Nga: Sean Thomas / The Telegraph PĂ«rkthimi: Telegrafi.com
Të gjithë mund të shohim se çfarë është duke ndodhur. Mania e investimeve është e çmendur. Kapitali po derdhet në startape me një ritëm marramendës, ndërsa spekulatorët e bindin veten se kjo teknologji marramendëse do ta riformësojë tregtinë, komunikimin dhe industrinë.
Kompanitë e reja shpallen çdo javë, edhe pse vlerësimet në treg po shkëputen nga realiteti ekonomik. Ndërkohë, lufta për talente është e ashpër: inxhinierët me përvojë marrin paga jashtëzakonisht të larta dhe të rinjtë në të njëzetat joshen nga manjatët dhe ministrat.
Ashiqare po flas - si tĂ« gjithĂ« tĂ« tjerĂ«t - pĂ«r bumin e inteligjencĂ«s artificiale [IA]. Apo jo? Gabim. Ajo qĂ« po pĂ«rshkruaj Ă«shtĂ« ajo qĂ« ndodhi nĂ« fillim tĂ« epokĂ«s sĂ« hekurudhave nĂ« MbretĂ«rinĂ« e Bashkuar nĂ« vitet â40 tĂ« shekullit XIX.
NĂ« fillim, njĂ«jtĂ« si me IA-nĂ«, paratĂ« rridhnin dhe investimet ngriheshin nĂ« qiell. Mania e hekurudhave nĂ« vitet â40 tĂ« shekullit XIX çoi nĂ« kalimin e rreth 270 ligjeve pĂ«r hekurudhat - vetĂ«m nĂ« vitin 1846, duke autorizuar rreth 9 500 milje tĂ« linjave tĂ« reja [afro 15 500 kilometra]. Por, nga fillimi i viteve â50 tĂ« shekullit XIX, flluska plasi nĂ« mĂ«nyrĂ« spektakolare. Hekurudha direkte LondĂ«r-Portsmuth u shemb pa shtruar asnjĂ« milje tĂ« vetme me shina.
Hekurudha e Londrës dhe Jorkut, përkundër planeve madhështore, u shkri përpara se të përfundonte itinerarin e saj. Ndërmarrje të panumërta më të vogla u zhdukën në mjegullën e zezë viktoriane, duke lënë aksionarët pa asgjë.
E, megjithatë, nga kjo rrëmujë dolën kompanitë që do të përcaktonin epokën: Hekurudha e Madhe Perëndimore [Great Western Railway] e ndërtuar nga Bruneli, mbijetoi dhe lulëzoi. Hekurudha e Londrës dhe Veriperëndimit [London and North Western Railway] u rrit në kompaninë më të madhe aksionare në botë. Dhe, pastaj hekurudhat u përhapën në gjithë globin, duke lidhur brigjet e ShBA-së dhe Kanadasë, duke bashkuar Indinë, duke e bërë të mundur të udhëtohej nga Vladivostoku në Vjenë për disa ditë, jo muaj. Dhe, njerëzimi ndryshoi.
Analogjia nuk është çudi. Pse? Sepse kështu ndodh pothuajse me çdo përparim të madh teknologjik në historinë e njerëzimit. Në fakt, kjo sekuencë - investime të mëdha të ndjekura nga një paqëndrueshmëri ekstreme dhe më pas një kolaps i tmerrshëm (për disa) - është aq e parashikueshme saqë pothuajse është tregues se diçka vërtet transformuese po ndodh.
DĂ«shiron mĂ« shumĂ« fakte bindĂ«se? Ja njĂ« pĂ«rshkrim i pĂ«rafĂ«rt i asaj qĂ« ndodhi kur elektriciteti erdhi nĂ« vitet â80 dhe â90 tĂ« shekullit XIX. Fillimisht, investitorĂ«t e etur nxituan pĂ«r tĂ« financuar kompani tĂ« ndriçimit elektrik. VetĂ«m nĂ« AmerikĂ«, mbi gjashtĂ« mijĂ« kompani tĂ« vogla elektrike u krijuan brenda pak vitesh. Aksionet e sipĂ«rmarrjeve elektrike u bĂ«nĂ« yje tĂ« Uoll-Stritit [Wall Street].
Dhe, pastaj flluska pĂ«lciti dhe tronditja ishte e pamĂ«shirshme. âLufta e rrymaveâ mes DC-sĂ« sĂ« [Thomas] Edisonit dhe AC-sĂ« sĂ« [George] Westinghouseit bĂ«ri qĂ« dhjetĂ«ra kompani mĂ« tĂ« vogla tĂ« shkatĂ«rroheshin nga gjigandĂ«t. NĂ« prag tĂ« shekullit tĂ« ri, vetĂ«m pak mbijetues - General Electric, Westinghouse, Siemens - dominonin skenĂ«n. Kufomat e dĂ«shtimeve mbulonin fushĂ«betejĂ«n ekonomike.
Të gjitha këto, pa dyshim, ishin të dhimbshme. Por, elektriciteti? Ai transformoi qytetet, shtëpitë, transportin, industrinë - dhe na çoi te frigoriferi, radioja, televizori, kompjuteri dhe interneti. Sa i përket flluskave, pëlcitjeve ose pasojave, ato ishin mjaft të mira për njerëzimin.
Mund tĂ« vazhdoj fare lehtĂ«, sepse e njĂ«jta gjĂ« ndodhi me ardhjen e internetit (e mban mend krizĂ«n dot.com?), me ardhjen e motorit me djegie tĂ« brendshme dhe, ndoshta, me shpikjen e shtypshkronjĂ«s. NĂ« fakt, ndonjĂ«herĂ« pyes veten nĂ«se njerĂ«zit kanĂ« qenĂ« gjithmonĂ« kĂ«shtu me teknologjitĂ« e reja tĂ« çmendura qĂ« nga fillimi i kohĂ«rave. PĂ«r shembull, mĂ« pĂ«lqen tĂ« imagjinoj se si ka qenĂ« atmosfera kur zjarri erdhi. A ka pasur âskeptikĂ« tĂ« zjarritâ nĂ« âGazetĂ«n Neolitikeâ qĂ« kritikonin kĂ«tĂ« modĂ« tĂ« re pa shije?
Mund tĂ« imagjinoj si mund tĂ« kenĂ« qenĂ« artikujt e tyre. âEntuziazmi fillestar Ă«shtĂ« ftohur pasi Korporata FĂ«rkimi i Shkopinjve [Rubbing Sticks Together Inc] dha njĂ« vlerĂ«sim prej dyzet çatallesh mamuthiâ. âAnalistĂ«t ankohen se modeli i biznesit mbĂ«shtetet sĂ« tepĂ«rmi nĂ« shkĂ«ndija dhe ndjesiâ. ââPo, Ă«shtĂ« i ngrohtĂ«â, pranon njĂ« kritik, âpor, vetĂ«m nĂ« aspektin lokal dhe vetĂ«m nĂ«se ulesh shumĂ« pranĂ« tijââ.
PĂ«rfundimi? ĂshtĂ« me rĂ«ndĂ«si tĂ« bĂ«het dallimi midis ngjarjes sĂ« pĂ«rkohshme - flluskĂ«s - dhe ndryshimit epokal: teknologjisĂ«. ShumĂ« komentues i ngatĂ«rrojnĂ« kĂ«to dy dhe pĂ«r kĂ«tĂ« arsye mendojnĂ« se gjithĂ« IA-ja Ă«shtĂ« marrĂ«zi e mbivlerĂ«suar. Para disa ditĂ«sh pashĂ« njĂ« gazetar qĂ« pohonte pĂ«r IA-nĂ« se teknologjia qĂ« na ishte premtuar se do tĂ« bĂ«nte gjithçka, ânĂ« fakt nuk di tĂ« bĂ«jĂ« asgjĂ«â.
VĂ«rtet? âNuk di tĂ« bĂ«jĂ« asgjĂ«â? Provoje tâua thuash kĂ«tĂ« pĂ«rkthyesve: IA-ja ka pĂ«rpirĂ« industrinĂ« e tyre, sepse ka zotĂ«ruar tĂ« gjitha gjuhĂ«t. Dhe, IA-ja do tĂ« zgjerohet vetĂ«m mĂ« tej - edhe pse ne njerĂ«zit do tĂ« vazhdojmĂ«, pĂ«rgjithmonĂ«, tĂ« fryjmĂ« flluskat. /Telegrafi/
Ka njĂ« lloj shkrimi qĂ« nuk lind nga kurioziteti shkencor, por nga ankthi identitar. Artikulli i gazetĂ«s greke Protothema, me titullin hipokrit Sa âshqiptarâ ishte Gjergj Kastrioti?, i pĂ«rket pikĂ«risht kĂ«tij zhanri: jo histori, por industria e mohimit. Ai nuk kĂ«rkon tĂ« kuptojĂ« SkĂ«nderbeun, kĂ«rkon ta zhbĂ«jĂ«. Dhe, pĂ«r ta bĂ«rĂ« kĂ«tĂ«, pĂ«rdor njĂ« arsenal tĂ« vjetĂ«r ballkanik: fenĂ« si etni, gjeografinĂ« si komb, dhe anakronizmin si argument.
QĂ« nĂ« rreshtat e parĂ«, artikulli bĂ«n atĂ« qĂ« çdo tekst ideologjik bĂ«n kur nuk ka guxim tĂ« mohojĂ« drejtpĂ«rdrejt: shtiret se pyet. Pyetja âSa shqiptar ishte SkĂ«nderbeu?â nuk Ă«shtĂ« pyetje, por njĂ« akuzĂ« e kamufluar. Ajo sugjeron se shqiptaria e tij Ă«shtĂ« e pjesshme, e dyshimtĂ«, e negociueshme. Dhe, kjo nuk Ă«shtĂ« rastĂ«si. SkĂ«nderbeu Ă«shtĂ« problem pĂ«r nacionalizmin grek sepse ai e shkatĂ«rron njĂ« dogmĂ« qendrore: se ortodoksia Ă«shtĂ« pronĂ« etnike greke dhe se Ballkani i krishterĂ« lind vetĂ«m nga Athina.
Le ta themi qartĂ«: kjo nuk Ă«shtĂ« hera e parĂ« qĂ« bĂ«het kjo pĂ«rpjekje. ĂshtĂ« vazhdimĂ«si. QĂ« nga shekulli XIX, historiografia nacionaliste greke ka ndĂ«rtuar njĂ« model tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m pĂ«rvetĂ«simi: çdo figurĂ« ballkanike qĂ« Ă«shtĂ« e krishterĂ«, ortodokse, e famshme dhe evropiane, duhet tĂ« kalojĂ« patjetĂ«r nga filtri âgrekâ. NĂ«se nuk flet greqisht, do tĂ« ketĂ« folur. NĂ«se nuk ishte grek, do tĂ« ketĂ« qenĂ« epirot. NĂ«se nuk ishte epirot, do tĂ« ketĂ« qenĂ« bizantin. Dhe, nĂ«se nuk ishte asgjĂ« nga kĂ«to, do tĂ« shpallet âi paqartĂ«â.
NjĂ« nga shtrembĂ«rimet mĂ« tĂ« rĂ«nda tĂ« Protothema-s Ă«shtĂ« barazimi i Epirit me GreqinĂ«. Ky Ă«shtĂ« njĂ« mashtrim terminologjik i qĂ«llimshĂ«m. Epiri nĂ« MesjetĂ« nuk ishte shtet grek, as komb grek, as projekt grek. Ishte njĂ« hapĂ«sirĂ« gjeografike e pĂ«rzier, pa identitet kombĂ«tar modern, ku shqiptarĂ«t ishin faktor politik dhe ushtarak dominues.[1] Ta quash Epirin âgrekâ dhe tĂ« nxjerrĂ«sh nga kjo pĂ«rfundimin se SkĂ«nderbeu ishte grek, Ă«shtĂ« si tĂ« quash PerandorinĂ« Romake âitalianeâ dhe Cezarin âitalianâ.
Ironia është se vetë burimet që citojnë autorët grekë i rrëzojnë. Marin Barleti, burimi themelor për Skënderbeun, e quan atë Princeps Epirotarum, por po ai, në çdo faqe, flet për shqiptarët si subjekt historik më vete.[2] Ky dyzim nuk është kontradiktë, është dallim midis gjeografisë dhe etnisë. Vetëm propaganda i ngatërron qëllimisht.
Por, Protothema nuk ndalet kĂ«tu. Ajo ringjall njĂ« tezĂ« qĂ« do tĂ« duhej tĂ« ishte varrosur bashkĂ« me nacionalizmat e shekullit XIX: âSkĂ«nderbeu ishte grek sepse ishte ortodoksâ. Kjo tezĂ« nuk Ă«shtĂ« thjesht e gabuar, Ă«shtĂ« ideologjikisht agresive. Ajo mohon ekzistencĂ«n historike tĂ« shqiptarĂ«ve ortodoksĂ«, bullgarĂ«ve ortodoksĂ«, rumunĂ«ve ortodoksĂ«, vllahĂ«ve ortodoksĂ«. Me njĂ« fjali, ajo i shpall tĂ« gjithĂ« kĂ«ta âgrekĂ« tĂ« pavetĂ«dijshĂ«mâ.
Por, historia nuk funksionon si katekizëm kombëtar. Ortodoksia është fe, jo komb. Në Mesjetë, identiteti fetar ishte shpesh më i rëndësishëm se ai etnik, por kurrë nuk ishte i barabartë me të.[3] Të pretendosh sot se çdo ortodoks mesjetar ishte grek, është njësoj si të pretendosh se çdo katolik ishte italian.
Edhe gjuha përdoret si armë manipulimi. Greqishtja, thonë autorët, ishte gjuha e Skënderbeut. Sigurisht që ishte një nga gjuhët e kulturës dhe liturgjisë. Po ashtu si latinishtja për mbretërit francezë. A i bën kjo francezët romakë? Apo anglezët latinë? Vetëm një mendësi kolonizuese mund ta përdorë gjuhën e kishës si provë etnie.
Kur kalojnĂ« te familja Kastrioti, autorĂ«t grekĂ« e shndĂ«rrojnĂ« konfuzionin nĂ« strategji. HerĂ« janĂ« âmaqedonasâ, herĂ« âserbĂ«â, herĂ« âbizantinĂ«â. Kjo lĂ«vizje e vazhdueshme nuk Ă«shtĂ« pasuri interpretimi, Ă«shtĂ« mungesĂ« prove. NĂ« tĂ« kundĂ«rtĂ«n, dokumentet janĂ« kokĂ«forta: Gjon Kastrioti sundonte KrujĂ«n; aleancat e tij ishin shqiptare; territori i tij ishte shqiptar. Edhe Papa Piu II, i cituar shpesh jashtĂ« kontekstit, e quan SkĂ«nderbeun âprinc i ShqipĂ«risĂ«â.[4]
Pastaj vjen Mali Athos - karta e fundit e mistifikimit. Po, Reposhi u bĂ« murg. Po, Gjon Kastrioti bleu njĂ« kullĂ«. Dhe, po, ajo quhej âKulla e Shqiptaritâ. Ky Ă«shtĂ« fakt. Ajo qĂ« nuk Ă«shtĂ« fakt Ă«shtĂ« pĂ«rfundimi se kjo e bĂ«n SkĂ«nderbeun grek. Mali Athos ishte qendĂ«r pan-ortodokse, ku kishin prona serbĂ«, bullgarĂ«, rumunĂ« dhe shqiptarĂ«.[5] NĂ«se Athosi prodhon grekĂ«, atĂ«herĂ« Hilandari qenka grek dhe Stefan Nemanja helen. NjĂ« absurditet qĂ« flet vetiu .
Edhe kultura popullore shtrembërohet. Pretendohet se nuk ka këngë shqipe për Skënderbeun. Ky pohim është thjesht i pavërtetë. Tradita arbëreshe është një arkiv i gjallë i kujtesës shqiptare dhe i kultit të Skënderbeut.[6] Që këto këngë u ruajtën jashtë Shqipërisë osmane nuk është provë mungese, por provë represioni.
Kur përmenden suljotët, himarjotët, arvanitasit, bëhet i njëjti mashtrim: identiteti i shekullit XIX projektohet mbi shekullin XV. Këta ishin komunitete shqipfolëse ortodokse që u helenizuan më vonë. Historia nuk lejohet të shkruhet me prapaveprim.
Ironikisht, dokumenti mĂ« shkatĂ«rrues pĂ«r tezĂ«n greke citohet nga vetĂ« Protothema. NĂ« letrĂ«n drejtuar Mehmetit II mĂ« 1461, SkĂ«nderbeu firmos si âsundimtar i Epirit dhe i ShqiptarĂ«veâ. Kjo fjali e vetme e rrĂ«zon gjithĂ« ndĂ«rtimin ideologjik. ShqiptarĂ«t janĂ« subjekt mĂ« vete. Epiri Ă«shtĂ« hapĂ«sirĂ«. PikĂ«.[7]
Feja e Skënderbeut përdoret si karikaturë logjike. Artikulli pranon se ai lindi ortodoks, u rrit mysliman dhe vdiq katolik. Ky fakt i vetëm duhet të mjaftonte për të mbyllur debatin. Por, Protothema nuk e mbyll, sepse nuk kërkon logjikë. Nëse feja përcakton kombësinë, Skënderbeu ishte njëherësh grek, turk dhe italian. Historia serioze nuk e duron këtë grotesk.
Pse atëherë ky shkrim? Sepse Skënderbeu është i papërshtatshëm. Ai është ortodoks që nuk u bë grek. Shqiptar që u bë simbol evropian. Hero që nuk i bindet mitologjisë helenocentrike. Dhe, për këtë arsye, duhet relativizuar, zbehur, copëtuar.
Por, historia nuk ka nevojĂ« pĂ«r leje. Gjergj Kastrioti ishte shqiptar nĂ« origjinĂ«, ebropian nĂ« vizion dhe universal nĂ« simbolikĂ«. Ădo pĂ«rpjekje pĂ«r ta mohuar kĂ«tĂ« nuk Ă«shtĂ« debat, por frikĂ« e grekĂ«ve nga e nga e vĂ«rteta e historisĂ« sĂ« tyre.
______________________
[1] Noel Malcolm, Kosovo: A Short History, London, 1998.
[2] Marin Barleti, Historia de vita et gestis Scanderbegi, Roma, 1508.
[3] Paschalis Kitromilides, Enlightenment and Revolution, Harvard University Press, 2013.
NĂ« vjeshtĂ« ende luftohej, por ne mĂ« nuk shkuam. NĂ« Milano vjeshta ishte e ftohtĂ« dhe errej shumĂ« herĂ«t. Pastaj ndizeshin dritat elektrike dhe ishte e kĂ«ndshme tĂ« ecje pĂ«rgjatĂ« rrugĂ«ve qĂ« shihnin dritaret. JashtĂ« dyqaÂneve varej gjahu ku bora pudroste gĂ«zofin e dhelprave dhe era ua frynte bishtin. Dreri i shtangur varej rĂ«ndshĂ«m dhe bosh, zogjtĂ« e vegjĂ«l fluturonin nga era dhe era ua rrotullonte pendĂ«t. Ishte vjeshtĂ« e ftohtĂ« dhe era zbriste nga malet.
Ădo pasdite tĂ« gjithĂ« shkonim nĂ« spital dhe ekzistonin disa mĂ«nyra tĂ« ecjes nĂ«pĂ«r qytet pĂ«rmes muzgut pĂ«r nĂ« spital. Dy nga rrugĂ«t shtriheshin buzĂ« kanaleve, por ishin mĂ« tĂ« gjata. MegjithatĂ«, gjithmonĂ« kalonit urĂ«n nĂ«pĂ«r kanal pĂ«r tĂ« hyrĂ« nĂ« spital. Ishin tri ura. NĂ« njĂ«rĂ«n prej tyre njĂ« grua shiste gĂ«shtenja tĂ« pjekura. NgroÂheshe nĂ«se qĂ«ndroje pĂ«rballĂ« zjarrit me qymyr dhe pastaj gĂ«shtenjat tâi ngrohnin xhepat. Spitali qe shumĂ« i vjetĂ«r, por shumĂ« i bukur dhe ju hynit nga porta dhe ecnit nĂ«pĂ«r oborr dhe dilnit pĂ«rmes portĂ«s nĂ« anĂ«n tjetĂ«r. Zakonisht funeÂralet fillonin nĂ« oborr. PĂ«rtej spiÂtalit tĂ« vjetĂ«r shiheshin paviÂjonet e reja me tulla dhe aty takoheshim çdo pasdite, tĂ« gjithĂ« ishim shumĂ« njerĂ«ÂzorĂ« dhe tĂ« interesuar pĂ«r çështjen qĂ« diskuÂtohej dhe uleshim nĂ« makinat qĂ« do tĂ« bĂ«nin kaq shumĂ« ndryÂshime / ERNEST HEMINGWAY, NĂ« njĂ« vend tjetĂ«r (1927)
NĂSE KENI kohĂ« dhe durim, merrni ca lapsa me ngjyra dhe rrethoni fjalĂ«t qĂ« shfaqen mĂ« shumĂ« se njĂ« herĂ« nĂ« paragrafin e parĂ« tĂ« storjes sĂ« Hemingwayit, njĂ« ngjyrĂ« pĂ«r secilĂ«n fjalĂ« dhe pastaj bashkojini. Do tĂ« zbuloni njĂ« model kompleks zinxhiÂrĂ«sh verbalĂ« qĂ« lidhin dy lloje tĂ« fjalĂ«ve: ato me kuptim refeÂrencial, vjeshtĂ«, ftohtĂ«, errĂ«t, era, fryn, qĂ« mund tâi quajmĂ« fjalĂ« leksikore, ndĂ«rsa nyjat, parafjalĂ« dhe lidhĂ«za si, tĂ«, i/e, nĂ«, dhe, mund tâi quajmĂ« fjalĂ« gramatikore.
ĂshtĂ« thuajse e pamundur qĂ« gjuhĂ«n angleze ta shkruÂajmĂ« pa pĂ«rsĂ«ritjen e fjalĂ«ve gramatikore, ndaj normaÂlisht nuk e vĂ«mĂ« re, por nuk mund tĂ« mos e vĂ«rejmĂ« numrin e jashtĂ«zakonshĂ«m tĂ« âdheâ-ve nĂ« kĂ«tĂ« paragraf tĂ« shkurtĂ«r. Kjo Ă«shtĂ« simptomĂ« e sintaksĂ«s pĂ«rsĂ«ritĂ«se, qĂ« lidh fjalitĂ« dĂ«ftore pa nĂ«nrenditje. PĂ«rsĂ«ritja e fjalĂ«ve leksikore shpĂ«rndahet nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pabaÂrabartĂ«, duke i grumbulluar fjalĂ«t nĂ« fillim dhe nĂ« fund tĂ« paragrafit.
PĂ«rsĂ«ritja leksikore dhe gramatikore nĂ« kĂ«tĂ« shkallĂ« mbase, me tĂ« drejtĂ«, do tĂ« notohej dobĂ«t nĂ« njĂ« âharÂtimâ shkollor. Modeli tradicional i prozĂ«s sĂ« mirĂ« letÂrare kĂ«rkon âvariacion elegantâ: nĂ«se diçkaje i referoÂhemi mĂ« shumĂ« se njĂ« herĂ«, duhet tĂ« pĂ«rpiqemi tĂ« gjejmĂ« mĂ«nyra alternative ta pĂ«rshkruajmĂ« atĂ«; edhe sintaksa duhet tĂ« jetĂ« e shumĂ«llojshme. (Fragmenti i Henry Jamesi i shqyrtuar nĂ« Kapitullin 6 Ă«shtĂ« mjaft i pasur me shembuj tĂ« kĂ«tyre dy llojeve tĂ« variacioneve.)
MegjithatĂ«, Hemingwayi refuzoi retorikĂ«n tradicioÂnale pĂ«r arsye pjesĂ«risht letrare dhe pjesĂ«risht filozoÂfike. Ai mendonte se âshkrimi finâ falsifikon pĂ«rÂvojĂ«n dhe u pĂ«rpoq tĂ« âshkruajĂ« çfarĂ« vĂ«rtet ndodh nĂ« veprim dhe çfarĂ« ishin gjĂ«rat reale qĂ« proÂdhonin emocionin e pĂ«rjetuarâ duke pĂ«rdorur njĂ« gjuhĂ« tĂ« thjeshtĂ«, dĂ«noÂtative, tĂ« zhveshur nga dekorimi stilistik.
Kjo duket e lehtĂ«, por sigurisht nuk Ă«shtĂ«. FjalĂ«t janĂ« tĂ« thjeshta, por renditja e tyre nuk Ă«shtĂ«. EkzistojnĂ« mĂ«nyra tĂ« ndryshme, tĂ« mundshme, tĂ« renditen fjalĂ«t e fjalisĂ« sĂ« parĂ«, por fjalia e zgjedhur nga Hemingwayi e ndan frazĂ«n âshkoj nĂ« luftĂ«â nĂ« dysh, qĂ« nĂ«nkupton njĂ« tension ende tĂ« pashpjeguar nĂ« persoÂnalitetin e narraÂtorit, njĂ« pĂ«rzierje lehtĂ«simi dhe ironie. Siç mĂ«sojmĂ« shpejt, ai dhe shokĂ«t e tij janĂ« ushtarĂ« tĂ« plagosur gjatĂ« luftĂ«s nĂ« anĂ«n e italianĂ«ve, nĂ« LuftĂ«n e ParĂ« BotĂ«rore, dhe tani duke u rikuperuar ata janĂ« tĂ« vetĂ«dijshĂ«m se lufta, qĂ« pĂ«r pak nuk i mbyti, ua ka bĂ«rĂ« jetĂ«n tĂ« pajetuÂeshme. Kjo Ă«shtĂ« storje mbi traumĂ«n dhe se si burrat e pĂ«rballojnĂ« ose nuk arrijnĂ« ta pĂ«rballojnĂ« atĂ«. Fjala e pashprehur qĂ« Ă«shtĂ« çelĂ«s pĂ«r tĂ« gjitha fjalĂ«t e pĂ«rsĂ«Âritura nĂ« tekst Ă«shtĂ« âvdekjaâ.
Fjala amerikane pĂ«r vjeshtĂ«n, fall (pĂ«rkthim i fjalĂ«ÂpĂ«rfjalshĂ«m â rĂ«nie), mbart nĂ« vetvete kuptimin e vdekÂjes sĂ« bimĂ«sisĂ« dhe i bĂ«n jehonĂ« frazĂ«s konvencionale pĂ«r ata qĂ« vdesin nĂ« betejĂ«, âtĂ« rĂ«nĂ«tâ. PranĂ«vĂ«nia e saj me fjalĂ«n ftohtĂ« dhe errĂ«sirĂ« nĂ« fjalinĂ« e dytĂ« veçse i forcon kĂ«to asocime. Dyqanet e ndritshme ofrojnĂ« njĂ« lloj shpĂ«rqendrimi (efekti shtohet nga fakti se nuk ka pĂ«rÂsĂ«ritje leksikore nĂ« kĂ«tĂ« fjali), por vĂ«mendja e narraÂtorit shpejt pĂ«rqendrohet te gjahu i varur jashtĂ« dyqaÂneve, emblema tĂ« mĂ«tejshme tĂ« vdekjes. PĂ«rÂshkrimi i borĂ«s qĂ« pudros gĂ«zofin e tyre dhe i erĂ«s qĂ« shpupurit pendĂ«t e zogjve, Ă«shtĂ« literal dhe i saktĂ«, por forcon asocimin e rĂ«nies (vjeshtĂ«s), tĂ« ftohtit, errĂ«sirĂ«s, erĂ«s, frymĂ«s, me vdekjen. Tri fjalĂ«t e pĂ«rsĂ«ritura bashkohen pĂ«r tĂ« parĂ«n herĂ« nĂ« fjalinĂ« e fundit qĂ« bartin njĂ« efekt poetik pĂ«rÂmbyllĂ«s: âIshte vjeshtĂ« (rĂ«nie) e ftohtĂ« dhe era zbriÂste nga maletâ. Malet janĂ« atje ku po zhvillohej lufta. Era, qĂ« zakonisht simbolizon jetĂ«n dhe shpirtin nĂ« shkrimet fetare dhe romantike, kĂ«tu asocon pajetĂ«sinĂ«. NĂ« kĂ«to tregimet e hershme tĂ« HeminÂgwayit Zoti Ă«shtĂ« i vdekur. Nga trauma e luftĂ«s, heroi ka mĂ«suar tĂ« mos i zĂ« besĂ« metafizikĂ«s as retorikĂ«s. Ai u beson vetĂ«m ndjesive dhe pĂ«rvojĂ«n e kupton nĂ« terma polarizues: ftohtĂ«/ngrohtĂ«, dritĂ«/errĂ«sirĂ«, jetĂ«/vdekje.
Ritmet inkantative dhe pĂ«rsĂ«ritjet vazhdojnĂ« edhe nĂ« paraÂgrafin e dytĂ«. Do tĂ« qe e lehtĂ« tĂ« gjendej njĂ« alterÂnativĂ« elegante pĂ«r fjalĂ«n âspitalâ ose thjesht tĂ« pĂ«rdorej pĂ«remri âaiâ herĂ« pas here, por spitali Ă«shtĂ« qendra e jetĂ«s sĂ« ushtarĂ«ve, vendi i tyre i pĂ«rditshĂ«m i pelegriÂnazhit, magazina e shpresave dhe e frikĂ«s sĂ« tyre, prandaj pĂ«rsĂ«ritja e fjalĂ«s Ă«shtĂ« ekspresive. Ekziston mundĂ«sia tĂ« ndryshohet rruga pĂ«r nĂ« spital, por fundi Ă«shtĂ« gjithmonĂ« i njĂ«jtĂ«. Edhe zgjedhja pĂ«r kalimin e urave Ă«shtĂ« e mundur, por gjithmonĂ« duhet tĂ« kalohet kanali (mbase, njĂ« sugjestion i largĂ«t i lumit Styx tĂ« botĂ«s nĂ«ntokĂ«sore). Narratori e preferon urĂ«n ku mund tĂ« blejĂ« gĂ«shtenja tĂ« pjekura qĂ« ngrohin xhepin si shpresĂ« pĂ«r jetĂ«, veçse Hemingwayi nuk e pĂ«rdor kĂ«tĂ« krahaÂsim, ai thjesht e lĂ« tĂ« nĂ«nkuptohet, ashtu si nĂ« paragrafin e parĂ«, ai arrin ta pĂ«rshkruajĂ« stinĂ«n po aq fuqishĂ«m emocioÂnalisht sa çdo shembull i mashtrimit patetik (shih kapitullin e mĂ«hershĂ«m) pa pĂ«rdorur metafora. Linja midis thjeshtĂ«sisĂ« sĂ« ngarkuar dhe monotonisĂ« sĂ« shtiÂrur Ă«shtĂ« e imtĂ« dhe Hemingwayi jo gjithmonĂ« qĂ«ndron nĂ« anĂ«n e duhur, por nĂ« veprat e tij tĂ« hershme ai krijoi njĂ« stil krejtĂ«sisht origjinal pĂ«r kohĂ«n.
ĂshtĂ« e panevojshme tĂ« thuhet se pĂ«rsĂ«ritja nuk lidhet domosÂdoshmĂ«risht me paraqitjet e mjera pozitiviste, antimetafizike tĂ« jetĂ«s, siç i gjejmĂ« te Hemingwayi. Ajo gjithashtu Ă«shtĂ« tipar karakteristik i shkrimit fetar e mistik dhe pĂ«rdoret nga romanÂcierĂ«t, vepra e tĂ« cilĂ«ve i takon atij drejtimi â pĂ«r shembull vepra e D. H. Lawrenceit. Gjuha e kapitullit hyrĂ«s nĂ« veprĂ«n Ylberi qĂ« evokon mĂ«nyrĂ«n e humbur tĂ« jetĂ«s agrare, i bĂ«n jehonĂ« pĂ«rÂsĂ«ritjes verbale dhe paralelizmit sintaksor tĂ« DhiatĂ«s sĂ« VjetĂ«r:
Misri i ri, i butĂ«, tundej dhe shkĂ«lqimi i tij rrĂ«shqiste nĂ« gjymtyrĂ«t e burrave qĂ« e shihÂnin. Ata kapĂ«n sisĂ«t e lopĂ«ve, lopĂ«t jepnin qumĂ«sht dhe pulsonin nĂ« duart e burrave, pulsi i gjakut tĂ« gjinjve tĂ« lopĂ«ve rrihte nĂ« pulsin e duarve tĂ« burrave.
PĂ«rsĂ«ritja Ă«shtĂ«, gjithashtu, mjet i pĂ«lqyer i oratorĂ«ve dhe preÂdikuesve, role qĂ« Charles Dickensi shpesh i pĂ«rfshinte nĂ« perÂsonazhet autoriale. PĂ«r shembull, ky Ă«shtĂ« fundi i kapitullit qĂ« pĂ«rshkruan vdekjen e JosĂ«, pastruesit tĂ« varfĂ«r tĂ« rrugĂ«ve te ShtĂ«pia e zymtĂ«:
TĂ« vdekur, MadhĂ«ria juaj. TĂ« vdekur, zotĂ«Ârinj dhe xhentĂ«lmenĂ«. TĂ« vdekur, klerikĂ« tĂ« drejtĂ« dhe klerikĂ« tĂ« padrejtĂ« tĂ« çdo urdhri. TĂ« vdekur, burra dhe gra, tĂ« lindur me dhembshuri hyjnore nĂ« zemrat tuaja. Dhe duke vdekur kĂ«shtu rreth nesh pĂ«r çdo ditĂ«.
Dhe sigurisht përsëritja mund të jetë edhe qesharake, si në këtë fragment nga Paratë e Martin Amisit:
ĂshtĂ« mjaft intriguese, mĂ«nyra e vetme qĂ« faktikisht e bĂ«n SelinĂ«n tĂ« dĂ«shirojĂ« tĂ« shkojĂ« nĂ« shtrat me mua duke mos dashur qĂ« unĂ« tĂ« shkoj nĂ« shtrat me tĂ«. Kjo kurrĂ« nuk dĂ«shton. NĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« kjo e disponon. ProbÂlemi Ă«shtĂ« se kur unĂ« nuk dĂ«shiroj tĂ« shkoj nĂ« shtrat me tĂ« (dhe kjo ndodh), unĂ« thjesht nuk dĂ«shiroj tĂ« shkoj nĂ« shtrat me tĂ«. E kur ndodh kjo? Kur nuk dĂ«shiroj tĂ« shkoj nĂ« shtrat me tĂ«? Kur ajo dĂ«shiron tĂ« shkojĂ« nĂ« shtrat me mua. MĂ« pĂ«lqen tĂ« shkoj nĂ« shtrat me tĂ« kur shkuarja nĂ« shtrat me mua Ă«shtĂ« gjĂ«ja e fundit qĂ« ajo dĂ«shiron. Ajo pothuajse gjithmonĂ« shkon nĂ« shtrat me mua nĂ«se unĂ« i bĂ«rtas ose e kĂ«rcĂ«noj ose i jap para mjaftueÂshĂ«m.
Nuk ka nevojĂ« tĂ« theksohet se frustrimet dhe konÂtradiktat e marrĂ«dhĂ«nies seksuale tĂ« narratorit me SelinĂ«n bĂ«hen edhe mĂ« komike dhe ironike me pĂ«rÂsĂ«ritjen e frazĂ«s âshkoj nĂ« shtratâ pĂ«r tĂ« cilĂ«n ka njĂ« mori alternativash. (NĂ«se dyshoni, provoni ta rishkruÂani kĂ«tĂ« fragment duke pĂ«rdorur variacione mĂ« eleÂgante.) Fjalia e fundit ilustron gjithashtu njĂ« lloj tjetĂ«r tĂ« rĂ«ndĂ«ÂsishĂ«m tĂ« pĂ«rsĂ«ritjes: pĂ«rsĂ«ritjen e fjalĂ«s kyçe tematike tĂ« tĂ« gjithĂ« romanit â nĂ« kĂ«tĂ« rast fjala, âparatĂ«â. âParatĂ«â dhe jo tĂ« âshkuarit nĂ« shtratâ zĂ« hapĂ«sirĂ«n thelbĂ«sore tĂ« fjalĂ«s sĂ« fundit nĂ« paraÂgrafin qĂ« e citova. KĂ«shtu, njĂ« lloj i pĂ«rsĂ«ritjes qĂ« i pĂ«rket nivelit makro tĂ« tekstit, funksionon si variacion nĂ« nivelin mikro. /Revista âAkademiaâ/
Poezi nga: Manoel de Barros PĂ«rktheu: Maksim Rakipaj
Koha shkon vetëm përpara. Ne lindemi, rritemi, plakemi dhe vdesim. Për të mos vdekur, ja shkenca e poezisë: Lidhe kohën pas një shtylle! Dhe shto pastaj: ditën që jeta do të ma shpifë boll të zgjidh kohën nga shtylla!
Nga: Jordana Timerman / The Guardian (titulli: Reward countries that toe the line, punish those that donât: thatâs how Trump is exerting control in Latin America) PĂ«rkthimi: Telegrafi.com
PĂ«r njĂ« brez tĂ« tĂ«rĂ«, Amerika Latine ka qenĂ« vend me stabilitet tĂ« paqĂ«ndrueshĂ«m. E karakterizuar nĂ« aspektin sipĂ«rfaqĂ«sore prej protestave, lĂ«kundjeve politike dhe skandaleve spektakolare, pjesa mĂ« e madhe e rajonit, qĂ« prej demokratizimit nĂ« vitet 1980-â90, ka mbetur kryesisht demokratike dhe pa luftĂ«ra mes shtetesh. Edhe pse e plagosur nga dhuna e grupeve tĂ« armatosura dhe organizatave kriminale gjithnjĂ« e mĂ« tĂ« fuqishme, ajo, nĂ« pĂ«rgjithĂ«si, e ka justifikuar nofkĂ«n qĂ« ia ka vĂ«nĂ« vetes si âzonĂ« paqejeâ.
Kjo është arsyeja pse ky vit është ndier aq tronditës. Gjatë gjithë vitit 2025, vitit të parë të mandatit të dytë të Donald Trumpit, analistët kanë analizuar në mënyrë obsesive mundësinë e ndërhyrjeve ushtarake amerikane në një hemisferë që dikur përkufizohej nga mbrojtja e bashkuar e sovranitetit kombëtar. Por, fiksimi për të kuptuar nëse presioni në rritje i Uashingtonit ndaj Nicolås Maduros paralajmëron një pushtim fizik të Venezuelës, ka larguar vëmendjen nga historia e vërtetë: ndryshimi më i madh drejt ndërhyrjes së drejtpërdrejtë tashmë ka ndodhur - dhe është përballur me shumë pak rezistencë. Më shumë se 100 persona janë vrarë në sulmet detare amerikane të cilat ekspertët i përshkruajnë si ekzekutime jashtëgjyqësore, dhe kundërshtimet më të forta nuk kanë ardhur nga presidentët e Amerikës Latine apo nga organizatat rajonale, por nga Kongresi amerikan.
Uashingtonit nuk i nevojitet pushtimi pĂ«r tĂ« pĂ«rmbysur rendin e hemisferĂ«s; Trumpi tashmĂ« Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« qendra e re e gravitetit. Ai e ka riformĂ«suar fuqinĂ« amerikane me njĂ« rikthim perandorak qĂ« nuk shqetĂ«sohet mĂ« pĂ«r narrativĂ«n e âsĂ« mirĂ«s mĂ« tĂ« madheâ tĂ« cilĂ«n Uashingtoni dikur e pĂ«rdorte pĂ«r tĂ« justifikuar veprimet e veta. E ashtuquajtura doktrinĂ« Donroe vepron haptazi si njĂ« regjim disiplinor - transaksional, ndĂ«shkues, i thjeshtĂ« - qĂ« Ă«shtĂ« nĂ« pĂ«rputhje tĂ« pĂ«rkryer me lĂ«vizjet politike tĂ« hemisferĂ«s.
Ndikimi i Trumpit tani është aq dominues, saqë vetë zgjedhjet fitohen ose humbasin prej tij - apo më saktë, nga kandidatët që ai zgjedh. Në garën presidenciale të Hondurasit, mbështetja e tij për Nasry Asfuran dhe kërcënimet për të ndërprerë ndihmën nëse votuesit zgjedhin ndryshe, u bënë qendrore për fushatën, duke i bërë jehonë ndërhyrjes së tij në zgjedhjet parlamentare të Argjentinës në tetor. Veprimet të cilat dikur do të kishin shkaktuar zhurmë, tani kalojnë si gjëra të zakonshme - përveç te një rreth i ngushtë ekspertësh të indinjuar.
Ky peizazh mbahet bashkë nga një metodë qeverisjeje që ndërthur paqëndrueshmërinë, përjashtimin dhe shpërblimin. Qasja e Trumpit është më fleksibile dhe më e llogaritur sesa sugjeron retorika e tij. Njëzetë e tetë sulmet vdekjeprurëse detare bashkëjetojnë me lëshime të papritura, si heqja e tarifave ndaj Brazilit pasi ai dështoi të ndikonte te gjykatat që trajtonin çështjet e Jair Bolsonaros. Mospërputhja është strategjia: ajo çan koordinimin, krijon varësi dhe i detyron qeveritë drejt vendimmarrjeve reaktive.
NjĂ« nga mjetet mĂ« tĂ« fuqishme tĂ« administratĂ«s ka qenĂ« zgjerimi i pĂ«rjashtimeve - zonave ku rregullat e zakonshme nuk vlejnĂ« mĂ«. MigrantĂ«t ishin kategoria e parĂ«, tĂ« zhveshur nga mbrojtjet ligjore. Pastaj erdhĂ«n tĂ« deportuarit tĂ« dĂ«rguar nĂ« vende tĂ« treta pĂ«rmes marrĂ«veshjeve tĂ« improvizuara; tĂ« dyshuarit pĂ«r trafik droge tĂ« vrarĂ« nĂ« operacione jashtĂ« kufijve; dhe, tani Venezuela, ku sulmet e paligjshme detare kanĂ« pĂ«r shĂ«njestĂ«r njĂ« regjim tĂ« izoluar nĂ« aspektin ndĂ«rkombĂ«tar. Me shumĂ« pak tĂ« gatshĂ«m pĂ«r tĂ« mbrojtur Maduron, reagimi i zbehtĂ« ndaj dhjetĂ«ra vdekjeve ka ripĂ«rcaktuar nĂ« heshtje kufijtĂ« e normave tĂ« cilat Uashingtoni mund tâi shkelĂ« pa pasoja. Ădo pĂ«rjashtim gdhend njĂ« normalitet tĂ« ri.
NĂ«n Trumpin, rajoni Ă«shtĂ« ndarĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« theksuar: aleatĂ« tĂ« bindur dhe armiq ideologjikĂ«. LiderĂ«t si Nayib Bukele i El Salvadorit, Javier Milei i ArgjentinĂ«s dhe Daniel Noboa i Ekuadorit janĂ« rreshtuar ngushtĂ«sisht me Uashingtonin dhe janĂ« shpĂ«rblyer me financime, bashkĂ«punim nĂ« siguri dhe favor diplomatik. Paraguai dhe Bolivia po pĂ«rpiqen tâi ndjekin me shpejtĂ«si. Vendet e Karaibeve dhe AmerikĂ«s Qendrore kanĂ« lejuar zbatimin e kontrolleve tĂ« migracionit, vendosjen e bazave ushtarake apo koncesione nĂ« siguri, vetĂ«m pĂ«r tĂ« qĂ«ndruar nĂ« favorin e Uashingtonit.
Në këtë kontekst, rezistenca më efektive ndaj politikave të Trumpit ka qenë kombëtare dhe diplomatike, jo rajonale. Në fakt, të vetmet vende që kanë arritur një kundërshtim pjesërisht të suksesshëm janë Brazili dhe Meksika. Udhëheqësit e tyre, Luiz Inåcio Lula da Silva dhe Claudia Sheinbaum - kundërshtarë ideologjikë të Trumpit - praktikojnë një formë të rezistencës pragmatike: pa përplasje të hapura, por as rreshtim.
Pas muajve tĂ« tĂ«rĂ« me pĂ«rpjekje tĂ« dĂ«shtuara pĂ«r tĂ« ndikuar nĂ« sistemin gjyqĂ«sor tĂ« Brazilit pĂ«r tĂ« liruar Bolsonaron, Trumpi u detyrua tĂ« ulej nĂ« negociata me Lulan dhe hoqi dorĂ« nga tarifat dhe sanksionet ndaj njĂ« gjykatĂ«si tĂ« GjykatĂ«s Supreme. Sheinbaumi ka kultivuar rolin e âpĂ«shpĂ«ritĂ«ses sĂ« Trumpitâ: ajo kombinon bashkĂ«punimin nĂ« çështjet e migracionit dhe tregtisĂ«, me gjeste simbolike pĂ«r politikat ndaj drogĂ«s dhe njĂ« refuzim tĂ« fortĂ« diskursiv ndaj çdo ndĂ«rhyrjeje nĂ« sovranitetin meksikan - tĂ« gjitha kĂ«to duke shmangur sulmet personale qĂ« do tĂ« mbyllnin kanalet diplomatike. KĂ«to strategji funksionale janĂ« nĂ« kontrast tĂ« thellĂ« me ballafaqimin steril tĂ« ndjekur nga Gustavo Petro i KolumbisĂ«.
Petro ilustron dinamikĂ«n e kundĂ«rt. Duke u pĂ«rballur drejtpĂ«rdrejt me Trumpin, ai e ekspozoi qeverinĂ« e tij ndaj masave ndĂ«shkuese, pa ndryshuar sjelljen e Uashingtonit - njĂ« bast i rrezikshĂ«m pĂ«r tĂ« forcuar mbĂ«shtetjen e brendshme, por qĂ« nxjerr nĂ« pah njĂ« aksiomĂ« tĂ« re rajonale: rezistenca e zhurmshme pa mbĂ«shtetje kolektive, tani Ă«shtĂ« njĂ« strategji e humbur. Trumpi madje e ka veçuar KolumbinĂ« si njĂ« front tĂ« mundshĂ«m tĂ« ri nĂ« luftĂ«n e tij kundĂ«r ânarkoterrorizmitâ - njĂ« etiketĂ« e lakueshme dhe disiplinuese qĂ« mund tĂ« pĂ«rdoret pĂ«r tĂ« justifikuar ndĂ«rhyrjen ushtarake tĂ« ShBA-sĂ« nĂ« territore tĂ« tjera tĂ« rajonit.
NdĂ«rkohĂ«, janĂ« dobĂ«suar institucionet qĂ« dikur mbĂ«shtesnin diplomacinĂ« rajonale. JanĂ« shembur vazhdimisht pĂ«rpjekjet pĂ«r tĂ« negociuar njĂ« tranzicion nĂ« VenezuelĂ« - sĂ« fundmi pas zgjedhjeve tĂ« vitit 2024, megjithĂ«se Sheinbaumi dhe Lula sĂ« fundmi janĂ« ofruar tĂ« ndĂ«rmjetĂ«sojnĂ«. Samiti i Komunitetit tĂ« Shteteve tĂ« AmerikĂ«s Latine dhe Karaibeve (CELAC) me BE-nĂ«, nĂ« nĂ«ntor, shmangu tĂ« dĂ«nonte sulmet amerikane. Samiti i Amerikave, i planifikuar pĂ«r kĂ«tĂ« muaj, u anulua krejtĂ«sisht. Thirrja e javĂ«s sĂ« kaluar e Sheinbaumit pĂ«r veprim nga OKB-ja, dukej si njĂ« formalitet - gjĂ«ja e duhur pĂ«r tâu thĂ«nĂ« nĂ« njĂ« moment tensioni, por me pak gjasa pĂ«r ndikim praktik. NĂ«se ka ndonjĂ« gjĂ«, kjo theksoi se sa tĂ« dobĂ«ta janĂ« bĂ«rĂ« organet shumĂ«palĂ«she nĂ« klimĂ«n e tanishme diplomatike.
E majta, dikur një kundërpeshë morale ndaj fuqisë amerikane në hemisferë, ka humbur busullën. Vala rozë dikur ofronte një gjuhë të përbashkët që bashkonte nacionalizmin, përfshirjen sociale dhe anti-imperializmin në një projekt koherent politik. Sot ai fjalor është i copëtuar; energjia politike që e mbante atë gjallë është shuar si në nivel kombëtar, ashtu edhe rajonal. Politika e jashtme trumpiste ka të njëjtin ton me mesazhin fitues të së djathtës ekstreme në politikën kombëtare të rajonit. Ajo ushqehet nga zhgënjimi me korrupsionin, pasigurinë dhe ngërçin institucional, duke ofruar një repertor - rend, autoritet, veprim - që për shumë shtresa të shoqërisë tingëllon më i besueshëm se thirrjet për përfshirje apo solidaritet.
Kontrasti me 20 vjet mĂ« parĂ« Ă«shtĂ« i madh. NĂ« vitin 2005, qeveritĂ« e valĂ«s rozĂ«, tĂ« forta nĂ« aspektin elektoral dhe ideologjikisht tĂ« sigurta, u mblodhĂ«n nĂ« Mar del Plata tĂ« ArgjentinĂ«s pĂ«r tĂ« rrĂ«zuar MarrĂ«veshjen pĂ«r TregtinĂ« e LirĂ« tĂ« Amerikave tĂ« George W. Bushit. Anti-imperializmi dikur pĂ«rbĂ«nte gramatikĂ«n e pĂ«rbashkĂ«t politike tĂ« sĂ« majtĂ«s latino-amerikane. Ai konsensus Ă«shtĂ« zhdukur. NĂ« njĂ« sondazh tĂ« fundit nga Bloomberg/Atlas, 53 pĂ«rqind e tĂ« anketuarve nĂ« AmerikĂ«n Latine thanĂ« se do tĂ« mbĂ«shtesnin ndĂ«rhyrjen ushtarake tĂ« ShBA-sĂ« pĂ«r tĂ« rrĂ«zuar Maduron. ĂshtĂ« vetĂ«m njĂ« pikĂ« e vetme e tĂ« dhĂ«nave, por mbĂ«rthen njĂ« transformim mĂ« tĂ« gjerĂ«: rajoni nuk beson mĂ« nĂ« narrativĂ«n kolektive qĂ« dikur frenonte Uashingtonin.
Qëndrimi i ripërtërirë perandorak i Trumpit po rezulton i suksesshëm jo vetëm për shkak të forcës imponuese të ShBA-së, por sepse e majta e Amerikës Latine nuk të bind më. Ndikimi i tij buron po aq nga rraskapitja ideologjike e së majtës sa edhe nga fuqia e Uashingtonit. Politikat e rajonit janë zhvendosur në mënyrat që shkojnë përkrah avancimit të Trumpit dhe që ia hapin rrugën atij - dhe ai është treguar i shpejtë për ta konsoliduar atë terren të ri. /Telegrafi/
Në Kosovë, pjesëmarrja e grave në politikë shpesh paraqitet si një histori suksesi. Kuota gjinore prej 30 përqind, rritja e numrit të grave në Kuvend dhe prania e tyre në asamble komunale përmenden rregullisht si dëshmi e përparimit demokratik. Në legjislaturën e kaluar, gratë përbënin mbi një të tretën e deputetëve në Kuvend, një shifër që në letër e pozicionon Kosovën më mirë se shumë vende të rajonit. Megjithatë, përtej statistikave dhe deklaratave zyrtare, realiteti politik mbetet shumë më kompleks, sidomos kur kjo pjesëmarrje shihet nga perspektiva e rinisë dhe e grupeve të tjera të margjinalizuara.
Nga përvoja jonë shumëvjeçare në Youth Initiative for Human Rights - Kosovë (YIHR KS), është e qartë se përfaqësimi politik i grave nuk përkthehet automatikisht në një politikë që flet për të rinjtë dhe me të rinjtë. Të rejat dhe të rinjtë në Kosovë vazhdojnë ta perceptojnë politikën si një hapësirë të mbyllur, hierarkike dhe shpesh armiqësore ndaj mendimit kritik. Kjo ndjenjë distance është veçanërisht e theksuar te të rinjtë nga komunitetet joshumicë, te të rinjtë LGBTIQ+, te personat me aftësi të kufizuara dhe tek ata që jetojnë në varfëri apo zona të margjinalizuara. Për shumë të rinj, përfaqësimi i grave në institucione nuk shihet domosdoshmërisht si përfaqësim i interesave të tyre, veçanërisht kur politikat vazhdojnë të prodhohen pa një qasje gjithëpërfshirëse.
Në diskutimet që zhvillojmë me të rinj në qytete dhe zona rurale, shpesh lind një pyetje e heshtur: a janë gratë në politikë vërtet aleate të rinisë, apo thjesht pjesë e të njëjtit sistem që e riprodhon përjashtimin? Kjo dilemë nuk është akuzë, por reflektim kritik mbi mënyrën se si funksionon kultura jonë politike dhe mbi kufijtë e një përfaqësimi që mbetet kryesisht formal.
Asambleistet e reja, veçanërisht ato që vijnë nga grupe të margjinalizuara, përballen me sfida të shumëfishta. Gratë e reja në politikë hyjnë në institucione që historikisht janë ndërtuar mbi norma patriarkale, ku autoriteti lidhet me moshën, gjininë, përkatësinë partiake dhe me përkatësinë etnike. Për gratë LBTIQ+, gratë me aftësi të kufizuara apo gratë nga komunitetet rom, ashkali dhe egjiptian, këto barriera shumëfishohen. Ato përballen jo vetëm me seksizëm, por edhe me homofobi dhe diskriminim institucional.
NĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ«, mbi kĂ«to gra vendoset njĂ« barrĂ« e padrejtĂ« pĂ«rfaqĂ«simi: pritshmĂ«ria qĂ« tĂ« flasin pĂ«r âtĂ« gjitha gratĂ«â, pĂ«r rininĂ« dhe pĂ«r komunitetet e tyre, pa pasur realisht fuqinĂ« vendimmarrĂ«se apo mbĂ«shtetjen e nevojshme politike. Kjo situatĂ« krijon njĂ« paradoks tĂ« rrezikshĂ«m: gratĂ« nĂ« politikĂ« pĂ«rdoren si simbol progresi, ndĂ«rsa hapĂ«sira e tyre reale pĂ«r veprim mbetet e kufizuar. Si pasojĂ«, rinia shpesh nuk e pĂ«rjeton kĂ«tĂ« pĂ«rfaqĂ«sim si burim shprese, por si pjesĂ« tĂ« njĂ« sistemi qĂ« vazhdon tĂ« mos jetĂ« gjithĂ«pĂ«rfshirĂ«s.
NjĂ« tjetĂ«r problematikĂ« e theksuar Ă«shtĂ« pĂ«rfshirja e ulĂ«t e grave, sidomos grave nga grupet e margjinalizuara, nĂ« hartimin dhe zbatimin e politikave qĂ« synojnĂ« drejtpĂ«rdrejt rininĂ«. Politikat rinore vazhdojnĂ« tĂ« trajtohen si çështje dytĂ«sore, tĂ« ndara nga debatet mbi barazinĂ« gjinore, drejtĂ«sinĂ« sociale dhe tĂ« drejtat e njeriut. Kjo ndarje e rreme mes âpolitikave tĂ« graveâ, âpolitikave rinoreâ dhe âpolitikave pĂ«r komunitetetâ e dobĂ«son secilĂ«n prej tyre dhe humb mundĂ«sinĂ« pĂ«r ndĂ«rtimin e aleancave tĂ« qĂ«ndrueshme.
Pikërisht këtu bëhet e domosdoshme qasja ndërthurëse. Pa një analizë që merr parasysh mënyrën se si diskriminimet ndërthuren - gjinia me moshën, orientimin seksual, aftësinë e kufizuar, përkatësinë etnike apo statusin socio-ekonomik - politikat rrezikojnë të adresojnë vetëm një pjesë të realitetit. Një politikë që fuqizon vetëm disa gra, por lë pas gratë e reja, gratë LBTIQ+, gratë me aftësi të kufizuara apo gratë nga komunitetet joshumicë, nuk është politikë gjithëpërfshirëse.
Nga këndvështrimi i YIHR KS, fuqizimi i grave në politikë nuk mund dhe nuk duhet të ndodhë i shkëputur nga fuqizimi i rinisë dhe i grupeve të tjera të margjinalizuara. Një demokraci funksionale kërkon pjesëmarrje reale, jo vetëm përfaqësim numerik. Kjo nënkupton krijimin e mekanizmave ku të rinjtë dhe të rejat nga të gjitha komunitetet janë bashkëkrijues të politikave dhe ku gratë në politikë veprojnë si partnere të këtij procesi transformues.
Gratë në politikë kanë potencial të jashtëzakonshëm për të ndërtuar ura mes institucioneve dhe rinisë, për të sjellë në qendër çështje si arsimi cilësor, punësimi i denjë, shëndeti mendor, drejtësia sociale dhe barazia. Por, ky potencial realizohet vetëm nëse ekziston vullneti për të sfiduar status quo-në dhe për të ndërtuar një kulturë politike të bazuar në solidaritet ndërbrezor dhe ndërkomunitar.
Nëse duam një Kosovë ku rinia nuk largohet nga politika, por e transformon atë, duhet të shkojmë përtej kuotave dhe narrativave sipërfaqësore. Fuqizimi i grave është thelbësor për këtë transformim, por vetëm nëse shoqërohet me një angazhim të sinqertë për drejtësi sociale dhe përfshirje reale të të gjithë atyre që tradicionalisht janë lënë në margjina.
Një politikë që nuk u flet të rinjve dhe që nuk i përfshin të gjithë të rinjtë është një politikë pa të ardhme. Sfida jonë e përbashkët është ta shndërrojmë përfaqësimin formal në një aleancë të vërtetë, për një kulturë politike më të drejtë, më gjithëpërfshirëse dhe më demokratike për të gjithë.
(Ky shkrim Ă«shtĂ« hartuar nĂ« kuadĂ«r tĂ« projektit âAjo UdhĂ«heq: Luftimi i GjuhĂ«s sĂ« Urrejtjes dhe Promovimi i Grave nĂ« UdhĂ«heqjen Lokaleâ, qĂ« implementohet nga Demokraci pĂ«r zhvillim (D4D) dhe mbĂ«shtetet nga Ambasada e MbretĂ«risĂ« sĂ« HolandĂ«s nĂ« KosovĂ«. PĂ«rmbajtja pasqyron mendimet dhe qĂ«ndrimet e autores dhe nuk pĂ«rfaqĂ«son domosdoshmĂ«risht qĂ«ndrimet e organizatĂ«s/donatorit)
Dyshja më e famshme në Britani: Nicholas Lyndhurst dhe David Jason
Nga: George Chesterton / The Telegraph (titulli: Why Nicholas Lyndhurst is missing from the Only Fools reunion) PĂ«rkthimi: Telegrafi.com
David Jason pĂ«lqen tĂ« tregojĂ« anekdotĂ«n kur ai dhe Nicholas Lyndhurst sajuan njĂ« zĂ«nkĂ« nĂ« xhirimet e seriailit âOnly Fools and Horsesâ. NĂ« vitin 1991, nĂ« kulmin e popullaritetit tĂ« serialit, Del Boi dhe Rodni, tĂ« cilĂ«t ishin tĂ« mĂ«rzitur, vendosĂ«n se ishte koha pĂ«r tĂ« sjellĂ« pak gjallĂ«ri.
David Jason, Nicholas Lyndhurst dhe Buster Merryfield në episodin special të Krishtlindjeve të vitit 1987 të Only Fools and Horses
âUnĂ« dhe Nicku ishim nĂ« karavanâ, ka thĂ«nĂ« Jasoni, 85 vjeç. âPo rrinim kot dhe i thashĂ«: âE di çfarĂ«? Pse tĂ« mos shtiremi sikur kemi njĂ« zĂ«nkĂ«? Ti mund tĂ« dalĂ«sh me vrull dhe tĂ« thuash qĂ« po largohesh, e unĂ« mund tĂ« bĂ«rtas: âMos u kthe mĂ« kurrĂ«. Sâdua tĂ« punoj kurrĂ« mĂ« me tyâ. KĂ«shtu qĂ« dera u hap me vrull dhe Nicku doli duke shfryrĂ« dhe unĂ« hodha diçka pas tij. Por, pastaj menduam se ndoshta e tepruam, kĂ«shtu qĂ« u thamĂ« tĂ« gjithĂ«ve: âIshte vetĂ«m njĂ« shakaââ.
Thashethemet pĂ«r njĂ« marrĂ«dhĂ«nie tĂ« tensionuar apo problematike mes dy yjeve mĂ« tĂ« mĂ«dhenj tĂ« serialit vazhdojnĂ« edhe sot - pavarĂ«sisht çdo dĂ«shmie qĂ« tregon tĂ« kundĂ«rtĂ«n - dhe ka tĂ« ngjarĂ« qĂ« anekdota e âzĂ«nkĂ«s pĂ«r shakaâ tĂ« jetĂ« mĂ«nyra e tyre pĂ«r tĂ« pĂ«rballuar kĂ«to spekulime. Ajo qĂ« Ă«shtĂ« e vĂ«rtetĂ« Ă«shtĂ« se Jasoni dhe Lyndhursti ishin aktorĂ« shumĂ« tĂ« ndryshĂ«m, nga breza tĂ« ndryshĂ«m, me qĂ«ndrime tĂ« ndryshme ndaj famĂ«s. Dinamika e partneritetit tĂ« tyre nĂ« ekran varej po aq nga kĂ«to dallime sa edhe nga talenti i tyre i pĂ«rbashkĂ«t qĂ« i bĂ«ri tĂ« jenĂ«, nĂ« shumĂ« mĂ«nyra, dyshja mĂ« e dashur nĂ« televizion.
âKur lexuam skenarin pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ«, ndodhi ajo kimiâ: Nicholas Lyndhurst si Rodni dhe David Jason si Del Boi nĂ« sezonin e parĂ« tĂ« serialit(BBC)
Lajmi se do të realizohet një dokumentar i ri për Only Fools and Horses në vitin 2026, pa përfshirjen e Lyndhurstin, tani 64 vjeç, ngjalli pyetje të reja rreth marrëdhënies së tij me trashëgiminë e serialit. Por, këto dyshime marrin më shumë kuptim në kontekstin e shmangies së tij të përhershme ndaj publicitetit - e lëre më tragjedinë personale që e ka shtyrë të mbrojë privatësinë edhe më rreptë. Në vitin 2020, djali i tij i vetëm, Archie, aktor, vdiq nga leucemia limfoblastike akute në moshën 19-vjeçare.
âMungesa e Lyndhurstit nĂ« dokumentarin e ri nuk ka tĂ« bĂ«jĂ« me ndonjĂ« problem personal apo ndonjĂ« pĂ«rplasje me pjesĂ«n tjetĂ«r tĂ« kastitâ, thotĂ« Graham McCann, autor i librit Only Fools and Horses: The Story of Britainâs Favourite Comedy. âPrivatisht, mendoj se ai Ă«shtĂ« nĂ« marrĂ«dhĂ«nie tĂ« mira me ta. Ai Ă«shtĂ« dikush qĂ« sheh njĂ« ndarje tĂ« qartĂ« mes vetes dhe personazheve qĂ« luan, dhe dĂ«shiron tĂ« pĂ«rqendrohet nĂ« tĂ« tashmen. Kur e mbaron njĂ« punĂ«, e mbaron. Nuk Ă«shtĂ« rehat tĂ« dalĂ« nĂ« pah pĂ«r tĂ« shĂ«nuar njĂ« personazh qĂ« ka luajtur nĂ« tĂ« kaluarĂ«n. Preferon tĂ« qĂ«ndrojĂ« i tĂ«rhequr. Nuk njoh ndonjĂ« aktor qĂ« Ă«shtĂ« kaq ekstrem nĂ« kĂ«tĂ« drejtim. KĂ«shtu ndihet ai se duhet tĂ« jetĂ«, pĂ«r tĂ« funksionuar si aktorâ.
Lyndhurst dhe djali i tij Archie, në vitin 2015Foto: David M. Benett/Dave Benett/WireImage
Only Fools and Horses u transmetua në shtatë sezone me 19 episode speciale nga 1981 deri më 2003. Për të shënuar 45-vjetorin e serialit, dokumentari Only Fools and Horses: The Lost Archive, nga U&Gold, do të sjellë pamje arkivore, të patransmetuara, të familjes Troter - dhe u mirëprit me entuziazëm nga adhuruesit e një prej komedive më të dashura në historinë britanike (episodi Time On Our Hands, në vitin 1996 u pa nga më shumë se 24 milionë njerëz).
Jasoni dhe Lyndhursti erdhĂ«n nĂ« serial nga rrugĂ« shumĂ« tĂ« ndryshme. âJasoni ishte shkollĂ« mĂ« e vjetĂ«r, sepse kishte bĂ«rĂ« gjithçka nĂ« teatrot e repertorĂ«ve, qĂ« kĂ«rkonin pĂ«rshtatshmĂ«ri dhe pranim tĂ« roleve qĂ« sâtĂ« pĂ«lqeninâ, thotĂ« McCann. âNdonjĂ«herĂ« dukej sikur nuk do tĂ« bĂ«hej kurrĂ« yll, dhe duhej tĂ« punonte shumĂ« e tĂ« ishte i durueshĂ«m. NdĂ«rkaq, Lyndhursti bĂ«ri njĂ« lĂ«vizje logjike drejt njĂ« roli tĂ« madh qĂ« nĂ« moshĂ« tĂ« reâ.
- YouTube
Jasoni ishte aktor i njohur televiziv para vitit 1981, por ende jo njĂ« emĂ«r i njohur nĂ« çdo shtĂ«pi. Lidhej mĂ« sĂ« shumti me Ronnie Barkerin, duke u paraqitur nĂ« tri episode tĂ« sitkomit Porridge dhe si ndihmĂ«si i tij, Granvilli, nĂ« serialin Open All Hours. Lyndhursti, nga ana tjetĂ«r, kishte ndjekur ShkollĂ«n e Aktrimit âKoronaâ [Corona Theatre School] nĂ« LondrĂ«n PerĂ«ndimore dhe kishte luajtur nĂ« drama dhe emisione pĂ«r fĂ«mijĂ« - mĂ« sĂ« shumti i njohur si njĂ« nga djemtĂ« e Wendy Craigut nĂ« serialin Butterflies, nĂ« vitin 1978, kur ishte 17 vjeç.
âKur Davidi dhe Nicholasi u bashkuan pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ«, ishin aktorĂ« tĂ« shkĂ«lqyer, por ata morĂ«n njĂ« skenar brilant tĂ« shkruar posaçërisht pĂ«r taâ, thotĂ« Tony Dow, regjisor i serialit nĂ« vitet 1988-2003, pĂ«rfshirĂ« disa episode pĂ«r Krishtlindje. Dow ishte mik i ngushtĂ« me krijuesin e serialit, John Sullivan, i cili vdiq nĂ« 2011. âNuk zgjati shumĂ« qĂ« ata tĂ« njihnin talentin e njĂ«ri-tjetrit dhe tĂ« mbĂ«shteteshin tek aiâ.
Lyndhursti dhe Jasoni nĂ« Ămimet KombĂ«tare tĂ« Filmit [National Film Awards] nĂ« LondĂ«r mĂ« 2017(Foto: Eamonn M. McCormack/Getty Images)
âMarrĂ«dhĂ«nia me Davidin ishte e menjĂ«hershmeâ, ka thĂ«nĂ« Lyndhurst. âKur unĂ«, Davidi dhe Lennard Pearce [gjyshi] lexuam skenarin pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ«, ndodhi ajo kimi. UnĂ« dhe Davidi u bĂ«mĂ« tĂ« njohur pĂ«r tĂ« qeshurat [gjatĂ« xhirimeve]. Kishte dashuri nĂ« qendĂ«r tĂ« marrĂ«dhĂ«nies sĂ« personazheve, dhe kĂ«tĂ« gjithmonĂ« e kishim parasysh - si gjĂ«nĂ« mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme pĂ«r tâu portretizuar. Nuk ishte e vĂ«shtirĂ« tĂ« aktronim âafeksioninâ, sepse vĂ«rtet e ndjenim pĂ«r njĂ«ri-tjetrin.â
Spekulimet se dy aktorët kryesorë nuk shkonin mirë vijnë nga kureshtja e natyrshme e adhuruesve për marrëdhënien e dyshes që ishte kaq e dashur në ekran, saqë njerëzit nisën të pyesnin se si është ajo jashtë ekranit.
âShumĂ« njerĂ«z paramendojnĂ« tension tĂ« vĂ«rtetĂ«, siç ndodhi mes Rodney Bewesin dhe James Bolamin nĂ« The Likely Lads, apo mes disa aktorĂ«ve tĂ« Dadâs Armyâ, thotĂ« McCann. âAdhuruesit e flaktĂ« i shohin si prindĂ«rit qĂ« nuk shkojnĂ« mirĂ« mes veteâ.
Lyndhursti pati sukses edhe me seriale tĂ« tjera, si âGoodnight Sweetheartâ(Foto: PA/Alamy)
âMund tâju them, kategorikisht, se kurrĂ« nuk ka pasur ndonjĂ« sherr mes tyreâ, thotĂ« Dow. âNuk kishte konflikt, sepse tĂ« gjithĂ« e dinim qĂ« ishim me fat tĂ« ishim pjesĂ« e kĂ«tij seriali tĂ« jashtĂ«zakonshĂ«m - edhe pse Nicku vĂ«shtirĂ« e pĂ«rjetonte famĂ«n nĂ« atĂ« kohĂ«. Ai ecte rrugĂ«ve me njĂ« kapele tĂ« madhe mbi kokĂ« dhe njĂ« pallto, sepse nuk e pĂ«rballonte dot reagimin e njerĂ«zve. Lyndhursti ishte mĂ« pak i pĂ«rshtatshĂ«m pĂ«r jetĂ«n publike dhe e bezdiste mĂ« shumĂ« gjithĂ« vĂ«mendjaâ, thotĂ« McCann.
Shtrirja e ndikimit të serialit ishte aq e madhe, saqë edhe vetë Jasoni - i cili ka qenë më i përfshirë se Lyndhursti në universin Only Fools që nga përfundimi i xhirimeve - ka shprehur keqardhje që puna tjetër e tij (Porterhouse Blue, A Touch of Frost, The Darling Buds of May) shpesh është mbuluar nga fiksimi i publikut me Del Boin.
Lyndhursti pati sukses në teatër dhe seriale të tjera si Goodnight Sweetheart dhe The Two of Us, dhe së fundmi mori lëvdata për rolin e një profesori anglez në rikthimin e serialit Frasier në vitin 2023. Por, nëse dikur ishte i rezervuar për daljet publike, vdekja tragjike e djalit të tij mund ta ketë bindur ta mbrojë privatësinë edhe më fort pas vitit 2020.
âKam qenĂ« aty pĂ«r tĂ« dhe bashkĂ«shorten e tij, por mĂ« thanĂ« ... se po kalonin njĂ« kohĂ« shumĂ« tĂ« vĂ«shtirĂ« dhe se shumĂ« njerĂ«z po kĂ«rkonin intervista dhe deklarataâ, tha Jason mĂ« 2022. âAi mĂ« tha: âMos u mĂ«rzit nĂ«se nuk tĂ« kontaktojmĂ«. Thjesht duam tĂ« vazhdojmĂ« jetĂ«n dhe ta bĂ«jmĂ« zinĂ« nĂ« qetĂ«siâ. Ai Ă«shtĂ« shumĂ« mĂ« i mbyllur tani sesa mĂ« parĂ«. Dhe, pĂ«r fat tĂ« keq, nuk takohemi aq shpesh sa do tĂ« doja. Por, ndonjĂ«herĂ«, kĂ«shtu shkojnĂ« gjĂ«ratâ.
KĂ«shtu, dokumentari me dy pjesĂ«, Only Fools and Horses: The Lost Archive, do tĂ« pĂ«rfshijĂ« intervista tĂ« reja me pjesĂ«tarĂ«t e mbijetuar tĂ« kastit dhe ekipit, si dhe materiale arkivore nga episodet klasike. TĂ« gjithĂ« do tâi bĂ«jnĂ« homazh John Sullivanit, i cili ndĂ«rroi jetĂ« nĂ« 2011 - njĂ« njeri tĂ« cilin, si Jasoni ashtu ashtu edhe Lyndhursti, e quanin âgjeniâ. Por, Lyndhursti, i cili jeton me gruan e tij nĂ« Uest-Uitering afĂ«r Ăiçesterit nĂ« Suseksin PerĂ«ndimor, nuk do tĂ« jetĂ« me ta.
âKur unĂ« dhe Davidi takohemi, themi: âNicku Ă«shtĂ« mirĂ« dhe Ă«shtĂ« aty, por kjo pjesĂ« e jetĂ«s sĂ« tij ka mbaruar pĂ«r tĂ«ââ, shpjegon Dow. âEdhe nĂ«se nuk do tĂ« kishte kaluar nĂ« tragjedi personale, gjithsesi do ta urrente gjithĂ« kĂ«tĂ«â. /Telegrafi/
TĂ« them tĂ« drejtĂ«n, u çudita mjaft, madje gati mâu fut âllapa mrenâ, kur çova kanalin tek RTSh pĂ«r tĂ« ndjekur Festivalin e KĂ«ngĂ«s. Se kĂ«ta tĂ« TVSh-sĂ« sĂ« bĂ«jnĂ« edhe tĂ« pamundurĂ«n pĂ«r tĂ« tĂ« çuditur.
-Vezë doni?
- Meqë është gjella më operative dhe me kalori ...
Fillimisht mendova se kisha ngatĂ«rruar frekuencĂ«n. Sepse mâu krijua ideja fikse se po shihja âPortokallinĂ«â. MĂ«nyra e tĂ« folurit, lloji i humorit, lĂ«vizjet dhe ritmi, gjithçka mĂ« dukej e huaj pĂ«r njĂ« mbrĂ«mje qĂ«, tĂ« paktĂ«n nĂ« kujtesĂ«n kolektive, kishte qenĂ« gjithmonĂ« diçka tjetĂ«r.
- Ăâne âPortokallia nĂ« mesjavĂ«?â, mendova. Jo si shaka pa formĂ«, por si njĂ« pavĂ«mendje e hutueshme. ĂshtĂ« - pak a shumĂ« - si tĂ« hysh nĂ« njĂ« godinĂ« publike dhe tĂ« gjesh tĂ« varur njĂ« tabelĂ« private: KĂ«tu jepen rrogat e traktoristĂ«ve.
- Rrusht MeziniâŠ
- Këtu ... Unë jam Rrusht Mezini.
- Jeni lodhur shoku Jorgo.
- Epo nuk i thonë shaka. Paraja është punë me përgjegjësi ...
Këto janë batuta filmash. Por, në realitet është ai çast kur kupton se problemi nuk është më forma, por identiteti.
- Mirë, atëherë, konferencier i koncertit të jetë Agimi i cirkut, - sugjeronte Andi këngëtari Sotirin, që ishte drejtori i Pallatit të Kulturës.
- Agimi ... ai karagjozi? - u pataks Sotiri.
- Kurrë! Unë në skenë dua seriozitet.
Batutat janĂ« shkĂ«putur nga filmi i njohur i regjisorit Bujar Kapexhiu, Edhe ashtu, edhe kĂ«shtu, por qĂ« nuk di pse mâu dukĂ«n shumĂ« tĂ« volitshme pĂ«r kĂ«tĂ« rast.
Sepse, Festivali i KĂ«ngĂ«s nuk Ă«shtĂ« thjesht njĂ« spektakĂ«l argĂ«timi. ĂshtĂ« njĂ« ritual televiziv, njĂ« ngjarje me gravitet kulturor, me kodet dhe solemnitetin e vet. Ose tĂ« paktĂ«n kĂ«shtu ka qenĂ«. Kur ky ritual fillon tĂ« flasĂ« me gjuhĂ«n e varietesĂ«, kur humori i shpejtĂ« zĂ« vendin e heshtjes solemne dhe improvizimi televiziv zĂ«vendĂ«son peshĂ«n artistike, atĂ«herĂ« nuk kemi mĂ« njĂ« risi, por njĂ« zhvendosje.
Dhe, kjo zhvendosje nuk Ă«shtĂ« faji i atyre qĂ« vijnĂ« nga jashtĂ«. Ata bĂ«jnĂ« atĂ« qĂ« dinĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« mĂ« mirĂ«. Faji Ă«shtĂ« i njĂ« televizioni publik qĂ« nuk di mĂ« tĂ« dallojĂ« mes roleve, mes skenave, mes zhanreve. QĂ« ngatĂ«rron festivalin me âshounâ, trashĂ«giminĂ« me audiencĂ«n, identitetin me klikimin.
Dhe, kështu vazhdon të huazojë. Një herë Arbanën, një herë Salsanon. Nesër, pse jo, me siguri TVSh-ja do të ofertojë edhe Ledionin.
- Ec e na jep një dorë në malore.
Jo sepse ata nuk janë profesionistë, por sepse TVSh-ja sillet si një institucion që ka hequr dorë nga vetja.
- Përpara ca kohësh shoku Lelo na solli një yll të ri nga Durrësi. Pastaj një tjetër nga periferia e Fierit. Tani ylli i ri na erdhi nga fshati.
Ca e çuditshme kjo, apo jo? - shprehte pakĂ«naqĂ«sinĂ« e tij njĂ« si punĂ« drejtor kuadri nĂ« Komitetin Ekzekutiv tĂ« rrethit, pikĂ«risht te filmi ShkĂ«lqim i pĂ«rkohshĂ«m i regjisorit Albet Xholi, ku Dane mavriu mori rolin e portierit tĂ« ekipit, qĂ« qytetarĂ«t e provincĂ«s nisĂ«n ta quanin me shaka âZenga i ekipitâ.
- Sâka asgjĂ« pĂ«r tâu çuditur. Puna pĂ«r kompletimin e ekipit vazhdon - u justifikua Leloja, qĂ« ishte kompetent, si trajneri i sportklubit tĂ« madh tĂ« futbollit me emrin âFitorjaâ dhe qĂ« donte tĂ« sillte nĂ« qytet tĂ« fejuarin katundar tĂ« mbesĂ«s infermiere.
TVSh, si një institucion mediatik që ka me qindra punonjës, dekada histori, arkivë të pamasë, që është shkollë dhe përvojë, tanimë nuk arrin të prodhojë dot as folës lajmesh me profil të qëndrueshëm, as moderatorë spektaklesh me peshë publike.
Si konkluzion, mĂ« rezulton se TVSh-ja Ă«shtĂ« njĂ« institucion i âthym nâmesâ. NjĂ« trup gjigant qĂ« nuk mbytet nga stuhitĂ« e mĂ«dha, por nga njĂ« pikĂ« uji e vetme, e pĂ«rditshme, gĂ«rryese. Televizioni publik, ai qĂ« mbahet me taksat tona dhe qĂ«, teorikisht, duhet tĂ« jetĂ« streha e prodhimit kombĂ«tar, vazhdon prej vitesh tĂ« jetĂ« i paralizuar, i mbytur jo nga mungesa e fondeve, por nga mungesa e vizionit.
Spektakli mĂ« i madh i vitit nĂ« ekranin publik, qĂ« duhet tĂ« jetĂ« vitrina e kapaciteteve tĂ« vetĂ« institucionit, nĂ« edicionin e 64-tĂ« tĂ« saj, bashkĂ«drejtohet nga Salsano i âPortokallisĂ«â. NjĂ« zgjedhje qĂ« nuk Ă«shtĂ« thjesht njĂ« emĂ«r, por njĂ« simptomĂ«. Sepse, pyetja nuk Ă«shtĂ«: pse Salsano? Por, pse gjithmonĂ« dikush nga jashtĂ«.
Ky huazim i pĂ«rhershĂ«m Ă«shtĂ« nĂ« fakt pranim dĂ«shtimi. ĂshtĂ« dĂ«shmi se televizioni publik nuk investon mĂ« nĂ« njerĂ«zit e vet, nuk ndĂ«rton figura, nuk krijon identitet. Ai funksionon si njĂ« sallĂ« pritjeje, ku vijnĂ« tĂ« ftuar nga televizione private pĂ«r tĂ« mbushur boshllĂ«kun qĂ« vetĂ« institucioni ka krijuar.
NdĂ«rkohĂ«, TVSh-ja vazhdon tĂ« jetĂ« nĂ« fund tĂ« rreshtit edhe nĂ« programacion. NjĂ« film ose e sheh njĂ« herĂ« nĂ« tri ditĂ«, ose dy herĂ« nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n ditĂ«, sikur koha tĂ« ishte e palĂ«vizshme dhe publiku pa kujtesĂ«. Arkivi, pasuria mĂ« e madhe e kĂ«tij institucioni, qĂ«ndron ende i pluhurosur. Platforma âTeatri nĂ« ekranâ vazhdon tĂ« jetflejĂ« nĂ« bobinat e viteve â70, tĂ« padigjitalizuara, tĂ« padukshme pĂ«r brezat e rinj, sikur kĂ«to regjistrime tĂ« ishin njĂ« relike muzeale dhe jo njĂ« detyrim publik.
TVSh-ja nuk Ă«shtĂ« mĂ« nĂ« krizĂ«. Kriza presupozon njĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r tĂ« dalĂ« prej saj. TVSh-ja Ă«shtĂ« nĂ« njĂ« gjendje inerte, ku çdo vit pĂ«rsĂ«rit tĂ« njĂ«jtĂ«n skemĂ« dhe çdo vit e quan ânormalitetâ.
Kjo është TVSh-ja sot. Dhe, me sa duket, nëse nuk ndryshon mënyra e të menduarit dhe jo thjesht emrat në ekran, kjo do të mbetet TVSh-ja edhe nesër: një organizëm i madh, i lodhur, që mbytet nga një pikë uji, sepse ka harruar si të notojë vetë.
Nga: Eleanor Margolis / The Guardian PĂ«rkthimi: Telegrafi.com
Teksa aplikoj pĂ«r njĂ« tjetĂ«r punĂ«, shoh faqen e internetit tĂ« kompanisĂ« pĂ«r pĂ«rmbajtje. KatĂ«r ose pesĂ« herĂ« e lexova seksionin e tyre âçfarĂ« bĂ«jmĂ«â, dhe kam njĂ« problem - nuk arrij tĂ« kuptoj çfarĂ« bĂ«jnĂ«. KĂ«tu janĂ« dy mundĂ«si. E para: vetĂ« ata nuk e dinĂ« çfarĂ« bĂ«jnĂ«. E dyta: ajo qĂ« bĂ«jnĂ« Ă«shtĂ« aq e pavlerĂ« dhe pĂ«r turp saqĂ« nuk guxojnĂ« ta thonĂ« qartĂ« nĂ« gjuhĂ« tĂ« zakonshme. âNdĂ«rtojmĂ« sisteme tĂ« avancuara marketingu tĂ« hapĂ«sirĂ«s sĂ« mirĂ«qenies nĂ« internetâ mund tĂ« pĂ«rkthehet si: âPĂ«rdorim ChatGPT-nĂ« pĂ«r tĂ« shitur suplemente tĂ« dyshimtaâ.
Por, Ă«shtĂ« problem mĂ« i vogĂ«l tĂ« dish se çfarĂ« bĂ«jnĂ« nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« shumĂ« biznese. Aktualisht, jam mes pesĂ« pĂ«rqind tĂ« britanikĂ«ve qĂ« janĂ« tĂ« papunĂ«. Pas gjashtĂ« muajsh kĂ«rkimesh pĂ«r punĂ«, mungesa totale e suksesit mĂ« ka bĂ«rĂ« tĂ« vĂ« nĂ« dyshim ekzistencĂ«n time. Kur aplikon vazhdimisht pĂ«r punĂ« nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n fushĂ«, njĂ«jtĂ« si nĂ« rastet kur pĂ«rsĂ«rit njĂ« fjalĂ« pa pushim derisa tĂ« humbasĂ« kuptimin, semantika e gjithĂ« situatĂ«s fillon tĂ« shpĂ«rbĂ«het si njĂ« facoletĂ« e lagtĂ«. Rreth njĂ« nĂ« pesĂ« aplikime qĂ« bĂ«j sjell njĂ« postĂ« elektronike refuzimi, zakonisht me ankesĂ«n pĂ«r ânumrin e madh tĂ« aplikantĂ«ve cilĂ«sorĂ«â pĂ«r pozicion. Por, nĂ« shumicĂ«n e rasteve - asgjĂ«. ĂshtĂ« thuajse puna tĂ« mos ketĂ« ekzistuar kurrĂ«, dhe ka gjasa qĂ« vĂ«rtet tĂ« mos ketĂ« ekzistuar.
NĂ« vitin 2024, 40 pĂ«rqind e kompanive postuan njoftime pĂ«r âpunĂ« fantazmĂ«â, pozicione qĂ« nuk ekzistojnĂ«, tĂ« shpallura pĂ«r tĂ« krijuar iluzionin se kompania po ecĂ«n aq mirĂ« - aq mirĂ« saqĂ« ka nevojĂ« pĂ«r punĂ«torĂ« tĂ« tjerĂ«. Dhe, kjo duket si njĂ« mĂ«nyrĂ« shumĂ« e lehtĂ« pĂ«r tĂ« gĂ«njyer pĂ«r suksesin tĂ«nd. Rregullimi i reklamave pĂ«r punĂ« Ă«shtĂ« kryesisht nĂ« kompetencĂ« tĂ« Autoritetit pĂ«r Standardet e Reklamimit, i cili - me gjithĂ« fuqinĂ« e vet - mund tĂ« bĂ«jĂ« vetĂ«m ... heqjen e njĂ« reklame tĂ« gabuar. Pra, duke mos pasur ndonjĂ« pasojĂ« tĂ« rĂ«ndĂ« pĂ«r punĂ«dhĂ«nĂ«sit, pse tĂ« mos bĂ«jnĂ« njĂ« fushatĂ« tĂ« rreme punĂ«simi? Etika nĂ« tregun e punĂ«s duket se ka dalĂ« jashtĂ« dritares, dhe ideja pĂ«r tĂ« humbur kohĂ«n e mijĂ«ra kĂ«rkuesve tĂ« pafajshĂ«m tĂ« punĂ«s nuk ka mĂ« rĂ«ndĂ«si.
Edhe nĂ«se puna pĂ«r tĂ« cilĂ«n po aplikon ekziston, pengesa e radhĂ«s Ă«shtĂ« boti i burimeve njerĂ«zore [HR] me inteligjencĂ« artificiale [IA]. Edhe pse Ă«shtĂ« e vĂ«shtirĂ« tĂ« gjesh tĂ« dhĂ«na tĂ« sakta pĂ«r numrin e punĂ«dhĂ«nĂ«sve qĂ« pĂ«rdorin IA-nĂ« pĂ«r tĂ« filtruar aplikimet (nganjĂ«herĂ« duke favorizuar burrat ndaj grave, nĂ«se marrim pĂ«r shembull njĂ« algoritĂ«m tĂ« pĂ«rdorur dikur nga Amazon-i qĂ« tashmĂ« Ă«shtĂ« hequr), gjithandej ka artikuj dhe tema nĂ« Reddit se si tĂ« manipulosh botat dhe tĂ« futĂ«sh âfjalĂ«t kyçeâ. Sipas njĂ« artikulli tĂ« revistĂ«s The Atlantic, mĂ« herĂ«t kĂ«tĂ« vit: âTĂ« rinjtĂ« po e pĂ«rdorin ChatGPT-nĂ« pĂ«r tĂ« shkruar aplikimet; HR-ja po pĂ«rdor IA-nĂ« pĂ«r tâi lexuar; askush nuk po punĂ«sohetâ. Dhe, le tĂ« themi se CV-ja dhe letra e motivimit ia dalin tĂ« kalojnĂ« robotĂ«t rojtarĂ«, ka gjasa qĂ« edhe intervista tĂ« zhvillohet me njĂ« bot tjetĂ«r. Edhe pse nuk kam pasur âkĂ«naqĂ«sinĂ«â tĂ« kem asnjĂ« intervistĂ«, qoftĂ« nga IA-ja apo diçka tjetĂ«r - qĂ«kur nisa kĂ«tĂ« kĂ«rkim e fundit pĂ«r punĂ« - mundĂ«sia pĂ«r tĂ« mos pasur kontakt me asnjĂ« njeri gjatĂ« gjithĂ« procesit, pĂ«r tâu bĂ«rĂ« menaxher i marketingut i rrjeteve sociale pĂ«r suplemente tĂ« dyshimta, mĂ« duket e madhe dhe e tmerrshme.
Edhe pse kjo tollovi për punë zakonisht paraqitet si problem për të porsadiplomuarit, mund të konfirmoj - si dikush që u diplomua para 15 vjetësh, drejt e në recesion - jo vetëm që ky është tregu më i keq i punës që kam parë ndonjëherë, por po ndikon edhe te njerëzit si unë me shumë vite përvojë. Gjatë periudhës sime të fundit të kërkimit të punës, rreth tre vjet më parë, të paktën shkoja në intervista. Dhe, për më tepër, me njerëz të vërtetë. Duke parë gjithë ata profesionistë që njoh dhe që nuk po arrijnë të sigurojnë intervista as për pozicione fillestare, jam e sigurt që nuk paraqes ndonjë përjashtim. Jam gjithashtu e bindur se po përballemi me një krizë në të cilën punët për shtresën e mesme janë degjeneruar në bisha të rralla dhe shqetësuese.
Kur - sipas njĂ« shpalljeje pĂ«r punĂ« - njĂ« kompani e pavarur pĂ«r ushqim pĂ«r kafshĂ« shtĂ«piake, me njĂ« emĂ«r si Flopsies, kĂ«rkon njĂ« âyll rokuâ dhe njĂ« ânjĂ«brirĂ«shâ pĂ«r tĂ« revolucionarizuar praninĂ« nĂ« rrjete sociale, e kupton qĂ« tregu i punĂ«s Ă«shtĂ« dehur me pordhat e veta. FrankenpunĂ«t e paqarta, qĂ« kĂ«rkojnĂ« gjithçka, nga SEO [Search Engine Optimization] e deri te aftĂ«sitĂ« pĂ«r montazh videosh (pĂ«r njĂ« pagĂ« prej 27 mijĂ« paundĂ«sh dhe me çokolata falas me proteinĂ« qĂ« kanĂ« shijen e kashtĂ«s), kĂ«rkojnĂ« pĂ«rkushtim sektar. SĂ« pari, duhet tĂ« bindĂ«sh njerĂ«zit e mirĂ« tĂ« Flopsies-it se ka qenĂ« Ă«ndrra jote, qĂ« nga lindja, tĂ« shesĂ«sh ushqim pĂ«r kafshĂ«. Do tâi prisje duart e tua pĂ«r kĂ«tĂ« privilegj dhe do tĂ« mĂ«soje tĂ« shkruash pĂ«r ta duke pĂ«rplasur fytyrĂ«n mbi tastierĂ«. KĂ«tĂ« do ta shprehĂ«sh nĂ« njĂ« letĂ«r motivimi prej 400 fjalĂ«sh, tĂ« shkruar me gjakun tĂ«nd. Dhe, kjo letĂ«r do tĂ« ridrejtohet nĂ« hiç nga njĂ« filtĂ«r i IA-sĂ«, sepse nuk e ke pĂ«rdorur nĂ« tĂ« frazĂ«n âoptimizimi i rĂ«ndĂ«sisĂ« algoritmikeâ. Nuk do tĂ« dĂ«gjosh mĂ« kurrĂ« asgjĂ« nga Flopsies-i. Do ta nisĂ«sh kĂ«tĂ« proces nga e para dhe do ta pĂ«rsĂ«risĂ«sh derisa tĂ« konsiderohesh i/e denjĂ« pĂ«r njĂ« intervistĂ« nĂ« tĂ« cilĂ«n ke disa minuta pĂ«r ta bindur njĂ« bot se je i/e aftĂ« pĂ«r punĂ« dhe si qenie njerĂ«zore.
Procesi i rekrutimit Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« kaq i mekanizuar, si nĂ« kuptimin figurativ ashtu edhe nĂ« atĂ« fjalĂ«pĂ«rfjalshĂ«m, saqĂ« Ă«shtĂ« e vĂ«shtirĂ« tĂ« besohet se njerĂ«zit qĂ« pĂ«rzgjidhen pĂ«r punĂ« nuk janĂ« thjesht ata qĂ« janĂ« mĂ« tĂ« zotĂ«t pĂ«r tĂ« manipuluar sistemin. Dhe, sinqerisht, tĂ« kenĂ« gjithĂ« fatin e botĂ«s! SâĂ«shtĂ« ndonjĂ« humbje pĂ«r mua nĂ«se punĂ«t me suplemente tĂ« dyshimta apo ushqim pĂ«r kafshĂ« i fiton dikush qĂ« Ă«shtĂ« mjeshtĂ«r nĂ« krijimin e iluzionit se jeton dhe merr frymĂ« vetĂ«m pĂ«r to. Por, nĂ« kĂ«tĂ« proces tĂ« rrjedhave, çfarĂ« ndodh me ata prej nesh qĂ« nuk dinĂ« apo nuk duan ta luajnĂ« kĂ«tĂ« lojĂ«? Nga tĂ« gjitha aplikimet qĂ« kam dĂ«rguar sĂ« fundmi, pyes veten sa prej tyre janĂ« parĂ« nga sytĂ« e njerĂ«zve. Ka njĂ« kufi sa mund tĂ« bĂ«rtasĂ«sh nĂ« boshllĂ«k pĂ«r aftĂ«sitĂ« e tua me njĂ« CMS [Content Management System], pĂ«rpara se tĂ« fillosh tĂ« kĂ«rkosh nĂ« Google pĂ«r frazat si: âA mund ta shes njĂ« veshkĂ« nĂ« Vinted [ueb-faqe pĂ«r shitje]â? /Telegrafi/
Nga: Vivek Ramaswamy / The New York Times PĂ«rkthimi: Telegrafi.com
Aktualisht po shfaqen dy vizione tĂ« kundĂ«rta nĂ« tĂ« djathtĂ«n amerikane, dhe ato janĂ« tĂ« papajtueshme. NjĂ« vizion i identitetit amerikan bazohet nĂ« prejardhje, gjak dhe tokĂ«: Tiparet e trashĂ«guara janĂ« ato qĂ« kanĂ« mĂ« shumĂ« rĂ«ndĂ«si. Forma mĂ« e pastĂ«r e njĂ« amerikani Ă«shtĂ« i ashtuquajturi âamerikan me trashĂ«gimiâ - dikush qĂ« prejardhjen e ka qĂ« nga themelimi i Shteteve tĂ« Bashkuara ose mĂ« herĂ«t.
Ky këndvështrim tani po përhapet nga e djathta Groyper, një lëvizje në internet që po ngrihet me shpejtësi dhe që argumenton për krijimin e një identiteti të përqendruar rreth të bardhëve. Ky është një reagim i parashikueshëm - reagim të cilin e parashikova në librin tim të vitit 2022, Kombi i viktimave - ndaj diskriminimit të të bardhëve gjatë pesë vjetëve të fundit, dhe nuk është më mendim i skajshëm.
Alternativa (dhe sipas mendimit tim, vizioni i saktë), për identitetin amerikan, bazohet në ideale.
TĂ« qenit amerikan nuk Ă«shtĂ« cilĂ«si me nivele qĂ« ndryshon nĂ« varĂ«si tĂ« prejardhjes. ĂshtĂ« binare: Ose je amerikan, ose nuk je. Je amerikan nĂ«se beson nĂ« sundimin e ligjit, nĂ« lirinĂ« e ndĂ«rgjegjes dhe tĂ« shprehjes, nĂ« meritokracinĂ« pa dallim ngjyrash, nĂ« KushtetutĂ«n e ShBA-sĂ«, nĂ« Ă«ndrrĂ«n amerikane, dhe nĂ«se je njĂ« qytetar qĂ« i betohesh pĂ«r besnikĂ«ri vetĂ«m kĂ«tij kombi.
Siç ka thënë me humor Ronald Reagan, mund të shkosh të jetosh në Francë, por nuk mund të bëhesh francez; por kushdo nga çdo cep i botës mund të vijë në Shtetet e Bashkuara dhe të bëhet amerikan. Pavarësisht prejardhjes, nëse pret radhën dhe merr shtetësinë, je po aq amerikan sa një pasardhës mejflauer [102 udhëtarët që arritën më 1620], për sa kohë që beson në idealet e themelimit të Amerikës dhe kulturën që lindi prej tyre. Kjo është ajo që e bën të mundur veçantinë amerikane.
PĂ«rçarja mes kĂ«tyre dy vizioneve Ă«shtĂ« mĂ« me rĂ«ndĂ«si sesa ndarjet politike midis republikanĂ«ve dhe demokratĂ«ve. RepublikanĂ«t mĂ« tĂ« vjetĂ«r tĂ« cilĂ«t mund tĂ« dyshojnĂ« pĂ«r pĂ«rhapjen e vizionit âgjak dhe tokĂ«â, duhet tĂ« mendojnĂ« sĂ«rish. Rrjetet e mia sociale janĂ« mbushur me qindra fyerje, shumica nga llogaritĂ« qĂ« nuk i njoh, me sharje si âpajeetsâ dhe âstreet shittersâ [terma fyes pĂ«r ata me origjinĂ« hinduse] dhe thirrje pĂ«r tĂ« mĂ« deportuar âmbrapsht nĂ« Indiâ (kam lindur dhe jam rritur nĂ« Sinsinati dhe nuk kam jetuar kurrĂ« jashtĂ« ShBA-sĂ«).
Deklaratat antisemitike tani janë normalizuar në internet, dhe kjo nuk kufizohet vetëm në rrjete. Rod Dreher, një autor konservator, së fundmi përshkroi një udhëtim në Uashington ku vlerësoi se një pakicë e konsiderueshme e stafit republikan të brezit Z janë adhurues të Nick Fuentesit.
Kjo lëvizje e re e së djathtës në internet nuk përfaqëson qëndrimet e shumicës së votuesve republikanë në botën reale - kuptojeni këtë nga një bir emigrantësh indianë që kryeson sondazhet në zgjedhjet paraprake të Partisë Republikane në Ohajo, për guvernator. Por, si një nga kundërshtarët më të zëshëm të politikës së identitetit të majtë, tani shoh një hezitim të vërtetë nga ish-bashkëluftëtarët e mi anti-zgjim [woke] për të kritikuar politikën e re të identitetit të djathtë.
Ky model pasqyron në mënyrë shqetësuese hezitimin e demokratëve të shquar për të kritikuar tepricat e zgjim-it në prag të zgjedhjeve presidenciale të vitit 2024, edhe pse shumica e votuesve demokratë në mënyrë të qartë nuk kanë besuar kurrë se matematika është raciste, apo se puna e palodhur dhe tradita e shkruar janë tipare të bardhësisë. Kjo është një nga arsyet kryesore pse Kamala Harris dështoi në mënyrë spektakolare. Nëse Partia Republikane pas-Trump bën të njëjtin gabim me krahun tonë identitar, do të pësojmë një fat të ngjashëm.
TĂ« rinjtĂ« shpesh janĂ« tregues tĂ« hershĂ«m tĂ« drejtimit tĂ« erĂ«rave politike, dhe natyra e problemit tĂ« brezave Ă«shtĂ« e jashtĂ«zakonshme. ShumĂ« votues nĂ«n 30 vjeç besojnĂ« se nuk do tĂ« kenĂ« kurrĂ« mundĂ«si tĂ« blejnĂ« njĂ« shtĂ«pi. Ata shpesh janĂ« tĂ« zhytur nĂ« borxhe pĂ«r shkollimin, dhe nĂ«se nuk ndodhin disa ndĂ«rhyrje tĂ« forta politike, sigurimet shoqĂ«rore ndoshta do tĂ« shkurtohen para se ata tĂ« pĂ«rfitojnĂ«. ĂshtĂ« e kuptueshme se janĂ« tĂ« zhgĂ«njyer pĂ«r kĂ«tĂ«.
Ndjenja e tyre në rritje për pasiguri ekonomike bashkohet me një ankth të përmbajtur psikologjik. Depresioni dhe ankthi janë më të përhapur te gjenerata Z sesa brezat e mëparshëm amerikanë. Në mungesë të një identiteti të përbashkët kombëtar, ata po kthehen drejt tribalizmit dhe viktimizimit - grojperizmi i djathtë, socializmi i majtë i ushqyer nga Zohran Mamdani.
Pra, cila është zgjidhja? Duhet të imagjinojmë një ëndërr të re amerikane që ofron fuqizim ekonomik dhe njëkohësisht plotëson etjen e brezit të ri për qëllim dhe përkatësi. Për ta arritur këtë vizion, duhet të përmbushen katër kushte.
SĂ« pari, udhĂ«heqĂ«sit konservatorĂ« duhet tĂ« dĂ«nojnĂ« - pa hezitim - shkeljet e grojperĂ«ve. NĂ«se, si z. Fuentes, ti mendon se Hitleri ishte âshumĂ« i lezetshĂ«mâ ose nĂ«se e quan publikisht Usha Vancein njĂ« âxhitâ, atĂ«herĂ« nuk ke vend nĂ« lĂ«vizjen konservatore, pikĂ«. QĂ«llimi nuk Ă«shtĂ« tĂ« dramatizojmĂ«, por tĂ« parandalojmĂ« legjitimizimin gradual tĂ« kĂ«saj armiqĂ«sie jo-amerikane. Kjo sjellje provokuese internet mĂ« kujton fĂ«mijĂ«t qĂ« testojnĂ« kufijtĂ« e prindĂ«rve: Detyra e njĂ« udhĂ«heqĂ«si tĂ« vĂ«rtetĂ« republikan Ă«shtĂ« tĂ« vendosĂ« kufij tĂ« qartĂ« pĂ«r ndjekĂ«sit e rinj, si njĂ« baba i mirĂ« pĂ«r njĂ« bir qĂ« e tepron.
Kjo nuk do tĂ« thotĂ« censurĂ«; do tĂ« thotĂ« qartĂ«si morale nĂ« vend tĂ« pĂ«rkĂ«dheljes. NĂ« debatet politike, dritarja e Overtonit duhet tĂ« mbetet e gjerĂ«. ĂshtĂ« e pranueshme qĂ« e djathta tĂ« kritikojĂ« ndihmĂ«n amerikane pĂ«r Izraelin ose vizat pĂ«r emigrantĂ«, por Ă«shtĂ« plotĂ«sisht e papranueshme tĂ« helmosh fjalorin kundĂ«r hebrenjve, indianĂ«ve apo ndonjĂ« grupi tjetĂ«r etnik. Duhet tĂ« zbatojmĂ« atĂ« qĂ« predikojmĂ«: KundĂ«rshtarja ime aktuale demokrate nĂ« Ohajo Ă«shtĂ« njĂ« grua hebreje, dhe ndonĂ«se kritikoj pa mĂ«shirĂ« politikĂ«n e saj, do tĂ« jem mbrojtĂ«si i saj mĂ« i zĂ«shĂ«m kundĂ«r sulmeve antisemite nga e majta apo e djathta.
SĂ« dyti, ulini kostot e jetesĂ«s. Shtetet mund tĂ« sjellin rezultate tĂ« shpejta. Uleni çmimin e shtĂ«pive duke hequr kufizimet vendore pĂ«r pĂ«rdorimin e tokĂ«s pĂ«r tĂ« rritur ofertĂ«n pĂ«r strehim. Ulini taksat mbi pronat duke e bĂ«rĂ« administratĂ«n lokale mĂ« efikase. Ulini faturat e energjisĂ« duke pĂ«rshpejtuar lejet pĂ«r impiante tĂ« reja energjie dhe nxjerrje tĂ« gazit natyror. DemokratĂ«t patĂ«n njĂ« reagim tĂ« pĂ«rzier ndaj tezave pĂ«r bollĂ«k tĂ« Ezra Kleinit dhe Derek Thompsonit, por nĂ«se hiqet mĂ«nyra e majtĂ« e paraqitjes sĂ« kĂ«tyre ideve, republikani i ardhshĂ«m mund tâi pĂ«rqafojĂ« lehtĂ« ato.
SĂ« treti, krijoni pjesĂ«marrje tĂ« gjerĂ« nĂ« gjenerimin e pasurisĂ« nga tregjet e aksioneve. NĂ« epokĂ«n e inteligjencĂ«s artificiale, Ă«shtĂ« e mundur tĂ« imagjinohet e ardhmja me performancĂ« tĂ« lartĂ« tĂ« tregut tĂ« aksioneve edhe me paga nĂ« ngĂ«rç dhe humbje vendesh pune. Kjo Ă«shtĂ« formula pĂ«r trazira shoqĂ«rore, dhe ndarja e aksioneve ofron zgjidhje praktike. NĂ«se çdo fĂ«mijĂ« i lindur ligjĂ«risht nĂ« ShBA merr njĂ« âtrashĂ«gimi tĂ« Ă«ndrrĂ«s amerikaneâ prej 10 mijĂ« dollarĂ«sh tĂ« investuar nĂ« S&P 500, çdo i ri amerikan do tĂ« bĂ«hej milioner deri nĂ« moshĂ«n 60-vjeçare (duke supozuar njĂ« kthim vjetor modest prej tetĂ« pĂ«rqind, mĂ« i ulĂ«t se mesataret historike pĂ«r 5, 10, 20 dhe 40 vjet). Kjo Ă«shtĂ« fuqia magjike e llogaritjes.
Efekti do tĂ« ishte i thellĂ«: NĂ« vend qĂ« tĂ« sulmojnĂ« milionerĂ«t, ata vetĂ« do tĂ« ishin nĂ« rrugĂ«n pĂ«r tâu bĂ«rĂ« tĂ« tillĂ«. TĂ« rinjtĂ« amerikanĂ«, si nga e majta ashtu edhe nga e djathta, do tĂ« kishin interes tĂ« pĂ«rbashkĂ«t pĂ«r rritje maksimale ekonomike - njĂ« mundĂ«si pĂ«r tĂ« luajtur sĂ«rish nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n skuadĂ«r, ndĂ«rsa shkĂ«puten nga shteti federal i mirĂ«qenies. LlogaritĂ« e Trumpit, tĂ« miratuara sĂ« fundmi, janĂ« hap pozitiv nĂ« kĂ«tĂ« drejtim. NĂ«se programi zgjerohet, ai mund tĂ« zĂ«vendĂ«sojĂ« gradualisht disa pĂ«rfitime tĂ« tjera federale, nĂ« vend qĂ« tâu shtohen barrĂ« atyre.
Së katërti, jepjani Amerikës një projekt të përbashkët kombëtar që i mungon aq shumë. Amerika ka një qëllim më të madh në botë nga ai që kemi përfaqësuar deri tani në shekullin XXI. Amerikanët e të gjitha ngjyrave dëshirojnë të kujtohen për këtë, përmes një ekuivalenti modern të misionit Apollo. Ndoshta është ndërtimi i një baze në Hënë për të arritur fuzionin bërthamor që do të fuqizojë krijimin e inteligjencës artificiale pa efekte anësore dhe kufizime në Tokë; ndoshta është diçka tjetër e përmasave dhe ambicies së ngjashme. Një projekt i tillë mund të shërbejë si katalizator për të ringjallur arsimin cilësor matematikor dhe shkencor në ShBA, përmes ngritjes së standardeve në shkollat publike, zgjerimit të mundësive arsimore dhe shumë të tjerash.
E vërteta shpresëdhënëse është se zgjidhja për politikën e identitetit nuk ka pse të jetë fitorja e një kampi ndaj tjetrit, por realizimi i përbashkët i një arratisjeje kombëtare drejt një horizonti më premtues. /Telegrafi/
Duke kaluar nga njĂ« lĂ«vizje avangarde nĂ« njĂ« tjetĂ«r gjatĂ« viteve â20 tĂ« shekullit XX, puna e fotografit amerikan Edward Weston (1886-1958) ndihmon nĂ« rrĂ«fimin pĂ«r lindjen e modernizmit.
Nga: Mee-Lai Stone / The Guardian (titulli: âA revelation!â: how Edward Weston transformed bums, veg and egg slicers into sculpture â in pictures) PĂ«rkthimi: Telegrafi.com
Ekspozimi i simetrisë dinamike, 1943 [Exposition of Dynamic Symmetry](Foto: Edward Weston)
EkspozitaBecoming Modern [TĂ« bĂ«hesh modern] Ă«shtĂ« njĂ« depĂ«rtim i jashtĂ«zakonshĂ«m nĂ« lindjen e fotografisĂ« moderniste pĂ«rmes vĂ«shtrimit dhe praktikĂ«s sĂ« fotografit amerikan Edward Weston. Ajo ndjek rrugĂ«t qĂ« Westoni kaloi nga njĂ« lĂ«vizje avangarde (piktorializmi) nĂ« tjetrĂ«n (modernizmi) nĂ« vitet â20 tĂ« shekullit XX. E pĂ«rbĂ«rĂ« tĂ«rĂ«sisht nga koleksioni prestigjioz i QendrĂ«s âWilsonâ pĂ«r FotografinĂ«, ekspozita gjurmon njĂ« pikĂ« kthese vendimtare nĂ« historinĂ« e fotografisĂ«. Edward Weston: Becoming Modern Ă«shtĂ« e hapur nĂ« MEP, nĂ« Paris tĂ« FrancĂ«s, deri mĂ« 25 janar.
âMâ nĂ« divanin me qime tĂ« zeza kali, 1921 [âMâ on the Black Horsehair Sofa](Foto: Edward Weston)
Kuratori Simon Baker shkruan: ââMâ nĂ« divanin me qime tĂ« zeza kali shpreh qartĂ« njĂ« borxh ndaj pikturĂ«s dhe kompozimit piktoriak; njĂ« nudo e rrjedhshme dhe indeferente, shtrirĂ« me mjeshtĂ«ri mbi njĂ« divan, me njĂ« kompozim lulesh ikebana dhe njĂ« vazo me stil japonez nĂ« cepin e majtĂ« - pĂ«r balancĂ«â.
Tina Modotti (Nudo në studio), 1922 [Tina Modotti (Nude in Studio)](Foto: Edward Weston)
âPastaj kemi Tina Modotti (Nudo nĂ« studio), bĂ«rĂ« njĂ« vit mĂ« pas, ku janĂ« hequr tĂ« gjitha gjurmĂ«t e gjuhĂ«s vizuale piktorialiste. As divan, as pasqyrĂ«, as kompozim me lule; as figurĂ« e shtrirĂ« qĂ« kujton pikturĂ«n e salloneve. NĂ« vend tĂ« tyre, njĂ« subjekt i ngjashĂ«m: njĂ« nudo femĂ«r qĂ« po pushon, si tĂ« thuash, nga konvencionet e studios sĂ« vizatimit nga modeli i gjallĂ«, duke tymosur njĂ« cigare mbi njĂ« stol tĂ« vogĂ«l tĂ« rrumbullakĂ«t, pĂ«rballĂ« njĂ« sfondi tĂ« thjeshtĂ«, por me hije tĂ« theksuaraâ.
Kompozim me guacka dhe shkëmb, 1931 [Shell and Rock Arrangement](Foto: Edward Weston)
Mënyra se si Westoni i qasej natyrës së qetë, si edhe fragmenteve të natyrës (gurë, bimë, rërë), zbulon një tension në punën e tij mes nocionit të artificës dhe abstraksionit të pastër të arritur përmes fokusit të afërt dhe kuadrit.
Nudo mbi rërë, Oshano, 1936 [Nude on Sand, Oceano](Foto: Edward Weston)
GjatĂ« kĂ«saj periudhe, fotografi rafinoi stilin e tij, thjeshtoi kuadrot, eliminoi çdo artificĂ« pĂ«r tâu pĂ«rqendruar te linjat, format dhe drita.
Vezë dhe prerëse, 1930 [Eggs and Slicer](Foto: Edward Weston)
Westoni fotografoi objekte të zakonshme - guacka, perime, trupa, gurë - me rigorozitet të madh formal, duke shndërruar realitetin në motive vizuale. Ai ankohej se fotografia e tij me prerëse veze ishte bërë emblemë kaq popullore e modernizmit, ndaj dëshironte që studimet e tij mbi perimet të kuptoheshin në të njëjtën mënyrë - por, në një formë më të thellë.
Guaska, 1927 [Shells](Foto: Edward Weston)
Shumë nga imazhet e tij janë ekspozuar në formën e tyre origjinale, të printuara nga vetë artisti.
Ekskusado (Tualeti), 1926 [Excusado (Toilet)](Foto: Edward Weston)
Westoni kontribuoi në këtë perspektivë moderne në periferi të botës së artit. Fotografia e tij u bë gjuhë, skulpturë, një vështrim.
Speci, 1930 [Pepper](Foto: Edward Weston)
Westoni shndërroi jo vetëm të përditshmen dhe të shpërfillurën në vepër arti (ashtu siç specat e tij u bënë skulptura), por gjithashtu shpiku një formë të abstraksionit fotografik modernist. Westoni bëri të paktën 30 negativë të ndryshëm të specave, të gjitha brenda katër ditëve, në gusht të vitit 1930. Ai shpiku mënyrën për ta mbështetur specin në një hinkë metalike, duke ia mundësuar të shmangte kartonin e bardhë apo copën e muselisë ku e kishte mbështetur më parë. Specat e tij u bënë skulptura. Ai bëri të paktën 25 printime të kësaj fotografie, e cila u bë studimi i tij më i njohur për specat.
Karisa, Santa Monikë (Nudo në derë), 1936 [Charis, Santa Monica (Nude in doorway)](Foto: Edward Weston)
Helen Charis Wilson e takoi Edward Westonin në Karmel në vitin 1934. Ajo filloi si modele për studimet e tij të nudove, por shpejt u bë partnerja e tij në jetë dhe në punë.
GĂ«rryerje ranore, Point Lobos, 1942 [Sandstone Eosion, Point Lobos](Foto: Edward Weston)
Nga fundi i viteve â30 dhe fillimi i viteve â40 tĂ« shekullit XX, Westoni punonte gjithnjĂ« e me mĂ« shumĂ« pasion pĂ«r peizazhet. Teksa ky fokus çoi gjithashtu nĂ« disa nga studimet e tij mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« nudove (veçanĂ«risht nudot mbi rĂ«rĂ« nga viti 1936), te dunat me diell tĂ« Oshanos dhe nĂ« terrenet e ashpra tĂ« Big Surit, LuginĂ«s sĂ« Vdekjes dhe Point Lobosi - pĂ«r tĂ« pĂ«rmbledhur me fjalĂ«t e vetĂ« Westonit - âqielli dhe toka u bĂ«nĂ« njĂ«â.
Fusha me domate, Big Sur, 1937 [Tomato Field, Big Sur, 1937](Foto: Edward Weston)
Westoni jetoi dhe punoi në Kaliforni, udhëtoi në Meksikë dhe u distancua nga qendrat e pushtetit dhe ndikimit. Ai nuk kërkonte efekt apo provokim, por një vështrim të saktë, një formë të zbulesës së heshtur. /Telegrafi/
Nga: George Orwell (New Statesman, 3 shtator 1932) PĂ«rktheu nga anglishtja: Granit Zela.
Banesat e pĂ«rbashkĂ«ta tĂ« strehimit, nga tĂ« cilat ka disa qindra nĂ« LondĂ«r, janĂ« strehimore nate tĂ« autorizuara posaçërisht nga LSKP.[1] Ato janĂ« pĂ«r njerĂ«zit qĂ« nuk mund tĂ« pĂ«rballojnĂ« strehim tĂ« rregullt. NĂ« fakt, janĂ« hotele jashtĂ«zakonisht tĂ« lira. ĂshtĂ« e vĂ«shtirĂ« tĂ« vlerĂ«sohet popullsia e shtĂ«pive tĂ« strehimit, e cila ndryshon vazhdimisht, por ajo shkon gjithmonĂ« nĂ« dhjetĂ«ra mijĂ«ra, dhe nĂ« muajt e dimrit ndoshta i afrohet shifrĂ«s pesĂ«dhjetĂ« mijĂ«. Duke pasur parasysh qĂ« strehojnĂ« kaq shumĂ« njerĂ«z dhe se shumica e tyre janĂ« nĂ« njĂ« gjendje jashtĂ«zakonisht tĂ« keqe, shtĂ«pitĂ« e pĂ«rbashkĂ«ta tĂ« strehimit nuk marrin vĂ«mendjen qĂ« meritojnĂ«.
PĂ«r ta gjykuar vlerĂ«n e legjislacionit pĂ«r kĂ«tĂ« temĂ«, duhet kuptuar se si Ă«shtĂ« jeta nĂ« njĂ« banesĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«t. Banesa mesatare e banimit (dikur quhej âfjetoreâ,) pĂ«rbĂ«het nga disa konvikte dhe njĂ« kuzhinĂ«, gjithmonĂ« e nĂ«ndheshme, e cila shĂ«rben edhe si dhomĂ« ndenjjeje. Kushtet nĂ« kĂ«to vende, veçanĂ«risht nĂ« lagjet jugore si Southwark ose Bermondsey, janĂ« tĂ« neveritshme.
Konviktet janĂ« strofuj tĂ« qelbur, tĂ« mbushur me çdo gjĂ« dhe me deri nĂ« njĂ«qind burra, me krevate shumĂ« mĂ« tĂ« ulĂ«ta se ato nĂ« njĂ« burg tĂ« zakonshĂ«m nĂ« LondĂ«r. Normalisht, kĂ«ta shtretĂ«r nuk janĂ« shumĂ« tĂ« gjatĂ« dhe tĂ« gjerĂ«, kanĂ« dyshekĂ« tĂ« fortĂ« dhe jastĂ«kĂ« cilindrikĂ« si bllok druri; ndonjĂ«herĂ«, nĂ« banesat mĂ« tĂ« lira, nuk ka fare jastĂ«k. Mbulesat e krevatit pĂ«rbĂ«hen nga dy çarçafĂ« ngjyrĂ« purpur, qĂ« duhet tĂ« ndĂ«rrohen njĂ« herĂ« nĂ« javĂ« por, nĂ« fakt, nĂ« shumĂ« raste, sândĂ«rrohen as njĂ« herĂ« nĂ« muaj, dhe njĂ« kuvertĂ« pambuku; nĂ« dimĂ«r mund tĂ« ketĂ« batanije, por asnjĂ«herĂ« nuk janĂ« tĂ« mjaftueshme.
Shtretërit janë me parazitë, dhe kuzhinat plot me buburreca ose brumbuj të zinj. Nuk ka banja, natyrisht, dhe nuk ka hapësirë ku të kesh privatësi. Këto janë kushtet normale dhe të pranuara në të gjitha banesat e përbashkëta. Tarifat e paguara për këtë lloj strehimi ndryshojnë nga koha e qëndrimit e llogaritur me ditë dhe net. Duhet shtuar se, sado e ulët të duken tarifat, këto banesa sjellin afërsisht 40 paund fitim neto në javë për pronarin e saj.
Përveç banesave të pista të strehimit, janë edhe disa si Banesat Rowton dhe Bujtinat e Ushtrisë, që janë të pastra dhe rregullta. Për fat të keq, të gjitha këto vende i krijojnë këto përparësi me anë të një disipline kaq të rreptë dhe të lodhshme sa të qëndrosh te to të duket sikur je në burg. Në Londër (çuditërisht është më mirë në disa qytete të tjera) këto banesa janë vende ku ke liri, por jo një shtrat të mirë. Gjëja më e çuditshme e në lidhje me mjerimin dhe parehatinë e banesave të përbashkëta të strehimit është se ato janë në vende që i nënshtrohen inspektimit të vazhdueshëm nga organet përgjegjëse.
Kur dikush sheh pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« shpellĂ«n e errĂ«t, tĂ« prapambetur tĂ« njĂ« kuzhine nĂ« kĂ«to banesa, ajo duket sikur i pĂ«rket fillimit tĂ« shekullit tĂ« nĂ«ntĂ«mbĂ«dhjetĂ« qĂ« nĂ« njĂ«farĂ« mĂ«nyre nuk u ka rĂ«nĂ« nĂ« sy reformatorĂ«ve; Ă«shtĂ« befasuese tĂ« zbulosh se ato sundohen nga njĂ« sĂ«rĂ« rregullash (qĂ«llimisht) jashtĂ«zakonisht tiranike. Sipas rregullores sĂ« Aktit tĂ« Strehimit, praktikisht çdo gjĂ« Ă«shtĂ« kundĂ«r ligjit nĂ« njĂ« banesĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«t strehimi. Bixhozi, dehja, apo edhe futja e pijeve, sharjet, pĂ«shtymja nĂ« dysheme, mbajtja e kafshĂ«ve tĂ« zbutura, grindjet â me pak fjalĂ«, e gjithĂ« jeta shoqĂ«rore e kĂ«tyre vendeve Ă«shtĂ« e ndaluar. Natyrisht, ligji rĂ«ndom shkelet, por disa nga rregullat janĂ« tĂ« zbatueshme dhe ato ilustrojnĂ« padobishmĂ«rinĂ« e tmerrshme tĂ« kĂ«tij lloj legjislacioni.
PĂ«r tĂ« marrĂ« njĂ« shembull: disa kohĂ« mĂ« parĂ« organi mbikĂ«qyrĂ«s u shqetĂ«sua pĂ«r afĂ«rsinĂ« e shtretĂ«rve dhe vendosi qĂ« duhet tĂ« jenĂ« tĂ« paktĂ«n njĂ« metĂ«r larg njĂ«ri-tjetrit. Ky Ă«shtĂ« lloji i ligjit qĂ« Ă«shtĂ« i zbatueshĂ«m dhe shtretĂ«rit janĂ« zhvendosur siç duhet. Tani, pĂ«r njĂ« banor nĂ« njĂ« konvikt tashmĂ« tĂ« mbipopulluar sâka rĂ«ndĂ«si sa larg njĂ«ri-tjetrit janĂ« shtretĂ«rit; kjo ka rĂ«ndĂ«si pĂ«r pronarin, tĂ« ardhurat e tĂ« cilit varen nga hapĂ«sira e dyshemesĂ«. Rezultati i vetĂ«m real i kĂ«tij ligji, pra, ishte njĂ« rritje e pĂ«rgjithshme e çmimit tĂ« shtretĂ«rve. Vini re se megjithĂ«se hapĂ«sira midis shtretĂ«rve Ă«shtĂ« e rregulluar me ligj, asgjĂ« nuk ka tĂ« bĂ«jĂ« me vetĂ« shtretĂ«rit â asgjĂ«, pĂ«r shembull, me gjendjen e tyre. KujdestarĂ«t e shtĂ«pisĂ« mund tĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« tĂ« paguash pĂ«r njĂ« shtrat mĂ« pak tĂ« mirĂ« se njĂ« grumbull kashte dhe sâka ligj qĂ« i ndalon.
NjĂ« shembull tjetĂ«r i rregulloreve tĂ« strehimit. Nga gati tĂ« gjitha banesat e strehimit, gratĂ« janĂ« rreptĂ«sishtĂ« tĂ« pĂ«rjashtuara; ka disa banesa posaçërisht pĂ«r gratĂ«, njĂ« numĂ«r shumĂ« i vogĂ«l pĂ«r tĂ« ndikuar nĂ« gjendjen e pĂ«rgjithshme â tĂ« cilĂ«n si burrat edhe gratĂ« e pranojnĂ«. Si pasojĂ« e kĂ«saj çdo burrĂ« i pastrehĂ« qĂ« jeton rregullisht nĂ« njĂ« banesĂ« strehimi Ă«shtĂ« krejtĂ«sisht i shkĂ«putur nga shoqĂ«ria femĂ«rore â nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«, ka raste kur burri dhe gruaja ndahen pĂ«r shkak tĂ« pamundĂ«sisĂ« pĂ«r tĂ« gjetur strehim nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n banesĂ«. SidoqoftĂ«, disa nga banesat mĂ« tĂ« lira zakonisht bastisen nga çiftet e rrugĂ«ve tĂ« cilĂ«t pushtojnĂ« kuzhinĂ«n tĂ« paftuar dhe mbajnĂ« shĂ«rbesa tĂ« gjata fetare. BanorĂ«t nuk i pĂ«lqejnĂ« kĂ«to festa dobĂ«suese, por sâkanĂ« fuqi tâi nxjerrin jashtĂ«. A mund tĂ« imagjinohet qĂ« gjĂ«ra tĂ« tilla tĂ« tolerohen nĂ« njĂ« hotel? E, megjithatĂ«, njĂ« banesĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«t strehimi Ă«shtĂ« thjesht njĂ« hotel ku paguhet mĂ« pak. Kjo lloj tiranie e vogĂ«l, nĂ« fakt, mund tĂ« mbrohet vetĂ«m me teorinĂ« se njĂ« njeri shumĂ« i varfĂ«r pĂ«r tĂ« jetuar nĂ« njĂ« banesĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«t, humb disa nga tĂ« drejtat e tij si qytetar.
Sâmund tĂ« mos kesh ndjesinĂ« se kjo teori qĂ«ndron pas kĂ«tyre rregullave. TĂ« gjitha janĂ« nĂ« natyrĂ«n e legjislacionit ndĂ«rhyrĂ«s â pra ndĂ«rhyjnĂ«, por jo pĂ«r tĂ« mirĂ«n e banorĂ«ve. Theksi i tyre Ă«shtĂ« te higjiena dhe morali, dhe çështja e rehatisĂ« i lihet pronarit tĂ« banesĂ«s, i cili, natyrisht, ose e shmang ose e zgjidh nĂ« frymĂ«n e bamirĂ«sisĂ« sĂ« organizuar. Vlen tĂ« theksohen pĂ«rmirĂ«simet qĂ« realisht mund tĂ« bĂ«hen me anĂ« tĂ« legjislacionit. PĂ«r sa i pĂ«rket pastĂ«rtisĂ«, asnjĂ« ligj sâdo ta vĂ«rĂ« kurrĂ« nĂ« zbatim, dhe nĂ« çdo rast Ă«shtĂ« njĂ« çështje e vogĂ«l. Por kushtet e tĂ« fjeturit, gjĂ« qĂ« Ă«shtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme, mund tĂ« arrihet tĂ« jenĂ« tĂ« njĂ« standardi tĂ« mirĂ«.
Banesat e pĂ«rbashkĂ«ta tĂ« strehimit janĂ« vende ku dikush paguan pĂ«r tĂ« fjetur, dhe shumica e tyre nuk e pĂ«rmbushin qĂ«llimin e tyre thelbĂ«sor, sepse askush sâmund tĂ« flejĂ« mirĂ« nĂ« njĂ« konvikt tĂ« tejmbushur mbi njĂ« shtrat tĂ« fortĂ« sa tullat. Organi mbikĂ«qyrĂ«s do tĂ« bĂ«nte njĂ« shĂ«rbim tĂ« jashtĂ«zakonshĂ«m nĂ«se do tâi detyronte kujdestarĂ«t e shtĂ«pive tĂ« ndanin konviktet e tyre nĂ« kabina dhe, para sĂ« gjithash, tĂ« siguronin shtretĂ«r tĂ« rehatshĂ«m; pĂ«r shembull, shtretĂ«rit po aq tĂ« mirĂ« sa ato nĂ« godinat e burgjeve nĂ« LondĂ«r. Dhe sâka kuptim ndarja e banesave nĂ« âvetĂ«m burraâ ose âvetĂ«m graâ, sikur burrat dhe gratĂ« tĂ« ishin natrium dhe ujĂ« dhe duhet tĂ« mbahen tĂ« ndara nga frika e njĂ« shpĂ«rthimi; banesat duhet tĂ« licencohen pĂ«r tĂ« dyja gjinitĂ«, siç janĂ« nĂ« disa qytete provinciale. Dhe qiramarrĂ«sit duhet tĂ« mbrohen me ligj kundĂ«r mashtrimeve tĂ« ndryshme qĂ« pronarĂ«t dhe menaxherĂ«t tani janĂ« nĂ« gjendje tâu bĂ«jnĂ«. Duke pasur parasysh kĂ«to kushte, kĂ«to banesa do tâu shĂ«rbenin qĂ«llimit tĂ« tyre, i cili Ă«shtĂ« qĂ«llim i rĂ«ndĂ«sishĂ«m, shumĂ« mĂ« i mirĂ« sesa ajo qĂ« ofrojnĂ« tani. NĂ« fund tĂ« fundit, dhjetĂ«ra mijĂ«ra burra tĂ« papunĂ« dhe pjesĂ«risht tĂ« punĂ«suar nuk kanĂ« asnjĂ« vend tjetĂ«r ku mund tĂ« jetojnĂ«. ĂshtĂ« absurde qĂ« ata tĂ« detyrohen tĂ« zgjedhin, siç bĂ«jnĂ« tani, midis njĂ« stalle derrash dhe njĂ« burgu higjienik. /Revista âAkademiaâ/
_________________
[1] Ligji pĂ«r Strehimin e Klasave ShoqĂ«rore tĂ« PunĂ«s (1851) u dha bashkive dhe famullive tĂ« kishave fuqinĂ« pĂ«r ta mbikĂ«qyrur shĂ«ndetin publik nĂ« lidhje me âshtĂ«pitĂ« e pĂ«rbashkĂ«ta tĂ« strehimitâ pĂ«r njerĂ«zit e varfĂ«r dhe migrues.
Poezi nga: Johann Wolfgang von Goethe PĂ«rktheu: Fan S. Noli
PĂ«rmi çdo majĂ« mali Ka qetĂ«si: Mi asnjĂ« majĂ« mali AsgjĂ« sâlĂ«vis, As pipĂ«tin; NĂ« pyllin zoqtâ e vegjĂ«l po pushojnĂ«: Prit pak, se shpejt a vonĂ« Gjen qetĂ«si dhe ti.
Donald Trump nuk është presidenti më i keq në historinë amerikane. Ai është amerikani më i keq në historinë amerikane. Ky dallim ka rëndësi, sepse ajo që po vjen më pas, për të, ka shumë pak lidhje me demokratët, politikat apo ideologjinë. Trumpi do të rrëzohet së pari nga njerëzit e tij, sepse gjithmonë kështu përfundojnë gjërat për burrat si ai.
SĂ« fundmi, Trumpi arriti ta shfrytĂ«zojĂ« edhe vrasjen brutale tĂ« Rob dhe Michele Reinerit. NĂ« njĂ« postim tĂ« pamend nĂ« Truth Social, ai u ankua pĂ«r âSindromĂ«n e çrregullimit ndaj Trumpitâ, sikur kjo tĂ« kishte ndonjĂ« rĂ«ndĂ«si nĂ« kontekstin e njĂ« vrasjeje tĂ« dyfishtĂ«. Ky moment tregon gjithçka qĂ« duhet tĂ« dini pĂ«r Donald Trumpin. Edhe nĂ« tragjedi, edhe nĂ« vdekje, Trumpi beson se historia ka tĂ« bĂ«jĂ« me tĂ«.
Rob Reiner ishte liberal. Ai kishte gjithashtu tĂ« drejtĂ« pĂ«r Trumpin. Dhe, pavarĂ«sisht nĂ«se Trumpit i pĂ«lqen apo jo, Reineri ishte njĂ« njeri mĂ« i mirĂ« dhe njĂ« forcĂ« krijuese shumĂ« mĂ« e madhe. PaaftĂ«sia e Trumpit pĂ«r tĂ« mos rezistuar pĂ«r ta vĂ«nĂ« veten nĂ« qendĂ«r tĂ« vrasjes sĂ« dikujt tjetĂ«r, Ă«shtĂ« e turpshme dhe e pafalshme. Kjo Ă«shtĂ« arsyeja pse Trumpi Ă«shtĂ« amerikani mĂ« i keq nĂ« historinĂ« amerikane. Ai nuk ka turp, as vetĂ«pĂ«rmbajtje dhe as monolog tĂ« brendshĂ«m qĂ« tâi thotĂ« atij se kur duhet tĂ« ndalet.
Trumpi nuk po e luan të njëjtën lojë si të tjerët. Ai kurrë nuk e ka bërë këtë. Ai po mashtron. Ai është çfarëdo që i duhet që të jetë në momentin e caktuar - për të marrë më shumë para, më shumë vëmendje dhe më shumë besnikëri. Paraja është e vetmja gjë të cilën Trumpi e vlerëson më shumë se veten, dhe kjo përfshin edhe mirësjelljen elementare njerëzore. Ky është i njëjti njeri që u mburr haptas, në incizim, për kapjen e qëllimshme të grave në mënyrë të papërshtatshme sepse besonte se pasuria dhe statusi i tij ia jepnin të drejtën për ta bërë këtë.
Trumpi po përkeqësohet, dhe kushdo që ka kaluar një kohë me njerëz të moshuar e di se si duket kjo. Krahasoni fjalimet e Trumpit sot me ato të gjashtë vjetëve më parë dhe rënia është e dukshme. Të folurit e çrregullt. Hutimi. Dobësia fizike. Këmbëngulja e vazhdueshme se gjithçka është në rregull. Të gjithë e kemi parë këtë në familjet tona. Nuk ke nevojë të jesh mjek për ta kuptuar. Dhe, sapo e kaluam këtë me Joe Bidenin.
Në të njëjtën kohë, Trumpi po djeg çdo urë mes tij dhe bazës së tij. Ka rëndësi fakti që përfaqësuesja Marjorie Taylor Greene është kthyer kundër, sepse ajo përfaqëson një pjesë të madhe të lëvizjes MAGA [Make America Great Again / Le ta rikthejmë Amerikën në madhështinë e saj të mëparshme] që ka qenë prej kohësh duke shfryrë në heshtje për të metat e Trumpit. Një ditë është përkushtim total. Ditën tjetër është mohimi total.
Por, kjo nuk filloi nga Marjorie Taylor Greene. Filloi me fundin e âromancĂ«sâ sĂ« Trumpit me Elon Muskun nĂ« njĂ« katastrofĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« mediatike - mĂ« tĂ« keqen pĂ«r ShtĂ«pinĂ« e BardhĂ« qĂ« nga Monica Lewinsky. Ishin miqtĂ« mĂ« tĂ« ngushtĂ«, bashkĂ« nĂ« turne, gati tĂ« pandashĂ«m, derisa njĂ« ditĂ«, krejt papritur, Musku e akuzoi Trumpin se ishte nĂ« listĂ«n e Epsteinit. Kaq shpejt zhduket besnikĂ«ria rreth Trumpit.
Dhe, kjo do të përshpejtohet vetëm pas zgjedhjeve afatmesme të vitit 2026.
Pavarësisht se si do të performojnë republikanët, Trumpi do të jetë më shumë barrë sesa aset në ditën pas atyre zgjedhjeve. Nëse republikanët humbasin, Trumpi bëhet arsyetim. Nëse fitojnë, Trumpi bëhet i panevojshëm. Në të dyja rastet, ai nuk është më i dobishëm, dhe kur Trumpi nuk është më i dobishëm, ai hidhet tej.
Nëse keni nevojë për prova shtesë, mos shikoni më larg se shefja e tij e stafit, Susie Wiles, e cila i tha Vanity Fair-it - në një seri intervistash zyrtare - se Trumpi po sillet si një alkoolik.
Ky është fati i të gjithë tiranëve. Nuk tradhtohen nga armiqtë e tyre. Tradhtohen nga njerëzit që janë më pranë tyre, sepse ata njerëz e duan fronin për vete.
Vëzhgoni me kujdes Marco Rubion. Vëzhgoni edhe më nga afër JD Vancein. E kemi parë këtë model me dhjetëra herë më parë. Trump 1.0 ishte një derë rrotulluese besnikërie e ndjekur nga tradhtia publike. Trump 2.0 do të jetë më i keq, sepse rreziku është më i madh dhe durimi ka mbaruar.
Nuk ka nder mes hajdutĂ«ve, dhe Trumpi nuk ka mĂ« asgjĂ« pĂ«r tâi ofruar krahut tĂ« djathtĂ«. Ai nuk mund tĂ« sjellĂ« stabilitet. Ai nuk mund tĂ« sjellĂ« unitet. Ai nuk mund tĂ« sjellĂ« politika. E vetmja gjĂ« qĂ« mund tĂ« ofrojĂ« Ă«shtĂ« kaosi, vetĂ«lavdĂ«rimi dhe fjalimet e pĂ«rhanta tĂ« njĂ« klouni narcisist.
Askush nuk do ta dojë kutërbimin Trumpit teksa i afrohemi vitit 2028.
Dhe, së shpejti, republikanët do të shtiren sikur kurrë nuk e kanë njohur.
Do të thonë se kishin dyshime. Do të thonë se u mashtruan. Do të thonë se Trumpi e teproi. E kemi parë këtë skenar më parë. Gjithmonë ndodh në fund.
Donald Trump është amerikani më i keq në historinë amerikane. Dhe, si çdo burrë që kërkon besnikëri absolute pa ofruar asgjë në këmbim, ai do të tradhtohet i pari nga njerëzit që dikur e quanin mbret. /Telegrafi/
Në Shqipëri, deri në vitin 1929 (ky është viti kur u vendos Kodi i parë Civil) martesat lidheshin sipas normave të së drejtës zakonore. Këto norma në krahina dhe zona të viseve të ndryshme shqiptare nuk zbatoheshin njësoj.
Në zonat malore ato ishin më të forta, ndërsa në zonat e ulëta dhe në qytete erdhën duke u dobësuar mjaft, duke u zëvendësuar me norma të reja që i përgjigjeshin zhvillimit ekonomik e shoqëror të tyre.
Por, deri nĂ« vitet â40 tĂ« shekullit XX, martesa nĂ« ShqipĂ«ri ruajti, nĂ« pĂ«rgjithĂ«si, karakterin e lidhjeve tĂ« vjetra tĂ« saj: njĂ« marrĂ«veshje midis dy familjesh ose midis prindĂ«rish, pa pyetur ata qĂ« do tĂ« martoheshin.
âZĂ«niaâ nĂ« adoleshencĂ«
Në të kaluarën, për fejesën e dy të rinjve përdoreshin fjalët: zënie, mblesë, mbulesë, vlesë. Vajza quhej e zënë (e nxanë, e zanë), e vluar, e mbuluar, ndërsa djali i zënë (i nxanë, i zanë) i vluar, i mbuluar. Por, termi më i përdorur ishte i zënë dhe e zënë.
Në vendin tonë, në përgjithësi, mosha për zënien e dy të rinjve ka qenë: për vajzat 12-14 vjeç dhe, për djem, 16-18 vjeç. Kjo nuk do të thoshte që prindërit të mos kujdeseshin për zënien e tyre edhe përpara kësaj moshe.
KĂ«tĂ« tĂ« drejtĂ« ua jepnin prindĂ«rve zakone sipas tĂ« cilave, babait i njihej e drejta e pakufizuar mbi fĂ«mijĂ«t, pra, edhe e drejta pĂ«r âzĂ«nienâ e tyre nĂ« çdo moshĂ« e, ngandonjĂ«herĂ«, edhe para lindjes.
Zënia e fëmijëve që në vogëli, që në djep dhe, në ndonjë rast që pa lindur, praktikohej në shtresat e pasura. Por, nën ndikimin e tyre, u shtri edhe në shtresat e tjera të popullsisë, megjithëse ajo praktikohej rrallë.
Ndodhte shpesh që të fejuarit të mos dinë se i janë premtuar njeri-tjetrit. Një rregull i tillë është e drejta dhe e fshehta e prindërve të tyre, të cilët ua bëjnë të njohur kur dëshirojnë ata vetë. Kur mbaron kjo kohë, vajzat zakonisht janë 12 vjeç dhe djemtë 16-18 vjeç.
Kujtimet e Durhamit
Duke folur pĂ«r bajraqet e Pultit (ShalĂ«n, Shoshin, Krinin dhe ToplanĂ«n, si dhe pĂ«r RrĂ«zĂ«n e TepelenĂ«s), âfejesat e bebeve qenĂ« thuajse krejt tĂ« zakonshmeâ - nĂ«nvizon Durham. NĂ« shtresat e mesme dhe tĂ« varfra tĂ« popullsisĂ« zĂ«nia nĂ« djep ose pa lindur fĂ«mijĂ«t bĂ«hej me qĂ«llim qĂ« tĂ« forcohej miqĂ«sia ndĂ«rmjet dy shtĂ«pive.
Marrëveshja bëhej drejtpërdrejt, me marrëveshjen e dy të zotëve të shtëpisë ose të dy prindërve të fëmijëve. Kur dy gra nga shtëpia e tyre ishin me barrë, ata shfaqnin dëshirën që, po qe se lindnin njëra djalë e tjetra vajzë, të porsalindurit do të quheshin të zënë ndërmjet tyre.
NĂ« ndonjĂ« krahinĂ« bĂ«hej edhe ndonjĂ« ceremoni e vogĂ«l dhe, kur lindnin fĂ«mijĂ«t me gjini tĂ« kundĂ«rt, lajmĂ«rohej me tĂ« shtĂ«na pushke se tĂ« dy familjet u lidhĂ«n me miqĂ«si. PĂ«r ligjĂ«simin e kĂ«saj âshkĂ«mbehej edhe bukaâ, domethĂ«nĂ«, organizoheshin gosti nĂ« tĂ« dy familjet.
Vajza e âzĂ«nĂ«â nĂ« Jug
QĂ« vajza tĂ« quhej e zĂ«nĂ«, duhej pa tjetĂ«r njĂ« ceremoni e rastit, e cila zhvillohej nĂ« shtĂ«pinĂ« e vajzĂ«s ose nĂ« shtĂ«pinĂ« e njĂ« tĂ« treti (tĂ« afĂ«rm ose miku tĂ« shtĂ«pisĂ« sĂ« vajzĂ«s). Kjo vizitĂ« nĂ« Korçë quhej âtĂ« shkelatâ.
Zakonisht, tĂ« dy palĂ«t rreth gjashtĂ« ose tetĂ« vetĂ« (nga 3-4 pĂ«r secilĂ«n palĂ«), pasi mbaronin qerasjen, shkĂ«mbenin nishanet ose dorĂ«zonin shenjĂ«n (âhejinâ, thuhej nĂ« Veri). NĂ« pĂ«rgjithĂ«si, shenjĂ«n qĂ« ia lĂ«shonin nĂ« dorĂ« tĂ« atit tĂ« vajzĂ«s e dorĂ«zonte njĂ« i afĂ«rt i djalit, nganjĂ«herĂ« edhe i zoti i shtĂ«pisĂ« ose shkuesi. SĂ« bashku me shenjĂ«n dorĂ«zoheshin edhe tĂ« hollat.
Vajza e âzĂ«nĂ«â nĂ« Veri
Kanuni i LekĂ« Dukagjinit e pĂ«rcaktonte shenjĂ«n tĂ« pĂ«rbĂ«rĂ« prej ânji unazĂ« tĂ« remĂ«t a tâargjanĂ«t (tash vonĂ«). Unaza e dhetĂ« grosh janĂ« me kanunâ. NĂ« KosovĂ« vinin nĂ« tryezĂ« unazĂ«n, dhe njĂ« koronĂ« argjendi qĂ« ishte shenja se u dha fjala.
Kjo tregonte qĂ« vajza ishte lidhur e nuk mund tĂ« jepej gjetiu. Edhe nĂ« Jug tĂ« ShqipĂ«risĂ« jepej njĂ« shenjĂ« e tillĂ«. âNishani zakonisht Ă«shtĂ« njĂ« pare e vjetĂ«r floriri ose sermi, e cila nuk qarkullon nĂ« tregâ.
NĂ« shumĂ« krahina tĂ« ShqipĂ«risĂ«, veçanĂ«risht nĂ« Veri, sĂ« bashku me unazĂ«n jepej edhe njĂ« shami. Shamia Ă«shtĂ« shenjĂ« rituale qĂ« tregonte se vajza ishte e âmbuluarâ apo e âzĂ«nĂ«â.
NĂ« zonat malore dhĂ«nia e shenjĂ«s ishte njĂ« farĂ« kapari, qĂ« pala e djalit i jepte asaj tĂ« vajzĂ«s. Mbas shenjĂ«s askush tjetĂ«r sâkishte tĂ« drejtĂ« tĂ« vinte dorĂ« mbi atĂ« vajzĂ«, ândryshe do tĂ« binte nĂ« gjakâ.
Cilët janë personalitetet që u martuan brenda fisit
Në disa vende, martesa mes kushërinjve të parë është e ligjshme, në disa të tjera jo. Përgjatë historisë, shumë njerëz të famshëm janë martuar me kushërinjtë tyre, për arsye nga më të ndryshmet.
NĂ« kohĂ«t e hershme, martesa mes kushĂ«rinjve ishte mĂ« se e zakonshme. Duke qenĂ« se njerĂ«zit nuk lĂ«viznin shumĂ« nga vendi, ku lindnin, personat qĂ« kishin nĂ« dispozicion pĂ«r tâu martuar ishin zakonisht kushĂ«rinj. Martesa mes kushĂ«rinjve gjithashtu do tĂ« thoshte dhe mbajtjen e pronĂ«s dhe tokĂ«s brenda familjes.
Në Shqipëri, ka gjithashtu norma për martesat brenda fisit. Në varësi të krahinave etnografike, tradita etnokulturore ndryshon. Në zonat e thella malore, për shembull, akoma ruhet deri në një masë jo plotësisht martesa jashtë fisit, do të thotë pa marrë parasysh sa breza janë saktësisht, cilit fis i përkasin. Pra, Krasniq, Grudë, Hot etj, nuk bëhen krushqi. Por, në 20 vitet e fundit kjo barrierë është thyer dhe ka zbritur në shtatë breza. Po të jenë të brezit të shtatë mund të lidhin krushqi.
Tani, në zonat rurale dhe urbane martohen brenda një fisi, por që nuk jetojnë në të njëjtin territor. Pra, mund të lidhet një Krasniq me një Krasniq tjetër, por që jetojnë në krahina të ndryshme.
âNĂ« krahinat e thella, martesat brenda fisit kryhen midis brezit tĂ« shtatĂ« dhe tĂ« katĂ«rtâ, thotĂ« UkĂ« Xhemaj, studiues i fenomenit. âGjithmonĂ« merret parasysh hapĂ«sira, pra territori. NĂ«se Ă«shtĂ« i njĂ«jti fis, por i njĂ« territori tjetĂ«r, kohĂ«t e fundit Ă«shtĂ« toleruar martesa. NĂ« trevat shqiptare martesat midis kushĂ«rinjve janĂ« shumĂ« tĂ« rralla. KĂ«to quhen incest nĂ« shkencĂ«. MegjithatĂ«, ka, por siç e thashĂ« janĂ« tĂ« rralla. KĂ«to lidhje edhe pse tĂ« rralla vijnĂ« si rezultat i mungesĂ«s sĂ« arsimit dhe janĂ« tĂ« papranueshmeâ.
Nga: Greg McKevitt / BBC PĂ«rkthimi: Telegrafi.com
NĂ« orĂ«t e hershme tĂ« mĂ«ngjesit tĂ« Krishtlindjes tĂ« vitit 1950, dekani i AbacisĂ« sĂ« Uestminsterit nĂ« LondĂ«r, u zgjua pĂ«r tĂ« zbuluar se shtĂ«pia e tij ishte vizituar gjatĂ« natĂ«s. NĂ« vend qĂ« tâia linin njĂ« dhuratĂ« tĂ« kĂ«ndshme, tĂ« panjohurit misteriozĂ« ishin larguar me njĂ« nga objektet mĂ« tĂ« çmuara tĂ« AbacisĂ«. QĂ« nga kurorĂ«zimi i Uilliam Pushtuesit nĂ« vitin 1066, Abacia kishte shĂ«rbyer si vend pĂ«r ngjarje mbretĂ«rore; pika qendrore e kĂ«tyre ceremonive ishte Froni i KurorĂ«zimit prej druri, i cili kishte njĂ« gur tĂ« vendosur nĂ« bazĂ«n e tij. Ky nuk ishte njĂ« gur i çmuar qĂ« shkĂ«lqente; Guri i Fatit, i njohur gjithashtu si Guri i Skonit, ishte njĂ« bllok i kuq ranor prej 150 kilogramĂ«sh - por, kishte njĂ« peshĂ« mĂ« tĂ« madhe simbolike. Dhe, tani ishte hequr me forcĂ«.
Dy ditĂ« mĂ« vonĂ«, dekani i zemĂ«ruar, Alan Don, bĂ«ri njĂ« apel solemn nĂ« radion e BBC-sĂ« lidhur me kĂ«tĂ« "krim tĂ« pakuptimtĂ«". Ai tha: âKa qenĂ« nĂ« Abaci pĂ«r mbi 600 vjet dhe askush deri nĂ« kĂ«tĂ« javĂ« nuk e kishte guximin tĂ« vendoste duart e sakrilegjit mbi tĂ«. Ky relikt i çmuar ... Ă«shtĂ« i dashur pĂ«r miliona njerĂ«z nĂ« tĂ« gjithĂ« Komonuelthin dhe PerandorinĂ« Britanike dhe jo mĂ« pak nga ata qĂ«, si unĂ«, shohin nĂ« tĂ« simbolin e prejardhjes skoceze tĂ« mbretit tonĂ« tĂ« dashurâ. Ai premtoi: âDo tĂ« shkoj nĂ« skajet e TokĂ«s pĂ«r ta rikthyerâ.
- YouTube
Dy ditë më vonë, buletini i lajmeve të BBC-së [BBC Newsreel] raportoi një të dhënë të mundshme; inicialet JFS "duket se janë gërvishtur rishtazi në fron, dhe mendohet se nënkuptojnë 'Justice for Scotland' [Drejtësi për Skocinë] dhe mbështesin teorinë se zhdukja e gurit është vepër e nacionalistëve ekstremë skocezë".
Grabitja e gurit nga mbreti Eduard I në vitin 1296 ishte ende një pikë e ndjeshme për disa skocezë, të cilët besonin se ai nuk kishte asnjë arsye të mbahej në Angli. Në fund të fundit, guri ishte përdorur në kurorëzimet e mbretërve skocezë për qindra vjet përpara se të merrej dhe të vendosej në fronin e kurorëzimit të gdhendur prej lisi të Eduardit.
Kur mbreti i Skocisë dorëzoi kurorën e tij përpara Eduardit I në vitin 1296, Guri i Fatit u sekuestrua dhe u transportua në UestminsterAlamy
DĂ«shmitĂ« e grabitjes sĂ« mĂ«ngjesit tĂ« Krishtlindjes ishin tĂ« dukshme kur kamerat e BBC-sĂ« vizituan vendin. Narratori vuri nĂ« dukje âgjurmĂ«n e dĂ«mtimitâ qĂ« tregonte se si guri ishte nxjerrĂ« nga froni dhe tĂ«rhequr jashtĂ«. GjurmĂ«t çonin te KĂ«ndi i PoetĂ«ve, ku janĂ« varrosur ose pĂ«rkujtuar shkrimtarĂ«t nga Geoffrey Chaucer te Charles Dickens. NjĂ« derĂ« me dry atje ishte hapur me forcĂ«, dhe besohej se guri ishte tĂ«rhequr jashtĂ« nĂ« Millbank - njĂ« rrugĂ« aty pranĂ« nĂ« afĂ«rsi tĂ« lumit tĂ« TemzĂ«s. âAty gjurma humbiâ, tha ai.
Policia ngriti postblloqe dhe mbylli kufirin mes Skocisë dhe Anglisë për herë të parë pas 400 vjetësh. Hetuesit në Skotland-Jard - selia e policisë në Londër - punuan mbi teorinë se guri ishte hedhur në ujë. Bazuar në një informacion anonim, liqeni Serpentin në Hajd-Park u kontrollua dy herë. Ndërsa raporti transmetohej, u sollën pajisje shtesë për tërheqje për të nxjerrë një objekt që mendohej se mund të ishte gur. Por, ai tashmë kishte kohë që ishte zhdukur.
Shoqata e Besëlidhjes Skoceze, e themeluar për të kërkuar që Skocia të ketë parlamentin e vet, mohoi menjëherë përfshirjen. Në raportin e buletinit, kryetari i saj John MacCormick shihet duke buzëqeshur dhe duke ngritur një dolli me atë që mendohet të jetë uiski skocez. Ai nuk bën asnjë përpjekje për të fshehur gëzimin, dhe kjo nuk ishte aspak befasi. Më vonë u zbulua se katër prej anëtarëve të rinj të shoqatës kishin kryer grabitjen e guximshme.
Në maj të vitit 1951, studentët e Universitetit të Glasgout - Ian Hamilton, Kay Matheson, Gavin Vernon dhe Alan Stuart - rrëfyen gjithçka në një intervistë në radion e BBC-së për atë që kishte ndodhur atë natë. Gjithçka nisi vonë në mbrëmjen e Krishtlindjes, kur tre djemtë hynë në Abaci ndërsa Mathesoni priste jashtë në njërën prej dy makinave për arratisje.
âGjĂ«ja e parĂ« qĂ« bĂ«mĂ« ishte tĂ« largonim pengesĂ«n qĂ« mbante publikun larg guritâ, ka thĂ«nĂ« Vernoni. Ata e shkĂ«putĂ«n gurin poshtĂ« Fronit tĂ« KurorĂ«zimit dhe e vendosĂ«n nĂ« dysheme. Palltoja e Ian Hamiltonit u bĂ« dyshek i improvizuar pĂ«r ta tĂ«rhequr. Vernoni shtoi: âAlani dhe unĂ« morĂ«m secili njĂ« mĂ«ngĂ« tĂ« palltos, dhe Iani mori njĂ«rin nga zinxhirĂ«t e gurit. Dhe, sapo ai e tĂ«rhoqi, guri u liruaâ.
Froni i Kurorëzimit me Gurin e Fatit poshtë vendit të uljes, fotografuar në Abacinë e Uestminsterit në vitin 1937Alamy
Por, triumfi zgjati pĂ«r pak kohĂ«. NdĂ«rsa po e tĂ«rhiqnin gurin e rĂ«ndĂ«, ai u ça nĂ« dy pjesĂ«. âMĂ« kujtohet sa i tmerruar ishaâ, pranoi Hamiltoni. âKishim kaluar 400 milje dhe aty, sapo e tĂ«rhoqĂ«m gurin, ai u ndaâ. Pa e ditur ata, gati katĂ«r dekada mĂ« parĂ« njĂ« sulm me bombĂ« nga njĂ« sufraxhete mund ta ketĂ« dobĂ«suar gurin. NĂ« mes tĂ« kaosit, Hamiltoni kapi fragmentin mĂ« tĂ« vogĂ«l - qĂ« peshonte ende rreth 41 kilogramĂ« - dhe vrapoi jashtĂ« AbacisĂ« duke e mbajtur si njĂ« top tĂ« ragbit.
Jashtë, Mathesoni lëvizi makinën përpara për të paralajmëruar se një polic po afrohej. Për pak çaste, ai ishte përballë tyre. Hamiltoni u hodh në ulësen pranë asaj, mbuloi gurin e thyer me një pallto të vjetër dhe trilloi një histori se ishin të dashuruar të rinj që nuk kishin ku të shkonin në natën e Krishtlindjes. Oficeri, larg çdo dyshimi, hoqi helmetën, ndezi një cigare dhe bisedoi miqësisht, pastaj i la të largoheshin.
Mathesoni e lehtĂ«suar, u largua vetĂ«m, por nĂ« njĂ« semafor rreth dy milje larg nga Abacia, ajo bĂ«ri njĂ« ndalesĂ« tĂ« papritur qĂ« bĂ«ri qĂ« guri tĂ« rrokullisej nĂ« rrugĂ«. âFatmirĂ«sisht ishte i mbĂ«shtjellĂ« me leckĂ«, ndaj nuk u dĂ«mtuaâ, tha ajo. Hamiltoni u mahnit: âSi e ngrite atĂ« gur qĂ« peshonte 90 paundĂ« [41 kilogramĂ«] dhe e vure nĂ« bagazh tĂ« makinĂ«s, kĂ«tĂ« nuk e diâ.
- YouTube
E tronditur, Mathesoni vazhdoi rrugën, duke e lënë segmentin e gurit te një mik anglez në Birmingem. Ndërkohë, me shumë vështirësi, tre djemtë e tjerë futën pjesën më të madhe të gurit në makinën e dytë dhe u larguan nga vendngjarja. Të pasigurt për hapin tjetër, ata e varrosën atë pranë një pylli në Roçester të Kentit dhe u kthyen në shtëpi. Por, filluan të shqetësoheshin se guri, që ishte mbajtur brenda për 654 vjet, nuk do ta përballonte mirë të ftohtin e dimrit.
Hamiltoni i tha BBC-sĂ« nĂ« programin Witness History, nĂ« vitin 2018, se kur ata u kthyen pĂ«r ta rimarrĂ« atĂ« nĂ« natĂ«n e Vitit tĂ« Ri, ose Hogmanaj, gjetĂ«n njĂ« kamp tĂ« vendosur nga udhĂ«tarĂ«t [traveller - nomadĂ« romĂ« tĂ« BritanisĂ«] âpikĂ«risht aty ku ishte guriâ. Ata i bindĂ«n tĂ« ndihmonin pĂ«r ta mbajtur gurin deri te makina e tyre, dhe udhĂ«tarĂ«t nuk i treguan kurrĂ« policisĂ« pĂ«r ta.
Guri kaloi kufirin drejt SkocisĂ«, pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« qĂ« nga viti 1296, dhe iu dorĂ«zua John Rollos - njĂ« biznesmen nga Haj-Bonibrixhi pranĂ« FollkĂ«rkut. Ai pranoi me njĂ« kusht: âAskush pĂ«rveç meje nuk do ta dijĂ« ndonjĂ«herĂ« ku ndodhet, sepse njĂ« sekret Ă«shtĂ« sekret vetĂ«m kur Ă«shtĂ« me njĂ« person tĂ« vetĂ«mâ. Policia nuk e zbuloi kurrĂ« historinĂ« e tij tĂ« vĂ«rtetĂ«. Kur u intervistua nga BBC nĂ« vitin 1971, ai kĂ«mbĂ«nguli qĂ« regjistrimet tĂ« mbaheshin tĂ« fshehta deri nĂ« vdekjen e tij. BesnikĂ« ndaj fjalĂ«s sĂ« dhĂ«nĂ«, intervista nuk u transmetua deri nĂ« vitin 1986. Si nĂ«nkryetar i ShoqatĂ«s sĂ« BesĂ«lidhjes Skoceze, hetuesit dyshuan se mund tĂ« ishte i pĂ«rfshirĂ« dhe e vizituan fabrikĂ«n e tij disa herĂ«. Nuk e dinin qĂ« ai po fshihte pjesĂ«n mĂ« tĂ« vogĂ«l tĂ« gurit tĂ« thyer nĂ« zyrĂ«n e tij, nĂ«n tryezĂ«n e punĂ«s.
Të dy pjesët duhej të ribashkoheshin dhe restaurimi u mbikëqyr nga Bertie Gray, një politikan nacionalist që për fat ishte gjithashtu murator guri. U zbulua në nëntor të këtij viti se Gray u kishte dhuruar fragmente të mbetura bashkëpunëtorëve të tij personalë dhe politikë.
Ndërsa riparimi vazhdonte, shpërthyen debatet për se çfarë duhej të bëhej pasi rregullimit. MacCormick arsyetoi se fushata e Besëlidhjes tashmë kishte marrë publicitet të paçmueshëm, por kishte frikë nga largimi i mbështetësve që respektonin mbretin George VI dhe nga ekspozimi i shoqatës nëse ndiqeshin penalisht. Një vend simbolik u zgjodh për rikthimin më 11 prill 1951. Guri u la në abacinë e rrënuar Arbroth, vendi i një deklarate të vitit 1320 që bënte thirrje për të drejtën e skocezëve për të qeverisur veten. Kujdestari i abacisë, z. Wishart, i tha buletinit se tre burra mbërritën me një makinë dhe e sollën atë brenda në një mbajtëse druri. Policia e transportoi atë përsëri në jug të kufirit, ndërsa juristët e lartë vendosën se çfarë do të bënin me autorët.
NĂ« atĂ« kohĂ«, edhe dekani i zemĂ«ruar i Uestminsterit ishte qetĂ«suar. Ai i tha gazetĂ«s London Daily News: âMĂ« vjen keq pĂ«r mĂ«nyrĂ«n se si u hoq nga Froni i KurorĂ«zimit, por nuk kam asnjĂ« mĂ«rzi ndaj njerĂ«zve qĂ« e morĂ«n. Jam i kĂ«naqur qĂ« u kthye nĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ« vullnetareâ.
Kay Matheson mori pjesë në një ceremoni në Kështjellën e Edinburgut që shënoi kthimin zyrtar të Gurit të Fatit në Skoci në vitin 1996Kredi: Alamy
Tre ditë më vonë, më shumë se 30 mijë tifozë skocezë të futbollit zbarkuan në Londër për të parë ekipin e tyre - duke mundur Anglinë 3-2 në Kampionatin Kombëtar. Pas ndeshjes, buletini i BBC-së ndoqi shumë prej tyre teksa shkonin në Abacinë e Uestminsterit me shpresën për të parë gurin e famshëm. Autoritetet nuk rrezikuan dhe e mbajtën atë të mbyllur jashtë pamjes, nën roje shtesë policore.
MĂ« 19 prill, prokurori i pĂ«rgjithshĂ«m, Hartley Shawcross, i tha Parlamentit se kishte vendosur se nuk ishte nĂ« interesin publik tĂ« krijoheshin martirĂ«t apo heronjtĂ« duke ndjekur penalisht ata qĂ« qĂ«ndronin prapa kĂ«tyre âakteve vulgare tĂ« vandalizmitâ. Mes tĂ« qeshurave nga disa kolegĂ«, deputeti i South-ErshĂ«rit, Emrys Hughes, sugjeroi qĂ«, mĂ« shumĂ« se vandalizĂ«m, âshumĂ« njerĂ«z nĂ« Skoci e konsiderojnĂ« si pĂ«rpjekje pĂ«r tĂ« rikthyer njĂ« pronĂ« tĂ« vjedhurâ.
Guri u vendos përsëri në Abacinë e Uestminsterit dhe në qershor të vitit 1953, froni i mbretit Eduard - me Gurin e Fatit poshtë tij - u shfaq në televizion në të gjithë botën gjatë kurorëzimit të mbretëreshës Elizabeth II. Por, ky nuk ishte fundi i historisë. Në vitin 1996, kryeministri i Mbretërisë së Bashkuar, John Major, bëri atë që katër studentët kishin synuar më shumë se katër dekada më parë; vendosi të kthente gurin në Skoci, por vetëm me kushtin që ai të rikthehej për çdo kurorëzim të ardhshëm.
NĂ« njĂ« ceremoni nĂ« KĂ«shtjellĂ«n e Edinburgut, nĂ« DitĂ«n e Shna Ndreut, guri u zbulua zyrtarisht. Ian Hamilton nuk mori pjesĂ«, por bashkĂ«punĂ«torĂ«t e tij ishin aty. Alan Stuart uroi organizatorĂ«t pĂ«r ânjĂ« punĂ« shumĂ« mĂ« tĂ« mirĂ« se ne nĂ« vitin 1950â. Gavin Vernon i tha BBC-sĂ« se ishte ende mirĂ«njohĂ«s qĂ« âSkotland-Jardi nuk ishte aq efikas sa do tĂ« duhej tĂ« kishte qenĂ«, sepse ata Ă«shtĂ« dashur tĂ« na kapnin brenda disa ditĂ«shâ.
Sa pĂ«r Kay Mathesonin, asaj nuk i prishte punĂ« vendndodhja e shtĂ«pisĂ« sĂ« re tĂ« gurit: âQoftĂ« nĂ« Stornouej apo nĂ« Invernes apo nĂ« Edinburg, pĂ«r sa kohĂ« qĂ« Ă«shtĂ« nĂ« Skoci, unĂ« jam e lumturâ. /Telegrafi/
Nga: Olivia Petter / The Independent PĂ«rkthimi: Telegrafi.com
Asgjë nuk është më romantike sesa një marrëdhënie që nuk ndodhi kurrë në të vërtetë. E ruajtur në sferën e mundësisë, ajo është dinamika që ekziston në një hapësirë krejtësisht pranë kufijve; nuk jeni vërtet bashkë, por ka mjaft prova për të sugjeruar se, nëse të gjitha yjet papritmas rreshtohen, një ditë mund të jeni. Dhe, kështu kapesh pas kësaj, duke menduar, duke pritur, duke shpresuar.
Kjo Ă«shtĂ« âpothuajse marrĂ«dhĂ«niaâ, njĂ« dinamikĂ« qĂ« ka pushtuar kulturĂ«n pop (Normal People), letĂ«rsinĂ« (Wuthering Heights) dhe prej shekujsh njerĂ«zit e pĂ«rhantĂ« romantikĂ« (hej, kthjellu!). PĂ«r tĂ« qenĂ« e qartĂ«, kjo nuk Ă«shtĂ« njĂ«soj si njĂ« âlidhje as andej as kĂ«ndejâ [situationship]. Takimet moderne janĂ« mjaft tĂ« ndĂ«rlikuara qĂ« kjo tĂ« jetĂ« njĂ« problem mĂ« vete i karakterizuar nga njĂ« marrĂ«dhĂ«nie romantike me njĂ« mungesĂ« tĂ« dukshme etiketash apo pĂ«rkushtimi, si dhe njĂ« mungese acaruese tĂ« qartĂ«sisĂ«. ĂshtĂ« e tmerrshme, por gjithashtu ndryshe.
Pothuajse marrëdhënia është ajo që ekziston mbase tërësisht në imagjinatën tënde. Ndoshta keni bërë seks një ose dy herë dhe për një moment të shkurtër, në kohë, diçka e prekshme ishte në horizont. Por, pastaj jeta ndërhyri: ndoshta një ish u kthye në skenë, ose njëri prej jush nuk ishte krejtësisht i sigurt. Ndoshta kishte një krizë pune, ose një i afërm i sëmurë që kërkonte gjithë vëmendjen tuaj.
ĂfarĂ«do qĂ« tĂ« ketĂ« qenĂ«, marrĂ«dhĂ«nia nuk u konkretizua kurrĂ«. Ishte, nĂ« mĂ«nyrĂ« metaforike, njĂ« flakĂ« qĂ« ende nuk u lejua tĂ« digjej. Por, disi, diçka diku vazhdon tĂ« pĂ«rpiqet ta ndezĂ« sĂ«rish. NjĂ« flirt i lehtĂ« kĂ«tu, njĂ« shikim i gjatĂ« atje. Dhe, kĂ«shtu mundĂ«sia e rindezjes mbahet gjallĂ«, herĂ« pas here, pĂ«r njĂ« kohĂ« tĂ« mundimshme tĂ« gjatĂ«.
Kjo është premisa për një serial të ri në Mubi të quajtur Los años nuevos [Vitet e reja], një dramë spanjolle për dy njerëz që takohen për herë të parë në natën kur mbushin 30 vjeç - që përkon me natën e Vitit të Ri. Ana dhe Oskari kalojnë papritmas së bashku një natë romantike, dhe pjesa tjetër e serialit i ndjek ata gjatë 10 netëve të mëvonshme të Vitit të Ri, duke përshkruar se si marrëdhënia e tyre lëviz lart e poshtë gjatë viteve.
Sapo e pashë episodin e parë, u fiksova. Nuk është çudi që kaq shumë nga librat dhe filmat e mi të preferuar shpesh i përkasin këtij zhanri: Before Sunset, One Day, Past Lives. Nuk jam e sigurt çfarë është ajo që e bën këtë dinamikë që është pafundësisht kaq tërheqëse. Për arsye të dukshme, nuk është marrëdhënia më e shëndetshme për të dëshiruar. Por, ndoshta kjo është e gjitha: dëshira është ajo që na mban të mbërthyer. Sepse, nuk ka një fillim apo fund të vërtetë në një pothuajse marrëdhënie, ka vetëm shumë mall. Dhe, sado vetëshkatërruese që mund të jetë, ka diçka të këndshme në të qenit në atë gjendje.
Jam e bindur që kjo është arsyeja pse përfundova në kaq shumë dinamika të pashëndetshme marrëdhëniesh gjatë të njëzetave të mia, duke dëshiruar njerëz që i kisha puthur një ose dy herë dhe duke e bindur veten se ata ishin shpirti im binjak - sepse përshtateshin me tregimin që kisha ndërtuar në kokën time. Ka gjithashtu një ndjenjë sigurie në pothuajse marrëdhënie: një pothuajse i dashur nuk mund të të lëndojë, të të lërë ose të të tradhtojë. Dhe, gjithashtu, ndoshta ka një element shmangieje këtu. Duke u mbështetur në pothuajse marrëdhënie, humb gjithçka që është reale. Kjo përfshin dashurinë. Por, natyrisht, përfshin edhe dhimbjen.
Ende nuk e kam pĂ«rfunduar Vitet e reja, kĂ«shtu qĂ« nuk jam e sigurt nĂ«se Ana dhe Oskari pĂ«rfundojnĂ« bashkĂ«. NjĂ« pjesĂ« e imja shpreson qĂ« po, sepse a nuk Ă«shtĂ« kjo gjithmonĂ« ajo qĂ« duam nga njĂ« pothuajse marrĂ«dhĂ«nie? Por, njĂ« pjesĂ« tjetĂ«r, mĂ« e rritur, shpreson qĂ« jo. Sepse, kjo do tâi çlironte ata nga çdo lloj prangash emocionale qĂ« i kanĂ« lidhur dobĂ«t sĂ« bashku pĂ«r njĂ« dekadĂ« dhe, me shumĂ« gjasa, i kanĂ« penguar ata tĂ« jenĂ« me dikĂ« tjetĂ«r nĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« kuptimplotĂ«.
PĂ«rveç kĂ«saj, siç do tĂ« argumentonte cinikja brenda meje, pothuajse marrĂ«dhĂ«nia Ă«shtĂ«, nĂ« fund tĂ« fundit, vetĂ«m njĂ« shenjĂ« e mospĂ«rputhshmĂ«risĂ«. Sepse, nĂ«se dy njerĂ«z janĂ« me tĂ« vĂ«rtetĂ« tĂ« destinuar tĂ« jenĂ« bashkĂ«, asgjĂ« nuk duhet tâi ndalojĂ« ata. /Telegrafi/
Po bëhet më e zgjuar, por ende bën shumë gabime, ndërsa tregjet financiare pritet të pësojnë rënie.
Nga: Andy Kessler, biznesmen, investitor dhe autor / The Wall Street Journal PĂ«rkthimi: Telegrafi.com
Ashtu si instalimet e ujit brenda shtëpisë apo tosti me avokado, inteligjenca artificiale [IA] do të ketë ndikim të madh. Por, mos prisni një rritje në linjë të drejtë. Ja ku janë e mira, e keqja dhe e shëmtuara.
⹠E Mira. IA0ja është shumë e zgjuar. ChatGPT-ja arrin në përqindjen e 93-të në testet e leximit dhe të të shkruarit të SAT [Scholastic Assessment Test - testet që përdoren të matur gatishmërinë e nxënësve të shkollave të mesme për të ndjekur studimet në universitetet e Shteteve të Bashkuara] - [rezultatet] 710 nga 800. Dhe, 700 në matematikë. Mund të arrijë gjithashtu notën 3 ose më shumë në shumicën e provimeve AP [Advanced Placement - teste të standardizuara të cilat u jepen në maj nxënësve të shkollave të mesme në Shtetet e Bashkuara]. Po të mund të punonte si vullnetar për ndërtimin e kasolleve në Kosta Rika dhe të luante në mënyrë të pranueshme në klarinetë, ChatGPT-ja do të mund të pranohej në Universitetin e Miçiganit.
IA-ja gjenerative gjithashtu mund tĂ« kalojĂ« tĂ« gjitha nivelet e provimit pĂ«r analist tĂ« certifikuar financiar [Chartered Financial Analyst - kualifikim profesional i njohur globalisht], provimin e unifikuar tĂ« jurisprudencĂ«s nĂ« ShBA [Uniform Bar Exam] me 97 pĂ«rqind saktĂ«si pĂ«r vitin 2023, si dhe provimin amerikan tĂ« licencimit mjekĂ«sor [United States Medical Licensing Examination] pĂ«r vitin 2023. Sigurisht, po tĂ« mund tĂ« mbaja mend marrĂ«dhĂ«niet midis çdo fjale tĂ« shkruar nĂ« 500 vjetĂ«t e fundit, ndoshta do tâi kaloja edhe unĂ« kĂ«to teste. Por, a do tâia besoje ChatGPT-sĂ« ndonjĂ«rin prej kĂ«tyre profesioneve? Hmmm. Testet tona kanĂ« kufizimet e veta.
Mashtrimi me ChatGPT Ă«shtĂ« aq i pĂ«rhapur saqĂ« profesorĂ«t janĂ« kthyer te fletoret e vjetra tĂ« katra pĂ«r provime. ĂfarĂ« vjen mĂ« pas, letra pergamenĂ«? Ky nuk Ă«shtĂ« pĂ«rparim. Por, vini re, mendimi analitik do tĂ« bĂ«het gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« pĂ«rmes komandave [Prompt] pĂ«r ChatGPT-nĂ« dhe verifikimit tĂ« rezultateve. Mund ta vlerĂ«sosh kĂ«tĂ«? Ende jo.
Shumëçka nga edukimi i sotëm bazohet në mësimin për të kaluar testet. Kuizet, testet, ligjëratat - pjesa më e madhe e arsimit është e përmbysur. Mësimi përmendësh ka dalë jashtë mode. Ligjëratat gjithashtu. E ardhmja është mësimi me ritëm individual dhe me edukim pjesëmarrës në projektet te të cilat IA-ja mund të ndihmojë dhe të vlerësojë në të njëjtën kohë. Ndërto një raketë të drejtuar nga njerëzit (virtuale) për në Mars - mëso llogaritjen, fizikën, biologjinë, ekonominë, psikologjinë dhe shkencën e materialeve për ta realizuar atë.
Gjithashtu, mbresëlënëse është shpejtësia me të cilën kompanitë po e adoptojnë IA-në për shërbimin ndaj klientit. Agjentët virtualë që përdorin tekst, dhe gjithnjë e më shumë zërin, mund të përgjigjen ndaj pyetjeve. Nga përvoja e dëgjuar, shkon nga 30 përqind deri në 70 përqind të përgjigjeve që gjenerohen automatikisht përpara se pyetjet e vështira të kalohen te njerëzit e vërtetë. Shumica më thonë se kostot ulen rreth 30 përqind. Pas çetbotëve, ky mund të jetë adoptimi më i madh i IA-së. Kujdes: ende bën gabime.
âą E Keqja. Po, âhalucinacionetâ janĂ« problem i madh. Edhe vetĂ« termi âhalucinacionâ Ă«shtĂ« mashtrues. Thjesht thuaje siç Ă«shtĂ«: IA-ja bĂ«n gabime. Gafe. Defekte. Mund tĂ« jetĂ« budallaqe. Sepse, IA-ja gjenerative Ă«shtĂ« model statistikor, shpesh nuk ka qĂ«ndrueshmĂ«ri nga njĂ« pyetje te tjetra. Edhe nĂ« shĂ«rbimin ndaj klientit, kompanitĂ« janĂ« tĂ« kujdesshme. Gabimet dĂ«mtojnĂ«. Brendet mund tĂ« njollosen. PĂ«rgjegjĂ«sia Ă«shtĂ« çështje e madhe pĂ«r IA-nĂ« qĂ« drejtohet nga jashtĂ«.
PĂ«r kodim, Mark Zuckerberg nga Meta thotĂ« se IA-ja e tyre Ă«shtĂ« e barabartĂ« me âinxhinierĂ« tĂ« nivelit tĂ« mesĂ«mâ. Programuesit pĂ«lqejnĂ« mjetet âinteresanteâ [Vibe Coding] si Cursor dhe Replit. IA-ja e kompanisĂ« Anthropic mundĂ«son shumĂ« prej kĂ«tyre mjeteve, por pakkush i beson rezultatit qĂ« shpeshherĂ« Ă«shtĂ« plot me gabime [Bugs]. Programuesit, qofshin tĂ« nivelit tĂ« mesĂ«m apo jo, janĂ« kthyer nĂ« testues qĂ« rregullojnĂ« kodin e IA-sĂ«. MĂ« produktive? Po, por ndryshe.
Modelet aktuale tĂ« mĂ«dha gjuhĂ«sore trajnohen pĂ«rmes forcĂ«s brutale. Me shumĂ« çipa GPU [Graphics Processing Unit] tĂ« Nvidia-s tĂ« lidhur me terabajtĂ« memorie. Ămimet e memories DRAM, qĂ« zakonisht bien me 30 pĂ«rqind nĂ« vit, nĂ« vitin 2025 janĂ« rritur me 15-20 pĂ«rqind. IA-ja po thith çdo xhul tĂ« lirĂ« energjie. NĂ« LuginĂ«n e Silicit [Silicon Valley] po flitet pĂ«r kilovat pĂ«r token si njĂ« njĂ«si matĂ«se pĂ«r prodhimin e IA-sĂ«. Kjo nuk do tĂ« zgjasĂ«. Mbajini sytĂ« te çmimet e memories si njĂ« sistem paralajmĂ«rimi pĂ«r kĂ«rkesĂ«n. Do tĂ« shikoja gjithashtu normat e bonove japoneze pasi tregtia me jenĂ« [Yen Carry] mund tĂ« jetĂ« burimi i ajrit tĂ« nxehtĂ« nĂ« tregjet e aksioneve. Edhe pĂ«r kriptovalutat.
Po afrohen metoda mĂ« efikase tĂ« IA-sĂ«. Shikoni kompaninĂ« e re tĂ« vlerĂ«suar me 12 miliardĂ« dollarĂ« tĂ« ish-drejtoreshĂ«s sĂ« teknologjisĂ« nĂ« OpenAI, Mira Murati - Thinking Machines Labs, qĂ« trajnon modelet ekzistuese tĂ« IA-sĂ« pĂ«r tâu bĂ«rĂ« eksperte nĂ« detyra tĂ« ngushta. Ta mĂ«sosh IA-nĂ« se si tĂ« mĂ«sojĂ« Ă«shtĂ« pothuajse njĂ«soj si tĂ« rimendosh edukimin njerĂ«zor. Efikasiteti mund tĂ« reduktojĂ« kĂ«rkesĂ«n pĂ«r qendrat e tĂ« dhĂ«nave.
⹠E Shëmtuara. Tregu i aksioneve është i çmendur pas IA-së. Por, a janë investimet në qendrat e të dhënave për IA përpara kërkesës reale që sjell të ardhura? Ka mundësi. E kemi parë mbindërtimin në çdo cikël: çipa për memorie, telekom, fibra optike. Në horizont janë çipat me konsum të ulët energjie dhe algoritme më efikase të IA-së. Loja me forcën brutale mund të ndryshojë.
Kapaciteti i planifikuar me mbi njĂ« trilion dollarĂ« deri nĂ« vitin 2028 Ă«shtĂ« shumĂ« pĂ«rpara çdo mundĂ«sie tĂ« ardhurash nĂ« afat tĂ« shkurtĂ«r. Dhe, tregjet janĂ« tĂ« paqĂ«ndrueshme. Jeff Bezos pĂ«lqen tĂ« kujtojĂ« se nĂ« fillim tĂ« viteve 2000, aksionet e Amazon-it ranĂ« nga 113 nĂ« 6 dollarĂ« edhe pse kompania pĂ«rmbushi çdo parashikim. Tregjet i kanĂ« vlerĂ«suar aksionet e IA-sĂ« bazuar nĂ« pritjet qĂ« kishin pĂ«r tre deri nĂ« pesĂ« vjet mĂ« vonĂ«. Kjo mund tĂ« reduktohet nĂ« njĂ« afat mĂ« normal prej gjashtĂ« deri nĂ« 18 muaj. Si rasti i Oracle-it javĂ«n e kaluar. Kjo ndodh nĂ« çdo cikĂ«l: ĂfarĂ« ke bĂ«rĂ« pĂ«r mua sĂ« fundmi? Furnizimi i ri dhe inovacioni do tĂ« thotĂ« se çmimet e IA-sĂ« mund tĂ« bien mĂ« shpejt sesa pritej. Edhe aksionet po ashtu.
E shĂ«mtuara nĂ« afat tĂ« shkurtĂ«r Ă«shtĂ« lajm i mirĂ« nĂ« aspektin afatgjatĂ«. NĂ« LuginĂ«n e Silicit çmimet gjithmonĂ« bien. Kur nuk bien, unĂ« shqetĂ«sohem. Ămimet mĂ« tĂ« ulĂ«ta nĂ«nkuptojnĂ« qĂ« elasticiteti i kĂ«rkesĂ«s po hyn nĂ« lojĂ«: aplikacione tĂ« reja shfaqen pĂ«r tĂ« pĂ«rfituar nga funksionaliteti mĂ« i lirĂ«. PrinterĂ« mĂ« tĂ« lirĂ« me laser, kamera digjitale, telefona tĂ« zgjuar dhe tani IA-ja. Mjafton tĂ« ndiqni linjĂ«n zigzage. /Telegrafi/
Nga: Robert Fox / The Independent PĂ«rkthimi: Telegrafi.com
Kemi hijen e luftës që troket në derën e Evropës, shpjegoi ministri i forcave të armatosura, Al Carns - veteran shumë i dekoruar i Marinsave Mbretërorë - në një deklaratë figurative për korrespondentët e mbledhur të mbrojtjes. Ai ishte duke hapur qendrën e re të inteligjencës ushtarake në RAF Wyton [Royal Air Force Wyton]. Ekspertë nga shtatë degë të ndryshme të shërbimit konfirmuan se operacionet agresive kibernetike dhe të informacionit nga Rusia - kundër interesave britanike - janë rritur me 50 për qind vetëm gjatë vitit të kaluar.
Mesazhi Ă«shtĂ« theksuar edhe nga shefi civil i NATO-s, sekretari i pĂ«rgjithshĂ«m Mark Rutte - shtetari holandez me pĂ«rvojĂ« tĂ« madhe. Ai tha se Evropa dhe NATO duhet tĂ« jenĂ« tĂ« pĂ«rgatitura pĂ«r njĂ« konflikt me RusinĂ« ânĂ« nivelin tĂ« cilin gjyshĂ«rit dhe stĂ«rgjyshĂ«rit tanĂ« e kanĂ« pĂ«rjetuarâ.
UdhĂ«heqja ruse po pĂ«rsĂ«rit se nuk dĂ«shiron tĂ« âshkojĂ« nĂ« luftĂ« me EvropĂ«n, por Ă«shtĂ« e pĂ«rgatitur pĂ«r luftĂ«â nĂ«se provokohet. FjalĂ«t janĂ« çuditĂ«risht tĂ« ngjashme me ato qĂ« Kremlini tha gjatĂ« dimrit tĂ« vitit 2021 pĂ«r tĂ« mos hyrĂ« nĂ« UkrainĂ«, pĂ«rveç nĂ«se rrethanat do tĂ« ndryshonin. NgjashmĂ«ria nĂ« gjuhĂ«n dhe taktikat e informacionit ka alarmuar inteligjencĂ«n britanike tĂ« mbrojtjes dhe agjencitĂ« simotra.
Pyetja për sigurinë e Evropës, tani dhe për muajt e dimrit që po vijnë, është nëse mund të mbahet Ukraina dhe të mbrohet ajo, tani që Rusia dhe Amerika duket se po heqin dorë nga shanset e saj për mbijetesë? Trumpi ka thënë se Ukraina nuk mund të fitojë dhe duhet të negociojë me Rusinë, duke nënkuptuar se kushtet do të jenë mjaft të pafavorshme. Moska po kërkon qartazi ndryshim regjimi në Kiev dhe që Ukraina të rikthehet në sferën e ndikimit të Kremlinit.
A mundet Ukraina tĂ« rezistojĂ« pĂ«rballĂ« agresionit tĂ« ri rus, shkĂ«putjes dhe ambivalencĂ«s amerikane, ndĂ«rkohĂ« qĂ« Evropa duhet tĂ« rrisĂ« mbĂ«shtetjen ushtarake? Rusia po shĂ«non pĂ«rparime tĂ« qĂ«ndrueshme nĂ« terren, megjithĂ«se me njĂ« kosto tĂ« madhe pĂ«r forcat e saj. Forcat e UkrainĂ«s janĂ« tĂ« lodhura, qytetet dhe popullsia civile po bombardohen nga ajri pĂ«r çdo natĂ«. Vijat e frontit janĂ« tĂ« shtrira tepĂ«r nĂ« Donjeck, Zaporizhia dhe Herson. ĂshtĂ« shtuar vĂ«llimi i sulmeve me dronĂ« gjithnjĂ« e mĂ« tĂ« sofistikuar dhe me bomba rrĂ«shqitĂ«se. Ukraina po has vĂ«shtirĂ«si pĂ«r tĂ« rekrutuar ushtarĂ« tĂ« rinj dhe pĂ«r rotacion tĂ« forcave nĂ« terren; ka pasur rritje tĂ« dukshme tĂ« dezertimeve.
Në terren, Ukraina ende nuk po humb në mënyrë vendimtare - nyja jetike e komunikimeve në Pokrovsk ende nuk është nën kontroll të plotë rus, pas gati 18 muajsh luftimesh. Trekëndëshi i fortifikimeve në veri të Donjeckut është ende në duart e Ukrainës. Rusia mund të jetë duke fituar terren - me kosto nga një deri në dy mijë viktima në ditë, por nuk po fiton mjaftueshëm.
Ukraina dhe aleatët e saj tani duhet të përcaktojnë përparësitë për të mbështetur zonat kyçe - luftën tokësore në vijën e frontit, mbrojtjen ajrore, sulmet në thellësi kundër zonave dhe objekteve mbështetëse ruse në sferën detare në Detin e Zi, si dhe veprimtarinë e paligjshme dhe subversive në Baltik.
Më urgjente është nevoja për të përmirësuar mbrojtjen ajrore të qyteteve me raketa dhe me dronë. Në fushëbetejë, teknikat e përmirësuara të luftës elektronike dhe dronët e Rusisë po paraqesin një sfidë të madhe për Ukrainën dhe për ushtritë e NATO-s. Gjermania, Polonia dhe Britania e Madhe po zhvillojnë në sasi armë më të lira për mbrojtje dhe për sulm. Raketa e mbrojtjes ajrore Patriot dhe raketa e lëshuar nga ajri Storm Shadow e Mbretërisë së Bashkuar, kushtojnë mbi një milion paundë secila [1.14 milionë euro]. Aleatët, bashkë me Ukrainën, po zhvillojnë raketa tokë-tokë që kushtojnë disa qindra-mijëra paundë dhe janë në gjendje të godasin deri në 800 milje brenda Rusisë.
Këto duhet të dorëzohen në Ukrainë sa më shpejt - brenda javëve, jo muajve. Fushata e sulmeve në thellësi të Ukrainës ndaj nyjave hekurudhore, rafinerive dhe stacioneve të komandimit duket se ka efekt. Gjatë gjashtë muajve të fundit, qiratë për kamionët dhe vagonët ranë me 60 për qind dhe hekurudhat shtetërore janë në krizë, duke humbur mbi 10 për qind të gjithë trafikut për vitin.
DĂ«mi mĂ« i madh Ă«shtĂ« shkaktuar nĂ« transportin e naftĂ«s dhe gazit tĂ« sanksionuar nga âflota nĂ« hijeâ e cisternave tĂ« pasiguruara. Ukrainasit pothuajse i kanĂ« mbyllur dy portet kryesore tĂ« naftĂ«s sĂ« RusisĂ« nĂ« Detin e Zi, aq sa Kazakistani ndaloi dĂ«rgimin e naftĂ«s nĂ« terminalin Novorosijsk. DronĂ«t detarĂ« si Sea Baby, me njĂ« kontribut tĂ« konsiderueshĂ«m tĂ« dizajnit britanik, kanĂ« qenĂ« veçanĂ«risht efektivĂ«. Rusia betohet pĂ«r hakmarrje: nĂ« javĂ«t e ardhshme priten bombardimet e shumta ajrore nga Rusia mbi portet dhe kantieret detarĂ« tĂ« UkrainĂ«s nĂ« OdesĂ« dhe Mikolaiv.
Aktiviteti armiqĂ«sor rus pritet tĂ« rritet nĂ« Baltik dhe nĂ« Atlantikun e Veriut. Kaliningradi, nĂ« enklavĂ«n mes PolonisĂ« dhe LituanisĂ«, tani Ă«shtĂ« i vetmi port rus pa akull gjatĂ« gjithĂ« vitit. ĂshtĂ« shpeshtuar hyrja e nĂ«ndetĂ«seve ruse nĂ« ujĂ«rat britanike. KĂ«to janĂ« shenja tĂ« lehta, por tĂ« pagabueshme, tĂ« presionit mbi sektorin detar tĂ« RusisĂ« tĂ« shkaktuar nga Operacioni Special Ushtarak nĂ« UkrainĂ«.
Sigurisht, nuk ka nevojë për të kujtuar se Moska mendonte se operacioni do të zgjaste vetëm 10 ditë. Tani Moska pretendon se mund të durojë deri në fitore dhe dorëzim të Kievit - brenda një viti e gjysmë tjetër. Nëse lufta zgjat kaq, ekonomia ruse do të jetë e shkatërruar dhe edhe Kina do të ngurrojë të mbledhë copat.
Ukraina Ă«shtĂ« nĂ« njĂ« afat mĂ« tĂ« shkurtĂ«r. Duhet tĂ« mbijetojĂ« muajt e ardhshĂ«m dhe evropianĂ«t duhet tĂ« intensifikojnĂ« dorĂ«zimin e armĂ«ve, tĂ« teknologjisĂ« dhe trajnimit - siç po bĂ«jnĂ« thirrje Mark Rutte dhe Al Carns. Ukraina, pĂ«rkundĂ«r shqetĂ«simeve dhe vuajtjeve tĂ« saj tĂ« tanishme, mund tĂ« mbijetojĂ« dhe, sipas gjeneralit Rupert Smith - pas njĂ« vizite nĂ« muajin e kaluar - ka pak dĂ«shirĂ« pĂ«r tâu dorĂ«zuar. Dhe, gjithashtu ka mĂ« shumĂ« gjasa tĂ« mbijetojĂ«. /Telegrafi/
Login
