Pavarësisht pasigurive dhe luhatjeve në tregjet financiare globale, Trusti Pensional i Kosovës pritet ta mbyllë vitin 2025 në pozitivisht.
KĂ«shtu ka deklaruar Emanuel Bajra, kryesues i Bordit tĂ« Trustit, nĂ« âPĂ«rballje Podcastâ, duke theksuar se fondi Ă«shtĂ« ndĂ«rtuar pĂ«r tâi pĂ«rballuar pikĂ«risht periudhat e paqĂ«ndrueshme nĂ« tregje.
Bajra sqaroi se fondi pensional nuk duhet parë si investim afatshkurtër dhe se rëniet ditore apo mujore nuk e përcaktojnë të ardhmen financiare të kontribuuesve.
âFondi pensional nuk Ă«shtĂ« investim pĂ«r sot e nesĂ«r. ĂshtĂ« investim pĂ«r pensionimin. Luhatjet e sotme nuk e rrezikojnĂ« tĂ« ardhmen e kontribuuesveâ, tha ai shkruan Telegrafi.
Sipas BajrĂ«s, gjatĂ« vitit 2025 Trusti Ă«shtĂ« pĂ«rballur me disa luhatje nĂ« tregje, por falĂ« menaxhimit aktiv dhe diversifikimit tĂ« investimeve ka arritur tâi absorbojĂ« goditjet pa rrezikuar stabilitetin e fondit.
âNe i kemi pĂ«rballuar luhatjet shumĂ« mirĂ«. Kemi alokuar dhe rialokuar kapitalin aty ku kemi parĂ« rĂ«nie dhe aty ku kemi parĂ« mundĂ«si pĂ«r kthimâ, theksoi Bajra.
Ai shtoi se strategjia e investimeve është ndërtuar mbi parimin e sigurisë maksimale për kontribuuesit, duke mos e ekspozuar fondin ndaj rrezikut të panevojshëm, por duke shfrytëzuar mundësitë që krijohen në tregjet globale.
âNatyra e fondeve pensionale nuk Ă«shtĂ« si e investitorĂ«ve privatĂ«. Ajo kĂ«rkon durim dhe planifikim afatgjatĂ«â, u shpreh ai.
Bajra theksoi se Trusti ka investuar në mënyrë të diversifikuar, përfshirë edhe në sektorin e mbrojtjes, me qëllim të ruajtjes së vlerës dhe rritjes graduale të kthimit.
Në fund, Bajra e cilësoi fondin pensional të Kosovës si një arritje institucionale, duke vënë në pah disiplinën e kontribuuesve dhe menaxhimin profesional ndër vite.
âKosova sot ka njĂ« fond pensional gati katĂ«r miliardĂ« eurosh. Kjo Ă«shtĂ« storie suksesi dhe meritĂ« e kontribuuesve dhe e menaxhimit institucionalâ, pĂ«rfundoi Bajra./Telegrafi/.
Viti 2025 ka shĂ«nuar njĂ« ndryshim tĂ« thellĂ« nĂ« rendin gjeopolitik dhe ekonomik global, veçanĂ«risht pas rikthimit tĂ« Donald Trump nĂ« ShtĂ«pinĂ« e BardhĂ« si president i Shteteve tĂ« Bashkuara tĂ« AmerikĂ«s. KĂ«shtu tha nĂ« âPĂ«rballje Podcastâ, eksperti i tregjeve financiare ndĂ«rkombĂ«tare, Emanuel Bajra, i cili vlerĂ«son se nuk ka pasur vetĂ«m ndryshim administrate, por edhe ndryshim doktrine politike dhe ekonomike.
âMe ardhjen e presidentit Trump, u ndryshua doktrina politike dhe ekonomike e Shteteve tĂ« Bashkuara. Brenda njĂ« kohe shumĂ« tĂ« shkurtĂ«r u nĂ«nshkruan qindra urdhra ekzekutivĂ« qĂ« krijuan perceptimin e njĂ« Amerike qĂ« po ndryshon rrĂ«njĂ«sishtâ, tha Bajra, shkruan Telegrafi.
Sipas tij, këto zhvillime janë reflektuar drejtpërdrejt në marrëdhëniet transatlantike dhe në fragmentimin e tregut evropian, i cili mbetet tregu më i madh dhe më i lakmueshëm konsumator në botë.
âAmerikĂ«s nuk i konvenon njĂ« EvropĂ« e bashkuar si njĂ«si e vetme tregtare. Kostoja e rikthimit tĂ« AmerikĂ«s si superfuqi e vetme po paguhet kryesisht nga Evropaâ, theksoi ai.
Katër luhatjet kryesore në tregjet globale financiare gjatë 2025-së
Bajra thotë se kanë ndodhur katër luhatje të mëdha që kanë goditur tregjet financiare globale gjatë vitit 2025, me theks të veçantë në sektorin teknologjik dhe politikat tarifore amerikane.
âKemi pasur katĂ«r luhatje serioze nĂ« tregjet globale. Ato erdhĂ«n si kombinim i gjeopolitikĂ«s, tarifave amerikane dhe goditjes sĂ« sektorit tĂ« teknologjisĂ«â, shpjegoi ai.
Foto: Floriana Alija
Sipas tij, rënia e besimit në kompanitë e mëdha teknologjike, frika nga inteligjenca artificiale dhe reagimet emocionale të investitorëve krijuan pasiguri të theksuar, por pa shkaktuar kolaps sistemik.
âInvestitorĂ«t reagojnĂ« shumĂ« shpejt. Kur kapitali tĂ«rhiqet, bie konfidenca dhe krijohet panik, por tregjet kanĂ« treguar rikuperim gradualâ, tha Bajra nĂ« âPĂ«rballje Podcastâ me kryeredaktorin e Telegrafit, Muhamet Hajrullahu.
2026- vit më i nxehtë dhe pritjet për Trustin Pensional të Kosovës
Duke folur për vitin 2026, Bajra paralajmëron se pritet të jetë edhe më i tensionuar, si në aspektin gjeopolitik ashtu edhe në tregjet financiare, për shkak të konsolidimit të pushtetit të Trumpit dhe vendimeve ekonomike që priten nga administrata amerikane.
âViti 2026 do tĂ« jetĂ« edhe mĂ« i nxehtĂ«. Amerika Ă«shtĂ« superfuqi dhe çdo vendim i saj reflektohet globalishtâ, tha ai.
Sa i përket Trustit Pensional të Kosovës, ku Bajra është kryesues i bordit, thotë se pavarësisht luhatjeve të tregut, fondi mbetet stabil dhe me kthim pozitiv.
âFondi pensional nuk Ă«shtĂ« investim pĂ«r sot e nesĂ«r. ĂshtĂ« investim pĂ«r pensionimin. Luhatjet afatshkurtra nuk e rrezikojnĂ« tĂ« ardhmen e kontribuuesveâ, theksoi ai.
Sipas Bajrës, viti 2025 pritet të mbyllet pozitivisht për fondin, ndërsa diversifikimi i investimeve dhe menaxhimi profesional kanë garantuar siguri dhe rritje afatgjatë.
âKosova ka njĂ« fond pensional gati katĂ«r miliardĂ« eurosh. Kjo Ă«shtĂ« storie suksesi dhe meritĂ« e kontribuuesve dhe e menaxhimit institucionalâ, pĂ«rfundoi Bajra. /Telegrafi/
Dezinformimi gjatë fushatave zgjedhore në Kosovë po bëhet gjithnjë e më i sofistikuar, ndërsa rrjetet sociale dhe inteligjenca artificiale po e vështirësojnë dallimin mes lajmit të verifikuar dhe përmbajtjeve të rreme.
KĂ«shtu u tha nĂ« episodin e pestĂ« tĂ« âPĂ«rballje Podcastâ, ku GetoarbĂ« Mulliqi nga Asociacioni i GazetarĂ«ve tĂ« KosovĂ«s dhe Festim Rizanaj nga HIBRID.info folĂ«n pĂ«r rreziqet qĂ« dezinformimi paraqet pĂ«r integritetin medial dhe proceset demokratike.
Mulliqi theksoi se, pavarësisht përgatitjes së gazetarëve, qytetarët mbeten të cenueshëm për shkak të mungesës së edukimit medial.
âGazetarĂ«t dinĂ« tâi demantojnĂ« dezinformatat, por qytetarĂ«t mbesin tĂ« pambrojtur pa edukim medial,â tha ajo shkruan Telegrafi.
Mediat sociale po e dĂ«mtojnĂ« autoritetin e medias profesionale dhe kanĂ« krijuar njĂ« âmjegull informativâ, ku qytetarĂ«t pĂ«rballen çdo ditĂ« me pĂ«rmbajtje tĂ« pakontrolluara, pĂ«rfshirĂ« dezinformata qĂ« intensifikohen sidomos gjatĂ« fushatave zgjedhore.
KĂ«shtu u shpreh Festim Rizanaj, hulumtues nĂ« platformĂ«n HIBRID.info, nĂ« episodin e pestĂ« tĂ« âPĂ«rballje Podcastâ, duke folur pĂ«r gjetjet nga monitorimi i dezinformimit nĂ« periudha zgjedhore.
Sipas Rizanajt, me shfaqjen e mediave sociale, secili ka mundĂ«si tĂ« hapĂ« faqe apo llogari dhe tĂ« shpĂ«rndajĂ« informacione, shpesh tĂ« emĂ«rtuara me prapashtesa si âinfoâ apo âgazetaâ, duke krijuar pĂ«rshtypjen e rreme tĂ« burimeve mediatike.
âKjo ia ka marrĂ« autoritetin medias kredibile dhe gazetarisĂ« profesionale, duke krijuar mjegull informativ nĂ« rrjete sociale,â tha Rizanaj shkruan Telegrafi.
Ai theksoi se sot shumica e qytetarëve informohen kryesisht përmes mediave sociale, ku qarkullojnë lloj-lloj informacionesh, përfshirë edhe dezinformata, gjë që e ka rritur nevojën për platforma të verifikimit të fakteve dhe për media profesionale e kredibile.
Dezinformimi gjatë fushatave dhe përdorimi i AI
Rizanaj tha se gjatë fushatave zgjedhore hapen qindra faqe, kanale dhe llogari të reja që shpërndajnë përmbajtje manipuluese, duke filluar nga deklarata të vjetra të ripublikuara, imazhe të edituara e video të prera, deri te përmbajtje të gjeneruara me inteligjencë artificiale.
âSĂ« fundmi kemi identifikuar video tĂ« gjeneruara me inteligjencĂ« artificiale, tĂ« cilat improvizohen si intervista tĂ« mediave kosovare pĂ«r tâi dhĂ«nĂ« legjitimitet pĂ«rmbajtjes sĂ« rreme", tha ai, transmeton Telegrafi.
Foto: Ridvan Slivova
Sipas Rizanajt, këto përmbajtje synojnë të ndikojnë drejtpërdrejt në perceptimin e audiencës dhe të votuesve, duke e bërë verifikimin e informacionit edhe më të domosdoshëm.
Duke folur për gjetjet e raportit të fundit të HIBRID.info, Rizanaj tha se mediat ruse, si Russia Today dhe Sputnik, operojnë në Ballkanin Perëndimor kryesisht në gjuhën serbe, me synim arritjen e një audience sa më të gjerë.
âNarrativat e kĂ«tyre mediave amplifikohen nga tabloidet dhe mediat e afĂ«rta me pushtetin nĂ« Serbi dhe mĂ« pas arrijnĂ« te komuniteti serb nĂ« KosovĂ«â, tha ai.
Sipas Rizanajt, target audienca e këtyre mediave mbetet komuniteti serb, i cili vazhdon të informohet kryesisht nga tabloidet serbe, duke mos pasur alternativa të tjera të besueshme.
âKĂ«to narrativa riciklohen vazhdimisht dhe shpĂ«rndahen si informacione tĂ« besueshme, ndonĂ«se kanĂ« agjendĂ« tĂ« qartĂ« politike,â theksoi ai. /Telegrafi/
Mungesa e edukimit medial dhe ndryshimi i shpejtë i mënyrës se si qytetarët informohen po e bëjnë shoqërinë kosovare gjithnjë e më të cenueshme ndaj dezinformimit, veçanërisht gjatë fushatave zgjedhore.
KĂ«shtu u tha nĂ« episodin e pestĂ« tĂ« âPĂ«rballje Podcastâ( Integriteti Medial dhe Demokracia nĂ« KosovĂ«) ku GetoarbĂ« Mulliqi, drejtoreshĂ« e Asociacionit tĂ« GazetarĂ«ve tĂ« KosovĂ«s (AGK), foli pĂ«r rolin e organizatĂ«s, sfidat aktuale tĂ« mjedisit informativ dhe nevojĂ«n pĂ«r edukim medial tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m.
Mulliqi theksoi se roli i AGK-së është zgjeruar përtej mbrojtjes së gazetarëve, duke përfshirë edhe mbrojtjen e lirisë së shprehjes dhe integritetit të informacionit.
âAGK-ja Ă«shtĂ« themeluar si organizatĂ« qĂ« i mbron tĂ« drejtat e gazetarĂ«ve, por roli ynĂ« Ă«shtĂ« zgjeruar edhe nĂ« mbrojtjen e lirisĂ« sĂ« shprehjes dhe luftimin e fenomeneve qĂ« e dĂ«mtojnĂ« integritetin e profesionit,â tha Mulliqi shkruan Telegrafi.
Ajo përmendi trajnime, akademi, punëtori dhe vizita studimore si pjesë të aktiviteteve të vazhdueshme të AGK-së për ngritjen e kapaciteteve profesionale të gazetarëve.
Foto: Ridvan Slivova
Ajo shtoi se ciklet e shpeshta zgjedhore e kanë bërë dezinformimin një fenomen të vazhdueshëm në diskursin publik.
Drejtoresha e AGK-së vlerësoi se gazetarët, falë trajnimeve, janë më të përgatitur për të demantuar dezinformatat, por problemi kryesor mbetet mungesa e edukimit medial te publiku.
âGazetarĂ«t kanĂ« ditur si tâi pĂ«rgĂ«njeshtrojnĂ« dezinformatat, por kur pĂ«rballen me qytetarĂ«t, shihet qartĂ« mungesa e edukimit mediatik,â tha Mulliqi.
Sipas saj, qytetarët shpesh nuk arrijnë të dallojnë mes një lajmi të verifikuar dhe përmbajtjeve mashtruese që qarkullojnë në rrjete sociale.
Mulliqi theksoi se lufta kundër dezinformimit nuk mund të fitohet pa e bërë edukimin medial pjesë të sistemit arsimor.
âNe nuk kemi shkop magjik pĂ«r ta zgjidhur kĂ«tĂ« problem. Edukimi medial duhet tĂ« institucionalizohet dhe tĂ« fillojĂ« qĂ« nĂ« moshĂ« tĂ« hershme,â tha ajo.
Ajo theksoi se zhvillimi i të menduarit kritik është mburoja më e fortë ndaj dezinformimit, sidomos në një kohë kur inteligjenca artificiale e ka vështirësuar edhe më shumë dallimin mes të vërtetës dhe të pavërtetës./Telegrafi/
Dezinformimi gjatë fushatave zgjedhore në Kosovë mbetet një rrezik serioz për integritetin medial dhe proceset demokratike, ndërsa format e tij po bëhen gjithnjë e më të sofistikuara, veçanërisht përmes mediave sociale dhe përdorimit të inteligjencës artificiale.
KĂ«shtu u tha nĂ« episodin e pestĂ« tĂ« serisĂ« âPĂ«rballje Podcastâ ( Integriteti Medial dhe Demokracia nĂ« KosovĂ«), ku u diskutua roli i organizatave tĂ« shoqĂ«risĂ« civile nĂ« luftĂ«n kundĂ«r dezinformimit, me fokus tĂ« veçantĂ« periudhĂ«n zgjedhore.
Në këtë episod të ftuar ishin Getoarbë Mulliqi, drejtoreshë e Asociacionit të Gazetarëve të Kosovës (AGK), dhe Festim Rizanaj, hulumtues në platformën HIBRID.
Ajo nënvizoi se AGK-ja, përveç mbrojtjes së gazetarëve, ka zgjeruar rolin e saj edhe në mbrojtjen e lirisë së shprehjes dhe integritetit të informacionit, përmes trajnimeve, akademive dhe bashkëpunimit me platforma të verifikimit të fakteve.
Foto: Ridvan Slivova
âGazetarĂ«t kanĂ« qenĂ« tĂ« pĂ«rgatitur pĂ«r tâi demantuar dezinformatat, por problemi kryesor Ă«shtĂ« mungesa e edukimit mediatik te qytetarĂ«t,â theksoi ajo.
Sipas Mulliqit, mungesa e edukimit medial në sistemin arsimor dhe shfaqja e portaleve të përkohshme gjatë fushatave e bëjnë mjedisin informativ edhe më të brishtë.
NdĂ«rsa hulumtuesi nga HIBRID, Festim Rizanaj, tha se mediat sociale kanĂ« ulur autoritetin e medias profesionale dhe kanĂ« krijuar njĂ« âmjegull informativâ.
âSot shumica e njerĂ«zve informohen pĂ«rmes mediave sociale, ku qarkullojnĂ« lloj-lloj informacionesh, pĂ«rfshirĂ« edhe dezinformata,â tha Rizanaj nĂ« âPĂ«rballje Podcastâ me kreyredaktorin e Telegrafit Muhamet Hajrullahu.
Ai paralajmëroi se gjatë fushatave zgjedhore hapen qindra faqe dhe llogari që shpërndajnë përmbajtje të rreme, përfshirë deklarata të vjetra, imazhe të manipuluara dhe video të gjeneruara me inteligjencë artificiale.
âSĂ« fundmi kemi edhe video tĂ« krijuara me inteligjencĂ« artificiale, tĂ« cilat imitojnĂ« intervista tĂ« mediave kosovare pĂ«r tâi dhĂ«nĂ« legjitimitet pĂ«rmbajtjes sĂ« rreme,â shtoi ai.
Narrativa nga mediat ruse dhe serbe
Rizanaj prezantoi edhe gjetjet e hulumtimeve të fundit të HIBRID.info, duke theksuar ndikimin e mediave ruse dhe serbe në hapësirën informative të Ballkanit Perëndimor.
âNarrativat e Russia Today dhe Sputnik nĂ« gjuhĂ«n serbe amplifikohen nga tabloidet nĂ« Serbi dhe arrijnĂ« te komuniteti serb nĂ« KosovĂ«,â tha ai.
Sipas tij, këto narrativa shpesh e paraqesin Listën Serbe si të vetmen alternativë politike për serbët në Kosovë, ndërsa institucionet e Kosovës dhe kryeministrin në detyrë si kërcënim për mbijetesën e tyre.
Foto: Ridvan Slivova
Thirrje për edukim medial
Të dy panelistët u pajtuan se zgjidhja afatgjate nuk qëndron vetëm te demantimi i dezinformatave, por te edukimi medial i qytetarëve.
âNe nuk kemi shkop magjik pĂ«r ta zgjidhur problemin, por edukimi medial duhet tĂ« institucionalizohet,â tha Mulliqi.
Ndërsa Rizanaj theksoi rëndësinë e orientimit të publikut drejt mediave kredibile.
âMedia serioze kanĂ« ekipe, burime dhe verifikim. Faqet nĂ« rrjete sociale me prapashtesa âinfoâ apo âgazetaâ nuk janĂ« domosdoshmĂ«rish media,â tha ai.
Diskutimi u mbyll me thirrje për bashkëpunim më të madh ndërmjet mediave tradicionale, organizatave të shoqërisë civile dhe platformave të fakt-checking-ut, për të mbrojtur integritetin e informacionit dhe proceset demokratike në Kosovë./Telegrafi/.
Ky Ă«shtĂ« episodi i pestĂ« i serisĂ« âPĂ«rballje Podcastâ ( Integriteti Medial dhe Demokracia nĂ« KosovĂ«), qĂ« synon tĂ« nxisĂ« debat pĂ«r rolin e mediave, sfidat e besueshmĂ«risĂ« dhe ndikimin e dezinformimit gjatĂ« fushatave zgjedhore nĂ« KosovĂ«. /Telegrafi/
NĂ« kuadĂ«r tĂ« programit âMbĂ«shtetje pĂ«r fuqizimin e menaxhimit tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m dhe shumĂ«qĂ«llimor tĂ« pyjeve pĂ«r tĂ« pĂ«rmirĂ«suar jetesĂ«n nĂ« vendet rurale dhe pĂ«r tĂ« adresuar ndryshimin klimatik nĂ« KosovĂ«â, tĂ« zbatuar nga Organizata e Kombeve tĂ« Bashkuara pĂ«r Ushqim dhe BujqĂ«si - FAO me mbĂ«shtetje nga Bashkimi Evropian dhe Suedia, Ă«shtĂ« publikuar episodi i pestĂ« i serisĂ« sĂ« podcasteve âDuaj e Ruaj Pyjetâ.
Përdorimi i sistemeve digjitale për menaxhimin e pyjeve ka ndikuar drejtpërdrejt në rritjen e transparencës, përmirësimin e monitorimit dhe forcimin e qeverisjes mjedisore në Kosovë.
Ajo theksoi se digjitalizimi ndihmon edhe në harmonizimin e legjislacionit pyjor me standardet evropiane dhe në forcimin e bashkëpunimit ndërinstitucional.
Ajo theksoi se teknologjia mundëson monitorim më efikas të gjendjes së pyjeve.
âMonitorimi pĂ«rmes imazheve satelitore dhe GIS-it mundĂ«son analiza nĂ« kohĂ« reale mbi ndryshimet e mbulesĂ«s pyjore,â u shpreh ajo.
Ky podcast Ă«shtĂ« pjesĂ« e serisĂ« sĂ« podcasteve tĂ« programit âMbĂ«shtetje pĂ«r fuqizimin e menaxhimit tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m dhe shumĂ«qĂ«llimor tĂ« pyjeve pĂ«r tĂ« pĂ«rmirĂ«suar jetesĂ«n nĂ« vendet rurale dhe pĂ«r tĂ« adresuar ndryshimin klimatik nĂ« KosovĂ«â, tĂ« zbatuar nga Organizata e Kombeve tĂ« Bashkuara pĂ«r Ushqim dhe BujqĂ«si â FAO. Video Ă«shtĂ« prodhuar me mbĂ«shtetjen financiare tĂ« Bashkimit Evropian dhe SuedisĂ«. PĂ«rmbajtja e saj nuk pasqyron domosdoshmĂ«rish pikĂ«pamjet e Bashkimit Evropian dhe SuedisĂ«./Telegrafi/.
Pyjet e Kosovës përbëjnë rreth 45 për qind të territorit të vendit, ndërsa një pjesë e konsiderueshme e tyre ndodhet brenda zonave të mbrojtura, përfshirë rezervatet strikte, parqet kombëtare dhe peizazhet e mbrojtura.
KĂ«shtu u tha nĂ« kuadĂ«r tĂ« serisĂ« sĂ« podcasteve qĂ« pasqyrojnĂ« rezultatet e programit âMbĂ«shtetje pĂ«r fuqizimin e menaxhimit tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m dhe shumĂ«qĂ«llimor tĂ« pyjeve pĂ«r tĂ« pĂ«rmirĂ«suar jetesĂ«n nĂ« vendet rurale dhe pĂ«r tĂ« adresuar ndryshimin klimatik nĂ« KosovĂ«â, tĂ« zbatuar nga Organizata e Kombeve tĂ« Bashkuara pĂ«r Ushqim dhe BujqĂ«si - FAO me mbĂ«shtetje nga Bashkimi Evropian dhe Suedia.
NĂ« episodin e pestĂ« tĂ« serisĂ« sĂ« podcasteve âDuaj e Ruaj Pyjetâ mysafire ishte Nexhmije Kamberi, zyrtare pĂ«r biodiversitet nĂ« AgjencinĂ« pĂ«r Mbrojtjen e Mjedisit tĂ« KosovĂ«s, e cila tha se pyjet nĂ« zonat e mbrojtura kanĂ« rĂ«ndĂ«si tĂ« veçantĂ« pĂ«r ekosistemin.
âPyjet brenda kĂ«tyre zonave karakterizohen me biodiversitet shumĂ« tĂ« pasur dhe kanĂ« rol tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m nĂ« ruajtjen e stabilitetit ekologjik, mbrojnĂ« burimet ujore dhe ndikojnĂ« nĂ« mikroklimĂ«,â u shpreh Kamberi shkruan Telegrafi.
Sipas Kamberit, pavarësisht statusit ligjor, gjendja e pyjeve në zonat e mbrojtura vazhdon të jetë problematike.
âSa i pĂ«rket gjendjes sĂ« pyjeve nĂ« zonat e mbrojtura, gjendja Ă«shtĂ« ende sfiduese,â tha ajo.
Ajo theksoi se kërcënimet kryesore lidhen me aktivitetet ilegale dhe faktorët klimatikë.
âNĂ« radhĂ« tĂ« parĂ«, prerjet e pakontrolluara mbesin shqetĂ«sim kryesor, sepse shkaktojnĂ« reduktimin e biodiversitetit,â theksoi Kamberi transmeton Telegrafi.
âZjarret janĂ« gjithashtu problematikĂ«, ndĂ«rsa ndryshimet klimatike ndikojnĂ« negativisht pĂ«rmes rritjes sĂ« temperaturave dhe paraqitjes sĂ« thatĂ«sisĂ«, qĂ« mundĂ«son shfaqjen e parazitĂ«ve dhe dĂ«mtuesve,â shtoi ajo.
Kamberi vuri në pah edhe ndikimin e ndërtimeve infrastrukturore.
âNdĂ«rtimet infrastrukturore qĂ« po ndodhin nĂ« zonat e mbrojtura ndikojnĂ« nĂ« defragmentimin e habitateve dhe zvogĂ«lojnĂ« sipĂ«rfaqet pyjore,â tha ajo.
Duke folur për menaxhimin e qëndrueshëm të pyjeve, Kamberi theksoi rëndësinë e bashkëpunimit ndërinstitucional.
âBashkĂ«punimi Ă«shtĂ« jashtĂ«zakonisht i rĂ«ndĂ«sishĂ«m, sepse mundĂ«son shkĂ«mbimin e njohurive dhe pĂ«rmirĂ«simin e gjendjes nĂ« terren,â u shpreh ajo.
Ajo vlerësoi edhe sistemet digjitale të të dhënave për pyje të prezantuara nga programi i FAO-s.
âSistemet digjitale lehtĂ«sojnĂ« koordinimin institucional dhe rrisin transparencĂ«n, duke bĂ«rĂ« tĂ« mundur qasjen e publikut dhe institucioneve nĂ« tĂ« dhĂ«na tĂ« verifikuara,â tha Kamberi.
âAto pĂ«rmirĂ«sojnĂ« monitorimin e pyjeve pĂ«rmes analizave nĂ« kohĂ« reale, duke pĂ«rdorur imazhe satelitore dhe GIS,â shtoi ajo.
Kamberi përmendi edhe shembuj konkretë të bashkëpunimit ndërinstitucional dhe ndërkombëtar.
âNjĂ« shembull konkret Ă«shtĂ« ripyllĂ«zimi nĂ« KomunĂ«n e Dragashit, i mbĂ«shtetur nga FAO, i cili ka ndikuar pozitivisht nĂ« gjendjen e ekosistemeve pyjore,â tha ajo.
âPo ashtu, falĂ« bashkĂ«punimit institucional dhe angazhimit tĂ« vullnetarĂ«ve, Ă«shtĂ« arritur tĂ« parandalohet dhe menaxhohet zjarri nĂ« rajonin e PrevallĂ«s,â shtoi Kamberi.
Në mesazhin përmbyllës, Kamberi theksoi rëndësinë e pyjeve për jetën dhe shëndetin publik.
âMjedisi natyror, biodiversiteti dhe pyjet janĂ« pasuri e jashtĂ«zakonshme e vendit tonĂ« dhe ruajtja e tyre Ă«shtĂ« pĂ«rgjegjĂ«si e pĂ«rbashkĂ«t e tĂ« gjithĂ« neve. Pyjet janĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme pĂ«r stabilitetin ekologjik, pĂ«r shĂ«ndetin publik dhe pĂ«r zhvillimin ekonomik tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m. Prandaj, pyjet duhet tâi ruajmĂ« bashkĂ«risht,â pĂ«rfundoi Kamberi.
Ky podcast Ă«shtĂ« pjesĂ« e serisĂ« sĂ« podcasteve tĂ« programit âMbĂ«shtetje pĂ«r fuqizimin e menaxhimit tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m dhe shumĂ«qĂ«llimor tĂ« pyjeve pĂ«r tĂ« pĂ«rmirĂ«suar jetesĂ«n nĂ« vendet rurale dhe pĂ«r tĂ« adresuar ndryshimin klimatik nĂ« KosovĂ«â, tĂ« zbatuar nga Organizata e Kombeve tĂ« Bashkuara pĂ«r Ushqim dhe BujqĂ«si â FAO. Video Ă«shtĂ« prodhuar me mbĂ«shtetjen financiare tĂ« Bashkimit Evropian dhe SuedisĂ«. PĂ«rmbajtja e saj nuk pasqyron domosdoshmĂ«rish pikĂ«pamjet e Bashkimit Evropian dhe SuedisĂ«./Telegrafi/
Ndërtimi në Kosovë nuk është më i përqendruar vetëm në kryeqytet, por po shtrihet me intensitet të lartë edhe në komunat dhe regjionet tjera të vendit, ku po zhvillohen projekte të reja banesore dhe urbane dhe jo vetëm.
KĂ«shtu u tha nĂ« âPĂ«rballje Podcastâ nga Faton Hoxha, i cili theksoi se âboomâ ndĂ«rtimi po vĂ«rehet nĂ« tĂ« gjitha regjionet e KosovĂ«s.
âNĂ« secilin prej regjioneve tĂ« KosovĂ«s ka boom ndĂ«rtimi â PrishtinĂ«, MitrovicĂ«, PejĂ«, GjakovĂ«, Prizren, Gjilan dhe Ferizajâ, u shpreh Hoxha.
Sipas tij, Ferizaji është ndër komunat me zhvillimin më të shpejtë ekonomik dhe ndërtimor pas Prishtinës, ndërsa Prizreni po shënon zgjerim të madh drejt zonave përreth.
âPrizreni praktikisht po bashkohet me zonat pĂ«rreth pĂ«rmes projekteve tĂ« mĂ«dha ndĂ«rtimoreâ, tha Hoxha shkruan Telergafi.
Ai theksoi se edhe Gjakova po përjeton rritje të ndjeshme të ndërtimeve të reja, pavarësisht madhësisë së qytetit, ndërsa zhvillim të vazhdueshëm po shënojnë edhe Peja, Gjilani dhe Mitrovica.
Foto: Ridvan Slivova
Hoxha shtoi se dhënia e lejeve të reja ndërtimore dhe vazhdimi i projekteve të mëdha tregojnë qartë se kërkesa për banesa ekziston edhe jashtë kryeqytetit.
âPĂ«rderisa po jepen leje tĂ« reja ndĂ«rtimi, kjo tregon se ka kĂ«rkesĂ«. NĂ« momentin qĂ« nuk ka kĂ«rkesĂ«, nuk ka as ndĂ«rtimâ, theksoi ai.
Në përmbyllje, Hoxha tha se ndërtimi do të vazhdojë në të gjitha këto komuna për aq kohë sa ekziston interes real për blerje.
âDerisa ka blerĂ«s dhe kĂ«rkesĂ« reale, ndĂ«rtimi nuk do tĂ« ndaletâ, pĂ«rfundoi ai./Telegrafi/.
Sektori i ndërtimtarisë vazhdon të jetë një nga shtyllat kryesore të ekonomisë së Kosovës, ku rreth 12 për qind e të punësuarve janë në këtë sektor.
KĂ«shtu tha nĂ« âPĂ«rballje Podcastâ, Faton Hoxha, kryetar i ShoqatĂ«s sĂ« NdĂ«rtuesve tĂ« KosovĂ«s, duke folur pĂ«r rolin e ndĂ«rtimtarisĂ« nĂ« zhvillimin ekonomik tĂ« vendit dhe trendet e vazhdueshme tĂ« ndĂ«rtimit.
Ai tha se ndërtimi nuk pritet të ndalet për aq kohë sa ekziston kërkesë reale për banesa.
âNdĂ«rtimi ka qenĂ« dhe mbetet infuzioni i ekonomisĂ« sonĂ«. Ende Ă«shtĂ« diku te njĂ« e gjashta e GDP-sĂ« sĂ« KosovĂ«s dhe rreth 12 pĂ«r qind e tĂ« punĂ«suarve janĂ« nĂ« kĂ«tĂ« sektorâ, tha Hoxha.
Ai theksoi se zhvillimi i ndërtimtarisë pas luftës ka qenë i domosdoshëm për shkak të rritjes së popullsisë dhe mungesës së infrastrukturës bazë, duke përfshirë jo vetëm objektet banesore, por edhe rrugët, shkollat, spitalet dhe infrastrukturën publike në përgjithësi.
Sipas Hoxhës, ndërtimi sot nuk është i përqendruar vetëm në Prishtinë, por është shtrirë në të gjitha regjionet e Kosovës.
âNĂ« secilin prej regjioneve tĂ« KosovĂ«s ka boom ndĂ«rtimi â PrishtinĂ«, MitrovicĂ«, PejĂ«, GjakovĂ«, Prizren, Gjilan dhe Ferizajâ, u shpreh ai.
Duke komentuar debatet për një ndalim apo ngadalësim të ndërtimit për shkak të numrit të lartë të banesave të pabanueshme, Hoxha tha se këto interpretime nuk pasqyrojnë realitetin e tregut.
âNĂ« momentin qĂ« nuk ka shitje, nuk ka as ndĂ«rtim. PĂ«rderisa ka blerĂ«s dhe kĂ«rkesĂ« reale, ndĂ«rtimi nuk do tĂ« ndaletâ, theksoi ai nĂ« âPĂ«rballje Podcastâ me kryeredaktorin e Telegrafit, Muhamet Hajrullahu.
Foto: Ridvan Slivova
Ai shtoi se dhënia e lejeve të reja ndërtimore dhe vazhdimi i projekteve të mëdha tregojnë se kërkesa për banesa vazhdon edhe përtej qendrës së kryeqytetit.
Në përmbyllje, Hoxha vlerësoi se ndërtimtaria do të vazhdojë të mbetet faktor kyç i zhvillimit ekonomik të Kosovës, pavarësisht sfidave me planifikimin urban, infrastrukturën dhe kostot e ndërtimit.
Në këtë podcast ai ka folur edhe për legalizimet, cilësinë e ndërtimit të banesave dhe tema të tjera. /Telegrafi/
NĂ« kuadĂ«r tĂ« programit âMbĂ«shtetje pĂ«r fuqizimin e menaxhimit tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m dhe shumĂ«qĂ«llimor tĂ« pyjeve pĂ«r tĂ« pĂ«rmirĂ«suar jetesĂ«n nĂ« vendet rurale dhe pĂ«r tĂ« adresuar ndryshimin klimatik nĂ« KosovĂ«â, tĂ« zbatuar nga Organizata e Kombeve tĂ« Bashkuara pĂ«r Ushqim dhe BujqĂ«si - FAO me mbĂ«shtetje nga Bashkimi Evropian dhe Suedia, Ă«shtĂ« publikuar episodi i katĂ«rt i serisĂ« sĂ« podcasteve âDuaj e Ruaj Pyjetâ.
I ftuar në podcast ishte Tahir Ahmeti, Drejtor i Departamentit të Pylltarisë në Ministrinë e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural, i cili foli për rolin ekonomik të pyjeve dhe mospërputhjen mes përfitimeve reale që sjell sektori dhe mbështetjes institucionale që merr.
Sipas Ahmetit, vitet e fundit Kosova ka shënuar rritje të konsiderueshme të eksportit të produkteve pyjore jo drusore, të cilat janë të kërkuara në tregun evropian për shkak të vlerave të tyre organike.
âNĂ« vitet e fundit, eksporti i produkteve pyjore jo drusore arrin nga 15 deri nĂ« 20 milionĂ« euro nĂ« vit dhe nĂ« disa raste e tejkalon edhe shfrytĂ«zimin e masĂ«s drusoreâ, theksoi ai shkruan Telegrafi.
Ai shtoi se këto produkte sigurojnë të ardhura të drejtpërdrejta për komunitetet lokale, veçanërisht në zonat rurale dhe malore.
âShumĂ« komunitete lokale bazohen nĂ« mbledhjen dhe pĂ«rpunimin e produkteve pyjore jo drusore, tĂ« cilat pĂ«rkthehen drejtpĂ«rdrejt nĂ« tĂ« ardhura pĂ«r familjet ruraleâ, tha Ahmeti.
Pavarësisht këtij potenciali ekonomik, Ahmeti kritikoi nivelin e ulët të investimeve publike në sektorin e pylltarisë, duke theksuar se buxheti aktual nuk reflekton rëndësinë strategjike të pyjeve.
âKur flasim pĂ«r mbi 44 pĂ«r qind tĂ« territorit tĂ« KosovĂ«s tĂ« mbuluar me pyje, buxheti vjetor pĂ«r pylltari nuk tejkalon katĂ«r milionĂ« euro. Kjo Ă«shtĂ« sa ndĂ«rtimi i njĂ« rruge tĂ« vogĂ«l nĂ« njĂ« fshatâ, u shpreh ai transmeton Telegrafi.
Ai krahasoi situatën aktuale me të kaluarën, duke theksuar se pavarësisht rritjes së përgjithshme të buxhetit të Ministrisë së Bujqësisë, investimet në pylltari kanë mbetur minimale.
âNĂ« fillim tĂ« punĂ«s sime nĂ« MinistrinĂ« e BujqĂ«sisĂ«, nga rreth dhjetĂ« milionĂ« euro buxhet, dy deri nĂ« tre milionĂ« shkonin pĂ«r pylltari. Sot, me mbi njĂ«qind milionĂ« euro buxhet total, vetĂ«m rreth katĂ«r milionĂ« euro ndahen pĂ«r kĂ«tĂ« sektorâ, tha Ahmeti
Ahmeti theksoi se pyjet janë një nga asetet kryesore për zhvillimin e turizmit malor dhe eko-turizmit në Kosovë, veçanërisht në mungesë të burimeve të tjera natyrore siç është deti.
âNe nuk kemi det, por kemi pyje dhe male. Turizmi malor dhe shĂ«rbimet qĂ« ofrohen nĂ« zonat pyjore janĂ« potencial real pĂ«r rritjen e tĂ« hyrave dhe zhvillimin e qĂ«ndrueshĂ«m tĂ« fshatraveâ, deklaroi ai.
Sipas tij, pyjet kontribuojnë edhe në mbrojtjen e tokës, parandalimin e erozionit dhe sigurimin e burimeve të ujit, duke qenë themel për sektorë të tjerë si bujqësia.
âNuk mund tĂ« ketĂ« bujqĂ«si pa pyje. Pyjet mbrojnĂ« tokĂ«n, ujin dhe parandalojnĂ« vĂ«rshimetâ, theksoi Ahmeti.
âInstitucionet duhet tĂ« investojnĂ« mĂ« shumĂ« nĂ« ajrin tonĂ«, nĂ« ujin tonĂ«, nĂ« tokĂ«n tonĂ« dhe nĂ« shĂ«ndetin e njerĂ«zve. Pylltaria nuk Ă«shtĂ« luks, por bazĂ« e zhvillimit tĂ« qĂ«ndrueshĂ«mâ, pĂ«rfundoi ai
Foto: Ridvan Slivova
Sipas drejtorit të Departamentit të Pylltarisë, pyjet nuk duhet parë vetëm si burim i lëndës së drurit, por si resurs me vlera të shumëfishta ekonomike dhe mjedisore.
âShfrytĂ«zimi i masĂ«s drusore Ă«shtĂ« vetĂ«m njĂ« e dhjeta e pĂ«rfitimeve qĂ« njĂ« vend nxjerr nga pyjet. Pyjet janĂ« ujĂ«, ajĂ«r, biodiversitet, turizĂ«m malor dhe produkte pyjore jo drusore qĂ« sot gjenerojnĂ« miliona euro eksportâ, theksoi ai.
Në këtë podcast u theksua edhe roli kyç i partnerëve ndërkombëtarë, veçanërisht i FAO-s, Suedisë dhe Bashkimit Evropian, në mbështetjen e sektorit të pylltarisë.
Ai paralajmëroi se kjo mbështetje mund të zvogëlohet në të ardhmen, duke bërë thirrje për rritjen e angazhimit institucional dhe buxhetor vendor.
Ky podcast Ă«shtĂ« pjesĂ« e serisĂ« sĂ« podcasteve tĂ« programit âMbĂ«shtetje pĂ«r fuqizimin e menaxhimit tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m dhe shumĂ«qĂ«llimor tĂ« pyjeve pĂ«r tĂ« pĂ«rmirĂ«suar jetesĂ«n nĂ« vendet rurale dhe pĂ«r tĂ« adresuar ndryshimin klimatik nĂ« KosovĂ«â, tĂ« zbatuar nga Organizata e Kombeve tĂ« Bashkuara pĂ«r Ushqim dhe BujqĂ«si â FAO).Video Ă«shtĂ« prodhuar me mbĂ«shtetjen financiare tĂ« Bashkimit Evropian dhe SuedisĂ«. PĂ«rmbajtja e saj nuk pasqyron domosdoshmĂ«risht pikĂ«pamjet e Bashkimit Evropian dhe SuedisĂ«./Telegrafi/.
NĂ« kuadĂ«r tĂ« programit âMbĂ«shtetje pĂ«r fuqizimin e menaxhimit tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m dhe shumĂ«qĂ«llimor tĂ« pyjeve pĂ«r tĂ« pĂ«rmirĂ«suar jetesĂ«n nĂ« vendet rurale dhe pĂ«r tĂ« adresuar ndryshimin klimatik nĂ« KosovĂ«â, tĂ« zbatuar nga FAO me mbĂ«shtetje nga Bashkimi Evropian dhe Suedia, Ă«shtĂ« publikuar episodi i tretĂ« i serisĂ« sĂ« podcasteve âDuaj e Ruaj Pyjetâ.
Menaxhimi i qëndrueshëm i pyjeve, zbatimi i ligjit dhe investimet shtetërore mbeten sfida kyçe për sektorin e pylltarisë në Kosovë, pavarësisht një kornize ligjore të avancuar dhe mbështetjes së vazhdueshme nga partnerët ndërkombëtarë.
Kështu u tha në episodin ku i ftuar ishte Tahir Ahmeti, Drejtor i Departamentit të Pylltarisë në Ministrinë e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural, i cili foli për rolin e institucioneve, sfidat në terren dhe rëndësinë strategjike të pyjeve për zhvillimin e vendit.
âDepartamenti i PylltarisĂ« Ă«shtĂ« departament politikĂ«-bĂ«rĂ«s nĂ« kuadĂ«r tĂ« MinistrisĂ« sĂ« BujqĂ«sisĂ« dhe Ă«shtĂ« pĂ«rgjegjĂ«s pĂ«r hartimin e politikave, programeve, dokumenteve strategjike, planeve tĂ« veprimit dhe kornizĂ«s ligjore pĂ«r menaxhimin e pyjeve nĂ« KosovĂ«â, tha Ahmeti, duke sqaruar pĂ«rgjegjĂ«sitĂ« institucionale tĂ« sektorit shkruan Telegrafi.
Sipas Ahmetit, Kosova ka një nga ligjet më të avancuara për pyjet në rajon, të harmonizuar me legjislacionin e Bashkimit Evropian, por problemi kryesor mbetet zbatimi në praktikë.
âLigji pĂ«r pyjet rregullon jo vetĂ«m mbrojtjen e pyjeve, por edhe shfrytĂ«zimin e qĂ«ndrueshĂ«m tĂ« resurseve pyjore, pyllĂ«zimin, kultivimin e pyjeve dhe produktet pyjore jo -drusore. MegjithatĂ«, zbatimi i tij nĂ« praktikĂ« nuk pĂ«rmbush gjithmonĂ« qĂ«llimin pĂ«r tĂ« cilin Ă«shtĂ« hartuarâ, theksoi ai.
Ai shtoi se prerjet ilegale mbeten një prej sfidave kryesore për zhvillimin e sektorit.
âPrerjet ilegale janĂ« konstatuar si sfida kryesore nga tĂ« gjithĂ« ekspertĂ«t dhe forumet profesionale. Nuk Ă«shtĂ« problem i sotĂ«m, por Ă«shtĂ« intensifikuar sidomos nĂ« vitet e pasluftĂ«s dhe vazhdon tĂ« mbetet problem seriozâ, tha Ahmeti transmeton Telegrafi.
Ahmeti kritikoi nivelin e ulët të investimeve dhe buxhetin e ulët për sektorin e pylltarisë, duke theksuar se ky sektor nuk trajtohet në përputhje me rëndësinë që ka.
âKur flasim pĂ«r mbi 44 pĂ«r qind tĂ« territorit tĂ« KosovĂ«s qĂ« Ă«shtĂ« i mbuluar me pyje, buxheti vjetor pĂ«r pylltari nuk tejkalon katĂ«r milionĂ« euro. Kjo Ă«shtĂ« sa ndĂ«rtimi i njĂ« rruge tĂ« vogĂ«l nĂ« njĂ« fshatâ, u shpreh ai.
Foto: Ridvan Slivova
Ai theksoi se edhe kapacitetet inspektuese janë të pamjaftueshme për të garantuar zbatimin e ligjit.
âInspeksioni pyjor ka numĂ«r shumĂ« tĂ« vogĂ«l tĂ« inspektorĂ«ve dhe kapacitete tĂ« mangĂ«ta teknike. Pa koordinim institucional dhe pa inspektim efektiv nĂ« terren, ligji mbetet vetĂ«m nĂ« letĂ«r. Menaxhimi i pyjeve nuk Ă«shtĂ« afatshkurtĂ«r. Flasim pĂ«r resurse qĂ« kĂ«rkojnĂ« vizion, politika dhe strategji qindvjeçare. Ne nuk guxojmĂ« tâua lĂ«mĂ« gjeneratave tĂ« ardhshme pyjet nĂ« gjendje mĂ« tĂ« keqe sesa i kemi marrĂ«â, pĂ«rfundoi ai.
Ky podcast Ă«shtĂ« pjesĂ« e serisĂ« sĂ« podcasteve tĂ« programit âMbĂ«shtetje pĂ«r fuqizimin e menaxhimit tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m dhe shumĂ«qĂ«llimor tĂ« pyjeve pĂ«r tĂ« pĂ«rmirĂ«suar jetesĂ«n nĂ« vendet rurale dhe pĂ«r tĂ« adresuar ndryshimin klimatik nĂ« KosovĂ«â, tĂ« zbatuar nga Organizata e Kombeve tĂ« Bashkuara pĂ«r Ushqim dhe BujqĂ«si â FAO).Video Ă«shtĂ« prodhuar me mbĂ«shtetjen financiare tĂ« Bashkimit Evropian dhe SuedisĂ«. PĂ«rmbajtja e saj nuk pasqyron domosdoshmĂ«risht pikĂ«pamjet e Bashkimit Evropian dhe SuedisĂ«./Telegrafi/.
Kosova ka qenë për një kohë të gjatë në pozicion defanziv në raport me krimet e luftës, për shkak të mungesës së dokumentimit institucional dhe të verifikueshëm.
KĂ«shtu ka deklaruar drejtori i Institutit pĂ«r Krimet e Kryera gjatĂ« LuftĂ«s (IKKL), Atdhe Hetemi, nĂ« âPĂ«rballje Podcastâ nĂ« Telegrafi.com
Sipas tij, mungesa e njĂ« arkive shtetĂ«rore tĂ« dokumentuar profesionalisht ka bĂ«rĂ« qĂ« Kosova, ndonĂ«se viktimĂ« e krimeve tĂ« luftĂ«s, tĂ« mos ketĂ« pasur mjetet e nevojshme pĂ«r tâiu kundĂ«rvĂ«nĂ« narrativave tĂ« rreme dhe propagandĂ«s nga Serbia.
âSi rezultat i mungesĂ«s sĂ« dokumentimit nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« mirĂ«filltĂ« dhe tĂ« institucionalizuar, Kosova pĂ«r vite ka marrĂ« njĂ« pozicion defanziv sa i pĂ«rket krimeve tĂ« luftĂ«sâ, ka thĂ«nĂ« Hetemi.
Ai theksoi se kjo situatë ka ndikuar edhe në mënyrën se si krimet janë trajtuar në arenën ndërkombëtare, përfshirë studimet, raportimet dhe prodhimet dokumentare që shpesh kanë ardhur nga palë të tjera.
âNa ka munguar dokumentimi i besueshĂ«m qĂ« mund tĂ« ndahej me ambasada, studiues, gazetarĂ« dhe institucione ndĂ«rkombĂ«tare,â u shpreh ai.
Sipas Hetemit, ky boshllëk ka nisur të mbushet vetëm vitet e fundit përmes krijimit dhe funksionalizimit të IKKL-së, i cili po ndërton një arkiv të verifikuar me standarde profesionale dhe metodologji shkencore.
Ai shtoi se dokumentimi institucional nuk është i rëndësishëm vetëm për drejtësinë tranzicionale, por edhe për pozicionin politik dhe diplomatik të Kosovës.
âVetĂ«m me dokumente tĂ« verifikuara, Kosova mund tĂ« kalojĂ« nga mbrojtja nĂ« prezantimin aktiv tĂ« sĂ« vĂ«rtetĂ«s historike,â tha Hetemi.
NĂ« kuadĂ«r tĂ« programit âMbĂ«shtetje pĂ«r fuqizimin e menaxhimit tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m dhe shumĂ«qĂ«llimor tĂ« pyjeve pĂ«r tĂ« pĂ«rmirĂ«suar jetesĂ«n nĂ« vendet rurale dhe pĂ«r tĂ« adresuar ndryshimin klimatik nĂ« KosovĂ«â, tĂ« zbatuar nga FAO me mbĂ«shtetje nga Bashkimi Evropian dhe Suedia, Ă«shtĂ« publikuar episodi i tretĂ« i serisĂ« sĂ« podcasteve âDuaj e Ruaj Pyjetâ.
Edhe pse Kosova ka nevojë urgjente për profesionistë të pylltarisë, dhjetëra të rinj të diplomuar në këtë fushë mbesin të papunë për shkak të politikave të pafavorshme dhe mungesës së zbatimit të ligjit.
Kështu vlerëson prof. Faruk Bojaxhi nga Universiteti i Prizrenit, duke ngritur shqetësimin për mospërputhjen mes arsimit dhe tregut të punës në sektorin pyjor.
Sipas Bojaxhit, gjatĂ« tetĂ« viteve tĂ« fundit janĂ« diplomuar rreth 60â70 studentĂ« nĂ« Shkencat e Pyjeve, ndĂ«rsa institucionet publike kanĂ« punĂ«suar vetĂ«m dy prej tyre, pavarĂ«sisht mungesĂ«s sĂ« theksuar tĂ« stafit profesional nĂ« agjencitĂ« dhe drejtoritĂ« pyjore.
âKa drejtori rajonale qĂ« nuk kanĂ« asnjĂ« inxhinier pylltari, ndĂ«rkohĂ« qĂ« studentĂ«t tanĂ« diplomojnĂ« dhe mbesin pa punĂ«. Nevojat ekzistojnĂ«, por ligji nuk zbatohet,â thotĂ« Bojaxhi shkruan Telegrafi.
Një nga pengesat kryesore, sipas tij, është kërkesa ligjore për përvojë pune trevjeçare edhe për pozita fillestare.
âĂshtĂ« absurde tâi kĂ«rkosh pĂ«rvojĂ« pune njĂ« tĂ« riu qĂ« sapo ka diplomuar, sidomos nĂ« njĂ« sektor ku nuk ka kompani private tĂ« mjaftueshme pĂ«r ta fituar atĂ« pĂ«rvojĂ«,â thekson profesori.
Ai shton se kjo situatë jo vetëm që demotivon të rinjtë të zgjedhin studimet në pylltari, por rrezikon drejtpërdrejt edhe menaxhimin e pyjeve dhe mbrojtjen e mjedisit në Kosovë.
âLigjet ekzistojnĂ« dhe janĂ« tĂ« harmonizuara me Bashkimin Evropian. Problemi Ă«shtĂ« se ato nuk zbatohen. NĂ«se do tĂ« zbatoheshin, Kosova nuk do tĂ« kishte krizĂ« tĂ« kuadrove nĂ« pylltari,â pĂ«rfundon Bojaxhi.
Ky podcast Ă«shtĂ« pjesĂ« e serisĂ« sĂ« podcasteve tĂ« programit âMbĂ«shtetje pĂ«r fuqizimin e menaxhimit tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m dhe shumĂ«qĂ«llimor tĂ« pyjeve pĂ«r tĂ« pĂ«rmirĂ«suar jetesĂ«n nĂ« vendet rurale dhe pĂ«r tĂ« adresuar ndryshimin klimatik nĂ« KosovĂ«â, tĂ« zbatuar nga Organizata e Kombeve tĂ« Bashkuara pĂ«r Ushqim dhe BujqĂ«si â FAO. Video Ă«shtĂ« prodhuar me mbĂ«shtetjen financiare tĂ« Bashkimit Evropian dhe SuedisĂ«. PĂ«rmbajtja e saj nuk pasqyron domosdoshmĂ«rish pikĂ«pamjet e Bashkimit Evropian dhe SuedisĂ«./Telegrafi/.
NĂ« kuadĂ«r tĂ« programit âMbĂ«shtetje pĂ«r fuqizimin e menaxhimit tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m dhe shumĂ«qĂ«llimor tĂ« pyjeve pĂ«r tĂ« pĂ«rmirĂ«suar jetesĂ«n nĂ« vendet rurale dhe pĂ«r tĂ« adresuar ndryshimin klimatik nĂ« KosovĂ«â, tĂ« zbatuar nga Organizata e Kombeve tĂ« Bashkuara pĂ«r Ushqim dhe BujqĂ«si - FAO me mbĂ«shtetje nga Bashkimi Evropian dhe Suedia, Ă«shtĂ« publikuar episodi i tretĂ« i serisĂ« sĂ« podcasteve âDuaj e Ruaj Pyjetâ.
Edukimi i të rinjve në fushën e pylltarisë mbetet një nga faktorët kyç për menaxhimin e qëndrueshëm të pyjeve dhe përballjen me ndryshimet klimatike në Kosovë.
Kështu vlerëson prof. Faruk Bojaxhi nga Universiteti i Prizrenit, i cili ishte mysafir në episodin e radhës të podcastit mbi rezultatet e programit për menaxhimin e qëndrueshëm të pyjeve.
Sipas Bojaxhit, sektori i pylltarisë është strategjik për vendin, duke pasur parasysh se rreth 44.7 për qind e territorit të Kosovës është i mbuluar me pyje dhe toka pyjore, ndërsa menaxhimi i tyre kërkon kuadro të përgatitur profesionalisht.
âPylltaria Ă«shtĂ« njĂ« nga sektorĂ«t pa tĂ« cilĂ«t nuk mund tĂ« flasim pĂ«r jetĂ«, ajĂ«r tĂ« pastĂ«r dhe stabilitet mjedisor. PĂ«r ta menaxhuar kĂ«tĂ« pasuri, Kosova ka nevojĂ« pĂ«r tĂ« rinj tĂ« edukuar dhe tĂ« motivuar,â thekson Bojaxhi shkruan Telegrafi.
Profesori vlerëson se ekziston interes i qëndrueshëm i të rinjve për studime në Shkencat e Pyjeve, por problemi kryesor mbetet punësimi pas diplomimit, pavarësisht nevojave reale në institucione publike.
âNe kemi diplomuar dhjetĂ«ra studentĂ«, ndĂ«rsa institucionet publike kanĂ« punĂ«suar vetĂ«m dy. NĂ« anĂ«n tjetĂ«r, agjencitĂ« dhe drejtoritĂ« pyjore vuajnĂ« nga mungesa e inxhinierĂ«ve,â shprehet ai.
Sipas tij, ligjet ekzistuese dhe kërkesa për përvojë pune paraprake po i penalizojnë të rinjtë, duke i demotivuar ata që të orientohen drejt kësaj fushe, pavarësisht rëndësisë së saj.
Një element që Bojaxhi e veçon si përparësi të edukimit pyjor është kombinimi i teorisë me praktikën në terren.
Sipas tij studentët zhvillojnë praktika profesionale në pyje, laboratorë dhe institucione publike, duke u përgatitur për sfidat reale të profesionit.
âNuk ka pylltari pa terren. StudentĂ«t tanĂ« dalin nĂ« pyje, bĂ«jnĂ« matje, vlerĂ«sime dhe mĂ«sojnĂ« drejtpĂ«rdrejt se si menaxhohet njĂ« pasuri natyrore,â thotĂ« ai.
Sipas profesorit, teknologjia moderne ka ndryshuar rrĂ«njĂ«sisht mĂ«nyrĂ«n e menaxhimit tĂ« pyjeve â nga inventarizimi digjital, pĂ«rdorimi i GPS-it dhe softuerĂ«ve analitikĂ«, deri te mekanizimi i punĂ«ve tĂ« rĂ«nda nĂ« terren.
Po ashtu, studentët e pylltarisë kanë mundësi të përfshihen në shkëmbime ndërkombëtare, përmes programeve si Erasmus+, si dhe në projekte kërkimore të mbështetura nga Bashkimi Evropian.
âSot studentĂ«t tanĂ« kanĂ« dhjetĂ«fish mĂ« shumĂ« mundĂ«si se gjeneratat e mĂ«parshme â çështja Ă«shtĂ« sa janĂ« tĂ« gatshĂ«m tâi shfrytĂ«zojnĂ« ato,â thekson Bojaxhi.
Në fund, profesori apelon që pylltaria të shihet jo vetëm si profesion, por si mision për të ardhmen e vendit dhe të planetit.
âKush dĂ«shiron tĂ« kontribuojĂ« pĂ«r KosovĂ«n, pĂ«r fĂ«mijĂ«t e tij dhe pĂ«r tĂ« ardhmen e planetit, duhet ta konsiderojĂ« seriozisht edukimin nĂ« pylltari. Pa pyje nuk ka jetĂ«,â pĂ«rfundon ai.
Ky podcast Ă«shtĂ« pjesĂ« e serisĂ« sĂ« podcasteve tĂ« programit âMbĂ«shtetje pĂ«r fuqizimin e menaxhimit tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m dhe shumĂ«qĂ«llimor tĂ« pyjeve pĂ«r tĂ« pĂ«rmirĂ«suar jetesĂ«n nĂ« vendet rurale dhe pĂ«r tĂ« adresuar ndryshimin klimatik nĂ« KosovĂ«â, tĂ« zbatuar nga Organizata e Kombeve tĂ« Bashkuara pĂ«r Ushqim dhe BujqĂ«si â FAO).
Video është prodhuar me mbështetjen financiare të Bashkimit Evropian dhe Suedisë. Përmbajtja e saj nuk pasqyron domosdoshmërisht pikëpamjet e Bashkimit Evropian dhe Suedisë./Telegrafi/.
Episodi i radhĂ«s i âPĂ«rballje Podcastâ, sjell njĂ« bisedĂ« me drejtorin e Institutit pĂ«r Krimet e Kryera gjatĂ« LuftĂ«s (IKKL), Atdhe Hetemin, i cili shpalos mandatin, punĂ«n deri tani dhe sfidat e dokumentimit tĂ« krimeve tĂ« luftĂ«s nĂ« KosovĂ«.
Biseda nis me një nga kapitujt më të rëndësishëm të kujtesës kolektive, mënyrën si Kosova po e ndërton arkivin e vet historik për krimet e kryera nga forcat serbe.
Hetemi sqaroi se instituti ka një kornizë të qartë ligjore për dokumentimin e krimeve kundër njerëzimit, krimeve ekonomike, psiko-sociale, dëmeve në ambient dhe shkatërrimit të trashëgimisë kulturore.
Periudha prioritare mbetet 1 janar 1998 â qershor 1999, por ligji i jep hapĂ«sirĂ« edhe pĂ«r dokumentimin e krimeve qĂ« çuan drejt luftĂ«s â pĂ«rfshirĂ« helmimet e nxĂ«nĂ«sve nĂ« vitet â90 dhe vrasjet e ushtarĂ«ve shqiptarĂ« nĂ« ish-APJ.
NjĂ« pjesĂ« e rĂ«ndĂ«sishme e episodit i kushtohet helmimeve tĂ« nxĂ«nĂ«sve nĂ« vitet 1990â1992, njĂ« temĂ« qĂ« gjeneratat e reja pothuajse nuk e njohin.
IKKL ka nisur dokumentimin e këtij kapitulli tragjik, i cili deri më sot nuk ka qenë i institucionalizuar.
âĂshtĂ« e dhimbshme qĂ« si shoqĂ«ri nuk kemi arritur tâi dokumentojmĂ« krimet nĂ« periudhat mĂ« tĂ« hershmeâ, thotĂ« Hetemi nĂ« âPĂ«rballje Podcastâ me kryeredaktorin e Telegrafit Muhamet Hajrullahu duke theksuar se mungesa e dokumentimit ka lĂ«nĂ« boshllĂ«qe tĂ« mĂ«dha.
Një pjesë me rëndësi e diskutimit shpjegon procesin e dorëzimit, arkivimit dhe verifikimit të materialeve.
IKKL sot funksionon me procesverbale, regjistra, fonde arkivore me emër të dorëzuesit dhe standarde të avancuara profesionale, duke e bërë institutin një qendër reference për studiues, gazetarë, producentë dhe institucione ndërkombëtare.
NĂ« vetĂ«m dy vite, IKKL ka grumbulluar materiale nga 650â700 burime tĂ« ndryshme, pĂ«rfshirĂ« dokumente nga fotoreporterĂ« tĂ« luftĂ«s, media vendore e ndĂ«rkombĂ«tare, viktima tĂ« mbijetuara, familjarĂ« tĂ« tyre dhe institucione tĂ« huaja.
Arkiva përfshin materiale të ardhura nga 14 shtete dhe vihet në dispozicion për hulumtime akademike, punime shkencore, dokumentarë dhe projekte të ndryshme kulturore.
Sipas Hetemit, kjo e ka shndĂ«rruar institutin nĂ« njĂ« ânyje tĂ« grumbullimit dhe shpĂ«rndarjes sĂ« sĂ« vĂ«rtetĂ«s historikeâ.
Një temë tjetër e ndjeshme që prek episodi është përballja me propagandën serbe, përfshirë dokumentarët që synojnë të shtrembërojnë ngjarjet e luftës.
Foto: Ridvan Slivova
Sipas Hetemit, Kosova historikisht ka qenë në pozicion mbrojtës për shkak të mungesës së dokumentimit institucional, por këtë boshllëk po e mbush gradualisht IKKL me punë të qëndrueshme dhe të verifikueshme profesionalisht.
Hetemi tregon se kur u emĂ«rua drejtor nĂ« vitin 2023, institucioni kishte vetĂ«m njĂ« staf â atĂ« vetĂ«.
âSot janĂ« mbi 40 punonjĂ«s, tĂ« shtrirĂ« nĂ« tĂ« gjitha rajonet e KosovĂ«s, me arkiv tĂ« standardeve ndĂ«rkombĂ«tare dhe projekte tĂ« shumta kĂ«rkimore e kulturoreâ, ka deklaruar ai.
Episodi trajton rëndësinë e mbështetjes institucionale dhe financiare, rolin e shtetit, por edhe përgjegjësinë e shoqërisë për të mos e injoruar të kaluarën./Telegrafi/.
NĂ« kuadĂ«r tĂ« programit âMbĂ«shtetje pĂ«r fuqizimin e menaxhimit tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m dhe shumĂ«qĂ«llimor tĂ« pyjeve pĂ«r tĂ« pĂ«rmirĂ«suar jetesĂ«n nĂ« vendet rurale dhe pĂ«r tĂ« adresuar ndryshimin klimatik nĂ« KosovĂ«â, tĂ« zbatuar nga FAO me mbĂ«shtetje nga Bashkimi Evropian dhe Suedia, Ă«shtĂ« publikuar episodi i dytĂ« i serisĂ« sĂ« podcasteve âDuaj e Ruaj Pyjetâ.
Eksperti i pylltarisë në programin e FAO-s, Ergin Hajredini, ka thënë se Kosova duhet të nisë procesin e certifikimit të pyjeve, nëse synon të eksportojë produkte të drurit drejt tregjeve të Bashkimit Evropian. Sipas tij, BE-ja ka kërkesa strikte dhe produktet që eksportohen duhet të kenë lëndë të parë të certifikuar, gjë që aktualisht pyjet e Kosovës nuk e përmbushin.
âĂshtĂ« kĂ«rkesĂ« e Bashkimit Evropian qĂ« nuk mund tĂ« eksportosh produkte pa lĂ«ndĂ« tĂ« parĂ« tĂ« certifikuar. Druri Ă«shtĂ« baza dhe pyjet tona ende nuk e kanĂ« kĂ«tĂ« status,â deklaroi Hajredini.
Për këtë arsye, shumë kompani vendore detyrohen të furnizohen me dru nga vende fqinje si Bosnja, e cila ka pothuajse të gjithë pyjet e certifikuar.
Megjithatë, ai thekson se zhvillimi i metodologjisë së re të planeve të menaxhimit shumëqëllimor, e realizuar së fundi me mbështetjen e FAO-s, krijon për herë të parë bazën që Kosova ta nisë këtë proces.
âMetodologjia e re dhe qasja e re e menaxhimit ofrojnĂ« mundĂ«sinĂ« qĂ« Kosova tĂ« fillojĂ« certifikimin. Certifikata garanton se pyjet menaxhohen si ekosistem i plotĂ«, jo vetĂ«m si burim druri,â tha ai.
Foto: Ridvan Slivova
Sipas Hajredinit, certifikimi siguron që pyjet nuk janë dëmtuar nga prerjet ilegale, respektohen vlerat e biodiversitetit dhe menaxhimi bëhet në harmoni me ekosistemin.
Ky podcast Ă«shtĂ« realizuar nĂ« âMbĂ«shtetje pĂ«r fuqizimin e menaxhimit tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m dhe shumĂ«qĂ«llimor tĂ« pyjeve pĂ«r tĂ« pĂ«rmirĂ«suar jetesĂ«n nĂ« vendet rurale dhe pĂ«r tĂ« adresuar ndryshimin klimatik nĂ« KosovĂ«. Zbatuar nga Organizata e Kombeve tĂ« Bashkuara pĂ«r Ushqim dhe BujqĂ«si â FAO). Video Ă«shtĂ« prodhuar me mbĂ«shtetjen financiare tĂ« Bashkimit Evropian dhe SuedisĂ«. PĂ«rmbajtja e saj nuk pasqyron domosdoshmĂ«risht pikĂ«pamjet e Bashkimit Evropian dhe SuedisĂ«./Telegrafi/
Login
Foto: Floriana Alija
Foto: Ridvan Slivova
Foto: Ridvan Slivova
Foto: Ridvan Slivova
Foto: Ridvan Slivova
Foto: Ridvan Slivova
Foto: Ridvan Slivova
Foto: Ridvan Slivova
Foto: Ridvan Slivova
Foto: Ridvan Slivova
Foto: Ridvan Slivova
