❌

Normal view

There are new articles available, click to refresh the page.
Today — 22 December 2025Main stream

Kështu Trumpi po ushtron kontroll në Amerikën Latine

✇Telegrafi
By: Agron Shala
22 December 2025 at 10:41


Nga: Jordana Timerman / The Guardian (titulli: Reward countries that toe the line, punish those that don’t: that’s how Trump is exerting control in Latin America)
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

PĂ«r njĂ« brez tĂ« tĂ«rĂ«, Amerika Latine ka qenĂ« vend me stabilitet tĂ« paqĂ«ndrueshĂ«m. E karakterizuar nĂ« aspektin sipĂ«rfaqĂ«sore prej protestave, lĂ«kundjeve politike dhe skandaleve spektakolare, pjesa mĂ« e madhe e rajonit, qĂ« prej demokratizimit nĂ« vitet 1980-‘90, ka mbetur kryesisht demokratike dhe pa luftĂ«ra mes shtetesh. Edhe pse e plagosur nga dhuna e grupeve tĂ« armatosura dhe organizatave kriminale gjithnjĂ« e mĂ« tĂ« fuqishme, ajo, nĂ« pĂ«rgjithĂ«si, e ka justifikuar nofkĂ«n qĂ« ia ka vĂ«nĂ« vetes si “zonĂ« paqeje”.

Kjo është arsyeja pse ky vit është ndier aq tronditës. Gjatë gjithë vitit 2025, vitit të parë të mandatit të dytë të Donald Trumpit, analistët kanë analizuar në mënyrë obsesive mundësinë e ndërhyrjeve ushtarake amerikane në një hemisferë që dikur përkufizohej nga mbrojtja e bashkuar e sovranitetit kombëtar. Por, fiksimi për të kuptuar nëse presioni në rritje i Uashingtonit ndaj Nicolås Maduros paralajmëron një pushtim fizik të Venezuelës, ka larguar vëmendjen nga historia e vërtetë: ndryshimi më i madh drejt ndërhyrjes së drejtpërdrejtë tashmë ka ndodhur - dhe është përballur me shumë pak rezistencë. Më shumë se 100 persona janë vrarë në sulmet detare amerikane të cilat ekspertët i përshkruajnë si ekzekutime jashtëgjyqësore, dhe kundërshtimet më të forta nuk kanë ardhur nga presidentët e Amerikës Latine apo nga organizatat rajonale, por nga Kongresi amerikan.

Uashingtonit nuk i nevojitet pushtimi pĂ«r tĂ« pĂ«rmbysur rendin e hemisferĂ«s; Trumpi tashmĂ« Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« qendra e re e gravitetit. Ai e ka riformĂ«suar fuqinĂ« amerikane me njĂ« rikthim perandorak qĂ« nuk shqetĂ«sohet mĂ« pĂ«r narrativĂ«n e “sĂ« mirĂ«s mĂ« tĂ« madhe” tĂ« cilĂ«n Uashingtoni dikur e pĂ«rdorte pĂ«r tĂ« justifikuar veprimet e veta. E ashtuquajtura doktrinĂ« Donroe vepron haptazi si njĂ« regjim disiplinor - transaksional, ndĂ«shkues, i thjeshtĂ« - qĂ« Ă«shtĂ« nĂ« pĂ«rputhje tĂ« pĂ«rkryer me lĂ«vizjet politike tĂ« hemisferĂ«s.

Ndikimi i Trumpit tani është aq dominues, saqë vetë zgjedhjet fitohen ose humbasin prej tij - apo më saktë, nga kandidatët që ai zgjedh. Në garën presidenciale të Hondurasit, mbështetja e tij për Nasry Asfuran dhe kërcënimet për të ndërprerë ndihmën nëse votuesit zgjedhin ndryshe, u bënë qendrore për fushatën, duke i bërë jehonë ndërhyrjes së tij në zgjedhjet parlamentare të Argjentinës në tetor. Veprimet të cilat dikur do të kishin shkaktuar zhurmë, tani kalojnë si gjëra të zakonshme - përveç te një rreth i ngushtë ekspertësh të indinjuar.

Ky peizazh mbahet bashkë nga një metodë qeverisjeje që ndërthur paqëndrueshmërinë, përjashtimin dhe shpërblimin. Qasja e Trumpit është më fleksibile dhe më e llogaritur sesa sugjeron retorika e tij. Njëzetë e tetë sulmet vdekjeprurëse detare bashkëjetojnë me lëshime të papritura, si heqja e tarifave ndaj Brazilit pasi ai dështoi të ndikonte te gjykatat që trajtonin çështjet e Jair Bolsonaros. Mospërputhja është strategjia: ajo çan koordinimin, krijon varësi dhe i detyron qeveritë drejt vendimmarrjeve reaktive.

NjĂ« nga mjetet mĂ« tĂ« fuqishme tĂ« administratĂ«s ka qenĂ« zgjerimi i pĂ«rjashtimeve - zonave ku rregullat e zakonshme nuk vlejnĂ« mĂ«. MigrantĂ«t ishin kategoria e parĂ«, tĂ« zhveshur nga mbrojtjet ligjore. Pastaj erdhĂ«n tĂ« deportuarit tĂ« dĂ«rguar nĂ« vende tĂ« treta pĂ«rmes marrĂ«veshjeve tĂ« improvizuara; tĂ« dyshuarit pĂ«r trafik droge tĂ« vrarĂ« nĂ« operacione jashtĂ« kufijve; dhe, tani Venezuela, ku sulmet e paligjshme detare kanĂ« pĂ«r shĂ«njestĂ«r njĂ« regjim tĂ« izoluar nĂ« aspektin ndĂ«rkombĂ«tar. Me shumĂ« pak tĂ« gatshĂ«m pĂ«r tĂ« mbrojtur Maduron, reagimi i zbehtĂ« ndaj dhjetĂ«ra vdekjeve ka ripĂ«rcaktuar nĂ« heshtje kufijtĂ« e normave tĂ« cilat Uashingtoni mund t’i shkelĂ« pa pasoja. Çdo pĂ«rjashtim gdhend njĂ« normalitet tĂ« ri.

NĂ«n Trumpin, rajoni Ă«shtĂ« ndarĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« theksuar: aleatĂ« tĂ« bindur dhe armiq ideologjikĂ«. LiderĂ«t si Nayib Bukele i El Salvadorit, Javier Milei i ArgjentinĂ«s dhe Daniel Noboa i Ekuadorit janĂ« rreshtuar ngushtĂ«sisht me Uashingtonin dhe janĂ« shpĂ«rblyer me financime, bashkĂ«punim nĂ« siguri dhe favor diplomatik. Paraguai dhe Bolivia po pĂ«rpiqen t’i ndjekin me shpejtĂ«si. Vendet e Karaibeve dhe AmerikĂ«s Qendrore kanĂ« lejuar zbatimin e kontrolleve tĂ« migracionit, vendosjen e bazave ushtarake apo koncesione nĂ« siguri, vetĂ«m pĂ«r tĂ« qĂ«ndruar nĂ« favorin e Uashingtonit.

Në këtë kontekst, rezistenca më efektive ndaj politikave të Trumpit ka qenë kombëtare dhe diplomatike, jo rajonale. Në fakt, të vetmet vende që kanë arritur një kundërshtim pjesërisht të suksesshëm janë Brazili dhe Meksika. Udhëheqësit e tyre, Luiz Inåcio Lula da Silva dhe Claudia Sheinbaum - kundërshtarë ideologjikë të Trumpit - praktikojnë një formë të rezistencës pragmatike: pa përplasje të hapura, por as rreshtim.

Pas muajve tĂ« tĂ«rĂ« me pĂ«rpjekje tĂ« dĂ«shtuara pĂ«r tĂ« ndikuar nĂ« sistemin gjyqĂ«sor tĂ« Brazilit pĂ«r tĂ« liruar Bolsonaron, Trumpi u detyrua tĂ« ulej nĂ« negociata me Lulan dhe hoqi dorĂ« nga tarifat dhe sanksionet ndaj njĂ« gjykatĂ«si tĂ« GjykatĂ«s Supreme. Sheinbaumi ka kultivuar rolin e “pĂ«shpĂ«ritĂ«ses sĂ« Trumpit”: ajo kombinon bashkĂ«punimin nĂ« çështjet e migracionit dhe tregtisĂ«, me gjeste simbolike pĂ«r politikat ndaj drogĂ«s dhe njĂ« refuzim tĂ« fortĂ« diskursiv ndaj çdo ndĂ«rhyrjeje nĂ« sovranitetin meksikan - tĂ« gjitha kĂ«to duke shmangur sulmet personale qĂ« do tĂ« mbyllnin kanalet diplomatike. KĂ«to strategji funksionale janĂ« nĂ« kontrast tĂ« thellĂ« me ballafaqimin steril tĂ« ndjekur nga Gustavo Petro i KolumbisĂ«.

Petro ilustron dinamikĂ«n e kundĂ«rt. Duke u pĂ«rballur drejtpĂ«rdrejt me Trumpin, ai e ekspozoi qeverinĂ« e tij ndaj masave ndĂ«shkuese, pa ndryshuar sjelljen e Uashingtonit - njĂ« bast i rrezikshĂ«m pĂ«r tĂ« forcuar mbĂ«shtetjen e brendshme, por qĂ« nxjerr nĂ« pah njĂ« aksiomĂ« tĂ« re rajonale: rezistenca e zhurmshme pa mbĂ«shtetje kolektive, tani Ă«shtĂ« njĂ« strategji e humbur. Trumpi madje e ka veçuar KolumbinĂ« si njĂ« front tĂ« mundshĂ«m tĂ« ri nĂ« luftĂ«n e tij kundĂ«r “narkoterrorizmit” - njĂ« etiketĂ« e lakueshme dhe disiplinuese qĂ« mund tĂ« pĂ«rdoret pĂ«r tĂ« justifikuar ndĂ«rhyrjen ushtarake tĂ« ShBA-sĂ« nĂ« territore tĂ« tjera tĂ« rajonit.

NdĂ«rkohĂ«, janĂ« dobĂ«suar institucionet qĂ« dikur mbĂ«shtesnin diplomacinĂ« rajonale. JanĂ« shembur vazhdimisht pĂ«rpjekjet pĂ«r tĂ« negociuar njĂ« tranzicion nĂ« VenezuelĂ« - sĂ« fundmi pas zgjedhjeve tĂ« vitit 2024, megjithĂ«se Sheinbaumi dhe Lula sĂ« fundmi janĂ« ofruar tĂ« ndĂ«rmjetĂ«sojnĂ«. Samiti i Komunitetit tĂ« Shteteve tĂ« AmerikĂ«s Latine dhe Karaibeve (CELAC) me BE-nĂ«, nĂ« nĂ«ntor, shmangu tĂ« dĂ«nonte sulmet amerikane. Samiti i Amerikave, i planifikuar pĂ«r kĂ«tĂ« muaj, u anulua krejtĂ«sisht. Thirrja e javĂ«s sĂ« kaluar e Sheinbaumit pĂ«r veprim nga OKB-ja, dukej si njĂ« formalitet - gjĂ«ja e duhur pĂ«r t’u thĂ«nĂ« nĂ« njĂ« moment tensioni, por me pak gjasa pĂ«r ndikim praktik. NĂ«se ka ndonjĂ« gjĂ«, kjo theksoi se sa tĂ« dobĂ«ta janĂ« bĂ«rĂ« organet shumĂ«palĂ«she nĂ« klimĂ«n e tanishme diplomatike.

E majta, dikur një kundërpeshë morale ndaj fuqisë amerikane në hemisferë, ka humbur busullën. Vala rozë dikur ofronte një gjuhë të përbashkët që bashkonte nacionalizmin, përfshirjen sociale dhe anti-imperializmin në një projekt koherent politik. Sot ai fjalor është i copëtuar; energjia politike që e mbante atë gjallë është shuar si në nivel kombëtar, ashtu edhe rajonal. Politika e jashtme trumpiste ka të njëjtin ton me mesazhin fitues të së djathtës ekstreme në politikën kombëtare të rajonit. Ajo ushqehet nga zhgënjimi me korrupsionin, pasigurinë dhe ngërçin institucional, duke ofruar një repertor - rend, autoritet, veprim - që për shumë shtresa të shoqërisë tingëllon më i besueshëm se thirrjet për përfshirje apo solidaritet.

Kontrasti me 20 vjet mĂ« parĂ« Ă«shtĂ« i madh. NĂ« vitin 2005, qeveritĂ« e valĂ«s rozĂ«, tĂ« forta nĂ« aspektin elektoral dhe ideologjikisht tĂ« sigurta, u mblodhĂ«n nĂ« Mar del Plata tĂ« ArgjentinĂ«s pĂ«r tĂ« rrĂ«zuar MarrĂ«veshjen pĂ«r TregtinĂ« e LirĂ« tĂ« Amerikave tĂ« George W. Bushit. Anti-imperializmi dikur pĂ«rbĂ«nte gramatikĂ«n e pĂ«rbashkĂ«t politike tĂ« sĂ« majtĂ«s latino-amerikane. Ai konsensus Ă«shtĂ« zhdukur. NĂ« njĂ« sondazh tĂ« fundit nga Bloomberg/Atlas, 53 pĂ«rqind e tĂ« anketuarve nĂ« AmerikĂ«n Latine thanĂ« se do tĂ« mbĂ«shtesnin ndĂ«rhyrjen ushtarake tĂ« ShBA-sĂ« pĂ«r tĂ« rrĂ«zuar Maduron. ËshtĂ« vetĂ«m njĂ« pikĂ« e vetme e tĂ« dhĂ«nave, por mbĂ«rthen njĂ« transformim mĂ« tĂ« gjerĂ«: rajoni nuk beson mĂ« nĂ« narrativĂ«n kolektive qĂ« dikur frenonte Uashingtonin.

Qëndrimi i ripërtërirë perandorak i Trumpit po rezulton i suksesshëm jo vetëm për shkak të forcës imponuese të ShBA-së, por sepse e majta e Amerikës Latine nuk të bind më. Ndikimi i tij buron po aq nga rraskapitja ideologjike e së majtës sa edhe nga fuqia e Uashingtonit. Politikat e rajonit janë zhvendosur në mënyrat që shkojnë përkrah avancimit të Trumpit dhe që ia hapin rrugën atij - dhe ai është treguar i shpejtë për ta konsoliduar atë terren të ri. /Telegrafi/

Before yesterdayMain stream

Gratë në politikë dhe rinia: Për një përfaqësim gjithëpërshirës

✇Telegrafi
By: Agron Shala
19 December 2025 at 18:05


Marigona Shabiu, drejtore ekzekutive në YIHR

Në Kosovë, pjesëmarrja e grave në politikë shpesh paraqitet si një histori suksesi. Kuota gjinore prej 30 përqind, rritja e numrit të grave në Kuvend dhe prania e tyre në asamble komunale përmenden rregullisht si dëshmi e përparimit demokratik. Në legjislaturën e kaluar, gratë përbënin mbi një të tretën e deputetëve në Kuvend, një shifër që në letër e pozicionon Kosovën më mirë se shumë vende të rajonit. Megjithatë, përtej statistikave dhe deklaratave zyrtare, realiteti politik mbetet shumë më kompleks, sidomos kur kjo pjesëmarrje shihet nga perspektiva e rinisë dhe e grupeve të tjera të margjinalizuara.

Nga përvoja jonë shumëvjeçare në Youth Initiative for Human Rights - Kosovë (YIHR KS), është e qartë se përfaqësimi politik i grave nuk përkthehet automatikisht në një politikë që flet për të rinjtë dhe me të rinjtë. Të rejat dhe të rinjtë në Kosovë vazhdojnë ta perceptojnë politikën si një hapësirë të mbyllur, hierarkike dhe shpesh armiqësore ndaj mendimit kritik. Kjo ndjenjë distance është veçanërisht e theksuar te të rinjtë nga komunitetet joshumicë, te të rinjtë LGBTIQ+, te personat me aftësi të kufizuara dhe tek ata që jetojnë në varfëri apo zona të margjinalizuara. Për shumë të rinj, përfaqësimi i grave në institucione nuk shihet domosdoshmërisht si përfaqësim i interesave të tyre, veçanërisht kur politikat vazhdojnë të prodhohen pa një qasje gjithëpërfshirëse.

Në diskutimet që zhvillojmë me të rinj në qytete dhe zona rurale, shpesh lind një pyetje e heshtur: a janë gratë në politikë vërtet aleate të rinisë, apo thjesht pjesë e të njëjtit sistem që e riprodhon përjashtimin? Kjo dilemë nuk është akuzë, por reflektim kritik mbi mënyrën se si funksionon kultura jonë politike dhe mbi kufijtë e një përfaqësimi që mbetet kryesisht formal.

Asambleistet e reja, veçanërisht ato që vijnë nga grupe të margjinalizuara, përballen me sfida të shumëfishta. Gratë e reja në politikë hyjnë në institucione që historikisht janë ndërtuar mbi norma patriarkale, ku autoriteti lidhet me moshën, gjininë, përkatësinë partiake dhe me përkatësinë etnike. Për gratë LBTIQ+, gratë me aftësi të kufizuara apo gratë nga komunitetet rom, ashkali dhe egjiptian, këto barriera shumëfishohen. Ato përballen jo vetëm me seksizëm, por edhe me homofobi dhe diskriminim institucional.

NĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ«, mbi kĂ«to gra vendoset njĂ« barrĂ« e padrejtĂ« pĂ«rfaqĂ«simi: pritshmĂ«ria qĂ« tĂ« flasin pĂ«r “tĂ« gjitha gratĂ«â€, pĂ«r rininĂ« dhe pĂ«r komunitetet e tyre, pa pasur realisht fuqinĂ« vendimmarrĂ«se apo mbĂ«shtetjen e nevojshme politike. Kjo situatĂ« krijon njĂ« paradoks tĂ« rrezikshĂ«m: gratĂ« nĂ« politikĂ« pĂ«rdoren si simbol progresi, ndĂ«rsa hapĂ«sira e tyre reale pĂ«r veprim mbetet e kufizuar. Si pasojĂ«, rinia shpesh nuk e pĂ«rjeton kĂ«tĂ« pĂ«rfaqĂ«sim si burim shprese, por si pjesĂ« tĂ« njĂ« sistemi qĂ« vazhdon tĂ« mos jetĂ« gjithĂ«pĂ«rfshirĂ«s.

NjĂ« tjetĂ«r problematikĂ« e theksuar Ă«shtĂ« pĂ«rfshirja e ulĂ«t e grave, sidomos grave nga grupet e margjinalizuara, nĂ« hartimin dhe zbatimin e politikave qĂ« synojnĂ« drejtpĂ«rdrejt rininĂ«. Politikat rinore vazhdojnĂ« tĂ« trajtohen si çështje dytĂ«sore, tĂ« ndara nga debatet mbi barazinĂ« gjinore, drejtĂ«sinĂ« sociale dhe tĂ« drejtat e njeriut. Kjo ndarje e rreme mes “politikave tĂ« grave”, “politikave rinore” dhe “politikave pĂ«r komunitetet” e dobĂ«son secilĂ«n prej tyre dhe humb mundĂ«sinĂ« pĂ«r ndĂ«rtimin e aleancave tĂ« qĂ«ndrueshme.

Pikërisht këtu bëhet e domosdoshme qasja ndërthurëse. Pa një analizë që merr parasysh mënyrën se si diskriminimet ndërthuren - gjinia me moshën, orientimin seksual, aftësinë e kufizuar, përkatësinë etnike apo statusin socio-ekonomik - politikat rrezikojnë të adresojnë vetëm një pjesë të realitetit. Një politikë që fuqizon vetëm disa gra, por lë pas gratë e reja, gratë LBTIQ+, gratë me aftësi të kufizuara apo gratë nga komunitetet joshumicë, nuk është politikë gjithëpërfshirëse.

Nga këndvështrimi i YIHR KS, fuqizimi i grave në politikë nuk mund dhe nuk duhet të ndodhë i shkëputur nga fuqizimi i rinisë dhe i grupeve të tjera të margjinalizuara. Një demokraci funksionale kërkon pjesëmarrje reale, jo vetëm përfaqësim numerik. Kjo nënkupton krijimin e mekanizmave ku të rinjtë dhe të rejat nga të gjitha komunitetet janë bashkëkrijues të politikave dhe ku gratë në politikë veprojnë si partnere të këtij procesi transformues.

Gratë në politikë kanë potencial të jashtëzakonshëm për të ndërtuar ura mes institucioneve dhe rinisë, për të sjellë në qendër çështje si arsimi cilësor, punësimi i denjë, shëndeti mendor, drejtësia sociale dhe barazia. Por, ky potencial realizohet vetëm nëse ekziston vullneti për të sfiduar status quo-në dhe për të ndërtuar një kulturë politike të bazuar në solidaritet ndërbrezor dhe ndërkomunitar.

Nëse duam një Kosovë ku rinia nuk largohet nga politika, por e transformon atë, duhet të shkojmë përtej kuotave dhe narrativave sipërfaqësore. Fuqizimi i grave është thelbësor për këtë transformim, por vetëm nëse shoqërohet me një angazhim të sinqertë për drejtësi sociale dhe përfshirje reale të të gjithë atyre që tradicionalisht janë lënë në margjina.

Një politikë që nuk u flet të rinjve dhe që nuk i përfshin të gjithë të rinjtë është një politikë pa të ardhme. Sfida jonë e përbashkët është ta shndërrojmë përfaqësimin formal në një aleancë të vërtetë, për një kulturë politike më të drejtë, më gjithëpërfshirëse dhe më demokratike për të gjithë.

(Ky shkrim Ă«shtĂ« hartuar nĂ« kuadĂ«r tĂ« projektit “Ajo UdhĂ«heq: Luftimi i GjuhĂ«s sĂ« Urrejtjes dhe Promovimi i Grave nĂ« UdhĂ«heqjen Lokale”, qĂ« implementohet nga Demokraci pĂ«r zhvillim (D4D) dhe mbĂ«shtetet nga Ambasada e MbretĂ«risĂ« sĂ« HolandĂ«s nĂ« KosovĂ«. PĂ«rmbajtja pasqyron mendimet dhe qĂ«ndrimet e autores dhe nuk pĂ«rfaqĂ«son domosdoshmĂ«risht qĂ«ndrimet e organizatĂ«s/donatorit)

TĂ«rheqja e Nicholas Lyndhurstit nga jeta publike

✇Telegrafi
By: Agron Shala
19 December 2025 at 12:54


Dyshja më e famshme në Britani: Nicholas Lyndhurst dhe David Jason

Nga: George Chesterton / The Telegraph (titulli: Why Nicholas Lyndhurst is missing from the Only Fools reunion)
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

David Jason pĂ«lqen tĂ« tregojĂ« anekdotĂ«n kur ai dhe Nicholas Lyndhurst sajuan njĂ« zĂ«nkĂ« nĂ« xhirimet e seriailit “Only Fools and Horses”. NĂ« vitin 1991, nĂ« kulmin e popullaritetit tĂ« serialit, Del Boi dhe Rodni, tĂ« cilĂ«t ishin tĂ« mĂ«rzitur, vendosĂ«n se ishte koha pĂ«r tĂ« sjellĂ« pak gjallĂ«ri.

David Jason, Nicholas Lyndhurst dhe Buster Merryfield në episodin special të Krishtlindjeve të vitit 1987 të Only Fools and Horses

“UnĂ« dhe Nicku ishim nĂ« karavan”, ka thĂ«nĂ« Jasoni, 85 vjeç. “Po rrinim kot dhe i thashĂ«: ‘E di çfarĂ«? Pse tĂ« mos shtiremi sikur kemi njĂ« zĂ«nkĂ«? Ti mund tĂ« dalĂ«sh me vrull dhe tĂ« thuash qĂ« po largohesh, e unĂ« mund tĂ« bĂ«rtas: ‘Mos u kthe mĂ« kurrĂ«. S’dua tĂ« punoj kurrĂ« mĂ« me ty’. KĂ«shtu qĂ« dera u hap me vrull dhe Nicku doli duke shfryrĂ« dhe unĂ« hodha diçka pas tij. Por, pastaj menduam se ndoshta e tepruam, kĂ«shtu qĂ« u thamĂ« tĂ« gjithĂ«ve: ‘Ishte vetĂ«m njĂ« shaka’”.

Thashethemet pĂ«r njĂ« marrĂ«dhĂ«nie tĂ« tensionuar apo problematike mes dy yjeve mĂ« tĂ« mĂ«dhenj tĂ« serialit vazhdojnĂ« edhe sot - pavarĂ«sisht çdo dĂ«shmie qĂ« tregon tĂ« kundĂ«rtĂ«n - dhe ka tĂ« ngjarĂ« qĂ« anekdota e “zĂ«nkĂ«s pĂ«r shaka” tĂ« jetĂ« mĂ«nyra e tyre pĂ«r tĂ« pĂ«rballuar kĂ«to spekulime. Ajo qĂ« Ă«shtĂ« e vĂ«rtetĂ« Ă«shtĂ« se Jasoni dhe Lyndhursti ishin aktorĂ« shumĂ« tĂ« ndryshĂ«m, nga breza tĂ« ndryshĂ«m, me qĂ«ndrime tĂ« ndryshme ndaj famĂ«s. Dinamika e partneritetit tĂ« tyre nĂ« ekran varej po aq nga kĂ«to dallime sa edhe nga talenti i tyre i pĂ«rbashkĂ«t qĂ« i bĂ«ri tĂ« jenĂ«, nĂ« shumĂ« mĂ«nyra, dyshja mĂ« e dashur nĂ« televizion.

“Kur lexuam skenarin pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ«, ndodhi ajo kimi”: Nicholas Lyndhurst si Rodni dhe David Jason si Del Boi nĂ« sezonin e parĂ« tĂ« serialit(BBC)

Lajmi se do të realizohet një dokumentar i ri për Only Fools and Horses në vitin 2026, pa përfshirjen e Lyndhurstin, tani 64 vjeç, ngjalli pyetje të reja rreth marrëdhënies së tij me trashëgiminë e serialit. Por, këto dyshime marrin më shumë kuptim në kontekstin e shmangies së tij të përhershme ndaj publicitetit - e lëre më tragjedinë personale që e ka shtyrë të mbrojë privatësinë edhe më rreptë. Në vitin 2020, djali i tij i vetëm, Archie, aktor, vdiq nga leucemia limfoblastike akute në moshën 19-vjeçare.

“Mungesa e Lyndhurstit nĂ« dokumentarin e ri nuk ka tĂ« bĂ«jĂ« me ndonjĂ« problem personal apo ndonjĂ« pĂ«rplasje me pjesĂ«n tjetĂ«r tĂ« kastit”, thotĂ« Graham McCann, autor i librit Only Fools and Horses: The Story of Britain’s Favourite Comedy. “Privatisht, mendoj se ai Ă«shtĂ« nĂ« marrĂ«dhĂ«nie tĂ« mira me ta. Ai Ă«shtĂ« dikush qĂ« sheh njĂ« ndarje tĂ« qartĂ« mes vetes dhe personazheve qĂ« luan, dhe dĂ«shiron tĂ« pĂ«rqendrohet nĂ« tĂ« tashmen. Kur e mbaron njĂ« punĂ«, e mbaron. Nuk Ă«shtĂ« rehat tĂ« dalĂ« nĂ« pah pĂ«r tĂ« shĂ«nuar njĂ« personazh qĂ« ka luajtur nĂ« tĂ« kaluarĂ«n. Preferon tĂ« qĂ«ndrojĂ« i tĂ«rhequr. Nuk njoh ndonjĂ« aktor qĂ« Ă«shtĂ« kaq ekstrem nĂ« kĂ«tĂ« drejtim. KĂ«shtu ndihet ai se duhet tĂ« jetĂ«, pĂ«r tĂ« funksionuar si aktor”.

Lyndhurst dhe djali i tij Archie, në vitin 2015Foto: David M. Benett/Dave Benett/WireImage

Only Fools and Horses u transmetua në shtatë sezone me 19 episode speciale nga 1981 deri më 2003. Për të shënuar 45-vjetorin e serialit, dokumentari Only Fools and Horses: The Lost Archive, nga U&Gold, do të sjellë pamje arkivore, të patransmetuara, të familjes Troter - dhe u mirëprit me entuziazëm nga adhuruesit e një prej komedive më të dashura në historinë britanike (episodi Time On Our Hands, në vitin 1996 u pa nga më shumë se 24 milionë njerëz).

Jasoni dhe Lyndhursti erdhĂ«n nĂ« serial nga rrugĂ« shumĂ« tĂ« ndryshme. “Jasoni ishte shkollĂ« mĂ« e vjetĂ«r, sepse kishte bĂ«rĂ« gjithçka nĂ« teatrot e repertorĂ«ve, qĂ« kĂ«rkonin pĂ«rshtatshmĂ«ri dhe pranim tĂ« roleve qĂ« s’tĂ« pĂ«lqenin”, thotĂ« McCann. “NdonjĂ«herĂ« dukej sikur nuk do tĂ« bĂ«hej kurrĂ« yll, dhe duhej tĂ« punonte shumĂ« e tĂ« ishte i durueshĂ«m. NdĂ«rkaq, Lyndhursti bĂ«ri njĂ« lĂ«vizje logjike drejt njĂ« roli tĂ« madh qĂ« nĂ« moshĂ« tĂ« re”.

- YouTube

Jasoni ishte aktor i njohur televiziv para vitit 1981, por ende jo njĂ« emĂ«r i njohur nĂ« çdo shtĂ«pi. Lidhej mĂ« sĂ« shumti me Ronnie Barkerin, duke u paraqitur nĂ« tri episode tĂ« sitkomit Porridge dhe si ndihmĂ«si i tij, Granvilli, nĂ« serialin Open All Hours. Lyndhursti, nga ana tjetĂ«r, kishte ndjekur ShkollĂ«n e Aktrimit “Korona” [Corona Theatre School] nĂ« LondrĂ«n PerĂ«ndimore dhe kishte luajtur nĂ« drama dhe emisione pĂ«r fĂ«mijĂ« - mĂ« sĂ« shumti i njohur si njĂ« nga djemtĂ« e Wendy Craigut nĂ« serialin Butterflies, nĂ« vitin 1978, kur ishte 17 vjeç.

“Kur Davidi dhe Nicholasi u bashkuan pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ«, ishin aktorĂ« tĂ« shkĂ«lqyer, por ata morĂ«n njĂ« skenar brilant tĂ« shkruar posaçërisht pĂ«r ta”, thotĂ« Tony Dow, regjisor i serialit nĂ« vitet 1988-2003, pĂ«rfshirĂ« disa episode pĂ«r Krishtlindje. Dow ishte mik i ngushtĂ« me krijuesin e serialit, John Sullivan, i cili vdiq nĂ« 2011. “Nuk zgjati shumĂ« qĂ« ata tĂ« njihnin talentin e njĂ«ri-tjetrit dhe tĂ« mbĂ«shteteshin tek ai”.

Lyndhursti dhe Jasoni nĂ« Çmimet KombĂ«tare tĂ« Filmit [National Film Awards] nĂ« LondĂ«r mĂ« 2017(Foto: Eamonn M. McCormack/Getty Images)

“MarrĂ«dhĂ«nia me Davidin ishte e menjĂ«hershme”, ka thĂ«nĂ« Lyndhurst. “Kur unĂ«, Davidi dhe Lennard Pearce [gjyshi] lexuam skenarin pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ«, ndodhi ajo kimi. UnĂ« dhe Davidi u bĂ«mĂ« tĂ« njohur pĂ«r tĂ« qeshurat [gjatĂ« xhirimeve]. Kishte dashuri nĂ« qendĂ«r tĂ« marrĂ«dhĂ«nies sĂ« personazheve, dhe kĂ«tĂ« gjithmonĂ« e kishim parasysh - si gjĂ«nĂ« mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme pĂ«r t’u portretizuar. Nuk ishte e vĂ«shtirĂ« tĂ« aktronim ‘afeksionin’, sepse vĂ«rtet e ndjenim pĂ«r njĂ«ri-tjetrin.”

Spekulimet se dy aktorët kryesorë nuk shkonin mirë vijnë nga kureshtja e natyrshme e adhuruesve për marrëdhënien e dyshes që ishte kaq e dashur në ekran, saqë njerëzit nisën të pyesnin se si është ajo jashtë ekranit.

“ShumĂ« njerĂ«z paramendojnĂ« tension tĂ« vĂ«rtetĂ«, siç ndodhi mes Rodney Bewesin dhe James Bolamin nĂ« The Likely Lads, apo mes disa aktorĂ«ve tĂ« Dad’s Army”, thotĂ« McCann. “Adhuruesit e flaktĂ« i shohin si prindĂ«rit qĂ« nuk shkojnĂ« mirĂ« mes vete”.

Lyndhursti pati sukses edhe me seriale tĂ« tjera, si “Goodnight Sweetheart”(Foto: PA/Alamy)

“Mund t’ju them, kategorikisht, se kurrĂ« nuk ka pasur ndonjĂ« sherr mes tyre”, thotĂ« Dow. “Nuk kishte konflikt, sepse tĂ« gjithĂ« e dinim qĂ« ishim me fat tĂ« ishim pjesĂ« e kĂ«tij seriali tĂ« jashtĂ«zakonshĂ«m - edhe pse Nicku vĂ«shtirĂ« e pĂ«rjetonte famĂ«n nĂ« atĂ« kohĂ«. Ai ecte rrugĂ«ve me njĂ« kapele tĂ« madhe mbi kokĂ« dhe njĂ« pallto, sepse nuk e pĂ«rballonte dot reagimin e njerĂ«zve. Lyndhursti ishte mĂ« pak i pĂ«rshtatshĂ«m pĂ«r jetĂ«n publike dhe e bezdiste mĂ« shumĂ« gjithĂ« vĂ«mendja”, thotĂ« McCann.

Shtrirja e ndikimit të serialit ishte aq e madhe, saqë edhe vetë Jasoni - i cili ka qenë më i përfshirë se Lyndhursti në universin Only Fools që nga përfundimi i xhirimeve - ka shprehur keqardhje që puna tjetër e tij (Porterhouse Blue, A Touch of Frost, The Darling Buds of May) shpesh është mbuluar nga fiksimi i publikut me Del Boin.

Lyndhursti pati sukses në teatër dhe seriale të tjera si Goodnight Sweetheart dhe The Two of Us, dhe së fundmi mori lëvdata për rolin e një profesori anglez në rikthimin e serialit Frasier në vitin 2023. Por, nëse dikur ishte i rezervuar për daljet publike, vdekja tragjike e djalit të tij mund ta ketë bindur ta mbrojë privatësinë edhe më fort pas vitit 2020.

Lyndhurst nĂ« njĂ« skenĂ« nĂ« serialin “Frasier” mĂ« 2023

“Kam qenĂ« aty pĂ«r tĂ« dhe bashkĂ«shorten e tij, por mĂ« thanĂ« ... se po kalonin njĂ« kohĂ« shumĂ« tĂ« vĂ«shtirĂ« dhe se shumĂ« njerĂ«z po kĂ«rkonin intervista dhe deklarata”, tha Jason mĂ« 2022. “Ai mĂ« tha: ‘Mos u mĂ«rzit nĂ«se nuk tĂ« kontaktojmĂ«. Thjesht duam tĂ« vazhdojmĂ« jetĂ«n dhe ta bĂ«jmĂ« zinĂ« nĂ« qetĂ«si’. Ai Ă«shtĂ« shumĂ« mĂ« i mbyllur tani sesa mĂ« parĂ«. Dhe, pĂ«r fat tĂ« keq, nuk takohemi aq shpesh sa do tĂ« doja. Por, ndonjĂ«herĂ«, kĂ«shtu shkojnĂ« gjĂ«rat”.

KĂ«shtu, dokumentari me dy pjesĂ«, Only Fools and Horses: The Lost Archive, do tĂ« pĂ«rfshijĂ« intervista tĂ« reja me pjesĂ«tarĂ«t e mbijetuar tĂ« kastit dhe ekipit, si dhe materiale arkivore nga episodet klasike. TĂ« gjithĂ« do t’i bĂ«jnĂ« homazh John Sullivanit, i cili ndĂ«rroi jetĂ« nĂ« 2011 - njĂ« njeri tĂ« cilin, si Jasoni ashtu ashtu edhe Lyndhursti, e quanin “gjeni”. Por, Lyndhursti, i cili jeton me gruan e tij nĂ« Uest-Uitering afĂ«r Çiçesterit nĂ« Suseksin PerĂ«ndimor, nuk do tĂ« jetĂ« me ta.

“Kur unĂ« dhe Davidi takohemi, themi: ‘Nicku Ă«shtĂ« mirĂ« dhe Ă«shtĂ« aty, por kjo pjesĂ« e jetĂ«s sĂ« tij ka mbaruar pĂ«r tĂ«â€™â€, shpjegon Dow. “Edhe nĂ«se nuk do tĂ« kishte kaluar nĂ« tragjedi personale, gjithsesi do ta urrente gjithĂ« kĂ«tĂ«â€. /Telegrafi/

Kur “Portokallia” shkrihet me Festivalin e KĂ«ngĂ«s

✇Telegrafi
By: Agron Shala
19 December 2025 at 11:30


Nga: Leonard Veizi

TĂ« them tĂ« drejtĂ«n, u çudita mjaft, madje gati m’u fut “llapa mren”, kur çova kanalin tek RTSh pĂ«r tĂ« ndjekur Festivalin e KĂ«ngĂ«s. Se kĂ«ta tĂ« TVSh-sĂ« sĂ« bĂ«jnĂ« edhe tĂ« pamundurĂ«n pĂ«r tĂ« tĂ« çuditur.

-Vezë doni?

- Meqë është gjella më operative dhe me kalori ...

Fillimisht mendova se kisha ngatĂ«rruar frekuencĂ«n. Sepse m’u krijua ideja fikse se po shihja “PortokallinĂ«â€. MĂ«nyra e tĂ« folurit, lloji i humorit, lĂ«vizjet dhe ritmi, gjithçka mĂ« dukej e huaj pĂ«r njĂ« mbrĂ«mje qĂ«, tĂ« paktĂ«n nĂ« kujtesĂ«n kolektive, kishte qenĂ« gjithmonĂ« diçka tjetĂ«r.

- Ç’ne “Portokallia nĂ« mesjavĂ«?”, mendova. Jo si shaka pa formĂ«, por si njĂ« pavĂ«mendje e hutueshme. ËshtĂ« - pak a shumĂ« - si tĂ« hysh nĂ« njĂ« godinĂ« publike dhe tĂ« gjesh tĂ« varur njĂ« tabelĂ« private: KĂ«tu jepen rrogat e traktoristĂ«ve.

- Rrusht Mezini


- Këtu ... Unë jam Rrusht Mezini.

- Jeni lodhur shoku Jorgo.

- Epo nuk i thonë shaka. Paraja është punë me përgjegjësi ...

Këto janë batuta filmash. Por, në realitet është ai çast kur kupton se problemi nuk është më forma, por identiteti.

- Mirë, atëherë, konferencier i koncertit të jetë Agimi i cirkut, - sugjeronte Andi këngëtari Sotirin, që ishte drejtori i Pallatit të Kulturës.

- Agimi ... ai karagjozi? - u pataks Sotiri.

- Kurrë! Unë në skenë dua seriozitet.

Batutat janĂ« shkĂ«putur nga filmi i njohur i regjisorit Bujar Kapexhiu, Edhe ashtu, edhe kĂ«shtu, por qĂ« nuk di pse m’u dukĂ«n shumĂ« tĂ« volitshme pĂ«r kĂ«tĂ« rast.

Sepse, Festivali i KĂ«ngĂ«s nuk Ă«shtĂ« thjesht njĂ« spektakĂ«l argĂ«timi. ËshtĂ« njĂ« ritual televiziv, njĂ« ngjarje me gravitet kulturor, me kodet dhe solemnitetin e vet. Ose tĂ« paktĂ«n kĂ«shtu ka qenĂ«. Kur ky ritual fillon tĂ« flasĂ« me gjuhĂ«n e varietesĂ«, kur humori i shpejtĂ« zĂ« vendin e heshtjes solemne dhe improvizimi televiziv zĂ«vendĂ«son peshĂ«n artistike, atĂ«herĂ« nuk kemi mĂ« njĂ« risi, por njĂ« zhvendosje.

Dhe, kjo zhvendosje nuk Ă«shtĂ« faji i atyre qĂ« vijnĂ« nga jashtĂ«. Ata bĂ«jnĂ« atĂ« qĂ« dinĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« mĂ« mirĂ«. Faji Ă«shtĂ« i njĂ« televizioni publik qĂ« nuk di mĂ« tĂ« dallojĂ« mes roleve, mes skenave, mes zhanreve. QĂ« ngatĂ«rron festivalin me “shoun”, trashĂ«giminĂ« me audiencĂ«n, identitetin me klikimin.

Dhe, kështu vazhdon të huazojë. Një herë Arbanën, një herë Salsanon. Nesër, pse jo, me siguri TVSh-ja do të ofertojë edhe Ledionin.

- Ec e na jep një dorë në malore.

Jo sepse ata nuk janë profesionistë, por sepse TVSh-ja sillet si një institucion që ka hequr dorë nga vetja.

- Përpara ca kohësh shoku Lelo na solli një yll të ri nga Durrësi. Pastaj një tjetër nga periferia e Fierit. Tani ylli i ri na erdhi nga fshati.

Ca e çuditshme kjo, apo jo? - shprehte pakĂ«naqĂ«sinĂ« e tij njĂ« si punĂ« drejtor kuadri nĂ« Komitetin Ekzekutiv tĂ« rrethit, pikĂ«risht te filmi ShkĂ«lqim i pĂ«rkohshĂ«m i regjisorit Albet Xholi, ku Dane mavriu mori rolin e portierit tĂ« ekipit, qĂ« qytetarĂ«t e provincĂ«s nisĂ«n ta quanin me shaka “Zenga i ekipit”.

- S’ka asgjĂ« pĂ«r t’u çuditur. Puna pĂ«r kompletimin e ekipit vazhdon - u justifikua Leloja, qĂ« ishte kompetent, si trajneri i sportklubit tĂ« madh tĂ« futbollit me emrin “Fitorja” dhe qĂ« donte tĂ« sillte nĂ« qytet tĂ« fejuarin katundar tĂ« mbesĂ«s infermiere.

TVSh, si një institucion mediatik që ka me qindra punonjës, dekada histori, arkivë të pamasë, që është shkollë dhe përvojë, tanimë nuk arrin të prodhojë dot as folës lajmesh me profil të qëndrueshëm, as moderatorë spektaklesh me peshë publike.

Si konkluzion, mĂ« rezulton se TVSh-ja Ă«shtĂ« njĂ« institucion i “thym n’mes”. NjĂ« trup gjigant qĂ« nuk mbytet nga stuhitĂ« e mĂ«dha, por nga njĂ« pikĂ« uji e vetme, e pĂ«rditshme, gĂ«rryese. Televizioni publik, ai qĂ« mbahet me taksat tona dhe qĂ«, teorikisht, duhet tĂ« jetĂ« streha e prodhimit kombĂ«tar, vazhdon prej vitesh tĂ« jetĂ« i paralizuar, i mbytur jo nga mungesa e fondeve, por nga mungesa e vizionit.

Spektakli mĂ« i madh i vitit nĂ« ekranin publik, qĂ« duhet tĂ« jetĂ« vitrina e kapaciteteve tĂ« vetĂ« institucionit, nĂ« edicionin e 64-tĂ« tĂ« saj, bashkĂ«drejtohet nga Salsano i “PortokallisĂ«â€. NjĂ« zgjedhje qĂ« nuk Ă«shtĂ« thjesht njĂ« emĂ«r, por njĂ« simptomĂ«. Sepse, pyetja nuk Ă«shtĂ«: pse Salsano? Por, pse gjithmonĂ« dikush nga jashtĂ«.

Ky huazim i pĂ«rhershĂ«m Ă«shtĂ« nĂ« fakt pranim dĂ«shtimi. ËshtĂ« dĂ«shmi se televizioni publik nuk investon mĂ« nĂ« njerĂ«zit e vet, nuk ndĂ«rton figura, nuk krijon identitet. Ai funksionon si njĂ« sallĂ« pritjeje, ku vijnĂ« tĂ« ftuar nga televizione private pĂ«r tĂ« mbushur boshllĂ«kun qĂ« vetĂ« institucioni ka krijuar.

NdĂ«rkohĂ«, TVSh-ja vazhdon tĂ« jetĂ« nĂ« fund tĂ« rreshtit edhe nĂ« programacion. NjĂ« film ose e sheh njĂ« herĂ« nĂ« tri ditĂ«, ose dy herĂ« nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n ditĂ«, sikur koha tĂ« ishte e palĂ«vizshme dhe publiku pa kujtesĂ«. Arkivi, pasuria mĂ« e madhe e kĂ«tij institucioni, qĂ«ndron ende i pluhurosur. Platforma “Teatri nĂ« ekran” vazhdon tĂ« jetflejĂ« nĂ« bobinat e viteve ‘70, tĂ« padigjitalizuara, tĂ« padukshme pĂ«r brezat e rinj, sikur kĂ«to regjistrime tĂ« ishin njĂ« relike muzeale dhe jo njĂ« detyrim publik.

TVSh-ja nuk Ă«shtĂ« mĂ« nĂ« krizĂ«. Kriza presupozon njĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r tĂ« dalĂ« prej saj. TVSh-ja Ă«shtĂ« nĂ« njĂ« gjendje inerte, ku çdo vit pĂ«rsĂ«rit tĂ« njĂ«jtĂ«n skemĂ« dhe çdo vit e quan “normalitet”.

Kjo është TVSh-ja sot. Dhe, me sa duket, nëse nuk ndryshon mënyra e të menduarit dhe jo thjesht emrat në ekran, kjo do të mbetet TVSh-ja edhe nesër: një organizëm i madh, i lodhur, që mbytet nga një pikë uji, sepse ka harruar si të notojë vetë.

Punë të paqena, roje robotike dhe intervistues të IA-së: Epoka e zymtë e kërkimit të punës

✇Telegrafi
By: Agron Shala
18 December 2025 at 13:19


Nga: Eleanor Margolis / The Guardian
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

Teksa aplikoj pĂ«r njĂ« tjetĂ«r punĂ«, shoh faqen e internetit tĂ« kompanisĂ« pĂ«r pĂ«rmbajtje. KatĂ«r ose pesĂ« herĂ« e lexova seksionin e tyre “çfarĂ« bĂ«jmĂ«â€, dhe kam njĂ« problem - nuk arrij tĂ« kuptoj çfarĂ« bĂ«jnĂ«. KĂ«tu janĂ« dy mundĂ«si. E para: vetĂ« ata nuk e dinĂ« çfarĂ« bĂ«jnĂ«. E dyta: ajo qĂ« bĂ«jnĂ« Ă«shtĂ« aq e pavlerĂ« dhe pĂ«r turp saqĂ« nuk guxojnĂ« ta thonĂ« qartĂ« nĂ« gjuhĂ« tĂ« zakonshme. “NdĂ«rtojmĂ« sisteme tĂ« avancuara marketingu tĂ« hapĂ«sirĂ«s sĂ« mirĂ«qenies nĂ« internet” mund tĂ« pĂ«rkthehet si: “PĂ«rdorim ChatGPT-nĂ« pĂ«r tĂ« shitur suplemente tĂ« dyshimta”.

Por, Ă«shtĂ« problem mĂ« i vogĂ«l tĂ« dish se çfarĂ« bĂ«jnĂ« nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« shumĂ« biznese. Aktualisht, jam mes pesĂ« pĂ«rqind tĂ« britanikĂ«ve qĂ« janĂ« tĂ« papunĂ«. Pas gjashtĂ« muajsh kĂ«rkimesh pĂ«r punĂ«, mungesa totale e suksesit mĂ« ka bĂ«rĂ« tĂ« vĂ« nĂ« dyshim ekzistencĂ«n time. Kur aplikon vazhdimisht pĂ«r punĂ« nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n fushĂ«, njĂ«jtĂ« si nĂ« rastet kur pĂ«rsĂ«rit njĂ« fjalĂ« pa pushim derisa tĂ« humbasĂ« kuptimin, semantika e gjithĂ« situatĂ«s fillon tĂ« shpĂ«rbĂ«het si njĂ« facoletĂ« e lagtĂ«. Rreth njĂ« nĂ« pesĂ« aplikime qĂ« bĂ«j sjell njĂ« postĂ« elektronike refuzimi, zakonisht me ankesĂ«n pĂ«r “numrin e madh tĂ« aplikantĂ«ve cilĂ«sorĂ«â€ pĂ«r pozicion. Por, nĂ« shumicĂ«n e rasteve - asgjĂ«. ËshtĂ« thuajse puna tĂ« mos ketĂ« ekzistuar kurrĂ«, dhe ka gjasa qĂ« vĂ«rtet tĂ« mos ketĂ« ekzistuar.

NĂ« vitin 2024, 40 pĂ«rqind e kompanive postuan njoftime pĂ«r “punĂ« fantazmĂ«â€, pozicione qĂ« nuk ekzistojnĂ«, tĂ« shpallura pĂ«r tĂ« krijuar iluzionin se kompania po ecĂ«n aq mirĂ« - aq mirĂ« saqĂ« ka nevojĂ« pĂ«r punĂ«torĂ« tĂ« tjerĂ«. Dhe, kjo duket si njĂ« mĂ«nyrĂ« shumĂ« e lehtĂ« pĂ«r tĂ« gĂ«njyer pĂ«r suksesin tĂ«nd. Rregullimi i reklamave pĂ«r punĂ« Ă«shtĂ« kryesisht nĂ« kompetencĂ« tĂ« Autoritetit pĂ«r Standardet e Reklamimit, i cili - me gjithĂ« fuqinĂ« e vet - mund tĂ« bĂ«jĂ« vetĂ«m ... heqjen e njĂ« reklame tĂ« gabuar. Pra, duke mos pasur ndonjĂ« pasojĂ« tĂ« rĂ«ndĂ« pĂ«r punĂ«dhĂ«nĂ«sit, pse tĂ« mos bĂ«jnĂ« njĂ« fushatĂ« tĂ« rreme punĂ«simi? Etika nĂ« tregun e punĂ«s duket se ka dalĂ« jashtĂ« dritares, dhe ideja pĂ«r tĂ« humbur kohĂ«n e mijĂ«ra kĂ«rkuesve tĂ« pafajshĂ«m tĂ« punĂ«s nuk ka mĂ« rĂ«ndĂ«si.

Edhe nĂ«se puna pĂ«r tĂ« cilĂ«n po aplikon ekziston, pengesa e radhĂ«s Ă«shtĂ« boti i burimeve njerĂ«zore [HR] me inteligjencĂ« artificiale [IA]. Edhe pse Ă«shtĂ« e vĂ«shtirĂ« tĂ« gjesh tĂ« dhĂ«na tĂ« sakta pĂ«r numrin e punĂ«dhĂ«nĂ«sve qĂ« pĂ«rdorin IA-nĂ« pĂ«r tĂ« filtruar aplikimet (nganjĂ«herĂ« duke favorizuar burrat ndaj grave, nĂ«se marrim pĂ«r shembull njĂ« algoritĂ«m tĂ« pĂ«rdorur dikur nga Amazon-i qĂ« tashmĂ« Ă«shtĂ« hequr), gjithandej ka artikuj dhe tema nĂ« Reddit se si tĂ« manipulosh botat dhe tĂ« futĂ«sh “fjalĂ«t kyçe”. Sipas njĂ« artikulli tĂ« revistĂ«s The Atlantic, mĂ« herĂ«t kĂ«tĂ« vit: “TĂ« rinjtĂ« po e pĂ«rdorin ChatGPT-nĂ« pĂ«r tĂ« shkruar aplikimet; HR-ja po pĂ«rdor IA-nĂ« pĂ«r t’i lexuar; askush nuk po punĂ«sohet”. Dhe, le tĂ« themi se CV-ja dhe letra e motivimit ia dalin tĂ« kalojnĂ« robotĂ«t rojtarĂ«, ka gjasa qĂ« edhe intervista tĂ« zhvillohet me njĂ« bot tjetĂ«r. Edhe pse nuk kam pasur “kĂ«naqĂ«sinĂ«â€ tĂ« kem asnjĂ« intervistĂ«, qoftĂ« nga IA-ja apo diçka tjetĂ«r - qĂ«kur nisa kĂ«tĂ« kĂ«rkim e fundit pĂ«r punĂ« - mundĂ«sia pĂ«r tĂ« mos pasur kontakt me asnjĂ« njeri gjatĂ« gjithĂ« procesit, pĂ«r t’u bĂ«rĂ« menaxher i marketingut i rrjeteve sociale pĂ«r suplemente tĂ« dyshimta, mĂ« duket e madhe dhe e tmerrshme.

Edhe pse kjo tollovi për punë zakonisht paraqitet si problem për të porsadiplomuarit, mund të konfirmoj - si dikush që u diplomua para 15 vjetësh, drejt e në recesion - jo vetëm që ky është tregu më i keq i punës që kam parë ndonjëherë, por po ndikon edhe te njerëzit si unë me shumë vite përvojë. Gjatë periudhës sime të fundit të kërkimit të punës, rreth tre vjet më parë, të paktën shkoja në intervista. Dhe, për më tepër, me njerëz të vërtetë. Duke parë gjithë ata profesionistë që njoh dhe që nuk po arrijnë të sigurojnë intervista as për pozicione fillestare, jam e sigurt që nuk paraqes ndonjë përjashtim. Jam gjithashtu e bindur se po përballemi me një krizë në të cilën punët për shtresën e mesme janë degjeneruar në bisha të rralla dhe shqetësuese.

Kur - sipas njĂ« shpalljeje pĂ«r punĂ« - njĂ« kompani e pavarur pĂ«r ushqim pĂ«r kafshĂ« shtĂ«piake, me njĂ« emĂ«r si Flopsies, kĂ«rkon njĂ« “yll roku” dhe njĂ« “njĂ«brirĂ«sh” pĂ«r tĂ« revolucionarizuar praninĂ« nĂ« rrjete sociale, e kupton qĂ« tregu i punĂ«s Ă«shtĂ« dehur me pordhat e veta. FrankenpunĂ«t e paqarta, qĂ« kĂ«rkojnĂ« gjithçka, nga SEO [Search Engine Optimization] e deri te aftĂ«sitĂ« pĂ«r montazh videosh (pĂ«r njĂ« pagĂ« prej 27 mijĂ« paundĂ«sh dhe me çokolata falas me proteinĂ« qĂ« kanĂ« shijen e kashtĂ«s), kĂ«rkojnĂ« pĂ«rkushtim sektar. SĂ« pari, duhet tĂ« bindĂ«sh njerĂ«zit e mirĂ« tĂ« Flopsies-it se ka qenĂ« Ă«ndrra jote, qĂ« nga lindja, tĂ« shesĂ«sh ushqim pĂ«r kafshĂ«. Do t’i prisje duart e tua pĂ«r kĂ«tĂ« privilegj dhe do tĂ« mĂ«soje tĂ« shkruash pĂ«r ta duke pĂ«rplasur fytyrĂ«n mbi tastierĂ«. KĂ«tĂ« do ta shprehĂ«sh nĂ« njĂ« letĂ«r motivimi prej 400 fjalĂ«sh, tĂ« shkruar me gjakun tĂ«nd. Dhe, kjo letĂ«r do tĂ« ridrejtohet nĂ« hiç nga njĂ« filtĂ«r i IA-sĂ«, sepse nuk e ke pĂ«rdorur nĂ« tĂ« frazĂ«n “optimizimi i rĂ«ndĂ«sisĂ« algoritmike”. Nuk do tĂ« dĂ«gjosh mĂ« kurrĂ« asgjĂ« nga Flopsies-i. Do ta nisĂ«sh kĂ«tĂ« proces nga e para dhe do ta pĂ«rsĂ«risĂ«sh derisa tĂ« konsiderohesh i/e denjĂ« pĂ«r njĂ« intervistĂ« nĂ« tĂ« cilĂ«n ke disa minuta pĂ«r ta bindur njĂ« bot se je i/e aftĂ« pĂ«r punĂ« dhe si qenie njerĂ«zore.

Procesi i rekrutimit Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« kaq i mekanizuar, si nĂ« kuptimin figurativ ashtu edhe nĂ« atĂ« fjalĂ«pĂ«rfjalshĂ«m, saqĂ« Ă«shtĂ« e vĂ«shtirĂ« tĂ« besohet se njerĂ«zit qĂ« pĂ«rzgjidhen pĂ«r punĂ« nuk janĂ« thjesht ata qĂ« janĂ« mĂ« tĂ« zotĂ«t pĂ«r tĂ« manipuluar sistemin. Dhe, sinqerisht, tĂ« kenĂ« gjithĂ« fatin e botĂ«s! S’ështĂ« ndonjĂ« humbje pĂ«r mua nĂ«se punĂ«t me suplemente tĂ« dyshimta apo ushqim pĂ«r kafshĂ« i fiton dikush qĂ« Ă«shtĂ« mjeshtĂ«r nĂ« krijimin e iluzionit se jeton dhe merr frymĂ« vetĂ«m pĂ«r to. Por, nĂ« kĂ«tĂ« proces tĂ« rrjedhave, çfarĂ« ndodh me ata prej nesh qĂ« nuk dinĂ« apo nuk duan ta luajnĂ« kĂ«tĂ« lojĂ«? Nga tĂ« gjitha aplikimet qĂ« kam dĂ«rguar sĂ« fundmi, pyes veten sa prej tyre janĂ« parĂ« nga sytĂ« e njerĂ«zve. Ka njĂ« kufi sa mund tĂ« bĂ«rtasĂ«sh nĂ« boshllĂ«k pĂ«r aftĂ«sitĂ« e tua me njĂ« CMS [Content Management System], pĂ«rpara se tĂ« fillosh tĂ« kĂ«rkosh nĂ« Google pĂ«r frazat si: “A mund ta shes njĂ« veshkĂ« nĂ« Vinted [ueb-faqe pĂ«r shitje]”? /Telegrafi/

ÇfarĂ« Ă«shtĂ« njĂ« amerikan?

✇Telegrafi
By: Agron Shala
18 December 2025 at 11:19


Nga: Vivek Ramaswamy / The New York Times
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

Aktualisht po shfaqen dy vizione tĂ« kundĂ«rta nĂ« tĂ« djathtĂ«n amerikane, dhe ato janĂ« tĂ« papajtueshme. NjĂ« vizion i identitetit amerikan bazohet nĂ« prejardhje, gjak dhe tokĂ«: Tiparet e trashĂ«guara janĂ« ato qĂ« kanĂ« mĂ« shumĂ« rĂ«ndĂ«si. Forma mĂ« e pastĂ«r e njĂ« amerikani Ă«shtĂ« i ashtuquajturi “amerikan me trashĂ«gimi” - dikush qĂ« prejardhjen e ka qĂ« nga themelimi i Shteteve tĂ« Bashkuara ose mĂ« herĂ«t.

Ky këndvështrim tani po përhapet nga e djathta Groyper, një lëvizje në internet që po ngrihet me shpejtësi dhe që argumenton për krijimin e një identiteti të përqendruar rreth të bardhëve. Ky është një reagim i parashikueshëm - reagim të cilin e parashikova në librin tim të vitit 2022, Kombi i viktimave - ndaj diskriminimit të të bardhëve gjatë pesë vjetëve të fundit, dhe nuk është më mendim i skajshëm.

Alternativa (dhe sipas mendimit tim, vizioni i saktë), për identitetin amerikan, bazohet në ideale.

TĂ« qenit amerikan nuk Ă«shtĂ« cilĂ«si me nivele qĂ« ndryshon nĂ« varĂ«si tĂ« prejardhjes. ËshtĂ« binare: Ose je amerikan, ose nuk je. Je amerikan nĂ«se beson nĂ« sundimin e ligjit, nĂ« lirinĂ« e ndĂ«rgjegjes dhe tĂ« shprehjes, nĂ« meritokracinĂ« pa dallim ngjyrash, nĂ« KushtetutĂ«n e ShBA-sĂ«, nĂ« Ă«ndrrĂ«n amerikane, dhe nĂ«se je njĂ« qytetar qĂ« i betohesh pĂ«r besnikĂ«ri vetĂ«m kĂ«tij kombi.

Siç ka thënë me humor Ronald Reagan, mund të shkosh të jetosh në Francë, por nuk mund të bëhesh francez; por kushdo nga çdo cep i botës mund të vijë në Shtetet e Bashkuara dhe të bëhet amerikan. Pavarësisht prejardhjes, nëse pret radhën dhe merr shtetësinë, je po aq amerikan sa një pasardhës mejflauer [102 udhëtarët që arritën më 1620], për sa kohë që beson në idealet e themelimit të Amerikës dhe kulturën që lindi prej tyre. Kjo është ajo që e bën të mundur veçantinë amerikane.

PĂ«rçarja mes kĂ«tyre dy vizioneve Ă«shtĂ« mĂ« me rĂ«ndĂ«si sesa ndarjet politike midis republikanĂ«ve dhe demokratĂ«ve. RepublikanĂ«t mĂ« tĂ« vjetĂ«r tĂ« cilĂ«t mund tĂ« dyshojnĂ« pĂ«r pĂ«rhapjen e vizionit “gjak dhe tokĂ«â€, duhet tĂ« mendojnĂ« sĂ«rish. Rrjetet e mia sociale janĂ« mbushur me qindra fyerje, shumica nga llogaritĂ« qĂ« nuk i njoh, me sharje si “pajeets” dhe “street shitters” [terma fyes pĂ«r ata me origjinĂ« hinduse] dhe thirrje pĂ«r tĂ« mĂ« deportuar “mbrapsht nĂ« Indi” (kam lindur dhe jam rritur nĂ« Sinsinati dhe nuk kam jetuar kurrĂ« jashtĂ« ShBA-sĂ«).

Deklaratat antisemitike tani janë normalizuar në internet, dhe kjo nuk kufizohet vetëm në rrjete. Rod Dreher, një autor konservator, së fundmi përshkroi një udhëtim në Uashington ku vlerësoi se një pakicë e konsiderueshme e stafit republikan të brezit Z janë adhurues të Nick Fuentesit.

Kjo lëvizje e re e së djathtës në internet nuk përfaqëson qëndrimet e shumicës së votuesve republikanë në botën reale - kuptojeni këtë nga një bir emigrantësh indianë që kryeson sondazhet në zgjedhjet paraprake të Partisë Republikane në Ohajo, për guvernator. Por, si një nga kundërshtarët më të zëshëm të politikës së identitetit të majtë, tani shoh një hezitim të vërtetë nga ish-bashkëluftëtarët e mi anti-zgjim [woke] për të kritikuar politikën e re të identitetit të djathtë.

Ky model pasqyron në mënyrë shqetësuese hezitimin e demokratëve të shquar për të kritikuar tepricat e zgjim-it në prag të zgjedhjeve presidenciale të vitit 2024, edhe pse shumica e votuesve demokratë në mënyrë të qartë nuk kanë besuar kurrë se matematika është raciste, apo se puna e palodhur dhe tradita e shkruar janë tipare të bardhësisë. Kjo është një nga arsyet kryesore pse Kamala Harris dështoi në mënyrë spektakolare. Nëse Partia Republikane pas-Trump bën të njëjtin gabim me krahun tonë identitar, do të pësojmë një fat të ngjashëm.

TĂ« rinjtĂ« shpesh janĂ« tregues tĂ« hershĂ«m tĂ« drejtimit tĂ« erĂ«rave politike, dhe natyra e problemit tĂ« brezave Ă«shtĂ« e jashtĂ«zakonshme. ShumĂ« votues nĂ«n 30 vjeç besojnĂ« se nuk do tĂ« kenĂ« kurrĂ« mundĂ«si tĂ« blejnĂ« njĂ« shtĂ«pi. Ata shpesh janĂ« tĂ« zhytur nĂ« borxhe pĂ«r shkollimin, dhe nĂ«se nuk ndodhin disa ndĂ«rhyrje tĂ« forta politike, sigurimet shoqĂ«rore ndoshta do tĂ« shkurtohen para se ata tĂ« pĂ«rfitojnĂ«. ËshtĂ« e kuptueshme se janĂ« tĂ« zhgĂ«njyer pĂ«r kĂ«tĂ«.

Ndjenja e tyre në rritje për pasiguri ekonomike bashkohet me një ankth të përmbajtur psikologjik. Depresioni dhe ankthi janë më të përhapur te gjenerata Z sesa brezat e mëparshëm amerikanë. Në mungesë të një identiteti të përbashkët kombëtar, ata po kthehen drejt tribalizmit dhe viktimizimit - grojperizmi i djathtë, socializmi i majtë i ushqyer nga Zohran Mamdani.

Pra, cila është zgjidhja? Duhet të imagjinojmë një ëndërr të re amerikane që ofron fuqizim ekonomik dhe njëkohësisht plotëson etjen e brezit të ri për qëllim dhe përkatësi. Për ta arritur këtë vizion, duhet të përmbushen katër kushte.

SĂ« pari, udhĂ«heqĂ«sit konservatorĂ« duhet tĂ« dĂ«nojnĂ« - pa hezitim - shkeljet e grojperĂ«ve. NĂ«se, si z. Fuentes, ti mendon se Hitleri ishte “shumĂ« i lezetshĂ«m” ose nĂ«se e quan publikisht Usha Vancein njĂ« “xhit”, atĂ«herĂ« nuk ke vend nĂ« lĂ«vizjen konservatore, pikĂ«. QĂ«llimi nuk Ă«shtĂ« tĂ« dramatizojmĂ«, por tĂ« parandalojmĂ« legjitimizimin gradual tĂ« kĂ«saj armiqĂ«sie jo-amerikane. Kjo sjellje provokuese internet mĂ« kujton fĂ«mijĂ«t qĂ« testojnĂ« kufijtĂ« e prindĂ«rve: Detyra e njĂ« udhĂ«heqĂ«si tĂ« vĂ«rtetĂ« republikan Ă«shtĂ« tĂ« vendosĂ« kufij tĂ« qartĂ« pĂ«r ndjekĂ«sit e rinj, si njĂ« baba i mirĂ« pĂ«r njĂ« bir qĂ« e tepron.

Kjo nuk do tĂ« thotĂ« censurĂ«; do tĂ« thotĂ« qartĂ«si morale nĂ« vend tĂ« pĂ«rkĂ«dheljes. NĂ« debatet politike, dritarja e Overtonit duhet tĂ« mbetet e gjerĂ«. ËshtĂ« e pranueshme qĂ« e djathta tĂ« kritikojĂ« ndihmĂ«n amerikane pĂ«r Izraelin ose vizat pĂ«r emigrantĂ«, por Ă«shtĂ« plotĂ«sisht e papranueshme tĂ« helmosh fjalorin kundĂ«r hebrenjve, indianĂ«ve apo ndonjĂ« grupi tjetĂ«r etnik. Duhet tĂ« zbatojmĂ« atĂ« qĂ« predikojmĂ«: KundĂ«rshtarja ime aktuale demokrate nĂ« Ohajo Ă«shtĂ« njĂ« grua hebreje, dhe ndonĂ«se kritikoj pa mĂ«shirĂ« politikĂ«n e saj, do tĂ« jem mbrojtĂ«si i saj mĂ« i zĂ«shĂ«m kundĂ«r sulmeve antisemite nga e majta apo e djathta.

SĂ« dyti, ulini kostot e jetesĂ«s. Shtetet mund tĂ« sjellin rezultate tĂ« shpejta. Uleni çmimin e shtĂ«pive duke hequr kufizimet vendore pĂ«r pĂ«rdorimin e tokĂ«s pĂ«r tĂ« rritur ofertĂ«n pĂ«r strehim. Ulini taksat mbi pronat duke e bĂ«rĂ« administratĂ«n lokale mĂ« efikase. Ulini faturat e energjisĂ« duke pĂ«rshpejtuar lejet pĂ«r impiante tĂ« reja energjie dhe nxjerrje tĂ« gazit natyror. DemokratĂ«t patĂ«n njĂ« reagim tĂ« pĂ«rzier ndaj tezave pĂ«r bollĂ«k tĂ« Ezra Kleinit dhe Derek Thompsonit, por nĂ«se hiqet mĂ«nyra e majtĂ« e paraqitjes sĂ« kĂ«tyre ideve, republikani i ardhshĂ«m mund t’i pĂ«rqafojĂ« lehtĂ« ato.

SĂ« treti, krijoni pjesĂ«marrje tĂ« gjerĂ« nĂ« gjenerimin e pasurisĂ« nga tregjet e aksioneve. NĂ« epokĂ«n e inteligjencĂ«s artificiale, Ă«shtĂ« e mundur tĂ« imagjinohet e ardhmja me performancĂ« tĂ« lartĂ« tĂ« tregut tĂ« aksioneve edhe me paga nĂ« ngĂ«rç dhe humbje vendesh pune. Kjo Ă«shtĂ« formula pĂ«r trazira shoqĂ«rore, dhe ndarja e aksioneve ofron zgjidhje praktike. NĂ«se çdo fĂ«mijĂ« i lindur ligjĂ«risht nĂ« ShBA merr njĂ« “trashĂ«gimi tĂ« Ă«ndrrĂ«s amerikane” prej 10 mijĂ« dollarĂ«sh tĂ« investuar nĂ« S&P 500, çdo i ri amerikan do tĂ« bĂ«hej milioner deri nĂ« moshĂ«n 60-vjeçare (duke supozuar njĂ« kthim vjetor modest prej tetĂ« pĂ«rqind, mĂ« i ulĂ«t se mesataret historike pĂ«r 5, 10, 20 dhe 40 vjet). Kjo Ă«shtĂ« fuqia magjike e llogaritjes.

Efekti do tĂ« ishte i thellĂ«: NĂ« vend qĂ« tĂ« sulmojnĂ« milionerĂ«t, ata vetĂ« do tĂ« ishin nĂ« rrugĂ«n pĂ«r t’u bĂ«rĂ« tĂ« tillĂ«. TĂ« rinjtĂ« amerikanĂ«, si nga e majta ashtu edhe nga e djathta, do tĂ« kishin interes tĂ« pĂ«rbashkĂ«t pĂ«r rritje maksimale ekonomike - njĂ« mundĂ«si pĂ«r tĂ« luajtur sĂ«rish nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n skuadĂ«r, ndĂ«rsa shkĂ«puten nga shteti federal i mirĂ«qenies. LlogaritĂ« e Trumpit, tĂ« miratuara sĂ« fundmi, janĂ« hap pozitiv nĂ« kĂ«tĂ« drejtim. NĂ«se programi zgjerohet, ai mund tĂ« zĂ«vendĂ«sojĂ« gradualisht disa pĂ«rfitime tĂ« tjera federale, nĂ« vend qĂ« t’u shtohen barrĂ« atyre.

Së katërti, jepjani Amerikës një projekt të përbashkët kombëtar që i mungon aq shumë. Amerika ka një qëllim më të madh në botë nga ai që kemi përfaqësuar deri tani në shekullin XXI. Amerikanët e të gjitha ngjyrave dëshirojnë të kujtohen për këtë, përmes një ekuivalenti modern të misionit Apollo. Ndoshta është ndërtimi i një baze në Hënë për të arritur fuzionin bërthamor që do të fuqizojë krijimin e inteligjencës artificiale pa efekte anësore dhe kufizime në Tokë; ndoshta është diçka tjetër e përmasave dhe ambicies së ngjashme. Një projekt i tillë mund të shërbejë si katalizator për të ringjallur arsimin cilësor matematikor dhe shkencor në ShBA, përmes ngritjes së standardeve në shkollat publike, zgjerimit të mundësive arsimore dhe shumë të tjerash.

E vërteta shpresëdhënëse është se zgjidhja për politikën e identitetit nuk ka pse të jetë fitorja e një kampi ndaj tjetrit, por realizimi i përbashkët i një arratisjeje kombëtare drejt një horizonti më premtues. /Telegrafi/

“Zbulesa” nĂ« fotografitĂ« e Edward Westonit: Objektet e zakonshme tĂ« shndĂ«rruara nĂ« skulptura!

✇Telegrafi
By: Agron Shala
17 December 2025 at 15:12


Duke kaluar nga njĂ« lĂ«vizje avangarde nĂ« njĂ« tjetĂ«r gjatĂ« viteve ’20 tĂ« shekullit XX, puna e fotografit amerikan Edward Weston (1886-1958) ndihmon nĂ« rrĂ«fimin pĂ«r lindjen e modernizmit.

Nga: Mee-Lai Stone / The Guardian (titulli: ‘A revelation!’: how Edward Weston transformed bums, veg and egg slicers into sculpture – in pictures)
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

Ekspozimi i simetrisë dinamike, 1943 [Exposition of Dynamic Symmetry](Foto: Edward Weston)

Ekspozita Becoming Modern [TĂ« bĂ«hesh modern] Ă«shtĂ« njĂ« depĂ«rtim i jashtĂ«zakonshĂ«m nĂ« lindjen e fotografisĂ« moderniste pĂ«rmes vĂ«shtrimit dhe praktikĂ«s sĂ« fotografit amerikan Edward Weston. Ajo ndjek rrugĂ«t qĂ« Westoni kaloi nga njĂ« lĂ«vizje avangarde (piktorializmi) nĂ« tjetrĂ«n (modernizmi) nĂ« vitet ’20 tĂ« shekullit XX. E pĂ«rbĂ«rĂ« tĂ«rĂ«sisht nga koleksioni prestigjioz i QendrĂ«s “Wilson” pĂ«r FotografinĂ«, ekspozita gjurmon njĂ« pikĂ« kthese vendimtare nĂ« historinĂ« e fotografisĂ«. Edward Weston: Becoming Modern Ă«shtĂ« e hapur nĂ« MEP, nĂ« Paris tĂ« FrancĂ«s, deri mĂ« 25 janar.

“M” nĂ« divanin me qime tĂ« zeza kali, 1921 [‘M’ on the Black Horsehair Sofa](Foto: Edward Weston)

Kuratori Simon Baker shkruan: “‘M’ nĂ« divanin me qime tĂ« zeza kali shpreh qartĂ« njĂ« borxh ndaj pikturĂ«s dhe kompozimit piktoriak; njĂ« nudo e rrjedhshme dhe indeferente, shtrirĂ« me mjeshtĂ«ri mbi njĂ« divan, me njĂ« kompozim lulesh ikebana dhe njĂ« vazo me stil japonez nĂ« cepin e majtĂ« - pĂ«r balancĂ«â€.

Tina Modotti (Nudo në studio), 1922 [Tina Modotti (Nude in Studio)](Foto: Edward Weston)

“Pastaj kemi Tina Modotti (Nudo nĂ« studio), bĂ«rĂ« njĂ« vit mĂ« pas, ku janĂ« hequr tĂ« gjitha gjurmĂ«t e gjuhĂ«s vizuale piktorialiste. As divan, as pasqyrĂ«, as kompozim me lule; as figurĂ« e shtrirĂ« qĂ« kujton pikturĂ«n e salloneve. NĂ« vend tĂ« tyre, njĂ« subjekt i ngjashĂ«m: njĂ« nudo femĂ«r qĂ« po pushon, si tĂ« thuash, nga konvencionet e studios sĂ« vizatimit nga modeli i gjallĂ«, duke tymosur njĂ« cigare mbi njĂ« stol tĂ« vogĂ«l tĂ« rrumbullakĂ«t, pĂ«rballĂ« njĂ« sfondi tĂ« thjeshtĂ«, por me hije tĂ« theksuara”.

Kompozim me guacka dhe shkëmb, 1931 [Shell and Rock Arrangement](Foto: Edward Weston)

Mënyra se si Westoni i qasej natyrës së qetë, si edhe fragmenteve të natyrës (gurë, bimë, rërë), zbulon një tension në punën e tij mes nocionit të artificës dhe abstraksionit të pastër të arritur përmes fokusit të afërt dhe kuadrit.

Nudo mbi rërë, Oshano, 1936 [Nude on Sand, Oceano](Foto: Edward Weston)

GjatĂ« kĂ«saj periudhe, fotografi rafinoi stilin e tij, thjeshtoi kuadrot, eliminoi çdo artificĂ« pĂ«r t’u pĂ«rqendruar te linjat, format dhe drita.

Vezë dhe prerëse, 1930 [Eggs and Slicer](Foto: Edward Weston)

Westoni fotografoi objekte të zakonshme - guacka, perime, trupa, gurë - me rigorozitet të madh formal, duke shndërruar realitetin në motive vizuale. Ai ankohej se fotografia e tij me prerëse veze ishte bërë emblemë kaq popullore e modernizmit, ndaj dëshironte që studimet e tij mbi perimet të kuptoheshin në të njëjtën mënyrë - por, në një formë më të thellë.

Guaska, 1927 [Shells](Foto: Edward Weston)

Shumë nga imazhet e tij janë ekspozuar në formën e tyre origjinale, të printuara nga vetë artisti.

Ekskusado (Tualeti), 1926 [Excusado (Toilet)](Foto: Edward Weston)

Westoni kontribuoi në këtë perspektivë moderne në periferi të botës së artit. Fotografia e tij u bë gjuhë, skulpturë, një vështrim.

Speci, 1930 [Pepper](Foto: Edward Weston)

Westoni shndërroi jo vetëm të përditshmen dhe të shpërfillurën në vepër arti (ashtu siç specat e tij u bënë skulptura), por gjithashtu shpiku një formë të abstraksionit fotografik modernist. Westoni bëri të paktën 30 negativë të ndryshëm të specave, të gjitha brenda katër ditëve, në gusht të vitit 1930. Ai shpiku mënyrën për ta mbështetur specin në një hinkë metalike, duke ia mundësuar të shmangte kartonin e bardhë apo copën e muselisë ku e kishte mbështetur më parë. Specat e tij u bënë skulptura. Ai bëri të paktën 25 printime të kësaj fotografie, e cila u bë studimi i tij më i njohur për specat.

Karisa, Santa Monikë (Nudo në derë), 1936 [Charis, Santa Monica (Nude in doorway)](Foto: Edward Weston)

Helen Charis Wilson e takoi Edward Westonin në Karmel në vitin 1934. Ajo filloi si modele për studimet e tij të nudove, por shpejt u bë partnerja e tij në jetë dhe në punë.

GĂ«rryerje ranore, Point Lobos, 1942 [Sandstone Eosion, Point Lobos](Foto: Edward Weston)

Nga fundi i viteve ‘30 dhe fillimi i viteve ’40 tĂ« shekullit XX, Westoni punonte gjithnjĂ« e me mĂ« shumĂ« pasion pĂ«r peizazhet. Teksa ky fokus çoi gjithashtu nĂ« disa nga studimet e tij mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« nudove (veçanĂ«risht nudot mbi rĂ«rĂ« nga viti 1936), te dunat me diell tĂ« Oshanos dhe nĂ« terrenet e ashpra tĂ« Big Surit, LuginĂ«s sĂ« Vdekjes dhe Point Lobosi - pĂ«r tĂ« pĂ«rmbledhur me fjalĂ«t e vetĂ« Westonit - “qielli dhe toka u bĂ«nĂ« njĂ«â€.

Fusha me domate, Big Sur, 1937 [Tomato Field, Big Sur, 1937](Foto: Edward Weston)

Westoni jetoi dhe punoi në Kaliforni, udhëtoi në Meksikë dhe u distancua nga qendrat e pushtetit dhe ndikimit. Ai nuk kërkonte efekt apo provokim, por një vështrim të saktë, një formë të zbulesës së heshtur. /Telegrafi/

Banesat e përbashkëta të strehimit

✇Telegrafi
By: Agron Shala
17 December 2025 at 11:42


Nga: George Orwell (New Statesman, 3 shtator 1932)
PĂ«rktheu nga anglishtja: Granit Zela.

Banesat e pĂ«rbashkĂ«ta tĂ« strehimit, nga tĂ« cilat ka disa qindra nĂ« LondĂ«r, janĂ« strehimore nate tĂ« autorizuara posaçërisht nga LSKP.[1] Ato janĂ« pĂ«r njerĂ«zit qĂ« nuk mund tĂ« pĂ«rballojnĂ« strehim tĂ« rregullt. NĂ« fakt, janĂ« hotele jashtĂ«zakonisht tĂ« lira. ËshtĂ« e vĂ«shtirĂ« tĂ« vlerĂ«sohet popullsia e shtĂ«pive tĂ« strehimit, e cila ndryshon vazhdimisht, por ajo shkon gjithmonĂ« nĂ« dhjetĂ«ra mijĂ«ra, dhe nĂ« muajt e dimrit ndoshta i afrohet shifrĂ«s pesĂ«dhjetĂ« mijĂ«. Duke pasur parasysh qĂ« strehojnĂ« kaq shumĂ« njerĂ«z dhe se shumica e tyre janĂ« nĂ« njĂ« gjendje jashtĂ«zakonisht tĂ« keqe, shtĂ«pitĂ« e pĂ«rbashkĂ«ta tĂ« strehimit nuk marrin vĂ«mendjen qĂ« meritojnĂ«.

PĂ«r ta gjykuar vlerĂ«n e legjislacionit pĂ«r kĂ«tĂ« temĂ«, duhet kuptuar se si Ă«shtĂ« jeta nĂ« njĂ« banesĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«t. Banesa mesatare e banimit (dikur quhej “fjetore”,) pĂ«rbĂ«het nga disa konvikte dhe njĂ« kuzhinĂ«, gjithmonĂ« e nĂ«ndheshme, e cila shĂ«rben edhe si dhomĂ« ndenjjeje. Kushtet nĂ« kĂ«to vende, veçanĂ«risht nĂ« lagjet jugore si Southwark ose Bermondsey, janĂ« tĂ« neveritshme.

Konviktet janĂ« strofuj tĂ« qelbur, tĂ« mbushur me çdo gjĂ« dhe me deri nĂ« njĂ«qind burra, me krevate shumĂ« mĂ« tĂ« ulĂ«ta se ato nĂ« njĂ« burg tĂ« zakonshĂ«m nĂ« LondĂ«r. Normalisht, kĂ«ta shtretĂ«r nuk janĂ« shumĂ« tĂ« gjatĂ« dhe tĂ« gjerĂ«, kanĂ« dyshekĂ« tĂ« fortĂ« dhe jastĂ«kĂ« cilindrikĂ« si bllok druri; ndonjĂ«herĂ«, nĂ« banesat mĂ« tĂ« lira, nuk ka fare jastĂ«k. Mbulesat e krevatit pĂ«rbĂ«hen nga dy çarçafĂ« ngjyrĂ« purpur, qĂ« duhet tĂ« ndĂ«rrohen njĂ« herĂ« nĂ« javĂ« por, nĂ« fakt, nĂ« shumĂ« raste, s’ndĂ«rrohen as njĂ« herĂ« nĂ« muaj, dhe njĂ« kuvertĂ« pambuku; nĂ« dimĂ«r mund tĂ« ketĂ« batanije, por asnjĂ«herĂ« nuk janĂ« tĂ« mjaftueshme.

Shtretërit janë me parazitë, dhe kuzhinat plot me buburreca ose brumbuj të zinj. Nuk ka banja, natyrisht, dhe nuk ka hapësirë ku të kesh privatësi. Këto janë kushtet normale dhe të pranuara në të gjitha banesat e përbashkëta. Tarifat e paguara për këtë lloj strehimi ndryshojnë nga koha e qëndrimit e llogaritur me ditë dhe net. Duhet shtuar se, sado e ulët të duken tarifat, këto banesa sjellin afërsisht 40 paund fitim neto në javë për pronarin e saj.

Përveç banesave të pista të strehimit, janë edhe disa si Banesat Rowton dhe Bujtinat e Ushtrisë, që janë të pastra dhe rregullta. Për fat të keq, të gjitha këto vende i krijojnë këto përparësi me anë të një disipline kaq të rreptë dhe të lodhshme sa të qëndrosh te to të duket sikur je në burg. Në Londër (çuditërisht është më mirë në disa qytete të tjera) këto banesa janë vende ku ke liri, por jo një shtrat të mirë. Gjëja më e çuditshme e në lidhje me mjerimin dhe parehatinë e banesave të përbashkëta të strehimit është se ato janë në vende që i nënshtrohen inspektimit të vazhdueshëm nga organet përgjegjëse.

Kur dikush sheh pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« shpellĂ«n e errĂ«t, tĂ« prapambetur tĂ« njĂ« kuzhine nĂ« kĂ«to banesa, ajo duket sikur i pĂ«rket fillimit tĂ« shekullit tĂ« nĂ«ntĂ«mbĂ«dhjetĂ« qĂ« nĂ« njĂ«farĂ« mĂ«nyre nuk u ka rĂ«nĂ« nĂ« sy reformatorĂ«ve; Ă«shtĂ« befasuese tĂ« zbulosh se ato sundohen nga njĂ« sĂ«rĂ« rregullash (qĂ«llimisht) jashtĂ«zakonisht tiranike. Sipas rregullores sĂ« Aktit tĂ« Strehimit, praktikisht çdo gjĂ« Ă«shtĂ« kundĂ«r ligjit nĂ« njĂ« banesĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«t strehimi. Bixhozi, dehja, apo edhe futja e pijeve, sharjet, pĂ«shtymja nĂ« dysheme, mbajtja e kafshĂ«ve tĂ« zbutura, grindjet – me pak fjalĂ«, e gjithĂ« jeta shoqĂ«rore e kĂ«tyre vendeve Ă«shtĂ« e ndaluar. Natyrisht, ligji rĂ«ndom shkelet, por disa nga rregullat janĂ« tĂ« zbatueshme dhe ato ilustrojnĂ« padobishmĂ«rinĂ« e tmerrshme tĂ« kĂ«tij lloj legjislacioni.

PĂ«r tĂ« marrĂ« njĂ« shembull: disa kohĂ« mĂ« parĂ« organi mbikĂ«qyrĂ«s u shqetĂ«sua pĂ«r afĂ«rsinĂ« e shtretĂ«rve dhe vendosi qĂ« duhet tĂ« jenĂ« tĂ« paktĂ«n njĂ« metĂ«r larg njĂ«ri-tjetrit. Ky Ă«shtĂ« lloji i ligjit qĂ« Ă«shtĂ« i zbatueshĂ«m dhe shtretĂ«rit janĂ« zhvendosur siç duhet. Tani, pĂ«r njĂ« banor nĂ« njĂ« konvikt tashmĂ« tĂ« mbipopulluar s’ka rĂ«ndĂ«si sa larg njĂ«ri-tjetrit janĂ« shtretĂ«rit; kjo ka rĂ«ndĂ«si pĂ«r pronarin, tĂ« ardhurat e tĂ« cilit varen nga hapĂ«sira e dyshemesĂ«. Rezultati i vetĂ«m real i kĂ«tij ligji, pra, ishte njĂ« rritje e pĂ«rgjithshme e çmimit tĂ« shtretĂ«rve. Vini re se megjithĂ«se hapĂ«sira midis shtretĂ«rve Ă«shtĂ« e rregulluar me ligj, asgjĂ« nuk ka tĂ« bĂ«jĂ« me vetĂ« shtretĂ«rit – asgjĂ«, pĂ«r shembull, me gjendjen e tyre. KujdestarĂ«t e shtĂ«pisĂ« mund tĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« tĂ« paguash pĂ«r njĂ« shtrat mĂ« pak tĂ« mirĂ« se njĂ« grumbull kashte dhe s’ka ligj qĂ« i ndalon.

NjĂ« shembull tjetĂ«r i rregulloreve tĂ« strehimit. Nga gati tĂ« gjitha banesat e strehimit, gratĂ« janĂ« rreptĂ«sishtĂ« tĂ« pĂ«rjashtuara; ka disa banesa posaçërisht pĂ«r gratĂ«, njĂ« numĂ«r shumĂ« i vogĂ«l pĂ«r tĂ« ndikuar nĂ« gjendjen e pĂ«rgjithshme – tĂ« cilĂ«n si burrat edhe gratĂ« e pranojnĂ«. Si pasojĂ« e kĂ«saj çdo burrĂ« i pastrehĂ« qĂ« jeton rregullisht nĂ« njĂ« banesĂ« strehimi Ă«shtĂ« krejtĂ«sisht i shkĂ«putur nga shoqĂ«ria femĂ«rore – nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«, ka raste kur burri dhe gruaja ndahen pĂ«r shkak tĂ« pamundĂ«sisĂ« pĂ«r tĂ« gjetur strehim nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n banesĂ«. SidoqoftĂ«, disa nga banesat mĂ« tĂ« lira zakonisht bastisen nga çiftet e rrugĂ«ve tĂ« cilĂ«t pushtojnĂ« kuzhinĂ«n tĂ« paftuar dhe mbajnĂ« shĂ«rbesa tĂ« gjata fetare. BanorĂ«t nuk i pĂ«lqejnĂ« kĂ«to festa dobĂ«suese, por s’kanĂ« fuqi t’i nxjerrin jashtĂ«. A mund tĂ« imagjinohet qĂ« gjĂ«ra tĂ« tilla tĂ« tolerohen nĂ« njĂ« hotel? E, megjithatĂ«, njĂ« banesĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«t strehimi Ă«shtĂ« thjesht njĂ« hotel ku paguhet mĂ« pak. Kjo lloj tiranie e vogĂ«l, nĂ« fakt, mund tĂ« mbrohet vetĂ«m me teorinĂ« se njĂ« njeri shumĂ« i varfĂ«r pĂ«r tĂ« jetuar nĂ« njĂ« banesĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«t, humb disa nga tĂ« drejtat e tij si qytetar.

S’mund tĂ« mos kesh ndjesinĂ« se kjo teori qĂ«ndron pas kĂ«tyre rregullave. TĂ« gjitha janĂ« nĂ« natyrĂ«n e legjislacionit ndĂ«rhyrĂ«s – pra ndĂ«rhyjnĂ«, por jo pĂ«r tĂ« mirĂ«n e banorĂ«ve. Theksi i tyre Ă«shtĂ« te higjiena dhe morali, dhe çështja e rehatisĂ« i lihet pronarit tĂ« banesĂ«s, i cili, natyrisht, ose e shmang ose e zgjidh nĂ« frymĂ«n e bamirĂ«sisĂ« sĂ« organizuar. Vlen tĂ« theksohen pĂ«rmirĂ«simet qĂ« realisht mund tĂ« bĂ«hen me anĂ« tĂ« legjislacionit. PĂ«r sa i pĂ«rket pastĂ«rtisĂ«, asnjĂ« ligj s’do ta vĂ«rĂ« kurrĂ« nĂ« zbatim, dhe nĂ« çdo rast Ă«shtĂ« njĂ« çështje e vogĂ«l. Por kushtet e tĂ« fjeturit, gjĂ« qĂ« Ă«shtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme, mund tĂ« arrihet tĂ« jenĂ« tĂ« njĂ« standardi tĂ« mirĂ«.

Banesat e pĂ«rbashkĂ«ta tĂ« strehimit janĂ« vende ku dikush paguan pĂ«r tĂ« fjetur, dhe shumica e tyre nuk e pĂ«rmbushin qĂ«llimin e tyre thelbĂ«sor, sepse askush s’mund tĂ« flejĂ« mirĂ« nĂ« njĂ« konvikt tĂ« tejmbushur mbi njĂ« shtrat tĂ« fortĂ« sa tullat. Organi mbikĂ«qyrĂ«s do tĂ« bĂ«nte njĂ« shĂ«rbim tĂ« jashtĂ«zakonshĂ«m nĂ«se do t’i detyronte kujdestarĂ«t e shtĂ«pive tĂ« ndanin konviktet e tyre nĂ« kabina dhe, para sĂ« gjithash, tĂ« siguronin shtretĂ«r tĂ« rehatshĂ«m; pĂ«r shembull, shtretĂ«rit po aq tĂ« mirĂ« sa ato nĂ« godinat e burgjeve nĂ« LondĂ«r. Dhe s’ka kuptim ndarja e banesave nĂ« “vetĂ«m burra” ose “vetĂ«m gra”, sikur burrat dhe gratĂ« tĂ« ishin natrium dhe ujĂ« dhe duhet tĂ« mbahen tĂ« ndara nga frika e njĂ« shpĂ«rthimi; banesat duhet tĂ« licencohen pĂ«r tĂ« dyja gjinitĂ«, siç janĂ« nĂ« disa qytete provinciale. Dhe qiramarrĂ«sit duhet tĂ« mbrohen me ligj kundĂ«r mashtrimeve tĂ« ndryshme qĂ« pronarĂ«t dhe menaxherĂ«t tani janĂ« nĂ« gjendje t’u bĂ«jnĂ«. Duke pasur parasysh kĂ«to kushte, kĂ«to banesa do t’u shĂ«rbenin qĂ«llimit tĂ« tyre, i cili Ă«shtĂ« qĂ«llim i rĂ«ndĂ«sishĂ«m, shumĂ« mĂ« i mirĂ« sesa ajo qĂ« ofrojnĂ« tani. NĂ« fund tĂ« fundit, dhjetĂ«ra mijĂ«ra burra tĂ« papunĂ« dhe pjesĂ«risht tĂ« punĂ«suar nuk kanĂ« asnjĂ« vend tjetĂ«r ku mund tĂ« jetojnĂ«. ËshtĂ« absurde qĂ« ata tĂ« detyrohen tĂ« zgjedhin, siç bĂ«jnĂ« tani, midis njĂ« stalle derrash dhe njĂ« burgu higjienik. /Revista “Akademia”/

_________________

[1] Ligji pĂ«r Strehimin e Klasave ShoqĂ«rore tĂ« PunĂ«s (1851) u dha bashkive dhe famullive tĂ« kishave fuqinĂ« pĂ«r ta mbikĂ«qyrur shĂ«ndetin publik nĂ« lidhje me “shtĂ«pitĂ« e pĂ«rbashkĂ«ta tĂ« strehimit” pĂ«r njerĂ«zit e varfĂ«r dhe migrues.

Sapo ka filluar divorci MAGA-Trump

✇Telegrafi
By: Agron Shala
17 December 2025 at 10:01


Nga: Jesse Edwards / Newsweek
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

Donald Trump nuk është presidenti më i keq në historinë amerikane. Ai është amerikani më i keq në historinë amerikane. Ky dallim ka rëndësi, sepse ajo që po vjen më pas, për të, ka shumë pak lidhje me demokratët, politikat apo ideologjinë. Trumpi do të rrëzohet së pari nga njerëzit e tij, sepse gjithmonë kështu përfundojnë gjërat për burrat si ai.

SĂ« fundmi, Trumpi arriti ta shfrytĂ«zojĂ« edhe vrasjen brutale tĂ« Rob dhe Michele Reinerit. NĂ« njĂ« postim tĂ« pamend nĂ« Truth Social, ai u ankua pĂ«r “SindromĂ«n e çrregullimit ndaj Trumpit”, sikur kjo tĂ« kishte ndonjĂ« rĂ«ndĂ«si nĂ« kontekstin e njĂ« vrasjeje tĂ« dyfishtĂ«. Ky moment tregon gjithçka qĂ« duhet tĂ« dini pĂ«r Donald Trumpin. Edhe nĂ« tragjedi, edhe nĂ« vdekje, Trumpi beson se historia ka tĂ« bĂ«jĂ« me tĂ«.

Rob Reiner ishte liberal. Ai kishte gjithashtu tĂ« drejtĂ« pĂ«r Trumpin. Dhe, pavarĂ«sisht nĂ«se Trumpit i pĂ«lqen apo jo, Reineri ishte njĂ« njeri mĂ« i mirĂ« dhe njĂ« forcĂ« krijuese shumĂ« mĂ« e madhe. PaaftĂ«sia e Trumpit pĂ«r tĂ« mos rezistuar pĂ«r ta vĂ«nĂ« veten nĂ« qendĂ«r tĂ« vrasjes sĂ« dikujt tjetĂ«r, Ă«shtĂ« e turpshme dhe e pafalshme. Kjo Ă«shtĂ« arsyeja pse Trumpi Ă«shtĂ« amerikani mĂ« i keq nĂ« historinĂ« amerikane. Ai nuk ka turp, as vetĂ«pĂ«rmbajtje dhe as monolog tĂ« brendshĂ«m qĂ« t’i thotĂ« atij se kur duhet tĂ« ndalet.

Trumpi nuk po e luan të njëjtën lojë si të tjerët. Ai kurrë nuk e ka bërë këtë. Ai po mashtron. Ai është çfarëdo që i duhet që të jetë në momentin e caktuar - për të marrë më shumë para, më shumë vëmendje dhe më shumë besnikëri. Paraja është e vetmja gjë të cilën Trumpi e vlerëson më shumë se veten, dhe kjo përfshin edhe mirësjelljen elementare njerëzore. Ky është i njëjti njeri që u mburr haptas, në incizim, për kapjen e qëllimshme të grave në mënyrë të papërshtatshme sepse besonte se pasuria dhe statusi i tij ia jepnin të drejtën për ta bërë këtë.

Trumpi po përkeqësohet, dhe kushdo që ka kaluar një kohë me njerëz të moshuar e di se si duket kjo. Krahasoni fjalimet e Trumpit sot me ato të gjashtë vjetëve më parë dhe rënia është e dukshme. Të folurit e çrregullt. Hutimi. Dobësia fizike. Këmbëngulja e vazhdueshme se gjithçka është në rregull. Të gjithë e kemi parë këtë në familjet tona. Nuk ke nevojë të jesh mjek për ta kuptuar. Dhe, sapo e kaluam këtë me Joe Bidenin.

Në të njëjtën kohë, Trumpi po djeg çdo urë mes tij dhe bazës së tij. Ka rëndësi fakti që përfaqësuesja Marjorie Taylor Greene është kthyer kundër, sepse ajo përfaqëson një pjesë të madhe të lëvizjes MAGA [Make America Great Again / Le ta rikthejmë Amerikën në madhështinë e saj të mëparshme] që ka qenë prej kohësh duke shfryrë në heshtje për të metat e Trumpit. Një ditë është përkushtim total. Ditën tjetër është mohimi total.

Por, kjo nuk filloi nga Marjorie Taylor Greene. Filloi me fundin e “romancĂ«s” sĂ« Trumpit me Elon Muskun nĂ« njĂ« katastrofĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« mediatike - mĂ« tĂ« keqen pĂ«r ShtĂ«pinĂ« e BardhĂ« qĂ« nga Monica Lewinsky. Ishin miqtĂ« mĂ« tĂ« ngushtĂ«, bashkĂ« nĂ« turne, gati tĂ« pandashĂ«m, derisa njĂ« ditĂ«, krejt papritur, Musku e akuzoi Trumpin se ishte nĂ« listĂ«n e Epsteinit. Kaq shpejt zhduket besnikĂ«ria rreth Trumpit.

Dhe, kjo do të përshpejtohet vetëm pas zgjedhjeve afatmesme të vitit 2026.

Pavarësisht se si do të performojnë republikanët, Trumpi do të jetë më shumë barrë sesa aset në ditën pas atyre zgjedhjeve. Nëse republikanët humbasin, Trumpi bëhet arsyetim. Nëse fitojnë, Trumpi bëhet i panevojshëm. Në të dyja rastet, ai nuk është më i dobishëm, dhe kur Trumpi nuk është më i dobishëm, ai hidhet tej.

Nëse keni nevojë për prova shtesë, mos shikoni më larg se shefja e tij e stafit, Susie Wiles, e cila i tha Vanity Fair-it - në një seri intervistash zyrtare - se Trumpi po sillet si një alkoolik.

Ky është fati i të gjithë tiranëve. Nuk tradhtohen nga armiqtë e tyre. Tradhtohen nga njerëzit që janë më pranë tyre, sepse ata njerëz e duan fronin për vete.

Vëzhgoni me kujdes Marco Rubion. Vëzhgoni edhe më nga afër JD Vancein. E kemi parë këtë model me dhjetëra herë më parë. Trump 1.0 ishte një derë rrotulluese besnikërie e ndjekur nga tradhtia publike. Trump 2.0 do të jetë më i keq, sepse rreziku është më i madh dhe durimi ka mbaruar.

Nuk ka nder mes hajdutĂ«ve, dhe Trumpi nuk ka mĂ« asgjĂ« pĂ«r t’i ofruar krahut tĂ« djathtĂ«. Ai nuk mund tĂ« sjellĂ« stabilitet. Ai nuk mund tĂ« sjellĂ« unitet. Ai nuk mund tĂ« sjellĂ« politika. E vetmja gjĂ« qĂ« mund tĂ« ofrojĂ« Ă«shtĂ« kaosi, vetĂ«lavdĂ«rimi dhe fjalimet e pĂ«rhanta tĂ« njĂ« klouni narcisist.

Askush nuk do ta dojë kutërbimin Trumpit teksa i afrohemi vitit 2028.

Dhe, së shpejti, republikanët do të shtiren sikur kurrë nuk e kanë njohur.

Do të thonë se kishin dyshime. Do të thonë se u mashtruan. Do të thonë se Trumpi e teproi. E kemi parë këtë skenar më parë. Gjithmonë ndodh në fund.

Donald Trump është amerikani më i keq në historinë amerikane. Dhe, si çdo burrë që kërkon besnikëri absolute pa ofruar asgjë në këmbim, ai do të tradhtohet i pari nga njerëzit që dikur e quanin mbret. /Telegrafi/

Zënia në djep dhe tabuja e martesës shqiptare brenda fisit

✇Telegrafi
By: Agron Shala
16 December 2025 at 15:06


Nga: Dorin Xhima

Në Shqipëri, deri në vitin 1929 (ky është viti kur u vendos Kodi i parë Civil) martesat lidheshin sipas normave të së drejtës zakonore. Këto norma në krahina dhe zona të viseve të ndryshme shqiptare nuk zbatoheshin njësoj.

Në zonat malore ato ishin më të forta, ndërsa në zonat e ulëta dhe në qytete erdhën duke u dobësuar mjaft, duke u zëvendësuar me norma të reja që i përgjigjeshin zhvillimit ekonomik e shoqëror të tyre.

Lexo po ashtu:
- Këngët e shekullit XIX, për nuset në veri të Shqipërisë
- Besëtytnitë shqiptare, për miqtë dhe miqësitë
- Pse shqiptarët e krahasojnë dhëndrin me qiparisin?
- Si bëhej propozimi për fejesë, në Korçën tradicionale?

Por, deri nĂ« vitet ‘40 tĂ« shekullit XX, martesa nĂ« ShqipĂ«ri ruajti, nĂ« pĂ«rgjithĂ«si, karakterin e lidhjeve tĂ« vjetra tĂ« saj: njĂ« marrĂ«veshje midis dy familjesh ose midis prindĂ«rish, pa pyetur ata qĂ« do tĂ« martoheshin.

“ZĂ«nia” nĂ« adoleshencĂ«

Në të kaluarën, për fejesën e dy të rinjve përdoreshin fjalët: zënie, mblesë, mbulesë, vlesë. Vajza quhej e zënë (e nxanë, e zanë), e vluar, e mbuluar, ndërsa djali i zënë (i nxanë, i zanë) i vluar, i mbuluar. Por, termi më i përdorur ishte i zënë dhe e zënë.

Në vendin tonë, në përgjithësi, mosha për zënien e dy të rinjve ka qenë: për vajzat 12-14 vjeç dhe, për djem, 16-18 vjeç. Kjo nuk do të thoshte që prindërit të mos kujdeseshin për zënien e tyre edhe përpara kësaj moshe.

KĂ«tĂ« tĂ« drejtĂ« ua jepnin prindĂ«rve zakone sipas tĂ« cilave, babait i njihej e drejta e pakufizuar mbi fĂ«mijĂ«t, pra, edhe e drejta pĂ«r “zĂ«nien” e tyre nĂ« çdo moshĂ« e, ngandonjĂ«herĂ«, edhe para lindjes.

Zënia e fëmijëve që në vogëli, që në djep dhe, në ndonjë rast që pa lindur, praktikohej në shtresat e pasura. Por, nën ndikimin e tyre, u shtri edhe në shtresat e tjera të popullsisë, megjithëse ajo praktikohej rrallë.

Ndodhte shpesh që të fejuarit të mos dinë se i janë premtuar njeri-tjetrit. Një rregull i tillë është e drejta dhe e fshehta e prindërve të tyre, të cilët ua bëjnë të njohur kur dëshirojnë ata vetë. Kur mbaron kjo kohë, vajzat zakonisht janë 12 vjeç dhe djemtë 16-18 vjeç.

Kujtimet e Durhamit

Duke folur pĂ«r bajraqet e Pultit (ShalĂ«n, Shoshin, Krinin dhe ToplanĂ«n, si dhe pĂ«r RrĂ«zĂ«n e TepelenĂ«s), “fejesat e bebeve qenĂ« thuajse krejt tĂ« zakonshme” - nĂ«nvizon Durham. NĂ« shtresat e mesme dhe tĂ« varfra tĂ« popullsisĂ« zĂ«nia nĂ« djep ose pa lindur fĂ«mijĂ«t bĂ«hej me qĂ«llim qĂ« tĂ« forcohej miqĂ«sia ndĂ«rmjet dy shtĂ«pive.

Marrëveshja bëhej drejtpërdrejt, me marrëveshjen e dy të zotëve të shtëpisë ose të dy prindërve të fëmijëve. Kur dy gra nga shtëpia e tyre ishin me barrë, ata shfaqnin dëshirën që, po qe se lindnin njëra djalë e tjetra vajzë, të porsalindurit do të quheshin të zënë ndërmjet tyre.

NĂ« ndonjĂ« krahinĂ« bĂ«hej edhe ndonjĂ« ceremoni e vogĂ«l dhe, kur lindnin fĂ«mijĂ«t me gjini tĂ« kundĂ«rt, lajmĂ«rohej me tĂ« shtĂ«na pushke se tĂ« dy familjet u lidhĂ«n me miqĂ«si. PĂ«r ligjĂ«simin e kĂ«saj “shkĂ«mbehej edhe buka”, domethĂ«nĂ«, organizoheshin gosti nĂ« tĂ« dy familjet.

Vajza e “zĂ«nĂ«â€ nĂ« Jug

QĂ« vajza tĂ« quhej e zĂ«nĂ«, duhej pa tjetĂ«r njĂ« ceremoni e rastit, e cila zhvillohej nĂ« shtĂ«pinĂ« e vajzĂ«s ose nĂ« shtĂ«pinĂ« e njĂ« tĂ« treti (tĂ« afĂ«rm ose miku tĂ« shtĂ«pisĂ« sĂ« vajzĂ«s). Kjo vizitĂ« nĂ« Korçë quhej “tĂ« shkelat”.

Zakonisht, tĂ« dy palĂ«t rreth gjashtĂ« ose tetĂ« vetĂ« (nga 3-4 pĂ«r secilĂ«n palĂ«), pasi mbaronin qerasjen, shkĂ«mbenin nishanet ose dorĂ«zonin shenjĂ«n (“hejin”, thuhej nĂ« Veri). NĂ« pĂ«rgjithĂ«si, shenjĂ«n qĂ« ia lĂ«shonin nĂ« dorĂ« tĂ« atit tĂ« vajzĂ«s e dorĂ«zonte njĂ« i afĂ«rt i djalit, nganjĂ«herĂ« edhe i zoti i shtĂ«pisĂ« ose shkuesi. SĂ« bashku me shenjĂ«n dorĂ«zoheshin edhe tĂ« hollat.

Vajza e “zĂ«nĂ«â€ nĂ« Veri

Kanuni i LekĂ« Dukagjinit e pĂ«rcaktonte shenjĂ«n tĂ« pĂ«rbĂ«rĂ« prej “nji unazĂ« tĂ« remĂ«t a t’argjanĂ«t (tash vonĂ«). Unaza e dhetĂ« grosh janĂ« me kanun”. NĂ« KosovĂ« vinin nĂ« tryezĂ« unazĂ«n, dhe njĂ« koronĂ« argjendi qĂ« ishte shenja se u dha fjala.

Kjo tregonte qĂ« vajza ishte lidhur e nuk mund tĂ« jepej gjetiu. Edhe nĂ« Jug tĂ« ShqipĂ«risĂ« jepej njĂ« shenjĂ« e tillĂ«. “Nishani zakonisht Ă«shtĂ« njĂ« pare e vjetĂ«r floriri ose sermi, e cila nuk qarkullon nĂ« treg”.

NĂ« shumĂ« krahina tĂ« ShqipĂ«risĂ«, veçanĂ«risht nĂ« Veri, sĂ« bashku me unazĂ«n jepej edhe njĂ« shami. Shamia Ă«shtĂ« shenjĂ« rituale qĂ« tregonte se vajza ishte e “mbuluar” apo e “zĂ«nĂ«â€.

NĂ« zonat malore dhĂ«nia e shenjĂ«s ishte njĂ« farĂ« kapari, qĂ« pala e djalit i jepte asaj tĂ« vajzĂ«s. Mbas shenjĂ«s askush tjetĂ«r s’kishte tĂ« drejtĂ« tĂ« vinte dorĂ« mbi atĂ« vajzĂ«, “ndryshe do tĂ« binte nĂ« gjak”.

Cilët janë personalitetet që u martuan brenda fisit

Në disa vende, martesa mes kushërinjve të parë është e ligjshme, në disa të tjera jo. Përgjatë historisë, shumë njerëz të famshëm janë martuar me kushërinjtë tyre, për arsye nga më të ndryshmet.

NĂ« kohĂ«t e hershme, martesa mes kushĂ«rinjve ishte mĂ« se e zakonshme. Duke qenĂ« se njerĂ«zit nuk lĂ«viznin shumĂ« nga vendi, ku lindnin, personat qĂ« kishin nĂ« dispozicion pĂ«r t’u martuar ishin zakonisht kushĂ«rinj. Martesa mes kushĂ«rinjve gjithashtu do tĂ« thoshte dhe mbajtjen e pronĂ«s dhe tokĂ«s brenda familjes.

Në Shqipëri, ka gjithashtu norma për martesat brenda fisit. Në varësi të krahinave etnografike, tradita etnokulturore ndryshon. Në zonat e thella malore, për shembull, akoma ruhet deri në një masë jo plotësisht martesa jashtë fisit, do të thotë pa marrë parasysh sa breza janë saktësisht, cilit fis i përkasin. Pra, Krasniq, Grudë, Hot etj, nuk bëhen krushqi. Por, në 20 vitet e fundit kjo barrierë është thyer dhe ka zbritur në shtatë breza. Po të jenë të brezit të shtatë mund të lidhin krushqi.

Tani, në zonat rurale dhe urbane martohen brenda një fisi, por që nuk jetojnë në të njëjtin territor. Pra, mund të lidhet një Krasniq me një Krasniq tjetër, por që jetojnë në krahina të ndryshme.

“NĂ« krahinat e thella, martesat brenda fisit kryhen midis brezit tĂ« shtatĂ« dhe tĂ« katĂ«rt”, thotĂ« UkĂ« Xhemaj, studiues i fenomenit. “GjithmonĂ« merret parasysh hapĂ«sira, pra territori. NĂ«se Ă«shtĂ« i njĂ«jti fis, por i njĂ« territori tjetĂ«r, kohĂ«t e fundit Ă«shtĂ« toleruar martesa. NĂ« trevat shqiptare martesat midis kushĂ«rinjve janĂ« shumĂ« tĂ« rralla. KĂ«to quhen incest nĂ« shkencĂ«. MegjithatĂ«, ka, por siç e thashĂ« janĂ« tĂ« rralla. KĂ«to lidhje edhe pse tĂ« rralla vijnĂ« si rezultat i mungesĂ«s sĂ« arsimit dhe janĂ« tĂ« papranueshme”.

ËSHTË QESHARAKE TË MENDOSH

✇Telegrafi
By: Agron Shala
16 December 2025 at 13:24


Poezi nga: Eugenio Montale
PĂ«rktheu: Anton Papleka

që njerëzit e nesërm
mund të jenë njerëz,
është qesharake të mendosh
që majmuni të ketë shpresuar
të ecë një ditë
me dy këmbë.

ËshtĂ« qesharake
ta lësh peng kohën
dhe është po aq qesharake
të imagjinosh një kohë
të ndarë në shumë kohë.

Dhe më qesharake sesa gjithçka tjetër
është të hamendësosh
që diçka ekziston
përtej të ekzistueshmes
e vetmja gjë që nuk përpiqet fare
për të ekzistuar.

Grabitja e vitit 1950 e Gurit të lashtë të Fatit

✇Telegrafi
By: Agron Shala
15 December 2025 at 14:27


Nga: Greg McKevitt / BBC
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

NĂ« orĂ«t e hershme tĂ« mĂ«ngjesit tĂ« Krishtlindjes tĂ« vitit 1950, dekani i AbacisĂ« sĂ« Uestminsterit nĂ« LondĂ«r, u zgjua pĂ«r tĂ« zbuluar se shtĂ«pia e tij ishte vizituar gjatĂ« natĂ«s. NĂ« vend qĂ« t’ia linin njĂ« dhuratĂ« tĂ« kĂ«ndshme, tĂ« panjohurit misteriozĂ« ishin larguar me njĂ« nga objektet mĂ« tĂ« çmuara tĂ« AbacisĂ«. QĂ« nga kurorĂ«zimi i Uilliam Pushtuesit nĂ« vitin 1066, Abacia kishte shĂ«rbyer si vend pĂ«r ngjarje mbretĂ«rore; pika qendrore e kĂ«tyre ceremonive ishte Froni i KurorĂ«zimit prej druri, i cili kishte njĂ« gur tĂ« vendosur nĂ« bazĂ«n e tij. Ky nuk ishte njĂ« gur i çmuar qĂ« shkĂ«lqente; Guri i Fatit, i njohur gjithashtu si Guri i Skonit, ishte njĂ« bllok i kuq ranor prej 150 kilogramĂ«sh - por, kishte njĂ« peshĂ« mĂ« tĂ« madhe simbolike. Dhe, tani ishte hequr me forcĂ«.

Dy ditĂ« mĂ« vonĂ«, dekani i zemĂ«ruar, Alan Don, bĂ«ri njĂ« apel solemn nĂ« radion e BBC-sĂ« lidhur me kĂ«tĂ« "krim tĂ« pakuptimtĂ«". Ai tha: “Ka qenĂ« nĂ« Abaci pĂ«r mbi 600 vjet dhe askush deri nĂ« kĂ«tĂ« javĂ« nuk e kishte guximin tĂ« vendoste duart e sakrilegjit mbi tĂ«. Ky relikt i çmuar ... Ă«shtĂ« i dashur pĂ«r miliona njerĂ«z nĂ« tĂ« gjithĂ« Komonuelthin dhe PerandorinĂ« Britanike dhe jo mĂ« pak nga ata qĂ«, si unĂ«, shohin nĂ« tĂ« simbolin e prejardhjes skoceze tĂ« mbretit tonĂ« tĂ« dashur”. Ai premtoi: “Do tĂ« shkoj nĂ« skajet e TokĂ«s pĂ«r ta rikthyer”.

- YouTube

Dy ditë më vonë, buletini i lajmeve të BBC-së [BBC Newsreel] raportoi një të dhënë të mundshme; inicialet JFS "duket se janë gërvishtur rishtazi në fron, dhe mendohet se nënkuptojnë 'Justice for Scotland' [Drejtësi për Skocinë] dhe mbështesin teorinë se zhdukja e gurit është vepër e nacionalistëve ekstremë skocezë".

Grabitja e gurit nga mbreti Eduard I në vitin 1296 ishte ende një pikë e ndjeshme për disa skocezë, të cilët besonin se ai nuk kishte asnjë arsye të mbahej në Angli. Në fund të fundit, guri ishte përdorur në kurorëzimet e mbretërve skocezë për qindra vjet përpara se të merrej dhe të vendosej në fronin e kurorëzimit të gdhendur prej lisi të Eduardit.

Kur mbreti i Skocisë dorëzoi kurorën e tij përpara Eduardit I në vitin 1296, Guri i Fatit u sekuestrua dhe u transportua në UestminsterAlamy

DĂ«shmitĂ« e grabitjes sĂ« mĂ«ngjesit tĂ« Krishtlindjes ishin tĂ« dukshme kur kamerat e BBC-sĂ« vizituan vendin. Narratori vuri nĂ« dukje “gjurmĂ«n e dĂ«mtimit” qĂ« tregonte se si guri ishte nxjerrĂ« nga froni dhe tĂ«rhequr jashtĂ«. GjurmĂ«t çonin te KĂ«ndi i PoetĂ«ve, ku janĂ« varrosur ose pĂ«rkujtuar shkrimtarĂ«t nga Geoffrey Chaucer te Charles Dickens. NjĂ« derĂ« me dry atje ishte hapur me forcĂ«, dhe besohej se guri ishte tĂ«rhequr jashtĂ« nĂ« Millbank - njĂ« rrugĂ« aty pranĂ« nĂ« afĂ«rsi tĂ« lumit tĂ« TemzĂ«s. “Aty gjurma humbi”, tha ai.

Policia ngriti postblloqe dhe mbylli kufirin mes Skocisë dhe Anglisë për herë të parë pas 400 vjetësh. Hetuesit në Skotland-Jard - selia e policisë në Londër - punuan mbi teorinë se guri ishte hedhur në ujë. Bazuar në një informacion anonim, liqeni Serpentin në Hajd-Park u kontrollua dy herë. Ndërsa raporti transmetohej, u sollën pajisje shtesë për tërheqje për të nxjerrë një objekt që mendohej se mund të ishte gur. Por, ai tashmë kishte kohë që ishte zhdukur.

Shoqata e Besëlidhjes Skoceze, e themeluar për të kërkuar që Skocia të ketë parlamentin e vet, mohoi menjëherë përfshirjen. Në raportin e buletinit, kryetari i saj John MacCormick shihet duke buzëqeshur dhe duke ngritur një dolli me atë që mendohet të jetë uiski skocez. Ai nuk bën asnjë përpjekje për të fshehur gëzimin, dhe kjo nuk ishte aspak befasi. Më vonë u zbulua se katër prej anëtarëve të rinj të shoqatës kishin kryer grabitjen e guximshme.

Në maj të vitit 1951, studentët e Universitetit të Glasgout - Ian Hamilton, Kay Matheson, Gavin Vernon dhe Alan Stuart - rrëfyen gjithçka në një intervistë në radion e BBC-së për atë që kishte ndodhur atë natë. Gjithçka nisi vonë në mbrëmjen e Krishtlindjes, kur tre djemtë hynë në Abaci ndërsa Mathesoni priste jashtë në njërën prej dy makinave për arratisje.

“GjĂ«ja e parĂ« qĂ« bĂ«mĂ« ishte tĂ« largonim pengesĂ«n qĂ« mbante publikun larg gurit”, ka thĂ«nĂ« Vernoni. Ata e shkĂ«putĂ«n gurin poshtĂ« Fronit tĂ« KurorĂ«zimit dhe e vendosĂ«n nĂ« dysheme. Palltoja e Ian Hamiltonit u bĂ« dyshek i improvizuar pĂ«r ta tĂ«rhequr. Vernoni shtoi: “Alani dhe unĂ« morĂ«m secili njĂ« mĂ«ngĂ« tĂ« palltos, dhe Iani mori njĂ«rin nga zinxhirĂ«t e gurit. Dhe, sapo ai e tĂ«rhoqi, guri u lirua”.

Froni i Kurorëzimit me Gurin e Fatit poshtë vendit të uljes, fotografuar në Abacinë e Uestminsterit në vitin 1937Alamy

Por, triumfi zgjati pĂ«r pak kohĂ«. NdĂ«rsa po e tĂ«rhiqnin gurin e rĂ«ndĂ«, ai u ça nĂ« dy pjesĂ«. “MĂ« kujtohet sa i tmerruar isha”, pranoi Hamiltoni. “Kishim kaluar 400 milje dhe aty, sapo e tĂ«rhoqĂ«m gurin, ai u nda”. Pa e ditur ata, gati katĂ«r dekada mĂ« parĂ« njĂ« sulm me bombĂ« nga njĂ« sufraxhete mund ta ketĂ« dobĂ«suar gurin. NĂ« mes tĂ« kaosit, Hamiltoni kapi fragmentin mĂ« tĂ« vogĂ«l - qĂ« peshonte ende rreth 41 kilogramĂ« - dhe vrapoi jashtĂ« AbacisĂ« duke e mbajtur si njĂ« top tĂ« ragbit.

Jashtë, Mathesoni lëvizi makinën përpara për të paralajmëruar se një polic po afrohej. Për pak çaste, ai ishte përballë tyre. Hamiltoni u hodh në ulësen pranë asaj, mbuloi gurin e thyer me një pallto të vjetër dhe trilloi një histori se ishin të dashuruar të rinj që nuk kishin ku të shkonin në natën e Krishtlindjes. Oficeri, larg çdo dyshimi, hoqi helmetën, ndezi një cigare dhe bisedoi miqësisht, pastaj i la të largoheshin.

Mathesoni e lehtĂ«suar, u largua vetĂ«m, por nĂ« njĂ« semafor rreth dy milje larg nga Abacia, ajo bĂ«ri njĂ« ndalesĂ« tĂ« papritur qĂ« bĂ«ri qĂ« guri tĂ« rrokullisej nĂ« rrugĂ«. “FatmirĂ«sisht ishte i mbĂ«shtjellĂ« me leckĂ«, ndaj nuk u dĂ«mtua”, tha ajo. Hamiltoni u mahnit: “Si e ngrite atĂ« gur qĂ« peshonte 90 paundĂ« [41 kilogramĂ«] dhe e vure nĂ« bagazh tĂ« makinĂ«s, kĂ«tĂ« nuk e di”.

- YouTube

E tronditur, Mathesoni vazhdoi rrugën, duke e lënë segmentin e gurit te një mik anglez në Birmingem. Ndërkohë, me shumë vështirësi, tre djemtë e tjerë futën pjesën më të madhe të gurit në makinën e dytë dhe u larguan nga vendngjarja. Të pasigurt për hapin tjetër, ata e varrosën atë pranë një pylli në Roçester të Kentit dhe u kthyen në shtëpi. Por, filluan të shqetësoheshin se guri, që ishte mbajtur brenda për 654 vjet, nuk do ta përballonte mirë të ftohtin e dimrit.

Hamiltoni i tha BBC-sĂ« nĂ« programin Witness History, nĂ« vitin 2018, se kur ata u kthyen pĂ«r ta rimarrĂ« atĂ« nĂ« natĂ«n e Vitit tĂ« Ri, ose Hogmanaj, gjetĂ«n njĂ« kamp tĂ« vendosur nga udhĂ«tarĂ«t [traveller - nomadĂ« romĂ« tĂ« BritanisĂ«] “pikĂ«risht aty ku ishte guri”. Ata i bindĂ«n tĂ« ndihmonin pĂ«r ta mbajtur gurin deri te makina e tyre, dhe udhĂ«tarĂ«t nuk i treguan kurrĂ« policisĂ« pĂ«r ta.

Guri kaloi kufirin drejt SkocisĂ«, pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« qĂ« nga viti 1296, dhe iu dorĂ«zua John Rollos - njĂ« biznesmen nga Haj-Bonibrixhi pranĂ« FollkĂ«rkut. Ai pranoi me njĂ« kusht: “Askush pĂ«rveç meje nuk do ta dijĂ« ndonjĂ«herĂ« ku ndodhet, sepse njĂ« sekret Ă«shtĂ« sekret vetĂ«m kur Ă«shtĂ« me njĂ« person tĂ« vetĂ«m”. Policia nuk e zbuloi kurrĂ« historinĂ« e tij tĂ« vĂ«rtetĂ«. Kur u intervistua nga BBC nĂ« vitin 1971, ai kĂ«mbĂ«nguli qĂ« regjistrimet tĂ« mbaheshin tĂ« fshehta deri nĂ« vdekjen e tij. BesnikĂ« ndaj fjalĂ«s sĂ« dhĂ«nĂ«, intervista nuk u transmetua deri nĂ« vitin 1986. Si nĂ«nkryetar i ShoqatĂ«s sĂ« BesĂ«lidhjes Skoceze, hetuesit dyshuan se mund tĂ« ishte i pĂ«rfshirĂ« dhe e vizituan fabrikĂ«n e tij disa herĂ«. Nuk e dinin qĂ« ai po fshihte pjesĂ«n mĂ« tĂ« vogĂ«l tĂ« gurit tĂ« thyer nĂ« zyrĂ«n e tij, nĂ«n tryezĂ«n e punĂ«s.

Të dy pjesët duhej të ribashkoheshin dhe restaurimi u mbikëqyr nga Bertie Gray, një politikan nacionalist që për fat ishte gjithashtu murator guri. U zbulua në nëntor të këtij viti se Gray u kishte dhuruar fragmente të mbetura bashkëpunëtorëve të tij personalë dhe politikë.

Ndërsa riparimi vazhdonte, shpërthyen debatet për se çfarë duhej të bëhej pasi rregullimit. MacCormick arsyetoi se fushata e Besëlidhjes tashmë kishte marrë publicitet të paçmueshëm, por kishte frikë nga largimi i mbështetësve që respektonin mbretin George VI dhe nga ekspozimi i shoqatës nëse ndiqeshin penalisht. Një vend simbolik u zgjodh për rikthimin më 11 prill 1951. Guri u la në abacinë e rrënuar Arbroth, vendi i një deklarate të vitit 1320 që bënte thirrje për të drejtën e skocezëve për të qeverisur veten. Kujdestari i abacisë, z. Wishart, i tha buletinit se tre burra mbërritën me një makinë dhe e sollën atë brenda në një mbajtëse druri. Policia e transportoi atë përsëri në jug të kufirit, ndërsa juristët e lartë vendosën se çfarë do të bënin me autorët.

NĂ« atĂ« kohĂ«, edhe dekani i zemĂ«ruar i Uestminsterit ishte qetĂ«suar. Ai i tha gazetĂ«s London Daily News: “MĂ« vjen keq pĂ«r mĂ«nyrĂ«n se si u hoq nga Froni i KurorĂ«zimit, por nuk kam asnjĂ« mĂ«rzi ndaj njerĂ«zve qĂ« e morĂ«n. Jam i kĂ«naqur qĂ« u kthye nĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ« vullnetare”.

Kay Matheson mori pjesë në një ceremoni në Kështjellën e Edinburgut që shënoi kthimin zyrtar të Gurit të Fatit në Skoci në vitin 1996Kredi: Alamy

Tre ditë më vonë, më shumë se 30 mijë tifozë skocezë të futbollit zbarkuan në Londër për të parë ekipin e tyre - duke mundur Anglinë 3-2 në Kampionatin Kombëtar. Pas ndeshjes, buletini i BBC-së ndoqi shumë prej tyre teksa shkonin në Abacinë e Uestminsterit me shpresën për të parë gurin e famshëm. Autoritetet nuk rrezikuan dhe e mbajtën atë të mbyllur jashtë pamjes, nën roje shtesë policore.

MĂ« 19 prill, prokurori i pĂ«rgjithshĂ«m, Hartley Shawcross, i tha Parlamentit se kishte vendosur se nuk ishte nĂ« interesin publik tĂ« krijoheshin martirĂ«t apo heronjtĂ« duke ndjekur penalisht ata qĂ« qĂ«ndronin prapa kĂ«tyre “akteve vulgare tĂ« vandalizmit”. Mes tĂ« qeshurave nga disa kolegĂ«, deputeti i South-ErshĂ«rit, Emrys Hughes, sugjeroi qĂ«, mĂ« shumĂ« se vandalizĂ«m, “shumĂ« njerĂ«z nĂ« Skoci e konsiderojnĂ« si pĂ«rpjekje pĂ«r tĂ« rikthyer njĂ« pronĂ« tĂ« vjedhur”.

Guri u vendos përsëri në Abacinë e Uestminsterit dhe në qershor të vitit 1953, froni i mbretit Eduard - me Gurin e Fatit poshtë tij - u shfaq në televizion në të gjithë botën gjatë kurorëzimit të mbretëreshës Elizabeth II. Por, ky nuk ishte fundi i historisë. Në vitin 1996, kryeministri i Mbretërisë së Bashkuar, John Major, bëri atë që katër studentët kishin synuar më shumë se katër dekada më parë; vendosi të kthente gurin në Skoci, por vetëm me kushtin që ai të rikthehej për çdo kurorëzim të ardhshëm.

NĂ« njĂ« ceremoni nĂ« KĂ«shtjellĂ«n e Edinburgut, nĂ« DitĂ«n e Shna Ndreut, guri u zbulua zyrtarisht. Ian Hamilton nuk mori pjesĂ«, por bashkĂ«punĂ«torĂ«t e tij ishin aty. Alan Stuart uroi organizatorĂ«t pĂ«r “njĂ« punĂ« shumĂ« mĂ« tĂ« mirĂ« se ne nĂ« vitin 1950”. Gavin Vernon i tha BBC-sĂ« se ishte ende mirĂ«njohĂ«s qĂ« “Skotland-Jardi nuk ishte aq efikas sa do tĂ« duhej tĂ« kishte qenĂ«, sepse ata Ă«shtĂ« dashur tĂ« na kapnin brenda disa ditĂ«sh”.

Sa pĂ«r Kay Mathesonin, asaj nuk i prishte punĂ« vendndodhja e shtĂ«pisĂ« sĂ« re tĂ« gurit: “QoftĂ« nĂ« Stornouej apo nĂ« Invernes apo nĂ« Edinburg, pĂ«r sa kohĂ« qĂ« Ă«shtĂ« nĂ« Skoci, unĂ« jam e lumtur”. /Telegrafi/

Pse brezi Z Ă«shtĂ« kaq i fiksuar pas “pothuajse marrĂ«dhĂ«nies”?

✇Telegrafi
By: Agron Shala
15 December 2025 at 13:24


Nga: Olivia Petter / The Independent
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

Asgjë nuk është më romantike sesa një marrëdhënie që nuk ndodhi kurrë në të vërtetë. E ruajtur në sferën e mundësisë, ajo është dinamika që ekziston në një hapësirë krejtësisht pranë kufijve; nuk jeni vërtet bashkë, por ka mjaft prova për të sugjeruar se, nëse të gjitha yjet papritmas rreshtohen, një ditë mund të jeni. Dhe, kështu kapesh pas kësaj, duke menduar, duke pritur, duke shpresuar.

Kjo Ă«shtĂ« “pothuajse marrĂ«dhĂ«nia”, njĂ« dinamikĂ« qĂ« ka pushtuar kulturĂ«n pop (Normal People), letĂ«rsinĂ« (Wuthering Heights) dhe prej shekujsh njerĂ«zit e pĂ«rhantĂ« romantikĂ« (hej, kthjellu!). PĂ«r tĂ« qenĂ« e qartĂ«, kjo nuk Ă«shtĂ« njĂ«soj si njĂ« “lidhje as andej as kĂ«ndej” [situationship]. Takimet moderne janĂ« mjaft tĂ« ndĂ«rlikuara qĂ« kjo tĂ« jetĂ« njĂ« problem mĂ« vete i karakterizuar nga njĂ« marrĂ«dhĂ«nie romantike me njĂ« mungesĂ« tĂ« dukshme etiketash apo pĂ«rkushtimi, si dhe njĂ« mungese acaruese tĂ« qartĂ«sisĂ«. ËshtĂ« e tmerrshme, por gjithashtu ndryshe.

Pothuajse marrëdhënia është ajo që ekziston mbase tërësisht në imagjinatën tënde. Ndoshta keni bërë seks një ose dy herë dhe për një moment të shkurtër, në kohë, diçka e prekshme ishte në horizont. Por, pastaj jeta ndërhyri: ndoshta një ish u kthye në skenë, ose njëri prej jush nuk ishte krejtësisht i sigurt. Ndoshta kishte një krizë pune, ose një i afërm i sëmurë që kërkonte gjithë vëmendjen tuaj.

ÇfarĂ«do qĂ« tĂ« ketĂ« qenĂ«, marrĂ«dhĂ«nia nuk u konkretizua kurrĂ«. Ishte, nĂ« mĂ«nyrĂ« metaforike, njĂ« flakĂ« qĂ« ende nuk u lejua tĂ« digjej. Por, disi, diçka diku vazhdon tĂ« pĂ«rpiqet ta ndezĂ« sĂ«rish. NjĂ« flirt i lehtĂ« kĂ«tu, njĂ« shikim i gjatĂ« atje. Dhe, kĂ«shtu mundĂ«sia e rindezjes mbahet gjallĂ«, herĂ« pas here, pĂ«r njĂ« kohĂ« tĂ« mundimshme tĂ« gjatĂ«.

Kjo është premisa për një serial të ri në Mubi të quajtur Los años nuevos [Vitet e reja], një dramë spanjolle për dy njerëz që takohen për herë të parë në natën kur mbushin 30 vjeç - që përkon me natën e Vitit të Ri. Ana dhe Oskari kalojnë papritmas së bashku një natë romantike, dhe pjesa tjetër e serialit i ndjek ata gjatë 10 netëve të mëvonshme të Vitit të Ri, duke përshkruar se si marrëdhënia e tyre lëviz lart e poshtë gjatë viteve.

Sapo e pashë episodin e parë, u fiksova. Nuk është çudi që kaq shumë nga librat dhe filmat e mi të preferuar shpesh i përkasin këtij zhanri: Before Sunset, One Day, Past Lives. Nuk jam e sigurt çfarë është ajo që e bën këtë dinamikë që është pafundësisht kaq tërheqëse. Për arsye të dukshme, nuk është marrëdhënia më e shëndetshme për të dëshiruar. Por, ndoshta kjo është e gjitha: dëshira është ajo që na mban të mbërthyer. Sepse, nuk ka një fillim apo fund të vërtetë në një pothuajse marrëdhënie, ka vetëm shumë mall. Dhe, sado vetëshkatërruese që mund të jetë, ka diçka të këndshme në të qenit në atë gjendje.

Jam e bindur që kjo është arsyeja pse përfundova në kaq shumë dinamika të pashëndetshme marrëdhëniesh gjatë të njëzetave të mia, duke dëshiruar njerëz që i kisha puthur një ose dy herë dhe duke e bindur veten se ata ishin shpirti im binjak - sepse përshtateshin me tregimin që kisha ndërtuar në kokën time. Ka gjithashtu një ndjenjë sigurie në pothuajse marrëdhënie: një pothuajse i dashur nuk mund të të lëndojë, të të lërë ose të të tradhtojë. Dhe, gjithashtu, ndoshta ka një element shmangieje këtu. Duke u mbështetur në pothuajse marrëdhënie, humb gjithçka që është reale. Kjo përfshin dashurinë. Por, natyrisht, përfshin edhe dhimbjen.

Ende nuk e kam pĂ«rfunduar Vitet e reja, kĂ«shtu qĂ« nuk jam e sigurt nĂ«se Ana dhe Oskari pĂ«rfundojnĂ« bashkĂ«. NjĂ« pjesĂ« e imja shpreson qĂ« po, sepse a nuk Ă«shtĂ« kjo gjithmonĂ« ajo qĂ« duam nga njĂ« pothuajse marrĂ«dhĂ«nie? Por, njĂ« pjesĂ« tjetĂ«r, mĂ« e rritur, shpreson qĂ« jo. Sepse, kjo do t’i çlironte ata nga çdo lloj prangash emocionale qĂ« i kanĂ« lidhur dobĂ«t sĂ« bashku pĂ«r njĂ« dekadĂ« dhe, me shumĂ« gjasa, i kanĂ« penguar ata tĂ« jenĂ« me dikĂ« tjetĂ«r nĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« kuptimplotĂ«.

PĂ«rveç kĂ«saj, siç do tĂ« argumentonte cinikja brenda meje, pothuajse marrĂ«dhĂ«nia Ă«shtĂ«, nĂ« fund tĂ« fundit, vetĂ«m njĂ« shenjĂ« e mospĂ«rputhshmĂ«risĂ«. Sepse, nĂ«se dy njerĂ«z janĂ« me tĂ« vĂ«rtetĂ« tĂ« destinuar tĂ« jenĂ« bashkĂ«, asgjĂ« nuk duhet t’i ndalojĂ« ata. /Telegrafi/

E mira, e këqija dhe e shëmtuara e inteligjencës artificiale

✇Telegrafi
By: Agron Shala
15 December 2025 at 12:10


Po bëhet më e zgjuar, por ende bën shumë gabime, ndërsa tregjet financiare pritet të pësojnë rënie.

Nga: Andy Kessler, biznesmen, investitor dhe autor / The Wall Street Journal
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

Ashtu si instalimet e ujit brenda shtëpisë apo tosti me avokado, inteligjenca artificiale [IA] do të ketë ndikim të madh. Por, mos prisni një rritje në linjë të drejtë. Ja ku janë e mira, e keqja dhe e shëmtuara.

‱ E Mira. IA0ja Ă«shtĂ« shumĂ« e zgjuar. ChatGPT-ja arrin nĂ« pĂ«rqindjen e 93-tĂ« nĂ« testet e leximit dhe tĂ« tĂ« shkruarit tĂ« SAT [Scholastic Assessment Test - testet qĂ« pĂ«rdoren tĂ« matur gatishmĂ«rinĂ« e nxĂ«nĂ«sve tĂ« shkollave tĂ« mesme pĂ«r tĂ« ndjekur studimet nĂ« universitetet e Shteteve tĂ« Bashkuara] - [rezultatet] 710 nga 800. Dhe, 700 nĂ« matematikĂ«. Mund tĂ« arrijĂ« gjithashtu notĂ«n 3 ose mĂ« shumĂ« nĂ« shumicĂ«n e provimeve AP [Advanced Placement - teste tĂ« standardizuara tĂ« cilat u jepen nĂ« maj nxĂ«nĂ«sve tĂ« shkollave tĂ« mesme nĂ« Shtetet e Bashkuara]. Po tĂ« mund tĂ« punonte si vullnetar pĂ«r ndĂ«rtimin e kasolleve nĂ« Kosta Rika dhe tĂ« luante nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pranueshme nĂ« klarinetĂ«, ChatGPT-ja do tĂ« mund tĂ« pranohej nĂ« Universitetin e Miçiganit.

IA-ja gjenerative gjithashtu mund tĂ« kalojĂ« tĂ« gjitha nivelet e provimit pĂ«r analist tĂ« certifikuar financiar [Chartered Financial Analyst - kualifikim profesional i njohur globalisht], provimin e unifikuar tĂ« jurisprudencĂ«s nĂ« ShBA [Uniform Bar Exam] me 97 pĂ«rqind saktĂ«si pĂ«r vitin 2023, si dhe provimin amerikan tĂ« licencimit mjekĂ«sor [United States Medical Licensing Examination] pĂ«r vitin 2023. Sigurisht, po tĂ« mund tĂ« mbaja mend marrĂ«dhĂ«niet midis çdo fjale tĂ« shkruar nĂ« 500 vjetĂ«t e fundit, ndoshta do t’i kaloja edhe unĂ« kĂ«to teste. Por, a do t’ia besoje ChatGPT-sĂ« ndonjĂ«rin prej kĂ«tyre profesioneve? Hmmm. Testet tona kanĂ« kufizimet e veta.

Mashtrimi me ChatGPT Ă«shtĂ« aq i pĂ«rhapur saqĂ« profesorĂ«t janĂ« kthyer te fletoret e vjetra tĂ« katra pĂ«r provime. ÇfarĂ« vjen mĂ« pas, letra pergamenĂ«? Ky nuk Ă«shtĂ« pĂ«rparim. Por, vini re, mendimi analitik do tĂ« bĂ«het gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« pĂ«rmes komandave [Prompt] pĂ«r ChatGPT-nĂ« dhe verifikimit tĂ« rezultateve. Mund ta vlerĂ«sosh kĂ«tĂ«? Ende jo.

Shumëçka nga edukimi i sotëm bazohet në mësimin për të kaluar testet. Kuizet, testet, ligjëratat - pjesa më e madhe e arsimit është e përmbysur. Mësimi përmendësh ka dalë jashtë mode. Ligjëratat gjithashtu. E ardhmja është mësimi me ritëm individual dhe me edukim pjesëmarrës në projektet te të cilat IA-ja mund të ndihmojë dhe të vlerësojë në të njëjtën kohë. Ndërto një raketë të drejtuar nga njerëzit (virtuale) për në Mars - mëso llogaritjen, fizikën, biologjinë, ekonominë, psikologjinë dhe shkencën e materialeve për ta realizuar atë.

Gjithashtu, mbresëlënëse është shpejtësia me të cilën kompanitë po e adoptojnë IA-në për shërbimin ndaj klientit. Agjentët virtualë që përdorin tekst, dhe gjithnjë e më shumë zërin, mund të përgjigjen ndaj pyetjeve. Nga përvoja e dëgjuar, shkon nga 30 përqind deri në 70 përqind të përgjigjeve që gjenerohen automatikisht përpara se pyetjet e vështira të kalohen te njerëzit e vërtetë. Shumica më thonë se kostot ulen rreth 30 përqind. Pas çetbotëve, ky mund të jetë adoptimi më i madh i IA-së. Kujdes: ende bën gabime.

‱ E Keqja. Po, “halucinacionet” janĂ« problem i madh. Edhe vetĂ« termi “halucinacion” Ă«shtĂ« mashtrues. Thjesht thuaje siç Ă«shtĂ«: IA-ja bĂ«n gabime. Gafe. Defekte. Mund tĂ« jetĂ« budallaqe. Sepse, IA-ja gjenerative Ă«shtĂ« model statistikor, shpesh nuk ka qĂ«ndrueshmĂ«ri nga njĂ« pyetje te tjetra. Edhe nĂ« shĂ«rbimin ndaj klientit, kompanitĂ« janĂ« tĂ« kujdesshme. Gabimet dĂ«mtojnĂ«. Brendet mund tĂ« njollosen. PĂ«rgjegjĂ«sia Ă«shtĂ« çështje e madhe pĂ«r IA-nĂ« qĂ« drejtohet nga jashtĂ«.

PĂ«r kodim, Mark Zuckerberg nga Meta thotĂ« se IA-ja e tyre Ă«shtĂ« e barabartĂ« me “inxhinierĂ« tĂ« nivelit tĂ« mesĂ«m”. Programuesit pĂ«lqejnĂ« mjetet “interesante” [Vibe Coding] si Cursor dhe Replit. IA-ja e kompanisĂ« Anthropic mundĂ«son shumĂ« prej kĂ«tyre mjeteve, por pakkush i beson rezultatit qĂ« shpeshherĂ« Ă«shtĂ« plot me gabime [Bugs]. Programuesit, qofshin tĂ« nivelit tĂ« mesĂ«m apo jo, janĂ« kthyer nĂ« testues qĂ« rregullojnĂ« kodin e IA-sĂ«. MĂ« produktive? Po, por ndryshe.

Modelet aktuale tĂ« mĂ«dha gjuhĂ«sore trajnohen pĂ«rmes forcĂ«s brutale. Me shumĂ« çipa GPU [Graphics Processing Unit] tĂ« Nvidia-s tĂ« lidhur me terabajtĂ« memorie. Çmimet e memories DRAM, qĂ« zakonisht bien me 30 pĂ«rqind nĂ« vit, nĂ« vitin 2025 janĂ« rritur me 15-20 pĂ«rqind. IA-ja po thith çdo xhul tĂ« lirĂ« energjie. NĂ« LuginĂ«n e Silicit [Silicon Valley] po flitet pĂ«r kilovat pĂ«r token si njĂ« njĂ«si matĂ«se pĂ«r prodhimin e IA-sĂ«. Kjo nuk do tĂ« zgjasĂ«. Mbajini sytĂ« te çmimet e memories si njĂ« sistem paralajmĂ«rimi pĂ«r kĂ«rkesĂ«n. Do tĂ« shikoja gjithashtu normat e bonove japoneze pasi tregtia me jenĂ« [Yen Carry] mund tĂ« jetĂ« burimi i ajrit tĂ« nxehtĂ« nĂ« tregjet e aksioneve. Edhe pĂ«r kriptovalutat.

Po afrohen metoda mĂ« efikase tĂ« IA-sĂ«. Shikoni kompaninĂ« e re tĂ« vlerĂ«suar me 12 miliardĂ« dollarĂ« tĂ« ish-drejtoreshĂ«s sĂ« teknologjisĂ« nĂ« OpenAI, Mira Murati - Thinking Machines Labs, qĂ« trajnon modelet ekzistuese tĂ« IA-sĂ« pĂ«r t’u bĂ«rĂ« eksperte nĂ« detyra tĂ« ngushta. Ta mĂ«sosh IA-nĂ« se si tĂ« mĂ«sojĂ« Ă«shtĂ« pothuajse njĂ«soj si tĂ« rimendosh edukimin njerĂ«zor. Efikasiteti mund tĂ« reduktojĂ« kĂ«rkesĂ«n pĂ«r qendrat e tĂ« dhĂ«nave.

‱ E ShĂ«mtuara. Tregu i aksioneve Ă«shtĂ« i çmendur pas IA-sĂ«. Por, a janĂ« investimet nĂ« qendrat e tĂ« dhĂ«nave pĂ«r IA pĂ«rpara kĂ«rkesĂ«s reale qĂ« sjell tĂ« ardhura? Ka mundĂ«si. E kemi parĂ« mbindĂ«rtimin nĂ« çdo cikĂ«l: çipa pĂ«r memorie, telekom, fibra optike. NĂ« horizont janĂ« çipat me konsum tĂ« ulĂ«t energjie dhe algoritme mĂ« efikase tĂ« IA-sĂ«. Loja me forcĂ«n brutale mund tĂ« ndryshojĂ«.

Kapaciteti i planifikuar me mbi njĂ« trilion dollarĂ« deri nĂ« vitin 2028 Ă«shtĂ« shumĂ« pĂ«rpara çdo mundĂ«sie tĂ« ardhurash nĂ« afat tĂ« shkurtĂ«r. Dhe, tregjet janĂ« tĂ« paqĂ«ndrueshme. Jeff Bezos pĂ«lqen tĂ« kujtojĂ« se nĂ« fillim tĂ« viteve 2000, aksionet e Amazon-it ranĂ« nga 113 nĂ« 6 dollarĂ« edhe pse kompania pĂ«rmbushi çdo parashikim. Tregjet i kanĂ« vlerĂ«suar aksionet e IA-sĂ« bazuar nĂ« pritjet qĂ« kishin pĂ«r tre deri nĂ« pesĂ« vjet mĂ« vonĂ«. Kjo mund tĂ« reduktohet nĂ« njĂ« afat mĂ« normal prej gjashtĂ« deri nĂ« 18 muaj. Si rasti i Oracle-it javĂ«n e kaluar. Kjo ndodh nĂ« çdo cikĂ«l: ÇfarĂ« ke bĂ«rĂ« pĂ«r mua sĂ« fundmi? Furnizimi i ri dhe inovacioni do tĂ« thotĂ« se çmimet e IA-sĂ« mund tĂ« bien mĂ« shpejt sesa pritej. Edhe aksionet po ashtu.

E shĂ«mtuara nĂ« afat tĂ« shkurtĂ«r Ă«shtĂ« lajm i mirĂ« nĂ« aspektin afatgjatĂ«. NĂ« LuginĂ«n e Silicit çmimet gjithmonĂ« bien. Kur nuk bien, unĂ« shqetĂ«sohem. Çmimet mĂ« tĂ« ulĂ«ta nĂ«nkuptojnĂ« qĂ« elasticiteti i kĂ«rkesĂ«s po hyn nĂ« lojĂ«: aplikacione tĂ« reja shfaqen pĂ«r tĂ« pĂ«rfituar nga funksionaliteti mĂ« i lirĂ«. PrinterĂ« mĂ« tĂ« lirĂ« me laser, kamera digjitale, telefona tĂ« zgjuar dhe tani IA-ja. Mjafton tĂ« ndiqni linjĂ«n zigzage. /Telegrafi/

Ukraina mund dhe do të fitojë nëse aleatët e saj bëhen seriozë për mbrojtjen

✇Telegrafi
By: Agron Shala
15 December 2025 at 10:50


Nga: Robert Fox / The Independent
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

Kemi hijen e luftës që troket në derën e Evropës, shpjegoi ministri i forcave të armatosura, Al Carns - veteran shumë i dekoruar i Marinsave Mbretërorë - në një deklaratë figurative për korrespondentët e mbledhur të mbrojtjes. Ai ishte duke hapur qendrën e re të inteligjencës ushtarake në RAF Wyton [Royal Air Force Wyton]. Ekspertë nga shtatë degë të ndryshme të shërbimit konfirmuan se operacionet agresive kibernetike dhe të informacionit nga Rusia - kundër interesave britanike - janë rritur me 50 për qind vetëm gjatë vitit të kaluar.

Mesazhi Ă«shtĂ« theksuar edhe nga shefi civil i NATO-s, sekretari i pĂ«rgjithshĂ«m Mark Rutte - shtetari holandez me pĂ«rvojĂ« tĂ« madhe. Ai tha se Evropa dhe NATO duhet tĂ« jenĂ« tĂ« pĂ«rgatitura pĂ«r njĂ« konflikt me RusinĂ« “nĂ« nivelin tĂ« cilin gjyshĂ«rit dhe stĂ«rgjyshĂ«rit tanĂ« e kanĂ« pĂ«rjetuar”.

UdhĂ«heqja ruse po pĂ«rsĂ«rit se nuk dĂ«shiron tĂ« “shkojĂ« nĂ« luftĂ« me EvropĂ«n, por Ă«shtĂ« e pĂ«rgatitur pĂ«r luftĂ«â€ nĂ«se provokohet. FjalĂ«t janĂ« çuditĂ«risht tĂ« ngjashme me ato qĂ« Kremlini tha gjatĂ« dimrit tĂ« vitit 2021 pĂ«r tĂ« mos hyrĂ« nĂ« UkrainĂ«, pĂ«rveç nĂ«se rrethanat do tĂ« ndryshonin. NgjashmĂ«ria nĂ« gjuhĂ«n dhe taktikat e informacionit ka alarmuar inteligjencĂ«n britanike tĂ« mbrojtjes dhe agjencitĂ« simotra.

Pyetja për sigurinë e Evropës, tani dhe për muajt e dimrit që po vijnë, është nëse mund të mbahet Ukraina dhe të mbrohet ajo, tani që Rusia dhe Amerika duket se po heqin dorë nga shanset e saj për mbijetesë? Trumpi ka thënë se Ukraina nuk mund të fitojë dhe duhet të negociojë me Rusinë, duke nënkuptuar se kushtet do të jenë mjaft të pafavorshme. Moska po kërkon qartazi ndryshim regjimi në Kiev dhe që Ukraina të rikthehet në sferën e ndikimit të Kremlinit.

A mundet Ukraina tĂ« rezistojĂ« pĂ«rballĂ« agresionit tĂ« ri rus, shkĂ«putjes dhe ambivalencĂ«s amerikane, ndĂ«rkohĂ« qĂ« Evropa duhet tĂ« rrisĂ« mbĂ«shtetjen ushtarake? Rusia po shĂ«non pĂ«rparime tĂ« qĂ«ndrueshme nĂ« terren, megjithĂ«se me njĂ« kosto tĂ« madhe pĂ«r forcat e saj. Forcat e UkrainĂ«s janĂ« tĂ« lodhura, qytetet dhe popullsia civile po bombardohen nga ajri pĂ«r çdo natĂ«. Vijat e frontit janĂ« tĂ« shtrira tepĂ«r nĂ« Donjeck, Zaporizhia dhe Herson. ËshtĂ« shtuar vĂ«llimi i sulmeve me dronĂ« gjithnjĂ« e mĂ« tĂ« sofistikuar dhe me bomba rrĂ«shqitĂ«se. Ukraina po has vĂ«shtirĂ«si pĂ«r tĂ« rekrutuar ushtarĂ« tĂ« rinj dhe pĂ«r rotacion tĂ« forcave nĂ« terren; ka pasur rritje tĂ« dukshme tĂ« dezertimeve.

Në terren, Ukraina ende nuk po humb në mënyrë vendimtare - nyja jetike e komunikimeve në Pokrovsk ende nuk është nën kontroll të plotë rus, pas gati 18 muajsh luftimesh. Trekëndëshi i fortifikimeve në veri të Donjeckut është ende në duart e Ukrainës. Rusia mund të jetë duke fituar terren - me kosto nga një deri në dy mijë viktima në ditë, por nuk po fiton mjaftueshëm.

Ukraina dhe aleatët e saj tani duhet të përcaktojnë përparësitë për të mbështetur zonat kyçe - luftën tokësore në vijën e frontit, mbrojtjen ajrore, sulmet në thellësi kundër zonave dhe objekteve mbështetëse ruse në sferën detare në Detin e Zi, si dhe veprimtarinë e paligjshme dhe subversive në Baltik.

Më urgjente është nevoja për të përmirësuar mbrojtjen ajrore të qyteteve me raketa dhe me dronë. Në fushëbetejë, teknikat e përmirësuara të luftës elektronike dhe dronët e Rusisë po paraqesin një sfidë të madhe për Ukrainën dhe për ushtritë e NATO-s. Gjermania, Polonia dhe Britania e Madhe po zhvillojnë në sasi armë më të lira për mbrojtje dhe për sulm. Raketa e mbrojtjes ajrore Patriot dhe raketa e lëshuar nga ajri Storm Shadow e Mbretërisë së Bashkuar, kushtojnë mbi një milion paundë secila [1.14 milionë euro]. Aleatët, bashkë me Ukrainën, po zhvillojnë raketa tokë-tokë që kushtojnë disa qindra-mijëra paundë dhe janë në gjendje të godasin deri në 800 milje brenda Rusisë.

Këto duhet të dorëzohen në Ukrainë sa më shpejt - brenda javëve, jo muajve. Fushata e sulmeve në thellësi të Ukrainës ndaj nyjave hekurudhore, rafinerive dhe stacioneve të komandimit duket se ka efekt. Gjatë gjashtë muajve të fundit, qiratë për kamionët dhe vagonët ranë me 60 për qind dhe hekurudhat shtetërore janë në krizë, duke humbur mbi 10 për qind të gjithë trafikut për vitin.

DĂ«mi mĂ« i madh Ă«shtĂ« shkaktuar nĂ« transportin e naftĂ«s dhe gazit tĂ« sanksionuar nga “flota nĂ« hije” e cisternave tĂ« pasiguruara. Ukrainasit pothuajse i kanĂ« mbyllur dy portet kryesore tĂ« naftĂ«s sĂ« RusisĂ« nĂ« Detin e Zi, aq sa Kazakistani ndaloi dĂ«rgimin e naftĂ«s nĂ« terminalin Novorosijsk. DronĂ«t detarĂ« si Sea Baby, me njĂ« kontribut tĂ« konsiderueshĂ«m tĂ« dizajnit britanik, kanĂ« qenĂ« veçanĂ«risht efektivĂ«. Rusia betohet pĂ«r hakmarrje: nĂ« javĂ«t e ardhshme priten bombardimet e shumta ajrore nga Rusia mbi portet dhe kantieret detarĂ« tĂ« UkrainĂ«s nĂ« OdesĂ« dhe Mikolaiv.

Aktiviteti armiqĂ«sor rus pritet tĂ« rritet nĂ« Baltik dhe nĂ« Atlantikun e Veriut. Kaliningradi, nĂ« enklavĂ«n mes PolonisĂ« dhe LituanisĂ«, tani Ă«shtĂ« i vetmi port rus pa akull gjatĂ« gjithĂ« vitit. ËshtĂ« shpeshtuar hyrja e nĂ«ndetĂ«seve ruse nĂ« ujĂ«rat britanike. KĂ«to janĂ« shenja tĂ« lehta, por tĂ« pagabueshme, tĂ« presionit mbi sektorin detar tĂ« RusisĂ« tĂ« shkaktuar nga Operacioni Special Ushtarak nĂ« UkrainĂ«.

Sigurisht, nuk ka nevojë për të kujtuar se Moska mendonte se operacioni do të zgjaste vetëm 10 ditë. Tani Moska pretendon se mund të durojë deri në fitore dhe dorëzim të Kievit - brenda një viti e gjysmë tjetër. Nëse lufta zgjat kaq, ekonomia ruse do të jetë e shkatërruar dhe edhe Kina do të ngurrojë të mbledhë copat.

Ukraina Ă«shtĂ« nĂ« njĂ« afat mĂ« tĂ« shkurtĂ«r. Duhet tĂ« mbijetojĂ« muajt e ardhshĂ«m dhe evropianĂ«t duhet tĂ« intensifikojnĂ« dorĂ«zimin e armĂ«ve, tĂ« teknologjisĂ« dhe trajnimit - siç po bĂ«jnĂ« thirrje Mark Rutte dhe Al Carns. Ukraina, pĂ«rkundĂ«r shqetĂ«simeve dhe vuajtjeve tĂ« saj tĂ« tanishme, mund tĂ« mbijetojĂ« dhe, sipas gjeneralit Rupert Smith - pas njĂ« vizite nĂ« muajin e kaluar - ka pak dĂ«shirĂ« pĂ«r t’u dorĂ«zuar. Dhe, gjithashtu ka mĂ« shumĂ« gjasa tĂ« mbijetojĂ«. /Telegrafi/

Balona, bomba dhe kriptomonedha: Mënyra e re e luftës hibride të Rusisë - dhe si ta mposhtim atë

✇Telegrafi
By: Agron Shala
13 December 2025 at 12:03


Nga: Peter Pomerantsev / The Telegraph
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

PĂ«r syrin e pamĂ«suar, njĂ« balonĂ« e madhe meteorologjike mund tĂ« mos duket armĂ« e dukshme pĂ«r tĂ« nisur njĂ« pushtim. Por, natyra e luftĂ«s po ndryshon - dhe po ndryshon me shpejtĂ«si. ËshtĂ« koha qĂ« PerĂ«ndimi tĂ« ecĂ«n me hapin e zhvillimeve.

Që nga tetori, Lituania është detyruar të mbyllë Aeroportin e Vilniusit më shumë se një duzinë herësh për shkak të një fluksi të pandërprerë balonash që shkelnin hapësirën e saj ajrore. Duke fluturuar deri në katër kilometra lartësi, ato kalojnë kufirin me Bjellorusinë me pako të mëdha të lidhura në bazë - pako të cilat policia më vonë i identifikoi se janë të mbushura me cigare të kontrabanduara.

Duke parë ngarkesën, balonat duket se janë vepër e kontrabandistëve, një akt krimi ndërkombëtar.

Por, qeveria lituaneze ngul këmbë se ky është një sulm nga vetë Bjellorusia dhe ka shpallur gjendje emergjente. Duke qenë se Bjellorusia është, në një masë të madhe përfaqësuese e Rusisë, supozohet se në të vërtetë Moska po i drejton këto veprime. Dhe, këto episode janë pjesë e një modeli të luftës hibride. Në të gjithë kontinentin po shohim rritje të ndjeshme të sabotimeve, sulmeve kibernetike, fluturimeve të dronëve që shkaktojnë shqetësim, vrasjeve dhe fushatave dezinformuese.

Secila prej tyre mund tĂ« duket e vogĂ«l nĂ« vetvete, dhe secila mund tĂ« jetĂ« e vĂ«shtirĂ« pĂ«r t’u atribuuar, por sĂ« bashku pĂ«rbĂ«jnĂ« njĂ« strategji ruse pĂ«r tĂ« minuar EvropĂ«n. Friedrich Merz, kancelari gjerman, ka shpallur sĂ« fundmi se Evropa “nuk Ă«shtĂ« mĂ« nĂ« paqe me RusinĂ«â€. Por, çfarĂ« synon kjo gjendje e çuditshme gjysmĂ«-lufte, sa seriozisht duhet ta marrim dhe, mĂ« e rĂ«ndĂ«sishmja, si ta mposhtim?

Vlen të kujtohet se Lituania është një nga mbështetëset më aktive të Ukrainës - dhe një nga vendet më të cenuara ndaj një pushtimi të mundshëm rus dhe, për këtë arsye, një nga vendet që varen më së shumti nga mbrojtja amerikane përmes NATO-s. Madje, ekziston një plan evakuimi për kryeqytetin në rast pushtimi.

Pra, çfarë përpiqet të arrijë ky operacion i supozuar rus?

SĂ« pari, teston reagimet shoqĂ«rore brenda LituanisĂ«. NdonjĂ«herĂ«, operacionet e tilla hibride vetĂ«m e forcojnĂ« vendosmĂ«rinĂ« e njĂ« vendi. Por, kur shoqĂ«rohen me fushata afatgjata propagandistike qĂ« punojnĂ« pĂ«r tĂ« minuar unitetin, rezultatet mund tĂ« jenĂ« befasuese. Merreni si shembull PoloninĂ«. Muajin e kaluar, autoritetet polake zbuluan eksplozivĂ« nĂ« njĂ« linjĂ« civile hekurudhore qĂ« gjithashtu transporton armĂ« dhe ndihma pĂ«r UkrainĂ«n. Siç ndodh shpesh, Rusia pĂ«rdori ndĂ«rmjetĂ«s - huliganĂ« ukrainas tĂ« paguar - pĂ«r tĂ« kryer sulmin. NdĂ«rkohĂ« qĂ« qeveria polake ishte e qartĂ« nĂ« identifikimin e RusisĂ« si fajtore, mbi 40 pĂ«r qind e komenteve nĂ« internet fajĂ«suan UkrainĂ«n. Radoslaw Sikorski, ministri i JashtĂ«m polak, ishte i qartĂ«: “Ata qĂ« fajĂ«sojnĂ« UkrainĂ«n pĂ«r veprimet e RusisĂ« nĂ« Poloni janĂ« sabotues politikĂ« ... Rusia shpenzon miliarda pĂ«r tĂ« ushqyer ndjenja tĂ« tilla - pĂ«r dezinformim dhe propagandĂ«â€.

NĂ« rastin e LituanisĂ«, ka njĂ« zhgĂ«njim ndaj paaftĂ«sisĂ« sĂ« qeverisĂ« pĂ«r tĂ« pĂ«rballuar situatĂ«n, veçanĂ«risht pĂ«r shkak tĂ« vonesave tĂ« fluturimeve. Sondazhet kĂ«tĂ« muaj tregojnĂ« se 38.5 pĂ«r qind e lituanezĂ«ve ndihen mĂ« tĂ« rrezikuar pĂ«r jetĂ«n pĂ«r shkak tĂ« balonave. NĂ« planin afatgjatĂ«, kjo mund ta dobĂ«sojĂ« gatishmĂ«rinĂ« e popullatĂ«s pĂ«r tĂ« mbĂ«shtetur UkrainĂ«n, pasi fillon tĂ« ndĂ«rlidhet me rrezik dhe me ngatĂ«rresĂ«. MegjithatĂ«, nĂ« rastin e LituanisĂ«, polarizimi mĂ« i rĂ«ndĂ«sishĂ«m tĂ« cilin rusĂ«t po kĂ«rkojnĂ« Ă«shtĂ« ai midis shteteve baltike me qĂ«ndrime tĂ« ashpra dhe vendeve tĂ« tjera evropiane qĂ« ndihen mĂ« pak tĂ« kĂ«rcĂ«nuara nga Rusia. Prej dekadash, shtetet baltike, si Estonia, janĂ« akuzuar nga evropianĂ«t e tjerĂ« pĂ«r “histeri” lidhur me kĂ«rcĂ«nimin rus. Kjo ka ndryshuar qĂ« nga pushtimi i plotĂ« i UkrainĂ«s nĂ« vitin 2022, por teksa ndjenjat mĂ« paqĂ«sore pĂ«rhapen nĂ« EvropĂ« pas viteve tĂ« njĂ« lufte rraskapitĂ«se, rusĂ«t duan tĂ« dinĂ« se ku qĂ«ndron secili.

MĂ« e rĂ«ndĂ«sishmja, megjithatĂ«, Ă«shtĂ« se si reagojnĂ« amerikanĂ«t. KĂ«to operacione hibride vĂ«nĂ« nĂ« pikĂ«pyetje qĂ«ndrueshmĂ«rinĂ« e Nenit 5 tĂ« kartĂ«s sĂ« NATO-s qĂ« pĂ«rcakton se “njĂ« sulm i armatosur kundĂ«r njĂ« anĂ«tari tĂ« NATO-s do tĂ« konsiderohet si sulm kundĂ«r tĂ« gjithĂ« anĂ«tarĂ«ve dhe do tĂ« aktivizojĂ« obligimin pĂ«r ndihmĂ« nga secili prej tyre”. A kualifikohen balonat si “sulm i armatosur”? Po sabotazhi? Apo njĂ« vrasje? Ose bombat nĂ« aeroplanĂ« - si ato qĂ« dyshohet se Rusia ka vendosur nĂ« avionĂ«t e DHL-it vitin e kaluar? NĂ« fund tĂ« fundit, si do tĂ« reagojnĂ« amerikanĂ«t ndaj paraqitjes sĂ« ushtarĂ«ve pa uniforma, siç i pamĂ« nĂ« Krime nĂ« vitin 2014?

Për vendet si Lituania, e cila është shumë e varur nga vendosmëria amerikane, përgjigjja e Shtëpisë së Bardhë ndaj sulmeve të ngjashme duhet të jetë thellësisht shqetësuese. Këtë vit kemi parë dronë që kanë hyrë në hapësirën ajrore të Polonisë, të tjerë që kanë mbyllur aeroportet në Danimarkë, Suedi, Gjermani, Belgjikë dhe Holandë. Donald Trump thjesht ngriti supet dhe vuri në pikëpyetje nëse hyrjet në Poloni mund të kishin qenë aksidentale.

KĂ«tĂ« muaj, sekretari i Thesarit, Scott Bessent, njoftoi rastĂ«sisht se “Putini ka nisur tĂ« bĂ«jĂ« ndĂ«rhyrje nĂ« kufijtĂ« e NATO-s. Ajo qĂ« mund t’ju them me siguri Ă«shtĂ« se ShBA-ja nuk do tĂ« pĂ«rfshihet me trupa apo ndonjĂ« gjĂ« tĂ« tillĂ«â€. KĂ«to komente vijnĂ« nĂ« njĂ« kohĂ« kur Trumpi ka shpallur se do tĂ« heqĂ« 200 milionĂ« dollarĂ« nĂ« vit nga mbĂ«shtetja pĂ«r mbrojtjen e rajonit. NdĂ«rkohĂ«, Rusia po rrit nĂ« mĂ«nyrĂ« masive shpenzimet pĂ«r mbrojtjen, duke prodhuar mĂ« shumĂ« se Evropa nĂ« tanke, sisteme artilerie dhe dronĂ«. Putini po pĂ«rgatitet qartazi pĂ«r njĂ« konflikt tĂ« gjatĂ« tĂ« mundshĂ«m dhe po zgjeron rekrutimin ushtarak.

Ky është mashtrimi i luftës hibride: një operacion kontrabande me cigare në balona bëhet pjesë e një kërcënimi sistematik - por, mund ta kuptosh vetëm nëse e shikon në një pamje më të gjerë.

Pra, si duhet tĂ« pĂ«rgjigjen shtetet? Si mund tĂ« shmanget, nga njĂ«ra anĂ«, kryerja e punĂ«s pĂ«r RusinĂ« duke reaguar nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« ekzagjeruar ndaj çdo akti dhe duke e bĂ«rĂ« MoskĂ«n tĂ« duket mĂ« e fuqishme se ç’ështĂ« nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« - dhe, nga ana tjetĂ«r, tĂ« vihet gjithçka nĂ« kontekst nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« kemi njĂ« kuptim mĂ« tĂ« qartĂ« tĂ« kĂ«rcĂ«nimit?

Hapi i parĂ« Ă«shtĂ« tĂ« shihet tĂ«rĂ«sia e operacioneve dhe t’i shpjegohet publikut qĂ«llimi i tyre. Aktualisht kemi njĂ« situatĂ« tĂ« çuditshme ku figurat si Merz shpallin se jemi nĂ« konflikt me RusinĂ« - dhe pastaj nuk japin asnjĂ« shembull qĂ« tĂ« shpjegojnĂ« se si. QeveritĂ« shpesh hezitojnĂ« tĂ« tregojnĂ« gjithçka qĂ« dinĂ«, sepse komprometojnĂ« burimet e veta, por duhet tĂ« jenĂ« mĂ« guximtare nĂ« atribuimin e pĂ«rgjegjĂ«sisĂ« sĂ« RusisĂ«. Merrini si shembull sulmet qĂ« synojnĂ« tĂ« minojnĂ« bazĂ«n industriale tĂ« mbrojtjes nĂ« Gjermani. Disa janĂ« tĂ« njohura, si pĂ«rpjekja pĂ«r vrasje ndaj CEO-s sĂ« Rheinmetall-it, Armin Papperger, nĂ« vitin 2024.

TĂ« tjerat nuk i janĂ« atribuuar kurrĂ« RusisĂ«, por duken shumĂ« tĂ« dyshimta pĂ«r t’u injoruar, siç janĂ« zjarret dhe shpĂ«rthimet nĂ« njĂ« fabrikĂ« armĂ«sh tĂ« kompanisĂ« Diehl nĂ« maj tĂ« vitit 2024. Inteligjenca gjermane beson se kjo ishte njĂ« vepĂ«r e profesionistĂ«ve me pĂ«rvojĂ«, ndoshta kriminelĂ« tĂ« rekrutuar nĂ« internet dhe tĂ« paguar me kriptomonedha. NjĂ« hetim mediatik zbuloi kĂ«rkimet nĂ« internet tĂ« bĂ«ra nga Rusia pĂ«rpara sulmit, tĂ« cilat lidhen me protokollet e zjarrit tĂ« uzinĂ«s, pĂ«rfshirĂ« se nga ku do tĂ« vinin zjarrfikĂ«set. Disa objekte tĂ« tjera tĂ« lidhura me prodhimin e armĂ«ve pĂ«r UkrainĂ«n - pĂ«rfshirĂ« njĂ« tjetĂ«r fabrikĂ« tĂ« Diehl-it - kanĂ« marrĂ« gjithashtu flakĂ«. Por, derisa kĂ«to modele tĂ« shpjegohen pĂ«r publikun, Ă«shtĂ« e vĂ«shtirĂ« tĂ« kuptohet shkalla dhe qĂ«llimi i kĂ«rcĂ«nimit.

NĂ«se atribuimi i sulmit Ă«shtĂ« hapi i parĂ«, hapi tjetĂ«r Ă«shtĂ« tĂ« sigurohesh qĂ« tĂ« reagosh ndaj qĂ«llimit pĂ«rfundimtar tĂ« njĂ« sulmi - dhe, nĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« t’ia tregojĂ« rusĂ«ve kotĂ«sinĂ« e qasjes sĂ« tyre. NĂ«se njĂ« pjesĂ« e qĂ«llimit tĂ« balonave lituaneze Ă«shtĂ« tĂ« ekspozojnĂ« dobĂ«sinĂ« e Nenit 5 dhe mungesĂ«n e interesit amerikan pĂ«r rajonin, atĂ«herĂ« u takon vendeve evropiane tĂ« tregojnĂ« vendosmĂ«rinĂ« e tyre sĂ« bashku.

Një shembull pozitiv erdhi pas helmimit nga agjentët rusë të dezertorit Sergei Skripal në Solsberi. Britanikët vepruan shpejt për të identifikuar autorët, dhe menjëherë bashkuan vendet e Evropës për të dëbuar një numër të paparë spiunësh rusë nga i gjithë kontinenti. Ndërkaq, ndëshkimi mund të jetë edhe më agresiv nga sa mendohet zakonisht. Pasi Rusia sulmoi me hakerë sistemet mbrojtëse amerikane, ShBA-ja iu kundërpërgjigj me sulmet e veta kibernetike.

Në të njëjtën kohë, ne duhet të zhvillojmë versionin tonë demokratik të operacioneve hibride për të konkurruar në këtë botë të re. Ndërsa Rusia po minon industrinë evropiane të mbrojtjes, ne mund të bashkojmë shoqërinë civile, njohuritë e biznesit dhe fuqinë e qeverive për të goditur sektorin rus të mbrojtjes. Studiues të pavarur sot mund të kryejnë hetime të inteligjencës, me burime të hapura, më shpejt se qeveritë të cilat mund ta përdorin këtë të dhënë për sanksione të synuara. Ky lloj bashkëpunimi ka çuar, për shembull, në një ulje të furnizimit të Rusisë me krom - një material thelbësor për prodhimin e tytave të artilerisë.

Deri në mars të vitit 2025, një uzinë e madhe ruse, NZHS, që përmbushte 20 për qind të nevojave të brendshme të Rusisë për krom, u detyrua të mbyllej për shkak të sanksioneve të synuara. Fabrika furnizonte të paktën 12 prodhues të industrisë së mbrojtjes të përfshirë në prodhimin e tytave të artilerisë, raketave balistike dhe më shumë. Një raport i ri nga Instituti Mbretëror i Shërbimeve të Bashkuara përdor të dhëna nga burime të hapura për të përshkruar në mënyrë të detajuar dobësitë e sistemeve ruse të mbrojtjes ajrore, ndaj ndërprerjeve kirurgjikale të zinxhirëve të furnizimit me qarqe elektronike. Duhet të përqendrohemi në këtë.

Dhe, ndërkohë që Rusia po synon Evropën dhe Mbretërinë e Bashkuar me dezinformim, ne duhet të përdorim fushata faktike informuese për të minuar objektivat e tyre të luftës. Rusia po përpiqet të krijojë një ushtri me 1.5 milionë ushtarë deri në fund të dekadës, e cila do të ishte mjaftueshëm e madhe për të kërcënuar Evropën. Plani i Moskës kërkon shumë më tepër para sesa ato që po shpenzon aktualisht, dhe potencialisht një mobilizim masiv të popullsisë civile. Kjo e fundit është e rrezikshme për Rusinë - kur tentoi mobilizimin në fillim të luftës, shpërtheu kaosi dhe gati një milion njerëz u larguan nga vendi.

Por, plani i MoskĂ«s pĂ«rbĂ«n njĂ« sfidĂ« tĂ« qartĂ« pĂ«r PerĂ«ndimin. Ne kemi nevojĂ« tĂ« pĂ«rdorim njĂ« lĂ«vizje tonĂ«n hibride tĂ« stilit tĂ« pincave pĂ«r t’i ndalur. Nga njĂ«ra anĂ«, duhet tĂ« ushtrojmĂ« mĂ« shumĂ« presion mbi burimet e tyre tĂ« parave, tĂ« cilat varen shumĂ« nga eksportet e pambrojtura tĂ« naftĂ«s. Dhe, nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ«, duhet tĂ« zhvillojmĂ« fushatat tona tĂ« informacionit pĂ«r tĂ« minuar rekrutimin ushtarak brenda RusisĂ«.

Rusia pëlqen të bëjë luftë hibride - por, është gjithashtu shumë e prekshme kur kjo luftë i kthehet si bumerang. /Telegrafi/

Faktet janë të zymta: Evropa duhet të hapë derën për migrantët ose të përballet me zhdukjen

✇Telegrafi
By: Agron Shala
12 December 2025 at 11:01


Nga: George Monbiot / The Guardian
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

E di si duket “zhdukja e qytetĂ«rimit”: e kam parĂ« grafikun. Komisioni Evropian e publikoi nĂ« mars. ËshtĂ« njĂ« grafik i normĂ«s totale tĂ« fertilitetit: numri mesatar i fĂ«mijĂ«ve tĂ« lindur pĂ«r grua. Pas njĂ« rritjeje tĂ« vogĂ«l gjatĂ« 20 vjetĂ«ve tĂ« fundit, norma e BE-sĂ« duket se po bie sĂ«rish, dhe tani qĂ«ndron nĂ« 1.38. Norma e MbretĂ«risĂ« sĂ« Bashkuar Ă«shtĂ« 1.44. Norma e zĂ«vendĂ«simit tĂ« popullsisĂ« Ă«shtĂ« 2.1. Ju mund ta shihni ose jo kĂ«tĂ« si njĂ« katastrofĂ«, por matematikĂ«s nuk i intereson çfarĂ« mendoni ju. Ne po rrĂ«shqasim, sikur nga njĂ« forcĂ« gravitacionale drejt pĂ«rplasjes.

“Zhdukja e qytetĂ«rimit” Ă«shtĂ« termi tĂ« cilĂ«n administrata Trump e pĂ«rdori nĂ« strategjinĂ« e saj tĂ« re tĂ« sigurisĂ« kombĂ«tare, tĂ« publikuar javĂ«n e kaluar. Ajo pretendoi se imigracioni, ndĂ«r faktorĂ« tĂ« tjerĂ«, do tĂ« çojĂ« nĂ« shkatĂ«rrimin e qytetĂ«rimit evropian. NĂ« realitet, pa imigracion nuk do tĂ« ketĂ« EvropĂ«, nuk do tĂ« ketĂ« qytetĂ«rim dhe askush nuk do tĂ« mbetet pĂ«r tĂ« debatuar mbi tĂ«.

Sigurisht, po flasim pĂ«r gjĂ«ra tĂ« ndryshme. Administrata Trump duket se e sheh “qytetĂ«rimin” si pronĂ« tĂ« bardhĂ« dhe perĂ«ndimore, tĂ« kĂ«rcĂ«nuar nga njerĂ«zit me ngjyrĂ« - pavarĂ«sisht nĂ«se kanĂ« lindur kĂ«tu apo kanĂ« ardhur kohĂ«t e fundit. KĂ«tĂ« javĂ«, Donald Trumpi pretendoi se, me pĂ«rjashtim tĂ« PolonisĂ« dhe HungarisĂ«, kombet evropiane “nuk do tĂ« jenĂ« mĂ« tĂ« shĂ«ndetshme si vende” si rezultat i imigracionit. Epo, Polonia ka njĂ« normĂ« totale tĂ« fertilitetit prej 1.2, qĂ« do tĂ« thotĂ« njĂ« rrĂ«shqitje e shpejtĂ« drejt mosfunksionimit nĂ«se nuk lejon mĂ« shumĂ« imigracion. “QytetĂ«rimi”, siç ka qenĂ« shpesh gjatĂ« dy shekujve tĂ« fundit, nĂ« rastin e Trumpit Ă«shtĂ« koncept racist dhe i supremacisĂ« sĂ« bardhĂ«. Zhdukja sĂ« cilĂ«s qeveria Trump duket se frikĂ«sohet, Ă«shtĂ« ajo e kulturĂ«s “sĂ« bardhĂ«â€.

Një gjë e tillë nuk ekziston dhe nuk ka ekzistuar kurrë. Gjuha jonë, shkenca, matematika, muzika, kuzhina, letërsia, arti dhe - falë trashëgimisë së grabitjes koloniale dhe postkoloniale - shumëçka nga pasuria jonë, kanë origjinën diku tjetër. Kuzhina italiane mund të jetë e paimagjinueshme pa domate, por, meqë e kanë origjinë nga Amerika e Jugut, ato nuk u përdorën gjerësisht deri në shekullin XIX. Balti mund të ketë shumë pretendime të quhet pjata kombëtare e Mbretërisë së Bashkuar sesa peshku me patate të skuqura (një import portugez), pasi e ka origjinë këtu. Mishi i pjekur i Anglisë së Vjetër, nga një kafshë e zbutur në Lindjen e Mesme, konsumohej nga elita: pjesa tjetër e popullit siguronte shumicën e proteinës nga thjerrëzat (kaçamaku me bizele, pudingu me bizele, supa me bizele). Kjo ndryshoi vetëm kur u gjetën mënyrat për të konservuar dhe transportuar mishin nga kafshë të rritura në koloni. Konsumi i përhapur i mishit të viçit në Britani kërkonte zhdukjen civilizuese të popujve indigjenë në Amerikë, Australi dhe Zelandën e Re, dhe zhdukjen e ekosistemeve të tyre.

Disa sundimtarĂ« dikur e kuptonin fuqinĂ« e pluralizmit. Mbreti Stefan I i HungarisĂ«, i cili sundoi nga viti 1001 deri mĂ« 1038, vĂ«rejti se kulturat dhe njohuritĂ« e tĂ« huajve pasuronin mbretĂ«rinĂ«, ndĂ«rsa “njĂ« vend i unifikuar nĂ« gjuhĂ« dhe zakone Ă«shtĂ« i brishtĂ« dhe i dobĂ«t”. NjĂ« mijĂ« vjet mĂ« vonĂ«, Trumpi duket se e ka harruar kĂ«tĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« tĂ« qartĂ«.

Ajo pĂ«r tĂ« cilĂ«n po flas unĂ«, pĂ«r dallim, Ă«shtĂ« zhdukja reale: zhdukja e drejtpĂ«rdrejtĂ« e shoqĂ«risĂ«. Sapo norma e fertilitetit bie nĂ«n 2.1, ajo vazhdon tĂ« bjerĂ« dhe rrĂ«shqitja drejt zeros duket e pashmangshme. Kjo nuk do tĂ« thotĂ« se jam bĂ«rĂ« “pronatalist” (qĂ« dĂ«shiron rritje tĂ« lindshmĂ«risĂ«). Nuk jam as pronatalist, as antinatalist, pasi tĂ« dyja pozicionet janĂ« njĂ«soj tĂ« kota. Siç vĂ«ren David Runciman nĂ« pĂ«rmbledhjen e tij tĂ« shkĂ«lqyer nĂ« London Review of Books, kostoja e mundĂ«sisĂ« pĂ«r tĂ« pasur fĂ«mijĂ« rritet me mirĂ«qenien, duke çuar pashmangshĂ«m nĂ« rĂ«nie tĂ« normave tĂ« lindjes. NĂ« disa pjesĂ« tĂ« botĂ«s, ky proces filloi nĂ« shekujt XVI dhe XVII. Duket se asnjĂ« kufizim apo nxitje nga qeveria nuk mund tĂ« ndryshojĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« ndjeshme kĂ«tĂ« trajektore.

PĂ«r vite me radhĂ« kam debatuar me njerĂ«zit tĂ« cilĂ«t duan tĂ« ulin popullsinĂ« pĂ«r arsye mjedisore. Kam theksuar se norma e rritjes sot Ă«shtĂ« pĂ«rcaktuar pĂ«rpara se shumica prej nesh kanĂ« lindur: siç shpjegon njĂ« raport i OKB-sĂ«, “Rritja e konsiderueshme e popullsisĂ« vazhdon sot pĂ«r shkak tĂ« numrit tĂ« madh tĂ« lindjeve nĂ« vitet 1950-‘60, qĂ« kanĂ« sjellĂ« baza mĂ« tĂ« mĂ«dha popullsie me miliona tĂ« rinj qĂ« arrijnĂ« moshĂ«n riprodhuese nĂ« brezat pasues”. Me fjalĂ« tĂ« tjera, ata qĂ« janĂ« tĂ« fiksuar pas numrit tĂ« madh tĂ« njerĂ«zve, po luftojnĂ« kundĂ«r njĂ« funksioni matematikor. Popullsia globale (dhe, nĂ« MbretĂ«rinĂ« e Bashkuar, kombĂ«tare) do tĂ« vazhdojĂ« tĂ« rritet pĂ«r njĂ« kohĂ«, pĂ«rpara se tĂ« bjerĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« dramatike, kryesisht si çështje e momentit demografik.

E vetmja gjë që këta të fiksuar do të mund të bënin për të ndryshuar pikën e kulmit më shumë se për disa vite, do të ishte një vrasje masive në shkallë të paprecedentë: therja e qindra miliona njerëzve. Kjo sepse problem nuk janë normat e larta të lindjes (norma globale ka qenë në rënie që nga viti i lindjes sime, më 1963), por rritja e mbijetesës së fëmijëve dhe jetëgjatësia goxha e shtuar. Për ironi, personi që mund të ketë shkaktuar shpopullimin më të madh është Elon Musku, i vetëshpallur si pronatalist, i cili me çmontimin e USAID-it mund të shkaktojë, sipas një vlerësimi në The Lancet, 14 milionë vdekje. Ai dëshiron të shohë më shumë fëmijë të lindur, por duket se pak i intereson nëse ata mbijetojnë.

PĂ«rndryshe, nĂ«se mbĂ«shtetĂ«sit e “kontrollit tĂ« popullsisĂ«â€ kanĂ« ndonjĂ« ndikim tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m, ai - pĂ«r shkak tĂ« pĂ«rfshirjes sĂ« vonesave tĂ« gjata dhe tĂ« ndĂ«rlikuara - do tĂ« pĂ«rshpejtojĂ« rĂ«nien nĂ« anĂ«n tjetĂ«r tĂ« kurbĂ«s. NjerĂ«zit ia kanĂ« kushtuar jetĂ«n kĂ«saj marrĂ«zie.

Pse kapen pas kĂ«saj ideje shumĂ« kohĂ« pasi provat janĂ« zhdukur? PjesĂ«risht, besoj unĂ«, sepse rritja e popullsisĂ« Ă«shtĂ« njĂ« kokĂ« turku jashtĂ«zakonisht e pĂ«rshtatshme dhe njĂ« shpĂ«rqendrim nga ndikimet e konsumit: njerĂ«zit e pasur nĂ« Veriun Global mund tĂ« fajĂ«sojnĂ« njerĂ«zit shumĂ« mĂ« tĂ« varfĂ«r me ngjyrĂ« tĂ« zezĂ« dhe kafe nĂ« Jugun Global, pĂ«r krizat mjedisore qĂ« ata vetĂ« i kanĂ« shkaktuar. Kalimi nĂ« njĂ« dietĂ« me bazĂ« bimore ose nga lĂ«ndĂ«t djegĂ«se fosile te burimet e rinovueshme, nĂ« kontrast me ndryshimin e madhĂ«sisĂ« sĂ« popullsisĂ« njerĂ«zore, janĂ« gjĂ«ra qĂ« mund t’i bĂ«jmĂ« menjĂ«herĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« njerĂ«zore dhe efektive. Por, fajĂ«simi i njerĂ«zve tĂ« tjerĂ« nuk kĂ«rkon asnjĂ« ndryshim dhe asnjĂ« pĂ«rballje me pushtetin.

Pa imigracion, brenda disa brezash nuk do tĂ« ketĂ« EvropĂ« dhe as MbretĂ«ri tĂ« Bashkuar. Obsesionet e sotme raciste do tĂ« duken tĂ« pakuptueshme pĂ«r pasardhĂ«sit tanĂ« tĂ« moshuar, tĂ« dĂ«shpĂ«ruar pĂ«r tĂ« pasur tĂ« rinj qĂ« tĂ« kujdesen pĂ«r ta dhe tĂ« mbajnĂ« vendet e tyre nĂ« funksion. ShumĂ« shpejt, ne do tĂ« jemi duke luftuar pĂ«r tĂ« tĂ«rhequr njerĂ«z nga jashtĂ«. Por, siç vĂ«ren Runciman, “SĂ« shpejti nuk do tĂ« ketĂ« mjaft imigrantĂ« pĂ«r tĂ« gjithĂ«â€.

Ndoshta kjo Ă«shtĂ« arsyeja pse, nĂ« romanin e ri tĂ« Ian McEwanit, gjithmonĂ« largpamĂ«s, ÇfarĂ« mund tĂ« dimĂ« [What We Can Know] - i vendosur 100 vjet mĂ« vonĂ« - fuqia globale dominuese Ă«shtĂ« Nigeria, njĂ« nga tĂ« paktat vende qĂ« ende sot ka njĂ« normĂ« fertiliteti dukshĂ«m mbi nivelin e zĂ«vendĂ«simit, megjithĂ«se edhe ajo po bie me shpejtĂ«si.

Strategjia e sigurisë së Trumpit, si gjithë politika e ekstremit të djathtë, është njëkohësisht e pakuptimtë dhe ogurzezë. Por, mbi të gjitha, është e gabuar. /Telegrafi/

PYETJE ME VEND

✇Telegrafi
By: Agron Shala
12 December 2025 at 10:09


Poezi nga: Gerald Locklin
PĂ«rktheu: Fadil Bajraj

Shoqja ime “J” punon nĂ« qeverinĂ« lokale.
Tash së voni asaj iu desh të vuloste disa dokumente
Nga Sekretari i Gjykatës, i cili ishte brenda sallës së gjyqit,
Dhe duke vepruar kështu ajo dëgjoi këtë bisedë:

Prokurori: “A nuk Ă«shtĂ« e vĂ«rtetĂ«, zotĂ«ri, qĂ« i thatĂ«
Oficerit se kishit në posedim një
ArmĂ« zjarri?”

“Jo, zotĂ«ri”, u pĂ«rgjigj i Pandehuri, “I thashĂ« atij
Se penisi im ishte arma ime, dhe se ai ishte i mirëpritur
Ta shihte nga afĂ«r.”

“Ama oficeri dhe dĂ«shmitarĂ«t kanĂ« dĂ«shmuar
Se ishin tĂ« sigurt se kishit njĂ« armĂ«.”

“Ata e dinin qĂ« unĂ« nuk kisha armĂ«.
Po tĂ« kisha armĂ«, pse do t’i gjuaja
Sall me gurĂ« ata?”

"Wish You Were Here" për pak sa nuk e shkatërroi grupin Pink Floyd

✇Telegrafi
By: Agron Shala
11 December 2025 at 12:56


Kjo është historia e mënyrës se si u krijua albumi Wish You Were Here ...

Nga: Neil McCormick / The Telegraph (titulli: Wish You Were Here almost ruined Pink Floyd. Yet it remains their masterpiece)
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

Më 12 shtator 1975, Pink Floyd publikoi albumin Wish You Were Here. Pas suksesit madhështor të albumit The Dark Side of the Moon të vitit 1973, kuarteti i rokut progresiv ishte në kulmin e krijimtarisë.

Gjithçka rreth Wish You Were Here dukej sikur kishte ardhur në formën e vet të përkryer. Paketimi misterioz nga Hipgnosis hapej për të zbuluar një album me vetëm pesë këngë, me kohëzgjatje 44 minuta. Fillon dhe përfundon me pjesë të ndryshme të të njëjtës këngë epike, të zhvendosur në kohë, duke krijuar një udhëtim të jashtëzakonshëm përmes tingujve, ideve dhe emocioneve. Aranzhimet janë të pasura dhe të ndërlikuara, të mbështetura nga ndërveprimi mes tastierave të thella dhe shpirtërore të Rick Wrightit, interpretimit të shkëlqyer në kitarë nga David Gilmour, mbi një bazë me tupana kreativë të Nick Masonit dhe bas ritmik të Roger Watersit.

Tekstet zhyten thellë në tema të mungesës, shkëputjes, humbjes dhe nevojës; vokalet dhe harmonitë e udhëhequra nga Gilmouri dhe Watersi janë të mbushura me mall dhe dhimbje. Ishte një përvojë mahnitëse dhe prekëse kur doli në vitin 1975 dhe ka të njëjtin efekt tek unë edhe sot.

Lexo po ashtu përkthimet në shqip të këngëve të albumit:
- Shndrit, ti diamant i krisur
- Mirë se erdhe në makinë
- Dheze nji puro
- Do të doja të ishe këtu

Për shumë adhurues të grupit Pink Floyd, kjo mbetet vepra e tyre përfundimtare - një kryevepër ambicioze nga një grup në kulmin e fuqisë së vet krijuese. Albumi kryesoi top-listat në mbarë botën dhe shiti mbi 23 milionë kopje (deri në 33 milionë njësi, duke përfshirë shkarkimet dhe transmetimet digjitale).

Pesëdhjetë vjet më vonë, një paketim i ri Wish You Were Here po publikohet, mbushur me demo të papërpunuara, versione alternative, këngë të refuzuara, performanca në koncerte dhe remikse. Pesë këngët origjinale janë zgjeruar në 30, duke ekspozuar pjesën e mbuluar të rrëmujshme dhe funksionimin e brendshëm të ngatërruar. Këtu unë flas për historinë e mënyrës se si - kundër të gjitha parashikimeve - secila këngë u krijua.

“TorturĂ«, torturĂ«, torturĂ«â€ pĂ«r tĂ« incizuar

E vĂ«rteta Ă«shtĂ« se Wish You Were Here ishte njĂ« makth pĂ«r t’u incizuar. “Ishte torturĂ«, torturĂ«, torturĂ«â€, sipas Watersit, i cili njihet pĂ«r atĂ« se - kur pĂ«rshkruan atmosferĂ«n nĂ« studio - ndonjĂ«herĂ« i referohet albumit si Do tĂ« doja tĂ« mos ishe kĂ«tu [Wish You Weren’t Here].

Floyd bĂ«nĂ« turne me Dark Side nga viti 1972 deri nĂ« 1974. NĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ«, ata nisĂ«n sesionet pĂ«r njĂ« vazhdim tĂ« albumit tĂ« tyre mĂ« tĂ« suksesshĂ«m. “Kishte ndodhur gjithçka qĂ« dĂ«shiroje kur fillon me njĂ« grup”, ka theksuar Watersi. “Gjithçka ishte bĂ«rĂ« realitet”. MegjithatĂ«, nĂ« vend qĂ« t’i mbushte me vetĂ«besim, njĂ« gjendje e çuditshme apatie i kishte kapluar.

Roger Waters në vitin 1975Foto: Richard E Aaron/Redferns

Sesionet e hershme nĂ« studion “Abbey Road” nĂ« dhjetor tĂ« vitit 1973, i gjetĂ«n ata duke u pĂ«rpjekur tĂ« bĂ«nin muzikĂ« eksperimentale me shirita gome, sharra, shirita ngjitĂ«s dhe kova me ujĂ«. Gilmouri ka pranuar se ndihej “i bllokuar nĂ« aspektin kreativ”, ndĂ«rsa Watersi ka thĂ«nĂ« se ata “ishin qĂ« tĂ« gjithĂ« krejtĂ«sisht tĂ« rraskapitur - pĂ«r njĂ« arsye apo njĂ« tjetĂ«r”. Grupi u shpĂ«rnda pĂ«r gjashtĂ« muaj; kur u ribashkuan, nĂ« njĂ« studio provash pa dritare nĂ« lagjen “King’s Cross” tĂ« LondrĂ«s, vetĂ«m njĂ« pjesĂ« e quajtur Wine Glasses [Gotat e verĂ«s] kishte mbijetuar nga sesionet e mĂ«parshme - tingulli i krijuar nga gishtat mbi gota u shndĂ«rrua nĂ« hapje tĂ« njĂ« vepre tĂ« re madhĂ«shtore me nĂ«ntĂ« pjesĂ«, Shine On You Crazy Diamond [Shndrit, ti diamant i krisur].

“Çdo anĂ«tar i grupit e kishte konsideruar largimin”

Dy kĂ«ngĂ« tĂ« tjera tĂ« reja morĂ«n formĂ«, ajo e zymta pulsuese Raving and Drooling (qĂ« do tĂ« shndĂ«rrohej nĂ« Sheep / Delmet nĂ« albumin Animals tĂ« vitit 1977) dhe nĂ« mĂ«nyrĂ« dĂ«shpĂ«ruese You’ve Gotta Be Crazy (qĂ« do tĂ« bĂ«hej Dogs / QentĂ«).

KĂ«ngĂ«t e reja u interpretuan gjatĂ« njĂ« turneu tĂ« vĂ«shtirĂ« dimĂ«ror nĂ« Britani, gjĂ« qĂ« nuk e pĂ«rmirĂ«soi gjendjen e tyre shpirtĂ«rore. Mason ka pohuar se nĂ« fund tĂ« vitit 1974, “çdo anĂ«tar i grupit i ishte drejtuar individualisht menaxhmentit dhe kishte thĂ«nĂ« se po mendonte tĂ« largohej. NĂ« atĂ« kohĂ«, askush nga ne nuk e kishte asnjĂ« ide se edhe tĂ« tjerĂ«t po ndiheshin njĂ«soj”.

Kur sesionet rifilluan nĂ« “Abbey Road” nĂ« janar 1975, duhej tĂ« ishin tĂ« pĂ«rgatitur mirĂ«, me material tĂ« mjaftueshĂ«m pĂ«r njĂ« album - ndonĂ«se do tĂ« kishte qenĂ« njĂ« album shumĂ« mĂ« ndryshe. Por, mbeti atmosfera e apatisĂ«. DitĂ«t e tĂ«ra i kalonin pa incizuar asgjĂ«. “Nuk mendoj se ata e dinin se çfarĂ« donin tĂ« bĂ«nin”, kujton inxhinieri i zĂ«rit, Brian Humphries. “Kishim njĂ« tabelĂ« loje me shigjeta dhe njĂ« pushkĂ« ajri dhe luanim lojĂ«ra me fjalĂ«, rrinin, pinim, shkonim nĂ« shtĂ«pi dhe ktheheshim ditĂ«n tjetĂ«r”.

NĂ« “Abbey Road”, mĂ« 1975Foto: JD Mahn/Sony Music Entertainment

NjĂ« version i plotĂ« i Shine On rezultoi i papĂ«rdorshĂ«m pĂ«r shkak tĂ« problemeve me njĂ« pajisje tĂ« re miksimi tĂ« avancuar - “Neve”. “Askush nuk dinte si ta pĂ«rdorte atĂ« makinĂ« tĂ« poshtĂ«r”, pranoi Humphries. JavĂ«t, dhe mĂ« pas muajt, kaluan pa arritur ndonjĂ« gjĂ«. “Po bĂ«heshim jashtĂ«zakonisht tĂ« acaruar me njĂ«ri-tjetrin”, tha Mason. “ZemĂ«roheshim tmerrĂ«sisht pĂ«r njerĂ«zit qĂ« vonoheshin. Nuk Ă«shtĂ« se do tĂ« ndodhte ndonjĂ« gjĂ«, por shndĂ«rrohej nĂ« njĂ« fyerje personale”.

E dimĂ« nga shpĂ«rbĂ«rja e mĂ«vonshme se Pink Floyd nuk kanĂ« qenĂ« kurrĂ« njĂ« grup vĂ«llazĂ«ror i harmonizuar, dhe teksa po pĂ«rshtateshin me statusin e ri, vijat e ndarjes po bĂ«heshin gjithnjĂ« e mĂ« tĂ« dukshme. “Rogeri po i kalonte kufijtĂ«â€, sipas Masonit, dhe “nisi tĂ« mendonte se mund ta bĂ«nte gjithçka vetĂ«â€.

Një grindje mes këngëtarëve për Dheze një puro

NĂ« njĂ« moment, albumi do tĂ« kishte pĂ«rfshirĂ« Shine On You Crazy Diamond nĂ« anĂ«n e parĂ«, me Raving and Drooling dhe You’ve Gotta Be Crazy nĂ« anĂ«n e dytĂ«. Po tĂ« kishte ndodhur kjo, dyshoj qĂ« do tĂ« flisnim sot pĂ«r tĂ« si njĂ« vepĂ«r klasike. U mor njĂ« vendim i vonuar (fillimisht kundĂ«r dĂ«shirĂ«s sĂ« Gilmourit) pĂ«r ta ndarĂ« Shine On dhe pĂ«r tĂ« hequr kĂ«ngĂ«t e tjera.

Watersi krijoi dy këngë të reja që shprehën nocione të ngjashme zhgënjimi me botën, por që ishin dukshëm më të shkurtra dhe më goditëse. Demoja e tij për Welcome to the Machine [Mirë se erdhe në makinë] u krijua me një sintetizator VSC3 në një jehonë [delay] ritmike që ia dha asaj një intensitet të errët.

KĂ«nga e dytĂ« ishte njĂ« kritikĂ« thumbuese ndaj industrisĂ« muzikore, e quajtur Have a Cigar [Dheze nji puro]. Vokalet dolĂ«n problematike, sepse Gilmouri tha se nuk i pĂ«rshtatej “tonalitetit” tĂ« zĂ«rit tĂ« tij, ndĂ«rsa “njĂ« ose dy persona ishin tĂ« pasjellshĂ«m ndaj versionit [tĂ« Watersit]”.

KĂ«ngĂ«tari dhe kantautori Roy Harper ishte duke e incizuar albumin e tij HQ nĂ« njĂ« tjetĂ«r studio nĂ« “Abbey Road” dhe ka qenĂ« dĂ«shmitar i sesioneve torturuese qĂ« zhvilloheshin. “Rogeri mund tĂ« shkruajĂ« njĂ« kĂ«ngĂ«, por s’do tĂ« jetĂ« kurrĂ« nĂ« 100-shen mĂ« tĂ« mirĂ« si kĂ«ngĂ«tar roku ...”, tha mĂ« vonĂ« Harper nĂ« njĂ« intervistĂ«. “SidoqoftĂ«, asnjĂ«ri prej tyre nuk mund ta arrinte atĂ« notĂ«. UnĂ« thjesht qĂ«ndrova pas, i mbĂ«shtetur te njĂ« pajisje dhe qeshja. ThashĂ«: ‘Do ta kĂ«ndoj unĂ« pĂ«r ju’”.

MĂ« nĂ« fund, grupi e lejoi ta provonte dhe Harperi e realizoi qĂ« nĂ« pĂ«rpjekjen e parĂ«. Watersi nuk ka qenĂ« kurrĂ« dakord, duke sugjeruar: “Po ta kisha kĂ«nduar unĂ«, do tĂ« ishte mĂ« e ndjeshme dhe mĂ« pak cinike”.

Frymëzim nga një shkurorëzim

GjatĂ« gjashtĂ« muajve tĂ« incizimeve, Pink Floyd gjithashtu zhvilloi njĂ« turne nĂ« ShBA dhe ishin kryefjala e Festivalit “Knebworth” mĂ« 5 korrik (ku Harper kĂ«ndoi Have a Cigar). KĂ«nga e fundit qĂ« u pĂ«rfundua e qĂ« do tĂ« bĂ«hej kĂ«nga titullare ishte Wish You Were Here [Do tĂ« doja tĂ« ishe kĂ«tu]. Sipas Watersit, Ă«shtĂ« e vetmja kĂ«ngĂ« e grupit ku tekstet janĂ« shkruar veçmas nga muzika.

Gilmouri e kishte blerĂ« njĂ« kitarĂ« tĂ« re me 12 tela dhe luante njĂ« pjesĂ«. Watersi u ndje i frymĂ«zuar pĂ«r tĂ« shkruar njĂ« tekst dhe shkoi nĂ« njĂ« dhomĂ« tjetĂ«r, ku hodhi njĂ« “rrjedhĂ« mendimesh” brenda mĂ« pak se njĂ« ore. Ai ia dorĂ«zoi tekstin Gilmourit, i cili e kompozoi melodinĂ«.

David GilmourFoto: Richard E Aaron/Redferns

Vargu pĂ«r “shpirtra tĂ« humbur qĂ« notojnĂ« nĂ« akuarium peshqish, vit pas viti” mund t’i referohej marrĂ«dhĂ«nies gjithnjĂ« e mĂ« tĂ« distancuar mes anĂ«tarĂ«ve tĂ« grupit. MegjithatĂ«, Watersi e ka pĂ«rshkruar si “njĂ« kĂ«ngĂ« dashurie” - frymĂ«zuar nga ndarja e tij me dashurinĂ« e fĂ«mijĂ«risĂ«, Judith Trim (u shkurorĂ«zuan nĂ« vitin 1975).

Virtuozi i violinës, Stéphane Grappelli, u bind të improvizonte për një solo e cila në fund u la jashtë versionit përfundimtar. Miksimi i albumit përfundoi më 28 korrik 1975 - por, jo përpara një vizite të çuditshme që ka hyrë në historinë e muzikës.

Rishfaqja misterioze e Syd Barrettit

Shine On You Crazy Diamond u krijua nga të katër anëtarët, si shënim dhe vajtim për një mik, mungesa e të cilit qëndron në zemër të historisë së grupit Pink Floyd. Vokalisti, kitaristi dhe autori origjinal i këngëve të grupit, Syd Barrett, kishte pësuar probleme shkatërrimtare të shëndetit mendor dhe u largua nga grupi në vitin 1968, duke u zëvendësuar nga Gilmouri. Megjithëse disa anëtarë morën pjesë në dy solo-albumet e çuditshme të Barrettit në vitin 1970, asnjëri prej tyre nuk e kishte parë për vite me radhë. Por, më 7 qershor 1975, ndërsa po miksonin këngën Shine On, vunë re një burrë me mbipeshë dhe kokë të rruar, ulur në fund të studios, duke mbajtur një qese plastike. Fillimisht, askush nuk e njohu dhe të gjithë menduan se ishte pjesë e stafit teknik. Por, pastaj e vërteta nisi të zbulohej.

Lexo po ashtu:
- Pink Floyd të dashur
- "Pink Floyd at Pompeii - MCMLXXII": Një kujtesë vullkanike e madhështisë së tyre
- Valët e trurit, inteligjenca artificiale dhe Pink Floyd
- Pesëdhjetë vjet në anën e errët të jetës së përditshme
- Tre megalomaniakĂ« nĂ« njĂ« dhomĂ«: “The Wall” – pĂ«rvoja mĂ« e hidhur e Alan Parkerit
- Gjeniu i çmendur pranë shtëpisë sime
- Roger Waters dhe kënga për luftën në Kosovë

“Isha duke lotuar”, tha mĂ« vonĂ« Watersi. Ai i tregoi Wrightit. “Rogeri tha: ‘Nuk e di kush Ă«shtĂ« ky njeri, apo jo? ËshtĂ« Sydi’”, kujton Wright. “Ishte njĂ« tronditje e madhe. Ai vazhdonte tĂ« ngrihej nĂ« kĂ«mbĂ«, tĂ« lante dhĂ«mbĂ«t, pastaj e fuste furçën nĂ« qese dhe ulej sĂ«rish”.

RrĂ«fimet pĂ«r atĂ« qĂ« ndodhi mĂ« pas ndryshojnĂ«. Sipas Wrightit: “Syd u ngrit dhe tha: ‘MirĂ«, kur do t’i bie unĂ« kitarĂ«s’? Dhe, ne i thamĂ«, ‘Na vjen keq, Syd, kitarat janĂ« tĂ« gjitha tĂ« incizuara’”. NdĂ«rkohĂ«, Gilmouri ka thĂ«nĂ«: “U pĂ«rpoqĂ«m ta pĂ«rfshinim nĂ« bisedĂ«, dhe ai u largua duke ecur poshtĂ« nĂ«pĂ«r ‘Abbey Road’, dhe kjo ishte hera e fundit qĂ« e pamĂ«â€.

Kopertina 50 mijë dollarëshe e albumit

Elementet përfundimtare të Wish You Were Here u përmbyllën kur Storm Thorgerson dhe Aubrey Powell nga Hipgnosis të cilët sajuan një realizim tepër të ndërlikuar të paketimit së albumit, që përfshinte kaskaderë, zhytës dhe sesione fotografike në shkretëtira, liqen dhe studio filmike e vende nga Kalifornia deri në Norfolk. Pastaj gjithçka mbështollën me plastikë të zezë të padepërtueshme.

Powell ka thënë se kushtoi rreth 50 mijë dollarë për ta krijuar - ekuivalenti i më shumë se një çerek milion dollarëve sot [vlera e përafërt e 214 mijë eurove]; padyshim një shumë të cilën asnjë kompani diskografike moderne nuk do ta investonte në një kopertinë albumi.

Një reagim i ashpër nga kritikët

Wish You Were Here u publikua me pritshmĂ«ri tĂ« jashtĂ«zakonshme, por u prit me komente pothuajse pĂ«rçmuese nga kritika. ËshtĂ« vĂ«rtet tronditĂ«se t’i lexosh ato tani. Rolling Stone e quajti atĂ« “pa energji” dhe “tĂ« zbrazĂ«t” nga “pasioni i sinqertĂ«â€. PĂ«r Melody Maker tingĂ«llonte si “e pabesueshme nĂ« sinqeritetin e saj tĂ« rĂ«ndĂ«â€, duke treguar “mungesĂ« kritike tĂ« imagjinatĂ«s nĂ« tĂ« gjitha aspektet”.

Publiku tregoi më shumë ndjeshmëri ndaj trishtimit të tij të natyrshëm dhe madhështisë aspiruese, dhe ai u bë albumi që u shit më shpejt nga Pink Floyd, duke arritur vendin e parë në të dy anët e Atlantikut.

Rikthimi në klasifikime pas gjysmë shekulli

Duke pasur parasysh vëmendjen e jashtëzakonshme ndaj detajeve, nuk do të ishte çudi që Wish You Were Here do të kryesojë përsëri top-listat në këtë 50-vjetor. Versionet e papërfshira, demot dhe interpretimet në koncerte mund të na japin shenja për rrethanat e çuditshme dhe të ngatërruara të krijimit të tij, por vetë albumi tregon një histori tjetër: atë të katër muzikantëve që synonin qiellin, duke vënë gjithë mjeshtërinë dhe krijimtarinë e tyre për të krijuar diçka sipas aftësive të tyre më të mira.

Mason e pranoi mĂ« vonĂ« se ishte “i habitur” se sa mirĂ« tingĂ«llonte. Wright e quajti atĂ« albumin e tij tĂ« preferuar (dhe tĂ« vetmin qĂ« mund ta dĂ«gjonte pĂ«r kĂ«naqĂ«sinĂ« e tij personale). Waters e njohu atĂ« si “albumin mĂ« tĂ« plotĂ«â€ tĂ« grupit, ndĂ«rsa Gilmour gjithashtu e ka pĂ«rshkruar si njĂ« nga tĂ« preferuarit e tij. “Fundi i asaj - çfarĂ«do qĂ« tĂ« ishte - ma ka lĂ«nĂ« njĂ« album me tĂ« cilin mund tĂ« jetoj shumĂ«, shumĂ« i lumtur”, tha ai. JavĂ«n e kaluar, e pashĂ« Gilmourin nĂ« njĂ« dĂ«gjim tĂ« njĂ« miksimi tĂ« ri Atmos [teknologjia Atmos Surround Sound] tĂ« Wish You Were Here. “Nuk kam sistem Atmos nĂ« shtĂ«pi”, pranoi ai, “kĂ«shtu qĂ« ndoshta Ă«shtĂ« hera e vetme qĂ« do ta dĂ«gjoj nĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ«â€.

Mund tĂ« them se tingĂ«llonte krejtĂ«sisht fantastik - siç ka qenĂ« gjithmonĂ«, nĂ« fakt. Ai dukej se sinqerisht po e shijonte dĂ«gjimin, duke pranuar duartrokitje nga njĂ« grup i vogĂ«l tĂ« pranishmish, pĂ«rfshirĂ« Noel Gallagherin (i cili mĂ« tha mĂ« vonĂ« se preferon albumin The Wall). Pas dĂ«gjimit, e pyeta Gilmourin pĂ«r vĂ«shtirĂ«sitĂ« e raportuara gjatĂ« incizimeve, dhe ai buzĂ«qeshi dhe tha: “Epo, nuk ishte gjithçka keq. Kishte momente kur bĂ«nim shumĂ« punĂ«â€.

Dhe, pastaj pyeti: “E vure re shakanĂ« e vogĂ«l muzikore nĂ« fund”? E vĂ«rteta Ă«shtĂ« se nuk e kisha vĂ«nĂ« re mĂ« parĂ«, por tani nuk e besoj dot sesi e kam humbur. PikĂ«risht nĂ« fundin e fundit tĂ« albumit, mund tĂ« dĂ«gjosh njĂ« motiv tĂ« vogĂ«l me tastierĂ« nga singli klasik i periudhĂ«s sĂ« Syd Barrettit tĂ« grupit Pink Floyd, See Emily Play [Shife emilinĂ« qysh po luen]. KĂ«shtu qĂ« Barretti pĂ«rfundimisht u pĂ«rfshi nĂ« album. “Ka shumĂ« gjĂ«ra qĂ« ndodhin”, buzĂ«qeshi Gilmour, duke mĂ« falur. /Telegrafi/

❌
❌