Nga kthimi i bujshëm i Donald Trump në Shtëpinë e Bardhë dhe ekuilibrat e brishtë në Lindjen e Mesme dhe Ukrainë, te kryengritjet sociale të Gjeneratës Z, investimet kolosale në inteligjencën artificiale dhe fenomenet ekstreme të motit që thyen rekorde, AFP ka publikuar listën me dhjetë ngjarje që shënuan vitin 2025 dhe formësuan skenën ndërkombëtare, duke nxjerrë në pah një epokë pasigurie të fortë dhe ndryshimesh të thella.
Kthimi i bujshëm i Donald Trump në Shtëpinë e Bardhë
Sulme proteksioniste, deportime masive tĂ« emigrantĂ«ve tĂ« paligjshĂ«m, çmontim i pjesĂ«ve tĂ« tĂ«ra tĂ« qeverisĂ« federale⊠Pas kthimit nĂ« ShtĂ«pinĂ« e BardhĂ« nĂ« janar pĂ«r njĂ« mandat tĂ« dytĂ«, republikani Donald Trump ka nisur njĂ« breshĂ«ri masash sipas doktrinĂ«s sĂ« tij âAmerika e Paraâ, duke pĂ«rdorur gjerĂ«sisht urdhra ekzekutivĂ«, megjithĂ«se gjykatat kanĂ« bllokuar disa nga vendimet e tij.
Me atë që kundërshtarët e tij e quajnë shpërfillje të të drejtave themelore dhe fuqive të tjera, ai ka synuar kundërshtarët, ka dërguar Gardën Kombëtare në qytete të mëdha të udhëhequra nga Demokratët, është përpjekur të frikësojë median dhe ka luftuar programet e diversitetit dhe përfshirjes. Ai është angazhuar gjithashtu në një aktivitet të dendur diplomatik, me shkallë të ndryshme suksesi.
Por sondazhet tregojnë pakënaqësi në rritje midis amerikanëve me çështjet ekonomike, veçanërisht koston e jetesës. Humbjet e mëdha në zgjedhjet lokale e kanë vënë partinë e tij në një pozicion të cenueshëm përpara zgjedhjeve të mesit të mandatit në vjeshtën e vitit 2026.
Armëpushimi i brishtë në Gaza
Presioni amerikan çoi në një armëpushim midis Izraelit dhe Hamasit, dy vjet pas fillimit të luftës shkatërruese në Rripin e Gazës, e cila shpërtheu pasi lëvizja islamiste palestineze Hamas nisi një sulm në territorin izraelit më 7 tetor 2023.
Armëpushimi ka lejuar një tërheqje të pjesshme të trupave izraelite nga Rripi i Gazës, shkëmbimin e pengjeve të fundit të mbajtura gjallë në Gaza me palestinezët e burgosur në Izrael dhe rritjen e ndihmës humanitare për Gazën, megjithëse kjo ndihmë është ende dukshëm më e ulët se ajo që nevojitet, sipas OKB-së dhe organizatave joqeveritare.
Izraeli po pret kthimin e trupit tĂ« njĂ«rit prej pengjeve tĂ« fundit pĂ«rpara se tĂ« fillojĂ« bisedimet pĂ«r fazĂ«n e dytĂ« tĂ« armĂ«pushimit, njĂ« fazĂ« qĂ«, sipas kushteve tĂ« planit tĂ« SHBA-sĂ« tĂ« miratuar nga OKB-ja, duhet tĂ« çojĂ« nĂ« demilitarizimin e GazĂ«s. Kryeministri izraelit Benjamin Netanyahu ka thĂ«nĂ« se shpreson qĂ« kjo fazĂ« e dytĂ« tĂ« fillojĂ« âshumĂ« shpejtâ, por dhuna vazhdon tĂ« trondisĂ« territorin, teksa tĂ« dyja palĂ«t akuzojnĂ« njĂ«ra-tjetrĂ«n pĂ«r shkelje tĂ« armĂ«pushimit.
Tensionet rajonale vazhdojnë me sulme të vazhdueshme izraelite në fortesat e lëvizjes shiite Hezbollah në Liban. Irani u godit gjithashtu nga sulmet izraelite dhe amerikane në objektet e tij bërthamore gjatë një lufte 12-ditore me Izraelin në qershor, e cila u shkaktua nga një sulm izraelit. Në shtator, Izraeli shënjestroi zyrtarët e Hamasit në një sulm të paprecedentë në Katar.
Përpjekjet për paqe në Ukrainë
Kthimi i Donald Trump nĂ« pushtet shĂ«noi pĂ«rpjekjet e para serioze pĂ«r tâi dhĂ«nĂ« fund pushtimit rus tĂ« UkrainĂ«s, i cili filloi nĂ« shkurt tĂ« 2022-it.
Lëvdatat dhe fajësimet e presidentit amerikan janë luhatur midis Vladimir Putin dhe Volodymyr Zelensky. Në shkurt, Donald Trump sulmoi ashpër presidentin ukrainas para kamerave në Zyrën Ovale, duke e akuzuar atë për mosmirënjohje ndaj Shteteve të Bashkuara.
Bisedimet e drejtpërdrejta midis rusëve dhe ukrainasve në Stamboll dhe një samit pasues midis Donald Trump dhe Vladimir Putin në Alaska nuk kanë rezultuar në ndonjë përparim konkret drejt paqes dhe Uashingtoni njoftoi sanksione kundër sektorit rus të naftës në tetor.
Negociatat ndĂ«rkombĂ«tare u mbajtĂ«n nĂ« fund tĂ« nĂ«ntorit nĂ« bazĂ« tĂ« njĂ« drafti amerikan, versioni fillestar i tĂ« cilit u konsiderua nga Kievi dhe aleatĂ«t e tij europianĂ« si shumĂ« i favorshĂ«m pĂ«r MoskĂ«n. Pas njĂ« raundi tĂ« ri bisedimesh me tĂ« dĂ«rguarit e Trump nĂ« dhjetor, Ukraina deklaroi se ishte bĂ«rĂ« âpĂ«rparimâ, megjithĂ«se çështja e territoreve ukrainase tĂ« kontrolluara nga Rusia mbetet e bllokuar.
Në vijën e frontit, ushtria ruse ka vazhduar përparimin e saj të ngadaltë në sektorin lindor, pasi i shtyu plotësisht forcat ukrainase nga rajoni kufitar rus i Kurskut në mars. Moska ka rritur sulmet ndaj infrastrukturës energjetike ukrainase dhe rrjetit hekurudhor ukrainas, ndërsa Kievi po synon objektet e naftës në Rusi.
Lufta globale tregtare
Duke përmendur praktikat tregtare që ishin të pafavorshme për vendin e tij, Donald Trump njoftoi një sërë tarifash shtesë për produktet e importuara në Shtetet e Bashkuara, të cilat varionin sipas vendeve ose rajoneve të origjinës. Ai gjithashtu vendosi tarifa specifike për sektorët që konsiderohen strategjikë (çeliku, alumini ose bakri).
Ndërsa vendet e synuara shqyrtonin ose zbatonin hakmarrje tregtare, filluan negociata të ashpra, duke rezultuar në marrëveshje të shumta, të tilla si me Bashkimin Europian ose në fund të tetorit, me Kinën, duke shënuar fillimin e një armëpushimi në një konflikt që kishte tronditur ekonominë globale.
Megjithatë, negociatat dypalëshe u pezulluan me Kanadanë, pas një reklame që presidentit amerikan iu duk ofenduese.
I presionuar për të ulur koston e jetesës për amerikanët, Donald Trump pranoi në mesin e nëntorit të anulonte tarifat doganore për ushqime të caktuara, të tilla si kafeja dhe mishi i viçit që importohen.
Një papë i ri, Leoni XIV
Robert Francis Prevost u bë papa i parë amerikan më 8 maj, në moshën 69-vjeçare, pas vdekjes së paraardhësit të tij, Francis, të cilit ai i shërbente si këshilltar. Tymi i bardhë që njoftonte zgjedhjen e kreut të 267-të të Kishës Katolike u ngrit mbi Kapelën Sistine pas një konklave të shkurtër të kardinalëve që zgjati më pak se 24 orë.
I qeshur dhe diskret, Prevost, i lindur nĂ« Ăikago dhe njĂ« nga kardinalĂ«t e moderuar, mori emrin Leoni XIV. Papa i ri, i cili kaloi pothuajse 20 vjet si misionar nĂ« Peru, vazhdon punĂ«n e paraardhĂ«sit tĂ« tij me veprime shoqĂ«rore nĂ« favor tĂ« tĂ« varfĂ«rve, emigrantĂ«ve dhe ekologjisĂ«.
Në të njëjtën kohë, ai i qetësoi qarqet konservatore duke lejuar përsëri një shërbim tradicional në Vatikan pas tre vitesh kufizimesh. Ai përjashtoi në afat të shkurtër shugurimin e grave si dhjake ose njohjen e martesës së personave të të njëjtit seks.
Rebelimet e Gjeneratës Z
Në Azi, Afrikë dhe Amerikën Latine, të rinjtë e Gjeneratës Z kanë shumëfishuar mobilizimet e tyre për të përmirësuar kushtet e jetesës dhe kundër bllokimit të mediave sociale ose korrupsionit të elitave.
Ata marshuan në Peru kundër pasigurisë në rritje dhe rendit të politikanëve ose në Marok, ku autoritetet nisën përpjekje në sektorët socialë, si dhe ndjekjen penale të më shumë se 2,000 personave.
Në vende të tjera, demonstratat, të cilat u shtypën me dhunë, u zhvilluan në një sfidë më të gjerë ndaj pushtetit, pas trazirave në Nepal, kryeministri maoist K. P. Sharma Oli nuk kishte zgjidhje tjetër veçse të jepte dorëheqjen. Në Madagaskar, mobilizimi çoi në përmbysjen nga ushtria të Presidentit Andry Rajoelina, i cili iku jashtë vendit.
Në Tanzani, të rinjtë morën pjesë masivisht në protestat pas zgjedhjeve që u mbytën në gjak. Flamuri pirat nga manga One Piece (një kafkë me kocka të kryqëzuara me një kapelë kashte), shpesh i mbajtur nga protestuesit, u bë një simbol ndërkombëtar i luftës kundër shtypjes në mediat sociale.
Investime kolosale në inteligjencën artificiale
Gjigantët e teknologjisë dhe startup-et e specializuara po shpenzojnë shuma gjithnjë e më kolosale për të financuar zhvillimin e inteligjencës artificiale. Sipas firmës amerikane të kërkimit dhe konsulencës Gartner, shpenzimet globale për inteligjencën artificiale pritet të arrijnë rreth 1.5 trilion dollarë deri në vitin 2025 (+50% në një vit) dhe të kalojnë 2 trilion dollarë vitin e ardhshëm.
Vlerësimet astronomike të sektorit në tregun e aksioneve, ajo e kompanisë gjigante amerikane të mikroprocesorëve Nvidia dikur tejkaloi nivelin e paparë prej 5 trilion dollarësh, megjithatë, po shkaktojnë frikë në tregje.
Shqetësimet e shkaktuara nga inteligjenca artificiale janë nxitur gjithashtu nga shembuj të shumtë të dezinformimit, akuza për shkelje të të drejtave të autorit ose shkurtime masive të vendeve të punës, veçanërisht në Amazon.
PrindĂ«rit e njĂ« adoleshenti nga Kalifornia qĂ« kreu vetĂ«vrasje madje akuzuan asistentin e inteligjencĂ«s artificiale ChatGPT tĂ« OpenAI se e inkurajoi fĂ«mijĂ«n e tyre tĂ« kryente vetĂ«vrasje me kĂ«shilla specifike. Startup-i qĂ« atĂ«herĂ« ka forcuar kontrollet prindĂ«rore, ndĂ«rsa Kalifornia ka miratuar legjislacionin qĂ« rregullon tĂ« ashtuquajturit âchatbotâ.
Vjedhja spektakolare në Luvër
Më 19 tetor, hajdutët me jelekë punëtorësh hynë në muzeun e famshëm të Luvrit në Paris në mes të ditës, duke përdorur një ashensor që përdoret normalisht për lëvizje, pasi thyen një xham. Pastaj ata hynë me forcë në vitrina dhe vodhën xhevahire mbretërore, me vlerë rreth 88 milionë euro, të gjitha në një kohëzgjatje prej tetë minutash. Ndërsa ata ikën me një skuter, ata humbën kurorën e Perandoreshës Eugenie (gruaja e Napoleonit III), e cila u gjet e dëmtuar.
Kjo vjedhje spektakolare në Luvër u komentua në të gjithë botën dhe nxori në dritë mangësitë e sigurisë së muzeut më të famshëm në botë.
U ngritën akuza kundër katër burrave të dyshuar si pjesë e grupit të vjedhjeve, por xhevahiret nuk janë gjetur ende.
Sulmet amerikane në Karaibe dhe Paqësor
Uashingtoni ka vendosur një forcë të konsiderueshme ushtarake në brigjet e Venezuelës që nga gushti, me sa duket për të luftuar trafikun e drogës me destinacion Shtetet e Bashkuara.
Një seri sulmesh në javët e fundit në Karaibe dhe Paqësor kundër anijeve të dyshuara për trafik droge kanë vrarë gati 100 persona në operacione, ligjshmëria e të cilave vihet në dyshim nga ekspertët.
Karakasi e sheh këtë si një pretekst për të rrëzuar Presidentin Nicolas Maduro dhe për të sekuestruar rezervat e naftës së vendit.
Pas sekuestrimit tĂ« njĂ« cisterne nafte qĂ« transportonte naftĂ« bruto venezueliane mĂ« 10 dhjetor, Uashingtoni njoftoi njĂ« âbllokim tĂ« plotĂ«â tĂ« âcisternave tĂ« sanksionuara tĂ« naftĂ«sâ qĂ« hyjnĂ« ose dalin nga Venezuela.
Uashingtoni akuzon Nicolas Maduron se është kreu i një karteli dhe po ofron një shpërblim prej 50 milionë dollarësh për kapjen e tij.
Ngjarjet ekstreme të motit
Përmbytje vdekjeprurëse, stuhi katastrofike⊠Ngjarjet ekstreme të motit kanë ndjekur njëra-tjetrën, për shkak të çrregullimit të klimës të shkaktuar nga aktiviteti njerëzor, sipas shkencëtarëve.
Cikloni Melissa, një nga më të fuqishmit që ka përfshirë ndonjëherë Karaibet, shkatërroi rajone të tëra të Xhamajkës dhe përmbyti Haitin dhe Kubën.
Në Azinë Juglindore, Filipinet u goditën në më pak se dy muaj nga tajfunët Ragasa, Kalmagi dhe Phung-wong. Vietnami pësoi shkatërrime nga stuhitë, përmbytjet dhe rrëshqitjet e tokës, ndërsa dy stuhi tropikale vranë qindra njerëz në fund të vitit në Sri Lanka dhe Indonezi.
Ndërsa temperaturat rriten, zjarret në pyje janë intensifikuar në Europë dhe hektarë rekord pyjesh janë djegur gjatë verës.
Në SHBA, zjarret e shkaktuara nga rrufetë shkaktuan mbylljen e pjesës veriore të Kanionit të Madh në Arizona për pjesën tjetër të sezonit turistik në mesin e korrikut.
Â
Login
