Nga Kaon SerjaniÂ
NĂ« studimet historike dhe liturgjike tĂ« krishterimit ekzistojnĂ« dy teori kryesore pĂ«r tĂ« shpjeguar pse festa e Krishtlindjes u vendos tĂ« kremtohej mĂ« 25 dhjetor. Teoria e parĂ«, e pĂ«rhapur gjerĂ«sisht, e lidh kĂ«tĂ« datĂ« me festat pagane romake. Teoria e dytĂ«, mĂ« pak e njohur, por kronologjikisht mĂ« e hershme dhe mĂ« mirĂ« e dokumentuar, e shpjegon vendosjen e kĂ«saj date si rezultat tĂ« njĂ« pĂ«rllogaritjeje teologjike dhe simbolike tĂ« zhvilluar brenda traditĂ«s judeo-kristiane. NĂ« vijim do tĂ« analizohen nĂ« mĂ«nyrĂ« kritike tĂ« dyja kĂ«to teori.Â
Teoria e zĂ«vendĂ«simit tĂ« festave paganeÂ
Teoria mĂ« e njohur pretendon se festimi i Krishtlindjes mĂ« 25 dhjetor ishte njĂ« pĂ«rpjekje e tĂ« krishterĂ«ve pĂ«r tĂ« konkurruar ose zĂ«vendĂ«suar festĂ«n e Sol Invictus-it (âDielli i Pamposhturâ), njĂ« hyjni romake e diellit. MegjithĂ«se kjo teori Ă«shtĂ« sot gjerĂ«sisht e pĂ«rhapur, pak dihet fakti se ajo shfaqet relativisht vonĂ« nĂ« burimet historike. Referenca mĂ« e hershme e njohur gjendet vetĂ«m nĂ« shekullin XII dhe buron nga njĂ« shĂ«nim anĂ«sor (nĂ« anĂ« tĂ« faqes) nĂ« njĂ« dorĂ«shkrim të Dionysius bar-Salibi-t (1100â1171). Aty thuhet se festa e lindjes së Jezusit u zhvendos nga 6 janari nĂ« 25 dhjetor pĂ«r tâu pĂ«rputhur me festĂ«n pagane tĂ« Sol Invictus-it.Â
Duhet theksuar se, duke qenĂ« se ky pohim nuk gjendet nĂ« tekstin origjinal tĂ« autorit, por vetĂ«m si shĂ«nim anĂ«sor, ai nuk pĂ«rfaqĂ«son mendimin e vetë Dionysius bar-Salibi-t, por Ă«shtĂ« njĂ« koment i shtuar nga njĂ« kopjues ose lexues i mĂ«vonshĂ«m. PĂ«r rrjedhojĂ«, ky burim nuk mund tĂ« trajtohet si dĂ«shmi historike parĂ«sore.Â
PikĂ«risht mbi baza tĂ« tilla tĂ« pasigurta u ndĂ«rtua mĂ« vonĂ« njĂ« narrativĂ« mĂ« e gjerĂ« kritike, e cila u rimor dhe u pĂ«rhap nga disa figura protestante, veçanĂ«risht nĂ« traditĂ«n puritane. KĂ«ta, qĂ« nĂ« shekujt XVIâXVII, shprehĂ«n dyshime dhe kundĂ«rshtime ndaj mĂ«nyrĂ«s se si festohej Krishtlindja. Edhe pse motivimi i tyre ishte shpesh i sinqertĂ« dhe i lidhur me njĂ« dĂ«shirĂ« pĂ«r pĂ«rkushtim moral dhe shpirtĂ«ror, zgjidhja qĂ« ata propozuan â duke e trajtuar vetĂ« festĂ«n si problematike nĂ« thelb â rezultoi e tepruar dhe kontribuoi nĂ« forcimin e narrativĂ«s se Krishtlindja kishte origjinĂ« pagane, njĂ« ide qĂ« mĂ« pas u pĂ«rhap gjerĂ«sisht nĂ« diskursin modern.Â
NjĂ« shqyrtim i kujdesshĂ«m i burimeve tĂ« hershme historike tregon tĂ« kundĂ«rtĂ«n: tĂ« dhĂ«nat jo vetĂ«m qĂ« nuk pĂ«rmbajnĂ« asnjĂ« pohim se data e Krishtlindjes u zgjodh pĂ«r tâu pĂ«rshtatur apo pĂ«r tĂ« âpagĂ«zuarâ festat pagane, por pĂ«rkundrazi tregojnĂ« se festimi i kultit pagan tĂ« Sol Invictus-it mĂ« 25 dhjetor shfaqet mĂ« vonĂ« sesa koha kur tradita e krishterĂ« kishte filluar tashmĂ« tĂ« kremtonte nĂ« kĂ«tĂ« datĂ« lindjen e Krishtit.Â
NĂ« fakt, nĂ« kalendarĂ«t romakĂ«, data e festĂ«s sĂ« Diellit nuk ka qenĂ« e fiksuar njĂ«herĂ« e pĂ«rgjithmonĂ«. Burime tĂ« ndryshme pĂ«rmendin kremtime tĂ« Soli Invictus-it mĂ« 8, 9 ose 28 gusht, mĂ« 19 ose 22 tetor, apo 11 dhjetor, çka tregon se adhurimi i Diellit nuk ishte i pĂ«rqendruar domosdoshmĂ«risht te solstici i dimrit, e aq mĂ« pak i lidhur nĂ« mĂ«nyrĂ« ekskluzive me 25 dhjetorin.Â
Ajo qĂ« mund tĂ« pohohet me siguri Ă«shtĂ« se vetĂ«m nĂ« vitin 274 pas Krishtit shfaqet pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« njĂ« lidhje e dokumentuar midis kultit tĂ« Sol Invictus-it dhe datĂ«s 25 dhjetor, kur perandori Aurelian e rigjallĂ«roi zyrtarisht kĂ«tĂ« kult, e shpalli Sol-in njĂ« nga hyjnitĂ« kryesore tĂ« perandorisĂ« dhe i kushtoi njĂ« tempull monumental nĂ« RomĂ«, i pĂ«ruruar pikĂ«risht nĂ« kĂ«tĂ« datĂ« (25 dhjetor). MegjithatĂ«, duhet theksuar se bĂ«het fjalĂ« pĂ«r pĂ«rurim tĂ« njĂ« tempulli, dhe jo pĂ«r zyrtarizim tĂ« njĂ« feste liturgjike tĂ« mirĂ«filltĂ« pĂ«r kĂ«tĂ« hyjni romake. Do tĂ« duheshin ende disa dekada qĂ« kjo datĂ« tĂ« konsolidohej dhe tĂ« merrte statusin e njĂ« feste tĂ« rregullt brenda kultit pagan shtetĂ«ror.Â
PĂ«rmendja e parĂ« e dokumentuar e datĂ«s 25 dhjetor si festĂ« nĂ« nder tĂ« perĂ«ndisĂ« romake tĂ« diellit gjendet nĂ« Kalendarin e Filokalusit, i hartuar nga Furius Dionysius Filocalus dhe i njohur si Chronographus Anni 354, i pĂ«rfunduar nĂ« vitin 354 pas Krishtit. Ky dokument shĂ«non pĂ«r datĂ«n 25 dhjetor formulimin âNatalis Invictiâ (âditĂ«lindja e tĂ« Pamposhturitâ), tĂ« cilin shumica e studiuesve e interpretojnĂ« si njĂ« referencĂ« ndaj festĂ«s sĂ« Sol Invictus-it.Â
Teoria e pĂ«rllogaritjes teologjikeÂ
NĂ« dorĂ«shkrimet e hershme tĂ« krishtera nuk ka dĂ«shmi se lindja e Krishtit tĂ« jetĂ« festuar gjatĂ« dy shekujve tĂ« parĂ«. Deri rreth vitit 200 pas Krishtit, duket se nuk kishte ende njĂ« konsensus tĂ« qartĂ« pĂ«r datĂ«n e lindjes sĂ« Tij. Sipas Klementit tĂ« AleksandrisĂ«, grupe tĂ« ndryshme tĂ« krishtera kishin propozuar data tĂ« ndryshme, dhe ai nuk e pĂ«rmend 25 dhjetorin mes tyre. Klementi shkruan:Â
âKa disa qĂ« kanĂ« pĂ«rcaktuar jo vetĂ«m vitin e lindjes sĂ« Zotit tonĂ«, por edhe ditĂ«n; dhe ata thonĂ« se ajo ndodhi nĂ« vitin e 28-tĂ« të Augustit dhe nĂ« ditĂ«n e 25-tĂ« tĂ« muajit [egjiptian] Pakhon [20 maj sipas kalendarit tonĂ«]⊠Dhe duke trajtuar me shumĂ« saktĂ«si vuajtjen e Tij, disa thonĂ« se ajo ndodhi nĂ« vitin e 16-tĂ« të Tiberit, mĂ« 25 të Famenothit [21 mars]; tĂ« tjerĂ« mĂ« 25 të Farmuthit [21 prill]; dhe tĂ« tjerĂ« thonĂ« se ShpĂ«timtari vuajti mĂ« 19 të Farmuthit [15 prill]. Madje disa tĂ« tjerĂ« thonĂ« se Ai lindi mĂ« 24 ose mĂ« 25 të Farmuthit [20 ose 21 prill].âÂ
NĂ«se nĂ« dy shekujt e parĂ« Krishtlindja nuk festohej, dhe aq mĂ« pak mĂ« 25 dhjetor, lind pyetja: si u formua atĂ«herĂ« tradita e festimit tĂ« saj pikĂ«risht nĂ« kĂ«tĂ« datĂ«?Â
Shpjegimi mĂ« i besueshĂ«m pĂ«r kĂ«tĂ« zgjedhje nuk lidhet me ndikime nga festat pagane, por me njĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« hershme tĂ« menduari teologjik, e pĂ«rhapur nĂ« botĂ«n judeo-kristiane, sipas sĂ« cilĂ«s data e lindjes lidhej nĂ« mĂ«nyrĂ« kuptimore me datĂ«n e vdekjes.Â
Siç shpjegon Andrew McGowan, profesor i HistorisĂ« sĂ« Krishterimit tĂ« HershĂ«m në Yale University, âsado e çuditshme tĂ« duket, çelĂ«si pĂ«r datimin e lindjes së Jezusit mund tĂ« gjendet te datimi i vdekjes sĂ« Tij gjatĂ« PashkĂ«s.â NĂ« mesin e tĂ« krishterĂ«ve tĂ« hershĂ«m qarkullonte njĂ« traditĂ« e huazuar nga hebraizmi, sipas sĂ« cilĂ«s njerĂ«zit e drejtĂ« jetonin njĂ« jetĂ« me numĂ«r tĂ« pĂ«rsosur tĂ« viteve dhe ditĂ«ve, domethĂ«nĂ« se vdisnin nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n datĂ« kur kishin qenĂ« tĂ« ngjizur.Â
NjĂ« besim i tillĂ« dĂ«shmohet qartĂ« nĂ« literaturĂ«n rabinike. Talmudi Babilonas pĂ«rmend njĂ« thĂ«nie të atribuar Moisiut: âSot ditĂ«t dhe vitet e mia janĂ« plotĂ«suar dhe pĂ«rmbushur plotĂ«sisht,â duke shpjeguar se âI Shenjti, i Bekuar qoftĂ« Ai, i pĂ«rmbush vitet e tĂ« drejtĂ«ve nga dita nĂ« ditĂ« dhe nga muaji nĂ« muaj,â ashtu siç Ă«shtĂ« shkruar: âNumrin e ditĂ«ve tĂ« tua do ta plotĂ«sojâ (Eksodi 23:26).Â
NĂ« kĂ«tĂ« kontekst, literatura rabinike ruan idenĂ« se figura tĂ« shenjta, si Moisiu, vdiqĂ«n nĂ« pĂ«rvjetorin e lindjes ose tĂ« ngjizjes sĂ« tyre. Duke marrĂ« kĂ«tĂ« traditĂ« si pikĂ« referimi, disa tĂ« krishterĂ« tĂ« shekujve IIâIII arsyetuan se Njeriu mĂ« i shenjtĂ«, Jezusi, do tĂ« kishte vdekur pikĂ«risht nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n datĂ« kur ishte ngjizur nga Fryma e ShenjtĂ«, duke krijuar kĂ«shtu bazĂ«n teologjike pĂ«r pĂ«rllogaritjen e datĂ«s sĂ« lindjes sĂ« Tij.Â
Si u pĂ«rllogarit data 25 dhjetor?Â
Tertuliani i KartagjenĂ«s (rreth 160â225 pas Krishtit.), njĂ« nga shkrimtarĂ«t mĂ« tĂ« hershĂ«m tĂ« krishterĂ«, ofroi njĂ« kronologji tĂ« detajuar tĂ« ngjarjeve tĂ« vuajtjeve tĂ« Krishtit. Sipas tij, Jezusi u kryqĂ«zua nĂ« ditĂ«n e katĂ«rmbĂ«dhjetĂ« tĂ« muajit Nisan, sipas kalendarit hebraik (dita kur hebrenjtĂ« thernin qengjin e PashkĂ«s), datĂ« që Tertuliani e barazoi me 25 marsin nĂ« kalendarin romak. Duke u mbĂ«shtetur nĂ« traditĂ«n teologjike rabinike, tĂ« shpjeguar mĂ« sipĂ«r, sipas sĂ« cilĂ«s njĂ« njeri i drejtĂ« apo i shenjtĂ« e pĂ«rfundon jetĂ«n e tij tokĂ«sore nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n ditĂ« kur Ă«shtĂ« ngjizur, rezulton se ngjizja e Jezusit do tĂ« kishte ndodhur nĂ« ditĂ«n e vdekjes sĂ« Tij. Si rrjedhojĂ«, tĂ« krishterĂ«t e hershĂ«m arsyetuan nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« natyrshme se lindja e Krishtit do tĂ« kishte ndodhur nĂ«ntĂ« muaj mĂ« pas, çka e vendos kĂ«tĂ« datĂ« mĂ« 25 dhjetor.Â
NjĂ« shembull domethĂ«nĂ«s i kĂ«saj pĂ«rllogaritjeje, ku pĂ«rmenden njĂ«kohĂ«sisht data e lindjes dhe e vdekjes sĂ« Krishtit, gjendet nĂ« dorĂ«shkrimet e Hipolitit tĂ« RomĂ«s (rreth 170â235), i cili njihet si teolog dhe kronograf i hershĂ«m i KishĂ«s. NĂ« veprĂ«n e tij Komentar mbi Danielin (shkruar rreth vitit 204 pas Krishtit), ai shkruan:Â
âPĂ«r ardhjen e parĂ« tĂ« Zotit tonĂ« nĂ« mish, kur Ai lindi në Betlehem, kjo ndodhi mĂ« 25 dhjetor, ditĂ« e mĂ«rkurĂ«, nĂ« vitin e dyzet e dytĂ« tĂ« sundimit të Augustit; âŠ. Ai vuajti nĂ« vitin e tridhjetĂ« e tretĂ«, mĂ« 25 mars, ditĂ« e premte, nĂ« vitin e tetĂ«mbĂ«dhjetĂ« të Tiber Cezarit.âÂ
Ky fragment pĂ«rfaqĂ«son njĂ« nga dĂ«shmitĂ« mĂ« tĂ« hershme qĂ« lidh drejtpĂ«rdrejt datĂ«n e lindjes sĂ« Krishtit (25 dhjetor) me datĂ«n e vdekjes sĂ« Tij (25 mars), duke reflektuar qartĂ« parimin teologjik tĂ« pĂ«rputhjes midis ngjizjes dhe vdekjes. MegjithatĂ«, duhet thĂ«nĂ« se disa historianĂ« modernĂ« kanĂ« vĂ«nĂ« nĂ« dyshim autenticitetin e kĂ«tij pasazhi, duke sugjeruar se ai mund tĂ« jetĂ« rezultat i njĂ« ndĂ«rhyrjeje tĂ« mĂ«vonshme nĂ« veprĂ«n e Hipolitit, dhe jo njĂ« formulim origjinal i vetĂ« autorit.Â
MirĂ«po, ekziston edhe njĂ« dĂ«shmi tjetĂ«r e hershme qĂ« mbĂ«shtet zhvillimin e traditĂ«s sĂ« festimit tĂ« Krishtlindjes mĂ« 25 dhjetor, e cila buron nga e njĂ«jta qasje e pĂ«rllogaritjes teologjike dhe qĂ« gĂ«zon pranim tĂ« gjerĂ« nĂ« studimet bashkĂ«kohore. Kjo dĂ«shmi lidhet me Julius Africanus (Sextus Julius Africanus, 160â240 pas Krishtit), njĂ« tjetĂ«r historian dhe kronograf i hershĂ«m i krishterimit. Rreth vitit 221, nĂ« veprĂ«n e tij Chronographiai (KronografitĂ«), ai ofroi njĂ« interpretim alegorik dhe simbolik tĂ« kronologjisĂ« biblike, duke ndĂ«rthurur tĂ« dhĂ«nat e Ungjillit me simbolikĂ«n kozmike tĂ« krijimit, dhe arriti nĂ« pĂ«rfundimin se 25 marsi (ekuinsi pranveror) ishte dita e ngjizjes së Jezusit. Sipas kĂ«saj llogaritjeje, data e lindjes së Jezusit do tĂ« pĂ«rkonte me 25 dhjetorin, rreth kohĂ«s sĂ« solsticit dimĂ«ror. Edhe pse vet Africanus nuk e pĂ«rmend shprehimisht datĂ«n e lindjes â pasi vepra e tij ka mbijetuar vetĂ«m nĂ« fragmente â aludimi mbetet i qartĂ« brenda logjikĂ«s sĂ« kronologjisĂ« sĂ« tij.Â
Studiues modernĂ« si William Adler dhe C. Philipp E. Nothaft kanĂ« analizuar kĂ«to fragmente dhe vĂ«rejnĂ« se Africanus mbĂ«shtetej nĂ« traditĂ«n e pĂ«rputhjes simbolike midis ngjizjes dhe vdekjes. PĂ«r rrjedhojĂ«, nĂ« skemĂ«n e tij kronologjike, Jezusi u ngjiz mĂ« 25 mars dhe, pas nĂ«ntĂ« muajsh, lindi mĂ« 25 dhjetor, duke e lidhur kĂ«tĂ« datim me hyrjen e dritĂ«s hyjnore nĂ« botĂ« nĂ« pikĂ«n mĂ« tĂ« errĂ«t tĂ« vitit. Â
ĂshtĂ« me rĂ«ndĂ«si tĂ« theksohet se ky diskutim teologjik mbi pĂ«rllogaritjen e datĂ«s sĂ« lindjes sĂ« Krishtit mĂ« 25 dhjetor ishte zhvilluar tashmĂ« nĂ« rrethet e teologĂ«ve tĂ« krishterĂ« qĂ« nĂ« fillim tĂ« shekullit III. DorĂ«shkrimi i Julius Africanus-it, i vitit 221 pas Krishtit, e dĂ«shmon kĂ«tĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« qartĂ« dhe e vendos kĂ«tĂ« traditĂ« tĂ« paktĂ«n pesĂ« dekada pĂ«rpara pĂ«rurimit tĂ« tempullit tĂ« Sol Invictus-it nga perandori Aurelian nĂ« vitin 274 pas Krishtit.Â
Edhe teologĂ« tĂ« tjerĂ« tĂ« mĂ«vonshĂ«m pĂ«rmendin lidhjen teologjike midis 25 marsit dhe 25 dhjetorit. PĂ«r shembull, ShĂ«n Augustini, nĂ« veprĂ«n e tij Mbi TrininĂ« (De Trinitate, rreth viteve 399â419), shkruan:Â
âSepse besohet se Ai u ngjiz mĂ« 25 mars, ditĂ« nĂ« tĂ« cilĂ«n edhe vuajti; kĂ«shtu qĂ« barku i VirgjĂ«reshĂ«s, nĂ« tĂ« cilin Ai u ngjiz, ku asnjĂ« i vdekshĂ«m nuk ishte ngjizur, i pĂ«rgjigjet varrit tĂ« ri nĂ« tĂ« cilin Ai u varros, ku kurrĂ« nuk ishte vendosur njeri, as mĂ« parĂ« e as mĂ« pas. Por Ai lindi, sipas traditĂ«s, mĂ« 25 dhjetor.âÂ
Edhe nĂ« traditĂ«n e krishterĂ« lindore ekzistonte njĂ« lidhje e drejtpĂ«rdrejtĂ« midis datĂ«s sĂ« ngjizjes dhe asaj tĂ« vdekjes së Jezusit. MegjithatĂ«, ndryshe nga PerĂ«ndimi, tĂ« krishterĂ«t e Lindjes nuk u orientuan nga 14 Nisani i kalendarit hebraik, por nga dita e 14-tĂ« e muajit tĂ« parĂ« tĂ« pranverĂ«s (Artemisios) nĂ« kalendarin grek lokal, e cila pĂ«rkonte me 6 prillin. Kjo datĂ« bie pikĂ«risht nĂ«ntĂ« muaj pĂ«rpara 6 janarit, ditĂ« qĂ« nĂ« KishĂ«n e Lindjes njihej si festa e Krishtlindjes.Â
NjĂ« dĂ«shmi e hershme qĂ« mbĂ«shtet kĂ«tĂ« datim alternativ tĂ« vdekjes sĂ« Krishtit â dhe, si rrjedhojĂ«, edhe tĂ« ngjizjes dhe lindjes sĂ« tij â gjendet te Epifani i SalaminĂ«s (310â403 pas Krishtit), peshkop i SalaminĂ«s, i cili shkruan se mĂ« 6 prill:Â
âQengji u mbyll nĂ« barkun e pastĂ«r tĂ« VirgjĂ«reshĂ«s sĂ« shenjtĂ«, ai qĂ« mori dhe merr mbi vete, si flijim tĂ« pĂ«rjetshĂ«m, mĂ«katet e botĂ«s.âÂ
PĂ«r ta pĂ«rmbledhur, siç dĂ«shmojnĂ« burimet e hershme tĂ« krishtera, datimi i lindjes së Jezusit mĂ« 25 dhjetor u bazua nĂ« njĂ« kornizĂ« teologjike dhe simbolike. Kjo kornizĂ« mbĂ«shtetej, nga njĂ«ra anĂ«, nĂ« traditĂ«n rabinike sipas sĂ« cilĂ«s njerĂ«zit e drejtĂ« mendohej se ngjizeshin dhe vdisnin nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n datĂ« kalendarike, dhe, nga ana tjetĂ«r, nĂ« identifikimin e Krishtit si âDrita e botĂ«sâ, i lidhur me ritmet kozmike tĂ« krijimit, veçanĂ«risht me ekuinokset dhe solsticet.Â
NĂ« dritĂ«n e kĂ«tyre tĂ« dhĂ«nave, teza se Kisha e zgjodhi 25 dhjetorin pĂ«r tĂ« zĂ«vendĂ«suar njĂ« festĂ« pagane nuk gjen mbĂ«shtetje nĂ« kronologjinĂ« historike. Madje, disa studiues sugjerojnĂ« se mund tĂ« ketĂ« ndodhur e kundĂ«rta: qĂ« festa pagane tĂ« jetĂ« vendosur nĂ« kĂ«tĂ« datĂ« pasi tĂ« krishterĂ«t kishin filluar tashmĂ« ta kremtonin atĂ«. PĂ«r shembull, historiani Thomas Talley argumenton se âĂ«shtĂ« mĂ« e mundshme qĂ« perandori romak Aurelian ta ketĂ« zhvendosur festĂ«n e Sol Invictus-it nĂ« datĂ«n 25 dhjetor pĂ«r tâiu kundĂ«rvĂ«nĂ« pĂ«rhapjes nĂ« rritje tĂ« krishterimit.âÂ
Kur lindi nĂ« tĂ« vĂ«rtetë Jezusi?Â
Studiuesit biblikĂ« sot janĂ« mĂ« tĂ« sigurt pĂ«r vitin dhe periudhĂ«n kur mund tĂ« ketĂ« lindur Jezusi sesa pĂ«r datĂ«n specifike. Dy UngjijtĂ« qĂ« pĂ«rshkruajnĂ« lindjen e Tij (Mateu dhe Luka) e vendosin atĂ« gjatĂ« mbretĂ«rimit të Herodit tĂ« Madh nĂ« Jude. Duke qenĂ« se Herodi vdiq rreth vitit 4 para Krishtit, sipas Flavius Josephus-it (Ant. 17.6.4; 17.8.1), vdekja e Herodit ndodhi pak pas njĂ« eklipsi hĂ«nor dhe pak para PashkĂ«s. Duke e identifikuar kĂ«tĂ« eklips me atĂ« tĂ« 13 marsit tĂ« vitit 4 para Krishtit, shumica e studiuesve e datojnĂ« vdekjen e Herodit nĂ« kĂ«tĂ« vit.Â
PĂ«r kĂ«tĂ« arsye, Jezusi duhet tĂ« ketĂ« lindur pak para vitit 4 p.K., ndoshta midis viteve 6 dhe 4 p.K., pra disa vite pĂ«rpara vitit tradicional tĂ« fillimit tĂ« kalendarit Anno Domini â njĂ« sistem i pĂ«rllogaritur gabimisht nga Dionysius Exiguus nĂ« shekullin VI.Â
Edhe pse nuk dimĂ« datĂ«n e saktĂ«, UngjijtĂ« japin disa pista lidhur me stinĂ«n kur mund tĂ« ketĂ« ndodhur lindja e Krishtit. KĂ«to tĂ« dhĂ«na kanĂ« bĂ«rĂ« qĂ« shumĂ« studiues tĂ« mendojnĂ« se Jezusi lindi gjatĂ« pranverĂ«s ose vjeshtĂ«s, mĂ« tepĂ«r sesa nĂ« zemĂ«r tĂ« dimrit. Kjo mbĂ«shtetet kryesisht nĂ« dy argumente.Â
SĂ« pari, Luka 2:8 tregon se, nĂ« natĂ«n e lindjes së Jezusit, âishin disa barinj qĂ« rrinin jashtĂ«, nĂ« fusha, dhe natĂ«n ruanin kopenĂ« e tyre.â (ALBB). NĂ« PalestinĂ«n e shekullit tĂ« parĂ«, tufat e deleve zakonisht kulloteshin jashtĂ« gjatĂ« muajve tĂ« ngrohtĂ« (nĂ« pranverĂ«, verĂ« dhe nĂ« fillim tĂ« vjeshtĂ«s) kur bari ishte me bollĂ«k, ndĂ«rsa gjatĂ« dimrit mblidheshin pranĂ« vathave, pasi dimri nĂ« Jude Ă«shtĂ« stina e shirave tĂ« ftohtĂ«. Prania e barinjve me kopetĂ« jashtĂ« gjatĂ« natĂ«s sugjeron njĂ« periudhĂ« me mot tĂ« butĂ«, ndoshta pranverĂ« ose vjeshtĂ«. Â
SĂ« dyti, Luka 2:1-4 pĂ«rshkruan udhĂ«timin e Marisë dhe Jozefit nga Nazareti në Betlehem pĂ«r regjistrimin e popullsisĂ« sipas dekretit tĂ« Cezarit. NjĂ« udhĂ«tim i tillĂ«, rreth 150 kilometra, do tĂ« ishte veçanĂ«risht i vĂ«shtirĂ« pĂ«r njĂ« grua shtatzĂ«nĂ« nĂ« mes tĂ« dimrit. ĂshtĂ« mĂ« e arsyeshme tĂ« mendohet se autoritetet romake do ta organizonin regjistrimin nĂ« periudha mĂ« tĂ« favorshme pĂ«r udhĂ«tim, si pranvera ose vjeshta.Â
PĂ«r kĂ«to arsye, pranvera ose vjeshta paraqiten si stinĂ«t mĂ« tĂ« mundshme pĂ«r lindjen e Jezusit. NdĂ«rkohĂ«, data 25 dhjetor u pĂ«rzgjodh nga Kisha pĂ«r arsye liturgjike dhe simbolike, dhe jo si njĂ« pretendim pĂ«r tĂ« pĂ«rcaktuar datĂ«n e saktĂ« historike tĂ« kĂ«saj ngjarjeje.Â
NĂ« kĂ«tĂ« kontekst, supozimet se Krishtlindja ka âzĂ«vendĂ«suarâ festa pagane, si ajo e Diellit tĂ« Pamposhtur, nuk gjejnĂ« mbĂ«shtetje nĂ« burimet e hershme historike. Sido qĂ« tĂ« ketĂ« qenĂ« data reale kalendarike e lindjes së Jezusit, rĂ«ndĂ«sia e kĂ«saj ngjarjeje pĂ«r tĂ« krishterĂ«t nuk qĂ«ndron te pĂ«rpikmĂ«ria kronologjike, por te kuptimi i saj teologjik: ardhja e Zotit nĂ« botĂ« si njeri pĂ«r shpĂ«timin e njerĂ«zimit â njĂ« kuptim qĂ« mbetet i pandryshuar, pavarĂ«sisht nga data e vitit nĂ« tĂ« cilĂ«n kjo ngjarje pĂ«rkujtohet.Â
Â