❌

Reading view

There are new articles available, click to refresh the page.
↗

Dhjetë zbulimet shkencore që kanë ndryshuar botën në 25 vitet e fundit

✇Revista Monitor
By: Megi Dumi

Në çerekshekullin e fundit, shkenca ka përjetuar një hov të jashtëzakonshëm, duke sjellë zbulime që deri pak vite më parë konsideroheshin të pamundura.

Nga deshifrimi i ADN-së njerëzore dhe revolucionet në mjekësinë gjenetike, te vëzhgimi i vrimave të zeza dhe zbulimi i planetëve të largët, kërkimi shkencor ka ndryshuar mënyrën si kuptojmë jetën, shëndetin dhe universin.

Këto përparime jo vetëm kanë shpëtuar miliona jetë dhe kanë përmirësuar cilësinë e tyre, por kanë hapur edhe horizonte të reja për dekadat që vijnë, duke treguar se investimi në shkencë mbetet një nga motorët kryesorë të përparimit njerëzor.

Pikërisht këto dhjetë zbulime përfaqësojnë arritjet më të rëndësishme dhe më të kuptueshme të kësaj periudhe, që kanë ndikuar drejtpërdrejt në jetën e përditshme dhe në mënyrën si e shohim botën.

  1. Harta e ADN-së njerëzore (Human Genome Project)
    Për herë të parë u deshifrua i gjithë kodi gjenetik i njeriut, duke hapur rrugën për diagnostikim më të saktë, mjekësi të personalizuar dhe trajtime gjenetike për sëmundje të rënda.
  2. CRISPR – “gĂ«rshĂ«rĂ«t” e ADN-sĂ«
    Teknologjia që lejon prerjen dhe rregullimin e gjeneve me saktësi të madhe, duke mundësuar shërime gjenetike, përmirësim të kulturave bujqësore dhe trajtime për sëmundje të rralla.
  3. Vaksinat mRNA dhe revolucioni në shëndetësi
    Vaksinat kundër Covid-19 shpëtuan miliona jetë dhe hapën një epokë të re për parandalimin e infeksioneve dhe trajtimin e disa formave të kancerit.
  4. AlphaFold dhe inteligjenca artificiale në biologji
    IA arriti të parashikojë formën e proteinave, një problem i pazgjidhur për dekada, duke përshpejtuar zhvillimin e barnave dhe kërkimin mjekësor.
  5. Terapia CAR-T kundër kancerit
    Qelizat imune të pacientit modifikohen gjenetikisht për të luftuar kancerin, me norma shumë të larta shërimi për disa forma të rënda të sëmundjes.
  6. Zbulimi i grimcës Higgs
    Konfirmoi një teori themelore të fizikës dhe shpjegoi pse grimcat kanë masë, duke forcuar modelin standard të universit.
  7. Valët gravitacionale
    PĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« u “dĂ«gjua” pĂ«rplasja e vrimave tĂ« zeza, duke hapur njĂ« mĂ«nyrĂ« krejt tĂ« re pĂ«r tĂ« studiuar universin.
  8. Teleskopi James Webb
    Na ka dhënë pamjet më të hershme të universit, ka zbuluar galaktika shumë të vjetra dhe ka analizuar atmosferat e planetëve jashtë sistemit diellor.
  9. Zbulimi i mijëra planetëve të tjerë (ekzoplanetë)
    U vërtetua se planetët janë të zakonshëm në galaktikë dhe u rritën shanset për të gjetur botë potencialisht të banueshme.
  10. Ndryshimet klimatike: nga teori në prova direkte
    Shkenca tani mund të lidhë drejtpërdrejt valët e të nxehtit, përmbytjet dhe zjarret ekstreme me ngrohjen globale të shkaktuar nga njeriu.

25 vitet e fundit tregojnĂ« se kĂ«rkimi bazĂ«, edhe kur duket “pa pĂ«rdorim tĂ« menjĂ«hershĂ«m”, mund tĂ« ndryshojĂ« rrĂ«njĂ«sisht mjekĂ«sinĂ«, energjinĂ« dhe mĂ«nyrĂ«n si kuptojmĂ« jetĂ«n dhe universin. / NatGeo, Shqip.al

The post Dhjetë zbulimet shkencore që kanë ndryshuar botën në 25 vitet e fundit appeared first on Revista Monitor.

↗

Çmimi i arit arrin rekord tĂ« ri

✇Opinion.al
By: e xh

ËshtĂ« rekordi i parĂ« qĂ« nga çmimi mĂ« i lartĂ« deri tani i shĂ«nuar nĂ« tetor, kur kursi kapi shifrĂ«n pak mbi 4.380 dollarĂ« pĂ«r onse (31,1 gram): Ari sot mbĂ«rriti çmimin 4.420 dollarĂ«. KĂ«sisoj ky metal i çmuar pak para fundit tĂ« vitit shĂ«non njĂ« plus vjetor prej gati 70 pĂ«rqind. EshtĂ« njĂ« nga klasat mĂ« tĂ« fuqishme tĂ« depozitave tĂ« vitit dhe rritja mĂ« e madhe e çmimit qĂ« nga vitit 1979. Kjo rritje konsiderohet se ka tĂ« bĂ«jĂ« kryesisht me pasiguritĂ« gjeopolitike dhe ekonomike si dhe me luftrat dhe doganat. ShumĂ« depozitues nĂ« kohĂ« tĂ« tilla preferojnĂ« tĂ« ashtuquajturit porte tĂ« sigurta si ar dhe argjend. “Ari prej shekujsh ka njĂ« stabilitet tĂ« madh tek fuqia blerĂ«se – pavarĂ«sisht sistemeve politike, apo krizave monetare dhe ekonomike”, shpjegon York Tetzlaff, shef i shoqatĂ«s sĂ« degĂ«s se shoqatave profesionale tĂ« metaleve tĂ« çmuara, me seli nĂ« Pforzheim.

Bankat qendrore blerësit kryesorë të arit
Në rritjen e kursit të arit ka ndikuar edhe zhvillimi i normave reale të interesit si dhe dobësimi i dollarit. Gjithashtu kërkesa e bankave të rezervave ka të bëjë me shtimin e rezervave të tyre të arit gjatë këtij viti. Sipas Bankës Qendrore Europiane (BQE) bankat qendrore kombëtare më 2024 mbulonin mbi 20 përqind të kërkesës globale për ar.

Doganat faktori vendimtar
KĂ«rkesa e bankave qendrore pĂ«r ar, sipas ekspertĂ«ve do tĂ« mbetet konstante e sigurt nĂ« sfondin e pasigurisĂ« gjeopolitike dhe tĂ« politikave tregtare si ajo e doganave World Gold Council nĂ« njĂ« raport pĂ«r perspeoktivĂ«n vĂ«ren, se nĂ«se ngadalĂ«sohet rritja ekonomike ose ka njĂ« rĂ«nie tĂ« fuqishme, janĂ« tĂ« mundura fitime tĂ« moderuara ose tĂ« mĂ«dha. “NĂ« tĂ« kundĂ«rt nĂ«se njĂ« sukses i politikĂ«s qĂ« po ndjek administrata e presidentit tĂ« SHBA-sĂ« Donald Trump do tĂ« pĂ«rshpejtonte rritjen ekonomike duke ulur reziqet gjeopolitike, kjo do tĂ« çonte nĂ« rritje e intereave dhe fuorcimin e dollarit qĂ« do tĂ« ndikonte nĂ« uljen e çmimit tĂ« arit.”/DW

 

↗

Si zbuloi Jakob Fugger tregtinë globale 500 vjet më parë

✇Opinion.al
By: e xh

Emri i tij Ă«shtĂ« ende sot legjendar: Jakobi quhej si ‘i pasuri’ qĂ« nĂ« tĂ« gjallĂ« tĂ« tij. Por rĂ«ndĂ«sia e tij shkon pĂ«rtej pasurisĂ«. Tregtari dhe bankieri nga Augsburgu nĂ« GjermaninĂ« jugore vendosi shinat pĂ«r ekonominĂ« e kohĂ«s moderne. “PĂ«r Fugge-n mund tĂ« thuash se ishte njeriu i parĂ«, qĂ« bĂ«ri tregti nĂ« shkallĂ« globale”, thotĂ« Greg Steinmetz nĂ« njĂ« intervistĂ« pĂ«r DW.

NĂ« 2015 ish-korrespondenti gjerman i Wall Street Journal e pĂ«rkujtoi Fugger-in me biografinĂ« “The Richest Man Who Ever Lived” (Njeriu mĂ« i pasur qĂ« ka jetuar ndonjĂ«herĂ«). PĂ«rpara se Karli V, qĂ« ishte edhe perandor i PerandorisĂ« sĂ« shenjtĂ« romake tĂ« kombit gjerman dhe mbret i SpanjĂ«s, tĂ« vendoste nĂ«n kontrollin e tij AmerikĂ«n e Jugut, nuk bĂ«hej shumĂ« tregti me pjesĂ«t e tjera tĂ« botĂ«s. “Nga Evropa tregtia behej me IndinĂ«, me IndonezinĂ« e sotme dhe KinĂ«n. Por udhĂ«timet pĂ«r nĂ« perĂ«ndim u bĂ«nĂ« tĂ« mundura vetĂ«m pas Kolombit. Pra kur flasim pĂ«r tregtinĂ« ndĂ«rkombĂ«tare, ajo ishte me shumicĂ«. A kishte tregti globale? Jo, sepse vetĂ«m gjysma e botĂ«s ishte zbuluar nga evropianĂ«t. Dhe Fugger u gjend nĂ« fillim tĂ« kĂ«tij fenomeni”, thotĂ« biografi i tij.

Arsimimi në Itali

Jakob Fugger lindi në një familje të pasur në Augsburg, themelet e së cilës i kishte hedhur gjyshi i tij Hans Fugger si endës mjeshtër. Në Venecia ai mësoi tregtinë dhe zhvilloi preferencën e tij për Rilindjen. Venecia e njohu me një inovacion, i cili përshpejtoi ngritjen e tij: mbajtjen e kontabilitetit me dy hyrje.

“NĂ« atĂ« kohĂ« nuk kishte shkolla biznesi. Familjet i dĂ«rgonin djemtĂ« e tyre nĂ« praktikĂ« dhe gjermanĂ«t bĂ«nin shumĂ« tregti nĂ« Venecia. Fugger u dĂ«rgua nga familja e tij nĂ« Venecia pĂ«r tĂ« punuar dhe pĂ«r tĂ« mĂ«suar gjithçka qĂ« mundej. Ai mori me vete nĂ« Gjermani tĂ« gjitha sekretet veneciane, pĂ«rfshirĂ« kontabilitetin me dy hyrje dhe ishte i pari nĂ« Gjermani, qĂ« zbatoi kĂ«to metoda moderne”, shpjegon Greg Steinmetz.

KĂ«shtu Fugger e dinte gjithmonĂ«, se sa para kishte, ndryshe nga shumĂ« konkurrentĂ« qĂ« vepronin pa regjistrime tĂ« sakta. Fugger kuptoi gjithashtu vlerĂ«n e informacioneve. “Ai kishte agjentĂ« nĂ« çdo qytet tĂ« madh evropian dhe madje edhe nĂ« çdo qytet tĂ« GjermanisĂ«. Dhe njerĂ«zit e furnizonin me informacione, me korrier dhe kalĂ« dhe çdo mĂ«nyrĂ« tjetĂ«r qĂ« mund t’i çoheshin kĂ«to mesazhe Fugger-it. Informacioni Ă«shtĂ« gjithçka sot dhe kĂ«shtu ishte edhe atĂ«herĂ«â€, thotĂ« Steinmetz. ” Ai qĂ« ishte nĂ« dijeni mĂ« herĂ«t pĂ«r zhvillimet dhe i pĂ«rdorte ato pĂ«r biznes, ishte nĂ« avantazh. Dhe Fugger e kishte kuptuar kĂ«tĂ«â€.

Financuesi i Perandorëve

Pas vdekjes së vëllezërve të tij Jakob Fugger mori kontrollin e plotë të biznesit familjar në vitin 1510 dhe vazhdoi politikën e sigurimit të kredive për familjen e Habsburgëve nën perandorët Maksimilian I dhe Karli V. Ai fitoi akses në minierat e argjendit dhe të bakrit, kryesisht në Tirol dhe në Hungarinë e atëhershme. Ai nuk i zotëronte vetë minierat, por mbante të drejta për kërkimin, aksione dhe të drejta parablerjeje për xehet, një garanci që do të rezultonte shumë fitimprurëse.

Evropa ofronte pak nga ajo qĂ« kĂ«rkohej nĂ« atĂ« kohĂ« nĂ« Azi. “Evropa nuk eksportonte teknologji si sot. Nuk eksportonte mallra luksi. Nuk eksportonte makina. Por ajo kishte metale si argjendi, ari dhe bakri. Dhe kĂ«tu hyri nĂ« lojĂ« Jakob Fugger”, shpjegon biografi i Fugger-it.

Bakër për botën

“NjĂ« rastĂ«si shumĂ« fatlume pĂ«r koncernin minierar Fugger ishte fakti qĂ« nĂ« IndinĂ« e asaj kohe, shumĂ« mĂ« superiore se Evropa nĂ« teknologji dhe ekonomi, mungonte bakri dhe kĂ«rkesa pĂ«r tĂ« ishte shumĂ« e lartĂ«â€, thotĂ« Martin Kluger pĂ«r DW. Ai drejton shtĂ«pinĂ« botuese Context nĂ« Augsburg dhe Nuremberg dhe Ă«shtĂ« autor i disa librave mbi historinĂ« e familjes Fugger. “NjĂ« rastĂ«si tjetĂ«r ishte se Vasco da Gama nĂ« vitin 1498 zbuloi rrugĂ«n detare pĂ«r nĂ« Indi, pak pasi familja Fugger hyri nĂ« biznesin e minierave tĂ« bakrit nĂ« Neusohl – sot BanskĂĄ Bystrica – nĂ« vitin 1495. Pra nĂ« njĂ« kohĂ« kur kĂ«rkesa pĂ«r bakĂ«r ishte mĂ« e lartĂ« se kurrĂ«, familja Fugger kishte rezerva, qĂ« morĂ«n papritmas vlerĂ« shumĂ« tĂ« madhe”, thotĂ« Kluger.

Edhe nĂ« EvropĂ« u rrit kĂ«rkesa pĂ«r bakĂ«r nĂ« ndĂ«rtimin e anijeve, topave, pĂ«r enĂ«t e kuzhinĂ«s, çatitĂ« e pallateve tĂ« qyteteve dhe ndĂ«rtesave fetare. Sipas Kluger familja Fugger u “detyrua” si tĂ« thuash tĂ« hynte nĂ« biznesin e minierave: HabsburgĂ«t dhe mbreti i HungarisĂ« mezi i shlyenin borxhet, kĂ«shtu qĂ« ata i dhanĂ« asaj tĂ« drejta mbi minierat. “Fakti qĂ« aristokracia e lartĂ« nuk ishte aq e aftĂ« nĂ« biznes, shkonte nĂ« avantazh tĂ« familjes Fugger”, thotĂ« Kluger.

Sipas Greg Steinmetz arsyeja pse Fugger nuk u shfuqizua nga huamarrĂ«sit e tij tĂ« fuqishĂ«m, ose pĂ«rse ata nuk refuzuan t`ia shlyenin atij kreditĂ«, ishte “talenti i madh i Fugger: Ai e dinte se duhej tĂ« bĂ«hej i domosdoshĂ«m pĂ«r tĂ« mbijetuar. Ai duhej tĂ« ishte personi i vetĂ«m, tek i cili mund tĂ« drejtoheshin perandorĂ«t dhe princat, kur kishin nevojĂ« urgjente pĂ«r para. Perandori Maksimilian bĂ«nte vazhdimisht luftĂ«ra. Atij i duhej tĂ« paguante mercenarĂ«t, tĂ« cilĂ«t pĂ«rndryshe do tĂ« ktheheshin nĂ« fshatrat e tyre dhe nuk do tĂ« luftonin pĂ«r tĂ«â€, thotĂ« Steinmetz. “Dhe i vetmi, qĂ« mund t’i siguronte Maksimilianit shpejt paratĂ« kur i nevojiteshin, ishte Fugger”.

Trashëgimia e Fugger-it

Si bankier Fugger revolucionarizoi kredinĂ«, duke e bindur PapĂ«n tĂ« lehtĂ«sonte ndalimin nga kisha tĂ« fajdesĂ«. Marrja e interesit nga tĂ« krishterĂ«t nuk u sanksionua mĂ« automatikisht. Arsyeja ishte e thjeshtĂ«: “NĂ«se lexoni burimet pĂ«rfshirĂ« ato nga Vatikani, nuk Ă«shtĂ« sekret qĂ« edhe Papa preferonte tĂ« nxirrte fitimet mĂ« tĂ« larta tĂ« mundshme”, u shpreh historiani i ekonomisĂ« Lars BĂ«rner nĂ« radion Deutschlandfunk.

NĂ« kĂ«mbim Fugger mori njĂ« pjesĂ« tĂ« tĂ« ardhurave tĂ« klerit, pĂ«rfshirĂ« shitjen kontroverse tĂ« indulgjencave, tĂ« cilat financuan kishĂ«n e shĂ«n Pjetrit nĂ« RomĂ« dhe e shtynĂ« Martin Luterin tĂ« ndĂ«rmerrte veprime. “Mund tĂ« debatojmĂ« rreth asaj se si i modernizoi financat, si u mundĂ«soi njerĂ«zve tĂ« merrnin para hua me kamatĂ«, si i ndihmoi HabsburgĂ«t tĂ« pushtonin gjysmĂ«n e botĂ«s, si e shkaktoi pa qĂ«llim Reformacionin, duke zemĂ«ruar Martin Luterin. Por ajo qĂ« mbahet mend natyrisht, Ă«shtĂ« projekti i tij i strehimit nĂ« Augsburg: Pa Fuggerei ( njĂ« lagje me ndĂ«rtesa sociale nĂ« Augsburg) askush pĂ«rveç historianĂ«ve nuk do tĂ« fliste pĂ«r Fugger, sepse ky ishte projekti i parĂ« i strehimit social nĂ« botĂ«â€, thekson Steinmetz.

Fuggerei ekziston edhe sot. Banorët paguajnë nominalisht të njëjtën qira si para 500 vjetësh dhe apartamentet konsiderohen si model i strehimit social. Njerëz nga e gjithë bota vizitojnë kompleksin, ndoshta simboli më i dukshëm i trashëgimisë së Fugger.

PasurinĂ« e Fugger historianĂ«t e vlerĂ«sojnĂ« tĂ« ketĂ« qenĂ« ndĂ«rmjet 300 deri nĂ« 400 miliardĂ« dollarĂ« amerikanĂ«. NĂ« varĂ«si tĂ« llogaritjes ajo pĂ«rbĂ«nte ndĂ«rmjet dy dhe dhjetĂ« pĂ«rqind tĂ« prodhimit ekonomik tĂ« EvropĂ«s tĂ« asaj kohe duke qenĂ« kĂ«shtu mĂ« shumĂ« se pasuria e super tĂ« pasurve tĂ« sotĂ«m si Elon Musk apo Jeff Bezos nĂ« raport me prodhimin ekonomik tĂ« SHBA. PĂ«r mĂ« tepĂ«r pasuria e tyre luhatet ndjeshĂ«m nĂ« varĂ«si tĂ« çmimit tĂ« aksioneve tĂ« kompanive tĂ« tyre nĂ« bursa. NgjashĂ«m me Jakob Fugger, Bill Gates, qĂ« dikur ishte vetĂ« personi mĂ« i pasur nĂ« botĂ«, po punon pĂ«r trashĂ«giminĂ« e tij me njĂ« fondacion. MegjithatĂ«, thotĂ« historiani i biznesit Boris Gehlen nĂ« intervistĂ« me DW, miliarderĂ«t e sotĂ«m kanĂ« mĂ« pak rĂ«ndĂ«si historike afatgjatĂ«: “TrashĂ«gimia e tyre nuk do tĂ« jetĂ« aq e madhe sa ajo e Fugger”./DW

↗

Dritat e festave po bëhen gjithnjë e më të forta dhe po na prishin gjumin

✇Revista Monitor
By: Megi Dumi

Studiuesit thonë se zgjedhja e dritave të duhura dhe vendosja e tyre me kujdes mund të bëjë një ndryshim rrënjësor.

Ishte pak pas orës 19:00, më 6 dhjetor, kur errësira kishte mbuluar prej kohësh veriun e Seattle-it. Por në Candy Cane Lane gjithçka ishte e ndriçuar dhe festive.

Banda marshuese e Universitetit tĂ« Uashingtonit mbushte rrugĂ«n me “Feliz Navidad”, instrumentet e bakrit tĂ« mbĂ«shtjella me fije tĂ« arta drite.

Qentë me qafore LED kalonin mes karrocave të fëmijëve, ndërsa një Grinch gjigant fryhej nga era pranë një shtëpie me vetëm një varg dritash shumëngjyrëshe.

Prej më shumë se 70 vitesh, banorët e kësaj rruge i ndriçojnë javët më të errëta të dimrit me kujdes, por pa ekzagjerime.

Ata zgjedhin drita të ngrohta, të mbrojtura dhe me kohëzgjatje të kufizuar, për të shmangur ndotjen për fqinjët, bimët, shpendët shtegtarë, dhe këdo që përpiqet të flejë.

Kjo përmbajtje po bëhet gjithnjë e më e rrallë.

Imazhet satelitore tregojnë se disa komunitete ndriçohen deri në 50% më shumë gjatë festave, duke iu shtuar një niveli global ndotjeje nga drita që rritet deri në 10% çdo vit.

Dritat e lira dhe eficiente LED e kanë bërë më të lehtë se kurrë ndriçimin e natës së dimrit, por kjo dritë përhapet në lagje dhe ekosisteme.

“TĂ« shijosh dritat Ă«shtĂ« kĂ«naqĂ«si dhe kjo mund tĂ« ketĂ« edhe efekte pozitive,” thotĂ« Phyllis Zee, mjeke e mjekĂ«sisĂ« sĂ« gjumit. “Por duhet tĂ« jemi tĂ« vetĂ«dijshĂ«m dhe tĂ« ulim efektet potencialisht tĂ« dĂ«mshme.”

Jeta është zhvilluar me ditë të ndritshme dhe netë të errëta. Trupi i njeriut është i përshtatur për dritë të zbehtë, ngjyrë qelibar, pas perëndimit.

LED-et moderne, më të forta dhe më blu, ndikojnë melatoninën dhe e mbajnë trurin në gjendje alarmi. Edhe ndriçimi i lehtë, si drita e rrugës që hyn nga dritarja, mund ta shkaktojë këtë reagim.

“Rritet kortizoli, rriten rrahjet e zemrĂ«s,” thotĂ« Zee. “Trupi sillet sikur duhet tĂ« jetĂ« gati tĂ« zgjohet nĂ« çdo moment.”

Ekspozimi ndaj dritës gjatë natës lidhet me rrezik më të lartë për depresion, diabet dhe obezitet. Një studim i fundit gjeti lidhje edhe me rrezik më të lartë për infarkt, goditje në tru dhe çrregullime të ritmit të zemrës.

Dimri e përkeqëson situatën: bora dhe retë e përforcojnë ndriçimin e natës, ndërsa ditët e shkurtra ulin sinjalet natyrore që rregullojnë orën biologjike.

Sipas shkencëtarëve, zgjidhja nuk është të heqim dorë nga festat. Zgjedhja e dritave më të ngrohta, përdorimi i kohëmatësve dhe ndriçimi vetëm i zonave që kanë vërtet rëndësi mund të ruajnë atmosferën festive pa dëmtuar shëndetin apo natyrën.

“Si muzika, edhe drita ka nevojĂ« pĂ«r pauza,” thotĂ« Travis Longcore, profesor i mjedisit nĂ« UCLA.

EkspertĂ«t kĂ«shillojnĂ« gjithashtu tĂ« shmanget ndriçimi qĂ« drejtohet lart. “AsnjĂ« dritĂ« nuk duhet tĂ« shkojĂ« drejt qiellit,” thotĂ« Michael Siminovitch. ShumĂ« prej saj thjesht humbet, duke ndikuar vetĂ«m te nata vetĂ«.

Kujdesi duhet të shtrihet edhe te fauna. Studime tregojnë se dritat e forta të festave ndryshojnë sjelljen e kafshëve, nga ketrat te insektet, duke rritur rrezikun për to.

“TĂ« gjithĂ« ne funksionojmĂ« mĂ« mirĂ« me cikle natyrore drite dhe errĂ«sire,” theksojnĂ« studiuesit.

Mesazhi është i thjeshtë: festoni, por me përgjegjësi. Ndonjëherë, mjafton të fikni dritën e verandës para se të shkoni në shtrat. / NatGeo, Shqip.al

The post Dritat e festave po bëhen gjithnjë e më të forta dhe po na prishin gjumin appeared first on Revista Monitor.

↗

Çmimet Oscar do tĂ« braktisin televizionin pĂ«r YouTube duke nisur nga viti 2029

✇Revista Monitor
By: Megi Dumi

Transmetimi i Çmimeve Oscar do tĂ« kalojĂ« nga transmetimi televiziv nĂ« transmetim online nĂ« vitin 2029, duke u zhvendosur nga ABC te YouTube, njĂ« moment kyç pĂ«r industrinĂ« e argĂ«timit.

Akademia e Arteve dhe Shkencave tĂ« Filmit njoftoi tĂ« mĂ«rkurĂ«n se YouTube ka nĂ«nshkruar njĂ« “marrĂ«veshje shumĂ«vjeçare” pĂ«r “tĂ« drejtat ekskluzive globale tĂ« Çmimeve Oscar”.

Marrëveshja do të jetë në fuqi deri në vitin 2033.

Kjo marrëveshje nënvizon një zhvendosje të jashtëzakonshme të fuqisë në industrinë e medias, e cila është tronditur nga YouTube dhe platformat e transmetimit si Netflix.

ABC, në pronësi të Disney, ka qenë shtëpia e Oscarëve për dekada. ABC do të vazhdojë të transmetojë ceremoninë e çmimeve deri në vitin 2028.

Akademia kishte nxjerrë në ankand të drejtat për transmetimet e ardhshme në javët e fundit, duke çuar në spekulime se një blerës i ri nga Big Tech do të hynte në garë.

YouTube duket se ka ofruar më shumë se ABC dhe palë të tjera të interesuara, megjithëse detajet nuk ishin menjëherë të disponueshme.

Drejtori ekzekutiv i YouTube, Neal Mohan, tha nĂ« njĂ« deklaratĂ«: “Çmimet Oscar janĂ« njĂ« nga institucionet tona thelbĂ«sore kulturore, qĂ« nderojnĂ« ekselencĂ«n nĂ« tregim dhe art. Partneriteti me AkademinĂ« pĂ«r ta sjellĂ« kĂ«tĂ« festĂ« tĂ« artit dhe argĂ«timit te shikuesit nĂ« mbarĂ« botĂ«n do tĂ« frymĂ«zojĂ« njĂ« brez tĂ« ri krijimtarie dhe dashamirĂ«sish tĂ« filmit, duke qĂ«ndruar njĂ«kohĂ«sisht besnik ndaj trashĂ«gimisĂ« sĂ« pasur.”

Pranimi i Mohan për trashëgiminë e Akademisë do të ketë jehonë në Hollywood, ku krijuesit janë të ndarë mes ruajtjes së mënyrave tradicionale të tregimit dhe përqafimit të platformave të orientuara nga audienca, si YouTube dhe Netflix.

“Fakti qĂ« YouTube do tĂ« transmetojĂ« Çmimet Oscar Ă«shtĂ« si t’i shtrĂ«ngosh dorĂ«n dikujt qĂ« po pĂ«rpiqet tĂ« tĂ« vrasĂ«,” komentoi skenaristi Daniel Kunka nĂ« X, kur u bĂ« njoftimi.

YouTube me siguri nuk do të pajtohej me këtë. Platforma i ka inkurajuar kineastët të eksperimentojnë me teknologji të reja dhe të shpërndajnë projekte në mënyra të reja, si dhe ka provuar në të kaluarën të financojë filma origjinalë.

MegjithatĂ«, Çmime Oscar vazhdojnĂ« tĂ« festojnĂ« kryesisht premierat kinematografike, edhe pse gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« njerĂ«z i shohin filmat pĂ«rfundimisht pĂ«rmes transmetimit online.

Fituesi i vitit 2025 pĂ«r Filmin mĂ« tĂ« MirĂ«, “Anora”, pati premierĂ«n nĂ« Festivalin e Filmit nĂ« KanĂ«, mĂ« pas doli nĂ« kinema dhe mbĂ«rriti nĂ« Hulu disa muaj mĂ« vonĂ«.

ABC, e cila ka qenĂ« “shtĂ«pia krenare e OscarĂ«ve pĂ«r mĂ« shumĂ« se gjysmĂ« shekulli”, tha nĂ« njĂ« deklaratĂ«: “Presim me padurim tre transmetimet e radhĂ«s, pĂ«rfshirĂ« festimin e njĂ«qindvjetorit tĂ« ceremonisĂ« nĂ« vitin 2028, dhe i urojmĂ« AkademisĂ« sĂ« Arteve dhe Shkencave tĂ« Filmit suksese tĂ« vazhdueshme.” / Bloomberg, Shqip.al

The post Çmimet Oscar do tĂ« braktisin televizionin pĂ«r YouTube duke nisur nga viti 2029 appeared first on Revista Monitor.

↗

Rajoni shekullor europian i verës që po zbulohet nga adhuruesit e gastronomisë

✇Revista Monitor
By: Megi Dumi

Mes maleve të dendura të Zemplénit dhe ultësirave pjellore të Fushës së Madhe Hungareze, Tokaj shtrihet si një mozaik vreshtash të mbrojtura nga UNESCO.

Kantina shekullore po ringjallin verëra të çmuara që shoqërohen në mënyrë perfekte me kuzhinën lokale, nga kërpudhat e pyllit te mishi i derrit mangalitsa, i aromatizuar me paprika.

“Sipas sistemit hungarez, Tokaj Ă«shtĂ« qytet,” thotĂ« guida lokale MĂĄrti Szegedi. Rruga kryesore Ă«shtĂ« e vogĂ«l dhe e qetĂ«, me dyqane vere, shtĂ«pi ngjyrĂ« pastel dhe pothuajse pa njerĂ«z.

“Por tĂ« gjithĂ« e dinĂ« se Ă«shtĂ« fshat,” shton ajo me buzĂ«qeshje. I vendosur aty ku bashkohen lumenjtĂ« Tisa dhe Bodrog, Tokaj i jep emrin rajonit Tokaj-Hegyalja, njĂ« peizazh kulturor historik i mbrojtur nga UNESCO, me traditĂ« vere mbi njĂ« mijĂ«vjeçare.

Rajoni ka kaluar epidemi, luftëra botërore dhe kolektivizimin komunist, por pas vitit 1989 ka rizbuluar identitetin e vet.

Kodrat e buta janë të mbushura me vreshta, fusha luledielli e gruri, kisha, rrënoja kështjellash dhe, nën tokë, rrjete kantinash të errëta të gdhendura në shkëmb vullkanik, ku ruhen disa nga verërat më të ëmbla dhe më të shtrenjta në botë.

NĂ« HercegkĂșt, pranĂ« Tokajt, hyrjet trekĂ«ndore tĂ« kantinave tĂ« shekullit XVIII duken si shtĂ«pi hobit. Brenda, myku karakteristik gri ndihmon nĂ« kontrollin e lagĂ«shtisĂ«, shenjĂ« e njĂ« kantine tĂ« shĂ«ndetshme.

Aty shijohet Furmint, vera e thatĂ« dhe minerale, por edhe AszĂș, krenaria e rajonit: verĂ« e Ă«mbĂ«l e prodhuar nga rrushi i prekur nga “kalbĂ«zimi fisnik”.

Korrja bĂ«het me dorĂ«, vera ruhet nĂ« fuçi lisi dhe mund tĂ« ruhet pĂ«r dekada. ËmbĂ«lsia e saj shkon jo vetĂ«m me Ă«mbĂ«lsirat, por edhe me mishra tĂ« pjekur, pate dhe gĂ«shtenja.

Në restorantet e zonës, kuzhina lokale mbështetet te paprika, mish gjahu nga pyjet e Zemplénit dhe derri mangalitsa, racë vendase, me mish të yndyrshëm e shumë aromatik.

Supa me paprika, gjellĂ«t me speca dhe mish dreri, apo fileto mangalitsa shoqĂ«rohen me AszĂș-nĂ« e artĂ«, dikur e preferuar nga oborret mbretĂ«rore europiane.

Rilindja kulinare shtrihet edhe te pastiçeritĂ« artizanale, ku recetat tradicionale hungareze interpretohen me fruta vendase dhe pak sheqer, si flĂłdni apo rĂĄkĂłczi tĂșrĂłs.

Ndërkohë, mishi i mangalitsës, dikur pranë zhdukjes, sot vlerësohet globalisht dhe përputhet në mënyrë ideale me verërat e Tokajt.

Fytyra moderne e rajonit shfaqet në kantina si Sauska, ku prodhohen edhe verëra të thata e të gazuara.

Kuzhina bashkëkohore, e rafinuar dhe e frymëzuar nga vera, respekton traditën, por e çon Tokajn drejt së ardhmes.

Duke ngritur njĂ« gotĂ« AszĂș pĂ«rballĂ« peizazhit vullkanik, bĂ«het e qartĂ«: ky rajon i fshehur Ă«shtĂ« sot njĂ« nga destinacionet mĂ« tĂ«rheqĂ«se pĂ«r adhuruesit e verĂ«s dhe ushqimit nĂ« EuropĂ«. / NatGeo, Shqip.al

The post Rajoni shekullor europian i verës që po zbulohet nga adhuruesit e gastronomisë appeared first on Revista Monitor.

↗

Nis prodhimi për makinën fluturuese, nga fantashkencë tashmë bëhet realitet

✇Opinion.al
By: e xh

Ajo qĂ« deri dje dukej si fantashkencĂ«, sot po hyn zyrtarisht nĂ« prodhim. Kompania amerikane Alef Aeronautics ka njoftuar se “makina e parĂ« fluturuese nĂ« botĂ«â€ pĂ«r pĂ«rdorim nga publiku i gjerĂ« ka nisur fazĂ«n e prodhimit dhe sĂ« shpejti do t’u dorĂ«zohet klientĂ«ve tĂ« parĂ«.

Sipas Daily Mail, bëhet fjalë për modelin Alef Model A Ultralight, një mjet futurist që mund të ngrihet vertikalisht në ajër falë tetë helikave të fshehura në pjesën e përparme dhe të pasme të automjetit. Pasi përfundon fluturimin, makina ulet dhe funksionon si një automjet elektrik i zakonshëm.

Pas mĂ« shumĂ« se dhjetĂ« vitesh zhvillim, automjetet e para do tĂ« ndĂ«rtohen me dorĂ« nĂ« ambientet e kompanisĂ« nĂ« Silicon Valley, Kaliforni. Çdo makinĂ« kĂ«rkon disa muaj punĂ« artizanale dhe testime tĂ« rrepta pĂ«rpara se t’u dorĂ«zohet blerĂ«sve. Fillimisht, vetĂ«m njĂ« numĂ«r i kufizuar klientĂ«sh do t’i testojnĂ« automjetet nĂ« kushte shumĂ« tĂ« kontrolluara.

Modeli A Ultralight peshon vetĂ«m 385 kilogramĂ« dhe klasifikohet si mjet elektrik “me shpejtĂ«si tĂ« ulĂ«t”, çka do tĂ« thotĂ« se nĂ« rrugĂ« publike nuk mund tĂ« kalojĂ« shpejtĂ«sinĂ« 40 km/h. MegjithatĂ«, ai Ă«shtĂ« i certifikuar pĂ«r fluturim nga Autoriteti Federal i Aviacionit.

Kompania deklaron se ka marrë mbi 3,500 porosi paraprake, me vlerë totale mbi 800 milionë paund. Aktualisht, çmimi i mjetit është rreth 235 mijë paund, por synimi afatgjatë është që, me prodhimin masiv, kostoja të ulet ndjeshëm, duke e bërë makinën fluturuese më të përballueshme për publikun e gjerë.

↗

Gjërat më të mira të reja për të bërë në Europë në vitin 2026

✇Revista Monitor
By: Megi Dumi

Janari Ă«shtĂ« fare pranĂ«, ndaj ka shumĂ« gjasa qĂ« tashmĂ« po filloni tĂ« mendoni pĂ«r planet tuaja tĂ« udhĂ«timit pĂ«r vitin 2026. Platforma e njohur Time Out ka pĂ«rgatitur pikĂ«risht listĂ«n e duhur pĂ«r t’ju ndihmuar tĂ« ngushtoni zgjedhjet.

Përmbledhja me të gjitha gjërat më të mira të reja që do të ndodhin në botë gjatë vitit 2026 u publikua javën e kaluar dhe përfshin shtatë hapje dhe evente të ndryshme në Europë.

Madje, aktiviteti mĂ« i mirĂ« pĂ«r t’u bĂ«rĂ« nĂ« tĂ« gjithĂ« botĂ«n vitin e ardhshĂ«m do tĂ« zhvillohet nĂ« Paris, verĂ«n e ardhshme.

Nga 6 deri më 28 qershor, ura më e vjetër e kryeqytetit francez do të shndërrohet në skenën e një instalacioni të ri arti, i frymëzuar nga vepra ikonike e Christo dhe Jeanne-Claude, Pont Neuf Wrapped, e vitit 1985.

La Caverne du Pont Neuf

Atelier J

Me një referencë ndaj guroreve nga ku u nxorën shkëmbinjtë origjinalë, projekti i artistit të rrugës dhe fotografit JR do ta shohë urën të mbështjellë nga një formacion gjigant shkëmbor, i ashpër dhe i thyer, dhe pjesa më e mirë është se do të jetë plotësisht falas për vizitorët.

Instalacioni Skyspace i James Turrell, i pĂ«rshkruar si “mĂ« i madhi dhe mĂ« ambiciozi” i tij, do tĂ« hapet mĂ« 19 qershor nĂ« njĂ« hapĂ«sirĂ« krejt tĂ« re me kupolĂ«, pranĂ« Muzeut tĂ« Artit ARoS Aarhus.

Po ashtu, në Hamburg pritet një përkushtim i ri dhe gjigant ndaj artit imersiv, falë kolektivit artistik teamLab.

Nëse preferoni të festoni nën fenomene qiellore, në peizazhe të egra dhe të largëta, drejtohuni nga Iceland Eclipse, një festival muzikor që do të mbahet në Gadishullin SnÊfellsnes të Islandës nga 12 deri më 15 gusht.

Eventi do të strukturohet rreth atyre dy minutave mistike të errësirës dhe do të përfshijë një mori DJ, aktivitete të bazuara në shkencë dhe art.

Megjithatë, ka edhe shumë më tepër, më poshtë janë të gjitha shtatë gjërat më të mira të reja për të bërë në Europë në vitin e ri:

  • Ecni brenda njĂ« vepre arti monumentale nĂ« qendĂ«r tĂ« Parisit, FrancĂ«
  • Adhuroni qiellin nĂ« njĂ« festĂ« katĂ«rditore gjatĂ« eklipsit diellor, IslandĂ«
  • PĂ«rshkoni bregdetin anglez nĂ« njĂ« shteg ecjeje tĂ« shumĂ«pritur, MbretĂ«ria e Bashkuar
  • Studioni qiellin nĂ« instalacionin Skyspace “mĂ« tĂ« madh dhe mĂ« ambicioz” nĂ« botĂ«, DanimarkĂ«
  • Zbuloni qendra tĂ« reja kulturore dhe arkeologjike nĂ« dy stacione treni funksionale, Turqi
  • Humbuni nĂ« pĂ«rkushtimin mĂ« tĂ« madh ndaj artit imersiv nĂ« EuropĂ«, Gjermani
  • Hani, pini dhe kĂ«rceni nĂ« kĂ«tĂ« hapĂ«sirĂ« tĂ« re queer, House of Q, Suedi

/ Time Out, Shqip.al

The post Gjërat më të mira të reja për të bërë në Europë në vitin 2026 appeared first on Revista Monitor.

↗

Kryeqyteti europian shpallet qyteti më i jetueshëm në botë për vitin 2026

✇Revista Monitor
By: Megi Dumi

Në një renditje të re, plot 38 qytete europiane renditen mes 50 qyteteve më të jetueshme në botë, bazuar në kritere si siguria personale, strehimi dhe të tjera.

Ndërsa ushqimi i shkëlqyer, jeta e natës apo hapësirat kulturore mund të jenë gjëja juaj e preferuar te qyteti ku jetoni, ka shumë faktorë të tjerë që e bëjnë një qytet një vend të mirë për të jetuar.

ECA International i vlerĂ«son qytetet sipas njĂ« game tĂ« gjerĂ« kriteresh, infrastruktura, cilĂ«sia e ajrit, akses nĂ« shĂ«rbime shĂ«ndetĂ«sore, siguria personale, tensionet politike, mundĂ«sia pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar njĂ« rrjet social dhe pĂ«r tĂ« pasur aktivitete çlodhĂ«se, strehimi dhe shĂ«rbimet bazĂ«, si edhe klima, pĂ«r tĂ« hartuar vlerĂ«simet vjetore tĂ« vendndodhjes pĂ«r periudhĂ«n 2025–26.

Këtë vit, nga 275 qytete të analizuara, qytetet europiane zunë 38 nga 50 vendet e para, si edhe të gjithë 10 vendet e para të renditjes, me Bernën në Zvicër që u shpall fituesja absolute.

“Performanca e fortĂ« e EuropĂ«s pasqyron dekada investimesh nĂ« mjedise tĂ« pastra, shĂ«rbime shĂ«ndetĂ«sore tĂ« nivelit botĂ«ror dhe infrastrukturĂ«,” tha ECA International. “Vlen tĂ« theksohet se asnjĂ« qytet europian nuk figuron nĂ« 50 vendet e fundit, çka nĂ«nvizon atraktivitetin e kontinentit.”

Dhe po, Berna është e sigurt dhe e jetueshme, por a është një vend argëtues për të jetuar?

Së pari, ajo është shumë e bukur. Kryeqyteti de facto i Zvicrës është ndërtuar rreth një kthese të lumit Aare, dhe Qyteti i Vjetër (Altstadt) daton që nga shekulli i dymbëdhjetë.

Nëse udhëtoni drejt qytetit, sigurohuni të vizitoni Freibad Marzili, një zonë shumë e frekuentuar për not, ku mund të zhyteni në ujëra të kaltërta dhe të kristaltë, si edhe Kulturzentrum Reitschule, një hapësirë sociale dhe eventi që organizon koncerte, shfaqje teatrore dhe projeksione filmash.

Megjithatë, Zvicra nuk njihet për kosto të përballueshme jetese. Lista e qyteteve më të jetueshme e ECA International përfshin disa nga të njëjtat vende që shfaqen edhe në këtë përmbledhje të qyteteve më të shtrenjta për qira dhe në këtë studim mbi vendet më të kushtueshme për të ngrënë jashtë. Rezulton se jetueshmëria nuk është e lirë.

Qytetet më të sigurta dhe më të jetueshme në botë:

  1. Berna, Zvicër
  2. Kopenhagen, Danimarkë
  3. Stavanger, Norvegji
  4. Gjenevë, Zvicër
  5. Qyteti i Luksemburgut, Luksemburg
  6. Hagë, Holandë
  7. Vjenë, Austri
  8. Mynih, Gjermani
  9. Dublin, Irlandë
  10. Lisbonë, Portugali

/ Time Out

The post Kryeqyteti europian shpallet qyteti më i jetueshëm në botë për vitin 2026 appeared first on Revista Monitor.

↗

Nga Australia në Europë, vendet veprojnë për të kufizuar aksesin e fëmijëve në rrjetet sociale

✇Revista Monitor
By: Megi Dumi

Australia u bë vendi i parë në botë që ndalon rrjetet sociale për fëmijët nën 16 vjeç, duke i bllokuar ata nga platformat përfshirë TikTok, YouTube të Alphabet dhe Instagram e Facebook të Meta.

Ndalimi po vëzhgohet nga afër nga vende të tjera që po konsiderojnë masa të ngjashme me bazë moshe, ndërsa rriten shqetësimet për ndikimin e rrjeteve sociale te shëndeti dhe siguria e fëmijëve.

Më poshtë është një përmbledhje e asaj që po bëjnë vende të tjera dhe kompanitë teknologjike për të rregulluar aksesin në rrjetet sociale.

Australia

Një ligj historik i miratuar në nëntor 2024 detyron platformat e mëdha të rrjeteve sociale të bllokojnë përdoruesit nën 16 vjeç duke nisur nga kjo e mërkurë, një nga rregulloret më të rrepta në botë për platformat e teknologjisë.

Kompanitë që nuk zbatojnë ligjin mund të përballen me gjoba deri në 49.5 milionë dollarë australianë (32.8 milionë dollarë amerikanë).

Britania

Ligji “Online Safety Act” vendos standarde mĂ« tĂ« forta pĂ«r sigurinĂ« online, pĂ«rfshirĂ« kufizime moshe pĂ«r tĂ« bllokuar tĂ« miturit nga pĂ«rmbajtjet e dĂ«mshme.

Ligji u miratua në vitin 2023 dhe filloi zbatimin këtë vit. Nuk është vendosur ende një kufi moshe për akses në rrjetet sociale.

Kina

Rregullatori i hapĂ«sirĂ«s kibernetike tĂ« KinĂ«s ka vendosur njĂ« program tĂ« quajtur “modaliteti i tĂ« miturve”, qĂ« kĂ«rkon kufizime nĂ« nivel pajisjeje dhe rregulla specifike pĂ«r aplikacionet, duke kufizuar pĂ«rdorimin sipas moshĂ«s.

Danimarka

Danimarka njoftoi nĂ« nĂ«ntor se do tĂ« ndalojĂ« rrjetet sociale pĂ«r fĂ«mijĂ«t nĂ«n 15 vjeç, ndĂ«rsa do t’u lejojĂ« prindĂ«rve tĂ« japin pĂ«rjashtime pĂ«r fĂ«mijĂ« tĂ« moshĂ«s 13–14 vjeç.

Shumica parlamentare ka shprehur mbështetjen përpara votimit formal.

Franca

Në vitin 2023, Franca miratoi një ligj që kërkon pëlqim prindëror për krijimin e llogarive nga të miturit nën 15 vjeç. Por, sipas mediave lokale, zbatimi po pengohet nga sfida teknike.

Gjermania

TĂ« miturit 13–16 vjeç mund tĂ« pĂ«rdorin rrjetet sociale vetĂ«m me pĂ«lqimin e prindĂ«rve. AktivistĂ«t e mbrojtjes sĂ« fĂ«mijĂ«ve thonĂ« se kontrollet janĂ« ende tĂ« pamjaftueshme.

Italia

Në Itali, fëmijët nën 14 vjeç duhet të kenë pëlqimin e prindërve për të hapur llogari në rrjetet sociale; mbi 14 vjeç nuk kërkohet më pëlqim.

Malajzia

Malajzia deklaroi në nëntor se do të ndalojë rrjetet sociale për përdoruesit nën 16 vjeç duke filluar nga viti i ardhshëm.

Norvegjia

Qeveria norvegjeze propozoi në tetor 2024 rritjen e moshës së pëlqimit për përdorimin e rrjeteve sociale nga 13 në 15 vjeç.

Prindërit do të mund të japin pëlqim për fëmijët nën këtë moshë. Po përgatitet gjithashtu legjislacion që vendos një kufi absolut minimal moshe prej 15 vjeç.

SHBA

Ligji “Children’s Online Privacy Protection Act” (COPPA) ndalon kompanitĂ« tĂ« mbledhin tĂ« dhĂ«na personale nga fĂ«mijĂ«t nĂ«n 13 vjeç pa pĂ«lqim prindĂ«ror.

Disa shtete kanë miratuar ligje që kërkojnë pëlqim të prindërve për akses në rrjetet sociale, por janë përballur me sfida gjyqësore për shkak të lirisë së fjalës.

BE

Parlamenti Europian nĂ« nĂ«ntor miratoi njĂ« rezolutĂ« qĂ« kĂ«rkon njĂ« moshĂ« minimale 16 vjeç pĂ«r pĂ«rdorimin e rrjeteve sociale pĂ«r tĂ« siguruar “angazhim online tĂ« pĂ«rshtatshĂ«m me moshĂ«n”.

Rezoluta kërkon gjithashtu një kufi të harmonizuar 13 vjeç për aksesin dixhital në BE. Rezoluta nuk është ligjërisht detyruese.

Kompanitë teknologjike

Platformat si TikTok, Facebook dhe Snapchat kĂ«rkojnĂ« moshĂ« minimale 13 vjeç pĂ«r t’u regjistruar.

Megjithatë, grupet e mbrojtjes së fëmijëve thonë se këto kontrolle janë të pamjaftueshme dhe se shumë fëmijë nën 13 vjeç kanë llogari në rrjetet sociale, sipas të dhënave zyrtare në disa vende europiane. / Reuters, Shqip.al

The post Nga Australia në Europë, vendet veprojnë për të kufizuar aksesin e fëmijëve në rrjetet sociale appeared first on Revista Monitor.

↗

1913/ Intervista me Prenk Bib Dodën, princin e Mirditës, mbi dorëzimin e Shkodrës

✇Opinion.al
By: e xh

Nga Aurenc Bebja

“Il Piccolo di Trieste” ka botuar, tĂ« mĂ«rkurĂ«n e 30 prillit 1913, nĂ« ballinĂ«, intervistĂ«n ekskluzive asokohe me Prenk Bib DodĂ«n nĂ« Trieste rreth dorĂ«zimit tĂ« ShkodrĂ«s dhe fatit tĂ« ardhshĂ«m tĂ« ShqipĂ«risĂ«.

Një intervistë me Bib Dodën, princin e Mirditës

Burimi : Il Piccolo di Trieste, e mërkurë, 30 prill 1913, Ballinë

Prenk Bib Dodë Pashai, princ i Mirditës, ndodhet përkohësisht në Trieste. Pas një qëndrimi të gjatë në Itali, ku ka jetuar pothuajse në heshtje, duket se ka ndërmend të kthehet në Mirditën e tij malore, të cilën prej gati një viti nuk e ka parë.

Ai është një figurë madhështore shqiptari, me përmasa atleti dhe me një vështrim të gjallë inteligjence e dinakërie. Flet disa gjuhë; në italisht shprehet me qartësi të rrjedhshme dhe korrektësi. Një energji krenare i lexohet në fytyrë; dhe me të vërtetë, ai është prijësi i 50.000 mirditorëve dhe i rreth 150.000 shqiptarëve të tjerë që jetojnë në fise të shpërndara në kufi me Mirditën dhe që e njohin atë si krye të tyre shpirtëror. Njeri veprimi, ai ka qenë shumë i frikshëm për Abdul Hamidin, i cili për njëzet e tre vjet e mbajti në mërgim, larg atdheut. Megjithatë nuk ka mbajtur mllef ndaj sulltanit të vjetër gjakatar, i cili, ndonëse e internoi, e kishte emëruar pashë civil dhe ushtarak; përkundrazi, edhe sot ai vlerëson mendjen e ndritur dhe vullnetin e prerë të tij. Madje, në shpërthimin e revolucionit xhonturk, e kishte nxitur sulltanin të rezistonte me çdo kusht, por më kot, sepse Abdul Hamidi nuk kishte ditur tu qëndronte presioneve të shqiptarit inteligjent, i cili në ardhjen në pushtet të xhonturqve shihte anarkinë dhe shkatërrimin e Perandorisë Osmane.

Bib Doda mĂ« priti nĂ« dhomĂ«n qĂ« zinte nĂ« hotelin “Excelsior” tĂ« sheshit, ku shumĂ« anĂ«tarĂ« tĂ« kolonisĂ« shqiptare tĂ« Triestes kishin ardhur pĂ«r ti bĂ«rĂ« nderime. Duke pasur parasysh peshĂ«n e personalitetit tĂ« tij dhe momentin e rĂ«ndĂ« politik, kisha frikĂ« se princi do tĂ« kishte ndonjĂ« hezitim pĂ«r tĂ« dhĂ«nĂ« njĂ« intervistĂ«. PĂ«rkundrazi, sapo i ishte dorĂ«zuar kartĂ«vizita ime, mĂ« priti me pĂ«rzemĂ«rsi dhe me njĂ« familjaritet shumĂ« tĂ« sjellshĂ«m.

Natyrisht, sipas zakonit të mirë shqiptar, ende pa hapur gojën për të formuluar pyetjen e parë, Bib Doda më ofroi një cigare. Pastaj, pa pritur që ta pyesja, filloi të fliste :

— E marr me mend tashmĂ« qĂ«llimin e vizitĂ«s suaj. RĂ«nia e ShkodrĂ«s Ă«shtĂ« njĂ« fakt qĂ« mĂ« ka hidhĂ«ruar thellĂ«sisht mua, ashtu si çdo shqiptar tjetĂ«r. Sidomos kushtet nĂ« tĂ« cilat ndodhi kjo rĂ«nie e kanĂ« komplikuar edhe mĂ« tepĂ«r çështjen tashmĂ« tĂ« ndĂ«rlikuar shqiptare, nĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« vĂ«rtet tĂ« papritur. MegjithatĂ« do tĂ« gĂ«njeja po tĂ« thosha se nuk e kisha parashikuar tashmĂ« dy javĂ« mĂ« parĂ«, duke biseduar pikĂ«risht me disa shqiptarĂ« tĂ« Triestes, goditjen — po ta quajmĂ« kĂ«shtu — tĂ« Esad PashĂ«s.

— ShkĂ«lqesia Juaj mendon se bĂ«het fjalĂ« pĂ«r njĂ« marrĂ«veshje tĂ« mirĂ«filltĂ« midis Esadit dhe Malit tĂ« Zi?

— Jo vetĂ«m kaq mendoj, por shtoj se nĂ« organizimin e kĂ«tij mashtrimi ndaj Fuqive tĂ« MĂ«dha shoh dorĂ«n e RusisĂ« dhe pĂ«lqimin e plotĂ« tĂ« TurqisĂ«. Esad Pasha ka vepruar me siguri nĂ«n trysninĂ« e ardhur nga Stambolli dhe ka gjetur Malin e Zi tĂ« gatshĂ«m ta ndihmojĂ« lojĂ«n e tij.

— Si e shpjegoni dorĂ«zimin e ShkodrĂ«s nga ana e gjeneralit, pasi e kishte mbrojtur kaq me ngulm dhe pĂ«r kaq kohĂ«?

— Esadi Ă«shtĂ« mysliman dhe e gjithĂ« forca e tij qĂ«ndron nĂ« ndikimin e madh qĂ« gĂ«zon mbi elementin shqiptar mysliman, sidomos nĂ« ShqipĂ«rinĂ« e Mesme. PikĂ«risht aty ai zotĂ«ron prona tĂ« mĂ«dha feudale dhe aty dĂ«shiron tĂ« krijojĂ« bĂ«rthamĂ«n e mbretĂ«risĂ« sĂ« tij, e cila, pĂ«r tu varur nga sovraniteti i PortĂ«s sĂ« LartĂ«, duhet patjetĂ«r tĂ« jetĂ« njĂ« mbretĂ«ri thelbĂ«sisht myslimane. Shkodra katolike, pĂ«rkundrazi, nuk pĂ«rbĂ«n pĂ«r tĂ«, as pĂ«r synimet e tij, atĂ« interes qĂ« mund tĂ« mendohej. Prandaj sakrifica qĂ« ai bĂ«n duke e dorĂ«zuar — gjithnjĂ« nĂ«se versionet e dhĂ«na deri tani nga shtypi janĂ« tĂ« sakta — Malit tĂ« Zi, nuk Ă«shtĂ« aq e rĂ«ndĂ«.

— ShkĂ«lqesia Juaj beson nĂ« suksesin e kĂ«saj ndĂ«rmarrjeje tĂ« guximshme?

— Nuk Ă«shtĂ« kurrĂ« e mençur tĂ« bĂ«hen parashikime nĂ« çështje kaq delikate: e keni parĂ« sa befasi mund tĂ« ndodhin! Por nuk besoj se gaboj po tĂ« them se, nĂ«se Xhavit Pasha i bashkon vĂ«rtet forcat e tij me ato tĂ« Esadit, pozita e mbrojtĂ«sit tĂ« ShkodrĂ«s nĂ« ShqipĂ«rinĂ« e Mesme do tĂ« forcohet aq shumĂ«, sa do tu shkaktojĂ« jo pak shqetĂ«sime atyre qĂ« dje mendonin se, nĂ« rast tĂ« njĂ« pushtimi ushtarak, do tĂ« ndeshnin vetĂ«m fise tĂ« varfra malĂ«sorĂ«sh tĂ« paarmatosur. Pas provĂ«s qĂ« ka dhĂ«nĂ« nĂ« ShkodĂ«r, nuk ka nevojĂ« tĂ« shpjegohen mĂ« tej cilĂ«sitĂ« e tij si ushtar.

— Pra, mĂ« shumĂ« se njĂ« “bluf”, ShkĂ«lqesia Juaj mendon se bĂ«het fjalĂ« pĂ«r diçka serioze?

— PikĂ«risht kĂ«shtu besoj.

Biseda u kthye më pas te qëndrimi i Fuqive të Mëdha ndaj Malit të Zi.

Prenk Bib Doda e njeh shumë mirë mbretin Nikollë.

— A do tĂ« tĂ«rhiqet mbreti i vjetĂ«r?

— Jo, — u pĂ«rgjigj princi. — E njoh shumĂ« nga afĂ«r karakterin e mbretit malazez pĂ«r tĂ« supozuar se ai do tĂ« heqĂ« dorĂ« nga Shkodra. Tani qĂ« Ă«shtĂ« aty, do tĂ« bĂ«jĂ« gjithçka pĂ«r tĂ« qĂ«ndruar.

— Cila zgjidhje i duket sot ShkĂ«lqesisĂ« Suaj mĂ« e dobishmja pĂ«r ShqipĂ«rinĂ« e re?

— Ka vetĂ«m njĂ« zgjidhje, — u pĂ«rgjigj Bib Doda pa hezitim. — NdĂ«rhyrja evropiane, qoftĂ« e AustrisĂ« e vetme, e AustrisĂ« sĂ« bashku me ItalinĂ«, apo kolektive e tĂ« gjitha Fuqive tĂ« MĂ«dha, Ă«shtĂ« krejtĂ«sisht pa rĂ«ndĂ«si. Ajo qĂ« ka rĂ«ndĂ«si Ă«shtĂ« qĂ« ndĂ«rhyrja tĂ« ndodhĂ«, dhe tĂ« jetĂ« energjike, sa mĂ« shpejt tĂ« jetĂ« e mundur.

— NdĂ«rhyrje diplomatike?

— Jo, ushtarake! PĂ«rndryshe, lamtumirĂ« ShqipĂ«ri. ShqipĂ«ria ende nuk Ă«shtĂ« e pjekur; pa njĂ« pushtim tĂ« pĂ«rkohshĂ«m tĂ« huaj, ne do ta shohim tĂ« copĂ«tuar nga luftĂ«ra tĂ« brendshme ndĂ«rmjet fisesh e fisesh, ndĂ«rmjet myslimanĂ«ve dhe tĂ« krishterĂ«ve. VetĂ«m njĂ« sundim i jashtĂ«m mund tĂ« baraspeshojĂ« energjitĂ« ende tĂ« egra qĂ« gjenden nĂ« vend. Çështja e sovranit duhet tĂ« kalojĂ« nĂ« plan tĂ« dytĂ«: mĂ« parĂ« duhet tĂ« krijohet “shteti” dhe pastaj mund tĂ« mendohet pĂ«r njĂ« mbret.

Dhe duke shqiptuar këto fjalë me theks të një bindjeje të sinqertë, Bib Doda Pashai ma shtrëngoi fort dorën në shenjë lamtumire.

Mario Nordio

https://www.darsiani.com/la-gazette/il-piccolo-di-trieste-1913-intervista-ekskluzive-me-prenk-bib-doden-princin-e-mirdites-mbi-dorezimin-e-shkodres-dhe-fatin-e-ardhshem-te-shqiperise/

↗

Udhëtimet me tren të Europës që duhet të provoni këtë fundvit

✇Revista Monitor
By: Megi Dumi

Sezoni i dimrit në Europë do të thotë peizazhe si kartolina, drita vezulluese, tregje festive dhe një ritëm më i qetë për të shijuar fundvitin.

Dhe pak gjë e fut njeriun më shpejt në atmosferën e festave sesa një udhëtim i ngadaltë, panoramik dhe i rehatshëm me tren. Këto linja të veçanta dimërore ofrojnë luks, aventurë dhe një mënyrë të ngadalësuar udhëtimi.

Santa Claus Express

Një nga udhëtimet më magjike të fundvitit, ky tren finnlandez nis çdo mbrëmje nga Helsinki dhe udhëton drejt veriut, përmes liqeneve të ngrira e pyjeve të mbuluar me borë, deri në Rovaniemi, brenda Rrethit Arktik.

Disa pasagjerë me fat mund të shohin edhe Dritat e Veriut, të cilat këtë vit janë më të dukshme falë aktivitetit të lartë diellor.

NĂ« mĂ«ngjes, treni mbĂ«rrin nĂ« Lapland, “qytetin zyrtar tĂ« Santa Claus”, me ndalesa nĂ« Kolari dhe KemijĂ€rvi. UdhĂ«tarĂ«t mund tĂ« vizitojnĂ« Santa Claus Village, tĂ« stampojnĂ« pasaportĂ«n me vulĂ«n e Rrethit Arktik dhe tĂ« dĂ«rgojnĂ« letra.

Espresso Monaco

Ky tren nate me tematikë festive lidh Romën me Mynihun gjatë dhjetorit, duke krijuar një mënyrë nostalgjike për të përjetuar tregjet e Krishtlindjes.

Në bord ofrohen dekorime, muzikë live dhe darka festive. Ndalesat përfshijnë Verona, Trento, Bolzano, Bressanone dhe Innsbruck, përpara se treni të mbërrijë në Mynih. Shërbimi ofrohet vetëm gjatë dy fundjavave të dhjetorit.

Bergen Railway

Një tjetër klasik dimëror, linja Bergensbanen e Norvegjisë udhëton rreth 500 km nga Oslo në Bergen, duke kaluar 180 tunele dhe disa nga lartësitë më mbresëlënëse të kontinentit.

Udhëtimi ofron pamje të magjishme: fusha me borë, ujëvara të ngrira, male të thepisura, fjorde të thella dhe fshatra përrallorë.

Pikat kryesore janë pllaja Hardangervidda, stacioni i lartë Finse dhe resorti i skijimit Geilo. Në Myrdal, udhëtarët mund të lidhen me linjën e famshme FlÄm.

Golden Eagle Danube Express

Për dashamirësit e tregjeve të Krishtlindjes, ky tren luksoz është zgjedhja ideale. Itinerari dimëror mes Budapestit dhe Mynihut përfshin Vjenën, Alpet austriake dhe Salzburgun.

Paketa përfshin dy netë në hotel me pesë yje, darka mirëseardhjeje, guida, degustime dhe aktivitete tradicionale si karroca me kuaj në Vjenë dhe koncert me këngë festive.

Një itinerar tjetër, Grand Alpine Express, kalon nëpër Austri, Slloveni, Zvicër dhe Italinë veriore, me ndalesa në Zyrih, St. Gotthard, Liqenin Como, Trieste, Ljubljanë, Postojna dhe Venecia.

Glacier Express

NjĂ« nga udhĂ«timet hekurudhore mĂ« ikonike tĂ« ZvicrĂ«s, i quajtur “treni ekspres mĂ« i ngadaltĂ« nĂ« botĂ«â€. Itinerari Zermatt–St. Moritz zgjat tetĂ« orĂ« dhe pĂ«rshkon 91 tunele e 291 ura, me pamje tĂ« pabesueshme tĂ« Alpeve zvicerane, liqeneve akullnajore dhe kanioneve tĂ« thella.

Ndalesat kryesore pĂ«rfshijnĂ« Oberalp Pass, Rhine Gorge (i quajtur “Grand Canyon-i zviceran”) dhe viaduktin Landwasser, pjesĂ« e TrashĂ«gimisĂ« BotĂ«rore tĂ« UNESCO-s. / Euronews

The post Udhëtimet me tren të Europës që duhet të provoni këtë fundvit appeared first on Revista Monitor.

↗

Destinacionet më të mira për ski në Europë

✇Revista Monitor
By: Megi Dumi

Gjetja e vendit të përsosur për ski në Europë është pak a shumë si të biesh në dashuri. Për autoren, ndodhi në Avoriaz të Francës, mes maleve që ngjanin me dhëmbë dhe një panini raclette që shkrihej në dorë, një dashuri e menjëhershme me borën.

Kontinenti ofron një mori destinacionesh, nga resortet luksoze të Zvicrës te pistat më ekonomike të Bullgarisë, për të gjithë ata që kërkojnë ose qetësi, ose argëtim pas skisë.

NĂ« Itali, Selva nĂ« Dolomite Ă«shtĂ« ideale pĂ«r kilometra tĂ« pafundme skish. Me njĂ« “ski safari” 40 km rreth masivit tĂ« SellĂ«s, kalon katĂ«r lugina dhe pesĂ« qafa malore pa hequr skitĂ«, duke pĂ«rjetuar “alpenglow”-in rozĂ« tĂ« agimit.

ËshtĂ« baza mĂ« e mirĂ« nĂ« Val Gardena pĂ«r aventurĂ« tĂ« gjatĂ« e pamje madhĂ«shtore. NĂ« Austri, St Anton Ă«shtĂ« tempulli i aprĂšs-ski, ku muzika, birrat dhe vallĂ«zimi fillojnĂ« nĂ« orĂ«n 3 pasdite nĂ« MooserWirt, njĂ« nga baret mĂ« tĂ« çmendura tĂ« Alpeve. Aty gĂ«zimi i jetĂ«s nĂ« natyrĂ« bashkohet me kuzhinĂ«n tradicionale, si pancake-t “Kaiserschmarren”.

St. Anton

Në Zvicër, Crans Montana është kthyer në qendër të re të freestylers falë parkut të madh Alaïa dhe energjisë së brezit të ri.

Në Borovets të Bullgarisë, skitë janë për këdo me buxhet të kufizuar, afër Sofjes, me 58 km pista dhe çmime përgjysmë krahasuar me Alpet perëndimore. Të ngjashme janë edhe tavernat me muzikë popullore që sjellin atmosferë autentike.

Borovets

Në Zermatt të Zvicrës, resorti pa makina nën hijen e Matterhorn-it është ideal për ata që nuk skiojnë: ofron muze, rrugë historike me shtëpi druri dhe një linjë të re teleferikësh që lidh Zvicrën me Italinë përmes akullnajave.

Zermatt

NĂ« Avoriaz 1800 tĂ« FrancĂ«s, dashamirĂ«t e arkitekturĂ«s gjejnĂ« njĂ« fshat futurist tĂ« mbuluar nga dĂ«bora, tĂ« ndĂ«rtuar nĂ« vitet ’60 me materiale natyrore dhe dizajn qĂ« shkrin me malin.

Së fundi, Skandinavia është për ata që kërkojnë skitë në ekstremet e natyrës, nga Finlanda ku skion nën aurorën boreale, te Norvegjia me Trysil madhështor dhe Suedia me SÀlen.

Norvegji

Aty kombinohen skitë me sauna, zhytje në ujë të ftohtë dhe kulturën e Sami-ve. Edhe në fund të sezonit, në RiksgrÀnsen mund të skish nën diellin e mesnatës, një përvojë që vetëm veriu mund ta ofrojë.

Destinacionet më të mira për ski në Europë:

  1. Selva (Itali)
  2. St Anton (Austri)
  3. Crans Montana (Zvicër)
  4. Borovets (Bullgari)
  5. Zermatt (Zvicër)
  6. Avoriaz 1800 (Francë)
  7. Skandinavia (Norvegji, Suedi, Finlandë)

/ Lonely Planet, Shqip.al

The post Destinacionet më të mira për ski në Europë appeared first on Revista Monitor.

↗

Vajza e Trump ndan tre librat që po lexon për Shqipërinë, njëri prej tyre i Kadaresë

✇Opinion.al
By: e xh

Vajza e Donald Trump, Ivanka Trump ka bërë në rrjete sociale tre libra që po lexon që kanë të bëjnë për Shqipërinë dhe shqiptarët. Ivanka është gruaja e Jared Kushner, investitorit e projektit në ishullin e Sazanit, e cila e ka vizituar edhe më herët vendin tonë.

BĂ«het fjalĂ« pĂ«r tre librat “Albania: From Anarchy to Balkan Identity” tĂ« Miranda Vickers dhe James Pettifer, “The Albanians: A Modern History” tĂ« Miranda Vickers, si dhe “Gjenerali i ushtrisĂ« sĂ« vdekur” tĂ« Ismail KadaresĂ«.

PoshtĂ« fotos, Ivanka ka shkruar thjesht: “KĂ«rkim!”, duke lĂ«nĂ« tĂ« kuptohet se Ă«shtĂ« duke u njohur mĂ« shumĂ« me historinĂ« dhe kulturĂ«n shqiptare.

↗

Destinacionet më të mira për të vizituar në Europë gjatë dimrit

✇Revista Monitor
By: Megi Dumi

Me afrimin e vitit 2026, Europa mbetet një nga destinacionet më tërheqëse të dimrit. Edhe pse i ftohtë, kontinenti ofron udhëtime të paharrueshme: nga dritat veriore mbi peizazhet me borë të Laplandit, te arratisjet në diell në plazhet e Fuerteventurës. Sezoni i ulët sjell më pak turma dhe mundësi më të qeta eksplorimi.

Cappadocia është magjike nën borë, ku shkëmbinjtë e butë dhe qytetet nëntokësore marrin një dimension tjetër, me më pak vizitorë dhe çmime më të ulëta.

Fuerteventura ofron temperaturat më të ngrohta të Europës në dimër dhe plazhe të gjera me rërë e duna të mbrojtura, ideale për pushime pranë detit.

Eryri (Snowdonia) në Uells mbetet një parajsë për aventurierët, me male, liqene dhe aktivitete ekstreme që zhvillohen edhe në dimër, nga ecjet me pajisje dimërore te sportet nën tokë në minierat e vjetra.

Eryri

Bilbao, me klimë të freskët, shkëlqen me muzeume, tregje dhe gastronominë baske. Madeira ruan pranverën gjatë gjithë vitit, me temperatura të buta dhe një kryeqytet plot jetë si Funchal.

Riviera franceze ofron shkëlqim pa turma, një rikthim te atmosfera historike e vizitorëve të shekullit XIX që kërkonin klimë të butë.

Riviera Franceze

Alpet Bavareze janë një kartolinë dimërore me liqene të ngrira e kështjella përrallore si Neuschwanstein.

Santorini, pa turmat e verës, kthehet në një përvojë të qetë me fshatra të bardhë dhe perëndime të paharrueshme, edhe pse me pak shërbime të hapura.

Alentejo nĂ« Portugali Ă«shtĂ« ideal pĂ«r adhuruesit e verĂ«s, me kodra, pyje lisash dhe qytetin e bukur Évora me kuzhinĂ« dhe bodrume verĂ«rash.

Lyon mbetet kryeqyteti botëror i gastronomisë, i mbushur me tregje, bistro tradicionale dhe shkolla gatimi.

Cinque Terre, zakonisht e mbingarkuar, në dimër është pothuajse bosh. Do të gjeni bukuri dramatike nën qiellin me stuhi.

Cinque Terre

Budapesti ngroh trupin e shpirtin me banjat e tij termale historike, arkitekturën madhështore dhe jetën e natës.

Lapland finlandeze Ă«shtĂ« vendi ideal pĂ«r aurora borealis, me peizazhe arktike, aktivitete si shĂ«titje me slitĂ« tĂ« tĂ«rhequr nga qentĂ« e borĂ«s, motorrĂ« bore, ski dhe sauna tradicionale. Dritat veriore janĂ« mĂ« tĂ« dukshme nga shkurt–prill dhe shtator–tetor.

Lapland

Destinacionet më të mira për të vizituar në Europë gjatë dimrit:

  1. Cappadocia (TĂŒrkiye)
  2. Fuerteventura (Ishujt Kanarie)
  3. Eryri / Snowdonia (Uells)
  4. Bilbao (Spanjë)
  5. Madeira (Portugali)
  6. CĂŽte d’Azur (FrancĂ«)
  7. Alpet Bavareze (Gjermani)
  8. Santorini (Greqi)
  9. Alentejo (Portugali)
  10. Lyon (Francë)
  11. Cinque Terre (Itali)
  12. Budapest (Hungari)
  13. Lapland (Finlandë)

/ Lonely Planet

The post Destinacionet më të mira për të vizituar në Europë gjatë dimrit appeared first on Revista Monitor.

↗

Studimi/ NjĂ« javĂ« “detoksifikim” nga rrjetet sociale pĂ«rmirĂ«son shĂ«ndetin mendor

✇Opinion.al
By: e xh

Rezultatet e njĂ« studimi konfirmojnĂ« se kalimi i tepĂ«rt i kohĂ«s nĂ« mediat sociale Ă«shtĂ« i dĂ«mshĂ«m pĂ«r shĂ«ndetin tuaj mendor, por njĂ« detoksifikim social njĂ«javor Ă«shtĂ« i mjaftueshĂ«m pĂ«r t’u ndjerĂ« mĂ« mirĂ«.

Në vitet e fundit, studime të shumta kanë shqyrtuar lidhjen midis mediave sociale dhe shëndetit mendor, duke arritur pothuajse gjithmonë në të njëjtat përfundime, se zvogëlimi i kohës që kalojmë në Instagram dhe TikTok mund të jetë vetëm i dobishëm.

NjĂ« studim i ri i botuar nĂ« “JAMA Network Open” ka arritur nĂ« tĂ« njĂ«jtat pĂ«rfundime, duke gjetur njĂ« zvogĂ«lim tĂ« simptomave qĂ« lidhen me pagjumĂ«sinĂ«, ankthin dhe depresionin tek tĂ« rinjtĂ« qĂ« zvogĂ«luan kohĂ«n e kaluar nĂ« mediat sociale pĂ«r njĂ« javĂ«.

Në studim morën pjesë 295 vullnetarë të moshës 18 deri në 24 vjeç. Për të shmangur paragjykimet në rezultate, sikurse studimet e mëparshme të bazuara në të dhëna të vetëraportuara, autorët vendosën të përdorin një metodë të quajtur fenotipizim digjital. Pjesëmarrësit gjurmuan në mënyrë pasive kohën e përdorimit të aplikacioneve përmes telefonave të tyre dhe ua raportuan rezultatet studiuesve. Pas dy javësh mbledhjeje të të dhënave, të rinjtë zvogëluan kohën e kaluar në mediat sociale për një javë: 6.2% bënë një detoksifikim total, duke mos përdorur asnjë aplikacion të mediave sociale, ndërsa përdorimi i tyre mesatar u ul nga pothuajse dy orë në gjysmë ore në ditë.

Gjatë studimit tre-javor, pjesëmarrësit monitoruan shëndetin e tyre mendor përmes vlerësimeve të shkurtra ditore në kohë reale. Detoksifikimi social njëjavor rezultoi në një ulje mesatare të simptomave të ankthit me 16.1%, depresionit me 24.8% dhe pagjumësisë me 14.5% . Ata që ishin më të varur nga aplikacionet e mediave sociale përfituan më shumë dhe shëndeti i tyre mendor u përmirësua edhe më shumë pas detoksifikimit njëjavor. Sipas autorëve, përfitimet nuk janë aq shumë për shkak të uljes së kohës para ekranit, por më tepër për shkak të uljes së inputeve negative që rrjedhin nga mediat sociale, si krahasimet sociale me të tjerët (që duken më të pasur, më të bukur ose më inteligjentë) dhe përdorimi kompulsiv.

Edhe pse studimi ka disa kufizime, siç është fakti që pjesëmarrësit u rekrutuan vullnetarisht (dhe për këtë arsye ka të ngjarë të ishin të vetëdijshëm për rezultatet e pritura) dhe se ata nuk u ndoqën për një kohë të gjatë ose nuk përfshinin një grup kontrolli, rezultatet konfirmojnë dëmet që lidhen me abuzimin në mediat sociale.

↗

Prix Versailles rendit stacionet hekurudhore më të bukura në botë

✇Revista Monitor
By: Megi Dumi

Herën tjetër që prisni trenin, mund të gjendeni brenda një vepre arti.

Prix Versailles, një nga çmimet më të respektuara në botë për arkitekturën dhe dizajnin, ka publikuar listën e stacioneve hekurudhore më të bukura të vitit 2025, dhe rezultatet janë mahnitëse.

Ndër fituesit është Gadigal Station në Sidnei, i quajtur kështu në nderim të popullit aborigjen Gadigal.

Gadigal Station

PĂ«rshkruar nga Prix Versailles si “pĂ«rkufizimi i modernitetit absolut”, stacioni shĂ«rben gjithashtu si njĂ« galeri publike arti, ku çdo hyrje paraqet njĂ« vepĂ«r monumentale qeramike tĂ« frymĂ«zuar nga tunelat hekurudhorĂ«.

Në Kinë, Baiyun Station në Guangzhou është shumë më tepër sesa një nyje transporti për 24 linja treni me shpejtësi të lartë, gjashtë linja metroje dhe tre terminale autobusi.

Prix Versailles e pĂ«rshkruan atĂ« si njĂ« “park urban” qĂ« “bashkon komunitetin lokal”. Dizajni i tij pĂ«rfshin njĂ« shteg shumĂ«katĂ«sh qĂ« shtrihet pĂ«rmes kopshteve tĂ« gjelbra, duke lidhur natyrshĂ«m platformat me zyrat dhe hapĂ«sirat publike pĂ«rreth.

Në Francë, Pleyel Station në Saint-Denis, Paris, një nga dy përfaqësuesit francezë në listë, krijon një përshtypje të fuqishme.

Drita natyrore bie mbi platformat e vendosura 28 metra nën tokë, dhe në vend të çelikut dhe betonit të zakonshëm, atriumi i tij gjigant është veshur tërësisht me dru të ngrohtë.

Më shumë se 100 skulptura po instalohen përgjatë gjithë lartësisë së atriumit, duke ndërthurur transportin me artin në stilin tipik parisien.

Stacionet hekurudhore më të bukura në botë në vitin 2025, sipas Prix Versailles

  • Gadigal Station nĂ« Sidnei, Australi
  • Mons Station nĂ« Mons, BelgjikĂ«
  • Baiyun Station nĂ« Guangzhou, KinĂ«
  • Pleyel Station nĂ« Saint-Denis, FrancĂ«
  • Gustave Roussy Station nĂ« Villejuif, FrancĂ«
  • KAFD Station nĂ« Riad, Arabi Saudite
  • Qasr Al Hokm Station nĂ« Riad, Arabi Saudite

/ Time Out, Shqip.al

The post Prix Versailles rendit stacionet hekurudhore më të bukura në botë appeared first on Revista Monitor.

↗

Qytetet më magjike për të pritur Vitin e Ri 2026

✇Revista Monitor
By: Megi Dumi

Festimi i ndërrimit të viteve është një traditë universale, por çdo qytet në botë e përjeton në mënyrën e vet. Nga plazhet tropikale deri te sheshet historike, nga anijet e ndriçuara deri te klubet e natës, nata e fundit e vitit kthehet kudo në një spektakël dritash e gëzimi.

Në Rio de Zhaneiro miliona njerëz mblidhen në plazhin e Kopakabanës për të pritur vitin e ri me muzikë samba, vallëzim, barbekju dhe fishekzjarre mbi oqean. Atmosfera është aq e zjarrtë sa karnavalet, dhe restorantet mbushen që herët nga vendas e turistë që duan të shijojnë darkën e fundit të vitit nën tingujt tropikalë.

Brazil

NĂ« RomĂ«, qielli ndriçon mbi monumentet e lashta teksa fishekzjarrĂ«t shpĂ«rthejnĂ« pranĂ« Koloseut dhe Circo Massimo kthehet nĂ« njĂ« skenĂ« tĂ« madhe koncertesh. “La Festa di Roma” mbledh mijĂ«ra njerĂ«z gjatĂ« gjithĂ« ditĂ«s, ndĂ«rsa mbrĂ«mja kulmon me njĂ« spektakĂ«l drite qĂ« zbukuron qytetin antik.

Itali

NĂ« Nju Jork, simboli botĂ«ror i natĂ«s sĂ« ndĂ«rrimit tĂ« viteve Ă«shtĂ« rĂ«nia e topit tĂ« kristaltĂ« nĂ« Times Square. Turmat qĂ«ndrojnĂ« me orĂ« nĂ« tĂ« ftohtĂ« pĂ«r tĂ« parĂ« koncertet dhe pĂ«r tĂ« kĂ«nduar “New York, New York” nĂ« mesnatĂ«. Por pĂ«r ata qĂ« kĂ«rkojnĂ« diçka mĂ« tĂ« qetĂ«, njĂ« udhĂ«tim me anije nĂ« lumin Hudson ose njĂ« shĂ«titje nĂ« urĂ«n e Bruklinit ofron pamje tĂ« paharrueshme tĂ« fishekzjarrĂ«ve mbi horizontin e Manhatanit.

Nju Jork

NĂ« Tokio, festat moderne bashkĂ«jetojnĂ« me ritualet tradicionale. NdĂ«rsa festivali gjigant “Countdown Japan” mbledh mijĂ«ra njerĂ«z me muzikĂ« e argĂ«tim, tempulli i lashtĂ« Zƍjƍ-ji mirĂ«pret pelegrinĂ«t pĂ«r ceremoninĂ« e famshme tĂ« ziles, qĂ« bie 108 herĂ« pĂ«r pastrimin shpirtĂ«ror. Ata qĂ« kĂ«rkojnĂ« mĂ« shumĂ« gjallĂ«ri mund tĂ« shkojnĂ« nĂ« Roppongi ose tĂ« ndjekin anijet me drita qĂ« lundrojnĂ« nĂ« Gjirin e JokohamĂ«s.

Në Kejp Taun, vera bashkohet me festën. Me plazhe të arta dhe male madhështore, qyteti e pret vitin e ri me festivale muzikore, performanca artistike dhe fishekzjarre mbi port. Një ngjitje me teleferik në malin Table ofron pamjen më mahnitëse të qytetit në mesnatë.

Në Sidnei, gjithë bota ndalet për të parë spektaklin e fishekzjarrëve mbi urën dhe portin e famshëm. Parku Botanik Mbretëror dhe ishujt përreth ofrojnë pamje të mrekullueshme, ndërsa Opera House organizon festa luksoze që zgjasin deri në agim.

Sidnej

Në Dubai, nata e 31 dhjetorit shndërrohet në paradë ndriçimi. Burj Khalifa ndriçon gjithë qytetin, ndërsa resortet e njohura si Atlantis ofrojnë darka gala me kuzhinë me yje Michelin, verëra të shtrenjta dhe festa madhështore nën yje.

Në Bangkok, qendra e qytetit gumëzhin nga jeta. Sheshi CentralWorld dhe tregu Asiatique janë të mbushur me muzikë, birrari dhe ushqim tradicional tajlandez, ndërsa baret në tarracat e Lebua-s ofrojnë pamje të mrekullueshme të qytetit që ndriçon deri në mëngjes.

NĂ« Quebec City, tĂ« ftohtit i jep vend ngrohtĂ«sisĂ« sĂ« festĂ«s. RrugĂ«t mbushen me njerĂ«z qĂ« kĂ«rcejnĂ«, ndĂ«rsa “Toboggan Festival” ofron koncerte, fishekzjarre dhe shĂ«titje me slitĂ«. Pijet tradicionale me shurup panje ngrohin atmosferĂ«n nĂ«n qiellin e akullt kanadez.

NĂ« Las Vegas, bulevardi kryesor mbyllet pĂ«r makinat dhe kthehet nĂ« pistĂ« feste. FishekzjarrĂ«t lĂ«shohen nga çatitĂ« e shtatĂ« kazinove, ndĂ«rsa koncertet dhe spektaklet ndriçojnĂ« qytetin deri nĂ« mĂ«ngjes. NjĂ« mĂ«nyrĂ« unike pĂ«r ta pĂ«rjetuar Ă«shtĂ« nga rrota panoramike “High Roller”, me pamje mahnitĂ«se tĂ« shkretĂ«tirĂ«s sĂ« NevadĂ«s.

Las Vegas

Qytetet më të mira për të pritur Vitin e Ri:

  1. Rio de Zhaneiro (Brazil),
  2. Romë (Itali),
  3. Nju Jork (SHBA),
  4. Tokio (Japoni),
  5. Kejp Taun (Afrikë e Jugut),
  6. Sidnei (Australi),
  7. Dubai (Emiratet e Bashkuara),
  8. Bangkok (Tajlandë),
  9. Quebec City (Kanada),
  10. Las Vegas (SHBA).

/ Lonely Planet, Shqip.al

The post Qytetet më magjike për të pritur Vitin e Ri 2026 appeared first on Revista Monitor.

↗

Si po hyn AI në botën materiale përmes robotëve të zgjuar

✇Opinion.al
By: e xh

Ky krahë robotikë me lëvizje të ngjashme me ato njerëzore, të ndërtuar për kërkime mbi inteligjencën artificiale fizike, pasqyrojnë lëvizjet e një operatori me helmetë VR që rrotullon duart si një magjistar.

Me pak praktikĂ«, krahĂ« tĂ« tillĂ« mund tĂ« kryejnĂ« vetĂ« detyra tĂ« pĂ«rditshme, thotĂ« kompania “Enactic”, e cila po zhvillon robotĂ« humanoidĂ« pĂ«r tĂ« larĂ« enĂ«t dhe pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« lavanderinĂ« nĂ« shtĂ«pitĂ« e kujdesit nĂ« Japoni, ku mungon fuqia punĂ«tore.

Kjo shënon fillimin e epokës së AI-së që hyn në botën materiale përmes robotëve të zgjuar, makinave vetëdrejtuese dhe pajisjeve të tjera autonome. Kompanitë teknologjike po investojnë shuma gjigante në këtë fushë, dhe Morgan Stanley parashikon se deri në vitin 2050 në botë mund të ketë më shumë se një miliard robotë humanoidë.

Shembujt nga terreni po shtohen.

NĂ« Guangzhou tĂ« KinĂ«s, “XPeng” prezantoi javĂ«n e kaluar njĂ« robot humanoid me pamje elegante, mes duartrokitjeve dhe habisĂ« sĂ« tĂ« pranishmĂ«ve.

Robotët e tillë ecin dhe madje edhe kërcejnë, por aftësia për të manipuluar objekte , shumë më kompleks, ende nuk është treguar bindshëm. Ndërkohë, kostoja e lartë e pjesëve mekanike i bën këta robotë të papërshtatshëm për zëvendësim masiv të punonjësve në fabrikat kineze.

Megjithatë, prodhuesit besojnë se me mjaftueshëm të dhëna dhe trajnim, robotët humanoidë do të mund të kryejnë pothuajse çdo detyrë njerëzore, nga dado te kuzhinier apo kopshtar.

NĂ« Japoni, “Enactic” po bashkĂ«punon me qendra kujdesi qĂ« robotĂ«t e tyre tĂ« telekomanduar tĂ« marrin pĂ«rsipĂ«r punĂ«t e rĂ«nda, ndĂ«rsa punĂ«torĂ«t profesionistĂ« fokusohen te mirĂ«qenia e tĂ« moshuarve.

Kjo eksperiencë praktike po shërben për të trajnuar modelet e AI-së fizike, të cilat në të ardhmen pritet të veprojnë në mënyrë të pavarur./TAR

↗

Punoi me 2 turne për të krijuar agjentë me AI, zëvendësohet nga krijesa e tij

✇Opinion.al
By: e xh

Donald King, 26 vjeç, është bërë simbol i mënyrës se si kompanitë e mëdha po përdorin inteligjencën artificiale, shpesh në dëm të punonjësve të tyre. I diplomuar në Universitetin e Teksasit në Austin në vitin 2021, King u punësua në PwC në Nju Jork si bashkëpunëtor në konsulencën teknologjike, duke punuar me klientë të rëndësishëm si Oracle.

Pasi kompania njoftoi njĂ« investim prej 1 miliard dollarĂ«sh nĂ« IA, ai u bashkua me njĂ« ekip kĂ«rkimi qĂ« punonte 60–80 orĂ« nĂ« javĂ«.

I talentuar dhe ambicioz, King programonte dhe drejtonte ekipe brenda dhe jashtĂ« SHBA-sĂ«. Projekti i tij kryesor ishte zhvillimi i agjentĂ«ve tĂ« AI qĂ« mund tĂ« automatizonin procese tĂ« tĂ«ra pune, madje edhe departamente tĂ« kompletuara. “Na u desh tĂ« pyesnim: çfarĂ« po ndĂ«rtojmĂ«? Ishte si t’i trajtoje makinat si njerĂ«z,” rrĂ«fen ai pĂ«r Fortune.

TetĂ« muaj pas marrjes sĂ« rolit tĂ« ri, King prezantoi te PwC projektin e tij fitues nĂ« “hackathon”-in e OpenAI: njĂ« flotĂ« agjentĂ«sh AI qĂ« bĂ«nin automatikisht punĂ«t mĂ« tĂ« lodhshme tĂ« njeriut. I bindur se ky sukses do t’i sillte ngritje nĂ« detyrĂ«, ai nuk e priste atĂ« qĂ« do tĂ« ndodhte mĂ« pas. VetĂ«m dy orĂ« pas prezantimit, nga PwC e morĂ«n nĂ« telefon: Je i pushuar!

I tronditur, ai regjistroi momentin e njoftimit dhe e publikoi nĂ« TikTok, ku videoja u bĂ« virale me mbi 2 milionĂ« shikime. King thotĂ« se e kishte tĂ« pamundur tĂ« besonte se do tĂ« humbte punĂ«n pikĂ«risht pĂ«r teknologjinĂ« qĂ« vetĂ« kishte ndĂ«rtuar. “Mendova se isha i sigurt, sidomos pasi fitova vendin e parĂ«. MĂ« kapi krejt papritur,” thotĂ« ai.

❌