Cili është përfitimi potencial ekonomik për Shqipërinë nga një model i suksesshëm i eksportit të shërbimeve kontabël (punësim, të ardhura, mbajtje talentesh)?

Po e them me një fjalë, ndikimi është shumë i madh:

Në jetën time profesionale, Qendra Ndërkombëtare e Shërbimeve Financiare në Irlandë ka qenë transformuese për ndërtimin e kapaciteteve dhe ekspertizës bazë në shërbimet financiare.

Një studim i vitit 2015 identifikoi 400 kompani, me mbi 35,000 të punësuar, që administronin më shumë se 3.2 trilionë euro fonde, duke gjeneruar rreth 2 miliardë euro taksa dhe 2.3 miliardë euro paga dhe shpërblime.

 

Lexoni edhe:

TĂ« hedhĂ«sh “faturat” e EuropĂ«s; Potenciali i eksportit tĂ« shĂ«rbimeve tĂ« kontabilitetit

 

The post Si mund ta kthejë Shqipëria kontabilitetin në eksport appeared first on Revista Monitor.

↗

Frenimi i mikrofinancës, pas shtrëngimit nga Banka e Shqipërisë

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Në fillim të këtij viti, hyri në fuqi paketa e Bankës së Shqipërisë, që synonte të mbronte konsumatorët, kryesisht në raport me produktet e mikrofinancës. Në fund të vitit të parë të aplikimit të këtyre masave, përfaqësuesit e institucioneve të sektorit shprehen se, megjithëse huadhënia ka vazhduar rritjen, masat e reja kanë dhënë ndikim të dukshëm në uljen e shkallës së miratimit të kredive dhe në uljen e përfitueshmërisë së aktorëve të tregut.

 

Ersuin Shehu

Në fillim të 2025-s, nisi aplikimi i asaj që u quajt paketa e mbrojtjes konsumatore të publikut, veçanërisht në raport me produktet e mikrofinancës.

Banka e Shqipërisë miratoi disa masa që synonin të forconin kriteret e kreditimit nga institucionet mikrofinanciare, të shtonin transparencën e këtyre produkteve, por njëkohësisht edhe uli çmimin maksimal të lejuar të huave të vogla konsumatore.

Rregullorja vendosi një vlerë tavan të kësteve të kredisë në raport me të ardhurat mujore neto të huamarrësve. Vlera e raportit të shërbimit të borxhit për kreditë e dhëna nga mikrofinanca nuk duhet të tejkalojë kufirin prej 60%. Gjithashtu, një institucion financiar jobankë nuk lejohet të japë në të njëjtën kohë më shumë se dy kredi konsumatore për të njëjtin huamarrës.

Rregullat e vendosura përcaktojnë se institucioni financiar, përpara se të lidhë një kontratë kredie dhe gjatë procesit të monitorimit të kredisë në kohëzgjatjen e saj, duhet të vlerësojë aftësinë paguese dhe profilin e rrezikut të kredimarrësit, bazuar në të dhëna të mjaftueshme, të sakta dhe të përditësuara.

Institucioni financiar duhet të sigurojë të dhëna dhe informacione të nevojshme të ofruara nga vetë kredimarrësi dhe nga burime të tjera të arsyeshme të brendshme ose të jashtme të subjektit, që mund të ndikojnë aftësinë paguese të kredimarrësit, në veçanti qëndrueshmërinë e të ardhurave, historikun e pagesave, probabilitetin e ndryshimit të të ardhurave (rritjen ose rënien), si dhe të gjitha detyrimet e tjera financiare.

Në veçanti, subjekti duhet të kryejë verifikime të arsyeshme dhe të ndërmarrë hapa të nevojshëm për të verifikuar informacionin në lidhje me burimin e aftësisë paguese, në rastet e

kredimarrësve që janë të vetëpunësuar ose kanë të ardhura sezonale ose të ardhura të

tjera të parregullta. Huadhënësi duhet gjithashtu të shmangë nxitjen e vështirësive të panevojshme financiare dhe të krijimit të situatës së mbiborxhit të kredimarrësit.

Banka e Shqipërisë vendosi edhe uljen e normës maksimale efektive të interesit (NEI maksimal) për kreditë konsumatore më të vogla se 200 mijë lekë. Ky tregues ndërtohet si mesatare e normës efektive të interesit për secilin produkt dhe interval, e shtuar me një të tretën.

Sipas ndryshimeve tĂ« miratuara nga Banka e ShqipĂ«risĂ« nĂ« rregulloren “PĂ«r kredinĂ« konsumatore dhe kredinĂ« hipotekore”, norma maksimale e interesit (NEI maksimal) pĂ«r kreditĂ« konsumatore deri nĂ« vlerĂ«n e 200 mijĂ« lekĂ«ve do tĂ« jetĂ« sa mesatarja e thjeshtĂ« e normĂ«s efektive tĂ« interesit pĂ«r kredinĂ« e dhĂ«nĂ«, pa u shtuar me njĂ« tĂ« tretĂ«n.

Pjesë e ndryshimeve në rregullore ishte edhe shtimi i detyrimit për kryerjen e pagesës nga ana e konsumatorit të komisioneve të aplikuara nga subjektet në momentin e dhënies së kredisë konsumatore, duke mos lejuar shpërndarjen e këtyre kostove gjatë jetëgjatësisë së kredisë.

Për kreditë e institucioneve financiare jobanka ishte tipike aplikimi i komisioneve shumë të larta të administrimit apo disbursimit të kredisë. Në shumicën e rasteve, madje, efektin kryesor në interesin efektiv të kredisë nuk e jep interesi nominal, por pikërisht komisionet e aplikuara.

 

AMA: Rregullat e reja kanë ngadalësuar kreditimin

Brunilda Isaj, sekretare e shoqatĂ«s “Mikrofinanca Shqiptare”, shprehet pĂ«r “Monitor” se paketa e re rregullatore e BankĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ« ka ushtruar ndikim tĂ« dukshĂ«m dhe shumĂ«planĂ«sh nĂ« funksionimin e institucioneve mikrofinanciare.

Sipas saj, një nga efektet kryesore pozitive është përforcimi i standardeve të menaxhimit të rrezikut. Rregullorja kërkon analiza më të detajuara të aftësisë paguese, verifikim më rigoroz të burimeve të të ardhurave dhe dokumentim më të strukturuar. Këto kërkesa, ndonëse rrisin kompleksitetin operativ, synojnë të krijojnë një treg më të disiplinuar, të reduktojnë ekspozimet e panevojshme dhe të forcojnë mbrojtjen e klientëve më vulnerabël nga mbingarkesa me borxh.

“MegjithatĂ«, ky pĂ«rmirĂ«sim i standardeve ka ardhur me njĂ« kosto tĂ« lartĂ« operative. Institucionet qĂ« shĂ«rbejnĂ« klientĂ« me tĂ« ardhura informale ose tĂ« vĂ«shtira pĂ«r t’u dokumentuar po hasin sfida tĂ« shtuara.

Procesi i kreditimit është zgjeruar jo vetëm në kohë, por edhe në volum pune: kërkohen më shumë takime, verifikime shtesë, dhe materiale dokumentare që klientët në zonat rurale ose segmente të ulëta të të ardhurave shpesh nuk i disponojnë.

PĂ«r pasojĂ«, Ă«shtĂ« shtuar pakĂ«naqĂ«sia e klientĂ«ve dhe rritur perceptimi se marrja e njĂ« kredie Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« mĂ« e komplikuar se mĂ« parĂ«â€, thotĂ« znj. Isaj.

Sipas saj, ndikimi i rregullave të reja në ngadalësimin e kreditimit dhe ngushtimin e bazës së klientëve është i prekshëm dhe i matshëm.

Ajo thekson se, ndërsa pjesa më e madhe e kërkesave të reja synon një funksionim më të shëndetshëm të tregut, disa prej tyre kanë rezultuar më kufizuese sesa pritej.

Në veçanti, detyrimet për dokumentimin formal të të ardhurave, analizën e detajuar të shpenzimeve familjare dhe procedurat e reja të verifikimit kanë bërë që një grup i rëndësishëm klientësh tradicionalë të sektorit të mos plotësojnë më kriteret.

“Kjo ka prodhuar dy efekte kryesore: ulje tĂ« numrit tĂ« aplikimeve tĂ« kualifikuara pĂ«r kredi dhe rritje tĂ« rrezikut tĂ« rikthimit tĂ« klientĂ«ve drejt huamarrjes informale, e cila Ă«shtĂ« mĂ« e shtrenjtĂ« dhe mĂ« pak e sigurt. Si rezultat, volumi i kreditimit ka rĂ«nĂ« nĂ« nivele qĂ« nuk janĂ« tipike pĂ«r kĂ«tĂ« industri, e cila historikisht Ă«shtĂ« karakterizuar nga rritje e shpejtĂ« dhe qarkullim i lartĂ«â€, – thotĂ« ajo.

Edhe Akan Ajdini, drejtor i pĂ«rgjithshĂ«m i IuteCredit, thotĂ« pĂ«r “Monitor” se masat rregullatore tĂ« BankĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ« kanĂ« dhĂ«nĂ« ndikim nĂ« shkallĂ«n e miratimit tĂ« kredive nga institucionet e mikrofinancĂ«s.

“Paketa e re rregullatore na ka ndikuar nĂ« normĂ«n e miratimit tĂ« kredive. Sot miratohen mĂ« pak kredi nga totali i aplikimeve. Ne vlerĂ«sojmĂ« se ky tregues ka rĂ«nĂ« me afĂ«rsisht 20% krahasuar me vitin e kaluar, para miratimit tĂ« paketĂ«s rregullatore tĂ« BankĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ«. VlerĂ«sojmĂ« se aktualisht shkalla e miratimit tĂ« kredive Ă«shtĂ« nĂ« nivelin 52-53%.

Megjithatë, norma e aprovimit ndryshon në varësi të segmentit të produktit. Nëse promovojmë kredinë me këste në dyqane, që ka një klientelë më cilësore, aty norma e aprovimit është më e lartë, aty norma e aplikimit mund të jetë edhe më e lartë se 70%.

Nëse flasim për kredinë në para cash, në popullsinë e gjerë, që mund të ketë të ardhura më të ulëta dhe kredi të tjera, shkalla e miratimit është më e ulët.

Në veçanti, te moshat e reja, rreziku vlerësohet më i lartë dhe shkalla e miratimit të kredive është më e ulët. Kredia në cash në përgjithësi ka më shumë rrezik se kredia për blerjen e produkteve.

Ndikim ka dhënë sigurisht edhe kufizimi për në numrin e kredive deri në dy, që për mendimin tonë është një kufizim i pakuptimtë, sepse kjo është një gjë që rregullohet nga raporti DSTI (i borxhit ndaj të ardhurave).

Gjithsesi, duhet tĂ« sqarojmĂ« se shumĂ« pak klientĂ« kanĂ« kredi paralele. VetĂ«m 5% e klientĂ«ve tanĂ« kanĂ« mĂ« shumĂ« se njĂ« kredi”, thotĂ« z. Ajdini.

 

 

Masat e reja kanë ulur përfitueshmërinë

Analizat e Shoqatës Mikrofinanca Shqiptare tregojnë se përfitueshmëria e institucioneve mikrofinanciare është goditur në dy drejtime kryesore.

Së pari, kostot operative janë rritur për shkak të nevojës për më shumë staf të përputhshmërisë, investime në trajnime, sisteme raportimi dhe teknologji mbështetëse. Implementimi i kërkesave të reja kërkon kohë dhe burime, të cilat ndikojnë drejtpërdrejt në strukturën e shpenzimeve.

Së dyti, ulja e volumit të kredive ka çuar në reduktimin e të ardhurave nga interesat, burimi kryesor i fitimit për këtë sektor. Kombinuar me rritjen e kostove, marzhet e fitimit janë ngushtuar.

Megjithatë, znj. Isaj shprehet se në horizontin afatgjatë priten efekte pozitive.

“NĂ«se rregulloret e reja arrijnĂ« tĂ« pĂ«rmirĂ«sojnĂ« cilĂ«sinĂ« e portofolit, tĂ« reduktojnĂ« normĂ«n e kredive me probleme (NPL) dhe tĂ« forcojnĂ« disiplinĂ«n e kreditimit, 12–24 muajt e ardhshĂ«m mund tĂ« shĂ«nojnĂ« stabilizim gradual tĂ« pĂ«rfitueshmĂ«risĂ« dhe njĂ« ulje tĂ« rrezikut operacional”, thotĂ« znj. Isaj.

Sipas saj, ndryshimet rregullatore po detyrojnë institucionet mikrofinanciare të riformulojnë qasjen e tyre strategjike.

“Fokusi Ă«shtĂ« zhvendosur qartĂ« nga rritja e volumit tĂ« kredive drejt cilĂ«sisĂ« sĂ« portofolit dhe menaxhimit tĂ« kujdesshĂ«m tĂ« riskut. Segmentet e klientĂ«ve po rivlerĂ«sohen: institucionet po pĂ«rqendrohen mĂ« shumĂ« te klientĂ«t me tĂ« ardhura tĂ« qĂ«ndrueshme ose me histori mĂ« tĂ« mirĂ« pagese, duke ulur ekspozimin ndaj segmenteve mĂ« tĂ« paformalizuara.

Gjithashtu, roli i edukimit financiar po merr rëndësi të re. Institucionet po investojnë në programe që synojnë rritjen e aftësive të klientëve për të menaxhuar financat personale dhe për të kuptuar më mirë procesin e kreditimit.

Disa po eksplorojnë partneritete me kompani fintech për të integruar instrumente analitike më të avancuara dhe për të ulur kostot e pajtueshmërisë.

NĂ« tĂ«rĂ«si, rregulloret kanĂ« funksionuar si katalizator pĂ«r njĂ« transformim mĂ« konservator, mĂ« tĂ« matur dhe mĂ« tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m, duke orientuar industrinĂ« drejt njĂ« modeli mĂ« tĂ« fortĂ« dhe mĂ« tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m nĂ« afatgjatĂ«â€, – thotĂ« ajo.

Akan Ajdini, drejtor i përgjithshëm i Iute Credit, thotë se masat e vendosura nga Banka e Shqipërisë i kanë ndikuar institucionet e mikrofinancës në kuptimin e fitimit të munguar. Sipas tij, volumet e kreditimit krahasuar me vitin e kaluar janë 20% më të larta, por rritja do të kishte qenë më e madhe, në mungesë të masave të Bankës së Shqipërisë.

“Ne kemi vazhduar tĂ« rritemi, por do tĂ« rriteshim mĂ« shumĂ«, nĂ«se nuk do tĂ« kishim kĂ«to kufizime. Por, fitimet janĂ« mĂ« tĂ« ulĂ«ta krahasuar me vitin e kaluar, pĂ«r shkak tĂ« uljes sĂ« normave tĂ« interesit. Aktualisht, marzhet tona tĂ« fitimit kanĂ« rĂ«nĂ« nĂ« rreth 16%.

NĂ« tĂ«rĂ«si, aktiviteti ynĂ« Ă«shtĂ« pozitiv, sepse kĂ«rkesa Ă«shtĂ« nĂ« rritje dhe vazhdojmĂ« tĂ« japim kredi. Por, po fitojmĂ« mĂ« pak, ose tĂ« paktĂ«n kemi marzhe mĂ« tĂ« ulĂ«ta, sepse fitimet nĂ« vlerĂ« absolute lidhen edhe me volumet e kreditimit”, thotĂ« ai.

 

ËshtĂ« ndikuar edhe shpejtĂ«sia e kredidhĂ«nies

Shoqata Mikrofinanca Shqiptare vlerëson se rregulloret e reja kanë ndikuar edhe në shpejtësinë e procesit të kreditimit, megjithëse në mënyrë indirekte.

Znj. Isaj thekson se rregulloret e reja fillimisht e ngadalësojnë procesin e kreditimit për shkak të shtimit të hapave dhe kërkesave dokumentare. Por, nga ana tjetër, ajo shprehet se ato po nxisin një valë të re investimesh në digjitalizim.

“Institucionet mikrofinanciare po e kuptojnĂ« se mĂ«nyra e vetme pĂ«r tĂ« pĂ«rmbushur kĂ«rkesat rregullatore pa rritur koston nĂ« mĂ«nyrĂ« disproporcionale Ă«shtĂ« automatizimi i procedurave kyçe — nga identifikimi i klientit (KYC), te vlerĂ«simi i riskut, mbledhja e tĂ« dhĂ«nave dhe raportimi nĂ« kohĂ« reale.

Paradoksalisht, rregulloret e kanĂ« bĂ«rĂ« procesin mĂ« tĂ« ndĂ«rlikuar, por pikĂ«risht kjo po nxit modernizimin teknologjik tĂ« sektorit. NĂ« afatin mesatar, kjo pritet tĂ« sjellĂ« rritje tĂ« efikasitetit, ulje tĂ« kohĂ«s sĂ« pĂ«rpunimit dhe pĂ«rmirĂ«sim tĂ« eksperiencĂ«s sĂ« klientit”, shprehet ajo.

Z. Ajdini nga IuteCredit shprehet se në tërësi, rregulloret nuk e kanë prekur tendencën e digjitalizimit të mikrofinacës konsumatore.

Sipas tij, 98% e kontratave të kredisë në Iute firmosen me firmë elektronike, çka tregon se procesi i huadhënies është pothuajse tërësisht i digjitalizuar. Megjithatë, ai e vë theksin te mungesa e aksesit në bazat publike të të dhënave, që, sipas tij, do ta shpejtonte procesin dhe do të përmirësonte administrimin e rrezikut të kredisë.

“PĂ«r sa i takon anĂ«s operacionale, pengesa kryesore Ă«shtĂ« mungesa e aksesit nĂ« regjistrat e e-Albania. Kjo do tĂ« na mundĂ«sonte qĂ«, me miratimin e klientit, tĂ« mund ta gjeneronim vetĂ« dokumentacionin e nevojshĂ«m. Kjo do tĂ« shpejtonte procesin e kredidhĂ«nies.

MeqĂ« ka njĂ« fokus tĂ« madh tĂ« qeverisĂ« te digjitalizimi, ajo qĂ« do tĂ« ndihmonte do tĂ« ishte pikĂ«risht hapja pĂ«r institucionet financiare e bazave tĂ« tĂ« dhĂ«nave publike. Kjo do tĂ« ulte madje edhe rrezikun e kredisĂ«â€, thotĂ« z. Ajdini.

 

Statistikat e BSH tregojnë ngadalësim të fortë të kredisë nga institucionet jobanka

Statistikat e Bankës së Shqipërisë tregojnë se kreditimi i dhënë nga institucionet financiare jobanka ka pësuar ngadalësim të ndjeshëm në gjysmën e parë të vitit. Të dhënat e Bankës së Shqipërisë tregojnë se vlera e portofolit të kredisë të dhënë nga këto institucione arriti në 62.7 miliardë lekë, në rritje me vetëm 1.9% që nga fillimi i vitit dhe 2.6% krahasuar me një vit më parë.

Rritja e portofolit të kredisë ka pësuar ngadalësim të ndjeshëm, po të kemi parasysh se në fund të vitit 2024, rritja kishte qenë dyshifrore, në nivelin 10.3%.

Vlera e portofolit të kredisë të përfshirë në këtë statistikë përfshin huatë e dhëna nga të gjitha institucionet financiare jodepozituese, që nënkupton se nga klasifikimi përjashtohen bankat dhe shoqëritë e kursim-kreditit.

Klasifikimi përfshin të gjitha institucionet e tjera financiare të licencuara nga Banka e Shqipërisë dhe Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare.

Megjithatë, mes tyre vetëm institucionet financiare jobanka të huadhënies dhe mikrokredisë kanë si objekt aktiviteti kreditimin, ndaj në pjesën dërrmuese vlerësohet se ky portofol u takon atyre dhe mund të përdoret si një tregues i përafërt i ecurisë së kreditimit nga mikrofinanca.

Megjithatë, ky portofol nuk përfshin vetëm huadhënien konsumatore, por edhe huanë e dhënë për subjektet e biznesit.

Nga ana tjetër, është fakt se rritja e vrullshme e mikrokredisë konsumatore në vitet e fundit ka qenë shtysa kryesore në zgjerimin e portofolit të kredisë së institucioneve financiare jobanka.

Ndaj, ngadalësimi i rritjes së portofolit në gjysmën e parë të këtij viti mund të interpretohet, të paktën pjesërisht, si efekt i masave shtrënguese të Bankës së Shqipërisë.

 

Burimi: Banka e Shqipërisë

 

 

The post Frenimi i mikrofinancës, pas shtrëngimit nga Banka e Shqipërisë appeared first on Revista Monitor.

↗

Shpenzimet e bankave për personelin, në rritje për të pestin vit radhazi

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Shpenzimet e sektorit bankar për personelin po rriten për të pestin vit radhazi.

Sipas të dhënave nga Banka e Shqipërisë, shpenzimet për personelin gjatë 9-mujorit 2025 arritën në më shumë se 14.4 miliardë lekë, në rritje me 12% krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit 2024 dhe në nivelin më të lartë regjistruar ndonjëherë për këtë periudhë të vitit.

Të dhënat e Shoqatës Shqiptare të Bankave treguan se në fund të muajit shtator bankat raportuan 7 445 të punësuar, në rritje me 5% krahasuar me të njëjtën periudhë të një viti më parë.

Shtimi i numrit të punësuarve duket se ka ndikuar në rritjen e shpenzimeve të personelit, por megjithatë efektin më të madh po vazhdon ta japë rritja e pagave.

Sipas të dhënave të INSTAT, për tremujorin II 2025, paga mesatare bruto në sektorin financiar arriti nivelin rekord prej afërsisht 175 mijë lekësh në muaj, në rritje vjetore me 5.3%.

Procesi i konsolidimit të sektorit bankar, deri në vitin 2019, solli përkohësisht edhe një rënie të shpenzimeve të personelit. Por, në vitet pas pandemisë, ky zë i shpenzimeve i është kthyer rritjes me ritme të përshpejtuara dhe ka arritur nivelet më të larta historike.

Sektori bankar dhe financiar është përballur me trysni në rritje nga tregu i punës, sidomos në pozicionet e nivelit të ulët dhe të mesëm, duke i detyruar këto institucione të rishikojnë në rritje pagat.

Rritja e pagave sidoqoftë është mbështetur edhe nga performanca pozitive e sektorit dhe rritja e fitimeve të vitet e fundit. Bankat po vazhdojnë të shfrytëzojnë efektin e rritjes së normave të interesit, por megjithatë ky efekt gradualisht po zbehet dhe rritja e të ardhurave neto nga interesat është frenuar këtë vit.

Këta faktorë kanë sjellë edhe një ulje të fitimit. Fitimi neto i sektorit bankar për 9-mujorin 2025 arriti vlerën e 26.2 miliardë lekëve, në rënie me 6% krahasuar me të njëjtën periudhë të një viti më parë.

Në vitet e fundit, ekonomia shqiptare është përballur me rritje të ndjeshme të kostos së punës, të shkaktuar kryesisht nga tendencat negative demografike, emigracioni i të rinjve dhe konkurrenca nga tregjet e huaja në tërheqjen e forcës së specializuar të punës.

Në raportin e politikës monetare për tremujorin e katërt të vitit, Banka e Shqipërisë vlerëson se presionet e brendshme inflacioniste janë forcuar, në pasqyrim të zgjerimit të aktivitetit ekonomik, kushteve të shtrënguara në tregun e punës, si dhe rritjes së çmimit të qirave. / E.Shehu

 

Burimi: Banka e Shqipërisë

 

The post Shpenzimet e bankave për personelin, në rritje për të pestin vit radhazi appeared first on Revista Monitor.

↗

Të mësuarit si dikur, provimet me shkrim dore dhe me gojë po rikthehen

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

IA po përshpejton kundër-reagimin ndaj teknologjisë në klasat amerikane, shkruan The Economist

 

Rreth 150 vjet pĂ«rpara se Apple tĂ« shiste iPad-e pĂ«r shkollat, nĂ« vitin 1857, njĂ« profesor i Harvardit me origjinĂ« greke, Evangelinus Apostolides Sophocles, protestoi duke djegur publikisht “blue books”, broshura tĂ« reja provimesh me laps e letĂ«r, qĂ« po zĂ«vendĂ«sonin provimet me gojĂ«. Ai nuk ia doli t’i ndalonte.

Këto broshura u bënë makthi i brezave të studentëve amerikanë, derisa testet kaluan në kompjuter.

Tani, megjithatĂ«, “blue book” po rikthehet: shitjet e tyre janĂ« mĂ« shumĂ« se dyfishuar nga 2022 nĂ« 2024, sipas kompanisĂ« sĂ« tĂ« dhĂ«nave Circana. Edhe provimet me gojĂ« duket se janĂ« nĂ« prag rikthimi.

Nga shkolla e mesme deri në universitet, mësuesit po përpiqen të mbrohen nga teknologjia në klasë, e cila mundëson kopjimin dhe ushqen shpërqendrimin. Laura Lomas, profesore letërsie në Universitetin Rutgers, tani u kërkon studentëve të shkojnë të shohin një shfaqje teatri, fundi i së cilës ndryshon çdo natë, në mënyrë që ajo të kuptojë nëse kanë qenë realisht aty.

Ajo jep detyra me prezantime me gojĂ«, nĂ« vend tĂ« PowerPoint-eve mĂ« tĂ« “prekshme” nga pĂ«rdorimi i InteligjencĂ«s Artificiale (IA), dhe nuk lejon pushime nĂ« tualet gjatĂ« provimeve me “blue book”, qĂ« studentĂ«t tĂ« mos kenĂ« mundĂ«si tĂ« hedhin njĂ« sy te telefonat.

Sara Brock, mĂ«suese anglishteje nĂ« njĂ« shkollĂ« tĂ« mesme nĂ« Port Uashington, Nju Jork, u kĂ«rkon nxĂ«nĂ«sve tĂ« shkruajnĂ« ushtrimet me dorĂ« nĂ« klasĂ«. Justin Reich, drejtor i MIT Teaching Systems Lab, thotĂ« se shkolla e mesme e sĂ« bijĂ«s ka “hequr dorĂ« thuajse krejtĂ«sisht nga detyrat e shtĂ«pisĂ«, pĂ«rveç matematikĂ«s”. NxĂ«nĂ«sve u thuhet thjesht tĂ« lexojnĂ«.

 

 

Ky fenomen pritet të përhapet më tej. Në një sondazh të vitit 2023 nga Intelligent, një organizatë kërkimore, 66% e mësuesve të shkollave të mesme dhe kolegjeve thanë se po ndryshonin detyrat për shkak të ChatGPT; nga ata që po ndryshonin, 76% kërkonin ose planifikonin të kërkonin detyra të shkruara me dorë. Dhe 87% thanë se kërkonin ose planifikonin të shtonin një komponent prezantimi me gojë.

Një sondazh tjetër po atë vit nga EdWeek Research Centre gjeti se 43% e mësuesve mendojnë se nxënësit duhet të zgjidhin problemet e matematikës në klasë duke përdorur laps dhe letër, për të treguar se nuk po përdorin IA.

Dhe në një program pilot të Universitetit të Stanfordit, persona mbikëqyrës patrullojnë sallat e provimeve për të monitoruar testet.

Lufta pro dhe kundër teknologjisë në klasat amerikane po zhvillohet edhe në vende të tjera të pasura, vëren Isabel Dans Álvarez de Sotomayor, studiuese e arsimit në Universitetin e Santiago de Compostela në Spanjë.

Ndërsa vendet më të varfra nxitojnë të digjitalizohen, vendet më të pasura po kufizojnë përdorimin e teknologjisë në klasë, edhe teksa investojnë në infrastrukturë gjithnjë e më të avancuar digjitale.

Pasi fillimisht e përqafuan plotësisht teknologjinë, në vitin 2023 Suedia ndaloi përdorimin e mjeteve digjitale për fëmijët e vegjël dhe tani u jep përparësi teksteve fizike, shkrimit me dorë dhe leximit. Shkollat në Danimarkë dhe Finlandë janë në të njëjtën linjë.

Arsyeja nuk është vetëm ChatGPT dhe mundësia masive për kopje që ajo krijon. Mësuesit janë të shqetësuar edhe për shpërqendrimin masiv.

Në vitin 2025, 56% e mësuesve thanë se laptopët, tabletët ose kompjuterët janë një burim i madh i humbjes së vëmendjes, sipas një sondazhi tjetër të EdWeek Research Centre.

 

 

NĂ« Bowdoin College, njĂ« kolegj privat i arteve liberale nĂ« Maine, dekania thotĂ« se “shumĂ« pedagogĂ« e kishin shpallur klasĂ«n e tyre njĂ« hapĂ«sirĂ« pa pajisje” edhe pĂ«rpara “pĂ«rhapjes sĂ« fundit tĂ« IA”.

Kopja nuk Ă«shtĂ« gjĂ« e re, nĂ« njĂ« studim para dhjetĂ« vitesh, 87% e nxĂ«nĂ«sve tĂ« shkollave tĂ« mesme pranuan se kishin kopjuar tĂ« paktĂ«n njĂ« herĂ« muajin e mĂ«parshĂ«m, dhe studiuesit zbuluan se kjo pĂ«rqindje nĂ« fakt ka rĂ«nĂ« qĂ« atĂ«herĂ«, por “shkalla e kopjimit Ă«shtĂ« ndryshe, dukshĂ«m mĂ« e madhe” qĂ« kur u shfaq IA e avancuar, thotĂ« Reich i MIT.

“Kemi njĂ« mori intervistash me fĂ«mijĂ« qĂ« thonĂ« gjĂ«ra si: ‘NĂ« vitin e fundit tĂ« shkollĂ«s sĂ« mesme nuk bĂ«ra asnjĂ« detyrĂ« shtĂ«pie. Çdo detyrĂ« e bĂ«ra me IA.’” Universitetet nuk janĂ« mĂ« mirĂ«, thotĂ« Lomas. “NjĂ« student madje citoi njĂ« punim timin qĂ« IA e kishte sajuar nga hiçi.”

Studime rigoroze kanĂ« treguar se teknologjia nĂ« klasĂ« mund t’i ndihmojĂ« nxĂ«nĂ«sit tĂ« mĂ«sojnĂ« algjebĂ«r, por provat pĂ«r pĂ«rmirĂ«sim tĂ« rezultateve nĂ« fusha tĂ« tjera janĂ« tĂ« pakta.

Në të kundërt, përfitimet që ofron shkrimi me dorë për proceset njohëse po merr sërish vëmendje dhe respekt, edhe përtej shkencave humane.

Një mësues i shkencave kompjuterike në Hunter College High School në Nju Jork, së fundmi, riktheu shkrimin me dorë për detyrat e programimit, sepse ndihmon si në mbajtjen mend të informacionit, ashtu edhe në zhvillimin e mendimit kritik.

Por jo të gjithë që duan të rikthehen te metodat e vjetra, mund ta bëjnë këtë. Prindërit shpesh nuk mund të heqin dorë lehtësisht nga platformat e teknologjisë arsimore.

Dhe Derek Vaillant, profesor historie nĂ« Universitetin e Miçiganit, thotĂ« se edhe pse ekziston njĂ« konsensus se mĂ«suesit duhet tĂ« “kthehen te bazat” duke i dhĂ«nĂ« pĂ«rparĂ«si provimeve me laps e letĂ«r, universitetet publike tĂ« mĂ«dha nuk po ofrojnĂ« burime tĂ« mjaftueshme pĂ«r kĂ«tĂ« sfidĂ«, duke mos punĂ«suar mjaftueshĂ«m asistentĂ« mĂ«simorĂ«. AdministratorĂ«t, thotĂ« ai, “po flasin me dy gjuhĂ«.”

Mes prindërve, janë më të pasurit dhe më të arsimuarit ata që duan më pak teknologji në klasë, thotë Anne Maheux nga Universiteti i Karolinës së Veriut në Chapel Hill, e cila studion përdorimin e teknologjisë nga adoleshentët.

Një raport i Pew Research Centre në dhjetor 2024 gjeti se 58% e adoleshentëve hispanikë dhe 53% e adoleshentëve me ngjyrë raportuan se ishin pothuajse gjatë gjithë kohës në internet, krahasuar me 37% të adoleshentëve të bardhë. Hendeku digjital, vëren ajo, është përmbysur.

KĂ«to ndryshime kĂ«rkojnĂ« tĂ« rimendohet qĂ«llimi i kohĂ«s sĂ« kaluar nĂ« klasĂ«. NĂ« Hunter, njĂ« mĂ«sues i anglishtes pĂ«r klasĂ«n e 11-tĂ« caktoi pesĂ« detyra letrare pĂ«r t’u shkruar me dorĂ«, secila duke zĂ«nĂ« tĂ« gjithĂ« orĂ«n.

Në të kaluarën, kjo nuk do të konsiderohej përdorim i mirë i kohës dhe përpjekjes së mësuesit, thotë Reich.

Por sot, “ndoshta gjĂ«ja mĂ« e mirĂ« qĂ« mund tĂ« bĂ«jmĂ« nĂ« klasĂ« Ă«shtĂ« t’u japim tĂ« rinjve dhuratĂ«n e kohĂ«s sĂ« qetĂ«, pa shpĂ«rqendrime”.

The post Të mësuarit si dikur, provimet me shkrim dore dhe me gojë po rikthehen appeared first on Revista Monitor.

↗

Gjysmë bosh apo gjysmë plot

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Edhe pse tĂ« rinjtĂ« po pinĂ« mĂ« pak, industria e alkoolit vazhdon tĂ« zgjerohet. ËshtĂ« ende herĂ«t pĂ«r tĂ« shpallur fundin e pirjes sĂ« alkoolit, shkruan The Economist

 

Pubi Lucky Saint në qendër të Londrës duket si çdo lokal tjetër. Fuçitë e mëdha prej druri shërbejnë si tavolina. Banakierët hedhin birra në gota. Por ky nuk është një lokal i zakonshëm. Edhe pse alkooli është në menu, rreth 15% e shitjeve përbëhen nga Lucky Saint, marka e birrës pa alkool e vetë lokalit.

VizitorĂ«t e tjerĂ« pinĂ« me qejf kokteje dhe verĂ« pa alkool. “Disa vite mĂ« parĂ« njerĂ«zit bĂ«nin ‘pushim nga alkooli’ (dry January) vetĂ«m nĂ« janar”, thotĂ« Nate Roberts, njĂ« nga menaxherĂ«t, “por tani e praktikojnĂ« gjatĂ« gjithĂ« vitit”.

PĂ«r industrinĂ« e pijeve, kĂ«to duken si kohĂ« tĂ« vĂ«shtira. PolitikĂ«bĂ«rĂ«sit nĂ« SHBA, Britani dhe vende tĂ« tjera po pĂ«rhapin idenĂ« se “nuk ka nivel tĂ« sigurt” konsumimi tĂ« alkoolit. KonsumatorĂ«t shqetĂ«sohen se pijet alkoolike janĂ« tĂ« dĂ«mshme si pĂ«r shĂ«ndetin ashtu edhe pĂ«r xhepin, veçanĂ«risht tĂ« rinjtĂ«, tĂ« cilĂ«t pinĂ« mĂ« pak se brezat e mĂ«parshĂ«m.

Nuk Ă«shtĂ« pĂ«r t’u habitur qĂ« investitorĂ«t flasin pĂ«r “kohĂ«n e duhanit”: sipas raporteve tĂ« raportit çmim/fitim, tre nga prodhuesit mĂ« tĂ« mĂ«dhenj tĂ« pijeve alkoolike, Diageo, Pernod Ricard dhe RĂ©my Cointreau, vlerĂ«sohen mĂ« pak se kompania British American Tobacco. Lista e shqetĂ«simeve Ă«shtĂ« e gjatĂ«, por gota Ă«shtĂ« mĂ« plot nga sa duket.

Le të fillojmë me shqetësimet në rritje për shëndetin. Vitin e kaluar, Organizata Botërore e Shëndetësisë e përfshiu alkoolin në të njëjtën kategori me duhanin, lëndët djegëse fosile dhe ushqimet ultra të përpunuara si ndër shkaqet kryesore të sëmundjeve jo të transmetueshme në Europë.

Më pas, Zyra e Kirurgut të Përgjithshëm të SHBA-së publikoi një udhëzim zyrtar, duke theksuar lidhjet midis konsumit të alkoolit dhe kancerit.

Konsumatorët duket se po e marrin seriozisht: në një sondazh të fundit të Gallup mes të rriturve amerikanë, vetëm 54% e të anketuarve thanë se pinin alkool, përqindja më e ulët që kompania ka regjistruar në pothuajse 90 vjet. Shumica mendonin se edhe një ose dy gota në ditë janë të dëmshme për shëndetin.

Faktorët ekonomikë gjithashtu kanë ndikuar në rënien e dy tregjeve më të mëdha të alkoolit. Në Kinën me rritje të ngadaltë, njerëzit po shpenzojnë më pak për gjithçka, nga çantat e shtrenjta deri te netët jashtë.

NĂ« AmerikĂ«, tarifat e vendosura nga presidenti Donald Trump e kanĂ« bĂ«rĂ« konjakun dhe birrĂ«n Guinness mĂ« tĂ« shtrenjta pĂ«r import. Diageo (qĂ« prodhon Guinness) vlerĂ«son se tarifat e reja do t’i kushtojnĂ« rreth 200 milionĂ« dollarĂ« nĂ« vit dhe ka hequr dorĂ« nga objektivi i saj pĂ«r rritjen e shitjeve, pjesĂ«risht pĂ«r shkak tĂ« pasigurisĂ« mbi politikat tregtare.

Konkurrenti më i vogël, Rémy Cointreau, pret një ndikim prej 30 milionë eurosh nga kombinimi i tarifave të reja dhe masave antidumping të Kinës.

 

 

Të dhënat e firmës kërkimore IWSR tregojnë se vëllimi i konsumit të alkoolit në nivel global ka rënë që nga periudha e pandemisë, kur shumë njerëz pinin për të kaluar kohën (shih grafikun 1). Konsumi i birrës ka mbetur pothuajse i pandryshuar për pesë vjet; ai i verës dhe i pijeve të forta ka shënuar rënie.

MegjithatĂ«, industria Ă«shtĂ« larg “tharjes”. Shpenzimet pĂ«r pije alkoolike kanĂ« vazhduar tĂ« rriten. Çmimet janĂ« rritur mĂ« ngadalĂ« se inflacioni i pĂ«rgjithshĂ«m, por njerĂ«zit po zhvendosen drejt pijeve mĂ« tĂ« shtrenjta.

Sipas IWSR, këtë vit pritet të shpenzohen rreth 1.2 trilionë dollarë për pije alkoolike. Dhe megjithëse konsumatorët në Perëndim janë më të përmbajtur, ata në tregjet në zhvillim po bëhen më të etur. Disa analistë tashmë e shohin këtë si një mundësi blerjeje për aksionet e kompanive të alkoolit.

 

 

Supozimi se prirja drejt maturisë në SHBA dhe Perëndim do të përhapet në gjithë botën duket i dyshimtë. Vlerësimet e Deutsche Bank sugjerojnë se konsumimi i alkoolit po rritet në disa tregje në zhvillim, përfshirë Indinë, Afrikën e Jugut dhe Brazilin (shih grafikun 2).

Këto janë vende me popullsi të mëdha dhe klasa të mesme gjithnjë e më të pasura. Trevor Stirling nga Bernstein, një ndërmjetës financiar, thotë se në kompanitë e mëdha të birrës si AB InBev dhe Carlsberg, tregjet në zhvillim kontribuuan me mbi 65% të fitimeve operative në vitin financiar të fundit. Në vitin 2025, çmimi i aksioneve të AB InBev është rritur me 11%, ndërsa ai i Carlsberg, me 16%.

Në Perëndim, industria është shqetësuar se të rinjtë po pinë më pak se brezat e mëparshëm. Por, sipas Marcel Marcondes, drejtor i marketingut në AB InBev, kjo ishte një pasojë afatshkurtër e pandemisë, e cila e bëri të vështirë shoqërimin, si dhe e tregut të dobët të punës, që i la të rinjtë pa para.

NĂ« njĂ« sondazh tĂ« IWSR, pĂ«rqindja e anĂ«tarĂ«ve tĂ« brezit Z, mbi moshĂ«n ligjore pĂ«r tĂ« pirĂ«, qĂ« thanĂ« se kishin konsumuar alkool gjatĂ« gjashtĂ« muajve tĂ« fundit, u rrit nĂ« 73% nĂ« mars, nga 66% dy vjet mĂ« parĂ«. Marcondes beson se ky brez “po rritet pak mĂ« vonĂ« se prindĂ«rit e tyre, mosha 25 Ă«shtĂ« si 21 dikur, kur tĂ« rinjtĂ« fillonin tĂ« pinin”, shton ai.

Në vend që të heqin dorë krejtësisht nga alkooli, njerëzit po pinë ndryshe. Koktejet e gatshme po shiten me shpejtësi në supermarket. Analiza e Deutsche Bank tregon se konsumi për person i pijeve të forta ka rënë në shumicën e tregjeve gjatë pesë viteve të fundit, por për pijet e gatshme (që kombinojnë alkool me pije të ëmbla) po ndodh e kundërta.

Julian BraithĂ«aite, drejtues i International Alliance for Responsible Drinking, njĂ« organizatĂ« jofitimprurĂ«se e financuar nga industria, beson se disa njerĂ«z “po pinĂ« mĂ« pak, por mĂ« mirĂ«â€. Mendoni pĂ«r hipsterĂ«t e rinj qĂ« shijojnĂ« birra artizanale ose verĂ« natyrale.

Ka edhe fitime nga ata që nuk pinë fare. Markat e mëdha kanë investuar fort në versionet pa alkool: Heineken 0.0 sponsorizon garat e Formula 1, ndërsa Guinness 0.0 mbështet turneun e Six Nations në ragbi.

Sipas parashikimeve të firmës kërkimore Euromonitor, shitjet globale të birrës pa alkool dhe me përmbajtje të ulët alkooli do të arrijnë në 28.6 miliardë dollarë këtë vit, më shumë se 11% më tepër se në 2024. Dhe në Lucky Saint në Londër, klientët paguajnë 6.70 paund për një gotë birrë pa alkool, gati po aq sa për versionin tradicional.

 

The post Gjysmë bosh apo gjysmë plot appeared first on Revista Monitor.

❌